ΧΩΡΙΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 30 Αυγούστου, 2019

Οδεύομε προς την παγκοσμιοποίηση. Εννοώ την καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση σε αντίθεση με τις κομμουνιστικές διεθνείς των προλεταρίων τον περασμένο αιώνα. Για την ώρα και οι δύο “διεθνείς παγκοσμιοποιήσεις” δεν είναι πραγματικές, αλλά συνομοσπονδίες που αυξάνουν καθεμιά την ισχύ της σε βάρος αφενός των μελών τους καταπιέζοντάς τα και αφετέρου των άλλων συνομοσπονδιών. Η ολοκληρωτική παγκοσμιοποίηση σε όλο τον πλανήτη αναμένεται σα διέξοδος από τα δεινά μας. “Επί γης ειρήνη, εν ανθρώποις ευδοκία”. Ανεξάρτητα όμως από τα πλεονεκτήματα (πολλά) και τα μειονεκτήματα (επίσης πολλά) των επιμέρους παγκοσμιοποιήσεων, με απασχολεί και ένα πρόβλημα: Η παγκοσμιοποίηση καταργεί σε σημαντικό βαθμό την ταυτότητα του καθενός μας. Κι αυτό δεν ξέρομε τι θα σημάνει για την ανθρωπότητα και για τον άνθρωπο. Γνώρισα ανθρώπους χωρίς ταυτότητα. Και την ιστορία τους, όσο λίγο την ξέρω, θα σας αφηγηθώ.

Γεννήθηκε Αρμένης στην Αρμενία, Τούρκος υπήκοος, πήγε σε Γαλλικό σχολείο. Από νεαρή ηλικία, τριπλή κουλτούρα, γνώστης τριών γλωσσών, ευφυής άνθρωπος. Με τη γενοκτονία των Αρμενίων γλιτώνει κι έρχεται στην Ελλάδα. Ερωτεύεται, παντρεύεται, κάνει γιο, διορίζεται στο Πολυτεχνείο. Αρχίζει να αποκτά ρίζες, η ταυτότητα αποκτά τέταρτη συνιστώσα, την Ελληνική. Είναι όμως κομμουνιστής. Η θέση του στο Πολυτεχνείο φυσικά δεν μονιμοποιείται και ο ίδιος, κυνηγημένος, αναγκάζεται να φύγει στην ΕΣΣΔ. Πέμπτη ταυτότητα. Μηχανικός, πολύγλωσσος, Αρμένικα, Τουρκικά, Γαλλικά, Ελληνικά, Ρωσικά. Εκεί όμως δεν αντιμετωπίζεται σαν Έλληνας κομμουνιστής, μαζί με τους συντρόφους του, με όσα (λίγα) προνόμια είχε η προσφυγιά των Ελλήνων κομμουνιστών, αλλά ως μειονοτικός Αρμένης. Μόνος πάλι. Παντρεύεται δεύτερη φορά, αλλά δεν είναι δίγαμος. Στην ΕΣΣΔ δεν αναγνωρίζεται ο θρησκευτικός γάμος που είχε κάνει στην Ελλάδα και στην Ελλάδα δεν αναγνωρίζεται ο πολιτικός γάμος που έκανε στην ΕΣΣΔ. Με τη μεταπολίτευση επιστρέφει στην Ελλάδα. Η γυναίκα του εδώ είναι ακόμη ερωτευμένη, αλλά ο γιος του, μέσα του, δεν τον συγχωρεί. Έξυπνο παιδί ο γιος, πολιτικός μηχανικός πια, συνελήφθη από τη χούντα και υπέφερε στη φυλακή, επειδή ο πατέρας του ήταν κομμουνιστής. Ο ίδιος δεν είχε δραστηριότητα. Δεν τον συγχωρεί, υποθέτω, και επειδή εγκατέλειψε και τον ίδιο και τη μάνα του. Τον φρόντισε πάντως και μου τον έφερε στο ιατρείο για κάποια προβλήματα υγείας που είχε. Έτσι τον γνώρισα. Στη διάρκεια της λήψης ιστορικού και της εξέτασης, σε κάθε μικροθόρυβο γύριζε τρομαγμένος, σαν κυνηγημένος, την κεφαλή του προς το μέρος του θορύβου. Μου είναι αδύνατο να περιγράψω τη στάση του, τη στάση ενός ανθρώπου που ήταν μετέωρος, χωρίς την ταυτότητα που του εξασφαλίζει ένα κοινωνικό στήριγμα αυτόματα, που όλοι εμείς, με την εθνική ταυτότητα, το έχομε αυτονόητα, ενίοτε μάλιστα τόσο πολύ στενό που αγχωνόμαστε.

Είχα γνωρίσει άλλον ένα, διευθυντή μου στην κλινική που μετεκπαιδευόμουν στην Αγγλία. Τσεχοσλοβάκος αυτός. Σπούδασε Ιατρική στο Παρίσι. Εγκαταστάθηκε στην Αγγλία, όπου παντρεύτηκε μια Ιρλανδέζα. Άξιος καρδιολόγος και ερευνητής, βρήκε θέση διευθυντή στην κλινική που τον γνώρισα. Αυτός, αντίθετα από τον Αρμένη, δεν φαινόταν να έχει πρόβλημα ταυτότητας. Ένοιωθε πανευρωπαίος, και ζούσε πάνω στον καμβά που είχαν σχηματίσει πνευματικοί άνθρωποι, όπως ο Romain Rolland, ο Stefan Zweig και άλλοι και τον υλοποίησαν αργότερα σε σημαντικό βαθμό πολιτικοί με οράματα, όπως οι Konrad Adenauer και Robert Schuman και άλλοι. Οι βαρύτατες συνέπειες από τους δύο παγκόσμιους πολέμους οδήγησαν στη δημιουργία της ΕΟΚ. Αν και απώτερος σκοπός της ΕΟΚ ήταν η προώθηση της ευρωπαϊκής αρτίωσης, σε πρώτη φάση δόθηκε προτεραιότητα στην οικονομική συνεργασία, στην υποβοήθηση της ανάπτυξης και στην εξάλειψη των οικονομικών ανισοτήτων. Η εξέλιξη της ΕΟΚ συνεχίζεται, ενώ επεκτάθηκε από 7 σε 28 κράτη. Ωστόσο, από τους αρχικούς στόχους, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση δεν έχει συντελεστεί, η οικονομική συνεργασία και η υποβοήθηση της ανάπτυξης έχουν προωθηθεί σημαντικά, αλλά οι οικονομικές ανισότητες όχι μόνο δεν εξαλείφθηκαν, αλλά διαρκώς μεγαλώνουν. Επιπλέον δεν έχει επιτευχθεί καμιά ολοκλήρωση σε προσωπικό επίπεδο ταυτότητας των Ευρωπαίων. Κι αυτό είναι το δυσκολότερο να γίνει, κυρίως καθώς η ταυτότητα δύσκολα ορίζεται.

Ταυτότητα σημαίνει σχέση με το φυσικό Σύμπαν, με τον κοινωνικό περίγυρο και με τον εαυτό. Η τελευταία είναι η πιο σημαντική για την ευδαιμονία του ατόμου. Ωστόσο, εξαρτάται από τις άλλες δύο. Τις σχέσεις με το περιβάλλον τις εξασφαλίζει άνετα η τεχνολογία, ιδίως η ιατρική, αλλά και όλες οι άλλες που εξασφαλίζουν διατροφή, στέγαση, ένδυση κλπ. Οι σχέσεις με το κοινωνικό περιβάλλον σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με κοινή γλώσσα, κοινή θρησκεία και άλλα σημαντικά ανάλογα. Η “ελεύθερη” μετακίνηση των εργαζομένων από το ένα κράτος στο άλλο είναι ένα βήμα, αλλά προφανώς δεν αρκεί. Χωρίζουν τους ανθρώπους η γλώσσα και η θρησκεία. Και η εκκλησία περισσότερο διχάζει παρά ενώνει τους ανθρώπους που ανήκουν σε διαφορετικές θρησκείες. Η ηλεκτρονική τεχνολογία στις επικοινωνίες αντισταθμίζει σε πολύ μικρό βαθμό την πολυγλωσσία. Αυτή τη στιγμή, η επικρατούσα γλώσσα σε όλο τον κόσμο είναι εκείνη δύο διαδοχικών κοσμοκρατοριών, που όμως δεν είναι μητρική κανενός Ευρωπαϊκού κράτους, ενώ η δομή της είναι από τις πιο παράλογες που υπάρχουν. Και μένει η παιδεία του κάθε Ευρωπαίου, η διαμόρφωση κοινής κλίμακας αξιών. Σ΄ αυτή την κοινότητα αντιδρούν όλα ανεξαιρέτως τα εθνικά κράτη.

Μια ισχυρή προσωπικότητα ελάχιστη ανάγκη έχει από την ψυχολογική στήριξη του περιβάλλοντός της. Στον πολύ κόσμο όμως η σχέση προς εαυτόν δεν αρκεί. Είμαι ικανοποιημένος που πέτυχα, αλλά νοιώθω την ανάγκη και της κοινωνικής αναγνώρισης. Σπάνιοι είναι εκείνοι που προχωρούν το δρόμο που χάραξαν οι ίδιοι αδιαφορώντας για τη βούληση και γνώμη του περιβάλλοντός τους. “Ἀνδρῶν ἐπιφανῶν πᾶσα γῆ τάφος” (Θουκυδίδης/Περικλής).

Η οικουμενική ταυτότητα απαιτεί έντονη απάμβλυνση της εθνικής. Και οι πολίτες δεν εμπιστεύονται την οικουμενικότητα, καθώς έχει περιέλθει στη σχεδόν πλήρη κυριότητα της οικονομικής ολιγαρχίας. Οι τοπικές κοινωνίες παίζουν σημαντικό ρόλο. Ο Αρμένης μηχανικός βρέθηκε πάντοτε σε ουδέτερο ως εχθρικό περιβάλλον, που τον απωθούσε όπου κι αν έζησε. Αντίθετα ο Τσεχοσλοβάκος γιατρός βρέθηκε σε ουδέτερο ως φιλικό περιβάλλον που τον καλοδέχθηκε. Στον ένα υπήρξε εμπιστοσύνη στον παγκόσμιο ιστό που τον περιέβαλλε, ενώ στον άλλο ο μη εθνικός ιστός τον έσφιγγε πνίγοντάς τον. Σ΄ αυτό το σημείο η έμμεσα, πολιτικά κατευθυνόμενη παιδεία παίζει κεντρικό ρόλο. Για να αποσείσει από πάνω της η παγκοσμιοποιημένη οικονομική ολιγαρχία την οργή της δυστυχίας που φέρνει, τη διοχετεύει έντεχνα στους ξένους, που έτσι δεν μπορούν να αποκτήσουν την ταυτότητα του νέου περιβάλλοντός τους. “Αυτοί φταίνε που σας παίρνουν τις δουλειές!”

SOS

• Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, sideris@gmail.com
• Κοινή Γνώμη, 27 Αυγούστου 2019
• 
• 

Η Ανταρκτική τήκεται. Η Αρκτική καίγεται. Ο καπνός καλύπτει έκταση μεγαλύτερη από ολόκληρης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο Αμαζόνιος πυρπολείται. Ο θερμότερος Ιούλιος εδώ και 10000 χρόνια. Η κλιματική αλλαγή είναι παρούσα. Στην κρίση έχει εγκατασταθεί φαύλος κύκλος. Κάθε επέμβαση πάνω του για να αναχαιτισθεί αχρηστεύεται, καθώς η κατάσταση αυτοσυντηρείται. Μόνο μια δράση έξω από τα καθιερωμένα είναι ενδεχόμενο να τον σταματήσει. Αν προλάβουμε τότε. Δεν φθάσαμε ακόμη στην κρίση, αλλά πρέπει να την προλάβουμε.

Το πρόβλημα είναι διεθνές. Καλύπτει όλο τον πλανήτη. Έχουν γίνει βήματα. Οι μεγάλες δυνάμεις πείσθηκαν, αλλά ο Πρόεδρος Τραμπ έκανε πίσω. Η πίεση να μην κάνουμε τίποτε ξεκινά από τα ιλιγγιώδη συμφέροντα για το πετρέλαιο και το λιγνίτη. Υπάρχει διεθνής αδιάσειστη επιστημονική απόδειξη ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα επιτείνει την κλιματική αλλαγή. Οι αντίθετοι στην ανάληψη δράσης επικαλούνται το ότι μείζονες κλιματικές αλλαγές υπήρξαν τεράστιες στο παρελθόν χωρίς να έχει κάνει τίποτε ο άνθρωπος. Είναι γεγονός. Όμως δεν παύει να ισχύει ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες επιδεινώνουν με τρόπο τρομακτικό το φαινόμενο. Έχει υπολογισθεί ότι, αν δεν πάρουμε αμέσως, σήμερα, τα κατάλληλα μέτρα, σε λιγότερο από ένα αιώνα, με τα εγγονο-δισέγγονά μας, η μέση θερμοκρασία του πλανήτη θα έχει αυξηθεί κατά 10^o C. Αυτή η αλλαγή είναι ασύμβατη με τη διατήρηση της ανθρώπινης τουλάχιστον ζωής. Η στάθμη της Μεσογείου θα ανέλθει αρκετά μέτρα σε 3-4 δεκαετίες.

Τι να κάνουμε; Βασικό είναι να αντικαταστήσουμε την ενέργεια που χρησιμοποιούμε από πετρέλαιο και λιγνίτη με καθαρή ενέργεια. Σε ποσοστό ως 100%. Η πατρίδα μας έχει το μοναδικό προνόμιο ότι μπορεί να κάνει πολλά: Διαθέτει άφθονη δωρεάν καθαρή ενέργεια. Έχομε νησιά και βραχονησίδες πολλές χιλιάδες. Λιγότερα από 100 είναι κατοικημένα. Τρέμομε μην καταλάβουν ένα βράχο οι γείτονές μας (και καλά κάνομε), αλλά μας στοιχίζει τεράστια ποσά σε αμυντικές δαπάνες χωρίς κανένα όφελος. Κάθε βράχος μας πρέπει να γίνει εστία παραγωγής καθαρής ενέργειας. Απαριθμώ.

Ανεμογεννήτριες. Έχουν κατηγορηθεί ότι ενοχλούν τα πουλιά και είναι αντιαισθητικές. Από τους προγόνους μας μάθαμε ότι επιτελούμε ό,τι είναι χρήσιμο, αλλά ό,τι κάνομε επειδή είναι χρήσιμο να το κάνουμε ωραίο. “φιλοκαλοῦμεν μετ΄ εὐτελείας” (Περικλής, κατά Θουκυδίδη). Με ευτέλεια εννοεί χωρίς πολυτέλεια, δηλαδή για πρακτικό, χρηστικό σκοπό. Κάθε κολώνα ανεμογεννήτριας μπορεί να είναι ένα έργο τέχνης. Η ενόχληση των πουλιών αντιμετωπίζεται αν, αντί των γνωστών μας ανεμογεννητριών με οριζόντιο άξονα, χρησιμοποιήσουμε κάθετο άξονα. Έχουν γίνει σχετικές μελέτες στην Ελλάδα. Τα υλικά κατασκευής τους θα είναι ανακυκλώσιμα, σίδερο, ξύλο, πέτρα, αλλιώς σε λίγες δεκαετίες θα έχουμε γεμίσει με ρυπογόνα κατάλοιπα που δεν θα ξέρουμε τι να τα κάνουμε. Θα πρέπει δηλαδή να μην τις αγοράσουμε, αλλά να τις κατασκευάσουμε, χωρίς ανάγκη συναλλάγματος. Με ανεμογεννήτριες μπορούν να εφοδιασθούν και τα πλοία. Η λειτουργία τους θα δράσει έντονα αντικλυδωνιστικά, ανταγωνιζόμενη τη δράση των κυμάτων. Ανέμους έχομε άφθονους στον τόπο μας.

Φωτοβολταϊκή ενέργεια. Δεν χρειάζεται πολλά. Όλες οι νότιες πλαγιές των άνυδρων, αναγκαστικά ακατοίκητων, νησιών μας μπορούν να εφοδιασθούν με φωτοβολταϊκές συσκευές. Και τουριστικές εγκαταστάσεις. Οι βορινές είναι βέβαια καταλληλότερες για ανεμογεννήτριες, αλλά και για κυματική ενέργεια.

Τις νύχτες με νηνεμία δεν έχομε ενέργεια ούτε από ανεμογεννήτριες ούτε φωτοβολταϊκή. Η κυματική ενέργεια έχει αγνοηθεί συστηματικά. Όταν έγινε σοβαρή συζήτηση γι΄ αυτήν με εκμετάλλευση της παλίρροιας του Ατλαντικού, οι επεμβάσεις των πετρελαϊκών εταιρειών στο κοινοβούλιο του Ενωμένου Βασιλείου σταμάτησαν κάθε πολιτική προσπάθεια. Έχουν γίνει πάντως βήματα. Τη φαντάζομαι κάπως έτσι: Τα νησιά μας έχουν πανέμορφες παραλίες στη νότια πλευρά τους, αλλά απότομες κρημνώδεις ακτές στη βορινή, καθώς αυτή χτυπιέται αλύπητα χιλιάδες χρόνια από τα κύματα των ετησιών (meltem). Φαντάζομαι λοιπόν κάθε 20-50 μέτρα να υπάρχουν αναπτυγμένοι βαρείς πλωτήρες που ανεβοκατεβαίνουν με τα κύματα. Αυτοί κινούν αντίστοιχες καταθλιπτικές αντλίες που ανεβάζουν το θαλασσινό νερό στα ≈50 μέτρα. Εκεί, κατά μήκος των ακτών, με πλάτος λίγων μέτρων, αλλά μήκος πολλών εκατοντάδων μέτρων υπάρχει δεξαμενή ύδατος. Από αυτή τη δεξαμενή κινείται ένα υδροηλεκτρικό σύστημα για παραγωγή ενέργειας που καλύπτει την απουσία της τις νήνεμες νύχτες. Φυσικά και στη στεριά, όπου, δόξα τω Θεώ έχομε ποτάμια που τρέφονται από το λιώσιμο του χιονιού στα βουνά μας πρέπει επίσης να υπάρχουν υδατοπτώσεις. Πρέπει να γίνει υποθαλάσσια καλωδίωση σα δίκτυο, για τη μεταφορά της ενέργειας, έτσι που να μην υπάρχει ένα σημείο, όπου ένας βομβαρδισμός σ΄ αυτό να κόβει την ενέργεια σε όλη τη χώρα.

Η εναλλακτική λύση είναι η πυρηνική ενέργεια. Ως τώρα όμως έχουν γίνει 6 πυρηνικά δυστυχήματα: Чернобыльская και Кышты́м (Σοβιετική Ένωση), Windscale, (Ενωμένο Βασίλειο), Three Mile Island, (ΗΠΑ), Tokaimura, και Fukushima, Ιαπωνία). Ένα ακόμη τέτοιο δυστύχημα αν γίνει, ιδίως στην Ευρώπη, και το όνειρο της πυρηνικής ενέργειας σβήνει.

Φυσικά, θα πρέπει να μεριμνήσουμε για τη βιολογική (διατροφική) ενέργεια. Τα μεταλλαγμένα τρόφιμα είναι μια λύση, που προσφέρει άφθονη παραγωγή, αντοχή στα ζιζάνια κλπ, αλλά είναι μη ανανεώσιμη, ενώ καθιστούν άγονη για πολλά χρόνια την έκταση που καλλιεργούνται. Οι σπόροι τους είναι στείροι και αγοράζονται μόνον από τα μονοπωλιακά εργαστήρια. Η προώθηση με επιστημονική επιτήρηση των παραδοσιακών ειδών με τις μοναδικά άφθονες στην πατρίδα μας ποικιλίες τους είναι η δική μας λύση. Οι ιχθυο- οστρακο- και μαλακιο- καλλιέργειες οφείλουν να αναπτυχθούν σε όλα τα παράλιά μας – και νάτα πάλι τα ερημονήσια μας.

Ασφαλώς, πρέπει να απαγορευθεί δραστικά κάθε πλαστικό μιας χρήσης, με προφανή εξαίρεση τις ανάγκες υγείας (π.χ. πλαστικές σύριγγες μιας χρήσης) ή άλλες αναντικατάστατες ανάγκες. Και η διεθνής κοινότητα πρέπει να επιβληθεί, επιδεικνύοντας επιτέλους τη χρησιμότητα της παγκοσμιοποίησης, στα κράτη που καταστρέφουν τους πνεύμονες της γης μας, όπως είναι ποικίλες ζούγκλες, σαν του Αμαζονίου και οι ωκεανοί, που ήδη γεμίζουν πλαστικά, ενώ καταστρέφονται πολλαπλά είδη. Επισημαίνω ότι ενώ το μεγαλύτερο στεριανό ζώο, ο ελέφαντας, χρειάζεται 30 χρόνια για να ενηλικιωθεί, οι φάλαινες παίρνουν το τελικό μέγεθός τους στα 3 χρόνια. Αυτό, μόνο αν δεν επεμβαίνει ο καταστροφέας άνθρωπος. Η ανακύκλωση των αποβλήτων μας είναι απαραίτητη. Και, φυσικά, η μεγάλη επέκταση των δασών μας.

Για τέτοιες δραστηριότητες στον τόπο μας χρειάζονται εργατικά χέρια (που περισσεύουν), οικονομικοί πόροι (μεταξύ σοβαρού και αστείου έχω προτείνει λύσεις, π.χ. “Αρειανός” στο dimitrissideris.wordpress.com) και, προπάντων, πολιτική βούληση, που απουσιάζει παντελώς. Και είναι αδύνατο να υπάρξει, διότι ο χρονικός ορίζοντας των βουλευτών και υπουργών μας εκτείνεται αναγκαστικά σε μια 4ετία το πολύ, ως τις επόμενες εκλογές.

 

 

ΚΑΛΛΙΟ ΓΑΪΔΟΥΡΟΔΕΝΕ ΠΑΡΑ ΓΑΪΔΟΥΡΟΓΥΡΕΥΕ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 23 Αυγούστου 2019

Η λαϊκή σοφία αποφάνθηκε και με ηδυσμένο λόγο διαδίδει την ανώνυμη γνώση της με παροιμίες. Όπως φαίνεται ζυγίζει και βρίσκει σημαντικότερη την πρόληψη παρά τη θεραπεία. “Κάλλιο γαϊδουρόδενε παρά γαϊδουρογύρευε”. Σαν κάθε χρόνο, έτσι και φέτος θρηνούμε χαμένους θησαυρούς που καίονται. Δάση καίονται που σημαίνει εθνική περιουσία που είτε χάθηκε οριστικά είτε απαιτεί πολλές δεκαετίες για να αποκατασταθεί. Και αυτή η περιουσία περιλαμβάνει και σπίτια και ανθρώπους, πέρα από τα δέντρα και τα ζώα για τα οποία δεν πολυνοιαζόμαστε. Υπάρχουν όμως και κάποιοι, σαφώς λιγότεροι, που χαίρονται. Είναι (αν υπάρχουν) οι εμπρηστές. Στην πράξη σπάνια μπορούν να συλληφθούν και να αποδειχθεί η ενοχή τους. Είναι όμως και εκείνοι που χαιρεκακούν: η εκάστοτε αντιπολίτευση. Πέρυσι είχαμε την πυρκαγιά στο Μάτι που στοίχισε τη ζωή σε περισσότερους ανθρώπους παρά ποτέ προηγουμένως. Πριν από λίγα χρόνια είχαμε την πυρκαγιά στην Ηλεία που στοίχισε τη ζωή σε λιγότερους ανθρώπους, αλλά σε έκταση πολλαπλάσια. Άλλη τότε η αντιπολίτευση, άλλη πέρυσι, αλλά η στάση τους ίδια. Κροκοδείλια δάκρυα για την καταστροφή, αλλά χαιρόμαστε που η κυβέρνηση, η εκάστοτε πάντα κακή κυβέρνηση, δεν μπόρεσε να κάνει τίποτε, άλλο ένα επιχείρημα για την εγκληματική ανικανότητά της.

Μπορούν να σταματήσουν οι πυρκαγιές των δασών; Η σαφής απάντηση είναι ΟΧΙ. Κάθε τι εύθραυστο κάποτε θα θραυσθεί, κάθε τι θνητό κάποτε θα πεθάνει, κάθε τι εύφλεκτο, κάποτε θα καεί. Τα δάση αποτελούνται από δέντρα που είναι βλαστοί και ξύλα. Όσο γερνούν, τόσο αυξάνονται τα εύφλεκτα ξύλα τους συγκριτικά με τους άφλεκτους βλαστούς και κάποτε το γερασμένο δάσος, όταν υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες, ζέστη, άνεμοι, ξηρασία, μ΄ άλλα λόγια καλοκαίρι, θα καεί. Μπορούν να γίνονται σπανιότερα οι πυρκαγιές; Η απάντηση είναι σαφώς ΝΑΙ. Κανονικά το δάσος δεν πεθαίνει. Η θερμότητα καίει κάθε ζωή σε βάθος περίπου 10 εκαστοστών από την επιφάνεια του εδάφους. Παρακάτω μένουν ζωντανοί οι σπόροι και τα αυγά των ζωυφίων που θα αναζωογονήσουν κανονικά το δάσος αργότερα. Αν δεν υπάρξουν βέβαια αντίθετες δυνάμεις. Εξαίρεση είναι τα δάση που κάηκαν με ναπάλμ, που χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά δοκιμαστικά στον τόπο μας πριν από 7 δεκαετίες, με την άδεια των τότε κυβερνήσεών μας. Κάθε ίχνος ζωής καταστρέφεται τότε σε μεγάλο βάθος και το δάσος δεν αναζωογονείται, τουλάχιστον για πολλές δεκαετίες ή αιώνες.

Και τι σχέση έχει αυτό με το γαϊδουρόδενε; Έχει. Ποιος είναι ο σκοπός μας; να σβήνουμε τις πυρκαγιές των δασών ή να αυξάνουμε την έκτασή τους και μάλιστα γνωρίζοντας ότι τα δάση είναι η κύρια άμυνά μας στην κλιματική αλλαγή που αναμένεται στις προσεχείς δεκαετίες; Αν σκοπός είναι να σβήνουμε φωτιές, αυτό είναι δουλειά της πυροσβεστικής υπηρεσίας. Αν σκοπός είναι να έχουμε δάση, αυτό είναι έργο της δασικής υπηρεσίας, όπως ήταν πριν από μερικές δεκαετίες. Γιατί; Διότι, η εργασία της πυροσβεστικής είναι τους 3 μήνες του καλοκαιριού, ενώ της δασικής όλο το χρόνο. Θαυμάζομε, σωστά, την αυτοθυσία των πυροσβεστών, αλλά αυτό μου θυμίζει το στρατηγό που στηρίζει τη στρατηγική του στον ηρωισμό των στρατιωτών του. Το χειμώνα το δάσος πρέπει: να καθαρίζεται από τα ξερά, ώστε να μην είναι πολύ εύφλεκτο το καλοκαίρι. Να προστατεύεται το καμένο δάσος πολλαπλά: εμποδίζοντας την έκπλυση του χώρου από τα χώματα με τους χείμαρρους. Αυτοί δεν σχηματίζονται όταν υπάρχει δάσος που ανακόπτει την φόρα τους και αντί να ρέουν ορμητικά προς τη θάλασσα, απορροφώνται βραδέως από το χώμα· εμποδίζοντας τη μετατροπή της δασικής έκτασης σε βοσκότοπο και σε τσιμέντο και την ανέγερση της αυθαίρετης δόμησης που άλλοτε είναι για να γίνει μια βίλλα με πισίνες κι άλλοτε για να βάλει το κεφάλι του κάποιος δύσμοιρος πληρώνοντας αδρά επίορκους εργολάβους και δημόσιους ή δημοτικούς λειτουργούς, για να καεί σίγουρα κάποια στιγμή τις επόμενες δεκαετίες, αγανακτώντας μάλιστα κατά των υπευθύνων που δεν τον προστάτευσαν. Το χειμώνα επίσης πρέπει το δάσος να αναδασωθεί και, μάλιστα, να δημιουργηθούν δάση εκεί που δεν υπάρχουν, σε εκτάσεις που δεν χρησιμοποιούνται αλλιώς, για άμυνα στην ερχόμενη, ήδη παρούσα, κλιματική αλλαγή. Τώρα οφείλει να γίνει και επιστημονική επιλογή δέντρων που αντέχουν στην πυρκαγιά, αλλά και επιτρέποντας την ανάπτυξη πανίδας που προστατεύει το δάσος. Πριν από μερικές δεκαετίες πήγαινα συχνά στην Πάρνηθα που δεν είχε άγρια ζώα. Τώρα; Ξέφυγαν ελάφια από το Τατόι και πολλαπλασιάσθηκαν. Η έκταση της Πάρνηθας αρκεί για να φιλοξενήσει γύρω στα 200-300 ελάφια. Τώρα έχει περί τα 1300. Μόλις φυτρώνουν καινούργιες φύτρες στο καμένο ελατόδασος, αυτοφυείς ή και φυτεμένες, τα ελάφια τις τρώνε. Ποιος τολμά να μειώσει τον αριθμό, και πώς, αυτών των πανέμορφων μεγάλων ζώων; Ευτυχώς, από τον Κιθαιρώνα μετανάστευσαν λίγοι λύκοι. Σ΄ αυτούς έχομε στηρίξει τις ελπίδες μας να αποκαταστήσουν την οικολογική ισορροπία!

Η πρόληψη έχει μειονεκτήματα. Ενεργείς χωρίς να υπάρχει κάτι που πρέπει να διορθώσεις, για ένα σκοπό, όχι λόγω κάποιας αιτίας. Ξέρεις αν απέτυχες, αλλά δεν ξέρεις αν έχεις επιτύχει, διότι δεν άλλαξες μια κακώς κείμενη κατάσταση. Δίνει την εντύπωση ότι είναι δαπανηρή και μπορεί πραγματικά να γίνει. Ωστόσο, η έλλογη διαχείρισή της κατά κανόνα αποδεικνύεται συμφερότερη από τη θεραπευτική επέμβαση, μετά την εκδήλωση του απευκταίου φαινομένου. Κι αυτό δεν ισχύει μόνο για τις πυρκαγιές στα δάση, αλλά και για την υγεία. Η ιλαρά είχε σχεδόν εξαφανισθεί, όταν κάποιοι ερευνητές δημοσίευσαν στα πιο έγκυρα περιοδικά τις παρατηρήσεις τους ότι το εμβόλιο προκαλούσε ποικίλες επιπλοκές. Πολλοί γονείς σταμάτησαν τον εμβολιασμό των παιδιών τους, αλλά, μετά από αρκετά χρόνια και με πολλή προσπάθεια, αποδείχθηκε ότι τα στοιχεία που δημοσίευσαν οι ερευνητές ήταν ψευδή και απ΄ αυτά απεκόμισαν πολλά οικονομικά οφέλη. Και η ιλαρά επέστρεψε στην Ευρώπη.

Όταν υπάρχει μια θεραπευτική στάση, κάποιος ευγνωμονεί που απαλλάχτηκε από κάτι κακό. Στην πρόληψη όμως κανένας δεν ξέρει αν προλήφθηκε κάτι για να ευγνωμονεί. Αντίθετα, μπορεί να δυσφορεί για τους περιορισμούς που του επέβαλε η πρόληψη. Ο μόνος τρόπος για να αντιμετωπισθεί κάπως το θέμα είναι να δοθεί θετικός, όχι αρνητικός, χαρακτήρας στην πρόληψη. Γίνεται όχι για να αποφευχθεί κάποια καταστροφή, αλλά για να επιτευχθεί κάποιος θετικός σκοπός. Η δασική αγωγή δεν γίνεται για να προληφθούν οι πυρκαγιές, αλλά για να επεκταθούν τα δάση. Η αγωγή υγείας δεν γίνεται για να μην αρρωστήσει ένα άτομο, αλλά για να αυξηθεί ο αριθμός των υγιών στον πληθυσμό. Κάλλιο γαϊδουρόδενε παρά γαϊδουρογύρευε.

Προκαταλήψεις

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας,

Κοινή Γνώμη, 20 Αυγούστου 2019

Μ΄ αρέσει να πιστεύω πως δεν έχω προκαταλήψεις. Ξέρω πως ψεύδομαι προς τον εαυτό μου. Έχω! Απλώς δεν ξέρω ποιες, ώσπου να τις βρω μπροστά μου. Και τότε συμπεριφέρομαι ως εάν οι προκατειλημμένες πίστεις μου να ήταν τεκμηριωμένες γνώσεις.

Τι θα πει προκατάληψη; Είναι η στέρεη πεποίθηση που δεν στηρίζεται σε λογική επιχειρηματολογία προς την οποία μάλιστα και αντιπαρατίθεται ανυποχώρητα. «Οὐ μὲ πείσεις κἂν μὲ πείσῃς» (Αριστοφάνης). Συνήθως περιλαμβάνει αρνητικά συναισθήματα, όπως η περιφρόνηση και η απέχθεια. Είναι ένα είδος παρανοϊκής σκέψης. Για ποικίλους λόγους, εκλαμβάνεται ως ορθή θέση και κατόπιν επινοούνται ένα σωρό (ψευδο)επιχειρήματα για να τη στηρίξουν.

Κάποιοι, θυμάμαι, επιστήμονες στην Αμερική θεώρησαν ότι η λευκή φυλή είναι ευφυέστερη από τη μαύρη. Εξέτασαν λοιπόν δείκτες ευφυΐας σε λευκούς και μαύρους. Για να αποκλείσουν περιβαλλοντικές επιδράσεις χώρισαν τη μελέτη τους σε Βόρειους και Νότιους. Η μελέτη τους θεώρησαν ότι απέδειξε την υπόθεσή τους. Οι Βόρειοι είχαν σημαντικά υψηλότερο μέσο δείκτη ευφυΐας (δεν θυμούμαι τα ακριβή νούμερα), ας πούμε 90%, από τους Νοτίους, που είχαν 60%. Προφανώς, επειδή οι Βόρειοι έχουν καλύτερη παιδεία από τους Νοτίους. Όμως, τόσο στο Βορρά όσο και στο Νότο, οι λευκοί είχαν υψηλότερο δείκτη από τους μαύρους, στο Βορρά 95% και 80% και αντίστοιχα, στο Νότο 70% και 50%. Άρα συμπέραναν ότι η υπόθεσή τους ήταν σωστή: Τόσο στο Βορρά όσο και στο Νότο οι Λευκοί ήταν ευφυέστεροι από τους Μαύρους. Να όμως που οι μαύροι του Βορρά είχαν υψηλότερο δείκτη από τους λευκούς του Νότου. Και στις δύο περιοχές οι συνθήκες παιδείας είναι ευνοϊκότερες για τους λευκούς παρά για τους μαύρους. Κι αυτό δικαιολογεί πλήρως τα ευρήματά τους και ακυρώνει το συμπέρασμά τους.

Οι προκαταλήψεις μπορεί να είναι θετικές ή αρνητικές. Εγώ, οι συμπατριώτες μου, το κόμμα μου, η ομάδα μου κλπ είμαστε καλύτεροι από τους άλλους. Εξάλλου, έχομε προαιώνιους εχθρούς που όμως, παραδόξως, αλλάζουν κατά περιόδους. Ποιοι είναι; Μα οι Τούρκοι, οι Φράγκοι, οι Γερμανοί, οι Βούλγαροι, οι Εβραίοι, οι Άγγλοι, οι Αμερικάνοι, και δεν έχει τελειωμό ο κατάλογος. Για όλους αυτούς μπορούμε να βρούμε στην ιστορία περιόδους που μας απείλησαν, μας έσφαξαν, μας έβλαψαν με χίλιους τρόπους. Αν πάμε έτσι, όλος ο κόσμος είναι εναντίον μας. Σε όλες τις περιπτώσεις είτε ξεχάσαμε τις περιπτώσεις που μας φέρθηκαν καλά οι «εχθροί» μας είτε υπάρχουν και άλλες αιτίες για τη συμφορά που μας προκάλεσαν.

Τι κάνομε λοιπόν; Πρώτο, οφείλομε να δεχθούμε σαν απαράβατη αλήθεια πως ποτέ, το εννοώ, ποτέ, δεν είμαστε αλάνθαστοι. Δεύτερο, η αλήθεια βρίσκεται εκεί όπου διασταυρώνονται η υπόθεση με την παρατήρηση, η θεωρία με την εμπειρία, το νοητό με το αισθητό. Προσοχή! Εδώ μπορεί να υπάρχει σφάλμα. Πόσο αξιόπιστα είναι τα παρατηρούμενα, η εμπειρία, τα αισθητά; Και ποιες άλλες υποθέσεις, θεωρίες, νοητές προτάσεις είναι λογικά ενδεχόμενες; Πάντα κάτι μπορεί να μας διαφεύγει. Τρίτο, φυσικό είναι να μεγεθύνουμε τα κοντινά και πρόσφατα συγκριτικά με τα απόμακρα και παρωχημένα. Φοβόμαστε περισσότερο τους Βορειομακεδόνες που ποτέ δεν μας απείλησαν ούτε είναι ισχυρό κράτος, από την κραταιά Αμερική που διατηρεί στρατό στον τόπο μας και έχει βομβαρδίσει σχεδόν όλο τον κόσμο. Θυμόμαστε και αγανακτούμε για τις καθημερινές παραβιάσεις του εναέριου χώρου μας από τους Τούρκους και ξεχνάμε πως στην κατοχή μας πρόσφεραν βοήθεια όποτε μπορούσαν. Και όχι μόνο σκεφτόμαστε έτσι, αλλά και θεωρούμε ανθέλληνα όποιον σκέφτεται διαφορετικά από εμάς. Θάνατο στους απίστους!

Υπάρχουν όμως προκαταλήψεις που τις θεωρούμε ιερές. Η πατριδολατρία, η πίστη στη θρησκεία μας έχουν ιερότητα. Δεν συζητιόνται, δεν αμφισβητούνται. Αυτά τα ιερά και τα όσια δεν είναι παρά επεκτάσεις του Εγώ μας. Αν αμφισβητήσω την ύπαρξη του Εγώ μου, αυτό ισοδυναμεί με την ανυπαρξία μου. Κι αν αρνηθώ την πατρίδα ή το Θεό μου κινδυνεύω να βρεθώ στο κενό. Ή σχεδόν. Κι αυτό διότι η πίστη στον εαυτό μου μπορεί να είναι πανίσχυρη. Ακόμη και άπατρις, «Ἀνδρῶν ἐπιφανῶν πᾶσα γῆ τάφος» (Θουκυδίδης, Επιτάφιος Περικλέους).

Υπάρχουν λοιπόν καλές και κακές προκαταλήψεις; Ίσως ναι, λέω. Σε γενικό κανόνα, οι αρνητικές είναι οι κακές, οι θετικές καλές. Μα είναι ανάγκη να βαδίζουμε με προκαταλήψεις; Δεν γίνεται αλλιώς. Δεν μπορούμε να έχουμε για όλα τα πράγματα επιστημονική απόδειξη, με διασταύρωση του νοητού με το αισθητό. Κι ωστόσο, για όλα τα πράγματα είμαστε αναγκασμένοι κάτι να κάνουμε. Ο Ευκλείδης ξεκίνησε από μια προκατάληψη, ότι από ένα σημείο εκτός ευθείας, μία μόνο παράλληλος άγεται. Και πάνω σ΄ αυτή την αναπόδεικτη προκατάληψη, που ονομάζεται αξίωμα, στήριξε το λαμπρό οικοδόμημα της γεωμετρίας του. Ώσπου βρέθηκαν οι αμφισβητίες και έστησαν ένα άλλο οικοδόμημα πάνω στο αξίωμα ότι από ένα σημείο άπειρες παράλληλοι άγονται. Η εμπειρία ακολούθησε. Η Ευκλείδια γεωμετρία έλυνε μέγα πλήθος προβλημάτων, που μπορούσαν να προβληθούν σε μια επιφάνεια επίπεδη όσο η επιφάνεια του νερού σε μια λεκάνη. Γι΄ αυτό και επικράτησε, χωρίς αμφισβήτηση, πάνω από δυο χιλιετίες. Εμφανίσθηκαν όμως καπετάνιοι που ξεκίνησαν από το Βόρειο Πόλο κι ο ένας πορεύθηκε προς την Ανατολή κι ο άλλος προς τη Δύση και συναντήθηκαν στο Νότιο Πόλο και τα προβλήματα τους της ναυσιπλοΐας σε μια επιφάνεια καμπύλη σαν των ωκεανών πάνω στη γη λύνονταν απλούστερα με τη μη-Ευκλείδια γεωμετρία.

Χωρίς μια ατράνταχτη πεποίθηση τίποτε καινοτόμο δεν μπορεί να επιτευχθεί. Η καλή, δημιουργική, και η κακή, καταστροφική, προκατάληψη, μπορούν, ωστόσο, να ξεχωρίσουν. Πρώτη γενική προδιαγραφή είναι αυτή που ήδη αναφέρθηκε, ότι έχει κάποιος επίγνωση ότι δεν είναι αλάνθαστος. Ακόμη και οι επιστημονικά επαληθευμένες αλήθειες, αν αναλυθούν ως την έσχατη αιτία τους, στηρίζονται σε κάποια αναπόδεικτη πίστη, σε μια προκατάληψη, ένα αξίωμα. Ο Ευκλείδης γνώριζε άριστα ότι το αξίωμά του ήταν αναπόδεικτο και, επομένως, υποκείμενο σε αμφισβήτηση. Δεύτερη, πιο ειδική, προδιαγραφή είναι η απόρριψη της αρνητικής προκατάληψης, ότι οι άλλοι είναι εχθροί μου και υιοθέτηση της θετικής, ότι μπορώ να επιτύχω, αν αγωνισθώ αρκετά, την επιθυμητή ελευθερία και ισότητα. Ένα κριτήριο είναι η απουσία περιφρόνησης ή απέχθειας από την πεποίθησή μας. Η πίστη στο Θεό ή σε άλλη ιερή Οντότητα, όπως η πατρίδα, είναι δημιουργική προκατάληψη, είναι πίστη που μπορεί να φθάσει ως το θαύμα, να κινήσει όρη, μόνον όμως εφόσον δεν συνδέεται με περιφρόνηση ή απέχθεια προς τον άπιστο ή προς εκείνον που θεωρούμε εθνομηδενιστή, ανθέλληνα, βάρβαρο ή προς οποιονδήποτε άλλον αμφισβητεί την προκατάληψή μας.

ΘΕΙΟΝ

• Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com
• Κοινή Γνώμη, 13 Αυγούστου 2019
• 

Από το σκοτάδι του άγνωστου παρελθόντος, αφότου υπάρχουν άνθρωποι, υπάρχει και η πίστη σε ανώτερες δυνάμεις που παίρνουν ποικίλα ονόματα, με συνηθέστερο το όνομα Θεός. Και το μεγαλύτερο ερώτημα που απασχολεί την ανθρωπότητα είναι: “Υπάρχει Θεός;” Απάντηση λογική δεν μπορεί να δοθεί, διότι αυτή εξαρτάται από την έννοια της ύπαρξης. Για να υπάρχει κάτι, πρέπει αυτό να διαφέρει κατά τι από ό,τι αυτό δεν είναι. Δεν μπορεί να νοηθεί ένας πάλλευκος λεκές πάνω σε ένα πάλλευκο σεντόνι, χωρίς άλλη αισθητή διαφορά μεταξύ τους. Ο Θεός όμως δεν είναι αισθητός. “Θεόν οὐδεὶς ἑώρακε πώποτε…Πνεῦμα ὁ Θεός “, βεβαιώνει ο Ιωάννης. Διαφέρει ο Θεός, ο Δημιουργός, ο Κτίστης, από τα δημιουργήματά του, την Κτίση. Προσπάθησαν οι δυτικοί κυρίως θεολόγοι να στηρίξουν λογικά την επιχειρηματολογία τους για την ύπαρξη του Θεού. Αν ό,τι βλέπομε, αγγίζομε, αισθανόμαστε, κάποιος το εποίησε, το Σύμπαν πρέπει να το έχτισε Κάποιος και αυτός είναι ο Θεός. Αν όμως είναι έτσι, ποιος δημιούργησε το Θεό; Αν πάλι δεχθούμε ότι κάποιος πρέπει τελικά να είναι αδημιούργητος, γιατί να μην είναι το Σύμπαν; Τέτοιου είδους επιχειρήματα επιτείνουν την απιστία, διότι είναι αστήρικτα. Η ανατολική θεολογία, αντίθετα, στηρίζεται στην πίστη, χωρίς λογική επιχειρηματολογία και αυτή είναι ατράνταχτη. Απλώς πιστεύω ότι υπάρχει Θεός και τέλος! Δεν θα ασχοληθώ λοιπόν με την ύπαρξη του Θεού, αλλά για την ανάγκη της ανθρωπότητας να πιστεύει σε μια ανώτατη αρχή. Βλέπω τριών ειδών ανάγκες.

Η φυσική, σωματική, από όλους αισθητή υπόστασή μας έχει περιορισμούς, τους φυσικούς νόμους. Έχομε συνηθίσει ότι οι νόμοι αποτελούν τη βούληση κάποιου, που έχει τους δικούς του σκοπούς, με τους οποίους μπορεί να συμβαδίζουμε ή όχι. Γύρω μας παρατηρούμε τεράστιες φυσικές δυνάμεις, άλλες ευνοϊκές, όπως ο Ήλιος και το Φεγγάρι κι άλλες ολέθριες, όπως ο κεραυνός, τα ηφαίστεια, οι σεισμοί. Κανένας άνθρωπος δεν τις ελέγχει. Πρέπει όμως να ελέγχονται από Κάποιον ή κάποιους, που δεν είναι άνθρωποι. Αυτές οι δυνάμεις είναι το θείον. Προσευχόμαστε, το επικαλούμαστε κάθε φορά που λογικά βρισκόμαστε σε αδιέξοδο, στο μέσο μιας τρικυμίας, μιας πλημμύρας, μιας πυρκαγιάς ακόμη και στον πόλεμο. Αν είμαστε μονοθεϊστές, με το πρότυπο γης γήινης μοναρχίας, επιστρατεύομε το “μέσον” για να μας βοηθήσει. “Ταις πρεσβείαις της Θεοτόκου. Και σε μεσίτριαν έχω. Πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ.” Η κοντινή μας μάνα του Θεού και όλων μας μεσιτεύει στο γιο της και μετά την κοίμησή της. Στον πόλεμο παρακαλούμε το Θεό να ευλογήσει τα όπλα μας, ενώ ο αντίπαλος παρακαλεί τον ίδιο Θεό, να ευλογήσει τα δικά του όπλα.

Σε κοινωνικό επίπεδο έχομε περιορισμούς τους κοινωνικούς νόμους. Έχουν σαφή προέλευση, τη βούληση των αρχόντων. Στη μοναρχία είναι η βούληση του ενός, που ενεργεί σαν επίγειος θεός, στην ολιγαρχία η βούληση μιας ομάδας εκλεκτών και στη δημοκρατία η βούληση όλων, στη διαμόρφωση της οποίας μετέχομε εκπεριτροπής όλοι. Έτσι κι αλλιώς, η βούληση της κοινωνίας, ακόμη και όταν έχουμε συμβάλει στη διαμόρφωσή της, άλλοτε μας στηρίζει και άλλοτε αντιπαρατίθεται στις επιθυμίες μας. Οργιζόμαστε τότε κατά των αρχόντων και ονειρευόμαστε πως υπάρχει μια ανώτερη δύναμη η οποία διέπει και αυτούς, όπως εμάς. Όπως η μοίρα τους ανέβασε, έτσι και η μοίρα μπορεί να τους καταποντίσει. Βασικό σφάλμα του συλλογισμού είναι ότι αν εγώ (ο κοινωνικός Εγώ) εξαρτώμαι από κάποιους (άρχοντες) και αυτοί από άλλες ανώτερες δυνάμεις (π.χ. θεότητα ή μοίρα), τότε είμαι δυο φορές εξαρτημένος. Είτε η εξάρτησή μας από τους άρχοντες, που είναι συγχρόνως και αντιστρόφως στήριγμά μας είτε η δική τους εξάρτηση από την ανώτερη δύναμη ραγεί, εγώ μένω αστήρικτος. Το να ζω εκτός κοινωνίας είναι αδύνατο, διότι τότε θα είμαι είτε θεός είτε θηρίο (Αριστοτέλης).

Μένει η εσωτερική ανάγκη για πίστη σε ανώτερες δυνάμεις, το νοητό μας Εγώ, άβατο από όλους τους άλλους, προσιτό αποκλειστικά από τον εαυτό του. Το ξέρομε πως κάποια στιγμή γεννηθήκαμε (διότι έτσι μας είπαν, αφού εμείς οι ίδιοι δεν θυμόμαστε τη γέννησή μας και διότι βλέπομε άλλους να γεννιόνται). Και κάποια στιγμή θα πεθάνουμε. Από πού ήλθαμε; Πού πάμε; “Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσο· καταλήγομε σε μια σκοτεινή άβυσο. Το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε Ζωή.” (Ν.Καζαντζάκης). Στις συνηθισμένες περιπτώσεις, ταυτίζομε τον εαυτό μας με το νοητό μας Εγώ. Αυτό λειτουργεί στη βάση του αισθητού Εγώ. Το αισθητό Εγώ προϋπήρχε στην ενδομήτρια ζωή μετά τη σύλληψη. Δεν αντιλαμβανόταν την ύπαρξή του διότι τα ερεθίσματα που δεχόταν από μέσα του και απέξω του, από τη μητέρα ήταν ίδια. Το νοητό Εγώ άρχισε να υπάρχει με τη γέννησή του στον τοκετό. Από τότε κι έπειτα αναπτύχθηκε και διαμορφώθηκε χάρη στη διαβίωσή μας μέσα στην κοινωνία, με την οποίαν επικοινωνούμε και χάρη σ΄ αυτή την επικοινωνία αναπτύξαμε λόγο, κύρια διαφορά του νοητού Εγώ των ανθρώπων από των ζώων. Κι όμως, αν και εξαρτά την ύπαρξη και τη διαμόρφωσή του από το αισθητό και το κοινωνικό Εγώ, το νοητό Εγώ ασκεί δεσποτική εξουσία πάνω τους. Και κάποτε πεθαίνει. Ο θάνατος του αισθητού Εγώ επέρχεται μόλις παύσει η αυτορρύθμισή του, όταν αρχίζει να εξομοιώνεται με το φυσικό περιβάλλον του (Χοῦς εἶ καί εἰς χοῦν ἀπελεύσει). Ο θάνατος του νοητού Εγώ συμβαίνει πάντοτε πριν, το πολύ ταυτόχρονα, με το θάνατο του αισθητού Εγώ, όταν πάψει οριστικά να διακρίνει τη διαφορά του από το περιβάλλον του. Αν, (μέσα σε λίγα λεπτά) αποκατασταθεί η αυτορρύθμιση του αισθητού Εγώ, η παύση της λειτουργίας του νοητού Εγώ δεν είναι οριστική. Έτσι κι αλλιώς, δεν θέλω να δεχθώ τον οριστικό θάνατό μου. Αν πιστεύω σε κάποια ανώτερη δύναμη, μου επιτρέπεται να δεχθώ ότι η νοητή ύπαρξή μου, η ψυχή μου, που “βγήκε από το σώμα μου” εξακολουθεί να υπάρχει κάπου είτε στα σκοτεινά υποχθόνια, στα Τάρταρα της Ομηρικής εποχής ή στην Κόλαση της Χριστιανικής, όπου τιμωρούμαι εσαεί για ό,τι σκάρτο έκανα όσο ζούσα είτε στο φωτεινό επουράνιο παράδεισο του Πλάτωνα ή του Χριστιανικού παραδείσου, όπου ανταμείβομαι για ό,τι έπραξα σύμφωνα με το θέλημα του Θεού. Εναλλακτικά, “δεν ελπίζω τίποτα δε φοβούμαι τίποτα, είμαι λέφτερος” (Ν. Καζαντζάκης). Η λογική που μας ξαλαφρώνει από το φόβο του θανάτου βρίσκεται στον Επίκουρο: “Το φριχτότατο λοιπόν αυτό κακό, ο θάνατος, δεν πρέπει να μας σκοτίζει, γιατί όσο εμείς υπάρχομε, ο θάνατος δεν υπάρχει, κι άμα έρθει ο θάνατος, εμείς δεν υπάρχομε“

ΠΑΡΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 9 Αυγούστου, 2019

Μεγαλώσαμε με προκαταλήψεις. Καθορίζουν τη στάση μας, όσο και αν η λογική τις απορρίπτει. Δεν αναρωτιόμαστε καν. Θα συζητήσω μερικές παρεξηγήσεις.

Έχομε δημοκρατία; Λυπάμαι, όχι! Δημοκρατία υπάρχει όταν οι άρχοντες (βουλευτές και δικαστές στα κακουργοδικεία) κληρώνονται. “Λέγω  δ΄  οἷον  δοκεῖ  δημοκρατικὸν  μὲν  εἶναι  τὸ  κληρωτὰς  εἶναι  τὰς  ἀρχὰς, τὸ  δ΄  αἱρετὰς  ὀλιγαρχικὸν.” (Αριστοτέλης). Εμείς χαρακτηρίζομε ως δημοκρατία κάθε αμόναρχο πολίτευμα, ενώ οι ξένοι το ονομάζουν ρεπούμπλικα, από τη Ρωμαϊκή res publica. Το επίσημο όνομά μας είναι, Hellenic Republilc, αλλά εμείς το μεταφράζομε “Προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία”. Έτσι, αν αποτύχει, εναλλακτική λύση παραμένει η μοναρχία (βασιλεία, δικτατορία κλπ), ενώ πραγματικά είναι η δημοκρατία, καθώς στην πατρίδα μας η μοναρχία κάθε είδους απέβηκε τελικά ολέθρια.

Κληρωμένοι βουλευτές; Μα μπορούν να μας κυβερνούν τυχαίοι, αδαείς; Αλλά οι βουλευτές (και δικαστές) δεν κυβερνούν, η κυβέρνηση κυβερνά. Οι βουλευτές νομοθετούν και ελέγχουν την κυβέρνηση, οι δικαστές κρίνουν αν οι ψηφισμένοι από τη βουλή νόμοι τηρούνται. Η σύγχυση προέρχεται από το ότι το κόμμα που πλειοψηφεί στη βουλή σχηματίζει κυβέρνηση (επομένως βουλή και κυβέρνηση ταυτίζονται) και οι επικεφαλής των δικαστηρίων διορίζονται από την κυβέρνηση (επομένως δικαιοσύνη και κυβέρνηση επίσης ταυτίζονται). Έτσι υπάρχουν διαρκώς προκατειλημμένες αποφάσεις των δικαστηρίων και αμφισβήτηση για την αντικειμενικότητά τους.

Δεν πείσθηκα. Μπορεί ένα τυχαία κληρωμένο δείγμα του πληθυσμού να αποφασίζει στη βουλή ή στη δικαιοσύνη; Η παρεξήγηση οφείλεται στο ότι θεωρείται ότι ένα σύνολο ατόμων έχει τις ιδιότητες του αθροίσματός τους. Όχι! Ένα τυχαίο μέλος της κληρωμένης βουλής ή ενός σώματος ενόρκων δεν αποκλείεται να έχει λιγότερη ικανότητα κρίσης από ένα τυχαίο μέλος της εκλεγμένης βουλής ή ένας πτυχιούχος δικαστής. Ωστόσο το οργανωμένο σώμα των κληρωμένων βουλευτών και ενόρκων έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να κρίνει ορθά από αντίστοιχο σώμα με εκλεγμένα μέλη. Υπενθυμίζω πάλι τον Αριστοτέλη: Κάποιοι νομίζουν πως επειδή είναι σε ένα τομέα ίσοι (π.χ. εξίσου ελεύθεροι) είναι και σε όλους τους τομείς, άλλοι πάλι νομίζουν πως επειδή σε ένα τομέα είναι άνισοι (π.χ. με πανεπιστημιακή μόρφωση) αξιώνουν να είναι σε όλους: “Οἰ μὲν ὃτι ἐὰν κατὰ τι ἲσοι ὦσιν, ὃλως ἲσοι νομίζουσιν εἶναι οἰ δ΄ ὃτι, ἐὰν κατὰ τι ἂνισοι, πάντων ἀνίσων ἀξιοῦσιν ἑαυτοὺς). Βέβαια, η εκτελεστική εξουσία απαιτεί ειδικές γνώσεις κάθε υπουργού στο αντικείμενό του (και όχι επιλογή του π.χ. για τήρηση ψηφοθηρικών ισορροπιών). Δεν είναι επομένως όλοι κατάλληλοι για υπουργοί. Αντίθετα η ικανότητα για κρίση είναι ισοκατανεμημένη σε όλους, από “καλή” ή άσημη οικογένεια, πλούσιους ή φτωχούς, μορφωμένους ή αμόρφωτους. Η κρίση σε ένα σύνολο είναι κατά κανόνα ορθότερη και συνεπέστερη από την κρίση οποιουδήποτε. Το σφάλμα είναι αναπόφευκτο. Ωστόσο, από τις πολλές επιθυμίες και απόψεις καθενός, προκύπτει η μία κοινή για τους περισσοτέρους, εφόσον γίνει συζήτηση, που στη διάρκειά της θα παράσχουν οι επαΐοντες την αναγκαία γνώση. Η απόφαση δεν αποκλείεται να είναι λανθασμένη, αλλά θα είναι απροκατάληπτη. Αντίθετα η απόφαση των εκλεγμένων βουλευτών δεν αποκλείεται επίσης να σφάλλει, αλλά είναι πάντοτε προκατειλημμένη. Για να είναι βουλευτές, πρέπει: 1) να είναι υποψήφιοι, άρα να υπακούν στο κόμμα τους, 2) να ψηφισθούν, άρα να κάνουν τα ρουσφέτια στους ψηφοφόρους και όσους τους επηρεάζουν (π.χ. οικονομικούς, επικοινωνιακούς παράγοντες) σε βάρος του συνόλου και 3) να στοχεύουν για ως τις επόμενες εκλογές, σε βάρος των συμφερόντων των επόμενων γενεών. Οξύς ο Αριστοτέλης, θεωρεί ότι η εκλογή μεταξύ προεπιλεγμένων είναι επικίνδυνη “ Ἒχει δὲ καὶ περὶ τὴν αἳρεσιν τῶν ἀρχόντων τὸ ἐξ αἱρετῶν αἱρετούς ἐπικίνδυνον“. Το αναγνωρίζουν σημαντικοί διανοητές. Αριστοτέλης: Διὰ  τοῦτο  καὶ  κρίνει  ἂμεινον  ὂχλος  πολλὰ  ἢ  εἷς  ὁστισοῦν. Κ. Παπαρηγόπουλος: «…τὸ ἂδηλον εἶναι πολλάκις μυστηριῶδὲς τι προαίσθημα τῶν πολλῶν μᾶλλον ἢ ἐπιστημονική διάγνωσις τῶν ολίγων. Ὃθεν ὃλως ἂπορον δὲν εἶναι ὃτι τὸ πάλαι ὁ λαὸς ἀνεδείχθη σοφώτερος τῶν διδασκάλων αὐτοῦ».

Η παιδεία νομίζεται ταυτόσημη με την εκπαίδευση. Ωστόσο, η παιδεία μαθαίνεται, αλλά δεν διδάσκεται. Μια εκπαίδευση που αποσκοπεί σε θησαυρισμό γνώσεων (“παπαγαλία”) μειώνει μάλλον παρά αυξάνει την κριτική ικανότητα. Ασφαλώς, κρίση χωρίς γνώση είναι αδύνατη, αλλά η αναγκαία γνώση των γεγονότων παρέχεται στα δημοκρατικά κληρωμένα μέλη ενός σώματος από τους επαΐοντες (μέλη της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης στη βουλή, πολιτική αγωγή και υπεράσπιση στα δικαστήρια) που δεν μετέχουν στη λήψη απόφασης.

Στοιχειώδης απαίτηση είναι η ισηγορία με ικανότητα γραφής. Η αλλαγή γραφής επηρεάζει τη γλώσσα; Λάθος! Η γλώσσα, επικοινωνία από στόμα σε αφτί, έχει ιστορία και είναι φορέας πολιτισμού· η αλφαβητική γραφή, από χέρι σε μάτι, είναι υπηρέτης της. Καθώς η γλώσσα, ζωντανή, εξελίσσεται, ο υπηρέτης της οφείλει να την ακολουθεί.

Ο λαός είναι όχλος. Όχι. Το ίδιο σύνολο λαού συμπεριφέρεται άλλοτε σα δήμος και άλλοτε σαν όχλος. Ο δήμος είναι πολιτικό σώμα που συγκροτείται με κανόνες οι οποίοι καθορίζουν αυστηρά ποιος έχει το δικαίωμα να συγκαλέσει το λαό, ποια θέματα είναι να συζητήσει ο λαός και πώς θα πάρει τις αποφάσεις του. Οι κανόνες αυτοί έχουν θεσπισθεί από άλλο, ανεξάρτητο σύνολο λαού, με ευρύτερες δικαιοδοσίες. Ακόμη και οι ίδιοι μπορούν να είναι όχλος, αν αθροίστηκαν ανοργάνωτοι από τυχαία γεγονότα, καθοδηγούμενοι από τυχαία, προκατειλημμένα, άτομα, και, αντί να συζητούν, κραυγάζουν συνθήματα, όπως “άρον, άρον, σταύρωσον αυτόν”.

Η δημοκρατία ρέπει προς το λαϊκισμό, η ολιγαρχία προς την αξιοκρατία. Λάθος! Κύριο στοιχείο του λαϊκισμού είναι η ικανοποίηση επιθυμιών αντί αναγκών, όπως η αργομισθία με ανεπαρκή αμοιβή των εργαζομένων. Αλλ΄ αυτό είναι το κύριο όπλο της ολιγαρχικής ψηφοθηρίας. Στην υπάρχουσα ολιγαρχία υπάρχουν δύο κύριες αντιμαχόμενες παρατάξεις: Εργοδότες και εργαζόμενοι. Όμως αιτία ύπαρξης αμφοτέρων είναι οι ανοργάνωτοι καταναλωτές. Οι εργοδότες κερδοσκοπούν σε βάρος καταναλωτών και εργαζομένων. Οι εργαζόμενοι διεκδικούν τα δικαιώματά τους από τους εργοδότες στρεφόμενοι συχνά κατά των καταναλωτών, όπως όταν απεργούν λιμενεργάτες, δάσκαλοι, γιατροί κλπ. Έτσι, χρησιμοποιούν εκείνους για τους οποίους εργάζονται ως ομήρους. Όταν εργοδότες και εργαζόμενοι συμφωνούν, π.χ. σε αύξηση των μισθών, μετακυλούν το κόστος στους αγοραστές.

Στη μοναρχία υπάρχει τάξη, στη δημοκρατία αταξία. Λάθος! Στη μοναρχία μπορεί, από το φόβο, να περιορίζεται η εγκληματικότητα των πολιτών, αλλά τα όργανα της τάξης βασανίζουν και σκοτώνουν ανεξέλεγκτα. Στην ευνομούμενη δημοκρατία και ολιγαρχία, τα όργανα της τάξης ενεργούν πειθαρχώντας στο νόμο, ενώ στη μοναρχία υπακούοντας στο μονάρχη. Η δημοκρατία δεν είναι επιεικέστερη από τα άλλα συστήματα. Απλώς οι αποφάσεις της είναι σύμφωνες με μεγαλύτερο ποσοστό των πολιτών.

Ξεκαθαρίσατε κάποιες παρεξηγήσεις;

 

 

ΕΤΟΙΜΟΠΑΡΑΔΟΤΟ

 

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Κοινή Γνώμη, 6 Αυγούστου 2019

Μια φορά κι έναν καιρό ο ράφτης, ο τσαγκάρης κλπ έπαιρναν μέτρα στον καθένα, έκοβαν κι έραβαν έπειτα το ρούχο ή το παπούτσι του καθενός. Κατάλληλο μοναδικά για τον καθένα και για κανέναν άλλο. Ύστερα ήλθε η μαζική παραγωγή με το ετοιμοπαράδοτο. Κατασκευασμένο σε 4-5 μεγέθη συνήθως, ομαδοποιούσε τον κόσμο. Κι όλοι φορούσαν ό,τι επέβαλλε η «μόδα» κι όχι ό,τι ταίριαζε ειδικά στον καθένα. Τα πάντα είναι σήμερα ετοιμοπαράδοτα. Και η πολιτική είναι σήμερα ετοιμοπαράδοτη. Οι βουλευτές είναι προεπιλεγμένοι. Όχι από σένα. Από το κόμμα τους. Ψηφίζοντας διαλέγεις έναν από τους προεπιλεγμένους υποψηφίους. Κι ας ωρύεται ο Αριστοτέλης: Ἒχει δὲ καὶ περὶ τὴν αἳρεσιν τῶν ἀρχόντων τὸ ἐξ αἱρετῶν αἱρετούς ἐπικίνδυνον (Είναι επικίνδυνο να εκλέγονται οι άρχοντες από κατάλογο προσώπων που ήδη έχει καταρτισθεί με (προ)εκλογική διαδικασία).

Ε, και τι πειράζει; Η μαζική μηχανοποιημένη παραγωγή εξασφαλίζει χαμηλές, κι έτσι ελκυστικές, τιμές. Άσε που αποφεύγεις τις πρόβες, τις έγνοιες και το μπελά τους. Ξενοιάζεις. Κάθεσαι στον καναπέ, κρατάς το τηλεκοντρόλ, βλέπεις τι κάνουν οι άρχοντές σου και, επειδή κατά κανόνα δεν σου αρέσει, γκρινιάζεις, εκνευρίζεσαι κι αν είσαι και λίγο αψύς, βγαίνεις στους δρόμους, μουντζουρώνεις τους τοίχους ή και σπάζεις κανένα άγαλμα, όπως είχαν κάνει οι οπαδοί του Αλκιβιάδη με τους Ερμές.

Ε, και τι βλάφτει; Αν δηλαδή σχεδίαζες μόνος σου το κουστούμι σου ή έστω έλεγες στο ράφτη τι ακριβώς θέλεις, θα ήταν καλύτερα; Κι αν κληρώνονταν οι βουλευτές, έτσι που και συ να βρισκόσουν κάποτε στη βουλή και να ψηφίζεις νόμους, θα ήταν καλύτερα; Τουλάχιστον αυτοί είναι συνήθως μορφωμένοι. Έχουν τελειώσει Πανεπιστήμια, Χάρβαρντ και τόσα άλλα. Άλλοι είναι αναγνωρίσιμοι. Αν τους δεις στο δρόμο, σούρχεται να τους μιλήσεις, είναι τηλεπαρουσιαστές, καλλιτέχνες, ποδοσφαιριστές, οι άνθρωποι που ξέρεις τέλος πάντων (έστω κι αν αυτοί δεν σε ξέρουν), είναι Κάποιοι.

Πλησιάζομε την τέλεια αλλοτρίωση. Όταν οραματιζόμαστε και προσπαθούμε να υλοποιήσουμε το όραμά μας, να το κάνουμε συγκεκριμένο σκοπό, να προγραμματίσουμε πώς θα τον πετύχουμε και πώς θα διαπιστώσουμε αν τον πετύχαμε, αυτό είναι μεγάλος κόπος και ευθύνη. Αν αποτύχουμε, κύριος φταίχτης θα είμαστε εμείς οι ίδιοι. Κι αυτό είναι δυσάρεστο. Ωστόσο, με αυτή τη διαδικασία γινόμαστε άλλοι άνθρωποι. Όπως όταν σκάβουμε για να καλλιεργήσουμε τη γη το κέρδος είναι βέβαια η παραγωγή, αλλά και το γεγονός ότι ασκούμε τους μύες μας και γινόμαστε ισχυρότεροι, έτσι και όταν σχεδιάζουμε και επιδιώκουμε οποιοδήποτε σκοπό μας, ασκούμε το πνεύμα μας και γινόμαστε πνευματικά ανώτεροι. Μόνο σε ένα τέτοιο περιβάλλον μπορούν να αναδειχθούν Θεμιστοκλείς, Περικλείς, Πλάτωνες, Πρωταγόρες, Επίκουροι, Αριστοτέληδες, Φειδίες, Σοφοκλείς, Ευριπίδηδες και όποιοι άλλοι σαν κι εκείνους.

Η τεχνολογία μας έδωσε ανονείρευτες δυνάμεις. Για καλό και για κακό. Το γενικό κακό είναι ότι της παραδοθήκαμε. Διαμέσου της μας προσφέρθηκε το δόλωμα του ετοιμοπαράδοτου, της ξεγνοιασιάς, του να ανήκουμε σε ένα κοπάδι όπου όλοι είναι ίδιοι, εξίσου “μοντέρνοι”, αφού όλοι αγοράζομε τη μόδα, ό,τι αγοράζει και κάθε άλλος. Θυσιάσαμε τη μοναδική προσωπικότητά μας στο βωμό της ανεύθυνης άνεσης. Και, γι΄ αυτό υποφέρομε. Και μεμφόμαστε γι΄ αυτό τους άλλους. Μας έδωσε τη δυνατότητα η τεχνολογία να επιλέξουμε αν θα είμαστε είτε δύο ειδών (πρόβατα ή λύκοι) ή αν θα είμαστε όλοι πρόβατα, πάντως και στη μια και στην άλλη περίπτωση κοπάδι!

Μα γίνεται αλλιώς; Φανταστείτε το ράφτη να σας παίρνει τα μέτρα. Διαθέτει ποικιλία υφασμάτων που τα βλέπετε στον υπολογιστή και επιλέγετε. Βάζει στον κομποιούτορα όλα τα στοιχεία και στην οθόνη του βλέπετε τον εαυτό σας πώς θα φαίνεστε με το κουστούμι που θα σας ράψει. Κάνετε τις διορθώσεις όπως τις θέλετε. Κι ο ράφτης βάζει το ύφασμα στην κοπτική και ραπτική μηχανή και τη συνδέει με τον υπολογιστή. Σε λίγα λεπτά είναι έτοιμο το ρούχο με τη φτήνια της αυτοματοποιημένης παραγωγής κι όχι στο χέρι, αλλά κατασκευασμένο ειδικά και μοναδικά για σας, το συγκεκριμένο πελάτη. Το κόστος αφορά κυρίως τα έξοδα εγκατάστασης και την αξία του υλικού, του υφάσματος κλπ. Φανταστείτε με ένα υπολογιστή να κληρώνονται εκ περιτροπής το σύνολο των πολιτών να μεταφερθούν για μια προκαθορισμένη θητεία από τον καναπέ τους στα έδρανα της βουλής ή του κακουργιοδικείου (όπως γίνεται στις ΗΠΑ). Και με τη βοήθεια της τεχνολογίας να μπορείτε όλοι, με συγκεκριμένους προδιαγεγραμένους όρους, που σεις αποφασίσατε, να ψηφίζετε από το σπίτι σας σε δημοψήφισμα, όποτε είναι πολιτικά αναγκαίο. Τότε ο υπολογιστής γίνεται ο υπηρέτης σας και όχι σεις δούλοι του. Και τότε σεις γίνεστε καλύτεροι. Μόνον έτσι αποκτάτε παιδεία, τη μοναδικά ανθρώπινη ικανότητα να επιλέγετε και επιδιώκετε σκοπό.

Η πραγματική δυσκολία συνήθως δεν είναι πώς να επιτύχετε το σκοπό σας, αλλά να επιλέξετε σκοπό. Τι ακριβώς θέλετε; Ένας πρωθυπουργός μας βρέθηκε στις ΗΠΑ και συζητούσε με ένα καλοπροαίρετο άτομο μεγάλης επιρροής. “Σε ποιον τομέα θέλετε να κάνουμε επενδύσεις στην Ελλάδα;” ρώτησε ο καλοπροαίρετος. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή ο δικός μας πρωθυπουργός ξέχασε τα Αγγλικά του. Σε κάθε εκλογική αναμέτρηση παρουσιάζει κάθε αρχηγός κόμματος το πρόγραμμά του. Πέστε μου ποιος από αυτούς έχει δώσει ποτέ απάντηση στο απλό αυτό ερώτημα που έθεσε στον τότε Έλληνα πρωθυπουργό ο Αμερικανός με τη μεγάλη επιρροή; Από όλους ακούεται πως πρώτος στόχος είναι να φύγει ο προηγούμενος που, ναι, αυτός φταίει, που έφερε την καταστροφή. Όλα τα άλλα είναι δευτερεύοντα. Και αμέσως μετά από κάθε εκλογική αναμέτρηση, η πλειοψηφία είναι ευχαριστημένη που έφυγε ο Σημίτης, ο Καραμανλής, ο Παπανδρέου, ο Σαμαράς, ο Τσίπρας. Βέβαια ακούονται και άλλα. Θα μειώσουμε τους φόρους, θα αυξήσουμε τους μισθούς και τις συντάξεις ή θα απολύσουμε τους κρατικοδίαιτους και θα εξοικονομήσουμε έτσι κεφάλαια κλπ. Ναι, αλλά όλα αυτά θα τα κάνουμε για ποιο σκοπό; Αυτά μπορούν άριστα να αποτελούν μέρος του προγράμματος για την επίτευξη του σκοπού, αλλά ποιος είναι ο σκοπός; Ένας φίλος μου αντέτεινε πως όλοι ξέρομε τι θέλομε: Να δανειζόμαστε και να μην επιστρέψουμε τα δανεικά. Ναι, αλλά τι θα τα κάνουμε τα δανεικά; “Ό,τι θέλομε!” Μα αυτό ακριβώς τον ρωτούσα. Και αυτό ακριβώς δεν μου απάντησε.

Να τι πρέπει πρώτα να αποφασίσουμε: Θέλομε να αναλάβει καθένας μας τις ευθύνες του ίδια με όλους τους άλλους ή προτιμούμε να αποφασίζουν άλλοι για μας και να γκρινιάζουμε όποτε, όπως αναμένεται, όλα πάνε στραβά;

 

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 2 Αυγούστου, 2019

Οι άνθρωποι είμαστε αυτοί που είμαστε. Αποτελούμαστε όμως από κύτταρα κι αυτά από μόρια κι αυτά από άτομα κοκ. Υπάρχουν σχέσεις μεταξύ τους. Οι άνθρωποι ζούμε σε ομάδες, τις κοινωνίες. Υπάρχουν σχέσεις μεταξύ μας. Επιστήμη είναι η κοινωνική γνώση, όπως ηθική είναι η κοινωνική βούληση και τέχνη το κοινωνικό συναίσθημα. Με την επιστήμη θα ασχοληθώ. Ένας  ανθρωποκεντρικός  τρόπος να ταξινομήσουμε τις επιστήμες είναι σε εκείνες που ασχολούνται με τις σχέσεις μεταξύ των συστατικών του ανθρώπινου σώματος, («φυσικές» επιστήμες), εκείνες που ασχολούνται με τις σχέσεις μεταξύ ανθρώπων («κοινωνικές» επιστήμες) και εκείνες που ασχολούνται με τον άνθρωπο καθαυτόν, («ανθρωπιστικές» επιστήμες).

Οι γνώσεις καθορίζουν τη βούληση (προαίρεση) και, επακόλουθα, τη συμπεριφορά μας, αλλά η βούληση ταλαντώνεται και από μόνη της περιοδικά (όρεξη), χωρίς να διεγείρεται από γνωστικά στοιχεία. Καθώς έτσι καθορίζεται η συμπεριφορά μας, οι επιστήμες και η ηθική έχουν σημαντική πρακτική σημασία: υπαγορεύουν τι να κάνουμε.

Το Εγώ μας είναι τρισυπόστατο. Αρχίζομε να υπάρχουμε με τη σύλληψη, όταν εμφανίζεται μια νέα ανεξάρτητη οντότητα αισθητή από όλους, το αισθητό Εγώ. Ενδομήτρια, καθώς το έμβρυο δέχεται ερεθίσματα ίδια και σταθερά από μέσα του και απέξω του, δεν μπορεί να αντιληφθεί την ύπαρξή του, δηλαδή να αντιδιαστείλει τον εαυτό του από το περιβάλλον του. Αυτό γίνεται με τη γέννηση, όταν τα εσωτερικά ερεθίσματα παραμένουν ίδια και σταθερά, ενώ τα εξωτερικά ποικίλλουν απρόβλεπτα. Γεννιέται το νοητό Εγώ, που αντιλαμβάνεται ότι υπάρχει, δηλαδή διαφέρει από το περιβάλλον του, αλλά είναι άβατο για όλους τους απέξω. Το νοητό Εγώ, γνωρίζει, χαίρεται ή λυπάται, βούλεται, αλλά όλα αυτά οι άλλοι δεν τα αισθάνονται. Μόνο τα νοούν, τα συμπεραίνουν. Το νοητό Εγώ γεννήθηκε. Κάποια στιγμή, το νέο ον θα ενταχθεί σε μια κοινωνία. Τη στιγμή της ένταξης είναι ακριβώς ίδιο με όλα τα άλλα μέλη της κοινωνίας και ίσο μ΄ αυτά, με μία μόνο κοινωνική ιδιότητα: είναι μέλος της.

Η διαίρεση των επιστημών που έγινε παραπάνω, έχει αντιστοιχία με το τρισυπόστατο Εγώ που μόλις περιέγραψα. Οι φυσικές επιστήμες υπηρετούν τις ανάγκες του αισθητού Εγώ, οι κοινωνικές του κοινωνικού και οι ανθρωπιστικές του νοητού.

Όπως αναφέρθηκε, η βούλησή μας μπορεί να διεγείρεται χωρίς γνωστικά ερεθίσματα. Μπορεί να έχουμε επίγνωση της λειτουργίας της, όπως περιοδικά πεινώ και τρώω, για να ξαναπεινάσω απλώς με την πάροδο του χρόνου, μολονότι ένα γευστικό ερέθισμα (γνωστικό στοιχείο) μπορεί να διεγείρει πρόωρα την όρεξή μου. Άλλες φορές όμως αυτή η ταλάντωση της βούλησής μας μάς οδηγεί σε πράξεις, χωρίς να έχουμε επίγνωση. Ενεργούμε σα να γνωρίζουμε, ενώ καμιά γνώση δεν έχει εισαχθεί μέσα μας. Έχομε την εντύπωση πως η «γνώση» που νομίζομε πως έχομε έχει προκύψει μέσα μας με τρόπο υπερφυσικό, σαν Πλατωνικός “ενθουσιασμός” (γινόμαστε ένθεοι). Αυτή είναι η πίστη. Όλοι έχομε πίστεις είτε το αντιλαμβανόμαστε είτε όχι. Είναι προκαταλήψεις που θολώνουν την κρίση μας όταν αποκτούμε γνώσεις και δεν συζητιόνται καν.

Στην αρχαία Ελληνική δημοκρατία, αναπτύχθηκαν αρμονικά και οι τρείς κατηγορίες επιστημών. Στην ελληνιστική περίοδο, με την παρακμή της δημοκρατίας, πήραν το προβάδισμα οι φυσικές επιστήμες και γεννήθηκαν εκπληκτικές γνώσεις. Μετά ήλθε ο Χριστιανισμός και η πίστη εκτόπισε γνώση και επιστήμες. Κάποτε άρχισε η Αναγέννηση και οι λαοί, ιδίως στη δυτική Ευρώπη, άρχισαν να ανασκαλεύουν την Ελληνική γνώση. Η θεία Σοφία, όπως την εξέφραζαν οι εκπρόσωποι της θρησκείας πάνω στη γη, άρχισε να κλονίζεται όποτε βρισκόταν όλο και πιο συχνά αντιμέτωπη με την αισθητή πραγματικότητα. Η Αναγέννηση προχώρησε στο Διαφωτισμό, που προσπάθησε να αντικαταστήσει την πίστη στο Θεό, με τη Λογική. Η επιστημονική αλήθεια βρίσκεται εκεί όπου διασταυρώνονται το αισθητό με το νοητό, η παρατήρηση με την υπόθεση, η εμπειρία με τη θεωρία. Αναγνωρίζει πως πάντοτε υπάρχει μια άλω σφάλματος τόσο στη νοητή όσο και στην αισθητή όψη της επιστήμης, που όμως είναι μετρήσιμη. Η επιστημονική λογική του Διαφωτισμού κυριάρχησε. Σε συνέπεια με την άνθηση της επιστήμης δημιουργήθηκε η φιλελεύθερη ρεπούμπλικα με τη Γαλλική Επανάσταση. Και ξαφνικά ο 20ός αιώνας ανέτρεψε τα πάντα. Η ανθρωπότητα ολόκληρη και ειδικότερα οι σοφοί, είχαν  αποκαθηλώσει τη θεία Σοφία με την προέλευσή της από τον Ένα Θεό και την είχαν αντικαταστήσει ενθρονίζοντας τη μία, ενιαία Λογική στη θέση της. Η προκατειλημμένη πίστη τους δεν μπορούσε να συλλάβει ότι ενδέχεται η προέλευση της Επιστήμης να μην είναι Μία, παλιότερα ο Θεός, τώρα η Λογική. Και εμφανίσθηκαν τα παράλογα. Ο Marx με τη διαλεκτική λογική που στηριζόταν στον Ηράκλειτο και τον Αριστοτέλη. Ο Einstein που απέδειξε πως ο Χώρος και ο Χρόνος δεν είναι ανεξάρτητες σταθερές, μέσα στα πλαίσια των οποίων γίνονταν τα πάντα. Ο Freud με τη λογική του υποσυνειδήτου, τελείως διαφορετική από της συνείδησης. Ο Stravinsky με την ανατροπή στη μουσική της μελωδίας και της αρμονίας, που είχαν στηριχθεί στον Πυθαγόρα. Ο Bretton με το σουρεαλισμό που κατέλυε κάθε λογική δομή του λόγου. Ο Picasso με την εγκατάλειψη κάθε επαφής με το ρεαλισμό και το νατουραλισμό, που υπαγορεύουν τη λογική μας.

Όλο αυτό το διάστημα επικράτησαν οι φυσικές επιστήμες, καθώς μπόρεσαν να αντισταθμίσουν τους περιορισμούς που επιβάλλουν στο αισθητό Εγώ οι φυσικοί νόμοι. Τους παγετώνες με τη φωτιά, την τριβή με τον τροχό, τη βαρύτητα με αερόστατα, αεροπλάνα, πυραύλους, την πείνα με την υπερκαλλιέργεια της γης. Οι κοινωνικές επιστήμες έμειναν πίσω. Παρόλο που στη Γαλλική Επανάσταση, προϊόν του Διαφωτισμού, τονίσθηκαν η ελευθερία και η ισότητα, αυτές οι αξίες στρεβλώθηκαν και έγιναν ελευθερία της αγοράς η μία και ισότητα με διαβαθμίσεις η  άλλη («όλοι ίσοι, αλλά κάποιοι πιο ίσοι από τους άλλους»). Και οι δύο στρεβλώσεις κατάργησαν την ελευθερία και την ισότητα των ατόμων. Γιατί όμως υστέρησαν οι κοινωνικές επιστήμες;

Εδώ αυθαιρετώ, προβάλλοντας μια αναπόδεικτη υπόθεση. Η μεθοδολογία των φυσικών επιστημών στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στην εξέταση τυχαίων δειγμάτων ενός συνόλου, καθώς η μελέτη του συνόλου είναι συνήθως αδύνατη. Οι κοινωνικές επιστήμες το αγνόησαν. Ουσιώδες είναι να θεωρηθεί ότι η βούληση ενός κληρωμένου τυχαίου δείγματος ενός πληθυσμού απηχεί τη βούληση του συνόλου. Αυτή η αρχή που ήταν θεμελιώδης στην αρχαιοελληνική δημοκρατία είναι απαράδεκτη για τη σύγχρονη ρεπούμπλικα, καθώς υποσκάπτει τα θεμέλιά της. Δεν το σκέφθηκαν οι σύγχρονοι σοφοί. Η κλήρωση τυχαίου δείγματος για την επιλογή αρχόντων δεν απορρίπτεται, αλλά, από κάποια πίστη/προκατάληψη, απλώς δεν βρίσκεται στην ατζέντα. Δεν περνάει από το νου μας.