ΕΞΕΛΙΞΗ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 31 Αυγούστου 2021

“ Τὰ πάντα ρεῖ”, φωνάζει ο Ηράκλειτος. Όλα αλλάζουν. Όταν κάτι παύει να αλλάζει, είναι πεθαμένο, σαν τη θαυμάσια διεθνή λατινική γλώσσα που κανένας λαός πια σήμερα δεν τη μιλά για να εξελίσσεται. Όλα;

Κι όμως υπάρχει κάτι που δεν αλλάζει σε μας. Είναι το DNA μας, ισχυρίζονται οι βιολόγοι. Πραγματικά το DNA είναι ένα πολύπλοκο πρωτεϊνικό μόριο που έχει την ικανότητα να αναπαράγει διαρκώς αντίγραφα του εαυτού του. Γι΄ αυτό αποτελεί ταυτότητα του καθενός μας. Είναι σαν τα αρχιτεκτονικά σχέδια. Ακόμη κι όταν καταρρεύσει ένας ναός, αν διατηρούνται τα σχέδιά του, αυτός μπορεί να οικοδομηθεί ξανά ίδιος, στο πρότυπό τους, το DNA του. Είναι όμως έτσι; Οι βιολόγοι πάλι λένε ότι τα είδη εξελίσσονται. Μα πώς, αν το DNA τους διατηρείται σταθερό;

Υπάρχει κι άλλο ένα πρόβλημα. Τι θα πει εξέλιξη; Είναι βέβαια μια αλλαγή προς το καλύτερο. Δηλαδή; Από απόλυτα υποχρεωτική συμπεριφορά των όντων λόγω των φυσικοχημικών ιδιοτήτων τους, η αλλαγή προσανατολίζεται σε ολοένα μεγαλύτερη προσαρμογή της με ανταπόκριση στο περιβάλλον τους. Ο Άνθρωπος, η κορωνίδα της δημιουργίας, έχει ανυπέρβλητη ικανότητα να μαθαίνει και να ανταποκρίνεται με βάση αυτή τη μάθηση στις περιβαλλοντικές απαιτήσεις. Ο ρόλος της κληρονομικότητας, του πώς γεννιόμαστε, δεν παύει. Αν κάποιο παιδί γεννηθεί με φωκομέλεια (συγγενής ανωμαλία, προκαλούμενη και από τη θαλιδομίδη, όπου τα μέλη είναι υπανάπτυκτα), είναι αδύνατο να γίνει πιανίστας. Από την άλλη, ένας γεννημένος μυϊκά ασθενικός τύπος, αν γυμνάζεται συνεχώς σε όλη τη ζωή του, μπορεί να γίνει ισχυρότερος από ένα μυώδη τύπο που έχει ζήσει ισόβια νωχελικά.

To DNA λοιπόν αλλάζει, από ποικίλους συνήθως αδιευκρίνιστους, παράγοντες. Αναφέρθηκε ήδη μια χημική ουσία, η θαλιδομίδη που το μεταβάλλει. Κοσμική ακτινοβολία και άλλοι, συνήθως άγνωστοι, παράγοντες, το επηρεάζουν. Το αποτέλεσμα είναι τις περισσότερες φορές εκφυλιστικό, όμως δεν αποκλείεται, σπάνια, να είναι και θετικό. Μια κληρονομική νόσος του αίματος (δρεπανοκυτταρική αναιμία) προκαλεί αναιμία και άλλες συνοδούς μειονεξίες. Όμως, αυτό, το κακό, αίμα είναι πιο ανθεκτικό από το φυσιολογικό στο πλασμώδιο της ελονοσίας και σε περιοχές με ελονοσία είναι πολύ συχνή. Έλληνας ερευνητής (Φέσσας) παρατήρησε πως στον κάμπο, όπου υπάρχουν κουνούπια και ελονοσία, η νόσος είναι πολύ πιο συχνή από τα βουνά στον ίδιο νομό, χωρίς κουνούπια. Φανταστείτε τώρα τέτοιες αλλαγές όχι στα πλαίσια δεκάδων ή εκατοντάδων ετών, αλλά μυριάδων ή εκατομμυρίων ετών και θα φανταστείτε πιο εύκολα, έναν τρόπο για να γίνεται η εξέλιξη των ειδών. Εμάς όμως μας ενδιαφέρουν συνήθως αλλαγές που γίνονται μέσα σε λίγες γενιές.

Έτυχε να διαβάζω προ ημερών κάποια άρθρα στο διαδίκτυο για μας. Ξέρατε πως υπάρχουν νέγροι στην Ελλάδα; Εννοώ, Έλληνες, ντόπιοι νέγροι, γεννημένοι από πολλές γενιές στην πατρίδα μας. Με Ελληνική συνείδηση. Υπάρχει ένα χωριό στη Θράκη, το Άβατο, με τέτοιες οικογένειες. Οι παλιοί θυμούνται πως πριν από 2-3 γενιές όλοι ήταν κατάμαυροι, τυπικοί Αφρικανοί. Λέγεται ότι τους είχαν φέρει οι Τούρκοι μπέηδες ως δούλους και παρέμειναν ελευθερωμένοι μετά το 1923. Τώρα, δύσκολα βρίσκει κανένας αμιγή νέγρο πια. Είναι οι περισσότεροι μιγάδες, το χρώμα τους “παρδαλό”, λένε, αφού, κυρίως από την κατοχή και μετά άρχισαν οι μικτοί γάμοι με λευκά ταίρια. Είναι μουσουλμάνοι, με Τουρκικά ονόματα, αλλά μιλούν άριστα τα Ελληνικά και έχουν υπηρετήσει πιστά την πατρίδα μας. Τέτοιος, από άλλο μέρος, είναι ένας διεθνής θρύλος που διαλαλεί την Ελληνικότητά του, ο Γιάννης Αντετοκούνμπο. 

Η εξέλιξη όμως δεν αφορά μόνο τα σωματικά χαρακτηριστικά. Πολύ περισσότερο αφορά τα επίκτητα. Ανάμεσά τους κορυφαίο είναι η γλώσσα. Όταν αναμειγνύονται αλλόγλωσσοι λαοί, στην αρχή υπάρχει συχνά αντιπαλότητα, με προσπάθειες εκτόπισης ή αφανισμού των άλλων, ακολουθεί η μείξη τους και έπειτα η αφομοίωσή τους, τα κοινά ήθη και έθιμα. Η πατρίδα μας είχε πάντοτε τέτοιους επήλυδες που άλλοτε έφθαναν στον τόπο μας ειρηνικά άλλοτε βίαια και ακολουθούσε αυτή η πορεία. Το άλλο άρθρο λοιπόν που έπεσε στην αντίληψή μου έχει τίτλο: “Un Lexique Macédonien du XVI Siècle”. Η γλώσσα του αποδίδεται με Ελληνικούς χαρακτήρες, είναι πολύ κοντά στη σύγχρονη γλώσσα των βορειομακεδόνων, αλλά περιέχει αρκετές ελληνικές εκφράσεις. Κανένας δεν ξέρει ακριβώς ποια γλώσσα μιλούσαν οι αρχαίοι Μακεδόνες, αλλά, ως φαίνεται, σημαντικό μέρος τους μιλούσαν μια ιδιωματική Ελληνική διάλεκτο, έτσι που ο Δημοσθένης να τους χαρακτηρίζει βαρβάρους, ενώ η άρχουσα τάξη τους μιλούσε την Ιωνική διάλεκτο, που τελικά επικράτησε με τη μορφή της “κοινής Ελληνικής”. Δεν ξέρομε πώς μιλούσαν, διότι ήταν οι μόνοι αγράμματοι από τους Έλληνες, αφού η ανάγνωση και η γραφή δεν τους ενδιέφεραν: Ήταν οι μόνοι Έλληνες που ήταν υπήκοοι ενός βασιλιά. Στο μέτρο που η γλώσσα είναι μια εκδήλωση της μείξης λαών, μπορεί κανένας να εικάσει ότι το αναφερόμενο Μακεδονικό λεξικό του 16ου αιώνα αντικατοπτρίζει το βαθμό μείξης τότε στη συγκεκριμένη περιοχή.

Τρίτο κείμενο. Είναι επιστολή του ήρωα Παύλου Μελά προς τη γυναίκα του: “Ἀνερχόμεθα καὶ ἡμεῖς εἰς τὸ χαγιάτι καὶ τὰ “ντόμπρο βέτσερ” τῶν γυναικῶν (δὲν γνωρίζουν λέξιν ἑλληνικά) καὶ τὰ “καλῶς ὡρίσατε, ἀδέλφια” τῶν ἀνδρῶν δίδουν καὶ παίρνουν. Τὸ ἀπόγευμα περὶ τὰς 5 μ.μ., κατόπιν προσκλήσεως τοῦ Κώτα, συνεκεντρώθησαν εἰς τὸ δωμάτιόν μας 12 προύχοντες – μετέφραζεν ὁ Πύρζας – ὡμίλησε, μακεδονικὰ, ὁ Κώτας. Ἒμαθα καὶ ολίγας μακεδονικὰς λέξεις, ποὺ λέγω εἰς τὰς γυναῖκας καὶ μητέρας πρὸ πάντων καὶ ἐνθουσιάζονται μαζὶ μου…”

Τι θέλω να πω με όσα γράφω; Η επιδίωξή μας για μια “καθαρότητα” του γένους μας είναι μια βαρύτατα αρνητική ουτοπία που στηρίζεται στη φοβία μας ότι μπορούν να μας “μιάνουν” οι ξένοι. Αντίθετα, η αυτοπεποίθησή μας για την ισχύ του πολιτισμού μας, που επιτρέπει τη μείξη μας με άλλους λαούς, επεκτείνει τον ελληνισμό, αυτό τον υπέροχο ελληνισμό για τον οποίον είμαστε υπερήφανοι. Η συντριπτική πλειοψηφία των σλαβόφωνων κατοίκων της Μακεδονίας ενώθηκαν μαζί μας πριν από έναν αιώνα, για να μη γίνουν βούλγαροι. Εμείς στη συνέχεια τους αποκλείσαμε τη δυνατότητα να γίνουν έλληνες. Οι τότε φωτεινοί ηγέτες, Παύλος Μελάς, Ίων Δραγούμης, Ελευθέριος Βενιζέλος, Πηνελόπη Δέλτα, Στρατής Μυριβήλης και άλλοι, το έβλεπαν ξεκάθαρα. Γιατί εμείς οι τόσο κοντινοί απόγονοί τους, δεν μπορούμε να το αντιληφθούμε; Και γιατί θέτομε έτσι την πατρίδα μας και την ταυτότητά μας σε κίνδυνο; Είναι το δόλωμα της καρέκλας; Μα άσ΄ τους αυτούς. Δεν υπάρχει κυβέρνηση, οσοδήποτε καλή που να μην κάνει λάθη. Ούτε υπάρχει κυβέρνηση, οσοδήποτε κακή, που να μην κάνει κάποια πράγματα σωστά.     

ΚΑΛΟΣ ΠΟΙΜΕΝΑΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 28 Αυγούστου 2021

Ο καλός ποιμένας φροντίζει τα ζωντανά του. Τα οδηγεί εκεί όπου υπάρχουν τροφή και νερό. Βοηθάει τις προβατίνες να γεννήσουν. Τα φροντίζει όταν αρρωστήσουν. Προσέχει να μην τα φάνε οι λύκοι, και μάλιστα, όχι σπάνια, με κίνδυνο της ζωής του. Γιατί τα κάνει; Μα για να τα σφάξει και τα φάει ο ίδιος ή να τα πουλήσει όταν έλθει η κατάλληλη γι΄ αυτόν ώρα.

Ο καλός νοικοκύρης φροντίζει το έχει του. Το περιποιείται, το συντηρεί, το αυγαταίνει, για να το κάνει ό,τι θέλει, να το απολαμβάνει, να το καταναλώνει, να το πουλήσει, να το καταστρέψει όποτε και όπως αυτός θέλει.

Το καλό ισχυρό κράτος φροντίζει τους συμμάχους του. Οι Αθηναίοι υπερασπίζονταν τους συμμάχους τους και οι Λακεδαιμόνιοι τους δικούς τους. Υπερασπίζονταν μάλιστα τις παρατάξεις που ήταν με το μέρος τους, οι Αθηναίοι τις δημοκρατικές, οι Σπαρτιάτες τις ολιγαρχικές. Γι΄ αυτές τους τις υπηρεσίες πλήρωναν οι προστατευόμενοί τους. Και ακόμα, όταν “ελευθέρωναν” τους συμμάχους τους από την κατοχή των αντιπάλων, δεν γίνονταν κύριοι και τιμωροί μόνο των αντίπαλων παρατάξεων, αλλά ολόκληρης της πόλης.

Στη δική μας Επανάσταση, η διχόνοιά μας και η ενοποίηση των Οθωμανικών με τις Αιγυπτιακές δυνάμεις έφεραν την Επανάσταση κοντά στο τέλος. Και τότε επενέβηκαν οι Μεγάλες Δυνάμεις, Αγγλία, Ρωσία, Γαλλία, στο Ναβαρίνο και έτσι “ελευθερωθήκαμε”. Δυστυχώς, σε εισαγωγικά το “ελευθερωθήκαμε”, διότι από τότε ως σήμερα, ευρισκόμαστε υπό την “προστασία” κάποιων Μεγάλων Δυνάμεων. Προφανώς, προς όφελος των προστατών μας. Το 1956 υπογράψαμε  μια συμφωνία: “…η κυβέρνησις των ΗΠΑ δύναται να φέρη, εγκαθιστά και στεγάζη εν Ελλάδι προσωπικόν των ΗΠΑ Αι ένοπλοι δυνάμεις των ΗΠΑ και το υπό τον έλεγχόν των υλικόν δύνανται να εισέρχωνται, εξέρχωνται, κυκλοφορούν, υπερίπτανται ελευθέρως εν Ελλάδι και εις τα χωρικά της ύδατα…” Φυσικά, ωφελούσε τους καλούς ποιμένες μας η συμφωνία που κάναμε μαζί τους. Εμάς όμως; Ο εμφύλιος πόλεμος σήμανε πολλές δεκάδες χιλιάδες νεκρών Ελλήνων και από τις δύο μεριές. Ωφέλησε μήπως τη νικήτρια παράταξη; Δεν είμαι βέβαιος. Όταν επιχειρήθηκε κάποια μικρή ανεξαρτησία, επιβλήθηκε, με την ανοχή τουλάχιστον των προστατών μας, δικτατορία, που υπέταξε όλους, συμπεριλαμβάνοντας τους τέως νικητές του εμφυλίου, και κατέληξε στην εθνική τραγωδία της Κύπρου.

Ο μεγάλος αντίπαλος των ΗΠΑ ήταν η Σοβιετική Ένωση. Οι ΗΠΑ εξόπλισαν τους αντάρτες στο Αφγανιστάν για να πολεμήσουν τους Σοβιετικούς κι εκείνοι αποτίναξαν την κατοχή της ΕΣΣΔ. Φυσικά εγκαταστάθηκε άλλη κατοχή, των ΗΠΑ αυτή τη φορά. Και οι εξοπλισμένοι από τις ΗΠΑ απάνθρωποι Ταλιμπάν, έδωξαν την Αμερικανική κατοχή από τον τόπο τους. Είχαν προηγουμένως ανατινάξει τερατωδώς τους δίδυμους πύργους και οι Αμερικανοί είχαν δολοφονήσει αδίκαστο τον Μπιν Λάντεν. Οι ακραίοι που νίκησαν ξαναγυρίζουν πίσω την ιστορία σε ανατριχιαστικές στιγμές, με υπόδουλη τη γυναίκα, απουσία στοιχειώδους ελευθερίας στην έκφραση κλπ. Τι θα έπρεπε να κάνει ο “καλός ποιμένας”;

Ασφαλώς δεν υπάρχει αξιόπιστη απάντηση. Πάντως θα προσδοκούσα από μια μεγάλη δύναμη να προσφέρει βοήθεια όχι για δικό της συμφέρον, αλλά για το συμφέρον εκείνου που τη ζητά. Είναι όμως ουτοπικό. Εξάλλου, δεν μας ενδιαφέρει, αφού δεν είμαστε μεγάλη δύναμη. Εμείς όμως θα έπρεπε καταρχήν να μη φθάνουμε τις δικές μας αντιπαραθέσεις στα όρια της βίαιης αναμέτρησης. Όμως τι γίνεται όταν από δύο μεγάλες μανιχαϊστικές, (άσπρο-μαύρο) παρατάξεις μας, η μειοψηφία είναι καλά οργανωμένη; Μπορεί η “καλή”, αλλά αδύναμη πλειοψηφία να ζητήσει ενίσχυση από κάποιον μεγάλο ξένο. Αυτό ακριβώς είναι που ισχυρίζομαι πως δεν πρέπει να κάνουμε, ή, αν το κάνουμε, να γίνει με μεγάλη προσοχή. Θα εξηγήσω τι εννοώ. Αν στον εμφύλιο πόλεμό μας είχαμε έγκαιρα καταλήξει σε διακοπή του, θα ακολουθούσαν ενδεχομένως επικράτηση της ισχυρότερης από τις παρατάξεις και πολλές, κάποιες άδικες, εκτελέσεις. Οσεσδήποτε και αν ήταν οι εκτελέσεις θα ήταν λιγότερες από τις δεκάδες χιλιάδες των νεκρών Ελλήνων στον εμφύλιο. Η επικρατούσα κατάσταση κάποτε θα αναγκαζόταν να απαλύνει τη βίαιη επιβολή της. Αυτό θα γίνει κάποια στιγμή και με τους Ταλιμπάν. Από τους ξένους που θα ενδιαφερθούν προσδοκώ απομόνωση και επιβολή αυστηρών κυρώσεων στον ολοκληρωτισμό που επικράτησε σε ένα κράτος. Οποιαδήποτε βοήθεια όμως κι αν δοθεί, σε καμιά περίπτωση δεν επιτρέπεται να επιτραπεί στον ισχυρό ξένο να πατήσει ένοπλος στον τόπο μας. Στην αντιδικία μας με ένα κακό γείτονα, εμείς ξέρομε ότι έχομε δίκιο, αλλά κι αυτός ισχυρίζεται πως αυτός έχει δίκιο. Χρειαζόμαστε την ξένη βοήθεια. Όχι όμως για να πολεμήσουν για χάρη μας εναντίον των επιθετικών αντιπάλων μας. Σ΄ αυτή την περίπτωση, ακόμη κι αν νικήσουμε, θα είμαστε δούλοι των ξένων που προσκαλέσαμε. Απελευθερωτικό πόλεμο έκανε το Βιετνάμ. Ζητάμε από τους ξένους φίλους εξοπλισμό, επιβολή κυρώσεων στους “κακούς” άλλους, όχι να πολεμήσουν για λογαριασμό μας. Κι ακόμη δεν μπορεί να είναι όλο το δίκιο με το μέρος μας. Πρέπει να είμαστε έτοιμοι να δεχθούμε μια όχι απόλυτα ευμενή διαιτησία ενός διεθνή παράγοντα. Έτσι τουλάχιστον, θα έχουμε κάποια κέρδη ή τις ελάχιστες δυνατές απώλειες ενώπιον της επιθετικότητας κάποιων.

Ο ισχυρός ξένος θα φερθεί σαν “καλός ποιμένας”. Θα φροντίζει να έχουμε να φάμε, να μιλάμε, όσο δεν συνοδεύονται οι φωνές μας με κίνδυνο γι΄ αυτόν, και θα εκμεταλλεύεται την προστασία που μας παρέχει για δικό του όφελος. Αν συγκρουσθεί με κάποιον ισχυρό αντίπαλό του, εμείς θα έχουμε το όπλο στον ώμο, αλλά αυτός θα έχει το χέρι στη σκανδάλη. Εμείς θα είμαστε επομένως ο στόχος του αντιπάλου του που, αμυνόμενος, θα στρέφεται εναντίον μας. Εμείς, αντίθετα, θα κρατάμε επισκοπώ το όπλο, αλλά με το ξένο χέρι στη σκανδάλη, δεν θα μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε αν εμείς απειλούμαστε από κάποιον. Όσο ευπρόσδεκτος είναι κάθε ξένος που έρχεται άοπλος να ζητήσει βοήθεια, τόσο πιο αρνητικοί πρέπει να είμαστε στην ιδέα ότι δεχόμαστε, πολύ περισσότερο προσκαλούμε, κάποιον ξένο ένοπλο στον τόπο μας. Ακόμη κι όταν έρχεται για να μας προστατέψει.

Δεν συνιστώ να ανεχθούμε τον ολοκληρωτισμό ή ένα άδικο καθεστώς χωρίς αντίδραση. Η άρχουσα τάξη είναι ισχυρότερη, θα μας συντρίψει. Και χωρίς απέξω βοήθεια δεν γίνεται τίποτε. Όμως, ισχυρίζομαι, η απέξω βοήθεια δεν επιτρέπεται να αντικαταστήσει τη δική μας προσπάθεια. Και κάτι ακόμη. Ο Σόλων τιμωρούσε αυτούς που έμεναν έξω από την πολιτική στις αντιπαραθέσεις: “Ἂτιμον εἶναι (ἤτοι ἀπεστερημένον τῶν πολιτικῶν δικαιωμάτων) τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γενόμενον.” Οι πολλοί πρέπει να ασχοληθούν ενεργά με την πολιτική, έστω και κινδυνεύοντας.

ΔΕΚΑΠΕΝΤΑΥΓΟΥΣΤΟΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 27 Αυγούστου 2021

Πολύ μεγάλη γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Θα κάνω κάποιες παρατηρήσεις.

Για τα παιδικά χρόνια της Μαρίας δεν έχομε ιστορικά αξιόπιστες πληροφορίες. Η πίστη μας στηρίζεται στην παράδοση, όπως την έπλασε η φαντασία των πιστών. Ήταν βέβαια μια ευσεβής Εβραιοπούλα, που ποτέ δεν έγινε Χριστιανή, αφού δεν βαπτίσθηκε. Όμως κυοφόρησε τον Κύριο. Κανένας από όσους έγραψαν σχετικά δεν ζούσε όταν η Παρθένος ήταν παιδί. Πολλά από όσα πιστεύομε προέρχονται από Απόκρυφα Ευαγγέλια που γράφτηκαν αιώνες μετά Χριστόν και συχνά παίρνουν παραμυθένιο χαρακτήρα, έτσι που, πολύ σωστά, οι Σύνοδοι δεν τα δέχτηκαν ως επίσημα. Ήδη τα κανονικά ευαγγέλια που διαθέτομε είναι αντίγραφα των πρωτοτύπων που έχουν χαθεί, με τα παλιότερα να φθάνουν περίπου στο 200 μ.Χ. Ακόμη και οι πληροφορίες για τη γέννηση και την παιδική ηλικία του Χριστού, όπως από το Ματθαίο, δεν έχουν την αξιοπιστία ιστορικού κειμένου, αφού οι αυτόπτες μάρτυρες και συγγραφείς Ευαγγελίων, Ματθαίος και Ιωάννης, δεν είχαν γεννηθεί όταν γεννιόταν ο Ιησούς.

Η θρησκεία όμως δεν είναι ιστορία ούτε επιστήμη. Έχει σημασία τι πιστεύομε, που είναι καρπός της πίστης όλου του Χριστιανικού λαού από τότε ως σήμερα. Το πιστεύομε και δεν ενδιαφερόμαστε ούτε θέλομε να το τεκμηριώσουμε. Ένα από τα στηρίγματα της πίστης μας είναι όχι μόνο η γραπτή παράδοση των Ευαγγελίων και των λοιπών κειμένων των Πατέρων της Εκκλησίας, αλλά και η εικονογράφηση. Και σ΄ αυτό το σημείο έχομε ένα πρόβλημα. Ο Χριστιανισμός δεν ανέτρεψε τις εντολές της Παλαιάς Διαθήκης. “Μὴ νομίσητε ὃτι ἦλθον καταλῦσαι τὸν νόμον ή τοὺς προφήτας· οὐκ ἦλθον καταλῦσαι, ἀλλά πληρῶσαι“, λέει ο Ιησούς, κατά τον Ματθαίο.  Και ο Νόμος λέει με σαφήνεια: “Οὐ ποιήσεις σεαυτῷ εἴδωλον, οὐδὲ παντὸς ὁμοίωμα, ὅσα ἐν τῷ οὐρανῷ ἄνω καὶ ὅσα ἐν τῇ γῇ κάτω καὶ ὅσα ἐν τοῖς ὕδασιν ὑποκάτω τῆς γῆς”. Ο νόμος αυτός προκάλεσε μεγάλη αναστάτωση στο Χριστιανισμό και οδήγησε στην πολυαίμακτη εικονομαχία για έναν αιώνα, διακυβεύοντας σοβαρά συμφέροντα. Το Βυζάντιο δεχόταν πιέσεις από τη Δύση και την Ανατολή. Σωστά είδαν τότε οι αυτοκράτορες ότι ο κίνδυνος από τη Δύση ήταν μεγαλύτερος και έπρεπε να βρουν τρόπο συνεννόησης με τους Άραβες. Κύριο κώλυμα ήταν οι εικόνες που θεωρούνταν είδωλα. Από την άλλη, η εικονογραφία ήταν κύρια πηγή εσόδων στα μοναστήρια. Ήταν και η Ελληνική παιδεία που συνδεόταν με την εικαστική παρουσίαση της θειότητας. Ο Δυτικός Χριστιανισμός που δεν απειλούνταν άμεσα από την Ανατολή, αγνόησε την εντολή και οδήγησε στην μεγαλειώδη ανάπτυξη των εικαστικών τεχνών, με εικόνες και αγάλματα που είχαν όσο γίνεται μεγαλύτερο νατουραλισμό, μίμηση της πραγματικότητας. Στο Βυζάντιο επικράτησε τελικά η εικονολατρία, με τη μνημειώδη τοποθέτηση του Ιωάννου Δαμασκηνού:  Η προσκύνηση δεν αποδίδεται στην εικόνα, άλλα στο εικονιζόμενο ιερό πρόσωπο και δεν έχει σχέση με τη λατρεία, που αναφέρεται αποκλειστικά και μόνο στο Θεό. Η ειδωλολατρία όμως δεν εξέλιπε, στηριζόμενη συχνά από τους εκπροσώπους της εκκλησίας. Η Παναγία της Τήνου ή της Λούρδης είναι πιο θαυματουργή από την Παναγιά που έχω στο εικονοστάσι μου. Ακόμη και η επίσημη εκκλησία υμνολογεί την κατάρα, όχι την καλοκάγαθη φύση της Θεοτόκου. “Άλαλα τα χείλη των ασεβών, των μη προσκυνούντων την εικόνα…” Κι όμως ο θρύλος της Μητέρας του Θεού είναι πάντοτε κατευναστικός.

Διχόνοια παρουσιάστηκε από τα πρώτα χρόνια του Χριστιανισμού. Η είδηση της κοίμησής της συγκέντρωσε όλους τους Αποστόλους από τα πέρατα της Οικουμένης να συζητήσουν τις διαφορές τους και να ομονοήσουν. Μια παγκόσμια ιδιάζουσα δημοκρατία καθιερώθηκε και συνεχίσθηκε με τις 7 Συνόδους, ώσπου έχασε τη λάμψη της, όταν η έβδομη Σύνοδος επαναλήφθηκε 4 φορές, κάθε φορά ακυρώνοντας τις αποφάσεις της προηγούμενής της.

Στη συνείδηση των πιστών η Θεοτόκος δεν πέθανε· κοιμήθηκε! Με την κοίμησή της που απεικονίζεται στο πρώτο πλάνο των εικόνων της, μετέβηκε στους Ουρανούς, στο δεύτερο πλάνο, όπου, βρέφος, αναμάρτητη επομένως, την παρέλαβε στην αγκαλιά του, ο ίδιος ο Υιός της. Ο εικονογράφος δεν απεικονίζει την αισθητή πραγματικότητα, αλλά τι φαντάζεται πως βλέπει το πελώριο μάτι του Θεού από το άπειρο, εστιασμένο στον Υιό και τη Μητέρα του. Αυτό δείχνει καθαρά η ανάστροφη προοπτική που υπάρχει στην εικόνα. Έτσι δεν παραβιάζεται η εντολή του Θεού. Η εικόνα απεικονίζει μια φαντασία και όχι ομοίωμα οποιουδήποτε αισθητού αντικειμένου. Αυτή η Ελληνική φιλοσοφική στάση είναι ουσιώδες στοιχείο στον υβριδικό Ελληνοχριστιανικό πολιτισμό που τον ξεχωρίζει τόσο από τον Καθολικισμό και τον εντελώς ανεικονικό Προτεσταντισμό όσο και από τις άλλες θρησκείες που δέχονται τη λατρεία του ίδιου Θεού, του Θεού του Αβραάμ, όπως είναι η Ιουδαϊκή και η Μουσουλμανική.   

Φυσικά, η ανθρώπινη αδυναμία ποτέ δεν εξέλιπε από κάθε ηγετική θέση και οι εκκλησιαστικοί παράγοντες επιδίωξαν κοσμική εξουσία. Την εντολή “ Ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς.” από την Κυριακή προσευχή την ερμήνευσαν ανάποδα: “Ως επί της γης και εν ουρανώ”. Έτσι, όπως πάνω στη γη υπήρχε η μοναρχία του αυτοκράτορα, έτσι και στον ουρανό υπάρχει η μοναρχία του Παντοκράτορα. Κανένας δεν μπορεί να τους διαψεύσει, αφού τον Θεόν  οὐδεὶς  ἑώρακε  πώποτε. Και, όπως για να προσπελάσει κάποιος τον επίγειο βασιλέα χρειάζεται μέσον, έτσι και για να μεταφέρει το αίτημά του στο Θεό χρειάζεται μέσο. Κι αυτό είναι οι διάφοροι Άγιοι και, κατεξοχήν, η Παναγία. “Και σε μεσίτριαν έχω…Ταις πρεσβείαις της  Θεοτόκου… Πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ κλπ”. Δεν ξέρω αν αυτή η στάση  είναι περισσότερο ασεβής από την ειδωλολατρία, όταν ο ίδιος ο Χριστός μας λέει:   Αἰτεῖτε, καὶ δοθήσεται ὑμῖν· ζητεῖτε, καὶ εὑρήσετε· κρούετε, καὶ ἀνοιγήσεται ὑμῖν, όταν ακόμη και πριν το ζητήσουμε, ο Θεός γνωρίζει τι χρειαζόμαστε:”Οἶδεν γὰρ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος ὅτι χρῄζετε τούτων ἁπάντων.“  

Για μας, τους απλούς πιστούς, για την παράδοσή μας, ο Δεκαπενταύγουστος σημαίνει 15 ημέρες νηστείας, αποχής από πειρασμούς στο μέσο του καλοκαιριού. Από την εαρινή ισημερία με τη νηστεία προ του Πάσχα, ως το χειμερινό ηλιοστάσιο με τη νηστεία προ των Χριστουγέννων, δεν υπάρχει άλλη πολυήμερη νηστεία. Κι αυτή είναι απαραίτητη για τον πολλαπλασιασμό του ζωντανού κεφαλαίου μας. Επιπλέον, ειδικότερα, στην πιο πρόσφατη εθνική παράδοσή μας, μας υπενθυμίζει τον τορπιλισμό της Έλλης μέσα στο λιμάνι της Τήνου. Ήταν το έναυσμα για ν΄ αρχίσει εσπευσμένα η προετοιμασία για την επικείμενη σύγκρουσή που οδήγησε στη δοξασμένη αντίστασή μας στο μέτωπο της Αλβανίας. Η πατρίδα μας δεν έχει πάψει να απειλείται. Ας θυμόμαστε.

ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 24 Αυγούστου 2021

Πολύ γενικά, Ελευθερία = Μπορώ – Θέλω. Όσο περισσότερα μπορώ κι όσο λιγότερα θέλω, τόσο πιο ελεύθερος είμαι. Το σχήμα αυτό όμως είναι στατικό. Τόσο το Θέλω όσο και το Μπορώ μεταβάλλονται. Το Μπορώ αυξάνεται με τη σωματική και την πνευματική άσκηση. Και το κυριότερο κίνητρο για να ασκούμαι είναι να Θέλω. Το Θέλω είναι μόνο νοητό. Καθώς το νοητό Εγώ μας είναι άβατο, προσιτό μόνο στον εαυτό του, θα μπορούσε να υποθέσει κάποιος πως το Θέλω εξαρτάται αποκλειστικά από εκείνον που το νοεί. Αυτή είναι η ελευθερία της βούλησης. Είναι;

Οι περιορισμοί στο Θέλω του αισθητού, σωματικού, Εγώ μας είναι οι νόμοι του φυσικού κόσμου. Αυτοί δεν μεταβάλλονται με κανένα τρόπο. Μου μένει αφενός να προσαρμόζομαι και αφετέρου να προσπαθώ να τους αντισταθμίσω. Φωτιά για το κρύο, τροχός για την τριβή κλπ. Οι περιορισμού στο Θέλω του κοινωνικού Εγώ είναι οι νόμοι της κοινωνίας. Αυτοί είναι εξίσου αντικειμενικοί όπως και οι φυσικοί, αλλά μπορώ, έστω στο ελάχιστο, να τους επηρεάζω. Με τον ένα ή τον άλλον τρόπο μετέχω στη διαμόρφωσή τους. Τι γίνεται όμως με τους περιορισμούς στο Θέλω του νοητού Εγώ; Υπάρχουν;

Το νοητό Εγώ, αν και άβατο για τον έξω κόσμο, εφάπτεται, ωστόσο, μ΄ αυτόν. Η είσοδός του που διαμορφώνεται σε Γνώση, φιλτράρεται διαμέσου των αισθήσεών μας, ενώ η Βούλησή μας εκδηλώνεται στο περιβάλλον μας διαμέσου των μυών και των αδένων μας, με κίνηση και/ή έκκριση. Επομένως, η βούλησή μας επηρεάζεται από, και επηρεάζει, το περιβάλλον μας. Άρα, δεν έχομε ελεύθερη βούληση;

Η βούλησή μας διαμορφώνεται διττά. Αφενός με προαίρεση, από τις γνώσεις μας δηλαδή, τελικά από τον έξω κόσμο. Αφετέρου με όρεξη από αυτοδιέγερση (προαίρεση και όρεξη είναι Αριστοτελικοί όροι). Το συναίσθημα, που συνδέει τη γνώση με τη βούληση, μαζί με τη βούληση, ταλαντώνονται περιοδικά. Περιοδικά θέλω να φάω, να πιω, να κάνω έρωτα κλπ. Και η ένταση της επιθυμίας μου καθορίζεται από το συναίσθημά μου, που διαρκώς εντείνεται ως μια κρίσιμη τιμή, οπότε η βούλησή μου εκδηλώνεται με σωματική πράξη, τρώω, πίνω, κάνω έρωτα κλπ. Εξάλλου, το συναίσθημά μας στρέφει την προσοχή μας προς τον έξω κόσμο, θετικά ή αρνητικά, ανάλογα με τα ερεθίσματα που δεχόμαστε. Οι ουδοί (=κατώφλια), οι κρίσιμες τιμές στις οποίες διεγείρεται η βούληση να εκδηλωθεί σε πράξη, εξαρτώνται από εμάς τους ίδιους. Αυτή είναι λοιπόν η ελευθερία της βούλησής μας; Όμως οι ουδοί δεν είναι σταθεροί. Μια σειρά από εξωγενή ερεθίσματα μεταβάλλει τις ευαισθησίες μας, τους ουδούς, έτσι που αλλιώς αντιδρούμε όταν είμαστε εκνευρισμένοι και αλλιώς, στο ίδιο ερέθισμα, όταν είμαστε ήρεμοι.

Οι αντιδράσεις μας σε ερεθίσματα του περιβάλλοντός μας γίνονται με αντανακλαστικά που είναι συγγενή, γεννιόμαστε μ΄ αυτά, ή επίκτητα, τα αποκτούμε όσο ζούμε με το μηχανισμό των εξαρτημένων αντανακλαστικών. Οι αντανακλαστικές διαδρομές στο νευρικό μας σύστημα είναι αρκετά στεγανές, αλλά όχι πλήρως. Τα ποικίλα εσωτερικά κυκλώματα εφάπτονται, εντελώς ανεξέλεγκτα στο όνειρο, λιγότερο στη εγρήγορση, και σχηματίζουν νέα κυκλώματα, τη φαντασία. Ο λόγος ελέγχει τη φαντασία και έτσι σχηματίζεται ο σκοπός, που είναι μοναδικά ανθρώπινη ιδιότητα, αφού και ο λόγος, προϊόν της δυνατότητάς μας να σχηματίζουμε δευτεροβάθμια εξαρτημένα αντανακλαστικά, είναι μοναδικά ανθρώπινη δυνατότητα.

Τελικά, αν ενεργώ όπως επιτάσσει η προαίρεσή μου, προφανώς δεν είμαι ελεύθερος, αφού οι ενέργειές μου υπαγορεύονται από το περιβάλλον μου. Αλλά και όταν λειτουργώ όπως μου υπαγορεύει η αυτοδιεγειρόμενη όρεξή μου, πάλι δεν είμαι ελεύθερος. Δεν είμαι ελεύθερος όταν τρώω, πίνω, κάνω έρωτα, αφοδεύω όποτε και όπου νάναι. Έπειτα υπάρχουν και επίκτητες, παθολογικές ορέξεις, όπως η περιοδική ανάγκη για λήψη ναρκωτικών ή για ποικίλες έξεις, όπως τα τυχερά παιχνίδια. Όλα αυτά μπορούν να αποτελούν κωλύματα στην επιδίωξη του σκοπού μου. Και ελευθερία δεν σημαίνει μόνο αρνητικά να μην κάνω ό,τι θέλουν οι άλλοι, αλλά και θετικά να κάνω ό,τι θέλω εγώ (I. Kant). Μένει να δούμε πόσο “ελεύθερος” είναι ο σχηματισμός στόχων. Προϊόν του συνδυασμού προαίρεσης, ορέξεων και τυχαίας φαντασίας, είναι πραγματικά το πιο ελεύθερο στοιχείο της βούλησής μας. Η εμμονή στο σκοπό μας, παρά τις πιέσεις των ορέξεών μας και τις επιδράσεις των εξωγενών ερεθισμάτων σημαίνει ελευθερία. Ένας αμετακίνητος σκοπός αποτελεί πίστη. Ωστόσο, είναι και ο σχηματισμός σκοπού πραγματικά απόλυτα ελεύθερος;

 Όπως είδαμε οι ουδοί, οι κρίσιμες τιμές του συναισθήματος που, όταν επιτευχθούν, η βούληση αρχίζει να υλοποιείται, μεταβάλλονται από τις επιδράσεις του περιβάλλοντος, κατά τρόπο ημιμόνιμο. Οι ποικίλες ορέξεις και φαντασίες μας λοιπόν επηρεάζονται από το φυσικό, αλλά και από το έλλογο (κοινωνικό) περιβάλλον μας. Κοινωνικοί περιορισμοί μας εμποδίζουν να αφοδεύσουμε στη μέση της πλατείας.

Η εκπληκτική, ιδίως τεχνολογική, πρόοδος του αιώνα μας έχει επιτύχει πρωτοφανή ελευθερία του αισθητού Εγώ, με παράταση της ζωής, μείωση της πείνας διεθνώς, σεξουαλική ικανοποίηση κλπ. Η επίδραση της κοινωνίας πάνω στο άτομο χειραγωγώντας το, ελέγχοντας δηλαδή το σχηματισμό σκοπών του καθενός, γίνεται με πολλούς τρόπους. Ένας είναι η δικαιοσύνη, το επίσημο δίκαιο. Άλλος είναι η ηθική, η περιρρέουσα ασαφής βούληση της κοινωνίας, που αυτοενισχύεται. Όταν κάτι “όλοι το λένε” πιστεύομε πως έτσι είναι, χωρίς να νοιαζόμαστε να το τεκμηριώσουμε με αυστηρά κριτήρια, διασταυρώνοντάς το με άλλες πληροφορίες εμπειρικές και νοητές. Τα ΜΜΕ εισβάλλουν ακόμη και στο άδυτο της κατοικίας μας και μας εφοδιάζουν εκλεκτικά με εκείνες τις πληροφορίες που επιλέγει η εξουσία. Η χειραγώγηση γίνεται δημιουργώντας πίστεις. Άρχοντες στην εξουσία μπορεί να είναι όλος ο δήμος, εκ περιτροπής, με κλήρωση, όπως γίνεται με τους ενόρκους στα ποινικά κυρίως δικαστήρια. Αυτό ίσχυε στην Αθηναϊκή βουλή. Συνήθως όμως, άρχοντες στην εξουσία είναι μια ολιγαρχία, που μας παρουσιάζεται με ποικίλες μορφές, αλλά είναι πάντοτε ολιγαρχία. Στα σύγχρονα πολιτεύματα μας κυβερνούν εκπρόσωποι των ποικίλων συμφερόντων, από τους οποίους εμείς επιλέγομε κάποιους στις εκλογές. Αυτοί είναι τα πιο ανελεύθερα άτομα της κοινωνίας, υποχρεωμένοι, αν θέλουν να επανεκλεγούν, να ενεργούν όπως τους επιβάλλει το κόμμα τους, αλλά και τα οικονομικά, επικοινωνιακά, εκκλησιαστικά κλπ συμφέροντα που εμπλέκονται σε ένα ολιγαρχικό εξουσιαστικό δίκτυο. Αυτοί προσπαθούν να εξουδετερώσουν κάθε άλλη μορφή επηρεασμού της, ακόμη και της οικογένειας. Η πρόταση πως κάθε λαός είναι αυτός υπεύθυνος για τη μοίρα του είναι κυνική κάλυψη των ευθυνών της κρατούσας ολιγαρχίας. Μια μεταφυσική πίστη μπορεί να αντισταθεί στη χειραγώγηση του περιβάλλοντός μας, αλλά και αυτή διαμορφώνεται από τους αυτοπροσδιοριζόμενους εκπροσώπους της εκκλησίας.

ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθ. Καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 21 Αυγούστου 2021

Είναι της μόδας. Όποιος αμφισβητεί την καθεστηκυία τάξη είναι λαϊκιστής. Ό,τι χειρότερο δηλαδή. Ο λαϊκισμός είναι ιδιότητα των κατώτερων τάξεων, τον χρησιμοποιούν οι δημαγωγοί και δεν υπάρχει στους «αρίστους», στην ελίτ, στους φύλακες της τάξης. Λαϊκισμό είχαν τα πάλαι ποτέ «αριστερά» κόμματα, όχι τα «δεξιά». Είναι όμως έτσι;

Ποτέ δεν ήταν! Λαϊκισμός σημαίνει την ικανοποίηση επιθυμιών σε βάρος των αναγκών. Σημαίνει υποθήκευση του μέλλοντος για χάρη του παρόντος. Συχνά είναι δόλωμα. Ο λαϊκισμός είναι περίπου συνώνυμος με την αργομισθία. Είναι να χορηγούνται μισθοί σε εργαζομένους που δεν εργάζονται, αλλά και επιδοτήσεις σε επενδυτές που δεν επενδύουν· να χορηγούνται πτυχία σε φοιτητές που δεν φοιτούν, αλλά και αποδοχές σε διδάσκοντες που δεν διδάσκουν· να αποδίδεται ιδιαίτερα αυστηρή ή ιδιαίτερα επιεικής δικαιοσύνη, ανεξάρτητα από την ικανοποιητική απόδειξη της ενοχής ή αθωότητας και άλλα. Λαϊκισμός είναι ακόμη η εθνικοφροσύνη (όχι ο πατριωτισμός) και η θρησκοληψία (όχι η θρησκευτικότητα) με μισαλλοδοξία.

Στην κλασική Αθήνα, ηγέτης των λαϊκών στρωμάτων ήταν ο Θεμιστοκλής, των αριστοκρατών ο Αριστείδης. Όταν κάποτε περίσσεψε ασήμι από το Λαύριο, ο Αριστείδης πρότεινε να μοιραστεί στους φτωχούς. Ο Θεμιστοκλής αντέτεινε να δοθεί στους πλουσίους, για να κατασκευάσουν τριήρεις. Με την πρότασή του θα συμφωνούσαν οι πλούσιοι, αλλά και οι φτωχοί που θα έβρισκαν δουλειά αρχικά στα ναυπηγεία και αργότερα ως κωπηλάτες. Και φυσικά άρεσε στο Θεμιστοκλή, που συνήθιζε να γλύφει τα δάχτυλά του όταν έπιανε μέλι. Με τις τριήρεις που κατασκευάστηκαν οι Αθηναίοι κατήγαγαν τη μεγάλη νίκη στη Σαλαμίνα, που άλλαξε την πορεία της Ιστορίας.

Γενικά ο λαϊκισμός χαρίζει χωρίς όρους. Λαϊκισμό, μ΄ αυτή την έννοια, θυμίζει ο κομμουνισμός που μοιράζει κατά τις ανάγκες καθενός (ενώ ο σοσιαλισμός ανάλογα με την προσφορά καθενός), καθώς και ο Χριστιανισμός. «Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι … Εὐκοπώτερὸν ἐστι κάμηλον διὰ τρυμαλιᾶς ραφίδος εἰσελθεῖν ἢ πλούσιον εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ εἰσελθεῖν . Μόνο που ο κομμουνιστικός και ο χριστιανικός «λαϊκισμός» απαιτούν θυσίες επιθυμιών από όλους παύοντας έτσι να είναι λαϊκισμοί.

Τα κίνητρά μας είναι οι φυσικές, βιολογικές, ανάγκες του αισθητού, σωματικού, Εγώ μας για αέρα, νερό, τροφή, προστασία από το κρύο κλπ. Λίγο παραπάνω είναι οι ανάγκες του κοινωνικού Εγώ, να αγαπάμε και να μας αγαπούν, να μας αναγνωρίζει η κοινωνία. Κορυφαία είναι τα κίνητρα του νοητού, πνευματικού, Εγώ μας, επιθυμίες και σκοποί μας. Κανένα κίνητρο δεν μπορεί να λειτουργήσει αν δεν έχουν ικανοποιηθεί, ενμέρει τουλάχιστον, τα κατώτερα κίνητρα. Αν μου σφίγγει κάποιος το λαιμό, θα κάνω ό,τι μου ζητήσει – ή πεθαίνω. Τα κίνητρα του αισθητού Εγώ είναι αιτίες, κινητοποιούν σπρώχνοντας από το παρελθόν· του  νοητού μπορεί να είναι σκοποί και οι σκοποί έλκουν προς το μέλλον, ενώ βέβαια η νοητή παράστασή τους είναι ήδη παρούσα.

Όπως τα άτομα έτσι και οι κοινωνίες λειτουργούν με κίνητρα. Μια κοινωνία αγωνίζεται να εξασφαλίσει τις αποθήκες αγαθών που της επιτρέπουν να επιβιώνει. Έχει ανάγκη την αναγνώριση από άλλες κοινωνίες, χωρίς τις οποίες δεν είναι δυνατό να αναπτυχθεί πλήρως. Και, ιδανικά τουλάχιστον, έχει σκοπούς, μοναδικά δικούς της, είτε τους συνειδητοποιούν οι πολίτες της είτε όχι. Οι πρόγονοί μας είχαν σκοπό τον πολιτισμό, αυτός έμεινε, όταν έχασαν την ελευθερία τους.

Κατά τον Kant, ελευθερία δεν είναι μόνο να μην κάνει κάποιος κάτι επειδή του το επιβάλλουν οι άλλοι, αλλά και, προπάντων, να κάνει κάτι επειδή το θέλει αυτός ο ίδιος. Ταιριάζει με τον ορισμό του Αριστοτέλη, που, όμως προσθέτει στην ελευθερία την έννοια της ισότητας, να άρχει εν μέρει και να άρχεται κάποιος. Σχεδόν απεριόριστη ελευθερία υπάρχει μόνο στο νοητό Εγώ, η ελευθερία της βούλησης. Μόλις αρχίσει να υλοποιείται η βούληση, προκύπτουν τα εμπόδια. Οι πράξεις σκοντάφτουν στο να μην περιορίζουν την ελευθερία του αισθητού Εγώ των άλλων. Η ανεξέλεγκτη ελευθερία της αγοράς, επιτρέποντας στον καθένα «ελεύθερα» να κάνει ό,τι θέλει, επιτρέπει την αφαίρεση ελευθερίας από τον ηττημένο ανταγωνιστή. Ο ήδη πλουσιότερος (από κληρονομιά, αποδοτική εργασία ή λιτότητα, ληστεία ή οποιονδήποτε άλλον τρόπο) έχει μεγαλύτερες δυνατότητες από το φτωχό να πλουτίσει κι άλλο, έστω κι αν εργάζονται εξίσου αποδοτικά και οι δύο. Η έκφραση της βούλησης αποτελεί επικοινωνία και σκοντάφτει στους νόμους του κοινωνικού Εγώ. Δεν επιτρέπεται να συκοφαντεί ή να εξυβρίζει κάποιος ή να παρακινεί σε βία κλπ.

Τα κίνητρα του αισθητού Εγώ μάς εξασφαλίζουν την επιβίωση, όπως και σε κάθε άλλο είδος ζώου. Τα κίνητρα του κοινωνικού Εγώ μάς αναγκάζουν να συμπεριφερόμαστε κοινωνικά, όπως τα μυρμήγκια και οι μέλισσες. Τα κίνητρα του νοητού Εγώ όμως επιδιώκουν την αυτοπραγμάτωση και είναι καθαρά ανθρώπινα, δεν υπάρχουν σε άλλο ζωντανό οργανισμό. Κυμαίνονται από την άμεση ικανοποίηση ζωικών επιθυμιών, όπως της ηδονής, ως την ανθρώπινη επιδίωξη μελλοντικών σκοπών. Κι εδώ βρίσκεται η σημαντική διαφορά μεταξύ λαϊκισμού και ώριμης απόφασης. Ο λαϊκισμός αποβλέπει σε ικανοποίηση άμεσων επιθυμιών, ενώ η ώριμη απόφαση σε μελλοντικά επιτεύγματα. Χωρίς τη στοιχειώδη ικανοποίηση των κινήτρων του αισθητού Εγώ (κανένας πεινασμένος ή άνεργος, κανένας άστεγος, κανένας χωρίς υγεία, παιδεία κλπ) δεν μπορεί να επιδιωχθεί κανένα ανώτερο κίνητρο. Τα κίνητρα του κοινωνικού Εγώ (κανένας αγράμματος κλπ) είναι το ανώτερο κίνητρο. Τα κίνητρα του νοητού Εγώ (ανώτατο κίνητρο, αυτοπραγμάτωση) προϋποθέτουν τη μερική τουλάχιστον ικανοποίηση των κατώτερων κινήτρων. Όσα αφορούν επιθυμίες, είναι ζωώδη. Η ικανοποίηση της ηδονής ή της αποφυγής του πόνου, κίνητρα του αισθητού Εγώ, υπάρχουν σε όλα τα ζώα και ικανοποιούν το τώρα. Η μη ικανοποίηση κανενός τέτοιου κινήτρου οδηγεί στην κατάθλιψη. Όσα αφορούν σκοπούς όμως είναι καθαρά ανθρώπινα, σαν την πρόβλεψη του Θεμιστοκλή να εξοπλίσει την πατρίδα του με τριήρεις, έχοντας την εμπειρία της μάχης του Μαραθώνα που είχε προηγηθεί.

Η ώριμη κοινωνία χαρακτηρίζεται από το ότι έχει εξασφαλίσει έστω στοιχειωδώς, τις ανάγκες του αισθητού και του κοινωνικού Εγώ, αλλά και έχει ονειρευθεί, σχεδιάσει, προγραμματίσει το μέλλον της. Καθώς το μέλλον είναι αβέβαιο, πρέπει να σταθμισθεί ο προγραμματισμός του έναντι θυσιών του βέβαιου παρόντος. Αξίζει να αναπτυχθούμε με δανεισμό διαμορφώνοντας κατάλληλα το περιβάλλον μας, με τον όρον ότι ο προγραμματισμός μας προβλέπει την εξυπηρέτηση των δανείων και την οικολογική ανακύκλωση των επιδράσεων στο περιβάλλον μας. Και αξίζει να θυμόμαστε πως και οι “λαϊκίστικοι” εορτασμοί είναι αναγκαίοι, για να αξίζει να ζούμε, επειδή  «βίος  ἀνεόρταστος  μακρὰ  ὁδὸς  ἀπανδόκευτος», είναι ο βίος μας χωρίς εορτασμό, πορεία χωρίς ανάπαυλα σε πανδοχείο, έλεγε ο γελαστός Δημόκριτος.

ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΣΗ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 17 Αυγούστου 2021

Η βούλησή μας διεγείρεται ποικιλοτρόπως. Ο πιο άμεσος τρόπος είναι αντανακλαστικός. Μου είναι δυσάρεστο ένα ερέθισμα και θέλω να απαλλαγώ από αυτό· ή μου είναι ευχάριστο κάποιο άλλο και κάνω ότι μπορώ για να αυξήσω την έντασή του. Ο άλλος τρόπος είναι ένα είδος ταλάντωσης. Περιοδικά, χωρίς κανένα ερέθισμα, θέλω κάτι, κινητοποιούμαι να το επιτύχω, ικανοποιούμαι, παύω να το επιθυμώ και μάλιστα για λίγη ώρα το αποποιούμαι και ύστερα βαθμιαία, με το πέρασμα της ώρας το ξαναεπιθυμώ. Σ΄ αυτή τη φάση κάποιο τυχαίο ερέθισμα μπορεί να επισπεύδει τη γένεση της επιθυμίας. Από τους δύο αυτούς τρόπους πηγάζουν η Αριστοτελική προαίρεση και όρεξη, αντίστοιχα. Και στις δύο περιπτώσεις οι αντιδράσεις μας αφορούν το αισθητό, το σωματικό μας, Εγώ και η διέγερση της βούλησης γίνεται από κάποια αιτία, που προηγείται πριν από το αποτέλεσμα. Κι αυτό μολονότι στην περίπτωση της ταλάντωσης της βούλησης, αιτία είναι η προηγούμενη φάση της, που είναι το αποτέλεσμα της παρούσας φάσης στην προηγούμενη περίοδο. Οι άνθρωποι όμως μπορούμε να αναπτύσσουμε και εξαρτημένα αντανακλαστικά και μάλιστα, μόνο εμείς από όλα τα ζώα, πολύπλοκα, δευτεροβάθμια. Αυτά σχηματίζονται όχι μόνο συνδέοντας με την επανάληψη ένα τυχαίο ερέθισμα με ένα φυσικό αντανακλαστικό, αλλά και συνδέοντας ένα ερέθισμα με ένα προσχηματισμένο εξαρτημένο. Χάρη σ΄ αυτά, μόνο οι άνθρωποι μπορούμε να σχηματίζουμε σκοπούς. Ο σκοπός θα πραγματοποιηθεί στο μέλλον και όμως είναι ικανό ερέθισμα για να διεγείρει από το μέλλον τη βούλησή μας. Κι αυτό, διότι η νοητή εικόνα του σκοπού είναι ήδη σχηματισμένη μέσα μας και αυτή είναι που μας ωθεί στη δραστηριότητά μας ικανοποιώντας πια το νοητό Εγώ μας. Από κει κι έπειτα, η βούληση αυτονομείται και ισχύει ο νόμος Thorndike. Ο νόμος ορίζει ότι η σύνδεση του ερεθίσματος με την αντίδραση ενισχύεται όταν το αποτέλεσμα προκαλεί ευχαρίστηση. Ενίσχυση της προσπάθειας, δηλαδή, αν στέφεται με επιτυχία.

Το μέλλον όμως είναι πάντοτε άδηλο. Τι γίνεται όταν απρόβλεπτοι παράγοντες μας κάνουν να σκοντάφτουμε στα πρώτα βήματα ήδη; Αυτό οδηγεί μοιραία στην απογοήτευση. Κι όμως, είναι βέβαιο πως κάθε προσπάθειά μας έχει και ποσοστό σφάλματος. Και αυτό το ξέρομε. Για να συνεχίσουμε την προσπάθεια, παρά τις πρώτες αποτυχίες, το συναίσθημα που συνοδεύει τη βούληση πρέπει να είναι εξαιρετικά ισχυρό. Όταν πρόκειται όμως για την ικανοποίηση σωματικών ή και κοινωνικών αναγκών μας, αυτές μας πιέζουν και συνεχίζομε την προσπάθεια. Αν πονάμε, συνεχίζομε την προσπάθεια να απαλλαγούμε από τον πόνο, έστω και αν αρχικά αποτύχαμε. Όταν όμως το κίνητρό μας είναι νοητό, ένας σκοπός, είναι προφανώς πιο εύκολο να απογοητευθούμε με τα στραβοπατήματα. Εκτός αν το κίνητρο είναι πανίσχυρο (πίστη).

Η θέληση δεν είναι ακριβώς ίδια με τη βούληση. Αν και οι διαφορές τους δεν είναι απόλυτες, η βούληση βρίσκεται πιο κοντά στη δημιουργία μιας επιθυμίας, ενώ η θέληση, στην πραγματοποίησή της. Μια απλοποιημένη ίσως αλλά χρήσιμη, σύνοψη είναι ότι η βούληση δεν ταυτίζεται με το «θέλω», αλλά με το «θέλω και πρέπει», ενώ η ελεύθερη θέληση με το «θέλω και μπορώ».

Η βούληση δεν είναι απεριόριστη. Δεν μπορώ να μη φάω όταν πεινάω ή να μην πιω όταν διψώ ή να μην τραβηχτώ όταν καίγομαι. Η βούληση που ικανοποιεί το αισθητό Εγώ δεν είναι ελεύθερη, με κάποιες επιφυλάξεις. Αυτές αφορούν την επιστημονική αντιστάθμιση των φυσικών περιορισμών. Ακόμη και τη βαρύτητα νικάω με αερόστατα, αεροπλάνα, πυραύλους. Οπωσδήποτε δεν είναι χωρίς περιορισμούς. Η βούληση που ικανοποιεί το κοινωνικό Εγώ είναι πιο ελεύθερη, αφού συμβάλλω στη διαμόρφωση των κοινωνικών νόμων. Η βούληση όμως του νοητού Εγώ έχει απέραντες επιλογές. Είναι το προϊόν της σύζευξης φαντασίας, σωματικών και κοινωνικών αναγκών, αλλά και λόγου. Με τη φαντασία παύει να είναι στεγανός ο διαχωρισμός ποικίλων κυκλωμάτων αντανακλαστικών και με την τυχαία ανάμειξή τους προκύπτουν εικόνες που δεν αντιστοιχούν στην πραγματικότητα. Αμιγής φαντασία υπάρχει στα όνειρα. Τα κοντινά μας τουλάχιστον ζώα όταν κοιμούνται εμφανίζουν ταχείες οφθαλμικές κινήσεις, που είναι το χαρακτηριστικό των ανθρώπων όταν βλέπουν όνειρα. Επομένως, διαθέτουν κι αυτά φαντασία. Ο λόγος όμως, αμιγώς ανθρώπινη ιδιότητα, που υπάρχει μόνο στην εγρήγορση, μπορεί να επιλέγει από την ποικιλία των φανταστικών εικόνων. Έτσι σχηματίζεται ο σκοπός, μοναδικά ανθρώπινο κίνητρο. Από τη στιγμή που αρχίζει η επιδίωξη του σκοπού, αρχίζει και η χειραφέτησή του, με την ανάπτυξη θετικής ανάδρασης. Κάθε βήμα που μας φέρνει πλησιέστερα στο τέλος ενισχύει τη θέλησή μας. Αντίθετα, αν αναπτυχθεί αρνητική ανάδραση, προκύπτει η απογοήτευση που μας σταματά και, μερικές φορές είναι ένα από τα πιο δυσάρεστα συναισθήματα. Τα ζώα δεν μπορούν να έχουν σκοπό. Δεν μπορούν να επηρεάζουν το μέλλον. Οι ενέργειές τους υπαγορεύονται από τα αντανακλαστικά τους. Δεν έχουν όμως ούτε απογοήτευση. Δεν μπορούν να ζήσουν δυστυχισμένα.

Για να μην προκύψει απογοήτευση, έχει τεράστια σημασία η επιλογή κατάλληλου σκοπού. Αυτός πρέπει να μην έρχεται σε αντίθεση με τα κίνητρα του αισθητού και του κοινωνικού Εγώ. Αν αποφασίσω να ζω χωρίς φαγητό, νερό, χωρίς κοινωνική ανοχή, θα απογοητευθώ. Αν οι προσδοκίες είναι μεγαλύτερες από τις αντικειμενικές δυνατότητες, η απογοήτευση είναι βέβαιη. Αν προσδοκώ ότι ο εμβολιασμός προφυλάσσει 100%, θα διαψευσθώ. Ασφάλεια 100% δεν υπάρχει.

Σε κοινωνικό επίπεδο η βούληση της πολιτείας διαμορφώνεται κανονικά πολυπρόσωπα. Οι επιστήμονες μελετούν τη συμπεριφορά των πολιτών και τις αντικειμενικές συνθήκες και επισημαίνουν ποικίλα προβλήματα, προτείνοντας εναλλακτικές λύσεις. Οι κυβερνήσεις στη συνέχεια  ιεραρχούν τα προβλήματα και επιλέγουν τις εφικτές λύσεις. Η βουλή, εκφράζοντας όσο γίνεται πιο αξιόπιστα το συναίσθημα και τη βούληση της πολιτείας, εγκρίνει ή ακυρώνει τις κυβερνητικές προτάσεις (νομοσχέδια), ψηφίζει νόμους. Η κυβέρνηση με τη σειρά της είναι πια υποχρεωμένη να εφαρμόσει το νόμο που η ίδια εισηγήθηκε. Η δικαιοσύνη, εφόσον είναι ανεξάρτητη, κρίνει, πρώτα αν οι νόμοι είναι σύμφωνοι με προϋπάρχοντες θεμελιώδεις νόμους, το σύνταγμα, και έπειτα αν εφαρμόσθηκαν σωστά τόσο από την κυβέρνηση όσο και από τους πολίτες. Αν ο επιδιωκόμενος σκοπός από αυτή τη διαδικασία επιτυγχάνεται, η πολιτεία συνεχίζει να αναπτύσσεται. Αν όμως δεν επιτυγχάνεται, έρχεται η απογοήτευση. Η συμπεριφορά των πολιτών είναι ζήτημα επιλογής του καθενός, όμως η εξουσία μπορεί να τους δίνει μια γενική κατεύθυνση με ένα σύστημα ανταμοιβών και ποινών που προκαλούν απογοήτευση στις ανεπιθύμητες προσπάθειες. Στη δημοκρατία, όπου όλοι εναλλάσσονται περιοδικά στις εξουσίες (βουλή, ποινική δικαιοσύνη), οι εκλογές θα φέρουν άλλη κυβέρνηση. Η πολιτεία συνεχίζει έτσι να επιβιώνει.

Αντιεμβολιαστές

ΤΟ BLOG

13/08/2021 08:59 EEST | Updated 2 ώρες πριν

Αντιεμβολιαστές

Όσο η πανδημία παραμένει κάπου στη γη, ο ιός θα μεταλλάσσεται και θα διασπείρεται.

•  
•  
• Δημήτρης Α. ΣιδερήςΟμότιμος καθηγητής καρδιολογίας

EUROKINISSIΣυγκέντρωση αντιεμβολιαστών στην πλατεία Συντάγματος, Τετάρτη 28 Ιουλιου 2021

Ποτέ δεν φανταζόμουν πως θα χρειαζόταν να γράψω σχετικά. Αφότου (1714) οι  Ε. Τιμόνης και Ι. Πυλαρινός δημοσίευσαν σε Αγγλικό περιοδικό τον πρώτο επιτυχημένο εμβολιασμό κατά της ευλογιάς και, ιδίως, ο E. Jenner (1796) απέδειξε χωρίς αμφισβητήσεις την αποτελεσματικότητα του δαμαλισμού κατά της φοβερής νόσου, άρχισε να καθιερώνεται η επιτυχία των εμβολίων κατά ποικίλων λοιμωδών νοσημάτων. Σήμερα είναι ανεπίσημα υποχρεωτικός ο εμβολιασμός στα παιδιά και στους νεοσυλλέκτους, για κάποια νοσήματα, αλλά και σε ταξιδιώτες σε εξωτικές χώρες. 

Εξαρχής εγέρθηκαν αντιρρήσεις ως προς την ηθική του εμβολιασμού. Τα εμβόλια, όπως και κάθε ιατρική πράξη (ακόμη και η λήψη ιστορικού!) μπορούν να έχουν ανεπιθύμητες ενέργειες. Αυτές είναι σπανιότατες και συνήθως εξαιρετικά ήπιες συγκριτικά με την ωφέλεια που συνεπάγονται και η οποία, σημειωτέον, δεν είναι ποτέ 100%. Αυτές οι συνήθως ασήμαντες και σπάνιες βλάβες είναι παραδεκτές όταν κάποιος είναι άρρωστος και προσδοκά πολλαπλάσια οφέλη για την υγεία του.

Όταν όμως είναι υγιής, γιατί να υποστεί αυτό τον ελάχιστο κίνδυνο, αφού δεν προσδοκά να γίνει πιο υγιής από υγιής που είναι; 

Κι όμως υπάρχουν δύο σοβαροί λόγοι. Ένας είναι για προφύλαξη του εαυτού του έναντι πολύ μεγαλύτερου κινδύνου να αρρωστήσει, και μάλιστα βαριά. Ο άλλος είναι ότι, όταν αρρωστήσει ή και υγιής, ως φορέας, μπορεί να γίνει η πηγή για να νοσήσουν άλλοι και ο εμβολιασμός καθενός επιβάλλεται προς όφελος της κοινωνίας.

Η κοινωνία απαιτεί να είναι όλοι εμβολιασμένοι, όπως απαιτεί να είναι όλοι οι οδηγοί ασφαλισμένοι, ώστε, αν γίνει κάποιο ατύχημα, η ασφάλεια, αν και δεν τους προφυλάσσει, καθιστά δυνατή την αποζημίωση του άλλου που υπέστη τις συνέπειες του ατυχήματος του οδηγού. Εξάλλου, γενικός ιατρικός δεοντολογικός κανόνας, δεν εφαρμόζομε σε κάποιον αγωγή την οποίαν αυτός δεν επιθυμεί! Ως ποιο σημείο όμως;

Αν κάποιος πάει να αυτοκτονήσει, έχει δικαίωμα ο ιατρός να του επιβάλει θεραπεία που αυτός δεν επιθυμεί; Εξάλλου, αν εμφανισθεί κάποιος στο δρόμο με ένα καλάσνικοφ στο χέρι, με δυνατότητα να μοιράζει σφαίρες τριγύρω του, έχει δικαίωμα να επέμβει η πολιτεία για να τον αφοπλίσει, χωρίς την άδειά του; Αντίστοιχα, αν εμφανισθεί κάποιος φορέας με δυνατότητα να μοιράζει βροτολοιγούς ιούς τριγύρω του, έχει η πολιτεία δικαίωμα να τον εμποδίσει, χωρίς την άδειά του; 

Το θέμα περιπλέκεται όταν εμπλακούν γιγάντια συμφέροντα και δόλιες ιατρικές ενέργειες. Ο A. Wakefield δημοσίευσε το 1998 μια μελέτη σε 12 παιδιά υποστηρίζοντας ότι ο εμβολιασμός τους με το τριπλό εμβόλιο (ιλαράς, ερυθράς, παρωτίτιδας) προκαλεί αυτισμό.

Το άρθρο του προβλήθηκε ολοένα ευρύτερα από τα ΜΜΕ ώσπου ελέγχθηκε λεπτομερώς η μελέτη του και αποδείχθηκε ότι τα ευρήματά του ήταν πλαστά. Στο μεταξύ όμως ένα κύμα αντιεμβολιασμού εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο, μεγάλο πλήθος γονιών αρνήθηκαν να εμβολιάσουν τα παιδιά τους και η ιλαρά επανεμφανίσθηκε επιδημικά, μετά από πολλά έτη που είχε εξαφανισθεί.

Ύποπτες οικονομικές συναλλαγές του ερευνητή με ποικίλα κέντρα αποκαλύφθηκαν. Αυτός αποπέμφθηκε από διάφορα ιατρικά σώματα, αλλά επανεμφανίσθηκε τα τελευταία χρόνια επικουρώντας τον πρόεδρο Τράμπ στην αλλόκοτη στάση του κατά της προφύλαξης από τον κορωνοϊό.

Γιατί όμως συνεχίζεται το αντιεμβολιαστικό κίνημα;

Ένα είναι βέβαια η στάση των πολιτών. Ήδη διατυπώθηκε το δίλημμα. Τα αντικορωνοϊκά εμβόλια μπορούν να επιφέρουν ακόμη και θάνατο σε 1-5 άτομα στο ένα εκατομμύριο εμβολιασμένων, που προηγουμένως ήταν υγιείς. Από την άλλη, ο κίνδυνος ακόμη και θανάτου από την πανδημία είναι πολλές χιλιάδες στο εκατομμύριο ανεμβολιάστων. Αν σ΄ αυτά προστεθεί η βάσιμη υποψία ότι οι μαζικοί εμβολιασμοί συνδέονται με τεράστια οικονομικά συμφέροντα, γίνεται κατανοητή η δυσπιστία του κοινού. Κι ακόμη, αντιδρά το κοινό στη βάση του ιατρικού δόγματος, καμιά ιατρική πράξη χωρίς την άδεια του ενδιαφερομένου. 

Το άλλο είναι η στάση της πολιτείας. Συζητήθηκε ως εδώ το ηθικό ζήτημα. Η πολιτεία όμως δεν κυβερνάται με βάση την ηθική, αλλά με βάση το δίκαιο. Μήπως πάει τώρα να μας εθίσει το κράτος στην αυθαίρετη αστυνόμευση; Από όσο ξέρω, καμιά κυβέρνηση δεν μπορεί να επιβάλει οποιονδήποτε περιορισμό σε οποιονδήποτε, αν δεν υπάρχει σχετικός νόμος. Και κανένας τέτοιος νόμος δεν υπάρχει, ούτε υπάρχει ένας (έτσι κι αλλιώς αμφισβητήσιμος) νόμος από τη βουλή που να εξουσιοδοτεί την κυβέρνηση να αντιμετωπίσει ενλευκώ την πανδημία.

Γιατί δεν το κάνει όμως η κυβέρνηση; Έχει δεδομένη την πλειοψηφία στη βουλή, μπορεί εύκολα να ψηφίσει νόμο. Όμως η αντιπολίτευση καραδοκεί στη γωνία. Κάθε απόφαση της κυβέρνησης, είναι λανθασμένη, επειδή προέρχεται από την κυβέρνηση! Και οι βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος, εντάξει, θα διαγραφούν από το κόμμα αν δεν ψηφίσουν το νομοσχέδιο, αλλά αν κάποιοι είναι δυσαρεστημένοι διότι ο αρμόδιος υπουργός δεν έκανε το ρουσφέτι που του ζήτησαν, τι γίνεται; 

Η ηθική όψη του ζητήματος στηρίζεται στη λογική του Αριστοτέλη.”Εἰ γὰρ καὶ ταυτὸν ἐστιν (τἀνθρώπινον ἀγαθὸν ἑνὶ καὶ πόλει, μεῖζον γε καὶ τελειότερον τὸ της πόλεως φαίνεται καὶ λαβεῖν καὶ σώζειν″.Το συμφέρον της πολιτείας είναι πάνω από το συμφέρον καθενός μέλους της. Ο σοφός βάζει όμως φραγμό. ”Ἀπάντων  γὰρ  αὐτὸς  αὐτὸν  πεποίηκεν  ὁ  δῆμος  κύριον  καὶ  πάντα  διοικεῖται  ψηφίσμασι  καὶ  δικαστηρίοις,  ἐν  οἷς  ὀ  δῆμος  ἐστίν  ὀ  κρατῶν″.

Η απόφαση της πολιτείας πρέπει να στηρίζεται στη νομοθετική και τη δικαστική εξουσία. Και πάλι, μια βουλή που ταυτίζεται με την κυβέρνηση, αφού και οι δύο υπόκεινται στο ίδιο κόμμα, δεν είναι αρκετά αξιόπιστη για να πείσει τον κόσμο.

Αυτός αντιδρά στους υποχρεωτικούς εμβολιασμούς όχι τόσο για τα ηθικά διλήμματα που προανέφερα, όσο διότι προέρχονται από την κυβέρνηση, χωρίς την άδειά του.

Μια δημοκρατική βουλή, από κληρωμένους, όχι εκλεγμένους μεταξύ προεπιλεγμένων υποψηφίων, είναι το πιο αξιόπιστο σώμα για να ελέγξει τον ανοργάνωτο όχλο. Να πάλι ο Αριστοτέλης. ”Λέγω  δ΄  οἷον  δοκεῖ  δημοκρατικὸν  μὲν  εἶναι  τὸ  κληρωτὰς  εἶναι  τὰς  ἀρχὰς, τὸ  δ΄  αἱρετὰς  ὀλιγαρχικὸν″ και ”Ἒχει δὲ καὶ περὶ τὴν αἳρεσιν τῶν ἀρχόντων τὸ ἐξ αἱρετῶν αἱρετούς ἐπικίνδυνον″. Στη δημοκρατία η εξουσία κληρώνεται, ενώ η εκλογή της σημαίνει ολιγαρχία. Και η εκλογή αρχόντων από προεπιλεγμένους υποψηφίους είναι επικίνδυνη. 

Ωστόσο, ο κίνδυνος είναι παρών και απρόβλεπτος. Όσο η πανδημία παραμένει κάπου στη γη, ο ιός θα μεταλλάσσεται και θα διασπείρεται.Η κοινωνία οφείλει να πάρει τα κατάλληλα μέτρα. Ένα είναι το γενικό κατά πάσης πανδημίας, αραίωση του πληθυσμού, που σημαίνει αποκέντρωση της οικονομίας. Μας συμφέρει πολλαπλά και για εθνικούς λόγους. Το άλλο είναι ο γενικευμένος εμβολιασμός ταχύτερα από όσο ο ιός μεταλλάσσεται.

ΛΟΓΟΣ, ΦΑΝΤΑΣΙΑ, ΣΚΟΠΟΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com.

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 12 Αυγούστου 2021

Η κύρια διαφορά του ανθρώπου από τα άλλα ζώα είναι ότι εμείς έχομε λόγο, λογική σκέψη, που δεν έχουν τα υπόλοιπα. Μπορούμε να κάνουμε επαγωγικούς και παραγωγικούς συλλογισμούς. Η νόηση όμως, ήδη από την εποχή του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, εκτός από λόγο (λογιστικό), έχει και συναίσθημα (θυμοειδές) και βούληση (επιθυμητικό). Υπάρχει δηλαδή είσοδος, η γνώση, έξοδος, η βούληση και ένας μηχανισμός που τα συνδέει, το συναίσθημα. Επιπλέον όμως, οι άνθρωποι έχομε και άλλες ιδιότητες, όπως η προσοχή, η φαντασία, ο σκοπός. Όλες αυτές οι πνευματικές δραστηριότητες συμβαίνουν χωρίς να τις αντιλαμβάνεται άλλος παρά μόνον εκείνος που τις βιώνει. Συνοδεύονται όμως από αντικειμενικά αισθητές εκδηλώσεις που μπορούν να παρατηρηθούν από άλλους: Κινήσεις των μυών και εκκρίσεις των αδένων. Η γνώση αποτελείται από δομικά στοιχεία, τα αισθήματα, που δημιουργούνται όταν τα σήματα από τις διεγερμένες αισθήσεις μας φθάνουν και διεγείρουν τον αισθητικό φλοιό του εγκεφάλου μας (σχήμα). Αίσθημα δεν είναι η διέγερση αυτής της περιοχής, που μπορούμε να την καταγράψουμε με κατάλληλα όργανα της φυσικής, αλλά η διαταραχή που δημιουργεί στην πολύπλοκη ενότητα που αποτελείται από το λόγο, τα συναισθήματα και τις βουλήσεις μας. Με εξαρτημένα αντανακλαστικά συνδέομε τα ποικίλα ερεθίσματα που εκπέμπονται από κάθε αντικείμενο και προσπίπτουν σε διάφορες αισθήσεις μας και σχηματίζομε μια ολοκληρωμένη εικόνα του, την αντίληψη. Αυτά οδηγούν σε βουλητική απάντηση με δονήσεις του αέρα που εξέρχεται από το στόμα μας περνώντας από κατάλληλες θέσεις της γλώσσας μέσα στο στόμα μας και ακούονται από άλλους. Είναι οι λέξεις, σύμβολα μιας νοητής εικόνας, της έννοιας. Όποιος τις ακούει σχηματίζει αντίστοιχη εικόνα στο δικό του αισθητικό φλοιό, και ανταποκρίνεται προφέροντας αντίστοιχες λέξεις, π.χ. σχολιάζοντας ή απαντώντας σε ερώτηση. Ο πρώτος που εξέφερε την αρχική λέξη, ακούοντας την απάντηση, σχηματίζει τη δική του έννοια. Τώρα, μέσα στην ίδια νόηση υπάρχουν και η αρχική έννοια και εκείνη που σχηματίσθηκε από την απάντηση του άλλου. Οι δύο τους μπορούν να συγκριθούν και τελικά, οι έννοιες όλων σε μια κοινωνία είναι περίπου ίδιες, με ίδιο σχεδόν βάθος και πλάτος. Ο λόγος έτσι γίνεται σχεδόν κοινός για όλους τους ανθρώπους. Η όλη διαδικασία στηρίζεται στα μοναδικά ανθρώπινα δευτεροβάθμια εξαρτημένα αντανακλαστικά και στη διαβίωση μέσα σε κοινωνία. Τα αντανακλαστικά λειτουργούν με κληρονομικά προκαθορισμένες νευροχημικές οδούς. Τα εξαρτημένα αντανακλαστικά σχηματίζονται μετά τη γέννηση, όταν η διέγερση ενός αισθητηρίου γίνεται τακτικά πριν από ένα φυσικό αντανακλαστικό. Τα δευτερογενή, όταν γίνεται πριν από ένα προσχηματισμένο πρωτογενές εξαρτημένο αντανακλαστικό.

Όταν κοιμόμαστε η δραστηριότητα του λόγου καταργείται. Υπάρχουν, ωστόσο, διαβαθμίσεις στο βάθος του ύπνου, πόσο ισχυρό ερέθισμα χρειάζεται για να ξυπνήσουμε. Σε κάποιες φάσεις τα μάτια μας κάνουν ταχείες κινήσεις (περίπου 5-6 στο λεπτό), τις REM (rapid eye movements). Τότε κυρίως, αν ξυπνήσουμε τον κοιμισμένο, αυτός λέει πως έβλεπε όνειρο. Τα θερμόαιμα ζώα έχουν και αυτά REM. Συνάγομε λοιπόν πως κι αυτά ονειρεύονται. Τα όνειρα είναι ένα είδος θεάματος σαν κι αυτό που έχομε στην εγρήγορσή μας, αλλά χωρίς λογικό ειρμό. Συνδέονται σ΄ αυτό οι πιο διαφορετικές εικόνες. Ο μηχανισμός δεν είναι απόλυτα γνωστός. Η διακίνηση των σημάτων μέσα στο νευρικό μας σύστημα γίνεται διττά. Κατά μήκος των νεύρων, που είναι αποφυάδες νευρικών κυττάρων, γίνονται σαν ηλεκτρικό κύμα. Από το ένα κύτταρο στο άλλο όμως γίνονται με ειδικές ουσίες, όπως ακετυλοχολίνη, που επικρατεί στον ύπνο, και σεροτονίνη και αδρεναλίνη που επικρατούν στην εγρήγορση. Η ακετυλοχολίνη κάνει λιγότερο στεγανό το διαχωρισμό των νεύρων μεταξύ τους. Έτσι, όταν επικρατεί, επιτρέπει να γίνεται μείξη εικόνων που όταν είμαστε ξύπνιοι είναι ξέχωροι. Η εικόνα που προκύπτει είναι φαντασία.

Φαντασία υπάρχει και στην εγρήγορση, αλλά τότε πειθαρχεί σε αυστηρούς λογικούς συνειρμούς, που αναπαριστούν την αντίστοιχη ιεράρχηση στον έξω από εμάς αισθητό κόσμο. Οι μεγαλοφυείς χαρακτηρίζονται από την ικανότητά τους να σχηματίζουν φανταστικούς κόσμους και να τους ελέγχουν με τη λογική τους. Αποδέχονται κάποιες από τις φανταστικές εικόνες, ενώ απορρίπτουν όλες τις άλλες. Από τέτοια διεργασία προκύπτουν οι νέες σπουδαίες ιδέες. Με αυτό τον τρόπο μπορεί, μόνον ο άνθρωπος, να σχηματίζει και ένα φανταστικό μελλοντικό κόσμο επιλέγοντας ποιον επιθυμεί. Αυτός είναι ο σκοπός. Έτσι, μόνο στον άνθρωπο παρατηρείται το παράδοξο φαινόμενο να καθοδηγούνται οι ενέργειές του όχι μόνο από αιτίες, από το παρελθόν, αλλά και από το σκοπό, από το μέλλον. Ο σκοπός δεν έχει ακόμη επιτευχθεί, είναι μέλλων, αλλά η εικόνα του υπάρχει ήδη στη φαντασία μας και μας καθοδηγεί.

Τα κίνητρά μας, που ταξινόμησε ο Maslow, είναι θεμελιωδώς οι φυσιολογικές ανάγκες μας και ο φόβος μην τις στερηθούμε, όπως προκύπτουν αφενός από εξωγενή ερεθίσματα και αφετέρου από τη λειτουργία σαν ταλάντωση ποικίλων συστημάτων μας, πείνας, δίψας, ερωτικού ίμερου κλπ. Αυτά είναι τα κίνητρα του αισθητού Εγώ. Ακολουθούν τα κίνητρα του κοινωνικού Εγώ που προκύπτουν από την επίδραση της κοινωνίας πάνω μας, η ανάγκη για αγάπη και αναγνώριση από τους άλλους. Στην κορυφή βρίσκονται τα κίνητρα του νοητού Εγώ, κυρίως ο συνειδητός σκοπός του καθενός. Κάθε ανώτερο κίνητρο είναι ισχυρότερο από τα κατώτερα, αλλά, προϋποθέτει στοιχειώδη ικανοποίηση των κατωτέρων.

 Η δεσποτεία του νοητού Εγώ πάνω στο αισθητό και το κοινωνικό Εγώ, μολονότι διαμορφώνεται από τους περιορισμούς που επιβάλλουν τα δύο τελευταία, έχει ένα όπλο, την προσοχή. Με την προσοχή μειώνεται η ευαισθησία όλων των αισθήσεών μας πλην εκείνων που εστιάζονται σε ένα σημείο. Κινητοποιείται διττά. Η αυτόματη προσοχή εστιάζεται με ένα ισχυρό και απότομο ερέθισμα, έναν κρότο, μια λάμψη και δεν κουράζεται. Η εκούσια προσοχή κατευθύνεται από τη βούλησή μας και υφίσταται κόπωση. Μπορούμε να εστιάσουμε την προσοχή μας μόνο για μερικά δευτερόλεπτα χωρίς διακοπή ή, με μικρές διακοπές, για λίγες ώρες. Έπειτα πρέπει να ακολουθήσει ανάπαυση, συχνά με ύπνο. Έτσι, εάν υπάρχει ένας σκοπός, χάρη στον οποίον εστιάζομε την προσοχή μας σε κάποιο σημείο, η προσοχή ακολουθεί μια ταλαντούμενη πορεία, μεταξύ επίτασης και ανάπαυσής της. Απουσιάζει στον ύπνο.

Έτσι προάγεται ο σκοπός που έχομε θέσει. Το γνωρίζουν άριστα αυτό οι εκάστοτε κυβερνώντες και αποσπούν την προσοχή από τα τρέχοντα σκληρά προβλήματα, όπως των ελευθεριών τους, της ισότητάς τους, ποικιλοτρόπως. Στη Ρωμαϊκή εποχή με άρτο και θεάματα, στη σύγχρονη με ποδόσφαιρο, σίριαλ, σκανδαλοθηρικές ειδήσεις κλπ. Αντίθετα, η Τέχνη, εξάπτει τη φαντασία με τρόπο που κατευθύνεται προς τα τρέχοντα προβλήματα, εφόσον αποτελεί κάποιου είδους ενσταντανέ της διαρκώς ρέουσας ζωής.

ΑΜΥΝΑ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 11 Αυγούστου 2021

Πέρασε η 6η Αυγούστου, χωρίς να θυμηθούμε τη μεταμόρφωση. Εννοώ τη μεταμόρφωση του ανθρώπου σε εξολοθρευτή. Ήταν η επέτειος της πρώτης εξόντωσης ανθρώπου με τη ρίψη ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα.

Είχαμε πόλεμο. Και ο πόλεμος σημαίνει αμοιβαία άμυνα. Από νομική σκοπιά,  άμυνα είναι η αναγκαία προσβολή του επιτιθέμενου στην οποία προβαίνει το άτομο, για να υπερασπισθεί τον εαυτό του ή άλλον από άδικη και παρούσα επίθεση που στρέφεται εναντίον τους. Από ηθική σκοπιά, η απουσία άμυνας δεν αποσοβεί το αποτέλεσμα της βίας, απλώς αλλάζει το θύμα. Αν δεν αμυνθώ, αντί να σκοτωθεί ο αντίπαλος, σκοτώνομαι εγώ. Οι απαραίτητοι όροι είναι η αμυντική βία να στρέφεται κατά επίθεσης άδικης και παρούσας. Στον πόλεμο η επίθεση είναι πάντοτε παρούσα. Ως προς το αν είναι άδικη, οι συνθήκες δεν παρέχουν το χρόνο και τις δυνατότητες να εξετασθεί, ενώ και από τις δύο μεριές οι ανταγωνιζόμενοι θεωρούν ότι άδικο έχουν οι άλλοι.

Και τώρα έρχομαι στην επέτειο της Χιροσίμα. Μέσα σε κλάσμα δευτερολέπτου χάθηκαν 70000 άνθρωποι, ενώ σαν άμεσες συνέπειες χάθηκαν αργότερα άλλοι τόσοι. Ηθικά, το λέω εξαρχής, αυτή η πράξη θεωρώ ότι ήταν η πιο εγκληματική και ανήθικη πολεμική πράξη της ανθρωπότητας ως τώρα. Λέω της ανθρωπότητας και όχι μόνο των Αμερικανών, που βέβαια έχουν την κύρια ευθύνη, διότι θυμάμαι, παιδάκι 8 ετών, πόσο χοροπηδούσα πανηγυρίζοντας το επίτευγμα των συμμάχων μας μόλις έμαθα την είδηση. Υπήρχε πόλεμος, αλλά η πράξη δεν ήταν αμυντική. Οι νεκροί της Χιροσίμα ήταν άμαχοι, επομένως δεν αποτελούσαν απειλή για τους αντιπάλους τους. Η “ηθική” σκέψη που επικράτησε τότε και οδήγησε στην απόφαση του Harry Truman ήταν τούτη: Η έκβαση του πολέμου ήταν πια βέβαιη. Η μεγάλη σύμμαχος των Ιαπώνων, η Γερμανία είχε ηττηθεί. ‘Ήδη λίγο προηγουμένως είχε μπει στον πόλεμο εναντίον της Ιαπωνίας και η σύμμαχος των ΗΠΑ Σοβιετική Ένωση. Δεν υπήρχε επομένως καμιά αμφιβολία για την έκβαση του πολέμου μέσα σε λίγες εβδομάδες. Όμως οι ειδικοί στρατιωτικοί σύμβουλοι του Προέδρου υπολόγισαν ότι οι ανθρώπινες απώλειες θα ήταν τεράστιες ως το τέλος του πολέμου. Βέβαια, θα μοιράζονταν μεταξύ Αμερικανών και εχθρών. Έτσι, η μαζική στιγμιαία εξόντωση των Γιαπονέζων στη Χιροσίμα και στη συνέχεια στο Ναγκασάκι, θα είχε, υπολόγιζαν λιγότερους νεκρούς παρά η συνέχιση του πολέμου. Δεν ξέρω πόσο ακριβής ήταν ο υπολογισμός τους, αλλά είναι δύσκολο να αμφισβητήσει κάποιος το ότι η συνέχιση του πολέμου θα σήμαινε τεράστιο αριθμό νεκρών. Όμως από ηθική σκοπιά, δεν κάνει διαφορά το αν οι απώλειες θα ήταν δικοί μας ή του εχθρού. Όλοι οι πεθαμένοι θα ήταν ανθρώπινες ψυχές. Επιπλέον, οι κάτοικοι των δυο πόλεων ήταν άμαχοι. Επομένως δεν αποτελούσαν απειλή.

Αν είναι έτσι, όπως τα λέω, αφού η έκβαση του πολέμου ήταν εξασφαλισμένη με υπολογιζόμενο συγκρίσιμο αριθμό νεκρών και μάλιστα οπλοφόρων, όχι αμάχων, γιατί αποφάσισε ο Τρούμαν τη ρίψη της ατομικής βόμβας που θα σπίλωνε τη μνήμη των ΗΠΑ εσαεί; Η απάντηση ήταν προφανής. Μετά την ήττα της Γερμανίας είχε αρχίσει να αναδεικνύεται η αντιπαλότητα με τη Σοβιετική Ένωση. Η επίδειξη της ατομικής ισχύος θα ήταν το φόβητρο για τις ορέξεις του И. Ста́лин. Θα μου πείτε, γιατί λοιπόν να μην συνέχιζε αυτή την κυνική πολιτική ο Τρούμαν εναντίον της Ρωσίας, με την οποίαν άρχιζε ήδη ο ψυχρός πόλεμος; Τώρα έμπαινε στο παιχνίδι άλλος ένας παράγοντας που θα ήταν πολύ πιο δύσκολο να αντιμετωπισθεί. Ο ηρωικός κόκκινος στρατός, με ανυπολόγιστες θυσίες, ήταν εκείνος που άλλαξε την πορεία του πολέμου, συγκεκριμένα στη μάχη του Στάλινγραντ. Πλέκονταν εγκώμια σε όλο το δυτικό κόσμο για την αυτοθυσία και τον ηρωισμό των Σοβιετικών για να σώσουν την Υφήλιο από τη λαίλαπα του ναζισμού. Πώς λοιπόν θα αντιμετωπίζονταν οι εσωτερικές αντιδράσεις στη δύση, ιδίως στις ΗΠΑ, όταν θα ριχνόταν ατομική βόμβα εναντίον ενός τέτοιου σωτήρα συμμάχου; Ο Στάλιν  κράτησε με ιερή ευλάβεια το γράμμα και το πνεύμα των συμφωνιών που είχαν κάνει στις συναντήσεις τους οι “μεγάλοι”, Τσώρτσιλ, Στάλιν και Ρούσβελτ. Δεν έδωσε ποτέ την παραμικρή αφορμή. Οσηδήποτε προπαγάνδα και αν χρησιμοποιούσε ο Τρούμαν δεν θα έπειθε τους πολίτες της χώρας του για το δίκιο τους. Και, βέβαια, εναντίον τους δεν θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την ατομική βόμβα!

Θυμίζει η υπόθεση τα μαθήματα από την αρχαία ιστορία μας. Αμέσως μετά τη νίκη στη Σαλαμίνα, ο μεγάλος ηγέτης, ο Θεμιστοκλής, ζήτησε επειγόντως από την εκκλησία του δήμου να του δώσουν την άδεια και τα μέσα να γίνει πανένδοξη η Αθήνα, αλλά χωρίς να τους ανακοινώσει τι επρόκειτο να κάνει, διότι αυτό θα κατέστρεφε τα σχέδιά του. Ο δήμος, πιο σοφός από καθέναν από τους πολιτικούς του, του επέβαλε να αποκαλύψει το σχέδιό του στον πολιτικό του αντίπαλο, τον Αριστείδη, και, αν κι αυτός συμφωνούσε, θα του έδιναν ό,τι ζητούσε. Έτσι κι έγινε. Ο Αριστείδης είπε στο λαό ότι το σχέδιο του Θεμιστοκλή ήταν όντως μεγαλοφυές και θα εξασφάλιζε την ηγεμονία των Αθηναίων πάνω σε ολόκληρο τον Ελληνικό χώρο, αλλά θα επέφερε εσαεί όνειδος στους Αθηναίους. Αυτοί δεν συγκατένευσαν. Το σχέδιο του Θεμιστοκλή ήταν να πάνε τη νύχτα και, ενώ οι άνδρες των συμμαχικών Ελληνικών πλοίων θα γιόρταζαν τη νίκη με κρασί, χορούς και τραγούδια, να κάψουν όλο τον Ελληνικό στόλο, εκτός από τον Αθηναϊκό. Παρόμοια με τη στάση του δήμου των Αθηναίων ήταν και εκείνη των ΗΠΑ, που δεν επιτέθηκαν, όταν μπορούσαν στους ακόμη και την τελευταία στιγμή συμμάχους τους. Ώσπου. τον Αύγουστο 1949 έκανε την πρώτη δοκιμή ατομικής βόμβας και η Ρωσία.

Στο μεταξύ είχε θεριέψει ο ψυχρός πόλεμος με κάθε μέσο, την απειλή αμοιβαίας πυρηνικής καταστροφής, την υποκριτική χρήση της προπαγάνδας, την εφαρμογή ολοκληρωτικών μεθόδων κλπ. Η υποκρισία στη Δύση ήταν ότι ο φόβος μιας εσωτερικής επανάστασης λόγω της άδικης καπιταλιστικής δομής της, παρουσιαζόταν σαν φόβος επίθεσης από τη Σοβιετική Ένωση. Σκοπός ήταν πραγματικά η υποταγή της Ρωσίας. Η αντιπαλότητα Δύσης και Ρωσίας συνεχίζεται παρά την ανυπαρξία κομμουνισμού εκεί. Υπάρχει πια φόβος του ανύπαρκτου Ρωσικού κομμουνισμού;

Δε χρειάζεται να ντρέπονται οι ΗΠΑ λοιπόν αφού δεν αφάνισαν τους συμμάχους τους όσο είχαν το πυρηνικό μονοπώλιο. Μόνο που, τη με στάση τους στη Χιροσίμα δικαίωσαν το ναζισμό στο Βιάννο, Γιαννιτσά, Δίστομο, Καλάβρυτα, Κακόπετρο, Κάνδανο, Κομμένο, Κοντομαρί, Λιγκιάδες, Μουσιωτίτσα, Παραμυθιά, Χορτιάτη και αλλού. Στον πόλεμο επιτρέπεται η εξόντωση αμάχων!