ΤΙ ΕΠΙΔΙΩΚΟΜΕ;

Δημ. Α. Σιδερής*, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 27 Απριλίου 2018 (Ελάχιστα τροποποιημένο)

Επανειλημμένα έχω τονίσει σε τακτικά άρθρα μου την ανάγκη για μια ριζική πλήρη αλλαγή του πολιτικού μας συστήματος. Η αλλαγή οφείλει, ισχυρίζομαι να αποσκοπεί στα ακόλουθα: Μεγιστοποίηση της λαϊκής κυριαρχίας. Μέγιστη δυνατή ταύτιση της δημογραφίας της Βουλής με εκείνη των πολιτών (ισοπολιτεία). Ελαχιστοποίηση πελατειακού κράτους και διαπλοκής. Ελαχιστοποίηση της δυνατότητας λαϊκισμού και δημαγωγίας. Ελαχιστοποίηση ανεξέλεγκτων πολιτικών κρίσεων. Ελαχιστοποίηση δαπανών από την ανανέωση της βούλησης των πολιτών. Σαφή περιγραφή του κράτους (σύνορα). Ανεξιθρησκεία. Προώθηση της γλωσσικής επάρκειας των Ελλήνων με ευχερέστερη ανάγνωση αρχαίων κειμένων και την απλούστερη δυνατή γραπτή έκφραση των σκέψεών τους (ισηγορία). Ανεξαρτησία των τριών εξουσιών, εκτελεστικής, νομοθετικής, δικαιοσύνης (ισονομία).

Διαβάστε άλλη μια φορά τους παραπάνω στόχους. Σημειώστε τις διαφωνίες σας. Είμαι βέβαιος πως η συντριπτική πλειοψηφία των συμπολιτών μας θα συμφωνούσε πως η επίτευξη των παραπάνω στόχων θα μας εξασφαλίσει ένα έντιμο κράτος για το οποίο θα είμαστε όλοι περήφανοι και στο οποίο θα αγωνιζόμαστε για να ζούμε. Είμαι όμως βέβαιος και πως η συντριπτική πλειοψηφία των συμπολιτών μας θα αντιδράσει μοιρολατρικά: «Αυτά τα πράγματα δεν γίνονται!».

Πρώτα, είναι δυνατό να επιτευχθούν τέτοιοι στόχοι; Έχω προτείνει ένα προ-προ-σχέδιο συντάγματος (dimitrissideris.wordpress.com/προ-προ-σχέδιο συντάγματος) που η εφαρμογή του θα συντείνει στην επίτευξή τους. Τέτοιο σύνταγμα καθιστά σχεδόν αδύνατη τη διαφθορά ακόμη και από διεφθαρμένους πολιτικούς. Γράφω προ-προ-σχέδιο, διότι αφού δεν είμαι συνταγματολόγος, κάποιοι ειδήμονες θα πρέπει να επιφέρουν αναγκαίες διορθώσεις, ώστε τουλάχιστον να μην υπάρχουν εσωτερικές αντιφάσεις που μου έχουν διαλάθει. Λογικά δηλαδή, ισχυρίζομαι, είναι εντελώς εφικτοί οι στόχοι που πρότεινα. Πρακτικά όμως;

Είμαι βέβαιος πως, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών θα συμφωνούσε για τους στόχους, αλλά θα αμφέβαλλε για τη δυνατότητα να επιτευχθούν, η συντριπτική πλειοψηφία των «αρχόντων» μας, πολιτικών, ξένων πολιτικών, υπηρετών της δικαιοσύνης, ακαδημαϊκών, στρατιωτικών, ανώτερων κληρικών, ΜΜΕ, τραπεζιτών κλπ, θα αντιτάσσονταν σθεναρά. Δεν επιθυμούν τη λαϊκή κυριαρχία, την ισοπολιτεία, την κατάργηση του πελατειακού κράτους, την ανεξιθρησκεία, την ισηγορία, την ισονομία. Κι ας καμώνονται για το αντίθετο. Επομένως, η προσπάθεια θα εύρισκε διαμετρικά και μαχητικά αντίθετους όλους όσοι μας άρχουν, ντόπιους και ξένους, επίσημους άρχοντες, κυβέρνηση, βουλευτές, δικαστικούς, και ανεπίσημους άρχοντες, οικονομικούς, συνδικαλιστικούς, ενόπλους, πανεπιστημιακούς, επικοινωνιακούς. Γιατί;

Μα όλοι αυτοί που ανέφερα είναι μια μειοψηφία μπροστά στο σύνολο των μελών της κοινωνίας μας και όμως μας άρχουν. Εμφανίζονται λάβροι ο ένας εναντίον του άλλου, επιδιώκοντας καθένας τους να έχει την εξουσία, ενώ προσπαθούν να μας παρασύρουν στις έριδές τους. Είναι κακός ο αντίπαλός τους; Είναι! Άρα να συστρατευθούμε μαζί τους εναντίον του. Κι ας είναι κι αυτοί εξίσου κακοί. Κι ας βλάπτουν όλοι ολοφάνερα την πατρίδα μας, επιζητώντας συχνά την επέμβαση ξένων στα εσωτερικά μας εναντίον των αντιπάλων τους. Ωστόσο, συμφωνούν όλοι μαζί σε ένα: να μην αλλάξει το σύστημα, να μην επιτευχθούν οι στόχοι που ανέπτυξα παραπάνω. Όλοι αυτοί είναι έτοιμοι να δεχθούν ακόμη και ολοκληρωτικά καθεστώτα, αριστερά ή δεξιά αδιάφορο, ακόμη και αν αυτό είναι αντίθετο στις θέσεις του καθενός τους· είναι έτοιμοι να ζητήσουν ενεργό επέμβαση ξένων, που θα καταδικάζουν τον ολοκληρωτισμό, αλλά πραγματικά θα τον στηρίζουν, αρκεί να μην εφαρμοσθεί δημοκρατία, όπως την εκφράζουν οι στόχοι που ανέφερα. Βαφτίζουν δημοκρατία την ολιγαρχία τους.

Η επιδίωξη των παραπάνω στόχων, που είναι δίκαιοι, ηθικοί και επιθυμητοί σχεδόν για όλους εμάς βρίσκεται αντιμέτωπη με το δίκαιο του ισχυροτέρου, που είναι η μειοψηφία. Οι αντίπαλοι μπορεί να είναι ξένοι και ντόπιοι. Γιατί οι ξένοι; Ο Θουκυδίδης θεωρεί ότι ο καταστροφικός Πελοποννησιακός πόλεμος έγινε, διότι οι Σπαρτιάτες φοβήθηκαν βλέποντας τους Αθηναίους  να δυναμώνουν: «Τοὺς  Ἀθηναίους  ἡγούμαι  μεγάλους  γιγνομένους  καὶ  φόβον  παρέχοντας  τοῖς Λακεδαιμονίοις  ἀναγκάσαι  ἐς  τὸ  πολεμεῖν». Η γενιά μου έζησε το φόβο της Ρωσίας. Λογικά δύσκολα δικαιολογείται τέτοιος φόβος. Η Ρωσία σε όλη την ιστορία της ποτέ δεν στράφηκε κατά της Δύσης. Πάντοτε επεκτεινόταν ανατολικά αναζητώντας λιμάνια. Αντίθετα επανειλημμένα δέχθηκε εισβολείς από τη Δύση, Πολωνούς, Σουηδούς, Γάλλους, Γερμανούς. Λογικός φόβος δεν υπήρχε λοιπόν. Φοβία όμως υπήρχε, μήπως οι πολίτες των χωρών της Δύσης επαναστατήσουν με πρότυπο τη Σοβιετία. Αδικαιολόγητα. Δεν επενέβη στο δικό μας εμφύλιο. Είναι γελοίο να σκεφτούμε ότι η Δύση θα φοβηθεί την Ελλαδίτσα μας. Μια επιτυχημένη δημοκρατική αλλαγή πολιτεύματος όμως θα μπορούσε να μεταδοθεί στον τόπο τους; Φοβήθηκαν ότι το BREXIT μπορεί να μεταδοθεί σαν ντόμινο. Αδικαιολόγητα και πάλι.

Οι ντόπιοι ολιγάρχες όμως δικαίως θα φοβηθούν. Και τότε, όπως συχνά το έχουν κάνει, θα προσφύγουν στους ξένους, οι οποίοι ασμένως θα τους αποστείλουν κάθε είδους βοήθεια σε χρήμα, τεχνογνωσία, διπλωματική βοήθεια, ακόμη και σε όπλα και στρατό.

Να ξαναθυμηθούμε άλλη μια φορά το Θουκυδίδη στα επεισόδια της Μήλου. Οι Αθηναίοι πήγαν ζητώντας πλήρη υποταγή. Εκείνοι τους θύμισαν ότι στους Μηδικούς πολέμους είχαν πολεμήσει στο πλάι τους και ήταν δίκαιο να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους. Οι Αθηναίοι όμως ισχυρίστηκαν πως αυτοί είχαν δίκιο, διότι αυτοί ήταν οι πιο ισχυροί! Έτσι ήταν και ακολούθησε σφαγή και ανδραποδισμός των Μηλιών.

Κάθε προσπάθεια επομένως για ριζική αλλαγή πολιτεύματος οφείλει να είναι σχεδιασμένη, λαβαίνοντας υπόψη και το «δίκαιο» του ισχυρού. Προς τους ξένους χρειάζονται επαρκείς εγγυήσεις ότι θα τηρηθούν στο ακέραιο όλες οι υποχρεώσεις μας, όσο άδικες και αν είναι, έστω και αν μας δεσμεύουν για πολλές γενιές. Προς την ντόπια επίσης ολιγαρχία θα πρέπει να δείξουμε ότι μπορεί να έχει τη σαφή υπεροπλία, αλλά αυτή αντισταθμίζεται από τη συντριπτική πλειοψηφία του λαού μας. Θα ασκηθούν κάθε είδους πιέσεις, χωρίς προσφυγή σε εμφύλιο πόλεμο. Ειρηνική ριζική αλλαγή πολιτεύματος έχει επιτευχθεί με ηγέτες όπως οι Μαχάτμα Γκάντι και Νέλσον Μαντέλα.

Η ηλικία, οι γνώσεις, εμπειρίες και η νοοτροπία μου δεν μου επιτρέπουν να αναλάβω ηγετικό ρόλο σε τέτοια προσπάθεια. Καθήκον μου προς την πατρίδα μου όμως είναι, θεωρώ, να διαδώσω αυτές τις ιδέες όσο γίνεται περισσότερο, ώστε η πλειοψηφία που τις ασπάζεται να συνειδητοποιήσει, ότι καθένας δεν είναι μόνος και να αρχίσει να οργανώνεται σε κοινή διακήρυξη θέσεων. Η αυστηρή τιμωρία  κάποιων που παραβιάζουν τις αρχές που διατύπωσα, δεν έχει αποτρεπτική επίδραση, καθώς όλοι γνωρίζουν ότι γίνεται για εξουδετέρωση αντιπάλων μάλλον παρά για βελτίωση του διεφθαρμένου καθεστώτος μας. Ο μπαμπούλας του ολοκληρωτισμού είναι αυτοί οι ίδιοι. Δηλαδή, αυτοί, οι ολιγάρχες, στην ανάγκη θα προτιμήσουν, αντί της πραγματικής δημοκρατίας, τον ολοκληρωτισμό, έστω και αν περιορίζει και αυτούς. Η δημοκρατία τους καταργεί. Τη μισούν.

*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας

Τζάμπα μάγκες

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. Καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Κοινή Γνώμη, 24 Απριλίου 2018

Περπατούσε η γυναίκα μου σε ένα παρκάκι στην Πλατεία Μαβίλη. Δυο κοπελίτσες έπιναν κόκα κόλα από το μπουκάλι. Τέλειωσαν και πέταξαν τις φιάλες στο παρκάκι. Ο κάδος απορριμμάτων 10 μέτρα πιο πέρα. Δεν κρατήθηκε η γυναίκα μου: «Κορίτσια, έτσι κάνετε στο σπίτι σας;» «Δίκιο έχετε», ομολόγησε η μία και κατέβασε το κεφάλι. Η άλλη όμως, πιο μάγκισσα, απαντά: «Και το Δήμαρχο γιατί τον πληρώνομε;»

Δυο μάγκες πήγαν κι έστησαν την Ελληνική σημαία σε μια βραχονησίδα μας που διεκδικούν οι Τούρκοι. Στον κίνδυνο που εγκυμονούσε η πράξη τους προβλήθηκε η απάντηση: «Και το στρατό γιατί τον πληρώνομε;» Τζάμπα μάγκες! Αυτοί να προκαλέσουν. Και να πληρώσουμε όλοι εμείς οι άλλοι το στρατό και να υποστούμε τις συνέπειες της άφρονης, τζάμπα, μαγκιάς τους.

Αληθινή μάγκισσα ήταν η Κυρά της Ρω. Μόνιμη, μοναδική κάτοικος στο βράχο απέναντι στο Καστελόριζο, βόσκοντας λίγα προβατάκια ως τα 92 χρόνια της επήρε την Ελληνική σημαία κάθε πρωί με την ανατολή του ήλιου και την υπέστελλε με τη δύση του. Είχε προηγηθεί η αντιστασιακή δράση της στην κατοχή.

Ποια είναι πραγματική μαγκιά; Αν κάποιος νέος, πίνοντας το φραπέ του ή το παραδοσιακό «Ελληνικό» ποτό (ουΐσκι) στο μπαρ, κουβεντιάζοντας με τους φίλους του αποφασίσει (δικαίως) πως είναι εθνική ντροπή να αφήνουμε τους γείτονές μας να αμφισβητούν τη γη μας, καλό είναι να κάνει κάτι (μια και δεν εργάζεται). Τι όμως; Μα αυτό που έκανε η Κυρά της Ρω. Να πάει στη βραχονησίδα και να μείνει εκεί. Να βοσκήσει λίγα πρόβατα. Κότες δεν μπορεί να θρέψει, γιατί πετάνε και θα τις πάρει ο αέρας. Ή, μια κι έχει ανέμους, να στήσει μια ανεμογεννήτρια. Κι αν οι άνεμοι έχουν σκορπίσει το λιγοστό χώμα, ο ήλιος αντανακλάται στα γυμνά βράχια, που μπορούν να καλυφθούν με φωτοηλεκτικά. Και να πουλάει το ρεύμα. Ή να ψαρεύει. Ή να εκτρέφει ψάρια, όστρακα, γαρίδες, αστακούς, χταπόδια, καλαμάρια. Όσο για πόσιμο νερό, επιστήμονες από τα ΑΕΙ της Κρήτης κατασκεύασαν πλωτή συσκευή για μετατροπή του θαλασσινού νερού σε πόσιμο με ηλιακή ενέργεια, με παραγωγή ικανή για 300 κατοίκους και την τοποθέτησαν κοντά στην Ηρακλειά. Τι έγινε παραπέρα δεν ξέρω. Και κάθε πρωί να επαίρει ο μάγκας και κάθε βράδυ να υποστέλλει τη σημαία. Και τότε το κράτος, εμείς όλοι, να τον απαλλάξουμε, αυτό τον Ακρίτα, από φόρους και να έχουμε σε επιφυλακή το στρατό που πληρώνομε, για να τον φυλάει. Και να επωφελούμαστε από την παραγωγή του.

Τι είναι χειρότερο; Ο «προδότης» ή ο «άφρονας»; Θυμάμαι ένα καθηγητή μου στην Αγγλία που μου έδωσε μια συμβουλή. «Όταν, μετά από εξαντλητική σκέψη, δεν μπορείς να πάρεις μια σημαντική απόφαση, μην άγχεσαι. Για να μην μπορείς να πάρεις απόφαση, σημαίνει πως οι εναλλακτικές λύσεις είναι περίπου ισοδύναμες. Το μέλλον είναι αόρατο. Κανένας δεν ξέρει ακριβώς τι θα προκύψει κι ούτε ποια λύση θα αποδειχθεί πραγματικά καλύτερη. Σημαντικό είναι να αποφασίσεις».

Στην πολιτική πράξη, βλέπομε συνήθως να προτείνει μια παράταξη κάτι και οι αντίπαλοί της το αντίθετο. Με οποιαδήποτε διαδικασία, κάποια από τις λύσεις θα εγκριθεί. Μπορεί να είναι λίγο καλύτερη ή λίγο χειρότερη. Χείριστο όμως είναι να μην υιοθετηθεί καμιά λύση. Από τη στιγμή που αποφασίσθηκε, αποτελεί τη βούληση των αρχόντων, το Νόμο. Και όλοι, είτε συμφωνούν είτε διαφωνούν, οφείλουν να συμβάλλουν στην επιτυχία αυτής της λύσης (που κανένας δεν μπορεί να ξέρει εκ των προτέρων αν είναι η καλύτερη ή όχι). Αν αντιταχθούν και η κατάσταση είναι κρίσιμη, οι άρχοντες, είτε είναι μονάρχες, είτε ολιγάρχες είτε δημοκρατικοί, μπορεί να τους χαρακτηρίσουν «προδότες». Προδότες, όμως, μπορεί να είναι όχι διότι έχουν διαφορετική άποψη, αλλά διότι ενώ έχουν δεχθεί τη διαδικασία που καθορίζει τους άρχοντες, αντιτίθενται στην υλοποίηση της απόφασής τους που μπορεί να έχει εθνική σημασία. Αν η διαφωνία τους είναι πάνω σε θεμελιώδη ζητήματα, οφείλουν, αφού αγωνισθούν για την πραγματοποίηση της απόφασης, αλλά μετά, στον κατάλληλο χρόνο, για την αλλαγή των αρχόντων ή και του συστήματος που τους επιλέγει. Έτσι τουλάχιστον ισχυρίζομαι εγώ.

Οι διαφορές μας με τους γείτονές μας δεν τελειώνουν παρά με έναν από δύο τρόπους: Κάνομε πόλεμο και όποιος νικήσει επιβάλλει τη βούλησή του στον άλλον. Στο μεταξύ, λόγω του πολέμου, έχει υποστεί και ο νικητής τόσες απώλειες, που, άσ΄ τα, καλύτερα να μην τον είχε κάνει. Είναι ζήτημα του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας. Η άλλη λύση είναι η επιβολή του διεθνούς δικαίου. Δεν τη θέλουν, διότι στα περισσότερα θέματα (ασφαλώς όχι σε όλα) έχουν άδικο, είναι (πιστεύουν) ισχυρότεροι από εμάς και προτιμούν, επομένως την αναμέτρηση με το Νόμο της Ζούγκλας, του ισχυροτέρου. Αυτό απαιτεί από εμάς πολλή, πάρα πολλή, σκέψη και μελέτη από το Υπουργείο Εξωτερικών, μαζί με απόλυτη, σχολαστική, αυτοσυγκράτηση από την «Ελληναράδικη» θέση της τζάμπα μαγκιάς, της αφροσύνης, με αυθαίρετες ενέργειες ιδιωτών ή τοπικών αρχόντων ή ανεύθυνων συλλαλητηρίων που γίνονται με την προτροπή ή ανοχή της εκάστοτε αντιπολίτευσης. Τέτοιες ενέργειες εξάπτουν το συναίσθημα και βλάπτουν αφάνταστα και απρόβλεπτα την πατρίδα μας. Υποχρεωνόμαστε τότε να εκλιπαρούμε τους ξένους να μας προστατεύσουν αποδεχόμενοι την υποτέλειά μας σ΄ αυτούς. Η παραμικρή αφροσύνη μπορεί να εκληφθεί ως πρόκληση, οπότε θα εμφανισθούν οι εχθροί μας στη διεθνή γνώμη ότι αυτοί (αντ;)επιτίθενται αμυνόμενοι. Είναι η δεύτερη επιλογή τους, καθώς αντιλαμβάνονται ότι μόνο χωρίς τη διεθνή θέση εναντίον τους μπορούν να μας νικήσουν. Θυμίζω ότι ποτέ δεν νικήσαμε μόνοι σε πόλεμο τους Τούρκους. Όποτε νικήσαμε, είχαμε ισχυρές συμμαχίες, όπως στο Ναυαρίνο κατά την Επανάσταση του 1821, στους Βαλκανικούς πολέμους τις υπόλοιπες βαλκανικές χώρες, στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο τους συμμάχους που τελικά αποδείχθηκαν οι νικητές. Στις αναμετρήσεις μας ένας προς έναν, πάντοτε βγήκαν νικητές, όπως το 1897, το 1922, το 1974 (Κυπριακή τραγωδία) και στις τρεις περιπτώσεις μετά από άφρονες προκλήσεις από εμάς, ενώ δεν είμαστε προετοιμασμένοι για πόλεμο.

Μια άλλου είδους ευθύνη των κυβερνήσεων είναι να εξαλείψουν τους τζάμπα μάγκες. Αυτοί είναι συνήθως οι άνεργοι, καθώς «αργία μήτηρ πάσης κακίας» (Σόλων). Κι όταν λέω άνεργοι δεν εννοώ αυτούς που δεν εργάζονται, αλλά αυτούς που δεν θέλουν να εργασθούν. Βλέπεις, σήμερα, με την οργανωμένη κοινωνία και την αλληλεξάρτηση των πολιτών, εργασία σημαίνει απασχόληση για παραγωγή αγαθών ή προσφορά υπηρεσιών για άλλους. Έργο μιας κυβέρνησης είναι να συντονίσει προσφορά με ζήτηση, αδιάφορο αν ιδιωτικά ή δημόσια.

 

Τρίτη Άποψη. Χρειαζόμαστε έναν εχθρό;

Δημ. Α. Σιδερής, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 20 Απριλίου 2018

Είμαι αριστερός ή δεξιός. Ή είμαι Χριστιανός ή Εβραίος ή Μουσουλμάνος ή και άθεος. Και τυχαίνει και συ να είσαι ό,τι κι εγώ. Σύμφωνοι, λοιπόν, σε ένα τόσο μεγάλο θέμα όπως η παραταξιακή ή όποια άλλη τοποθέτησή μας, είμαστε σε όλα σύμφωνοι. Μπορούμε να κουβεντιάσουμε. Χαιρόμαστε ο ένας την παρέα του άλλου, τρώμε το μεζεδάκι μας πίνουμε, τραγουδάμε, απολαμβάνομε μαζί τη ζωή μας και αγάλλεται καθένας, επειδή κι ο άλλος χαίρεται για το ίδιο πράγμα. Ώσπου…

Κάποια κρίσιμη στιγμή, ανακαλύπτομε πως δεν είμαστε σε όλα σύμφωνοι. Και μπορεί να είμαστε διαμετρικά αντίθετοι σε κάποια επιμέρους θέματα. Και τότε, η φιλία μας, ο ισχυρός συνασπισμός μας, αυτοδιαλύεται. Και καθένας μας, και οι δυο μας, αποδεικνυόμαστε περισσότερο ανίσχυροι, παρά μαζί ενωμένοι, απέναντι σε μια εξωτερική απειλή. Ο εξωτερικός εχθρός μας ενώνει. Μήπως είναι, λοιπόν, απαραίτητος;

Πότε ενωθήκαμε οι Έλληνες; Στον Τρωικό Πόλεμο για πρώτη φορά. Είχαμε μια συνέχεια στον τόπο κατοικίας, κοινή γλώσσα, κοινή θρησκεία, αλλά πολλές ασυνέχειες, βουνά, κάμπους, θάλασσες. Και, φυσικά, πολλές διαφορές μεταξύ μας. Η αντιπαράθεση Αχιλλέα με Αγαμέμνονα ήταν το θέμα του πιο διάσημου έπους, που υπάρχει. Και, βέβαια, άλλες αντιπαραθέσεις, όπως η δραματική μεταξύ του πανούργου Οδυσσέα και του ιδιοφυή Παλαμήδη, που αποσιωπάται στην Ιλιάδα. Ο κοινός εχθρός, όμως, που μας ντρόπιασε «κλέβοντας» (μάλλον οικειοθελώς) την πιο όμορφη γυναίκα («χάρμα ιδέσθαι») πάνω στη γη, μας ένωνε. Ύστερα ήλθαν οι Μηδικοί Πόλεμοι, που μας ένωσαν, για να επιδοθούμε στον ολέθριο Πελοποννησιακό Πόλεμο, μόλις απομακρύνθηκε ο βαρβαρικός κίνδυνος. Αργότερα, ενωθήκαμε για να αντιμετωπίσουμε τον μακεδονικό κίνδυνο. Νικηθήκαμε (ευτυχώς, θα έλεγα) από τους συγγενείς μας Μακεδόνες, για να δοξασθούμε ενωμένοι κάτω από τη μοναρχία τους. Οι Ρωμαίοι δε μας ένωσαν. Τους δεχθήκαμε σαν ελευθερωτές μας από τους Μακεδόνες, για να υποδουλωθούμε διασπασμένοι σ’ αυτούς. Για να μην πιάσω τώρα στις 1000 λέξεις μου όλη την ιστορία, κάνω ένα μεγάλο άλμα. Ο φασιστικός ναζιστικός ολοκληρωτικός, εξοντωτικός κίνδυνος ένωσε όλους τους άλλους λαούς. Δεν πρόλαβαν καλά καλά να συμπληρώσουν τη νίκη τους (ευτυχώς, θα έλεγα) και άρχισαν οι διαμάχες μεταξύ των μεγάλων. Προς το τέλος του πολέμου, οι Αμερικανοί διέθεταν το υπερόπλο. Και έκαναν τη μεγαλύτερη δολοφονία της ιστορίας: σκοτώνοντας ακαριαία εκατοντάδες χιλιάδες αμάχους. Η δικαιολογία τους (ενδέχεται να έχουν δίκιο) ήταν πως, αν δε χρησιμοποιούσαν την ατομική βόμβα, ο πόλεμος θα συνεχιζόταν αρκετά με αποτέλεσμα περισσότερους νεκρούς και από τις δύο μεριές. Η νίκη, βέβαια, ήταν πια εξασφαλισμένη, τόσο λόγω της υπεροχής των Αμερικανών, όσο και διότι λίγο πριν είχαν μπει στον πόλεμο και οι Σοβιετικοί εναντίον των Ιαπώνων. Μοιάζει, λοιπόν, να αποφάσισαν τελικά τη ρίψη της βόμβας εναντίον αμάχων όχι τόσο για να νικήσουν, αφού η νίκη ήταν πια βέβαιη, όσο για να πτοήσουν τους συμμάχους τους Σοβιετικούς. Πόλεμο κατά των Σοβιετικών δεν έκαναν τότε, με βέβαιη τη νίκη τους, διότι δε θα το δέχονταν οι πολίτες τους να καταστρέψουν εκείνους που ως χθες εκθείαζαν ως τους μεγαλύτερους ήρωες, που έσωσαν τον κόσμο από το χειρότερο καθεστώς, που υπήρξε ποτέ. Και καθυστέρησαν τόσο, που ήλθε η στιγμή και ο ρώσος υπουργός Εξωτερικών είπε στους Αμερικανούς: «Μπορεί να έχουμε κι εμείς ατομική βόμβα. Ίσως και κάτι παραπάνω!». Ωστόσο, ο φόβος της Σοβιετίας ένωσε τον δυτικό κόσμο, κάτω από το (επιτρέψτε μου) βελούδινα βάρβαρο πέλμα της δυτικής υπερδύναμης, καταργώντας την αποικιακή δύναμη των «μεγάλων» της Ευρώπης.

Με όλη αυτή τη σχηματική αναδρομή της ιστορίας θέλω να επισημάνω ότι κινήματα χωρίς πίστη στον Θεό γίνονται· χωρίς πίστη σε μισητό διάβολο δε γίνονται (Δ.Γ. Σουλιώτης). Μήπως θα ήταν, όμως, δυνατό να γίνουν κινήματα για την αρετή κι όχι εναντίον της κακίας; Από τον Αριστοτέλη ως τον Kant, ελευθερία δεν είναι μόνον να μην κάνει κάποιος ό,τι θέλουν οι άλλοι, αλλά να κάνει ό,τι αυτός θέλει. Οι συμμαχίες λαών έγιναν, όπως στα παραπάνω παραδείγματα, για να αντιμετωπισθεί κάποια κακία, όχι για να επιδιωχθεί κάποια αρετή. Είναι, όμως, δυνατή και η εναλλακτική πορεία; Αυτή η στάση είναι καθαρά ανταγωνιστική, όπου επιδίωξη δεν είναι να νικήσω εγώ, αλλά να ηττηθεί ο αντίπαλος. Αντίθετα από την άμιλλα, όπου στόχος είναι να νικήσω εγώ, έστω κι αν πετύχουν κι άλλοι τον στόχο, εγώ να είμαι ο καλύτερος. Θυμίζει τη σχέση ζήλειας και φθόνου. Στη ζήλεια λυπούμαι που δεν είμαι εγώ ο καλύτερος, ενώ στον φθόνο χαίρομαι επειδή ο άλλος έπαθε κάτι. Κι ακόμη, θυμίζει το ανέκδοτο, που διέδωσε ο μακαριστός Χριστόδουλος, όταν ζήτησε κάποιος από τον Θεό, όχι να έχει κι αυτός, όπως ο γείτονας, μια κατσίκα (και μάλιστα καλύτερη), αλλά να ψοφήσει η κατσίκα του άλλου.

Η εναλλακτική λύση είναι, προφανώς, αντί να έχουμε στόχο την ήττα των άλλων, να επιδιώκουμε τη δική μας νίκη. Δεν είναι το ίδιο. Σκοπός κάθε κοινωνίας είναι να σχηματίζει τα αποθέματά της για τις περιόδους ένδειας. Αυτό μπορεί να το κάνει με δύο κυρίως τρόπους. Ο ένας είναι να αναπτύξει όσο γίνεται τις δικές της γνώσεις και τέχνες, ώστε να καταστήσει τον δικό της χώρο πιο αποδοτικό. Το τελικό αποτέλεσμα δεν είναι μόνο η δημιουργία των δικών της αποθηκών, αλλά και οι αναπτυσσόμενες γνώσεις και τέχνες που ωφελούν τελικά ολόκληρη την ανθρωπότητα και δοξάζουν αυτή την κοινωνία. Ο άλλος τρόπος είναι να αφαρπάζονται τα αποθέματα των άλλων με άμεση (πόλεμος) ή έμμεση (π.χ. φόρου ή άλλου είδους υποτέλεια) βία. Ο δεύτερος τρόπος είναι περισσότερο αποδοτικός. Ταχύς, νομίζεται, και πιο άκοπος. Συγχρόνως αποφέρει δόξα, αλλά και φθόνο, στους ήρωές του. Παράλληλα, όμως, έχει ρίσκο. Αφενός η έκβαση οποιασδήποτε βίας δεν είναι ποτέ εξασφαλισμένη και αφετέρου, μακροπρόθεσμα, η δαπάνη για τη διατήρηση της αναγκαίας βίας υπερβαίνει το όφελος από τις αρπαγές. Κάπως έτσι οι μεγάλοι σχηματισμοί αυτοδιαλύονται. Τα περιγράφει ωραία ο Θουκυδίδης για τους Αθηναίους, όπου φέρεται ο Περικλής να τονίζει ότι δεν μπορούν να ελευθερώσουν τους συμμάχους τους, διότι αυτοί τους μισούν, επειδή έχουν υποδουλωθεί και θα ζητούσαν να εκδικηθούν. Η ιστορία επαναλαμβάνεται συνεχώς ως σήμερα, όταν φθάνουμε στο σημερινό αμερικανικό αδιέξοδο. Όποτε οι Αμερικανοί άφησαν ελεύθερους τους υποτελείς λαούς τους, τους οποίους κυβερνούσαν διαμέσου δικτατόρων, αυτοί οι λαοί στράφηκαν εναντίον των Αμερικανών. Αυτός είναι ο κύριος μηχανισμός του φαύλου κύκλου με τον οποίον διαλύονται οι μεγάλες αυτοκρατορίες. Το έζησαν και οι Σοβιετικοί.

*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής

Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑΣ

Του Δημ. Α. Σιδερή, ομ. Καθηγητή καρδιολογίας, Dimitris.sideris@gmail.com

Κοινή Γνώμη, 17 Απριλίου 2018

Τέτοια εποχή έγραφα πέρυσι για το ίδιο θέμα. Στον πόλεμο πολλοί σκοτώνονται. Σε μια τρομοκρατική ενέργεια δολοφονούνται. Οι θάνατοι δηλαδή είναι στοχευμένοι σε συγκεκριμένα πρόσωπα. Εκτός από το θάνατο ανθρώπων, στους πολέμους σκοτώνονται και αρχές. Οι κακίες στην ειρήνη γίνονται αρετές στον πόλεμο. Οι σφαγείς μιας παράταξης είναι οι ήρωες της άλλης. Όσο περισσότερους εχθρούς έσφαξες τόσο πιο ήρωας είσαι. Μια από τις αρχές που σκοτώνονται στον πόλεμο είναι και η αξιοπιστία, η αλήθεια. Ο Οδυσσέας έγινε Ο Ήρωας του Τρωικού πολέμου επειδή εξαπάτησε τους Τρώες με το Δούρειο Ίππο και η πολιτισμένη πολιτεία της Τροίας αφανίσθηκε από εμάς, τους Έλληνες. Το κακό είναι πως αυτός ο νόμος του πολέμου επεκτείνεται συχνά και σε συνθήκες ειρήνης ή τουλάχιστον σε γκρίζες περιόδους ειρήνης, όπως ήταν ο Ψυχρός Πόλεμος. Τώρα το λόγο έχουν όχι οι βόμβες και οι πύραυλοι, αλλά οι πολιτικοί και τα ΜΜΕ. Η ζημιά που επιφέρουν έχει μακρότερες συνέπειες από εκείνη των καταστροφικών όπλων.

Αφορμή γι΄ αυτό το άρθρο μου έδωσε μια ειδοποίηση από την Avaaz, μια παγκόσμια κίνηση που συνδέει πάνω από 46 εκατομμύρια πολίτες σε όλο τον κόσμο, με την πολιτική που εξουσιάζεται από το λαό, στους παράγοντες που λαβαίνουν αποφάσεις σε όλο τον κόσμο. Έχει αντιταχθεί στην καταστροφή της φύσης, με οικολογικό χαρακτήρα (φόνους φαλαινών, ελεφάντων κλπ, προστασία ζωτικών χώρων όπως είναι η ζούγκλα του Αμαζονίου κλπ, με σημαντικές επιτυχίες). Αυτή τη φορά προσπαθεί να σταματήσει τη χρήση χημικών όπλων της Συρίας του Άσαντ εναντίον αμάχων. Τέτοια πολεμική πράξη είναι αφενός αποτρόπαιη, αφετέρου παράνομη, καθώς η χρήση χημικών όπλων έχει διεθνώς απαγορευθεί παντελώς. Ποιο είναι το πρόβλημα λοιπόν;

Το πρόβλημα είναι ότι τη χρήση τους στο Συμβούλιο Ασφαλείας αρνούνται οι Σύροι και οι Ρώσοι, ενώ την προβάλλουν οι Αμερικανοί και οι σύμμαχοί τους, ενώ οι Κινέζοι απέχουν. Εντάξει, καταλαβαίνω να την αρνούνται οι Σύροι, αφού αυτοί είναι οι κατηγορούμενοι. Οι Ρώσοι πάλι, πέρα από το ότι είναι σύμμαχοι του Σύρου Άσαντ, είναι πασίγνωστοι για την αδιαφάνειά τους, είτε μην αφήνοντας κανένα να τους ελέγχει ή προβάλλοντας εμπόδια στον έλεγχό τους. Το πρόβλημα όμως είναι ότι οι Αμερικανοί έχουν δολοφονήσει την Αξιοπιστία τους. Ισχυρίστηκαν ότι ο Ιρακινός δικτάτορας Σαντάμ Χουσεΐν είχε αποθήκη χημικών όπλων, ενώ διεθνείς επιτροπές ελέγχου απέδειξαν τόσο πριν όσο και μετά τη λήξη του πολέμου ότι τέτοια αποθήκη δεν υπήρχε. Ο πόλεμος κατά του Ιράκ και του αδίστακτου δικτάτορα Σαντάμ έφερε το χάος όχι μόνο στο Ιράκ, αλλά και σε όλη την περιοχή. Το μεγάλο θύμα όμως ήταν η Αξιοπιστία των ΗΠΑ. Γιατί σήμερα να πιστέψω την Αμερική ότι χρησιμοποιήθηκαν χημικά όπλα από τη Συρία και να μην πιστέψω τους Ρώσους ότι ενδείξεις για χρήση τέτοιων όπλων δεν βρέθηκαν; Θα πρέπει να περάσουν δεκαετίες αυστηρά άμεμπτης συμπεριφοράς των ΗΠΑ για να ξεχασθεί η αναξιοπιστία τους (στην πραγματικότητα ποτέ δεν ξεχνιέται). Στον αντίποδα οι Ρώσοι ποτέ δεν αποδείχθηκαν αναξιόπιστοι, ενώ υπήρξαν αυστηροί τηρητές των διεθνών συμφωνιών, όπως της Γιάλτας. Η μυστικότητά τους είναι που τους χαρακτηρίζει, όχι η αναξιοπιστία τους. (Ίσως φυλάνε το χαρτί της, όπως την μπλόφα στο πόκερ, για μια τελική απελπιστική θέση που θα βρεθούν).

Δεν σας έπεισα; Να έρθουμε στα γνωστά δικά μας πολιτικά γεγονότα. Η παρούσα κυβέρνηση είναι μια από τις πολλές που κυβερνούν τη χώρα μέσα στην κρίση ή ευθύνονται γι΄ αυτήν και τις συνέπειές της. Ανάλογα με την τοποθέτηση καθενός, κρίνεται κάθε κυβέρνηση λίγο καλύτερη ή λίγο χειρότερη από τις άλλες. Δεν βλέπω γιατί η παρούσα κυβέρνηση είναι σημαντικά καλύτερη ή χειρότερη από εκείνες που προηγήθηκαν. Ωστόσο, πέτυχε κάτι μοναδικό σε διεθνές επίπεδο: Επέβαλε τον όρο kolotuba. Εγώ τουλάχιστον, δεν βλέπω κανένα κόμμα τόσο αναξιόπιστο όσο το κυβερνών σήμερα κόμμα. Ξεκίνησε με την υπόσχεση να σκίσει τα μνημόνια, να καταργήσει τον ΕΝΦΙΑ κλπ. Και, αντ΄ αυτών, υπέγραψε νέο μνημόνιο πιο επαχθές από τα προηγούμενα και αντί να καταργήσει τον ΕΝΦΙΑ, επέβαλε κάπιταλ κοντρόλ. Αντί να αντιταχθεί στην επιβολή από τους εταίρους μας δυσβάστακτων όρων (για τους οποίους έχομε εμείς βαριά ευθύνη) υπήρξε ο πιο πειθήνιος εφαρμοστής τους. Κι έτσι δολοφόνησε τα τελευταία υπολείμματα διεθνούς αξιοπιστίας που διέθετε το κράτος μας. Γιατί να πιστέψω οποιοδήποτε κόμμα, ιδιαίτερα το κυβερνών πια, όταν μου λένε σε τι κατάσταση βρίσκονται τα οικονομικά της χώρας μας ή η άμυνά μας;

Βέβαια, η αναξιοπιστία των πολιτικών δεν είναι μόνο Ελληνικό φαινόμενο. Εκτός από τις ΗΠΑ, λέγεται ότι ο τότε Πρόεδρος της Γαλλία Σιράκ ρωτήθηκε από δημοσιογράφο: «Πώς αισθάνεσθε, κ. Πρόεδρε, που δεν τηρήσατε καμιά από τις προεκλογικές σας υποσχέσεις;» Με ετοιμολογία και περίσσιο κυνικό χιούμορ απάντησε: «Μα, ως γνωστόν, οι προεκλογικές υποσχέσεις δεσμεύουν τους ψηφοφόρους, όχι τους υποψηφίους.» Δίκιο είχε! Υπάρχει, ωστόσο, μια διαφορά. Οι προεκλογικές υποσχέσεις αφορούν στο μέλλον. Όποιος πολιτικός δεν τις τηρήσει μπορεί να ισχυρισθεί ότι, το μέλλον είναι αόρατο, ότι παρουσιάσθηκαν απρόβλεπτες καταστάσεις που δεν επέτρεψαν την υλοποίηση των υπεσχημένων κλπ. Όταν όμως το ψεύδος αφορά γεγονότα, όπως η παρουσία χημικών στο Ιράκ, που υποστήριξε ο Μπους ο νεότερος, δεν ισχύει η δικαιολογία και η αναξιοπιστία χρεώνεται στη χώρα ολόκληρη για πολλά χρόνια, όπως τώρα στην περίπτωση της Συρίας.

Υπάρχει κάτι που μπορεί να γίνει; Λογικά αναμένεται να μειωθεί η αναξιοπιστία των πολιτικών όταν θα πάψουν να εξαρτώνται από την εκλογή τους, τους ψηφοφόρους και το κόμμα τους. Η δημοκρατία, με κλήρωση των αρχόντων, δηλαδή βουλευτών και δικαστών, αίρει αυτή τη δέσμευση. Παραμένει βέβαια για τους άρχοντες της εκτελεστικής εξουσίας (κυβέρνηση) που αναγκαστικά δεν μπορούν να κληρώνονται, αλλά πρέπει να εκλέγονται. Παρ΄ όλα αυτά, η κυβέρνηση σε ένα τέτοιο σύστημα βρίσκεται κάτω από τον έλεγχο μιας ανεξάρτητης βουλής και μιας ανεξάρτητης δικαιοσύνης. Αντίθετα σήμερα, η πλειοψηφία της βουλής συμπίπτει με το κόμμα που κυβερνά και οι επικεφαλής της δικαστικής εξουσίας διορίζονται από την κυβέρνηση, τον αρμόδιο υπουργό. Επομένως, μαζί με την κυβέρνηση, καταρρακώνεται η αξιοπιστία και της βουλής και της δικαιοσύνης, όλου του κρατικού μηχανισμού τελικά. Κάτω από αυτούς τους όρους, γιατί ο ιδιώτης να είναι αξιόπιστος στις υποχρεώσεις του απέναντι στο κράτος του; Αμύνεται. Είτε φυσικό πρόσωπο είναι είτε ιδιωτικός οργανισμός, αρκεί να διαπλέκεται με την εξουσία, για να εξασφαλίζει την ασυλία έναντι οποιασδήποτε παρανομίας διαπράττει.

 

Τρίτη άποψη. Ζούγκλα ή κοινωνία;

Δημ. Α. Σιδερής* dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 13 Απριλίου 2018

«Νόμος της ζούγκλας» είναι το δίκαιο του ισχυροτέρου. Ζώα του ίδιου είδους δεν αγωνίζονται ως τον θάνατο μεταξύ τους. Αποτελεί σπάνιο, τυχαίο γεγονός να σκοτώσει λύκος άλλο λύκο ή λιοντάρι άλλο λιοντάρι. Κάθε ζώο σκοτώνει τόσο όσο χρειάζεται για να φάει ή να αμυνθεί. Τα ζώα του ίδιου είδους ζουν μιμητικά και αυτοενθουσιάζονται. Αν ένας λύκος επιπέσει σε ένα κοπάδι πρόβατα, ακολουθούν και τον μιμούνται και άλλοι λύκοι, σκοτώνοντας περισσότερα από όσα μπορούν να φάνε. Απόλυτος εγωισμός.

Υπάρχει, όμως, και ο αντίποδας στη φύση, με ζώα οργανωμένα σε κοινωνίες. Τέτοια είναι ιδίως έντομα, τερμίτες, μυρμήγκια, μέλισσες κ.λπ. Στα πλαίσια της κοινωνίας δεν υπάρχει βία άλλη από εκείνην που επιβάλλει η ίδια η κοινωνία. Όταν ένα μέλος της δεν προσφέρει πια στην κοινωνία του, ενώ καταναλώνει, εκτελείται, όπως φονεύονται οι κηφήνες μετά τη γονιμοποίηση της βασίλισσας. Τα μέλη της κοινωνίας είναι προγραμματισμένα να ζουν με στόχο τη διατήρηση της κοινωνίας τους, όχι του ατόμου τους. Απόλυτος αλτρουϊσμός. Λειτουργώντας συμπληρωματικά, όχι μιμητικά, κάθε κοινωνία εντόμων αποθηκεύει αγαθά που προορίζονται για την κοινωνία, όχι για το άτομο ούτε για το είδος. Κι αν από άλλη κοινωνία αμφισβητηθεί η κυριότητά τους, ακολουθεί πόλεμος εξοντωτικός.

Στον άνθρωπο η φύση έδωσε το προνόμιο (ή κατάρα;) να επιλέγει να ζει με τους κανόνες της ζούγκλας ή της κοινωνίας. Επινόησε την Πολιτεία. «Ο άνθρωπος φύσει πολιτικόν ζώον» (Αριστοτέλης). Η Πολιτεία δεν είναι ζούγκλα. Στην ακραία μορφή της είναι Κοινωνία σαν των εντόμων. Την παρουσιάζει γλαφυρά ο Πλάτων στην Πολιτεία του: Στεγανός διαχωρισμός των τάξεων, και δημιουργία κοινόχρηστων διατροφικών αποθεμάτων. Ένα ιδιάζον είδος φασιστικού κομμουνισμού, θα λέγαμε σήμερα. Ο μεγάλος φιλόσοφος αναγνώρισε πως δεν υπάρχει τόπος, όπου μπορεί να ισχύσει τέτοια κοινωνία (Ου-τοπία).

Πέρασαν χρόνια, εξελίχθηκε ο άνθρωπος και ο τρόπος, που επιλέγει να ζει, κυμαίνεται μεταξύ ζούγκλας και κοινωνίας. Με τα ασύλληπτα πνευματικά προσόντα που είναι προικισμένος, επινόησε φοβερά όπλα για να επιβάλει τη βούλησή του και να εξασφαλίζει κεφάλαιο για να επιβιώνει σε περιόδους ένδειας, αλλά και με ομαδική βία έναντι ομοειδών, ανθρώπων δηλαδή, που ανήκουν σε άλλη κοινωνία, αλλά και άλλων μελών της ίδιας κοινωνίας. Επικρατεί ο νόμος του ισχυροτέρου (νόμος ζούγκλας). Η ύπαρξη όπλων μαζικής καταστροφής δημιουργεί συνθήκες, που δεν υπάρχουν στη φύση, ακόμη και τη δυνατότητα να εξαλειφθεί η ζωή πάνω στον πλανήτη μας. Πιο καθημερινά καταστροφικά όπλα είναι τα πυροβόλα και οι βόμβες με δυνατότητες να φονεύουν σε κλάσμα δευτερολέπτου δεκάδες ως μυριάδες ανθρώπους.

Είπαμε ότι ο άνθρωπος μπορεί να επιλέγει τον βαθμό ζούγκλας και κοινωνίας στην οποία ζει. Οι σύγχρονες πολιτείες αποτελούν το κράτος-έθνος. Κράτος είναι οργανωμένη πολιτική οντότητα που κατέχει το μονοπώλιο της χρήσης νόμιμης εξουσίας σε μια καθορισμένη γεωγραφική περιοχή. Αυτό μόνο, κατ’ αρχάς, έχει το νόμιμο δικαίωμα να διαθέτει όπλα, να χρησιμοποιεί βία. Η βία του κράτους στρέφεται κατά άλλων κρατών για να υπερασπισθεί τον εαυτό του· κατά πολιτών, πάλι για να υπερασπισθεί τον εαυτό του· και κατά πολιτών για να προστατεύσει τον ένα από τον άλλο. Η βία του κράτους είναι νόμιμη εφόσον αποτρέπει άμεση απειλή και στηρίζεται στο δίκαιο. Δίκαιο είναι η σαφής βούληση των αρχόντων.

Η βία, ωστόσο, δεν εξέλιπε με τη λειτουργία του κράτους. Οι προϋποθέσεις της άμυνας, για αντιμετώπιση επίθεσης παρούσας και άδικης, είναι δύσκολο να τηρηθούν, καθώς οι εξελίξεις είναι τόσο ταχείες, που δεν αφήνουν χρόνο για να εκτιμηθούν. Σήμερα δεν υπάρχει τρόπος για να γίνει διαχείριση της βίας μεταξύ κρατών, παρά τις διεθνείς συμφωνίες και οργανισμούς, όπως ο ΟΗΕ, που έχουν αποδειχθεί ανίσχυρες να προστατεύσουν τα αδικούμενα κράτη. Η βία μεταξύ πολιτών και κράτους δεν έχει, επίσης, ελεγχθεί παρά τις προσπάθειες, όπως της Ιερής Συμμαχίας. Όταν η ηθική, η βούληση των πολιτών, βρεθεί σε κρίσιμη αντίθεση με το δίκαιο, τη βούληση των αρχόντων, έπονται ανεξέλεγκτες καταστάσεις βίας, όπως επαναστάσεις, δικτατορίες κ.λπ. Οι επαναστάσεις συνδέονται με εκατόμβες εκτελέσεων. Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, εξοντώνοντας ως και εκατομμύρια αντιφρονούντων πολιτών, δεν παρέχουν παρά πρόσκαιρη καταστολή της βίας των πολιτών, αν και ενδέχεται να προστατεύουν ικανοποιητικά από τη βία μεταξύ πολιτών, ονομάζοντας ευφημιστικά το έργο τους «αποκατάσταση της τάξης».

Στο επικρατούν σήμερα πολίτευμα της ρεπούμπλικας, που είναι μια μορφή ολιγαρχίας στα πρότυπα της ρωμαϊκής Res Publica και ελληνικά αποδίδεται (απατηλά) ως δημοκρατία, το κράτος αδυνατεί να ελέγξει τη βία μεταξύ πολιτών. Μια λύση είναι η απαγόρευση της οπλοκατοχής. Οι κακοποιοί φυσικά δε θα υπακούσουν σε τέτοιο νόμο και έτσι οι νόμιμοι θα μείνουν άοπλοι, απροστάτευτοι, έναντι των οπλισμένων κακοποιών. Ωστόσο, οι κακοποιοί είναι που πιέζουν για να μην απαγορευθεί η οπλοκατοχή. Αγοράζουν εύκολα όπλα, και είναι αδίστακτοι και έμπειροι στη χρήση τους, ενώ οι ήσυχοι πολίτες δεν είναι. Τι να κάνουν κρατώντας όπλο οι μαθητές ενός σχολείου, ή μια γιαγιά, απέναντι στον οπλισμένο κακοποιό; Η απαγόρευση της οπλοκατοχής, όπως στην Ευρώπη, μειώνει σημαντικά τους θανάτους από όπλα συγκριτικά με τις ΗΠΑ, όπου η οπλοκατοχή επιτρέπεται. Απομένει στην αποτελεσματικότητα του κράτους να ελέγχει την οπλοκατοχή, έτσι που να τιμωρείται, πριν γίνει οπλοχρησία. Βέβαια ο πολίτης μένει ανυπεράσπιστος απέναντι στον παράνομο, που έρχεται ισχυρότερος να κλέψει. Είναι τόσο βραχύς ο χρόνος, που δεν προλαβαίνει το κράτος να προστατέψει τον πολίτη του. Ωστόσο, η άμυνα με όπλο δεν είναι ούτε αποτελεσματική ούτε ηθικά αποδεκτή λύση. Τα κλεμμένα μπορούν να επιστραφούν, η ζωή όχι. Η οπλοκατοχή μετατρέπει την πολιτεία σε ζούγκλα.

Η ενίσχυση της αστυνόμευσης (περιπολίες σε κάθε τετράγωνο, κάμερες σε κάθε γωνιά) είναι ισχυρά μέσα για να αποτρέψουν τη βία πολιτών μεταξύ τους. Ωστόσο, σε συνδυασμό με την απαγόρευση της οπλοκατοχής, ανοίγει τον δρόμο σε αστυνομικό, ολοκληρωτικό κράτος. Πριν από την εξόντωση εκατομμυρίων πολιτών σε ολοκληρωτικά καθεστώτα τον τελευταίο αιώνα, είχε προηγηθεί απαγόρευση της οπλοκατοχής.

Στην πραγματική δημοκρατία, όπως την ορίζει ο Αριστοτέλης, όπου οι άρχοντες κληρώνονται, το κράτος φροντίζει να αντιμετωπίζει τη βία όσο γίνεται αιτιολογικά. Έχει μετρηθεί ότι μεταξύ κρατών οι ανθρωποκτονίες, αριθμός φυλακισμένων, χρήση ναρκωτικών και άλλα κοινωνικά δεινά είναι ευθέως ανάλογα προς τον βαθμό της οικονομικής ανισότητας (Wilkinson). Το δημοκρατικό κράτος αποφασίζει την επιθυμητή ανισότητα, κίνητρο για δημιουργικότητα και για έγκλημα. Με αιτιολογική αντιμετώπιση, διατηρείται η δομή μιας κοινωνίας, ενώ η βία μεταξύ πολιτών γίνεται ένα σπάνιο, τυχαίο, γεγονός όπως στη φύση μεταξύ ζώων του ίδιου είδους.

*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομότιμος καθηγητής καρδιολογίας

ΑΓΑΠΗ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. Καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Κοινή Γνώμη, 11 Απριλίου, 2018

Το αισθητό Εγώ, γεννημένο τη στιγμή της σύλληψης, είναι άμεσα αντιληπτό από όλους. Το νοητό Εγώ, γεννημένο τη στιγμή του τοκετού, είναι άβατο για όλους, άμεσα προσιτό μόνο στον εαυτό του. Και το κοινωνικό Εγώ είναι η εικόνα του Εγώ στο περιβάλλον του.

Παρά το άβατο του νοητού Εγώ, τα άτομα επικοινωνούν μεταξύ τους. Η ανάπτυξη του Λόγου στον άνθρωπο διευκόλυνε τα μέγιστα την επικοινωνία. Επικοινωνούν όμως μεταξύ τους και όλα τα ζώα. Ανταλλάσσουν βέβαια συναισθήματα, όχι Λόγο. Και τα συναισθήματα είναι άπειρα, αλλά κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες: θετικά (ευχάριστα) και αρνητικά (δυσάρεστα). Τα ευχάριστα εκδηλώνονται με συμπεριφορές που αντιστοιχούν σε θετική ανάδραση, τα δυσάρεστα με αρνητική. Το συναίσθημα που περισσότερο από κάθε άλλο επιτρέπει την επικοινωνία μεταξύ δύο νοητών Εγώ είναι η Αγάπη.

Αγάπη είναι η ταύτιση δύο υπάρξεων. Κι αυτή μπορεί να πάρει δύο μορφές. Αγαπώ το παιδί μου, τη σύντροφό μου, το φίλο μου. Είμαι έτοιμος ακόμη και να θυσιάσω την ύπαρξή μου γι΄ αυτούς. Αγαπώ όμως και το αρνάκι, το σφάζω και το τρώω. Και στις δυο περιπτώσεις δύο υπάρξεις γίνονται μία. Στην κτητική αγάπη όμως, όπως με το αρνάκι, η αγάπη σημαίνει εξαφάνιση της μιας ύπαρξης που αφομοιώνεται στην άλλη. Στη συμπληρωματική αγάπη κάθε μέλος συμπληρώνει το άλλο σε ενιαίο σύνολο. Πρότυπη συμπληρωματική αγάπη είναι εκείνη μεταξύ μητέρας και βρέφους και μεταξύ εραστών. Και στις δύο περιπτώσεις υπάρχει ανατομική διαφορά μεταξύ των δύο μελών τέτοια που καθενός κάποιο όργανο αντιστοιχεί σαν εκμαγείο του άλλου. Το στόμα του βρέφους ταιριάζει δομικά με τη διεγερμένη θηλή του μαστού και ο κόλπος με το πέος σε στύση. Και στις δύο περιπτώσεις η διέγερση κάθε οργάνου συνεπάγεται αντανακλαστικά θετική ανάδραση που αποτελεί την ύψιστη ηδονή και των δύο μελών. Και στις δύο περιπτώσεις, ιδιαίτερα στα θηλαστικά, αναπτύσσονται πληθώρα εξαρτημένων αντανακλαστικών που συνδέουν παράλληλες διεγέρσεις ποικίλων αισθήσεων έτσι που η επαφή των μελών του ζεύγους χωρίς τη βιολογική πράξη να γίνεται μοναδικά ευχάριστη. Αυτή είναι η αγάπη που στη μια περίπτωση ονομάζεται στοργή και στην άλλη έρωτας. Η άρνηση του αγαπωμένου να χάσει την ταυτότητά του για να αφομοιωθεί στον αγαπώντα οδηγεί στον αντίποδα της αγάπης, στο μίσος.

Το αίσθημα της αγάπης επεκτείνεται και πέρα από τη μητρική και την ερωτική σχέση, όπως μεταξύ φίλων, ανεξάρτητα από φύλο και ηλικία. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει αυστηρά αμιγής μορφή αγάπης. Ακόμη και η γονική στοργή τείνει κάποτε να διαμορφώνει τη μοναδική προσωπικότητα του τέκνου όπως θέλουν οι γονείς, παραβιάζοντας της φυσικές κλίσεις και δυνατότητές του. Και η φιλική αγάπη παίρνει τη μορφή καταπιεστικής προστασίας. Δεν παύει ποτέ πάντως να συμπλησιάζει η αγάπη δύο νοητά Εγώ, έτσι που ανοίγονται το ένα στο άλλο, με κύριο στοιχείο του ανοίγματος την αμοιβαία εμπιστοσύνη.

Συνυπάρχοντας η κτητική και συμπληρωματική αγάπη όχι σπάνια έρχονται σε αντίθεση, κυρίως στο επίπεδο του κοινωνικού Εγώ. Όταν οι άνθρωποι εξελίχθηκαν σε κοινωνικά ζώα, με δημιουργία αναπαραγόμενων διατροφικών κυρίως αγαθών (κεφαλαίου), έπρεπε να εξασφαλίσουν ότι το κεφάλαιο δεν θα διασκορπιζόταν, οπότε θα έπαυε να αναπαράγεται. Ο απλούστερος τρόπος ήταν η δημιουργία οικογένειας. Η «περιουσία» μεταβιβαζόταν αρχικά από τη μητέρα στην κόρη (μητριαρχία) και, όταν μεγάλωσε και έγινε κίνητρο βίας, από τον πατέρα στο γιο (πατριαρχία) με τίμημα η μητέρα να εξαρτηθεί υπαρξιακά από το μοναδικό ερωτικό της σύντροφο που διέθετε μυϊκή ισχύ να προστατεύει την περιουσία. Πώς θα μπορούσε να εξαλειφθεί αυτή η, μαζική κυρίως, βία; Υπήρξαν πολλές προσπάθειες. Σοφοί στην αρχαία Ελλάδα νόμισαν πως έφθασαν στη λύση με τη δημοκρατία, όπου όλοι είχαν στατιστικά ίσες πιθανότητες να γίνουν διαδοχικά άρχοντες και αρχόμενοι. Μάταιος κόπος. Άρχισαν οι βίαιες αντιπαραθέσεις δημοκρατικών με ολιγαρχικούς ή μοναρχικούς (Μακεδόνες, βαρβάρους) με φρικτούς πολέμους και μίση. Και ξαφνικά σε έναν άλλο πολιτισμένο λαό, με ιστορία (διότι ήταν από τους ελάχιστους της εποχής που διέθεταν γραφή) γεννήθηκε μια μοναδική προσωπικότητα με το όνομα Ιησούς.

Ο Ιησούς θεώρησε ότι ο μόνος τρόπος για να καταπολεμηθεί η καταστροφική βία ήταν να συνδεθούν όλοι οι άνθρωποι με αγάπη. Η πρότυπη μοναδική αγάπη είναι προς τον εαυτό μας, καθώς εξορισμού είναι μια φυσιολογική, φυσική, ενότητα. Μ΄ αυτό το πρότυπο διακήρυξε: «Ἀγάπα τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτὸν» (Ματθ. κβ’, 37-39). Αυτό όμως δεν έφθανε. Η διατήρηση της περιουσίας απαιτούσε αυστηρή πατριαρχία εκείνο τον καιρό. Για να αγαπιόνται μεταξύ τους όλοι οι άνθρωποι έπρεπε λοιπόν να κλονισθεί η πατριαρχική οικογένεια, φορέας της περιουσίας. Και υπήρξε σαφής: «Μὴ νομίσητε ὃτι ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην ἐπὶ τῆς γῆς. Οὐκ ἦλθον βαλεῖν  εἰρήνην, ἀλλά μάχαιραν. Ἦλθον γὰρ διχάσαι ἂνθρωπον κατὰ τοῦ πατρός αὐτοῦ καὶ θυγατέρα κατὰ τῆς μητρὸς αὐτῆς καὶ νύμφην κατὰ τῆς πενθερᾶς αὐτῆς. Ματθ ι, 34-35» Προσοχή! Δεν διαλύει το γάμο που στηρίζεται στη φυσική έλξη, αναγκαία για τη διατήρηση του είδους∙ την οικογένεια κλονίζει. Από το σταυρό αποκάλεσε τη μάνα του «Γύναι!». Παράλληλα καταφερόταν κατά του πλούτου και των ισχυρών. «Εὐκοπώτερὸν ἐστι κάμηλον διὰ τρυμαλιᾶς ραφίδος εἰσελθεῖν ἢ πλούσιον εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ εἰσελθεῖν Λουκ ιη, 25» Και: «Καθεῖλε δυνάστας ἀπὸ  θρόνων καὶ ὓψωσε ταπεινοὺς, πεινῶντας ἐνέπλησεν ἀγαθῶν. Καὶ  πλουτοῦντας ἐξαπέστειλε κενοὺς. Λουκ α, 52-53».

Τέτοιες διδασκαλίες δεν άρεσαν βέβαια στην κρατούσα τάξη της εποχής, Γραμματείς, Φαρισαίους, Ρωμαίους. Μετήλθαν κάθε μέσο, και την προδοσία, για να Τον εξοντώσουν.

Κάθε χρόνο θυμόμαστε τη δίκη, τη Σταύρωση, την Ανάστασή Του. Και η υπέροχη διδασκαλία Του τι έγινε; Οι εκπρόσωποί Του πάνω στη γη μεταμορφώθηκαν σε κρατούσα τάξη. Κουρέλι η Χριστιανική αγάπη. Ο θεσμός της οικογένειας και της περιουσίας ενισχύθηκε. Και μαζί το μίσος. Θάνατος στους απίστους! Ακόμη και λογοκρισία. Η περικοπή του Ματθαίου που ανέφερα δεν διαβάζεται στην εκκλησία.

Κι εμείς; Τώρα; Ο Ιησούς υπήρξε ίσως υπερβολικά απόλυτος διδάσκοντας τη διάλυση της οικογένειας. Και δεν γινόταν αλλιώς με την πατριαρχία να βρίσκεται στο απόγειό της τη Ρωμαϊκή εποχή. Σήμερα όμως, ο γάμος, για ποικίλους λόγους, τείνει να διαλυθεί. Και η παγκοσμιοποίηση, που, αυξάνοντας την ανισότητα, έχει γίνει κατάρα, μπορεί να φέρει τον ένα άγνωστο «πλησίον» πιο κοντά στον άλλον. Εμείς λοιπόν οφείλομε πια στο όνομα του Κυρίου να ανοίξουμε τις καρδιές μας στον κάθε άγνωστο που υποφέρει. «ἀμήν λέγω ὑμῖν, ἐφ’ ὃσον ἐποιήσατε ἑνί τούτων τῶν αδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοῖ ἐποιήσατε. (Ματθ κε 35-40)».

 

Τρίτη Άποψη. Εν τίνι αλισθήσεται;

Δημ. Α. Σιδερής* dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 6 Απριλίου 2018

Πολλές φορές έχω τονίσει την υπεροχή της δημοκρατίας, όπως ήταν στην αρχαία Αθήνα και σε πολλές άλλες πόλεις-κράτη, έναντι της μοναρχίας (Μακεδονία και βαρβαρικές χώρες της Ανατολής), και της ολιγαρχίας, (αρχαία Σπάρτη και άλλες Ελληνικές πόλεις). Η κυριότερη αντίρρηση εναντίον της αθηναϊκού τύπου δημοκρατίας συγκριτικά με τις ολιγαρχίες, που επιβιώνουν σήμερα με το όνομα της ρεπούμπλικας είναι τούτο: Ναι, αλλά στην αρχαία Αθήνα υπήρχαν δούλοι και οι γυναίκες δεν ψήφιζαν. Το επιχείρημα είναι αληθές και ισχυρό. Ωστόσο, δε βοηθά στη σύγκριση με τις σύγχρονες ρεπούμπλικες. Η διαφορά της ολιγαρχίας από τη δημοκρατία είναι ποιοτική, όχι ποσοτική, για να μπορεί να γίνει μια σωστή σύγκριση. Μπορείς να συγκρίνεις έναν κοντότερο με έναν ψηλότερο, έναν βαρύτερο με έναν ελαφρύτερο, αλλά πώς να συγκρίνεις μια ξανθιά με μια μελαχρινή; Στη δημοκρατία, εξ ορισμού, οι άρχοντες κληρώνονται, ενώ στην ολιγαρχία, όπως η δική μας σήμερα, εκλέγονται.

Πληρούσε η αρχαιοελληνική δημοκρατία τα παραπάνω κριτήρια; Προφανώς, όχι, Η δημοκρατία τους βρισκόταν σε διαρκή εξέλιξη ήδη από τα μυθικά προϊστορικά χρόνια και ποτέ δεν ολοκληρώθηκε. Ήδη, ο βασιλιάς του Άργους, όταν δέχθηκε το αίτημα των Ικέτιδων, των προσφύγων από την Αίγυπτο, να τους δώσει άσυλο, για να πάρει απόφαση, έκανε δημοψήφισμα. Η δημοκρατία εξελίχθηκε ομαλά στην Αττική, καθώς η λαίλαπα της καθόδου των Ηρακλειδών, που, απ’ όπου περνούσαν με τη στρατιωτική τους υπεροχή, άφηναν την καταστροφή, κατέβηκαν από τη Ναύπακτο στην Πελοπόννησο παρακάμπτοντας την Αττική. Έτσι, οι Αθήνες έμειναν χωρίς εξωτερικές επεμβάσεις, ώστε μπόρεσαν να εξελίξουν το πολίτευμά τους σχετικά ομαλά, χωρίς τουλάχιστον εξωτερικές επεμβάσεις. Στην κλασική περίοδο, μετά τον Σόλωνα και τον Κλεισθένη, η Αττική είχε περίπου 300.000 κατοίκους. Βγάλε τους ανηλίκους που δεν ξέρω πόσοι ήταν, οι πολίτες ήταν περί τους 30.000. Η συντριπτική πλειοψηφία ήταν γυναίκες, δούλοι και μέτοικοι, χωρίς συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα.

Το άλλο σημαντικό μειονέκτημα της αθηναϊκής δημοκρατίας, αξεπέραστο ακόμη και θεωρητικά ως σήμερα, ήταν τούτο: Από τις τρεις εξουσίες, εκτελεστική (κυβέρνηση), νομοθετική (βουλή) και δικαστική, στις δύο οι άρχοντες επιλέγονταν με κλήρωση, αλλά στην εκτελεστική με εκλογή. Θεωρήθηκε, δηλαδή, ότι για τη λήψη πολιτικών ή δικαστικών αποφάσεων δεν απαιτούνται ειδικές γνώσεις, αλλά κυρίως αρετή και κοινός νους. Ακούγοντας οι άρχοντες τα επιχειρήματα των επαϊόντων και παρατηρώντας τα τεκμήρια, αποφασίζουν αν οι προτεινόμενες αποφάσεις ικανοποιούν τις ανάγκες τους, που μόνον αυτοί, όχι οι ειδήμονες, γνωρίζουν. Για την εκτελεστική εξουσία, όμως, απαιτούνται ειδικές γνώσεις, κυρίως στρατιωτικές τότε, εξαιρετικά πιο πολύπλοκες τώρα. Γι’ αυτό γινόταν εκλογή, αποτελώντας μια εξαίρεση στον κανόνα της δημοκρατίας.

Το βασικό μειονέκτημα της ολιγαρχίας είναι ότι οι άρχοντες είναι δεσμευμένοι, όχι ελεύθερα σκεπτόμενα άτομα. Ο βουλευτής, π.χ. αν δεν πουλήσει εκδούλευση δε θα εισπράξει ψήφους (πελατειακή σχέση) και αν δεν υπακούσει στο κόμμα του, δε θα ξαναείναι υποψήφιος. Άρα, μολονότι στην ολιγαρχία οι βουλευτές έχουν εκλεγεί από τον λαό, δεν τον εκφράζουν. Εκφράζουν τις βουλήσεις των ψηφοφόρων τους και του κόμματός τους εις βάρος των βουλήσεων του συνόλου. Στην ολιγαρχία, σχεδόν κατ’ ανάγκην, καταργείται η ανεξαρτησία των τριών εξουσιών. Στη δική μας Hellenic Republic, για παράδειγμα, τόσο η πλειοψηφία της βουλής όσο και η κυβέρνηση υπακούν στο ίδιο κόμμα. Άρα δεν είναι ανεξάρτητες εξουσίες. Και οι επικεφαλής της Δικαιοσύνης διορίζονται από τον υπουργό Δικαιοσύνης. Ούτε αυτή είναι ανεξάρτητη και το βλέπομε καθημερινά με διαρκή αμφισβήτηση των αποφάσεων της Δικαιοσύνης. Το μειονέκτημα αυτό παραμένει και στη δημοκρατία για την εκτελεστική εξουσία που εκλέγεται. Και πώς αντιμετωπίζεται από μια δημοκρατία;

Η διαφορά είπαμε είναι ποιοτική, όχι ποσοτική. Αλλά η αντιστάθμιση του μειονεκτήματος αναγκαστικά θα γίνει ποσοτικά, μια και η ποιοτική δεν είναι εφικτή. Κι αυτό σημαίνει την αυστηρότερη δυνατή εφαρμογή των νόμων για τα μέλη της κυβέρνησης. Κάθε παράβαση του νόμου, δηλαδή, από υπουργό πρέπει να τιμωρείται με την αυστηρότερη δυνατή ποινή. Κι επειδή μια τέτοια απόφαση αποδυναμώνει την κυβέρνηση, καθώς η αντιπολίτευση είναι πάντοτε έτοιμη να εκτοξεύσει λάσπη κατά των κυβερνώντων, οφείλει να ισχύει και το αντιστάθμισμα: Για τους συκοφάντες της κυβέρνησης να εφαρμόζεται η αυστηρότερη επιτρεπόμενη ποινή. Σύμφωνα με τα ισχύοντα στο σημερινό Σύνταγμά μας, οι υπουργοί υπόκεινται σε ειδική ποινική μεταχείριση, σε αντίθεση με άλλα άρθρα του Συντάγματος, που προβλέπουν την ίση μεταχείριση όλων των πολιτών. Η ειδική ποινική μεταχείριση συνίσταται κυρίως: α) στη μεσολάβηση της Βουλής στην όλη διαδικασία. β) Στην εκδίκαση από ειδικό δικαστήριο, το Υπουργοδικείο («Ειδικό Δικαστήριο», κατά την ακριβή διατύπωση του Συντάγματος) και γ) στη σύντομη παραγραφή. Μα όταν η βουλή σε μια ολιγαρχία εκφράζει την κυβέρνηση, και η παραγραφή είναι σύντομη, είναι προφανές ότι δικαιοσύνη δεν απονέμεται. Αλλά ούτε και το κράτος προστατεύεται από άδικες επιθέσεις κατά της κυβέρνησης, αφού δεν προβλέπεται τίποτε εναντίον των συκοφαντών, ιδίως της άτυπης τέταρτης εξουσίας, των ΜΜΕ.

Το τίμημα της ελευθερίας, σήμερα της «ελευθερίας» αγοράς, είναι ότι ανέχεται την επιδίωξη της οικονομικής ανισότητας. Κι αυτό σημαίνει ότι οι πολίτες επιδιώκουν τα πάντα γι’ αυτόν το σκοπό, στα όρια της νομιμότητας (ή και πέρα από αυτά). Και οι άρχοντες, όπως αναφέρθηκε, συχνά, αντί να υπερασπίζονται τη νομιμότητα είναι υποχρεωμένοι (πελατειακή σχέση) να συνδράμουν στην ιδιωτική παρανομία. Είναι προφανές ότι το Σύνταγμά μας ούτε τη νομιμότητα στηρίζει σ’ αυτόν τον τομέα, ούτε και το συμφέρον του κράτους.

Μπορεί να επιβιώσει, λοιπόν, ένα κράτος κάτω από αυτούς τους όρους; «Εάν το άλας μωρανθή, εν τίνι αλισθήσεται;» (Ματθαίος), λέει ο Ιησούς. Το αλάτι αφενός νοστιμίζει το φαγητό, αφετέρου, το πιο σημαντικό, το συντηρεί. Οι άρχοντες σε μια πολιτεία, οι βουλευτές, οι δικαστές και οι κυβερνήτες είναι το άλας της κοινωνίας. Και ποιος κρίνει αν έχουν μωρανθεί; Προφανώς όχι οι ίδιοι. Καθώς δεν είναι δυνατό για κάθε ζήτημα να γίνεται δημοψήφισμα, ακόμη και με τα σύγχρονα μέσα που επιτρέπουν καθένας να ψηφίζει από το σπίτι του, μια κληρωμένη βουλή εκφράζει με τον πιο ιδανικό τρόπο τη βούληση του συνόλου. Μαθηματικά η τυχαία επιλογή ενός δείγματος εκφράζει, μέσα σε στενά περιθώρια σφάλματος, τις ιδιότητες του συνόλου. Τυχαία σημαίνει ακριβώς ίση πιθανότητα κάθε μέλος του συνόλου να μπορεί να μετέχει στο δείγμα, όπως γίνεται με την κλήρωση.

Πριν από 2000 χρόνια το άλας του λαού των Ιουδαίων, Γραμματείς και Φαρισαίοι, είχε μωρανθεί. Ο Σωτήρας μας σταυρώθηκε σαν ληστής. Όμως, προσδοκούμε την ένδοξη Ανάστασή Του. Τώρα;
*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας

 

ΑΥΤΟΔΙΚΙΑ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. Καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Κοινή Γνώμη, 3 Απριλίου 2018

Ογδονταοκτάχρονος πυροβόλησε κάποιους που μπήκαν στο σπίτι του προφανώς για ληστεία. Δεν κρίνω το γεγονός, δεν ξέρω τις λεπτομέρειες, αλλά το χρησιμοποιώ για να κάνω κάποιες σκέψεις.

Όπλο είναι οποιοδήποτε μέσο χρησιμοποιείται με σκοπό την πρόκληση βλάβης σε ανθρώπους ή κατασκευές. Χρησιμοποιείται για επίθεση, άμυνα ή εκφοβισμό. Αν απαγορευόταν, επομένως, η οπλοκατοχή, δεν θα μπορούσε να προκληθεί βλάβη; Δεν είναι ακριβώς έτσι. Τα νύχια και δόντια όλων των ζώων, ή το σφιχταγκάλιασμα σαν του βόα, μπορούν να προκαλέσουν βλάβη και θάνατο σε άλλα ζώα. Και με ένα όπλο αμυντικό, μια ασπίδα, μπορείς να χτυπήσεις κάποιον στο κεφάλι σκοτώνοντάς τον. Τι νόημα έχει επομένως η απαγόρευση της οπλοκατοχής; Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει επινοήσει όπλα που φονεύουν σε ελάχιστο χρόνο, και μάλιστα από απόσταση, πλήθος ανθρώπων. Πυροβόλα όπλα προφανώς υπονοεί η απαγόρευση. Μύες, νύχια, δόντια, μαχαίρια, σφυριά κλπ έχομε όλοι στο σπίτι μας.

Επίθεση είναι ενέργεια με στόχο την εξόντωση ή εξουδετέρωση ενός εχθρού, για την απόκτηση κάποιου αγαθού. Το αγαθό μπορεί να είναι ο ίδιος ο εχθρός, όπως ένα θήραμα για τα σαρκοβόρα ζώα. Ή μπορεί να είναι αποθηκευμένα αγαθά, όπως στις κοινωνίες των μυρμηγκιών, των μελισσών ή των ανθρώπων. Μπορεί να είναι και απλώς έδαφος, όπως σε κάποια αιλουροειδή, αλλά και στους ανθρώπους. Στόχος της επίθεσης μπορεί να είναι είτε κάποιο άτομο που θα γίνει θύμα είτε ένα κτήμα του. Η υπεράσπισή του είναι απαραίτητη για την επιβίωση.

Άμυνα είναι η αναγκαία προσβολή του επιτιθέμενου από κάποιον, για να υπερασπισθεί τον εαυτό του ή άλλον από άδικη και παρούσα επίθεση που στρέφεται εναντίον τους. Πρόβλημα είναι ότι τη στιγμή που γίνεται επίθεση, οι εξελίξεις είναι τόσο ραγδαίες, που κατά κανόνα δεν υπάρχει χρόνος να εκτιμηθεί αν είναι άδικη. Στον πόλεμο, καθένας θεωρεί ότι ο αντίπαλος είναι άδικος και τον απειλεί και δεν υπάρχει χρόνος για να εκτιμηθεί το άδικο της απειλής. Στην άμυνα δεν αποσοβείται η βλάβη, αλλάζει μόνο το ποιος θα την υποστεί. Η βλάβη ενός ανθρώπου είναι πάντοτε κάτι το κακό. Υπάρχει άμυνα λοιπόν όταν ο επιτιθέμενος δεν στοχεύει εναντίον ανθρώπου, αλλά εναντίον των αγαθών που κατέχει; Από τα παραπάνω, και η υπεράσπιση της περιουσίας έναντι επιτιθεμένου είναι άμυνα. Είναι όμως ηθικό, όταν ο άλλος έρχεται για να αρπάξει αγαθά, όχι να βλάψει τον ιδιοκτήτη τους, να σκοτωθεί από τον αμυνόμενο; Θα άλλαζε η στάση σας αν ο 88χρονος είχε σκοτώσει τους υποψήφιους κλέφτες; Ο ιδιοκτήτης σκοτώνει ένα ζωοκλόπο. Είναι άμυνα ο φόνος για αποτροπή της κλοπής; Το κλεμμένο επιστρέφεται∙ η ζωή δεν επιστρέφεται.

Η βία μεταξύ ομοειδών ζώων, και μάλιστα η ομαδική, όπως είναι ο πόλεμος, υπάρχει όταν αυτά είναι οργανωμένα σε κοινωνίες, έτσι που διαθέτουν αποθήκες αγαθών. Είτε για σφετερισμό τους είτε για υπεράσπισή τους. Στα αγελαία ζώα η θανάσιμη βία μεταξύ ομοειδών ζώων μόνο τυχαία, κατ΄ εξαίρεση, ασκείται. Στους ανθρώπους διενεργείται κατά κανόνα σήμερα με εκηβόλα όπλα. Ερώτημα είναι ποιος δικαιολογείται να έχει όπλα σε μια κοινωνία;

Η σύγχρονη κοινωνία είναι οργανωμένη σε κράτη-έθνη. Το κράτος είναι οργανωμένη πολιτική οντότητα που κατέχει το μονοπώλιο της χρήσης νόμιμης εξουσίας σε μια καθορισμένη γεωγραφική περιοχή. Αυτό μόνο, κατ΄ αρχήν, έχει το νόμιμο δικαίωμα να διαθέτει όπλα, να χρησιμοποιεί βία. Η βία του κράτους οφείλει να είναι κι αυτή άμυνα. Έτσι τη λένε τα κράτη ακόμη κι όταν είναι καθαρή επίθεση. Κανένα κράτος δεν έχει Υπουργείο Επίθεσης∙ όλα έχουν Υπουργείο Άμυνας, έστω και με οπλικές βάσεις έξω από την επικράτειά του. Οπωσδήποτε στρέφεται κατά άλλων κρατών για να υπερασπισθεί τον εαυτό του∙ κατά πολιτών, πάλι για να υπερασπισθεί τον εαυτό του∙ και κατά πολιτών για να προστατεύσει τον ένα από τον άλλο. Η βία του κράτους είναι νόμιμη εφόσον αποτρέπει άμεση απειλή και στηρίζεται στο δίκαιο. Δίκαιο είναι η σαφής βούληση των αρχόντων.

Το πιο αποτελεσματικό μέτρο για την αποτροπή θανάσιμης βίας του ενός πολίτη εναντίον άλλου είναι η απαγόρευση της οπλοκατοχής. Τιμωρείται ο επίδοξος εγκληματίας πριν διαπράξει το έγκλημα. Τι να το κάνω να τον βάλουν ισόβια φυλακή όταν θα με έχει σκοτώσει; Πόσο όμως μια τέτοια στάση εμποδίζει τους άλλους σκοπούς του κράτους, του μόνου νόμιμου χρήστη βίας; Η απαγόρευση της οπλοκατοχής προηγήθηκε από μαζικές εκκαθαρίσεις πολιτών, όπως στην Τουρκία, Ναζιστική Γερμανία, Σοβιετική Ένωση και άλλες χώρες. Δικαιολόγηση της οπλοκατοχής είναι ότι οι πολίτες έχουν το δικαίωμα να αμυνθούν κατά του κράτους τους, όταν αυτό γίνεται ολοκληρωτικό.

Εκτός από τη βία, το κράτος μπορεί να επιβάλει το δίκαιο καταπολεμώντας τις αιτίες της αδικίας. Οι κυριότερες αιτίες βίας συνδέονται με την οικονομική ανισότητα. Οι ανθρωποκτονίες, αριθμός φυλακισμένων, εθισμός σε ναρκωτικά και άλλα δεινά έχει μετρηθεί ότι είναι ευθέως ανάλογα προς το βαθμό της οικονομικής ανισότητας (Wilkinson). Από την άλλη, δεν ξέρω αν έχει μετρηθεί, αλλά φαίνεται αυτονόητο, ότι η αποδοτικότητα σε δημιουργικά έργα είναι επίσης ανάλογη με την ανισότητα, που αποτελεί ισχυρό κίνητρo τόσο για αρετή όσο και για κακία. Η ανισότητα δεν είναι μόνο οικονομική, αλλά και κοινωνική, ιδιαίτερα, πολιτική. Οι άρχοντες έχουν εξουσία, δυνατότητα δηλαδή για άμεση ή έμμεση επιβολή βίας στους αρχομένους. Η βούλησή τους αποτελεί το δίκαιο, αναγκαίο για την επιβίωση της κοινωνίας. Από την άλλη, οι ανάγκες του καθενός, της κοινωνίας ολόκληρης, απαρτίζουν την ηθική, την (ασαφή) βούληση της κοινωνίας. Η σύγκρουση ηθικής και δικαίου αποτελεί την κύρια αιτία κοινωνικής βίας (επανάστασης, τρομοκρατίας, δικτατορίας κλπ). Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος αποτροπής της είναι να είναι όλοι ταυτόχρονα άρχοντες και αρχόμενοι ή, επειδή αυτό είναι ανέφικτο (εκτός από εξαιρέσεις που λύνονται π.χ. με δημοψήφισμα, την αρχαία εκκλησία του δήμου), να είναι όλοι εξίσου, εκ περιτροπής, άρχοντες και αρχόμενοι, όπως γίνεται με κλήρωση των αρχόντων από το σύνολο των πολιτών για περιορισμένη θητεία. Αυτό το πολίτευμα λέγεται δημοκρατία, σε αντιπαράθεση με τη μοναρχία και την ολιγαρχία (στην οποίαν οι άρχοντες εκλέγονται – Αριστοτέλης).

Οι άνθρωποι είμαστε το μόνο είδος που επιλέγει το βαθμό αγελαίας και κοινωνικής ζωής: είμαστε πολιτικά ζώα (Αριστοτέλης), οι μόνοι που επιλέγομε το βαθμό αγελαίας ελευθερίας και κοινωνικής ισότητας. Θα μπορούσε η δημοκρατία να σταματήσει κάθε βία ανθρώπου εναντίον ανθρώπου βγάζοντάς μας από το δίλημμα του 88χρονου; Όχι, πιστεύω. Αναμένεται όμως να πλησιάζει την σπάνια, τυχαία και κατ΄ εξαίρεση βία, όπως μεταξύ ομοειδών αγελαίων ζώων.

 

Αλήθεια ή μύθος;

Δημ. Α. Σιδερής*, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 2 Απριλίου, 2018

Ένα από τα προβλήματα στην ψυχιατρική είναι να ξεχωρίσει τις παρανοϊκές ιδέες από τα πραγματικά γεγονότα. Ο παρανοϊκός δε φαντάζεται πράγματα, που δεν υπάρχουν. Αυτό γίνεται στις ψευδαισθήσεις. Οι παρανοϊκές ιδέες είναι τροποποιημένες πραγματικές παρατηρήσεις. Αυτές οργανώνονται από τον παρανοϊκό με τρόπο που συμπεραίνεται κάποια ιδέα, συνήθως απειλή, που είναι ήδη προκατασκευασμένη.

Τα ίδια ισχύουν και για τις κοινωνίες, όπου συχνή είναι η συνωμοσιολογία. Πολλοί από εμάς επιλέγομε κάποια από τα γεγονότα, παραλείπομε κάποια άλλα και συνάγομε συμπεράσματα. Τέτοια είναι π.χ. ότι υπάρχουν «προαιώνιοι» εχθροί που μας επιβουλεύονται. Αυτοί ποικίλλουν κατά διαστήματα. Τούρκοι, Σλάβοι, Εβραίοι, Γερμανοί, Ιταλοί, Φράγκοι, Άγγλοι, Αμερικανοί, Μασόνοι, και ό,τι βάλει κανείς στον νου του. Υπάρχουν, λοιπόν, «μισέλληνες», όπως υπάρχουν και «φιλέλληνες». Φυσικά ούτε μισέλληνες ούτε φιλέλληνες υπάρχουν. Καθένας φροντίζει για το συμφέρον του, που, ανάλογα με τις συνθήκες, μπορεί να ταιριάζει με, ή να εναντιώνεται στο, δικό μας.

Προ καιρού διάβασα (μου στάλθηκε «με μεγάλη επιφύλαξη») ένα κείμενο που ακούγεται πειστικό. Στις ΗΠΑ το χρήμα δεν το εκδίδει το κράτος, αλλά ένας ιδιωτικός τραπεζικός οργανισμός, η Ομοσπονδιακή Εφεδρεία (Federal Reserve). Αυτός δανείζει με τόκο στο κράτος το χρήμα που κυκλοφορεί. Πριν από πολλά χρόνια, ο Αβραάμ Λίνκολν χρειαζόταν χρήματα για τη διεξαγωγή του εμφύλιου πολέμου και με νόμο επανερχόταν στο κράτος το δικαίωμα έκδοσης χρήματος. Λίγους μήνες αργότερα δολοφονήθηκε. Τον νόμο αυτό δεν τόλμησε κανένας επόμενος πρόεδρος να τον θίξει, ώσπου ο Τζον Κένεντυ τον επανενεργοποίησε (Νόμος 11110). Λίγους μήνες αργότερα δολοφονήθηκε. Και στις δύο περιπτώσεις οι δύο δολοφόνοι δολοφονήθηκαν χωρίς να δικαστούν. Άρα; Παρανοϊκή ιδέα; Τα πράγματα, βέβαια είναι πιο πολύπλοκα. Το ότι κάποιος έχει συμφέρον να κάνει κάτι δεν είναι απόδειξη ότι αυτός το έκανε. Διαβάστε Αγκάθα Κρίστι. Από την άλλη, όταν κάποιος είναι ύποπτος για ένα έγκλημα, η ανυπαρξία συμφέροντος για το έγκλημα είναι στοιχείο υπέρ του. «Αυτός δεν είχε κανένα λόγο να το κάνει». Οι νόμοι των δύο δολοφονημένων προέδρων δεν είναι τόσο απλοί όσο τους εμφάνισα παραπάνω. Όμως, όταν κάποιος αισθάνεται ότι ένας άλλος τον απειλεί δεν έχομε το δικαίωμα να αγνοήσουμε τον φόβο του. Κι αν η απειλή γίνει πράξη, αυτός ο άλλος είναι ο πρώτος ύποπτος. Κι όταν η αστυνομία παίρνει ένα τηλεφώνημα πως έχει τοποθετηθεί βόμβα στον σταθμό του μετρό, οφείλει να εκκενώσει τον τόπο, έστω και αν όλα τα στοιχεία είναι υπέρ της φάρσας.

Το νοητό Εγώ καθενός είναι απαραβίαστο. Μπορούμε μόνο να συνάγουμε από τη συμπεριφορά του, όχι να παρατηρούμε, τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τη βούληση του άλλου. Όχι σπάνια κάποιος με συμφέροντα αντίθετα από τα δικά μας, μας προσβάλλει λεκτικά, για να ανταποδώσουμε έμπρακτα, οπότε είναι δικαιολογημένος να μας προσβάλει κι αυτός με πράξεις κι αν είναι ισχυρότερος, να μας εξουθενώσει ευρισκόμενος σε άμυνα. Τι πρέπει να κάνει η πολιτική μας;

Δυστυχώς, είναι δυσκολότατο να ξεχωρίσουμε την πραγματική από την παρανοϊκή απειλή. Τα σύνορά τους είναι αντικειμενικά ασαφή. Δεν μπορούμε να αγνοούμε τις υποτιθέμενες απειλές, ιδίως αν οι συνέπειές τους είναι πολύ βαριές. Αλλά χρειάζεται ψυχραιμία, όχι βιαστικές αποφάσεις. Οφείλομε να εξετάζουμε τις πιθανότητες να είναι πραγματικές οι απειλές ή απλώς προβοκάτσια, όπως την περιγράψαμε. Οφείλει να υπάρχει πάντοτε ένα Plan B, ένα δεύτερο σχέδιο, αν τα πράγματα δεν πάνε καλά. Αν στη Μικρασιατική εκστρατεία υπήρχε σχέδιο για το τι θα κάναμε αν δεν τα βγάζαμε πέρα, δε θα γινόταν άτακτα η υποχώρησή μας με τη Μικρασιατική καταστροφή. Απλώς θα είχαμε ηττηθεί σε ένα πόλεμο, δεν θα είχε υποστεί καταστροφή ο ελληνισμός. Η ύπαρξη του δεύτερου σχεδίου, όμως, γίνεται συχνά αποδεκτή ως κατάπτυστη προδοτική πράξη. Η ύπαρξή του επιτρέπει να αντιδρούμε ψύχραιμα.

Σήμερα απειλούμαστε ή νομίζομε πως απειλούμαστε. Οπωσδήποτε πιεζόμαστε. Από τη μια είναι οι γείτονές μας, ανατολικοί, βόρειοι, βορειοδυτικοί. Όλοι τους έχουν σοβαρά εσωτερικά προβλήματα. Απειλούνται με αυτο- ή ετερο-διάλυση. Αυτό δε μας εφησυχάζει. Δεν αποκλείεται να αναζητήσουν διέξοδο ενοχοποιώντας κι αυτοί τους ξένους για τις συμφορές τους. Κι επειδή δεν μπορούν να τα βάλουν με τους ισχυρούς, στρέφονται εναντίον μας. Δε μας συμφέρει να διαλυθούν. Αυτό σημαίνει π.χ. να κατακλυσθούμε ανεξέλεγκτα από πρόσφυγες. Εξάλλου, αν διαλυθούν, ποιος εγγυάται ποιοι θα έλθουν στη θέση τους; Οφείλομε να έχουμε επομένως, ισχυρίζομαι, μια μάλλον φιλική, συνεργατική, στάση απέναντί τους, αλλά και ένα δεύτερο σχέδιο, που να αντιμετωπίζει το ενδεχόμενο να στραφούν έμπρακτα εναντίον μας. Όταν είπαμε στους Ευρωπαίους ότι κατ’ αρχήν δεν είμαστε αντίθετοι στην ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ, αναγκάστηκαν αυτοί να στραφούν εναντίον της ανακουφίζοντάς μας. Βοήθησε, αντίθετα, όταν σπεύσαμε να βοηθήσουμε τους γείτονες σε ένα σεισμό. Παράλληλα, πρέπει να είμαστε ανένδοτοι στις πραγματικές απειλές κι αυτό προαπαιτεί σχέδιο. Αν υπήρχε έστω και ένας άοπλος βοσκός ή ψαράς πάνω στα Ίμια, οι Τούρκοι, άκουσα τον Ντεμιρέλ να λέει, δε θα έκαναν απόβαση. Η διάλυση της FYROM δε μας συμφέρει. Αυτοί δεν έχουν επιλογές. Αν δεν είναι κάποιας μορφής (Νέο- ή Απω- ή Δεν- ξερω-τι-άλλο- Μακεδόνες), θα είναι Βούλγαροι ή Αλβανοί ή Σέρβοι ή Ρώσοι κ.λπ. Ποιο από τα ενδεχόμενα μας απειλεί λιγότερο;

Από την άλλη έχομε την αντιπαράθεση με τους «εταίρους» μας, που τους εκλιπαρούμε και τους βρίζομε. Σχετικά πρόσφατα, ο υπεύθυνος για τα οικονομικά μας υπουργός κατηγορήθηκε ότι είχε ετοιμάσει plan B για την περίπτωση εξόδου μας από το ευρώ. Η ύπαρξη του σχεδίου προβλήθηκε ως απόδειξη ότι επιδίωκε την έξοδο από το ευρώ. Δεν ξέρω, δεν αποκλείεται να το επιδίωκε. Πάντως, η ύπαρξη δεύτερου σχεδίου είναι από τις πιο συνετές πράξεις που υπάρχουν. Αλλιώς «ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Η ύπαρξη εναλλακτικού σχεδίου μας επιτρέπει να μένουμε ψύχραιμοι, ώσπου να αποδειχθεί αν η απειλή είναι πραγματική ή παρανοϊκή.

Σε μια σειρά αλληλοδιάδοχων κακών έως κάκιστων κυβερνήσεών μας, όπου καθεμιά που ερχόταν ήταν χειρότερη, με πιο αναξιόπιστη την παρούσα, ενώ τα προβλήματα γιγαντώνονταν, για πρώτη φορά μου φαίνεται σαν να βλέπω ψήγματα εξωτερικής πολιτικής που, όσο η αναγκαία μυστικότητα στις διαπραγματεύσεις επιτρέπει, συνάδει με τη στάση που υποστηρίζω παραπάνω: Αποφυγή προκλήσεων και εσπευσμένων αντιδράσεων στις προκλήσεις, μαζί με ενεργητική ανάπτυξη ομαλών έως φιλικών σχέσεων με χώρες γύρω από εκείνες, που υποπτευόμαστε πως μας απειλούν περισσότερο. Αν δεν είναι παρανοϊκή η εντύπωσή μου, επειδή είμαι αδιόρθωτα αισιόδοξος, τότε αυτή η στάση αποτελεί ίσως μια κάποια ελπίδα.

*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας