ΔΕΚΑΠΕΝΤΑΥΓΟΥΣΤΟΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 27 Αυγούστου 2021

Πολύ μεγάλη γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Θα κάνω κάποιες παρατηρήσεις.

Για τα παιδικά χρόνια της Μαρίας δεν έχομε ιστορικά αξιόπιστες πληροφορίες. Η πίστη μας στηρίζεται στην παράδοση, όπως την έπλασε η φαντασία των πιστών. Ήταν βέβαια μια ευσεβής Εβραιοπούλα, που ποτέ δεν έγινε Χριστιανή, αφού δεν βαπτίσθηκε. Όμως κυοφόρησε τον Κύριο. Κανένας από όσους έγραψαν σχετικά δεν ζούσε όταν η Παρθένος ήταν παιδί. Πολλά από όσα πιστεύομε προέρχονται από Απόκρυφα Ευαγγέλια που γράφτηκαν αιώνες μετά Χριστόν και συχνά παίρνουν παραμυθένιο χαρακτήρα, έτσι που, πολύ σωστά, οι Σύνοδοι δεν τα δέχτηκαν ως επίσημα. Ήδη τα κανονικά ευαγγέλια που διαθέτομε είναι αντίγραφα των πρωτοτύπων που έχουν χαθεί, με τα παλιότερα να φθάνουν περίπου στο 200 μ.Χ. Ακόμη και οι πληροφορίες για τη γέννηση και την παιδική ηλικία του Χριστού, όπως από το Ματθαίο, δεν έχουν την αξιοπιστία ιστορικού κειμένου, αφού οι αυτόπτες μάρτυρες και συγγραφείς Ευαγγελίων, Ματθαίος και Ιωάννης, δεν είχαν γεννηθεί όταν γεννιόταν ο Ιησούς.

Η θρησκεία όμως δεν είναι ιστορία ούτε επιστήμη. Έχει σημασία τι πιστεύομε, που είναι καρπός της πίστης όλου του Χριστιανικού λαού από τότε ως σήμερα. Το πιστεύομε και δεν ενδιαφερόμαστε ούτε θέλομε να το τεκμηριώσουμε. Ένα από τα στηρίγματα της πίστης μας είναι όχι μόνο η γραπτή παράδοση των Ευαγγελίων και των λοιπών κειμένων των Πατέρων της Εκκλησίας, αλλά και η εικονογράφηση. Και σ΄ αυτό το σημείο έχομε ένα πρόβλημα. Ο Χριστιανισμός δεν ανέτρεψε τις εντολές της Παλαιάς Διαθήκης. “Μὴ νομίσητε ὃτι ἦλθον καταλῦσαι τὸν νόμον ή τοὺς προφήτας· οὐκ ἦλθον καταλῦσαι, ἀλλά πληρῶσαι“, λέει ο Ιησούς, κατά τον Ματθαίο.  Και ο Νόμος λέει με σαφήνεια: “Οὐ ποιήσεις σεαυτῷ εἴδωλον, οὐδὲ παντὸς ὁμοίωμα, ὅσα ἐν τῷ οὐρανῷ ἄνω καὶ ὅσα ἐν τῇ γῇ κάτω καὶ ὅσα ἐν τοῖς ὕδασιν ὑποκάτω τῆς γῆς”. Ο νόμος αυτός προκάλεσε μεγάλη αναστάτωση στο Χριστιανισμό και οδήγησε στην πολυαίμακτη εικονομαχία για έναν αιώνα, διακυβεύοντας σοβαρά συμφέροντα. Το Βυζάντιο δεχόταν πιέσεις από τη Δύση και την Ανατολή. Σωστά είδαν τότε οι αυτοκράτορες ότι ο κίνδυνος από τη Δύση ήταν μεγαλύτερος και έπρεπε να βρουν τρόπο συνεννόησης με τους Άραβες. Κύριο κώλυμα ήταν οι εικόνες που θεωρούνταν είδωλα. Από την άλλη, η εικονογραφία ήταν κύρια πηγή εσόδων στα μοναστήρια. Ήταν και η Ελληνική παιδεία που συνδεόταν με την εικαστική παρουσίαση της θειότητας. Ο Δυτικός Χριστιανισμός που δεν απειλούνταν άμεσα από την Ανατολή, αγνόησε την εντολή και οδήγησε στην μεγαλειώδη ανάπτυξη των εικαστικών τεχνών, με εικόνες και αγάλματα που είχαν όσο γίνεται μεγαλύτερο νατουραλισμό, μίμηση της πραγματικότητας. Στο Βυζάντιο επικράτησε τελικά η εικονολατρία, με τη μνημειώδη τοποθέτηση του Ιωάννου Δαμασκηνού:  Η προσκύνηση δεν αποδίδεται στην εικόνα, άλλα στο εικονιζόμενο ιερό πρόσωπο και δεν έχει σχέση με τη λατρεία, που αναφέρεται αποκλειστικά και μόνο στο Θεό. Η ειδωλολατρία όμως δεν εξέλιπε, στηριζόμενη συχνά από τους εκπροσώπους της εκκλησίας. Η Παναγία της Τήνου ή της Λούρδης είναι πιο θαυματουργή από την Παναγιά που έχω στο εικονοστάσι μου. Ακόμη και η επίσημη εκκλησία υμνολογεί την κατάρα, όχι την καλοκάγαθη φύση της Θεοτόκου. “Άλαλα τα χείλη των ασεβών, των μη προσκυνούντων την εικόνα…” Κι όμως ο θρύλος της Μητέρας του Θεού είναι πάντοτε κατευναστικός.

Διχόνοια παρουσιάστηκε από τα πρώτα χρόνια του Χριστιανισμού. Η είδηση της κοίμησής της συγκέντρωσε όλους τους Αποστόλους από τα πέρατα της Οικουμένης να συζητήσουν τις διαφορές τους και να ομονοήσουν. Μια παγκόσμια ιδιάζουσα δημοκρατία καθιερώθηκε και συνεχίσθηκε με τις 7 Συνόδους, ώσπου έχασε τη λάμψη της, όταν η έβδομη Σύνοδος επαναλήφθηκε 4 φορές, κάθε φορά ακυρώνοντας τις αποφάσεις της προηγούμενής της.

Στη συνείδηση των πιστών η Θεοτόκος δεν πέθανε· κοιμήθηκε! Με την κοίμησή της που απεικονίζεται στο πρώτο πλάνο των εικόνων της, μετέβηκε στους Ουρανούς, στο δεύτερο πλάνο, όπου, βρέφος, αναμάρτητη επομένως, την παρέλαβε στην αγκαλιά του, ο ίδιος ο Υιός της. Ο εικονογράφος δεν απεικονίζει την αισθητή πραγματικότητα, αλλά τι φαντάζεται πως βλέπει το πελώριο μάτι του Θεού από το άπειρο, εστιασμένο στον Υιό και τη Μητέρα του. Αυτό δείχνει καθαρά η ανάστροφη προοπτική που υπάρχει στην εικόνα. Έτσι δεν παραβιάζεται η εντολή του Θεού. Η εικόνα απεικονίζει μια φαντασία και όχι ομοίωμα οποιουδήποτε αισθητού αντικειμένου. Αυτή η Ελληνική φιλοσοφική στάση είναι ουσιώδες στοιχείο στον υβριδικό Ελληνοχριστιανικό πολιτισμό που τον ξεχωρίζει τόσο από τον Καθολικισμό και τον εντελώς ανεικονικό Προτεσταντισμό όσο και από τις άλλες θρησκείες που δέχονται τη λατρεία του ίδιου Θεού, του Θεού του Αβραάμ, όπως είναι η Ιουδαϊκή και η Μουσουλμανική.   

Φυσικά, η ανθρώπινη αδυναμία ποτέ δεν εξέλιπε από κάθε ηγετική θέση και οι εκκλησιαστικοί παράγοντες επιδίωξαν κοσμική εξουσία. Την εντολή “ Ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς.” από την Κυριακή προσευχή την ερμήνευσαν ανάποδα: “Ως επί της γης και εν ουρανώ”. Έτσι, όπως πάνω στη γη υπήρχε η μοναρχία του αυτοκράτορα, έτσι και στον ουρανό υπάρχει η μοναρχία του Παντοκράτορα. Κανένας δεν μπορεί να τους διαψεύσει, αφού τον Θεόν  οὐδεὶς  ἑώρακε  πώποτε. Και, όπως για να προσπελάσει κάποιος τον επίγειο βασιλέα χρειάζεται μέσον, έτσι και για να μεταφέρει το αίτημά του στο Θεό χρειάζεται μέσο. Κι αυτό είναι οι διάφοροι Άγιοι και, κατεξοχήν, η Παναγία. “Και σε μεσίτριαν έχω…Ταις πρεσβείαις της  Θεοτόκου… Πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ κλπ”. Δεν ξέρω αν αυτή η στάση  είναι περισσότερο ασεβής από την ειδωλολατρία, όταν ο ίδιος ο Χριστός μας λέει:   Αἰτεῖτε, καὶ δοθήσεται ὑμῖν· ζητεῖτε, καὶ εὑρήσετε· κρούετε, καὶ ἀνοιγήσεται ὑμῖν, όταν ακόμη και πριν το ζητήσουμε, ο Θεός γνωρίζει τι χρειαζόμαστε:”Οἶδεν γὰρ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος ὅτι χρῄζετε τούτων ἁπάντων.“  

Για μας, τους απλούς πιστούς, για την παράδοσή μας, ο Δεκαπενταύγουστος σημαίνει 15 ημέρες νηστείας, αποχής από πειρασμούς στο μέσο του καλοκαιριού. Από την εαρινή ισημερία με τη νηστεία προ του Πάσχα, ως το χειμερινό ηλιοστάσιο με τη νηστεία προ των Χριστουγέννων, δεν υπάρχει άλλη πολυήμερη νηστεία. Κι αυτή είναι απαραίτητη για τον πολλαπλασιασμό του ζωντανού κεφαλαίου μας. Επιπλέον, ειδικότερα, στην πιο πρόσφατη εθνική παράδοσή μας, μας υπενθυμίζει τον τορπιλισμό της Έλλης μέσα στο λιμάνι της Τήνου. Ήταν το έναυσμα για ν΄ αρχίσει εσπευσμένα η προετοιμασία για την επικείμενη σύγκρουσή που οδήγησε στη δοξασμένη αντίστασή μας στο μέτωπο της Αλβανίας. Η πατρίδα μας δεν έχει πάψει να απειλείται. Ας θυμόμαστε.