Συνδικαλισμός και τοπική αυτοδιοίκηση

Του ΔΗΜΗΤΡΗ Α. ΣΙΔΕΡΗ*,

e-mail:dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 30 Μαΐου 2017

 

ΜΙΑ Αλβανίδα ήλθε στην Ελλάδα πριν από 20 χρόνια. Εργάζεται σε μια εταιρία ως καθαρίστρια. Το χρειάζεται όχι μόνο για να επιβιώσει αυτή με την οικογένειά της, αλλά και για να βάζει ένσημα, να εξασφαλίζει την παραμονή της στην Ελλάδα και, ελπίζει, για κάποια σύνταξη, όταν με το καλό γεράσει. Δεν έχει πληρωθεί εδώ και πολλούς μήνες. Δεν τολμά να διαμαρτυρηθεί, για να μην απολυθεί. Έχει ανάγκη τα ένσημα. «Να ξεκουμπιστεί να πάει στην πατρίδα της!» είναι η αυθόρμητη σκέψη αρκετών. Ακόμη και για τη γνωστή υπόθεση με τις φράουλες (πού ήταν; Κάπου στην Ηλεία, νομίζω;) όπου ο εργοδότης τούς πήρε με το ντουφέκι όταν πήγαν να διαμαρτυρηθούν που δεν τους πλήρωνε, έρχεται αυτόματα παρόμοια απάντηση. Έλα όμως που δεν ξέρω κανέναν έλληνα εργαζόμενο που να τον πληρώνει τακτικά στην ώρα του ο εργοδότης του; Εξαιρώ βέβαια το αναξιόπιστο κράτος μας που πληρώνει μισθούς και συντάξεις την τελευταία μέρα κάθε μήνα ανελλιπώς.

Ακριβώς εδώ είναι που θα περίμενα την επέμβαση του συνδικαλισμού μας. Πλήθος οι άδικες εκμεταλλεύσεις των εργαζομένων μας που εκβιάζονται. Καθένας μόνος του δεν έχει τη δύναμη να αντιδράσει, έχει όμως το σωματείο του, κι αυτό έχει δύναμη στα χέρια του. Βέβαια δεν κάνουν αυτό οι συνδικαλιστές μας, αλλά κάνουν κάτι άλλο. Υπάρχουν πολλοί «εργαζόμενοι» που δεν εργάζονται κι όμως αμείβονται, κάποτε και με υπερβολικά ποσά. Ανάμεσά τους είναι συχνά οι ίδιοι οι συνδικαλιστικοί ηγέτες. Και οι απεργοί αμείβονται συνήθως, χωρίς να εργάζονται. Κι υπάρχουν υπηρεσίες που κοινωνικά έπαψαν να χρειάζονται. Οι εργαζόμενοι πρέπει τότε λογικά να απολυθούν ή να μεταταχθούν σε άλλη εργασία, προφανώς με αντίστοιχη αποζημίωση. Και στην κατάργηση όλων αυτών των αδικιών βλέπουμε συχνά τα συνδικαλιστικά μας όργανα να αντιστέκονται με νύχια και με δόντια. Ακόμη και όταν ο αγώνας τους οδηγεί στο κλείσιμο της επιχείρησης. Ακόμη και χρησιμοποιώντας ως ομήρους τους απλούς πολίτες κλείνοντας δρόμους, λιμάνια, κάνοντας καταλήψεις χώρων κ.λπ.

Πρώτο λογικό καθήκον κάθε επαγγελματία, εργοδότη, εργαζόμενου, αυτοαπασχολούμενου είναι η ικανοποίηση των αναγκών του πελάτη του. Ακολουθούν το καθήκον της αλληλεγγύης με τους συναδέλφους του και η πειθαρχία στον ανώτερό του. Η τήρηση αυτών των καθηκόντων είναι, μου φαίνεται, ιεραρχικά, η αποστολή των συνδικαλιστικών οργάνων. Πριν φθάσει το ζήτημα στην αστυνομία και τη δικαιοσύνη. Και δε βλέπω να γίνεται, όσο κι αν ψάξω με φακό στην περίεργη κοινωνία μας. Ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο συνδικαλισμό χρειαζόμαστε. Διαφορετικός συνδικαλισμός είναι αναγκαίος. Επιπλέον, ο ορθός συνδικαλισμός είναι εθνικά απαραίτητος για κάτι ακόμη.

Τα προβλήματά μου τα ξέρω πρώτος βέβαια εγώ, έπειτα όμως ο γείτονάς μου, που τον βλέπω κάθε μέρα απέναντι, στην πλατεία, στο καφενείο, στον χώρο της δουλειάς μου, ακόμη και στην εκκλησία τις Κυριακές, αν πηγαίνω, στην τοπική κοινωνία μου δηλαδή. Έχει κι αυτός παρόμοια προβλήματα. Έχω βέβαια και διαφορές με τον γείτονά μου που διεκδικεί δέκα πόντους από το χωραφάκι μου. Έ, όχι, δεν φταίνε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας (ή οι «θεσμοί») για όλα αυτά. Οφείλουν, και είναι πολύ ευκολότερο, να λυθούν τέτοια προβλήματα στο πλαίσιο της τοπικής αυτοδιοίκησης. Με τη συνεχή, θες-δε-θες, άμεση επικοινωνία με τους λοιπούς ενδιαφερομένους. Ιδιαίτερα στη χώρα μας, που έχει πρωτοφανή ποικιλία εδάφους συγκριτικά με την έκτασή της και επομένως σημαντικές διαφορές της μιας τοπικής κοινότητας από την άλλη, είναι απαραίτητη η τοπική επίλυση πλήθους προβλημάτων. Ο ρόλος του κράτους είναι τώρα η επίλυση των προβλημάτων μιας τοπικής κοινωνίας να μη τα μεταθέτει σε μιαν άλλη. Η τοπική κοινωνία πρέπει π.χ. να αποφασίσει πού θα αποθέτει τα απορρίμματά της, για ανακύκλωση. Προφανώς δεν πρέπει να τα διαθέσει στην περιοχή μιας άλλης τοπικής κοινωνίας ή πρέπει να αποφασίσουν από κοινού όλες μαζί και τότε είναι απαραίτητη η διαιτησία του κράτους που θα επιλέξει αντικειμενικά τη λιγότερο επώδυνη λύση. Η ελληνική παράδοση, από την αρχαιότητα, ως τη Μακεδονική, τη Ρωμαϊκή, τη Βυζαντινή, την Οθωμανική εποχή ήταν ακριβώς οι μικρές αυτοδιοίκητες κοινωνίες. Μετά την επανάσταση της Ανεξαρτησίας μας μεταφέραμε στην πατρίδα μας το Δίκαιο που είχε αναπτυχθεί στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, με τις εκτεταμένες ομοιόμορφες πεδιάδες. Μα ταίριαζε σε μας αυτό το Δίκαιο, και ιδιαίτερα όσον αφορά την τοπική αυτοδιοίκηση; Δεν αναπτύξαμε δυστυχώς το παραδοσιακό μας διοικητικό δίκαιο ούτε το πήραμε από τη δύσβατη Ελβετία. Τον σοφό νομοθέτη της που ήλθε εδώ να μας κυβερνήσει εμείς τον δολοφονήσαμε. Καποδίστρια τον λέγανε.

Οι αρχαίοι πρόγονοί μας είχαν αντιληφθεί ακόμη και στις μικρές πόλεις-κράτη τους την ανάγκη της υποδιαίρεσης της χώρας τους σε μικρότερες κοινότητες. Αρχικά η διαίρεση έγινε ανάλογα με την καταγωγή του καθενός. Τον καιρό του μυθικού Κέκροπα η διαίρεση έγινε γεωγραφικά με κάθε περιοχή να έχει το όνομα ενός τοπικού θεού. Έτσι δημιουργήθηκαν οι πολλές Αθήνες. Ο Ίωνας διείδε τον κίνδυνο αποσχιστικών τάσεων καθεμιάς από τις γεωγραφικές διαιρέσεις. Χωρίς να τις καταργήσει λοιπόν έκανε και μια επαγγελματική διαίρεση σε Γεωργούς, Κτηνοτρόφους μεγάλων ζώων, Αιγοβοσκούς και Εργάτες-τεχνίτες, δίνοντάς τους ονόματα από γενάρχες των Αθηναίων. Η διαίρεση των Αθηναίων ολοκληρώθηκε τελικά από τον Κλεισθένη σε πιο δημοκρατικό επίπεδο, χωρίς αναφορές σε θεούς ή ήρωες.

Μεταφέροντας τις δοκιμασμένες αρχές των προγόνων μας, λογικό είναι να κάνουμε τη διαίρεση της χώρας σε τοπικές αυτοδιοικήσεις με σημαντικές πρωτοβουλίες καθεμιάς. Η διαίρεση σε λίγες σχετικά μεγάλες περιφέρειες και πολλούς μικρούς σχετικά δήμους μού φαίνεται λογική. Η εκλογή περιφερειάρχη-αντιπεριφερειάρχη και δημάρχου-αντιδημάρχου από όλο τον λαό μου φαίνεται εύλογη, εφόσον υπάρχει δημοκρατική κλήρωση αντίστοιχων περιφερειακών και δημοτικών Συμβουλίων, που μπορούν να ελέγχουν τυχόν πελατειακές σχέσεις των επικεφαλής τους. Ο κίνδυνος αποσχιστικών τάσεων δεν μπορεί να αποκλεισθεί, όταν π.χ. μια περιφέρεια μπορεί να αισθάνεται ότι είναι οικονομικά αυτάρκης. Έρχεται όμως η συνδικαλιστική διαίρεση σε σχετικά λίγα όργανα με τις σχετικά πολλές επαγγελματικές υποδιαιρέσεις της που μπορεί να τις αντισταθμίσει. Για παράδειγμα, ένας εργάτης Κρητικός αισθάνεται τώρα ότι τα συμφέροντά του ταιριάζουν περισσότερο με εκείνα εργατών άλλων περιφερειών, παρά με τα συμφέροντα Κρητικών εργοδοτών. Κι αυτή είναι η πιο σημαντική εθνική αποστολή της ορθής λειτουργίας του συνδικαλισμού. Και πάλι η διοίκηση των συνδικαλιστικών οργάνων μπορεί να γίνει στη βάση αντίστοιχων αρχών. Οι συνδικαλιστικοί και επαγγελματικοί επικεφαλής εκλέγονται από το σύνολο των αντίστοιχων εργαζομένων, ενώ τα διοικητικά τους συμβούλια κληρώνονται περιοδικά από το σύνολο των μελών αυτών των οργάνων.

* Ο Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας

Λογική και Προκατάληψη

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Κοινή Γνώμη, 30 Μαΐου 2017

Στην τελευταία τάξη, του τότε γυμνασίου, διδαχθήκαμε «Λογική». Έλεγε λοιπόν ο καθηγητής ότι η άρνηση των μερικών προτάσεων δεν τις ανατρέπει. Μου ζήτησε να πω ένα παράδειγμα. Είπα λοιπόν: «Οι μισοί καθηγητές μας είναι αγράμματοι. Συγγνώμη, λάθος, διορθώνω: Οι μισοί καθηγητές μας δεν είναι αγράμματοι.» Δεν είπε τίποτε, το παράδειγμά μου ήταν σωστό, αλλά στραβομουτσούνιασε με την αναίδειά μου.

Πού κολλάει το παραπάνω; Οι Εβραίοι υποδέχτηκαν τον Ιησού μετά βαΐων και κλάδων κατά την είσοδό του στην Ιερουσαλήμ. Δεν πέρασε ούτε μια εβδομάδα και οι Εβραίοι κραύγαζαν «Σταύρωσον Αυτόν!». Πώς έγινε αυτή η μετατροπή; Καμιά μετατροπή δεν έγινε. Απλούστατα, μερικοί Εβραίοι κράδαιναν ρόπαλα (βάια και κλαδιά) για να υποδεχθούν τον Ανατροπέα Σωτήρα και μερικοί άλλοι, παρακινημένοι από Γραμματείς και Φαρισαίους, ζητούσαν άρον άρον τη σταύρωσή Του. Και φυσικά είναι μεγάλο λάθος όταν κάποιοι μας προτρέπουν να μισούμε τους Εβραίους, διότι σταύρωσαν το Χριστό μας.

Ακούω πολλές φορές ανεπίτρεπτες γενικεύσεις, ακόμη και από σοβαρούς ανθρώπους. «Οι Έλληνες είναι διεφθαρμένοι», «οι μουσουλμάνοι είναι τρομοκράτες», οι «Γερμανοί είναι ναζί», οι «Ευρωπαίοι εταίροι μας είναι ανθέλληνες», «οι αριστεροί (ή οι δεξιοί) είναι εγκληματίες». Και τόσα άλλα. Με βάση τέτοιες προτάσεις οικοδομούνται πολιτικές που στοχεύουν ολόκληρους λαούς. «Κινήματα χωρίς πίστη στο Θεό γίνονται· χωρίς πίστη σε μισητό διάβολο δεν γίνονται» (Δ.Γ.Σουλιώτης). Όσοι τις ακούν είναι ήδη, για κάποιο λόγο, (συχνά δικαιολογημένα) αγανακτισμένοι και στρατεύονται για να πολεμήσουν (παράλογα) τον «προαιώνιο» εχθρό. Προφανώς, υπάρχουν διεφθαρμένοι Έλληνες, όπως σε όλο τον κόσμο, δεν είναι όμως όλοι οι Έλληνες διεφθαρμένοι. Δεν είναι όλοι οι μουσουλμάνοι τρομοκράτες, όλοι οι Γερμανοί ναζί, όλοι οι εταίροι μας μισέλληνες, όλοι οι αριστεροί ή οι δεξιοί εγκληματίες, αν και δεν αποκλείεται να υπάρχουν κάποιοι ανάμεσά τους που σωστά τους αποδίδεται ο αντίστοιχος χαρακτηρισμός. Σ΄ αυτή τη λογική στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό η πλύση εγκεφάλου και αποκτούμε προκαταλήψεις. Αν γίνει στο Αμερικανικό μετρό μια πράξη βίας κι ανάμεσα στο πλήθος βρίσκεται ένας μαύρος, σ΄ αυτόν θα στραφεί, μόλις φθάσει, η αστυνομία. Κι αν γίνει κάτι ανάλογο στην Αθήνα κι ανάμεσα στο πλήθος είναι ένας αλλοδαπός, σ΄ αυτόν θα τρέξει η αστυνομία.

Πώς μπορεί κάποιος να είναι απαλλαγμένος από προκαταλήψεις; Εξορισμού, αυτό είναι αδύνατο! Θα προσπαθήσω να το εξηγήσω.

Η γνώση μας μπορεί να ξεκινά επαγωγικά, από το μέρος στο όλον. Η κατσίκα είναι ζώο και έχει τέσσερα ποδιά, ο γάιδαρος είναι ζώο και έχει τέσσερα πόδια, ο σκύλος είναι ζώο και έχει τέσσερα πόδια κλπ. Από έναν αριθμό τέτοιων παρατηρήσεων συνάγομε πως «τα ζώα έχουν τέσσερα πόδια». Και τώρα έρχεται ο παραγωγικός συλλογισμός, κατά τον Αριστοτέλη. Ο κόκορας, αφού είναι ζώο, πρέπει να έχει τέσσερα πόδια, όμως έχει δύο. Η μέλισσα έχει έξι. Η αράχνη οκτώ. Με το συνδυασμό του επαγωγικού με τον παραγωγικό συλλογισμό συμπεραίνομε ότι η πρόταση «τα ζώα έχουν τέσσερα πόδια» είναι λανθασμένη. Η γενίκευση που γίνεται με τον επαγωγικό συλλογισμό είναι συχνά λανθασμένη, μπορεί και επικίνδυνη, αν δεν επιβεβαιωθεί με παραγωγικό συλλογισμό. Και πάλι παραμένει αμφιβολία. Αν στο παραπάνω παράδειγμα για τον παραγωγικό συλλογισμό είχαμε πάρει όχι ένα πτηνό, ένα έντομο ή μια αράχνη, αλλά ένα άλλο τετράποδο θηλαστικό, θα νομίζαμε πως η πρόταση επιβεβαιώθηκε. Σε τέτοια τεχνάσματα στηρίζεται η προπαγάνδα.

Η προπαγάνδα προσπαθεί να διαδώσει σκόπιμα μια ψευδή εικόνα. Μπορεί να στηρίζεται σε ανακριβή γεγονότα. Στον πρώτο πόλεμο του Ιράκ, έκανε τον κύκλο του κόσμου μια φωτογραφία από ένα θαλασσοπούλι που είχε πνιγεί μέσα στο νερό καλυμμένο από πετρέλαιο. Ε, η φωτογραφία ήταν παρμένη από άλλον τόπο, που δεν είχε καμιά σχέση με το Ιράκ. Πιο συχνά, όλα τα στοιχεία της προπαγάνδας είναι αληθινά, αλλά παρουσιάζονται μόνο όσα στηρίζουν την εικόνα που σκοπεύεται να διαδοθεί, ενώ αποσιωπώνται τα υπόλοιπα. Αυτά συμβαίνουν ακόμη και σε επιστημονικούς χώρους. Στη ναζιστική Γερμανία στήριζαν την πολιτική τους στη θεωρία της καθαρότητας της φυλής. Αν κάποιος επιστήμονας έκανε μια μελέτη που υποστήριζε ότι κάποια επίκτητα γνωρίσματα των ανθρώπων μεταβιβάζονται στους απογόνους, ήταν αδύνατο να δημοσιευθεί. Αντίθετα, στη Σταλινική Σοβιετία, που στηριζόταν στο δόγμα ότι με την επανάσταση θα άλλαζε η συμπεριφορά των ανθρώπων, δεν μπορούσαν να δημοσιευθούν εργασίες που αφορούσαν την κληρονομικότητα. Τέτοιου είδους προπαγάνδα κυριαρχεί σήμερα. Καθώς δεν λέει ψέματα, απλά αποκρύπτει ή αποσιωπά σκόπιμα μέρος της αλήθειας, δεν είναι εύκολο να καταπολεμηθεί.

Οι περισσότερες τρομοκρατικές ενέργειες σήμερα δεν γίνονται από αριστεριστές ή φασίστες, αλλά από μουσουλμάνους. Ωστόσο, πρώτο, οι τρομοκράτες είναι μειοψηφία μεταξύ των μουσουλμάνων και, δεύτερο, τα περισσότερα θύματα είναι μουσουλμάνοι. Η ενοχοποίηση του μουσουλμανικού κόσμου συλλήβδην θα ενισχύσει τις τάξεις των τρομοκρατών.

Σωρεία φαρμάκων από τη λαϊκή ιατρική και τη διεθνή φαρμακοβιομηχανία διαφημίζονται ως δραστικά, αλλά με μια αυστηρά επιστημονική έρευνα που ελαχιστοποιεί το σφάλμα, αποδεικνύεται η απάτη. Διεθνείς οργανισμοί προσπαθούν να περιορίσουν το κακό θεσμοθετώντας αυστηρούς κανόνες. Μπορεί να έχει ανακαλυφθεί σήμερα το φάρμακο του καρκίνου, αλλά για να αποκλειστεί η απουσία σφάλματος, πρέπει να δοκιμασθεί για πολλά χρόνια, στη διάρκεια των οποίων μπορεί να πεθάνουν άρρωστοι, πληρώνονται οι ερευνητές όποιο και αν είναι το τελικό αποτέλεσμα και τα φάρμακα ακριβαίνουν. Για ν΄ αντέξουν οι βιομηχανίες τον ανταγωνισμό, μειώνουν τον αριθμό των ελέγχων. Αντί για τρεις διαδοχικούς ελέγχους, περνά το προϊόν από δύο μόνο. Κι αυτό μειώνει την ασφάλειά του.

Για να μειωθούν στο ελάχιστο ο ανταγωνισμός και η απάτη που τον συνοδεύει, θα μπορούσαν όλα αυτά να είναι κρατικά. Κρατική η έρευνα και η βιομηχανική παραγωγή. Τότε όμως προκύπτει ο κίνδυνος του ολοκληρωτισμού που αναφέραμε προηγουμένως. Τι κάνομε λοιπόν; Ένα είναι η αυστηρή προσήλωση στους διεθνείς και επιστημονικούς κανόνες. Το άλλο είναι καθένας από μας να είναι οπλισμένος με αντιστάσεις στην προπαγάνδα, τη διαφήμιση, το ρατσισμό, την προκατάληψη, την άκριτη γενίκευση. Αυτή είναι κύρια επιδίωξη της σωστής παιδείας, με απόρριψη της πλύσης εγκεφάλου. Πολύ δύσκολο ομολογουμένως, καθώς η παιδεία βρίσκεται στα χέρια είτε ιδιωτών που άγονται από συμφέροντα ή του κράτους που μπορεί να γίνει ολοκληρωτικό. Ο έλεγχος κράτους και παιδείας από το σύνολο του λαού (ή κληρωμένους εκπροσώπους του) είναι η ελάχιστα κακή δυνατότητα. Απαραίτητο είναι να προηγηθεί εισήγηση από επαΐοντες, θετικούς και αρνητικούς. Ο έλεγχος από εκλεκτούς είναι πιθανότερο να στραφεί προς την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των «εκλεκτών», θετικά ή αρνητικά προκατειλημμένων.

 

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ Α. ΣΙΔΕΡΗ*,

dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών 23 Μαΐου 2017

Ο ΠΟΛΙΤΗΣ επιλέγει στο σύστημά μας τον καλύτερο ή τον λιγότερο κακό από τους υποψηφίους για να τον εκπροσωπήσει στη βουλή. Τι κάνει όμως, όταν τους βρίσκει όλους χειρότερους από το ελάχιστα παραδεκτό; Ρίχνει λευκό. Άλλοι τότε επιλέγουν γι’ αυτόν. Τι κάνει όμως όταν θεωρεί ότι το σύστημά μας είναι χειρότερο από τοελάχιστα παραδεκτό; Μένει μία μόνο ειρηνική λύση: Αποχή! Μετά τη μεταπολίτευση η αδικαιολόγητη αποχή συνεπαγόταν ποινικές ευθύνες. Κοκορευόμαστε πως στην Ελλάδα είχαμε μικρότερη αποχή στις εκλογές από τις λοιπές «δημοκρατικές» χώρες, ενώ η ψήφος επιβαλλόταν με ποινή! Ο Αριστοτέλης διέκρινε τα πολιτεύματα σε μοναρχίες, ολιγαρχίες και δημοκρατίες. Στη δημοκρατία, ορίζει, οι άρχοντες κληρώνονται, ενώ στην ολιγαρχία εκλέγονται. Οι δυτικές ρεπούμπλικες, επομένως και η Ελληνική «Δημοκρατία», είναι ολιγαρχίες, όχι δημοκρατίες. Αναγκαστική συνέπεια κάθε εκλογής είναι η πελατειακή σχέση αρχόντων-αρχομένων. Η Ευρώπη μας υποχρέωσε να αφαιρέσουμε την ποινή για αποχή. Η απάτη της «δημοκρατίας» μας, που είναι ρεπούμπλικα, σημαίνει ότι μια αποτυχία του πολιτεύματός μας χρεώνεται στη δημοκρατία με μόνη εναλλακτική λύση τη μοναρχία (βασιλεία ή δικτατορία).

Αν και χωρίς τυπικές συνέπειες, η αποχή προβάλλει το περιρρέον πολιτικό αίσθημα. Είναι δίκοπο μαχαίρι. Κάθε απόρριψη είναι επικίνδυνη, αν δε συνοδεύεται από θετική πρόταση που ικανοποιεί τις ανάγκες που υπηρετούσε το απόρριμμα. Οι πλαστικές σακούλες, σχεδόν αθάνατες για απεριόριστο χρόνο, είναι ρυπογόνες. Ένας νόμος που τις καταργεί όμως οφείλει να μεριμνά για το πώς θα ψωνίζουμε οι (υπερ)καταναλωτές στις υπεραγορές και πώς θα συσκευάζουμε τα απορρίμματά μας για να τα ρίξουμε στους κάδους. Αλλιώς, γίνεται πρακτικά ανεφάρμοστος, έστω και αν συνδέεται με ποινή. Όμοια, η αποχή δεν επιτρέπεται. Η κατάργησή της όμως δεν μπορεί να στηρίζεται στην ποινή. Αν καταργήσουμε την ισχύουσα ρεπούμπλικα, πρέπει να υπάρχει έτοιμο το σχέδιο για διάδοχη κατάσταση. Αλλιώς, η επείγουσα ανάγκη για τάξη, θα επιβάλει απαράδεκτες λύσεις, τυραννικά καθεστώτα, συμπεριλαμβάνοντας δοκιμασμένα στην Ελλάδα αποτυχημένες δικτατορίες, βασιλείες, κηδεμονία από ξένους «προστάτες» ή επανάσταση με φουντωμένη στο έπακρο αταξία κ.λπ.

Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δείχνουν την οικτρή αποτυχία της κυβέρνησης που ενεργεί διαμετρικά αντίθετα από όσα είχε υποσχεθεί και γι’ αυτά ψηφίσθηκε. Κι όμως, η απόρριψή της, λένε οι δημοσκοπήσεις, δεν αυξάνει αξιόλογα τη ροπή προς κάποια άλλη βιώσιμη πολιτική κατάσταση. Όχι αβάσιμα. Καμιά πολιτική παράταξη δεν έχει να επιδείξει στα χρόνια της κρίσης ένα σχέδιο για να μας τραβήξει από το τέλμα. Αντίθετα, αυξάνεται σταθερά το ποσοστό της αποχής, από το 2008 μέχρι σήμερα. Πλησιάζει, αλλά δεν έχει υπερβεί, το 50%, που, αν και τυπικά δε συνεπάγεται τίποτε, σημαίνει για τη δημοκρατική συνείδηση κάτι πολύ σημαντικό: Την αποτυχία του συστήματος, που πρέπει, επομένως να αλλάξει. Σ’ αυτό το σημείο αρχίζει η ευθύνη όχι πια των πολιτών, που αδυνατούν να συλλάβουν σχέδιο· ούτε των πολιτικών, που επωφελούνται από το υπάρχον σύστημα και το συντηρούν με πελατειακές σχέσεις με τους ψηφοφόρους τους· ούτε πάλι των διεθνών συνθηκών που έχει αποδειχθεί, όχι τόσο πόσο φαύλες είναι και διεφθαρμένες (που είναι και τα δύο), αλλά ότι, εύλογα, προσπαθούν να διατηρήσουν την εξουσία τους πάνω μας. Η ευθύνη ανήκει στους διανοητές. Σε προηγούμενη επιφυλλίδα μου («Σχέδιο») έχω δείξει ότι πολλοί σκεπτόμενοι άνθρωποι προβληματίζονται. Συνήθως κάνουν όλο και βαθύτερη και οξύτερη κριτική για την υπάρχουσα κατάσταση, που πρέπει να αλλάξει, αναζητούν αιτίες και αιτίους που πρέπει να τιμωρηθούν, αλλά ελάχιστοι μιλούν για τη νέα κατάσταση που πρέπει να αντικαταστήσει την υπάρχουσα. Το «Καινοτόμο Σύνταγμα» των Αλιβιζάτου και συνεργατών, αν και ολοκληρωμένο, είναι ανεπαρκές, αφού δεν αποκαθιστά τη Δημοκρατία αντικαθιστώντας τη Ρεπούμπλικα που έχομε. Αρκετοί (π.χ. Λυντέρης και πολλοί άλλοι) αρχίζουν να προπαγανδίζουν για περισσότερο άμεση συμμετοχή των πολιτών στις αποφάσεις της κοινωνίας μας. Στις 13 Μαΐου συζητήθηκε «Το δημοψήφισμα για αλλαγή συντάγματος». Ολοκληρωμένη πρόταση έχω κάνει προτείνοντας Σύνταγμα («Προ-προ-σχέδιο Συντάγματος, dimitrissideris.wordpress.com). Φυσικά δεν είναι τέλεια. Απαιτεί επεμβάσεις και συμβιβασμούς σε πολλαπλά σημεία. Θα προσυπέγραφα οποιονδήποτε συμβιβασμό, προσθήκες, αφαιρέσεις, τροποποιήσεις, εφόσον παραμένουν τα βασικά, που εκφράζονται ως αναγκαστική συνέπεια του πρώτου και του τελευταίου άρθρου του. Το πρώτο άρθρο προτείνω να διατυπωθεί ως εξής: «Στο όνομα του ελληνικού λαού: “Βασικές διατάξεις. 1. Η επικράτεια της Ελλάδας εμφαίνεται στον συνημμένο χάρτη. Η Ελλάδα δεν έχει βλέψεις σε γειτονικές χώρες. 2. Το πολίτευμα της Ελλάδας είναι Δημοκρατία”». Τέτοιες αλλαγές δεν μπορούν να γίνουν από τη Βουλή που τα μέλη της έχουν συμφέρον να διατηρούν την υπάρχουσα κατάσταση, αλλά από δημοψήφισμα. Το άρθρο 44 επιτρέπει το δημοψήφισμα για κρίσιμα εθνικά θέματα. Πολλοί νόμοι που μας επιβλήθηκαν τα τελευταία χρόνια με την απειλή διακοπής των δόσεων της βοήθειας που μας παρέχεται, είναι αντισυνταγματικοί και επομένως υπάρχει «κρίσιμο εθνικό θέμα». Και το ακροτελεύτιο άρθρο «Η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων, που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία», σημαίνει πίεση της βουλής από τους πολίτες για ριζική αλλαγή Συντάγματος. Θα ονομασθεί αναθεώρηση, όπως ονομάστηκε και η μετάβαση από τη βασιλευόμενη στην αβασίλευτη «δημοκρατία». Στους σύγχρονους καιρούς, που οι συνθήκες αλλάζουν με πρωτοφανή ταχύτητα, ο μόνος τρόπος να διατηρείται η επιθυμητή τάξη χωρίς βία είναι η δυνατότητα να αλλάζουν νόμιμα οι κανόνες παρακολουθώντας τις κοινωνικές εξελίξεις. Υπενθυμίζεται ότι όλα τα προηγούμενα Συντάγματά μας καθιερώθηκαν με δημοψήφισμα σε συνθήκες κρίσης ή βίας.

Τα υπόλοιπα άρθρα του Συντάγματος, όπως κυρίως η δομή των τριών εξουσιών και τα δικαιώματα των πολιτών, οφείλουν να προκύπτουν από την παράδοση των προγόνων μας και από την επιστημονική εμπειρία που έχει προκύψει στους 25 αιώνες που έχουν μεσολαβήσει.

Η γλώσσα είναι στοιχείο ταυτότητας ενός λαού και, επομένως θα μπορούσε να είναι θέμα συνταγματικό. Όμως είναι ζωντανή και διαρκώς εξελίσσεται. Η γραφή της οφείλει να ακολουθεί την εξέλιξη της γλώσσας, ώστε αυτό το μέσο να είναι διαθέσιμο σε κάθε πολίτη που μιλά ελληνικά, όπως ήταν στην αρχαιότητα από τον καιρό του μυθικού Παλαμήδη και οδήγησε στην αρχαία δημοκρατία. Έπαψε βαθμιαία να παρακολουθεί την εξέλιξη της γλώσσας στην ελληνιστική περίοδο, όταν είχε πάψει να υπάρχει πια δημοκρατία. Μολονότι στοιχείο ταυτότητας ενός λαού η γλώσσα του, προτίμησα τελικά να μην περιλάβω τη φωνητική γραφή που υπήρχε στους αρχαίους προγόνους μας στο προτεινόμενο Σύνταγμα, ακριβώς επειδή η γλώσσα είναι σα ζωντανός εξελισσόμενος οργανισμός, ενώ το Σύνταγμα σημαίνει παγίωση γενικών νόμων.

* Ο Δημήτρης Σιδερής είναι ομ. καθηγητής καρδιολογίας__

Σφάλει το πλήθος;

Κοινή Γνώμη, 23 Μαΐου 2017

Η συμπεριφορά των ζώων είναι προδιαγεγραμμένη. Ενεργοποιούνται είτε αντανακλαστικά είτε από εσωτερική ταλάντωση της βούλησής τους. Επομένως, δεν σφάλλουν. Μόνο ο άνθρωπος έχει το προνόμιο να κάνει λάθος. Δύο άνθρωποι που επικοινωνούν είναι λιγότερο πιθανό να σφάλλουν, καθώς τα λάθη τους δεν συμπίπτουν και ο καθένας που δεν βλέπει μόνος του το σωστό, το παρατηρεί στον άλλον και το αναγνωρίζει. Κατ΄ επέκταση, το πλήθος είναι σημαντικά πιο αλάνθαστο από τον καθένα. Δυστυχώς, δεν είναι πάντοτε έτσι.

Ψυχολογικά πειράματα. Παρουσιάστηκαν σε κάποιον μια σειρά από λίγες γραμμές διαφορετικού μεγέθους και μια ξεχωριστή γραμμή. Ρωτήθηκε με ποια από τις πολλές γραμμές ήταν αυτή ίση. Έδωσε τη σωστή απάντηση. Ρωτήθηκαν ύστερα μπροστά του και πέντε άλλοι εξεταζόμενοι και όλοι τους είπαν πως η ξεχωριστή γραμμή ήταν ίση με μιαν άλλη γραμμή, την ίδια και οι πέντε. Ύστερα από λίγες επαναλήψεις παρόμοιων ερωτήσεων, ο πρώτος εξεταζόμενος ταυτίστηκε με τους πέντε άλλους που έδιναν λάθος απάντηση. Αυτό που δεν ήξερε ήταν πως οι άλλοι πέντε ήταν ηθοποιοί δασκαλεμένοι να δίνουν λανθασμένη απάντηση, την ίδια και οι πέντε. Το πείραμα έδειξε πόσο επιρρεπείς είμαστε να υιοθετούμε τις γνώμες των άλλων όταν συμπίπτουν ακόμη και σε λανθασμένη άποψη. Αγελαία συμπεριφορά του όχλου. Εύκολα παρασύρεται ο καθένας σε ένα πλήθος όταν επικρατεί μια λανθασμένη θέση. Σε μια συναυλία ή θεατρική παράσταση χειροκροτούμε και επειδή μας άρεσε, αλλά και επειδή χειροκροτούν όλοι οι άλλοι. Η μίμηση είναι συνηθισμένη λανθασμένη στάση του πλήθους. Είναι κοινωνικά χρήσιμη, καθώς συντελεί στο συναισθηματικό συντονισμό ενός συνόλου. Ένα άλλο πείραμα, του Milgram, έδειξε ότι η πλειονότητα των ατόμων είναι έτοιμοι να δώσουν ακόμη και θανατηφόρο ηλεκτροσόκ σε κάποιον άγνωστο, αρκεί να το απαιτούν οι κανόνες και να έχει την ευθύνη ένας άλλος. Αυτοί είναι κύριοι τρόποι για να χειραγωγείται το πλήθος. Πάντα υπάρχουν άνθρωποι που εμμένουν στη γνώμη τους. Είτε είναι επιστημονικά τεκμηριωμένη με διασταύρωση της υπόθεσης με την παρατήρηση είτε είναι ατεκμηρίωτη, στηριγμένη σε βαθιά πίστη ή προκατάληψη. Ωστόσο, αυτοί είναι ελάχιστοι. Οι επιστήμονες είναι άγνωστο αν έξω από τον τομέα τους είναι πιο ανθεκτικοί από τους αμόρφωτους στην επίδραση των απόψεων του πλήθους. Οι «μορφωμένοι» της εποχής του Γαλιλαίου ήταν παρασυρμένοι από τις λανθασμένες απόψεις των Μεγάλων του παρελθόντος. Το περισσότερο εκπαιδευμένο κοινό της Οικουμένης πριν από οκτώ δεκαετίες έδωσε την εξουσία στο Χίτλερ.

Ζούμε καλά όταν πειθαρχούμε σε νόμους που δεν παραβιάζουν τους φυσικούς, βιολογικούς νόμους. Αυτοί περιορίζουν βέβαια την ελευθερία μας, που στη φαντασία μας, στη νοητή υπόσταση του Εγώ μας, είναι απεριόριστη. Και εμείς προσπαθούμε, στηριζόμενοι σε άλλους φυσικούς νόμους, να αντισταθμίσουμε τους ανεπιθύμητους περιοριστικούς. Καλλιεργώντας τη γη ή βόσκοντας γιδοπρόβατα κατανικάμε τις απαιτήσεις της πείνας όταν υπάρχει ένδεια στο περιβάλλον μας.

Εμπειρικά ορίζομε σωστή την άποψη που εμμένει στο χρόνο. Η εμπειρία έχει διδάξει ότι κατά κανόνα η άποψη των πολλών συμπίπτει με την εμμονή στο χρόνο. Και συνήθως πορευόμαστε όπου πάνε οι άλλοι. Η εμπειρία όμως έχει δείξει επίσης πόσο συχνές είναι οι εξαιρέσεις στον κανόνα. Πολύ περισσότερο όταν κάποιος χειραγωγεί τους πολλούς, όπως γίνεται συχνά με την πολιτική και τη διαπλοκή της με τα ΜΜΕ. Η διαφορά των απόψεών καθενός μας από των άλλων έχει ιδιαίτερη βαρύτητα όταν στηρίζεται σε γνωστικά θέματα, όπου η επιστημονική εμπειρία διασταυρώνεται με τη νοητή υπόθεση. Έχει επίσης ιδιαίτερη βαρύτητα όταν στηρίζεται στην προσωπική μας βιολογική ανάγκη, στα κίνητρα του αισθητού, σωματικού, Εγώ μας. Όταν στερούμαστε τον αέρα ή μας λείπει η τροφή, το νερό, ο έρωτας, όσες απαγορεύσεις και να υπάρχουν, θα κάνουμε ό,τι μας επιτάσσουν οι βιολογικές ανάγκες μας, αδιαφορώντας για τις συνέπειες. Όταν μας στερούν οι «θεσμοί» τις «δόσεις» χάρη στις οποίες επιβιώνομε, θα κάνουμε κάθε παραβίαση που μας ζητούν στο Σύνταγμά μας. Οι διαφωνούντες έχουν ιδιαίτερη αξία. Μπορεί να μην μπορώ να φανταστώ τη σωστή λύση, αλλά, αν τη δω μεταξύ άλλων επιλογών, την αναγνωρίζω πιο εύκολα. Στο πλήθος αυξάνονται στατιστικά οι πιθανότητες ανάμεσά του να υπάρχουν κάποιοι διαφωνούντες και από τη σύνθεση των διαφορετικών απόψεων μπορεί να προκύψει η πιο ορθή. Θυμίζω πως στα καθημερινά προβλήματα συνήθως υπάρχουν ποικίλες λύσεις.

Στις περισσότερες δραστηριότητές μας, τα πράγματα δεν είναι πολύ επείγοντα. Και τότε σωστές είναι οι αποφάσεις που εξασφαλίζουν το μέλλον, που σημαίνει τις ανάγκες της κοινωνίας μας, που τις προσλαμβάνομε ως ανάγκες του κοινωνικού Εγώ μας. Αυτός είναι ακριβώς ο τομέας στον οποίον παίζει ιδιαίτερο ρόλο η στάση του πλήθους. Η ανάγκη να δομηθεί μια «αποθήκη» των αναγκαίων αγαθών μπορεί να απαιτεί θυσίες στην ικανοποίηση των παρουσών αναγκών του αισθητού Εγώ. Εντάξει, θα πεινάσουμε λίγο, θα νηστέψουμε τη Σαρακοστή, χωρίς να διακυβευθεί η ύπαρξή μας, για να δώσουμε χρόνο να εμπλουτισθούν οι αποθήκες μας, να πολλαπλασιασθεί το κεφάλαιό μας, τα κεφάλια του κοπαδιού μας, και τότε, θα φθάσουμε στη θυσία, στην Πασχαλιά. Αυτή η ταλάντωση της οικονομίας, από τη νηστεία στην Πασχαλιά, και πάλι νηστεία, από τη λιτότητα με ανάπτυξη στην κατανάλωση με ύφεση και πάλι λιτότητα, έχει αποδειχθεί εδώ και χιλιάδες χρόνια η πιο ορθή. Αν το πλήθος, ή κάποιοι θεσμοί, μας προτρέπουν να καταργήσουμε τη φάση της λιτότητας ή της θυσίας, εμείς οφείλομε να επιφυλαχθούμε, να μην τους μιμηθούμε ή υπακούσουμε.

Υπάρχουν λοιπόν οι λίγοι που έχουν γνώμη ίδια με του πλήθους, κάποιοι άλλοι γνώμη διαφορετική και οι περισσότεροι απλώς παρασύρονται από το πλήθος, συμβάλλοντας στη γενίκευση της επικρατούσας άποψης. Υπάρχουν όμως και οι ελάχιστοι που χειραγωγούν το πλήθος. Αυτοί έχουν ένα προσωπικό σκοπό, καλό ή κακό, και προσπαθούν να τον επιβάλλουν στο σύνολο, διότι μόνον έτσι θα υλοποιηθεί. Με ανταμοιβές και ποινές, δημιουργούν την κρίσιμη μάζα, που διαλαλεί το δικό τους σκοπό, για να παρασύρουν σχεδόν το σύνολο της κοινωνίας. Αυτοί είναι οι μεγάλοι ηγέτες. Καλοί ή κακοί.

Τελικά, οποιοσδήποτε, και το πλήθος, μπορεί να σφάλλει. Μέσα στο πλήθος όμως υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να αλληλοσυμπληρώνονται διαφορετικές απόψεις διαμορφώνοντας ορθότερη κοινή γνώμη. Καθώς η χειραγώγηση του πλήθους είναι συχνή, καθένας οφείλει να επιφυλάσσεται στηριζόμενος στην προσωπική του εμπειρία μάλλον παρά στη γνώμη των άλλων, την οποίαν, ωστόσο, ιδίως των ειδικών για κάθε πρόβλημα, οφείλει να σέβεται. Η αυτόματη τιμωρία του από τη λανθασμένη απόφασή του είναι ο κυριότερος τρόπος για να διαπαιδαγωγηθεί και ωριμάσει.

 

Ανοχή

ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ. Α. ΣΙΔΕΡΗ*,

dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 19 Μαΐου, 2017

Ιατρικό συνέδριο. Γερμανία. Λεωφορεία εξυπηρετούν την κίνησή μας. Θαύμασε ένας συνάδελφος: «Γράφει ότι το λεωφορείο θα περάσει από αυτή την ενδιάμεση στάση στις 10.06΄ και πραγματικά έτσι έγινε. Αυτό θα πει οργάνωση!» Στην επιστροφή περάσαμε μπροστά από το ξενοδοχείο του όπου δεν υπήρχε στάση. Ζήτησε από τον οδηγό ο συνάδελφος να σταματήσει μια στιγμή να κατέβει, να μην περπατάει μετά. Εκείνος αρνήθηκε. «Καλά, μια στιγμή θα σταματούσε. Δεν είν’ άνθρωποι αυτοί», αγανάκτησε ο συνάδελφος. Προφανώς, η «στιγμή», θα ήταν, 2-3 λεπτά, για να κατέβει και ο οδηγός δεν θα ήταν ακριβής στην ώρα του στην επόμενη στάση. Πρέπει να πάρουμε μιαν απόφαση. Εμείς οι άνθρωποι σχηματίζομε τους νόμους για την πολιτεία μας. Πολιτικά ζώα είμαστε. Πώς τους θέλομε; Να λειτουργούν σα να είμαστε «ρομπότ» και η πολιτεία μας σα να ήταν κοινωνία μυρμηγκιών ή μελισσών ή να λειτουργούμε «ανθρώπινα», υπολογίζοντας τις ανάγκες και επιθυμίες καθενός πολίτη ξεχωριστά, μ’ άλλα λόγια σα να είμαστε αγέλη, σαν των προβάτων ή των λύκων, όπου καθένα μέλος της κάνει ό,τι γουστάρει;

Θυμάμαι στην πρώτη περίοδο του ΠΑΣΟΚ, με τις μεταβολές που εισήγαγε. Ήταν ένας έντιμος συνάδελφος που διαμαρτυρόταν για τα χατίρια που γίνονταν όσο κυβερνούσε η δεξιά και οι άρρωστοι έφευγαν στο εξωτερικό με έξοδα της πολιτείας. Του ανατέθηκε η προεδρία της επιτροπής που έκρινε τις άδειες για μετάβαση ασθενών στο εξωτερικό. Μια εκλεκτή ηθοποιός, η Έλλη Λαμπέτη, χρειάστηκε να πάει για εγχείρηση σε άλλη χώρα. Ο συνάδελφος αρνήθηκε να υπογράψει, διότι δεν πληρούσε τα κριτήρια που έθετε ο νόμος. Όλος ο τύπος στράφηκε εναντίον του. Να τον κατασπαράξουν που δεν έκανε την εξαίρεση.

Επιτέλους, ύστερα από πολλές δεκαετίες εγκατάλειψης του αεροδρομίου, αποφασίστηκε να γίνει αξιοποίηση του Ελληνικού. Η αντιπολίτευση θεώρησε ότι αυτό το «φιλέτο» δόθηκε για ψίχουλα στους εκμεταλλευτές κι ότι θα μπορούσε να είχε γίνει κάτι καλύτερο (που δεν το έκανε όσο ήταν κυβέρνηση). Αναμενόμενο ήταν. Κι η κυβέρνηση φυσικά απάντησε ότι στη δεινή κατάσταση (που, φυσικά, μας έφεραν οι προηγούμενες κυβερνήσεις –όχι αυτή!) είμαστε αναγκασμένοι να κάνουμε συμβιβασμούς. Δε μιλώ όμως για τα κόμματα, που έχομε συνηθίσει σε τέτοιες συμπεριφορές τους. Μιλώ για το τεχνοκρατικό μέρος. Ένας υπάλληλος του δασαρχείου θεώρησε ότι καμιά 50ριά στρέμματα από τα πάνω από 6000 είναι δάσος και οι νόμοι απαγορεύουν να γίνει εκεί οτιδήποτε. Και κάποιο υπουργείο αποφάνθηκε πως εκεί υπάρχουν αρχαία, και τίποτε δεν επιτρέπεται να γίνει. Πέσαμε όλοι πάνω τους να τους φάμε. Τόσο το δασαρχείο όσο και το υπουργείο, αν υπογράψουν, διαπράττουν παρανομία. Ακριβώς, όπως κι ο Γερμανός οδηγός αν σταματούσε εκεί που δεν υπήρχε στάση. Ένας σωστός εισαγγελέας καραδοκεί στη γωνία να περιλάβει τους δασάρχες και υπουργούς που θα βάλουν την υπογραφή τους. Κι όλη η εκάστοτε αντιπολίτευση θα στηλιτεύσει την κυβέρνηση που είτε παρανομεί είτε δεν κάνει αυτό που συμφέρει τον λαό. Διαλέξτε.

Τα αδιέξοδα λύνονται με αλλαγή κανόνων. Είμαστε πολιτεία. Ούτε κοινωνία ούτε αγέλη. Έχομε νόμους όπως οι κοινωνίες του ζωικού βασιλείου, αλλά τους νόμους τους ορίζουμε εμείς, θεσμοθετώντας ελευθερίες, όπως στις αγέλες των ζώων. Αυτό σημαίνει πως, για να μη βρισκόμαστε σε αδιέξοδα, πρέπει να προβλέπονται ανοχές. Αν θέλουμε τα λεωφορεία μας να σταματούν και μεταξύ των στάσεων για να εξυπηρετούνται κάποιοι επιβάτες, επιτρέπομε στον οδηγό να το κάνει, όμως πληρώνομε τίμημα: Η ολική διαδρομή επιμηκύνεται. Από την αφετηρία ως το τέρμα προϋπολογίζεται καθυστέρηση αντί της μίας ώρας, μιάμιση. Και από τη στάση το λεωφορείο θα περάσει όχι στις 10.06΄, αλλά μεταξύ 10.04΄ και 10.10΄. Κι όποιος χάσει το λεωφορείο ή περιμένει παραπάνω στη στάση, ε, τι να κάνουμε; Ανοχή!

Όλες οι λύσεις είναι ανεκτές, αλλά πρώτα απαιτείται η συναίνεση των πολιτών. Αξιόπιστη ενημέρωση. Είδα στο αεροδρόμιο να γράφει ελληνικά: «Το αεροπλάνο θα αναχωρήσει στις 11.35΄». Η αγγλική επιγραφή όμως έγραφε: «Το αεροπλάνο είναι προγραμματισμένο να αναχωρήσει στις 11.35΄». Αν ξεκινήσει το αεροπλάνο στις 11.40΄, η ελληνική επιγραφή ψεύδεται. Η αγγλική όμως όχι. Ο προγραμματισμός είναι πραγματικότητα, όχι όμως η αναχώρηση.

Πέρα από την ειλικρίνεια απέναντι στον πολίτη, απαραίτητη είναι η νόμιμη ανοχή, εφόσον όμως έχει τη συναίνεση των πολιτών. Λέει ο νόμος για ένα έγκλημα: 5-10 χρόνια φυλακή. Μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια ο δικαστής αποφασίζει, λαμβάνοντας υπόψη τυχόν ελαφρυντικά. Πόση ανοχή; Ιδανικά, θα όφειλε για κάθε νόμο να υπάρχει δημοψήφισμα από όλον το λαό. Πρακτικά αυτό είναι αδύνατο και το δημοψήφισμα γίνεται για εξαιρετικά σοβαρά θέματα, μια φορά στις πολλές δεκαετίες (εκτός από πολύ δημοκρατικές χώρες, όπως είναι η Ελβετία). Εναλλακτικά, μπορούν, αντί του λαού, να αποφασίζουν αντιπρόσωποί του, εφόσον εκφράζουν αξιόπιστα τη βούλησή του. Στα παραδείγματα που ανέφερα παραπάνω, προγραμματισμός λεωφορείου, χρηματοδότηση δαπανών υγείας στο εξωτερικό, δασικοί ή αρχαιολογικοί περιορισμοί, καμιά ιδιαίτερη γνώση δεν απαιτείται. Μόνο βούληση. Τη γνώση οφείλουν να την έχουν οι υπουργοί που εισηγούνται λύσεις και νόμους. Και, φυσικά, οι αντιπολιτευόμενοι πολιτικοί. Η κυβέρνηση θα υπερτονίσει το όφελος από το έργο ή νόμο που προτείνει, η αντιπολίτευση θα υπερτονίσει το κόστος και γενικά τη ζημιά που θα προκύψει. Τη βούληση όμως την έχει ο λαός. Και το μόνο πραγματικά αντιπροσωπευτικό δείγμα του λαού για λήψη αποφάσεων είναι εκείνο που έχει επιλεγεί με κλήρωση. Όπως γίνεται στα δικαστήρια των ενόρκων.

Σε μια πρόταση Συντάγματος (Προ-προ-σχέδιο Συντάγματος, dimitissideris.wordpress.com) υποστηρίζεται πως τα εκτελεστικά όργανα, (αρχαίοι στρατηγοί, και σήμερα κυβέρνηση, δήμαρχος, περιφερειάρχης, επικεφαλής συνδικαλιστικών οργάνων) οφείλουν να εκλέγονται μεταξύ εκείνων που έχουν τις κατάλληλες γνώσεις και πείρα για το έργο που αναλαμβάνουν. Ο λαός φυσικά θα κρίνει αν έχουν τα προσόντα. Τα βουλευτικά όργανα όμως, όπως η αρχαία και η σύγχρονη βουλή, καθώς και τα διοικητικά συμβούλια δήμων, περιφερειών και συνδικαλιστικών οργάνων οφείλουν να κληρώνονται, όπως κληρώνονται και οι ένορκοι της ποινικής δικαιοσύνης, και μάλιστα για περιορισμένο χρόνο. Η κλήρωση αφαιρεί τη δυνατότητα να αναπτυχθούν πελατειακές σχέσεις (πουλώ εξυπηρέτηση για αγορά ψήφων) που συνοδεύουν απαρέγκλιτα κάθε εκλογή. Η πρόταση για το Σύνταγμα προχωρεί ως εκ περισσού να προτείνει μια Γερουσία διορισμένη ex officio από τέως επικεφαλής της εκτελεστικής, βουλευτικής και δικαστικής εξουσίας. Η Γερουσία θα μπορεί να κρίνει νόμους με μακροπρόθεσμες συνέπειες, όπως είναι τα δικαιώματα των μειοψηφιών, η διανομή της γης κ.λπ. , ώστε να αποφευχθούν επιπόλαιες, δημαγωγικές αποφάσεις με βραχυπρόθεσμα οφέλη και μακροπρόθεσμες δυσεπίλυτες ζημίες.

*Ο Δημήτρης Σιδερής είναι ομ. καθηγητής καρδιολογίας

Μικρές κοινότητες

Κοινή Γνώμη, 16 Μαΐου 2017

Γεννήθηκα και μεγάλωσα ως τα 17 μου χρόνια στην Ερμούπολη. Ως τα 29 έζησα στην Αθήνα πηγαινοερχόμενος τακτικά στο πατρικό σπίτι. Ακολούθησε απουσία 4 ετών στην Αγγλία κι έπειτα πάλι Αθήνα. Στα 56 μου μετακόμισα στα Ιωάννινα, για 12 χρόνια, για να εγκατασταθώ πια στη στερνή φάση της ζωής μου πάλι στην Αθήνα, με θέρετρο την πατρώα γη, Σύρο (και λιγότερο Νάξο). Οι αλλαγές κατοικίας με έκαναν να εκτιμήσω τις διαφορές των ποικίλων τόπων. Μια μικρή σχετικά κοινωνία στην αρχή, μια μεγαλούπολη μετά, πάλι μικρότερη πόλη τα Ιωάννινα.

Μια πρώτη διαφορά παρατήρησα στα Ιωάννινα. Οι υπάλληλοι σε ποικίλες υπηρεσίες, Εφορία, Τράπεζες, ΟΤΕ κλπ διέφεραν από τους αντίστοιχους Αθηναίους. Φέρονταν λιγότερο «γραφειοκρατικά», πιο «ανθρώπινα». Έτσι, θυμήθηκα, ήταν και στην ιδιαίτερη πατρίδα μου. Η διαφορά επομένως δεν οφειλόταν τόσο σε διαφορετική στόφα μεταξύ Ελλήνων από διαφορετικές περιοχές. Η πιο προφανής αιτία φαίνεται να είναι το μέγεθος της κοινωνίας. Στη μεγαλούπολη είσαι ανώνυμος. Στη μικρή κοινότητα θα συναντήσεις τον άλλο στο δρόμο σου, είστε αναγκασμένοι να ανταλλάξετε μια καλημέρα – ή όχι (και αυτό θα γίνει αντιληπτό από ευρεία μάζα της τοπικής κοινωνίας). Ο υπάλληλος του ΟΤΕ δέχθηκε τηλεφωνικά να με περιμένει μετά το πέρας του ωραρίου του, ο εφοριακός για να εκδώσει τα κατάλληλα έγγραφα μού πρόσφερε κάθισμα και καφέ και ακόμη τηλεφώνησε αυτός στην εφορία των Αθηνών για να τακτοποιήσει την υπόθεσή μου κλπ. Κι αυτή τη φιλική συμπεριφορά των γραφειοκρατών τη διαπίστωσα πριν μάθουν πως είχα εκλεγεί καθηγητής στο Πανεπιστήμιο· και, παρατήρησα, ήταν ίδια σε κάθε άλλο πελάτη τους.

«Σπάνια στη ζωή σου έρχονται στιγμές που μπορείς, αν θέλεις, να φερθείς σαν ήρωας· καθημερινά όμως παρουσιάζονται πλήθος ευκαιριών για να μη φερθείς μικρόψυχα». Δεν ξέρω ποιος το είπε, αλλά μ΄ αρέσει. Οι νόμοι δεν μπορούν να προβλέπουν και επιβλέπουν τα πάντα. Κι ούτε να εξασφαλίσουν την καθημερινή τήρηση της συμπεριφοράς των πολιτών με ποινές ή, σπανιότερα, με ανταμοιβές. Είναι απαραίτητοι οι νόμοι σε μια κοινωνία. Πέρα όμως από αυτούς, υπάρχει η κοινωνική επίβλεψη. Με ήπιες αποδοκιμασίες και επιδοκιμασίες, που όμως προέρχονται από μεγάλο πλήθος ατόμων, επιτυγχάνουν την κοινωνικά επιθυμητή καθημερινή συμπεριφορά. Κι αυτό είναι δυνατό μόνο στα πλαίσια των μικρών κοινοτήτων, των μικρών πόλεων, των συνοικιών, των ενοριών.

Η Ελλάδα είναι μοναδική χώρα με μέγιστη ποικιλία εδάφους σε σχετικά πολύ περιορισμένο γεωγραφικό χώρο. Ψηλά βουνά δίπλα σε πεδιάδες, δίπλα σε νησιά με θάλασσα, πλήθος ποτάμια και λίμνες. Η γεωγραφική διαμόρφωση επιβάλλει αντίστοιχη επικρατούσα απασχόληση. Οι βουνήσιοι είναι αναγκαστικά κυρίως βοσκοί ή ληστές. Οι νησιώτες ναυτικοί, ψαράδες, έμποροι ή πειρατές. Οι πεδινοί είναι κυρίως αγρότες, τσιφλικάδες ή κολλήγοι. Οι διαφορετικές συμπεριφορές μεταξύ ανθρώπων που είναι πολύ κοντά ο ένας με τον άλλον και έχουν την ίδια γλώσσα, μέγιστη δυνατότητα επικοινωνίας δηλαδή, είναι ο τρόπος για δημιουργία και μίμησης, αλλά και άλλοτε αντιπαλότητας, άλλοτε συμπληρωματικής συνεργασίας, όπως είναι το εμπόριο. Ο κοινός λόγος εμπλουτίζεται έτσι, το εύρος των εννοιών επεκτείνεται. Στην ιδιαίτερη πατρίδα μου, είχα ταυτίσει τη λέξη και την έννοια «δέντρο» με το πεύκο, τη συκιά και μερικά άλλα. Όταν βρέθηκα στα ψηλά βουνά της Πίνδου ή και προηγουμένως στην Πάρνηθα, περιέλαβα στην έννοια του δέντρου και την οξιά και το έλατο κλπ. Κι αυτό ισχύει για κάθε άλλου είδους έννοια. Δεν είναι τυχαίο που οι Έλληνες απόκτησαν από την αρχαιότητα τόσο αξιοθαύμαστο εύρος αντιλήψεων. Μεταξύ γειτόνων υπάρχει βέβαια κάθε λόγος να αναπτύσσεται συνεργασία, αλλά και αντιπαλότητα. Δεν είναι περίεργο λοιπόν που οι πρόγονοί μας ζούσαν σε κράτη πόλεις, ώσπου τους ένωσε βίαια ο Φίλιππος.

Το μειονέκτημα των μικρών κοινοτήτων επισημάνθηκε ήδη: ανάπτυξη αντιπαλότητας. Στο τελειότερο πολιτικό σύστημα που εμφανίσθηκε ποτέ, της αρχαίας Αθήνας, κατάλαβαν πολύ πρώιμα τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Στα μυθικά πλαίσια που οι άρχοντες κατάγονταν από θεούς και ήρωες, ο βασιλιάς Κέκροπας χώρισε αντίστοιχα γεωγραφικά την Αττική σε πολλούς δήμους, τη Διάδα, Αθηναΐδα, Ποσειδωνιάδα και Ηφαιστιάδα. Οι πολλοί δήμοι έδωσαν τον πληθυντικό στο όνομα του ενιαίου κράτους, των Αθηνών. Τα μειονεκτήματα φάνηκαν έγκαιρα. Αποσχιστικές τάσεις και αντιπαλότητα αναπτύχθηκε μεταξύ των ποικίλων δήμων. Και ο επόμενος μεγάλος βασιλιάς, ο Ίωνας, χωρίς να άρει τη διαίρεση στους δήμους του Κέκροπα, έκανε δεύτερη διαίρεση, διαπολεϊκή αυτή τη φορά, σε φυλές, πάλι στηριγμένη στην καταγωγή από ποικίλους τοπικούς ήρωες. Οι Γελέωνες (Γελέων γιος του Ίωνα) ήταν κτηματίες, γεωργοί. Οι Όπλητες (από τον Όπλητα) ήταν οι εκτροφείς μεγάλων ζώων με οπλές, άλογα και βόδια. Οι Αιγικορείς (από τον Αιγικορέα) έβοσκαν βέβαια γιδοπρόβατα. Και οι Αργαδείς (από τον Αργάδη) ήταν οι εργάτες, τεχνίτες κλπ). Στην εποχή του Κλεισθένη καταργήθηκε οριστικά η σημασία της καταγωγής των πολιτών. Η διαίρεση του Κέκροπα θυμίζει σήμερα την τοπική αυτοδιοίκηση, περιφέρειες και δήμους. Η διαίρεση του Ίωνα θυμίζει τη συνδικαλιστική διαίρεση των εργαζομένων. Ο Κρητικός, Θεσσαλονικιός, Γιαννιώτης κλπ μπορεί κάποιες φορές να αισθάνονται πως αδικούνται από τους κυρίαρχους Αθηναίους και να επιδιώκουν μετεγκατάσταση στην Αθήνα. Ωστόσο, ο εργάτης από καθεμιά περιοχή, νοιώθει ότι τα συμφέροντά του μπορεί να ταιριάζουν περισσότερο με τα συμφέροντα των εργατών άλλων περιοχών, παρά με τα συμφέροντα π.χ. των εργοδοτών του τόπου του. Κι αυτό το αίσθημα δρα ενωτικά για το κράτος.

Όλα αυτά προϋποθέτουν βέβαια ότι η τοπική αυτοδιοίκηση και τα συνδικαλιστικά όργανα ενεργούν σωστά, εκφράζοντας τη βούληση των μελών τους. Η βούληση ενός πλήθους, όταν δεν εκφράζεται άμεσα (δημοψήφισμα) εκπροσωπείται καλύτερα με κλήρωση των αρχόντων μεταξύ του συνόλου των μελών. Η εκλογή αντιπροσώπων δεν εκφράζει ικανοποιητικά το σύνολο, καθώς ο εκλεγμένος ενεργεί έτσι που να μπορεί να επανεκλεγεί. Αυτή η πελατειακή σχέση (πουλώ εξυπηρέτηση για να αγοράσω ψήφους) είναι κύρια πληγή όλων των ολιγαρχικών συστημάτων, όπως είναι οι ποικίλες ρεπούμπλικες του Δυτικού πολιτισμού (π.χ. Bundesrepublik Deutschland, République française κλπ) και της δικής μας ψευδώς λεγόμενης «δημοκρατίας». Δημοκρατία, θυμίζω, είναι το πολίτευμα στο οποίο οι άρχοντες κληρώνονται, ενώ στην Ολιγαρχία εκλέγονται (Αριστοτέλης). Οι επικεφαλής, δήμαρχος, πρόεδρος συνδικαλιστικού οργάνου, μπορούν να εκλέγονται ως εκλεκτοί, έχοντας όμως κληρωτά συμβούλια που τους ελέγχουν.

Τα συμφέροντα όσων εξυπηρετούνται τοπικά από την τοπική αυτοδιοίκηση και επαγγελματικά από τα συνδικαλιστικά όργανα είναι η πρωταρχική αποστολή των μικρών κοινωνιών. Ακολουθούν η αλληλεγγύη και η πειθαρχία στην ιεραρχία των μελών τους. Το κράτος εξασφαλίζει ότι η δραστηριότητά τους δεν είναι επιζήμια σε ανταγωνιστικές μικρές κοινότητες.

 

ΕΥΧΕΣ

ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ. Α. ΣΙΔΕΡΗ*,

dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών. 9 Μαΐου 2017

ΑΦΗΓΕΙΤΑΙ ο Wiener, πατέρας της Κυβερνητικής. Το γέρικο ζευγάρι βρήκαν το μπουκάλι, το εκπωμάτισαν κι ελευθέρωσαν το φυλακισμένο Τζίνι. «Θα εκπληρώσω τρεις επιθυμίες σας, γιατί με ελευθερώσατε», τους είπε. «Ένα εκατομμύριο δολάρια», ζήτησαν πρώτη ευχή. Χτυπάει η πόρτα κι έρχεται πράκτορας μιας ασφαλιστικής εταιρίας. «Ο γιος σας είχε ασφαλιστεί για ένα εκατομμύριο. Σκοτώθηκε και το ποσό είναι δικό σας, αφού είστε οι μόνοι κληρονόμοι του». Θρηνούν οι γέροι. «Να δούμε τον γιο μας!», καλούν για δεύτερη ευχή. Παρουσιάζεται στο δωμάτιο το φάντασμα του γιου τους. Τριγυρίζει και τους θυμίζει που έγιναν αιτία να σκοτωθεί. «Να απαλλαγούμε από το φάντασμα!», ζητούν τελευταία ευχή. Κι ο γιος τους επιτέλους αναπαύεται. Σε κάθε ευχή μας, κάθε προσπάθεια για ικανοποίηση των επιθυμιών μας, λέει ο Wiener, πρέπει να λογαριάζουμε τις συνέπειες.

Επικράτησε στη Γαλλία ο Macron, κεντρώος, νικώντας τη Le Pen, ακροδεξιά. Να χαρούμε ή να θλιβόμαστε; Ο γάιδαρος, το πρόβατο, η γάτα είναι ζώα και έχουν τέσσερα πόδια. Άρα, συμπεραίνω, τα ζώα έχουν τέσσερα πόδια. Ώσπου βλέπω ένα φίδι, μια κότα, μια μέλισσα, μια αράχνη, μια σαρανταποδαρούσα. Ο επαγωγικός συλλογισμός είναι γεμάτος παγίδες. Ο Α.Παπανδρέου, ο Τσίπρας ήταν/είναι αριστεροί και μας έφεραν τη συμφορά του λαϊκισμού. Ο κομμουνισμός είναι αριστερά, άρα ο κομμουνισμός φέρνει τη συμφορά του λαϊκισμού. Οι δεξιοί ταγματασφαλίτες συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς. Άρα η Δεξιά είναι προδοτική παράταξη. Η επανάσταση του Λένιν κατέρρευσε σε 7 δεκαετίες. Επομένως, ήταν αναποτελεσματικό το σύστημα. Ήταν άραγε ή υπέστη μια καταστροφική εισβολή ξένων δυνάμεων στο έδαφός της, οικονομικό εμπάργκο στη συνέχεια και περικυκλώθηκε από εχθρικές στρατιωτικές βάσεις; Ασφαλής απάντηση δεν υπάρχει. Γεγονός παραμένει ότι κατέρρευσε. Έφταιγε ο κομμουνισμός για την αντιπαλότητα με το δυτικό πολιτισμό άραγε; Η αντιπαλότητα, μετά την κατάρρευση, εξακολουθεί.

Και τώρα, που επικράτησε ο κεντρώος Macron και ηττήθηκε η ακροδεξιά Le Pen, να χαίρομαι ή να θλίβομαι;

Πριν από ένα αιώνα η πρωτοφανής βιομηχανική επανάσταση οδήγησε σε μια εξίσου πρωτοφανή αντιπαλότητα μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων, που είχε αντικαταστήσει, μετά το Διαφωτισμό και τη Γαλλική επανάσταση, την παρακμασμένη αντίθεση μεταξύ «ευγενών» φεουδαρχών και υποτελών τους. Σήμερα; Η μαρξιστική διαίρεση σε αριστερά και δεξιά είναι παρωχημένη. Πλούσιος δεν είναι πια αυτός που κατέχει μέσα παραγωγής, αλλά αυτός τον οποίον εμπιστεύονται οι «αγορές», οι τραπεζίτες. Και αυτή η κατάσταση αντικαθιστά την αντιπαλότητα αριστεράς-δεξιάς με την αντιπαράθεση παγκοσμιοποίησης-εθνικισμού. Τι ειρωνεία! Οι οπαδοί της παγκοσμιοποίησης πετυχαίνουν, ό,τι επιδίωκε πριν από ένα αιώνα η παγκόσμια Αριστερά, με τις περίφημες αλλεπάλληλες «Διεθνείς» της. Εχθροί της παγκοσμιοποίησης είναι μαζί η «εθνικιστική» ακροδεξιά και η «διεθνής» ακροαριστερά. Την Ε.Ε. στηρίζουν η παραδοσιακή μετριοπαθής δεξιά και η μετριοπαθής αριστερά.

Ο Macron υποστηρίζει την παγκοσμιοποίηση, εχθρός της είναι η Le Pen.

Παγκοσμιοποίηση! παγκόσμια ευχή της ανθρωπότητας, σαν των γέρων του Wiener. Αλλά το κόστος της ποιο είναι; Άμεση συνέπεια είναι η κατάργηση του εθνικού κράτους με τα σύνορά του, όπως εγκαθιδρύθηκε κυρίως μετά τη Γαλλική, αστική, επανάσταση. Αυτό σημαίνει ότι εμείς γινόμαστε Ευρωπαίοι, παύοντας να είμαστε Έλληνες. Όπως στο παρελθόν είχαμε γίνει Ρωμαίοι (Ρωμιοί) ξεχνώντας την ιδιότητά μας ως Ελλήνων. Σήμαινε ειδωλολάτρες. Ας είναι καλά ο αγράμματος Κολοκοτρώνης που μας το θύμισε.

Μπορούμε να επιβιώσουμε πια ως Έλληνες; Πιστεύω πως ερμηνεύω τη βούληση της συντριπτικής πλειοψηφίας των Ελλήνων ότι θέλομε να επιβιώσουμε ως Έλληνες είτε παγκοσμιοποιημένα είτε απαγκοσμιοποίητα. Μπορούμε;

Δύο δυνάμεις ίσες και αντίθετες αλληλοεξουδετερώνονται. Το σημείο όπου εφαρμόζονται μένει ακίνητο. Αν όμως οι δύο δυνάμεις δεν ασκούνται στην ίδια ευθεία, σχηματίζουν ζεύγος και το σύστημα αρχίζει να περιστρέφεται. Δυο αντίθετες δυνάμεις ούτε αλληλοεξουδετερώνονται αν είναι ίσες ούτε υπερνικά η μια την άλλη, αν είναι άνισες, εφόσον δρουν συμπληρωματικά. Με διαφορετική δράση η καθεμιά, συμβάλλουν σε μια νέου είδους κίνηση.

Αυτά που πρέπει να κάνουμε για να μείνουμε Έλληνες είναι αυτά ακριβώς που με μακροχρόνια πλύση εγκεφάλου μάς έχουν αποτυπωθεί ως απαράδεκτα.

Πρέπει, λέω, να διατηρήσουμε και δραστηριοποιήσουμε την εθνική μας ταυτότητα, χωρίς αντιπαράθεση, συμπληρωματικά με τους άλλους. Είμαι περήφανος γι΄ αυτό που είμαι. Όχι για τους προγόνους μου, ούτε διότι είμαστε ανώτεροι από τους άλλους λαούς, αλλά διότι είμαστε αυτοί που είμαστε, διαφορετικοί από τους άλλους. Οι πρόγονοί μας εφηύραν κάποιες αρχές, που εξακολουθούν να ισχύουν. Είμαι Έλληνας όταν εφαρμόζω τις αρχές τους στις σύγχρονες συνθήκες, όχι όταν αντιγράφω αναχρονιστικά το τι έκαναν εκείνοι, τότε. Ούτε φυσικά αντιγράφοντας τους εταίρους μας που εμφανίζονται ψευδώς ως διάδοχοι του δικού μας προγονικού πολιτισμού. Είμαι περήφανος για τη γλώσσα που μιλώ και δεν αντιγράφω την προπατορική γλώσσα, που, ωστόσο, θέλω να τη μαθαίνω από μαθητής των μικρών τάξεων του δημοτικού για να αυξάνω την εκφραστική μου ικανότητα εμπλουτίζοντας τη σημερινή μου γλώσσα και να διαβάζω άμεσα, αμετάφραστα, τη σκέψη τους· και θέλω να γράφω τη σημερινή γλώσσα μου όπως εκείνοι, εφαρμόζοντας τις αρχές μιας από τις πιο σημαντικές ανακαλύψεις τους, την αρχή του αλφαβήτου τους: Ένας φθόγγος για κάθε γράμμα και ένα γράμμα για κάθε φθόγγο. Έτσι γίνομαι πιο συνειδητά Έλληνας. Παλεύω για να υλοποιώ τη βούληση όλου του ελληνικού λαού, εφαρμόζοντας τη μοναδική αρχή των προγόνων μου, την κλήρωση των αρχόντων (εκτός, όπως εκείνοι, από όταν απαιτούνται εξειδικευμένες γνώσεις). Συντάσσομαι με τη δημοκρατία, όπως την όρισε ο Αριστοτέλης, κληρώνοντας τους άρχοντες, σε αντιδιαστολή με την ολιγαρχία, όπου εκλέγονται, όπως στις ρεπούμπλικες του δυτικού πολιτισμού. Προγραμματίζω μια οικονομία, όχι όπως μας την υπαγορεύουν, αλλά για να διαμορφώσω οικονομο-πολιτιστικά τη γη που κληρονόμησα, σύμφωνα με τις γνώσεις και την τέχνη μας, εστιάζοντας εκεί όπου συναντώνται ανάγκες, πόροι και τεχνογνωσία. Επανοικίζω γονιμοποιώντας παραγωγικά τα εγκαταλειμμένα χωριά μας και τα 3000 περίπου νησιά μας: Με βοσκή, καλλιέργεια μέγιστης ποικιλίας προϊόντων στη μέγιστη ποικιλία του εδάφους μας, καλλιέργειες κάθε είδους θαλασσινών, παραγωγή πεντακάθαρης δωρεάν ενέργειας με ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά, κυματική ενέργεια, εκμετάλλευση του σχεδόν βέβαιου υπόγειου και υποθαλάσσιου πλούτου μας, πολιτισμό.

Κι αν οι εταίροι μας αντιδρούν πνίγοντάς μας ασφυκτικά, εγώ είμαι έτοιμος να αντιδράσω, θυσιάζοντας το βόλεμα (και τη ζωή μου, αν χρειαστεί) και, χωρίς να ενδίδω, συνεργαζόμενος συμπληρωματικά μαζί τους, με τα πρωτότυπα προϊόντα μου που τα έχουν ανάγκη, «πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους», και χωρίς επιβολή των αρχών μου σ΄ αυτούς.

Ο Macron θα προωθήσει συμπληρωματική ανάπτυξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Αν ναι, χαίρομαι. Αν όχι, «καρτερώ φιλελεύθερη λαλιά».

* Ο κ. Δημήτρης Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής καρδιολογίας

 

Μακεδόνες

Κοινή Γνώμη, 9 Μαΐου 2017

Ο Δημοσθένης θεωρούσε το βασιλιά των Μακεδόνων Φίλιππο «βάρβαρο». Μιλούσε ακαταλαβίστικα, σαν να έκανε «μπαρ-μπαρ». Ο Ισοκράτης όμως, κι αυτός Αθηναίος, έλεγε πως «Τὸ τῶν Ἑλλήνων ὄνομα πεποίηκε μηκέτι τοῦ γένους ἀλλὰ τῆς διανοίας δοκεῖν εἶναι καὶ μᾶλλον Ἓλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἤ τοὺς τῆς κοινῆς φύσεως μετέχοντας». Η παιδεία δηλαδή μετράει για να πούμε κάποιον Έλληνα κι όχι η καταγωγή. O Ηρόδοτος περιγράφει πως ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αλέξανδρος του Περδίκκα έλαβε μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες, όπου μόνον Έλληνες επιτρεπόταν να μετάσχουν.

Η ταυτότητα των λαών καθορίζεται από την καταγωγή, τον τόπο τους, την παιδεία, τη θρησκεία, τη γλώσσα που μιλούν. Το πρόβλημα των Μακεδόνων μας τυραννάει ως σήμερα. Για την καταγωγή, μόνο μυθολογικές πληροφορίες έχομε που απηχούν τα συναισθήματα λαών, τουλάχιστον στην αρχαιότητα. Παιδιά κι εγγόνια του Έλληνα ήταν ο Δώρος, ο Ίωνας, ο Αχαιός και ο Αίολος, γεννήτορες των Δωριέων, Ιώνων, Αχαιών, Αιολών. Αποτελούσαν το «Γένος» των Ελλήνων. Αδελφή του Έλληνα ήταν η Θυία, που παιδιά της ήταν ο Μακεδόνας, ο Γραικός κλπ. Αυτοί ήταν λοιπόν «ξαδέλφια» των Ελλήνων. Ο προπάτορας όλων, ο Προμηθέας, μας παρέδωσε, κλέβοντάς την από τους θεούς, τη Γνώση και την Τέχνη, την παιδεία. Οι Μακεδόνες επομένως είχαν την ίδια παιδεία, το ίδιο «έθος», με τους Έλληνες, ανήκαν στο ίδιο «Έθνος». Ίδιο έθνος, άλλο γένος! Ο διεθνής όρος nation (λατινικά nasco=γεννώ) σημαίνει γένος. Λέξη για το έθνος δεν έχουν οι ξένοι και επιτείνουν τη σύγχυση ταυτίζοντας το ethnicity με το nationality.

Για τη γλώσσα τους, δεν ξέρομε πολλά. Δεν υπήρχε τότε φωνόγραφος για να ακούσουμε πώς μιλούσαν οι αρχαίοι Μακεδόνες και οι Έλληνες. Για να τους ονομάζει ο Δημοσθένης βαρβάρους, σημαίνει πως οι Αθηναίοι δεν καταλάβαιναν τι έλεγαν οι Μακεδόνες, όπως κι εγώ δεν καταλάβαινα μια γριούλα που μου μιλούσε ποντιακά. Τα ονόματα των Μακεδόνων, όσων τουλάχιστον αναφέρει η ιστορία, ήταν καθαρά Ελληνικά: Φίλιππος, Αλέξανδρος, Δημήτριος, Πτολεμαίος κλπ. Το Δίο, αρχαία Μακεδονική πόλη στον Όλυμπο, έχει πολεοδομία με τα ίδια χαρακτηριστικά όπως των Ελληνικών πόλεων, ναούς αφιερωμένους στους ίδιους θεούς, με ελάχιστες τοπικές παραλλαγές, και επιγραφές Ελληνικές.

Ο τόπος που κατοικούν οι σύγχρονοι αυτοαποκαλούμενοι «Μακεδόνες» δεν έχει, σημαντικά τουλάχιστον, μνημεία από την εποχή των Μακεδόνων του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου. Όλα τα αξιόλογα μνημεία τους (Δίο, Βεργίνα, Αμφίπολη κλπ) βρίσκονται στην Ελληνική Μακεδονία. Ο τόπος τους αντιστοιχεί στην αρχαία Παιονία. Οι Ρωμαίοι όμως την ένωσαν με τη Μακεδονία κι από τότε όλος αυτός ο τόπος ονομάζεται Μακεδονία.

Από την εποχή του Φιλίππου, όταν η Ελλάδα έγινε ενιαία χώρα, Έλληνες και Μακεδόνες βρισκόμαστε κάτω από τους ίδιους θεσμούς, Μακεδονικούς, Ρωμαϊκούς, Βυζαντινούς, Οθωμανικούς, για πάνω από 2 χιλιετίες. Ίδια ήθη, ίδιο έθνος. Μου φαίνεται, τελικά, ξεκάθαρο, πως οι Μακεδόνες και οι Έλληνες είμαστε το ίδιο έθνος, έστω και διαφορετικό γένος. Ο Αλέξανδρος, στο αφιέρωμά του, ανέφερε: «Αλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων». Είχε επομένως Ελληνική συνείδηση. Τους Μακεδόνες δεν τους ανέφερε, θεωρώντας τους αυτονόητα Έλληνες. Σε κάποια φάση, άρχισε διαφοροποίηση με την κάθοδο Σλάβων (Βουλγάρων). Όσο πιο βόρεια τόσο πιο συχνά η επικρατούσα γλώσσα είναι παραλλαγή της Σλάβικης, όσο πιο νότια η εξελισσόμενη Ελληνική. Η Ελληνική γραφή επικράτησε σ΄ αυτούς με τη μορφή του κυριλικού αλφαβήτου. Στον 20ό αιώνα οι πληθυσμοί άλλαξαν απότομα. Από το νότο αναγκάσθηκαν να φύγουν οι σλαβόφωνοι κάτοικοι και οι Τούρκοι, ενώ γέμισε ο τόπος από Πόντιους πρόσφυγες.

Σήμερα, οι κάτοικοι του βορρά αυτοπροσδιορίζονται ως Μακεδόνες και η πατρίδα τους ως Μακεδονία. Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει καταγωγή από τους αρχαίους Μακεδόνες, που κανένας δεν ξέρει τι απογόνους άφησαν. Ο τόπος που κατοικούν είναι η αρχαία Παιονία, που αργότερα ονομάσθηκε Μακεδονία, χωρίς μνημεία από την εποχή της Μακεδονίας του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου. Μόνο στήριγμά τους είναι ο μύθος που επινόησαν γύρω από αυτό το θέμα. Στο μύθο τους απαντούμε με άλλο μύθο, πως την εθνική τους συνείδηση τη δημιούργησε ο Τίτο. Κατά τη μαρτυρία του Μυριβήλη, γραμμένη πριν από το 1924, οι ντόπιοι συνεννοούνται άνετα με Σέρβους και Βουλγάρους, μισούν τους βουλγάρους, επειδή παίρνουν τα παιδιά τους στον πόλεμο, μισούνται από τους Σέρβους, διότι τους θεωρούν βουλγάρους και βλέπουν με συμπάθεια εμάς του περαστικούς Ρωμιούς, διότι είμαστε πιστοί στον Πατριάρχη και διότι στους τάφους των προγόνων τους και στα σκεβρωμένα εικονίσματά τους τα γράμματα είναι Ελληνικά. Όμως δεν είναι ούτε Σέρβοι, ούτε Βούλγαροι ούτε Ρωμιοί. Είναι «Μακεντόν ορτοντόξ». Δεν επιθυμούν να είναι ούτε Σέρβοι ούτε Βούλγαροι ούτε Έλληνες. Δεν τους μένει άλλο από το να είναι «Μακεδόνες».

Τους τιμωρούμε γι΄ αυτό ασκώντας βέτο σε κάθε προσπάθειά τους να ενταχθούν σε διεθνή οργανισμό. Κι αυτό, αφού δεχθήκαμε για πολλές δεκαετίες να είναι Μακεδόνες, κάτοικοι της Δημοκρατίας της Μακεδονίας στα πλαίσια της Γιουγκοσλαβίας. Ο μύθος τους είναι υπαρξιακός γι΄ αυτούς. Αν δεν είναι ούτε Σέρβοι, ούτε Βούλγαροι, ούτε Έλληνες, τι είναι; Οι μύθοι εγγεγραμμένοι στο σκληρό δίσκο της ομαδικής μνήμης δεν διαγράφονται εύκολα. Θα προτιμούσαμε όμως στη θέση τους μια μεγάλη Βουλγαρία ή μεγάλη Σερβία, ή μεγάλη Αλβανία αντί της μικρής ανεξάρτητης FYROM; Είναι προφανές, ότι κανένας άλλος εκτός από αυτούς δεν μπορεί να τους εμποδίσει να αυτοπροσδιορισθούν, στο βαθμό που δεν θίγουν εμάς. Στο Σύνταγμά τους δηλώνουν ότι δεν έχουν βλέψεις σε άλλες χώρες, χωρίς όμως να περιγράφουν τα σύνορα του κράτους τους. Το διπλωματικό πόλεμο τον έχουν πρακτικά κερδίσει. Όλοι (εκτός από εμάς) τους αποκαλούν Μακεδόνες. Πρόβλημα είναι, όπως λέει το Υπουργείο μας των Εξωτερικών, ότι, αφού υπάρχει κι άλλη Μακεδονία, η Ελληνική και Βουλγαρική, το όνομα του Κράτους τους ως Μακεδονία υποδαυλίζει αλυτρωτικές τάσεις.

Είναι οι γείτονές μας. Έχομε περισσότερα κοινά παρά διαφορές, συμπεριλαμβάνοντας τον τρόπο που κάνομε το σταυρό μας. Έχομε ισχυρά οικονομικο-πολιτικά συμφέροντα να ζούμε αρμονικά με τους γείτονές μας, αμοιβαία ανάγκη για αλληλοβοήθεια. Έχουν ένα ακαταμάχητο επιχείρημα: Το όνομά είναι δικό τους, κανένας δεν μπορεί να τους το επιβάλει. Το ιστορικό επιχείρημά μας είναι κυρίως επιστημονικό και σε καμιά περίπτωση δεν παραιτούμαστε από την επιστημονική αλήθεια. Ένας προσδιορισμός του κράτους τους, όπως «Βόρεια» ή «Νέα» Μακεδονία, σε αντιδιαστολή με την Κεντρική, Δυτική και Ανατολική Μακεδονία, που είναι Ελληνική, θα επέτρεπε τον αυτοπροσδιορισμό τους ως Μακεδόνων διώχνοντας το δικό μας δικαιολογημένο φόβο του αλυτρωτισμού.

 

Φωνητική γραφή

Abstract

The aim of this study was to evaluate in adults at lease 12-year education the difficulty in reading and understanding a text written in phonetic writing, as well as the number of spelling errors on dictation. Material and method. Ten Greeks 31–81 year old were used for this study. Four had secondary (12 year) education and six higher education. Two texts (A and B) were given to them from newspapers with 452 (A) and 552 (B) words. Each text was written with the current historical spelling, as published and in phonetic writing. By phonetic writing is meant a system in Greek characters at which each phoneme corresponded to one letter and each letter to one phoneme. The 10 subjects had to read the texts for as long as they needed to understand them. The reading time was recorded. Afterwards they were given four or five multiple choice questions with four choices each, in order to estimate the degree of text understanding. Finally, a 236 word political text from a newspaper was dictated and the spelling errors were counted. The mean time ± standard deviation was 52.32±24.02 s / 100 words for phonetic writing vs 36.66±11.01s /100 words for the historical writing (statistically significant difference at p<0.02). The degree of understanding did not differ significantly between the two styles of spelling (right answers: 36/45, 80% for the phonetic text and 37/45, 82% for the text with the historical spelling, χ2=0.6). The number of spelling errors ranged from 1 to 20. None of the 10 subjects wrote with any error at dictation. The mean number of errors was 7.40 ± 6.98 per subject. Conclusion: The vast majority of Greeks cannot write without spelling errors. The official introduction of the phonetic writing could solve the problem of misspelling. The phonetic reading  delays reading, at least in educated adults, but does not affect the text understanding.

Εισαγωγή

Στον 19ο αιώνα, κάποιοι συγγραφείς, όπως ο Βηλαράς, ο Φιλήντας και άλλοι, πρότειναν τη φωνητική γραφή, δηλαδή μια ευρεία απλοποίηση της ορθογραφίας, χρησιμοποιώντας όσο γίνεται λιγότερα στοιχεία για να αποτυπωθεί γραπτά ο προφορικός λόγος. Με τον όρο φωνητική γραφή σε αυτή την εργασία δηλώνουμε έναν τρόπο γραφής κατά τον οποίο χρησιμοποιείται ένα γράφημα ή συνδυασμός γραφημάτων για να αποδοθεί κάθε προφερόμενος φθόγγος. Όπως είναι γνωστό, τα πέντε φωνήεντα που έχουμε στη γλώσσα μας, τα [a], [e], [i], [o], [u], είχαμε 15 τρόπους να τα παραστήσουμε γραπτά με βάση την ιστορική ορθογραφία: Α, Α_ι, Ε, ΑΙ, Η, Η_ι, Ι, Υ, ΕΙ, ΟΙ, ΥΙ, Ο, Ω, Ω_ι, ΟΥ. Εξάλλου, μόνο για τον φθόγγο [a] είχαμε τα: α, ᾳ, ά, ὰ, ᾶ, ἀ, ἁ, ἂ, ἃ, ἄ, ἅ, ἆ, ἇ, ᾀ, ᾁ ᾂ, ᾃ ᾄ, ᾄ, ᾅ, ᾆ, ᾇ. Από όλα ατά όμως απαραίτητα είναι μόνο δύο, τα α και ά. Τελικά σήμερα έχουν επιβιώσει μόνο αυτά τα τελευταία δύο σύμβολα, το α και το ά.

 

Δ. Α. ΣΙΔΕΡΉΣ & Π. ΤΣΟΥΝΑ

[ 640 ]

 

 

Σχετικά πρόσφατα κυκλοφόρησε ένα βιβλίο  (Σιδερής, 2011), στο οποίο, μεταξύ πολλών άλλων απόψεων, προτείνεται η χρήση της φωνητικής γραφής. Παράλληλα και ανεξάρτητα από το παραπάνω βιβλίο, ένας Κύπριος ευρωβουλευτής, ο Μάριος Ματσάκης, πρότεινε στον Υπουργό Παιδείας την απλοποίηση της ελληνικής γραφής, πρόταση που έγινε γνωστή στην Ελλάδα (Ακρίτα 2011· βλ. και μήνυμα αγνώστου στο διαδίκτυο, που ζητά να προωθηθεί σε όσους γίνεται περισσότερους “Έλληνες”, για να το δούμε “μήπως και ξυπνήσουμε”). Προφανώς υπάρχουν ισχυρά επιχειρήματα τόσο υπέρ όσο και κατά της φωνητικής γραφής. Μια ανταπόκριση των αναγνωστών του βιβλίου που αναφέρθηκε (Σιδερής 2011) στη χρήση της φωνητικής γραφής ήταν ότι δυσχεραίνει την ανάγνωση.

Σκοπός

Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να τεκμηριώσει με μεθοδολογία θετικών επιστημών (με τη χρήση στατιστικής) τη δυσχέρεια της ανάγνωσης και κατανόησης της φωνητικής γραφής, καθώς και το μέγεθος της ανάγκης για απλοποίηση της γραφής, καθώς η εμπειρία υπαινίσσεται ότι είναι αξιόλογος ο αριθμός εκείνων που δεν μπορούν να γράψουν σωστά με την τρέχουσα ιστορική ορθογραφία. Δευτερεύοντες σκοποί ήταν να ελεγχθεί αν η ηλικία παίζει κάποιον ρόλο στις μετρήσεις που έγιναν, αν η κατανόηση των κειμένων συσχετίζεται με τον χρόνο της ανάγνωσης και αν τα ορθογραφικά λάθη συσχετίζονται με τον χρόνο της ανάγνωσης των κειμένων.

Υλικό και μέθοδος

Δέκα Έλληνες, ενήλικες, ηλικίας 31–81 ετών έλαβαν μέρος στην πειραματική έρευνα. Όλοι ήταν απόφοιτοι τουλάχιστον του Λυκείου (του Γυμνασίου οι παλαιότεροι) και 6 είχαν πτυχίο ΑΕΙ. Τους δόθηκαν δύο κείμενα πολιτικού λόγου (Α και Β), με έκταση περί τις 500 λέξεις (452 το Α και 552 το Β), κύρια άρθρα από δύο έγκυρες εφημερίδες, αντίστοιχα (Ψυχάρης 2011· Παπαχελάς 2011). Καθένα από αυτά τους παρουσιάστηκε γραμμένο με την τρέχουσα ιστορική ορθογραφία, όπως είναι δημοσιευμένο, και σε φωνητική γραφή. Οι μισοί από τους μετέχοντες στην έρευνα πήραν το κείμενο Α σε ιστορική ορθογραφία και το κείμενο Β σε φωνητική γραφή. Οι άλλοι μισοί πήραν το κείμενο Α σε φωνητική γραφή και το Β σε ιστορική ορθογραφία. Στη συνέχεια, δόθηκε στον καθένα ένα ερωτηματολόγιο με ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής, για να ελεγχθεί αν κατανόησαν καλά τα κείμενα που διάβασαν. Σε μια τρίτη φάση τους υπαγορεύθηκε για να γράψουν με την καθιερωμένη ιστορική ορθογραφία ένα άλλο κείμενο 236 λέ-

Φωνητική γραφή

[ 641 ]

ξεων, απόσπασμα άλλου άρθρου από εφημερίδα (Γιανναράς 2012), και μετρήθηκε ο αριθμός ορθογραφικών λαθών. Για τους χρόνους σε δευτερόλεπτα που χρειάστηκαν για την ανάγνωση των δύο κειμένων έγινε αναγωγή στις 100 λέξεις, καθώς τα δύο κείμενα, Α και Β, δεν ήταν ίσα σε μέγεθος. Υπολογίστηκαν οι μέσες τιμές ± σταθερή απόκλιση για τα κείμενα σε φωνητική και σε ιστορική γραφή, σε απόλυτους χρόνους και σε χρόνους ανηγμένους σε 100 λέξεις. Υπολογίστηκε επίσης η μέση διαφορά χρόνων της ανάγνωσης ανά 100 λέξεις μεταξύ φωνητικής και παραδοσιακής γραφής. Με τη δοκιμασία t κατά ζεύγη (paired t test) υπολογίστηκε η στατιστική σημασία αυτής της διαφοράς. Οι ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής (με τέσσερις επιλογές) ήταν πέντε για το κείμενο Α και τέσσερις για το κείμενο Β με σύνολο 55 ερωτήσεων για τα δέκα άτομα που ελέγχθηκαν. Ο αριθμός των ορθών απαντήσεων από τις 55 ερωτήσεις στα κείμενα με τη φωνητική γραφή συγκρίθηκε με τη δοκιμασία χ2, προς εκείνον με την παραδοσιακή γραφή, για να βρεθεί αν ήταν στατιστικά σημαντική η διαφορά που παρατηρήθηκε. Ο αριθμός των ορθογραφικών λαθών στις 236 λέξεις υπολογίστηκε ως μέση τιμή ± σταθερή απόκλιση.

Ευρήματα

Τα ευρήματα συνοψίζονται στον Πίνακα. Στα μισά άτομα δόθηκε το κείμενο Α σε φωνητική γραφή και το κείμενο Β σε ιστορική γραφή. Στους άλλους μισούς δόθηκε το κείμενο Α σε ιστορική γραφή και το κείμενο Β σε φωνητική. Οκτώ από τα δέκα άτομα διάβασαν το κείμενο της φωνητικής γραφής σε χρόνο μακρότερο από εκείνον που διάβασαν το κείμενο της ιστορικής γραφής. Η μέση διάρκεια ανάγνωσης σε φωνητική γραφή των κειμένων Α (452 λέξεις) και Β (552 λέξεις) ήταν 265,9 ± 136,9 s (μέσος όρος ± σταθερή απόκλιση), ενώ των ίδιων κειμένων σε ιστορική γραφή ήταν 184,0 ± 60,82 sec. Καθώς το μήκος (αριθμός λέξεων) των δύο κειμένων δεν ήταν ίδιο, έγινε αναγωγή των χρόνων ανά 100 λέξεις. Όλα ανεξαιρέτως τα άτομα διάβασαν το κείμενο της φωνητικής γραφής (μετά την αναγωγή στις 100 λέξεις) σε μακρότερο χρόνο (52,31 ± 24,02 s/100 λέξεις) από το κείμενο της ιστορικής γραφής (36,66 ± 11,01 s/100 λέξεις). Η μέση διαφορά στη διάρκεια της ανάγνωσης μεταξύ φωνητικής και παραδοσιακής γραφής ήταν 15,65 ± 16,77 s/100 λέξεις. Η διαφορά ήταν στατιστικά σημαντική (p<0,02). Σε σύνολο 45 ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής ορθές απαντήσεις δόθηκαν στις 36 (80%) που αφορούσαν στο κείμενο που διαβάστηκε σε φωνητική γραφή και 37 (82,2%) που αφορούσαν στο κείμενο που διαβάστηκε στην ιστορική γραφή. Η διαφορά ήταν στατιστικά ασήμαντη (χ2=0,60). Κανένα από τα δέκα άτομα που έγραψαν με υπαγόρευση δεν μπόρεσε να γράψει χωρίς κανένα ορθογραφικό λάθος στο κείμενο των 236 λέξεων. Ο αριθμός των λαθών κυμάνθηκε από 1 ως 20 με μέσο όρο λαθών 7,40 ± 6,98 κατ’ άτομο.

Δ. Α. ΣΙΔΕΡΉΣ & Π. ΤΣΟΥΝΑ

[ 642 ]

Στο μικρό δείγμα ατόμων που εξετάστηκε, η ηλικία δεν είχε επίδραση ούτε στον αριθμό των λαθών κατά την υπαγόρευση ούτε στον χρόνο ανάγνωσης των δύο τύπων γραφής ούτε και στον αριθμό των λαθών στις απαντήσεις πολλαπλής επιλογής, ως ενδεικτικών της κατανόησης των κειμένων.Επίσης, ο αριθμός των λαθών που έκαναν στην υπαγόρευση δεν συσχετιζόταν με τη διαφορά χρόνου στην ανάγνωση μεταξύ φωνητικής και ιστορικής γραφής.

Συζήτηση

Αυτή η μικρή μελέτη έδειξε ότι η ανάγνωση κειμένων γραμμένων με τη φωνητική γραφή παρατείνεται σημαντικά έναντι της ανάγνωσης κειμένων με την ιστορική γραφή. Η διαφορά στον χρόνο ανάγνωσης δεν είναι μόνο στατιστικά, αλλά και ουσιαστικά σημαντική, καθώς αφορούσε στο 1/3 του χρόνου ανάγνωσης περίπου (διαφορά 15,65 δευτερολέπτων σε διάρκεια ανάγνωσης του φωνητικά γραμμένου κειμένου 52,31 δευτερολέπτων). Ωστόσο, η κατανόηση των κειμένων δεν φάνηκε να επηρεάζεται από το είδος της γραφής. Εξάλλου κανένα από τα άτομα που εξετάστηκαν δεν μπόρεσε να γράψει ένα κείμενο χωρίς ορθογραφικά λάθη κατά την υπαγόρευση. Τα επιμέρους ερωτήματα, όπως η επίδραση της ηλικίας στις επιδόσεις διάρκειας ανάγνωσης και κατανόησης του κειμένου καθώς και στον αριθμό των λαθών δεν ανέδειξαν σημαντικά ευρήματα, πιθανώς λόγω μικρού δείγματος.

Φωνητική γραφή

[ 643 ]

Κυριότερη ένσταση στα ευρήματα είναι ο μικρός αριθμός των ατόμων που εξετάστηκαν. Ωστόσο τα ευρήματα στα κύρια ερωτήματα δεν ήταν απλά στατιστικά σημαντικά αλλά αφορούσαν το σύνολο των ατόμων που εξετάστηκαν: Όλα τα άτομα καθυστέρησαν περισσότερο στην ανάγνωση της φωνητικής γραφής και όλα τα άτομα έκαναν ορθογραφικά λάθη σε ένα κείμενο όχι πολύ μεγάλου μεγέθους (236 λέξεων). Επίσης η κατανόηση των κειμένων φωνητικής και ιστορικής γραφής έδωσε τόσο παρόμοια αριθμητικά αποτελέσματα, που είναι εξαιρετικά απίθανο να αναδεικνύονταν στατιστικά σημαντικές διαφορές, αν το δείγμα ήταν πολύ μεγαλύτερο.

Συχνό είναι το επιχείρημα υπέρ της ιστορικής ορθογραφίας ότι η φωνητική γραφή μπορεί να επιφέρει σύγχυση, αφού υπάρχουν ομόηχες λέξεις με διαφορετικό νόημα και γραφή. Το αφτί στη φωνητική γραφή, π.χ. αντιστοιχεί τόσο στο αφτί όλο και στα αυτή και αυτοί. Οι λέξεις όμως μεταφέρουν έννοιες, όχι νόημα, που μεταφέρεται από πλήρεις προτάσεις. Για παράδειγμα σε προτάσεις όπως «αφτί πονάι», «αφτί πονούν», «πονάι το αφτί μου» δεν μένει καμιά αμφιβολία για το τι σημαίνει η λέξη «αφτί» γραμμένη με φωνητική γραφή. Εξάλλου, υπάρχουν περιπτώσεις που με ίδια ιστορική ορθογραφία, αλλά διαφορετική εκφώνηση (και φωνητική γραφή) σαφέστερη είναι η δεύτερη. Π.χ. δεν είναι σαφές τι κάνει μια γυναίκα όταν «βιάζεται»: τρέχει να προλάβει ή καλεί σε βοήθεια; Τέτοιο πρόβλημα δεν έχει η φωνητική γραφή, αφού είναι σαφές ότι «μια γινέκα που βγιάζετε τρέχι να προλάβι, ενό μια γινέκα που βιάζετε καλί σε βοίθια».

Μια άλλη επιφύλαξη αφορά την επιλογή των ατόμων. Όλα τα άτομα ήταν απόφοιτοι/ες τουλάχιστον 12ετούς μέσης εκπαίδευσης και τα 6 ανώτερης ή ανώτατης εκπαίδευσης. Κανένα από τα άτομα αυτά δεν ήταν φιλόλογος, που θα αναμενόταν να κάνει λιγότερα ορθογραφικά λάθη, αλλά δεν περιλήφθηκε και κανένα άτομο με εκπαίδευση μικρότερη των 12 ετών. Έτσι, τα βασικά ευρήματα πρέπει να θεωρηθούν ότι έχουν ικανοποιητική αντιπροσωπευτικότητα για τον γενικό πληθυσμό των ‘μορφωμένων’ ενήλικων Ελλήνων. Μεγαλύτερη αντιπροσωπευτικότητα, π.χ. περιλαμβάνοντας αναλογικά άτομα με μικρότερη μόρφωση, αλλά και επαγγελματίες της γλώσσας δεν αναμένεται να ανέτρεπε τέτοια αποτελέσματα. Αναλογικά, στον γενικό πληθυσμό, ο αριθμός των ατόμων με μόρφωση μικρότερη από 12 έτη είναι πολύ μεγαλύτερος από εκείνον με επαγγελματική ενασχόληση με τη γλώσσα. Αντίθετα, για τα επιμέρους ερωτήματα, όπως την επίδραση της ηλικίας στα αποτελέσματα και τη συσχέτιση της καθυστέρησης στην ανάγνωση με τον αριθμό των λαθών, το μέγεθος του δείγματος είναι καταφανώς πολύ μικρό, για να δώσει βάσιμες απαντήσεις.

Γιατί καθυστερεί η ανάγνωση με τη φωνητική ορθογραφία; Όταν το παιδί πρωτομαθαίνει ανάγνωση, γνωρίζει ήδη να επικοινωνεί γλωσσικά, έχει επομένως συνηθίσει να μετατρέπει αντανακλαστικά των ήχο των λέξεων σε αντίστοιχες έννοιες. Μαθαίνοντας ανάγνωση, διαβάζει στην αρχή μεγαλόφωνα το κείμενο και συνδέει τον ήχο των λέξεων που προφέρει και ακούει με την εικόνα των γραπτών λέξεων που βλέπει. Με τις επαναλήψεις της διαδικασίας δημιουργεί εξαρτημένα αντανακλαστικά που τον κάνουν

Δ. Α. ΣΙΔΕΡΉΣ & Π. ΤΣΟΥΝΑ

[ 644 ]

να μετατρέπει την εικόνα των γραπτών λέξεων σε έννοιες, χωρίς την παρεμβολή των ήχων αυτών των λέξεων: μαθαίνει δηλαδή να ‘διαβάζει από μέσα του’. Η αντανακλαστική μετατροπή των εικόνων των λέξεων σε έννοιες είναι νοητική διαδικασία σαφώς συντομότερη από εκείνη που διαμεσολαβείται με τον ήχο των λέξεων που προφέρονται από τον ίδιο τον αναγνώστη. Ο ενήλικος που γνωρίζει άριστα ανάγνωση, όταν βρεθεί μπροστά σε ένα κείμενο με φωνητική γραφή, δεν το αναγνωρίζει αμέσως, η μετατροπή του σε νόημα καθυστερεί, μπορεί να χρειαστεί και να το διαβάσει μεγαλόφωνα για να το κατανοήσει, σαν να υποστρέφεται ηλικιακά στην Α΄ τάξη του Δημοτικού.

Ως προς τα ορθογραφικά λάθη σε ένα κείμενο μέτριου μεγέθους, όπως αυτό που χρησιμοποιήθηκε, είναι σαφές ότι το αποτέλεσμα είναι απογοητευτικό. Μετά από 12ετή τουλάχιστον εκπαίδευση στη γραφή της γλώσσας μας, ούτε ένας στους δέκα που εξετάστηκαν δεν μπόρεσε να γράψει χωρίς ένα τουλάχιστον λάθος. Φυσικά, υπάρχουν άτομα στον πληθυσμό μας που μπορούν να γράψουν ορθά, αλλά αυτά φαίνεται να είναι μια ασήμαντη μειοψηφία κυρίως μεταξύ επαγγελματιών λογίων. Η αναλογία 10 σε δείγμα των 10 ατόμων (100%) αντιστοιχεί σε μια αναλογία >76% στο σύνολο του πληθυσμού με πιθανότητες 95%. Είναι αμφίβολο αν σε όλο τον αναπτυγμένο κόσμο υπάρχει τόσο υψηλό ποσοστό πολιτών που με τόσο μακρά εκπαίδευση να μην μπορούν να γράψουν ένα κείμενο στη μητρική τους γλώσσα χωρίς ορθογραφικό λάθος. Τα ποσοστά αναμένονται βέβαια σχεδόν μηδαμινά σε χώρες όπου η γραφή είναι (περίπου) φωνητική, όπως είναι η Ιταλία, Ισπανία και άλλες. Είναι προφανές ότι κάτι πρέπει να γίνει γι’ αυτή την ανεπάρκεια του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Μια λύση θα μπορούσε να είναι η καθιέρωση της φωνητικής ορθογραφίας.

Το πιο συνηθισμένο επιχείρημα εναντίον της φωνητικής ορθογραφίας είναι ότι αυτή η αλλαγή θίγει την εθνική μας ταυτότητα. Η γλώσσα μας είναι ένα από τα πιο σημαντικά τεκμήρια της ελληνικής ταυτότητάς μας. Βεβαίως αυτή η στάση στηρίζεται σε μια σύγχυση. Η φωνητική απλοποίηση της γραφής δεν αφορά τη γλώσσα μας, αλλά τη γραφή της. Η σύγχυση των όρων είναι τεράστια. Λόγος, γλώσσα, γραφή. Συγχέονται συχνά. Ο λόγος είναι αμιγώς νοητός. Η γλώσσα και η γραφή, αντίθετα, είναι αισθητές, η γλώσσα ακουστή, η γραφή ορατή. Γλώσσα είναι ο ακουστός, νοητός λόγος. Η γραφή μπορεί να εξεικονίζει οπτικά τον νοητό λόγο άμεσα, όπως γίνεται με τα ιδεογράμματα. Για παράδειγμα, το γραπτό σύμβολο 4 γίνεται αντιληπτό από όλους ως σύμβολο της τετράδας. Εμείς όμως το προφέρομε «τέσσερα», οι ιταλοί «quatro», οι γάλλοι «quatre», οι Άγγλοι, «four», οι γερμανοί «vier», οι τούρκοι «dort» κλπ. Μπορεί όμως η γραφή να παριστάνει τον λόγο έμμεσα, με σύμβολα που εξεικονίζουν τους φθόγγους της γλώσσας. Είναι προφανές ότι όσο πιο πιστά η γραφή απεικονίζει τη γλώσσα, τόσο πιο πολύ στηρίζει τη γλώσσα. Οι αρχαίοι πρόγονοί μας είχαν φωνητική γραφή, ώσπου η ελληνική εξαπλώθηκε στους ελληνιστικούς χρόνους σε μεγάλο πληθυσμό ‘βαρβάρων’. Η γλώσσα τότε εξελίχθηκε, η γραφή όμως έμεινε στην παράδοση, αποσυνδεμένη

Φωνητική γραφή

[ 645 ]

από την τρέχουσα κοινή ελληνική. Η σύγχυση των όρων δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο, αλλά και διεθνές. Έτσι ο λόγος στις πρώτες φράσεις του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου: “Εν αρχή ήν ο λόγος και ο λόγος ήν προς τον Θεόν […]” μεταφράστηκε από τους άλλους λαούς με λέξεις που σημαίνουν τη λέξη ή την ομιλία (verbum, parole, parola, word, Wort, слово κτλ.) αλλοιώνοντας έτσι το Ευαγγέλιο θεμελιωδώς, αφού μετατράπηκε η πνευματικότητα του λόγου σε πεζό αισθητό υλισμό. Το επιχείρημα παίρνει μερικές φορές τη μορφή εθνικιστικού φανατισμού. Παρόμοιος φανατισμός είχε παρατηρηθεί στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν έγινε απόπειρα να αποδοθούν τα Ευαγγέλια στη δημοτική. Κατηγορήθηκε τότε η βασίλισσα Όλγα ότι αυτή υποκινούσε την κίνηση της μετάφρασης με σκοπό να εκσλαβίσει τους Έλληνες (Αναστασιάδη-Συμεωνίδη 2011). Παρόμοια γλωσσική προκατάληψη οδήγησε στην αντιπαράθεση καθαρεύουσας–δημοτικής, που οδηγούσε στον χαρακτηρισμό κάθε δημοτικιστή ως κομμουνιστή ή συνοδοιπόρου. Τεκμηριωμένα επιχειρήματα βασισμένα στην πιο αντικειμενική μεθοδολογία των θετικών επιστημών συνήθως απουσίαζαν. Οι εξαιρέσεις ήταν λίγες, όπως για τη γλώσσα των επιστημονικών κειμένων (Σιδερής 1976). Αναρωτιέται κανένας πόσο ‘(αντ;)εθνικός’ ήταν ο συγγραφέας του κειμένου της παρακάτω εικόνας.

Φωτοτυπία κειμένου του Διονυσίου Σολωμού

Ένα πολύ πιο σοβαρό επιχείρημα υπέρ της ιστορικής ορθογραφίας είναι η συνεισφορά της στην αναγνώριση της ετυμολογίας των λέξεων. Η παρούσα μελέτη δεν εξετάζει αυτό το θέμα. Η σημασία της ετυμολογίας είναι γενικά πολύ μεγαλύτερη από όσο οι περισσότεροι νομίζουν. Η μελέτη της είναι εξαιρετικά σοβαρή επιστήμη, αν και είναι συζητήσιμο πόσο σημαντική είναι για τον χρήστη της γλώσσας. Εξάλλου, για την ετυμολογία απαραίτητη είναι η γνώση της αρχαίας γλώσσας τουλάχιστον, ενώ η τήρηση της ιστορικής ορθογραφίας από τον χρήστη της γραφής είναι συζητήσιμο πόσο σημαντική είναι. Σοβαρά επιχειρήματα υπέρ της ιστορικής ορθογραφίας έχουν

Δ. Α. ΣΙΔΕΡΉΣ & Π. ΤΣΟΥΝΑ

[ 646 ]

παρουσιαστεί από επιστήμονες με διεθνή φήμη (Μπαμπινιώτης 2008). Οι μελέτες πάνω στις διαφορές μεταξύ προφορικού (γλώσσα) και γραπτού (γραφή) λόγου που να στηρίζονται πάνω στη φυσιολογική λειτουργία των οργάνων του σώματός μας σπανίζουν. Για παράδειγμα για τη γλώσσα αναγκαία είναι η φυσιολογική λειτουργία του αναπνευστικού συστήματος, ιδιαίτερα των οργάνων του στόματος, για τον πομπό και του οργάνου της ακοής για τον δέκτη∙ για τη γραφή, αναγκαία είναι η φυσιολογική λειτουργία του χεριού για τον πομπό και του οργάνου της όρασης για τον δέκτη. Και στις δύο περιπτώσεις απαραίτητη είναι η φυσιολογική λειτουργία του εγκεφάλου όπου σχηματίζεται ο λόγος. Η επίδραση της φυσιολογίας στη γλώσσα έχει αναφερθεί (Σιδερής 1976). Στο βιβλίο που προαναφέρθηκε (Σιδερής 2011) υποστηρίζεται η καθιέρωση της φωνητικής ορθογραφίας ως επίσημου τρόπου γραφής. Τα βιβλία του σχολείου να είναι γραμμένα σε φωνητική γραφή, με εξαίρεση το βιβλίο των ελληνικών, που θα εμφανίζει τα κείμενα όπως έχουν γραφεί, από τον καιρό του Ομήρου ως σήμερα, ενώ τα σχόλιά του θα είναι βέβαια σε φωνητική γραφή, όπως τα βιβλία της Φυσικής, Χημείας, Ιστορίας κτλ. Φαίνεται πιθανό ότι έτσι θα μειωθεί το πρόβλημα της ανορθογραφίας των Ελλήνων, αλλά δεν υπάρχει τεκμηρίωση γι’ αυτό, ενώ δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς οι ενδεχόμενες αρνητικές επιπτώσεις τέτοιας αλλαγής. Είναι προφανές ότι πριν ληφθεί οποιαδήποτε πολιτική απόφαση, πρέπει να έχουν συλλεγεί στοιχεία από αντικειμενικά τεκμηριωμένη επιστημονική έρευνα, που να στηρίζεται στη διασταύρωση νοητών υποθέσεων με αισθητές παρατηρήσεις. Για τέτοια θέματα, που στιγματίζουν έναν λαό για αιώνες ή και χιλιετηρίδες, η αντιπαράθεση μόνον απόψεων δεν είναι ο καλύτερος τρόπος να λυθούν.

Βιβλιογραφία

Ακρίτα, Έ. Μια άλι πρότασι για τιν ελινικί γλόσα. Εφ. Τα Νέα 12.2.2011 [http://www.tanea. gr/opinions/all-opinions/article/4617876/?iid=2]

Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Α. 2011. Ευαγγελικά και Ορεστειακά. Στο Γ. Μπαμπινιώτης (επιμ.), Το Γλωσσικό Ζήτημα: Σύγχρονες Προσεγγίσεις. Ίδρυμα Βουλής των Ελλήνων: Αθήνα.

Γιανναράς, Χ. Μην εξουθενώνουμε το ήθος αυτοσεβασμού (απόσπασμα). Εφ. Η Καθημερινή 12. 02. 2012

Μπαμπινιώτης, Γ. 2008. Χρειάζεται η ιστορική ορθογραφία; Εφ. Το Βήμα 6.1.2008.

Παπαχελάς, Α 2011. Παρένθεση λογικής. Εφ. Η Καθημερινή 4.12.2011.

Σιδερής, Δ. Α. 1976. Μερικές παρατηρήσεις πάνω στη γλώσσα επιστημονικών και άλλων κειμένων. Materia Medica Greca 4, 109–14.

—. 2011. Εγώ και Εμείς. Εκδόσεις Αγγελάκη. Αθήνα.

Ψυχάρης, Σ.Π. 2011. Πού θα πάνε οι κεντρώοι. Εφ. Το Βήμα της Κυριακής 4. 12. 2011.

Λέξεις-κλειδιά: φωνητική γραφή, ιστορική γραφή, διάρκεια ανάγνωσης, ορθογραφικό λάθος,

Δ. Α. ΣΙΔΕΡΉΣ & Π. ΤΣΟΥΝΑ

[ 646 ]

Από τα Πρακτικά της 37ης Συνάντησης Εργασίας του Τομέα Γλωσσολογίας του Τμήματος Φιλολογίας του Α.Π.Θ. (12-14 Μαΐου 2016). Σιδερής ΔΑ και Τσούνα Π. Φωνητική γραφή. Σελ 640-646.