ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 30 Ιουνίου 2022

Προπαγάνδα είναι η άμεση παρουσίαση ενός μηνύματος με συγκεκριμένο τρόπο ώστε να εξυπηρετήσει συγκεκριμένους σκοπούς. Σκοπεύει στο να αλλάξει δραστικά τις απόψεις των άλλων αντί απλώς να μεταδώσει γεγονότα. Αυτό που ξεχωρίζει την προπαγάνδα από άλλες μορφές συνηγορίας είναι ότι ο προπαγανδιστής προσπαθεί να αλλάξει την άποψη του κοινού μέσω σύγχυσης και εξαπάτησης, όχι μέσω πειθούς και κατανόησης. Οι σκοποί είναι συνήθως κακοήθεις, αλλά όχι πάντοτε. Η προπαγάνδα π.χ. για το κάπνισμα είναι τέτοιο παράδειγμα.

Η προπαγάνδα μπορεί να βασίζεται σε ψευδή ή αληθινά γεγονότα, από τα οποία επιλέγονται και παρουσιάζονται κάποια μόνο, με παράλειψη όσων αντικρούουν το βασικό σκοπό. Ο πρύτανης της προπαγάνδας Joseph Goebbels είπε, το γνωστό: “Αν πεις ένα μεγάλο ψέμα και το επαναλαμβάνεις, τελικά οι άνθρωποι θα το πιστέψουν”. Ε, λοιπόν, αυτό ποτέ δεν το είπε ο Γκέμπελς. Το έχομε ακούσει όμως τόσες πολλές φορές που όλοι πιστεύομε πως το είπε, επιβεβαιώνοντας έτσι το περιεχόμενό του!

Η ανάπτυξη των ΜΜΕ επέτρεψε τη διάδοση των ειδήσεων, αλλά και της προπαγάνδας. Στα παρακάτω, μη γνωρίζοντας τα γεγονότα δεν έχω έγκυρη γνώμη. Όμως έχω απορίες (ίσως από δική μου υπαίτια άγνοια) που πολλοί συμπατριώτες μου (με την ίδια άγνοια) συμμερίζονται. Θα αναφέρω κάποιες.

Οι Τούρκοι εξαπολύουν προπαγάνδα. Με πολλά ψεύδη, αλλά και με κάποιες αλήθειες. Κι εμείς το κάνομε. Όμως εμείς κλείνομε μάτια και αφτιά στην Τουρκική προπαγάνδα, αντί να την αποδομούμε. Βρέθηκα στην Αγγλία τον καιρό μιας Ελληνοτουρκικής κρίσης. Μίλησα σε ένα Άγγλο συνάδελφο για τη Μικρασιατική καταστροφή κι εκείνος μου απάντησε: “Τώρα καταλαβαίνω το μίσος των Ελλήνων (της ΕΟΚΑ Β) που έκαναν τόσα εγκλήματα κατά των Τουρκοκυπρίων!” Δεν είχα ακούσει ποτέ το παραμικρό κι έτσι ήμουν απροετοίμαστος να του απαντήσω. Ψέλλισα μια απάντηση και εκείνος είπε: “Μη μου πεις τίποτε, ήμουν εκεί τότε, είδα με τα μάτια μου τα πτώματα!”. Η προπαγάνδα συνάδει με τη λογοκρισία, η οποία επιτυγχάνει τον ίδιο στόχο με την διαφορά ότι δεν επιδιώκει να γεμίσει την διάνοια του κοινού με «εγκεκριμένες» πληροφορίες, αλλά εμποδίζει την μετάδοση αντιμαχόμενων ιδεολογιών. Ο Τούρκος νεοσουλτάνος άρχισε να στέλνει μηνύματα σ΄ εμάς στην Ελληνική γλώσσα. Απορία. Εμείς πώς το αντιμετωπίζομε;

Η προπαγάνδα έχει απαραιτήτως αποδέκτες. Και πρώτα απ΄ όλα τον ίδιο το λαό μας. Πόσοι Έλληνες άραγε έχουν διαβάσει την περίφημη συνθήκη της Λοζάνης; Σήμερα, είναι εύκολα διαθέσιμη στο διαδίκτυο, αλλά η σωστή εθνική προπαγάνδα οφείλει να φέρνει το μήνυμα όχι μόνο σ΄ αυτόν που το αναζητεί, αλλά στον καθένα. Γράφει λοιπόν η συνθήκη επιλέξει: “Άρθρον 6….τα θαλάσσια όρια περιλαμβάνουσι τας νήσους και νησίδια τας κειμένας εις απόστασιν μικροτέραν των τριών μιλλίων από της ακτής.” Αυτά θέλουν σήμερα να αναθεωρήσουν με κάθε μέσον οι Τούρκοι. Το άρθρο 13 γράφει για τα νησιά ότι δεν θα χρησιμοποιηθούν για εγκατάσταση ναυτικής βάσης ή για ανέγερση οχυρωματικού έργου, θα απαγορευθεί η Ελληνική στρατιωτική αεροπλοΐα να υπερίπταται του εδάφους της ακτής της Ανατολίας και ότι αντίστοιχα η Οθωμανική Κυβέρνηση θα απαγορεύσει τη στρατιωτική αεροπλοΐα της να υπερίπταται των νησιών. …Μπορούν όμως να γυμνάζονται επιτόπου για τη στρατιωτική υπηρεσία τους οι ντόπιοι και επιτρέπεται να υπάρχει δύναμη χωροφυλακής και αστυνομίας. Οι Τούρκοι επικαλούνται διεθνώς ότι εμείς παραβιάζομε το άρθρο 13, έχοντας εγκαταστήσει δυνάμεις στα νησιά μας, αλλά παραλείπουν τα υπόλοιπα στοιχεία της συνθήκης. Αλήθεια, γιατί δεν στέλνομε εμείς αεροπλάνα πάνω από την ακτή της Ανατολίας, αφού οι Τούρκοι διαρκώς παραβιάζουν τον Ελληνικό χώρο; Και κάτι άλλο. Ορίζει η ίδια συνθήκη τις σχέσεις της Τουρκίας με τη Συρία. Οι Σύροι, αν και στην πλειονότητά τους μουσουλμάνοι, υπήρξαν πάντοτε εχθροί των Οθωμανών, τους οποίους έβλεπαν, όπως εμείς, κατακτητές. Κάναμε συμφωνίες (σωστά) με Ισραήλ, Αίγυπτο, Εμιράτα. Γιατί όχι και με τη Συρία, που μάλιστα απειλείται, όπως εμείς, άμεσα από τους ίδιους γείτονές μας. Γιατί ακόμη δεν προχωρούμε σε, έστω επώδυνες, συμφωνίες με άλλους γείτονες, Αλβανούς, Σέρβους, όπως με τη Βόρεια Μακεδονία; Θα τους απομακρύνουμε από την Τουρκική επιρροή. Η Τουρκική ηγεσία έχει επιτύχει προπαγανδιστικά να πείσει μεγάλο μέρος του λαού της ότι για την κακοδαιμονία που τους δέρνει, δεν φταίει η κακοδιαχείρισή, αλλά εμείς οι Έλληνες που τους απειλούμε. Εμείς, λέω, γιατί δεν εγκαθιστούμε στα Ανατολικά νησιά μας και στη Θράκη σταθμούς τηλεόρασης και ραδιοφώνου που να αποδομούν στην Τουρκική γλώσσα τα επιχειρήματα των παράλογων ηγετών τους που πάνε να ανατρέψουν την υπογραφή του Kemal Atatürk. Και, με την ανεπαρκή ενημέρωσή μου, αναρωτιέμαι, μήπως αυτές οι παραλείψεις δεν είναι τυχαίες, αλλά σκόπιμες, για να μη θιγούν ξένα συμφέροντα, ενδεχομένως εξωευρωπαϊκά;

Θα συνεχίσω για την προπαγάνδα μας και τη λειψή ενημέρωσή μας, πάνω σε άλλο θέμα. Βιώνομε κάτι το αδιαμφισβήτητο. Μια μεγάλη χώρα, η Ρωσία, έχει εισβάλει σε μια γείτονά της, την Ουκρανία. Άδικο; Ασφαλώς. Φυσικά, είχε δικαιολογίες για να το κάνει. Έχομε ακούσει κάποιες έμμεσα διαμέσου δυτικών πηγών, όχι άμεσα από Ρωσικές. Δεν μαθαίνομε από αυτές, διότι εκεί επιβάλλεται, ακούμε, απαγόρευση της εξαγωγής ειδήσεων. Είναι άραγε έτσι ή εμείς εμποδίζομε να φθάσουν ως εμάς οι Ρωσικές φωνές; Υπάρχει κάτι το ίδιο αδιάσειστο, όσο και η Ρωσική εισβολή. Όταν μιλούσε ο Ρώσος υπουργός εξωτερικών στον ΟΗΕ, κανένας δυτικός ή φιλοδυτικός δεν κάθισε να ακούσει τι έλεγε. Να επαναλάβω για τη λογοκρισία; Δε χρειάζεται. Τι κάνομε όμως χωρίς αξιόπιστη πληροφόρηση;

Αρχίζω να πηγαίνω συμπερασματικά. Η προπαγάνδα έχει πάντοτε συγκεκριμένο σκοπό. Ποιος ωφελείται από την προπαγάνδα και τη λογοκρισία; Φυσικά, όλες οι άρχουσες τάξεις είτε βρίσκονται στην εξουσία είτε επιδιώκουν να την πάρουν. Στο συγκεκριμένο θέμα με τη λογοκρισία στη Ρωσική φωνή, ποιος ωφελείται; Ίσως η Ευρώπη, στην οποίαν ανήκομε, αφού είμαστε μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και επομένως είμαστε υποχρεωμένοι, τουλάχιστον ηθικά, να κάνουμε ό,τι οι άλλοι Ευρωπαίοι. Για την ώρα όμως δεν βλέπω καμιά ωφέλεια. Συρθήκαμε ή αγανακτισμένοι συναποφασίσαμε να επιβάλουμε αυστηρές κυρώσεις στους καταδικαστέα επιτιθέμενους Ρώσους. Πόσο αυτές μας ωφέλησαν; Η οικονομία της Ευρώπης δέχεται μεγάλα πλήγματα που τα αποδίδει στις κινήσεις των Ρώσων να αντιμετωπίσουν τις κυρώσεις. Κατέσχε η Ευρώπη όσες Ρωσικές περιουσίες μπορούσε, έπαψε να πουλάει προϊόντα που χρειαζόταν η Ρωσία και οι Ευρωπαϊκοί λαοί βιώνουν ακρίβεια, δυσεύρετη πανάκριβη ενέργεια και προετοιμασία ακόμη και για λιμό. Ποιος ωφελείται δηλαδή; Κάτι ακόμη. Για τους Έλληνες της Μαριούπολης πάψαμε να μαθαίνουμε. Πόσο ωφελήθηκαν με την αποστολή όπλων στους Ουκρανούς;

ΠΟΛΙΤΙΚΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΟΝΕΙΡΟΦΑΝΤΑΣΙΑ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 28 Ιουνίου 2022

Όσα ακολουθούν δεν τεκμηριώνονται· είναι απλώς ό,τι φαντάζομαι για να ερμηνεύσω ιστορικά γεγονότα με πολιτική σημασία. Θα ξεκινήσω από τον πιο σημαντικό πόλεμο της αρχαιότητας. Σημαντικός, διότι έχομε λεπτομερή περιγραφή του, με αναζήτηση αιτίων και διότι δεν μας επιβλήθηκε όπως από την επιδρομή κάποιων βαρβάρων και διότι είχε σημαντικές συνέπειες για το μέλλον των εμπολέμων – και όλου του κόσμου. Μιλώ για τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Τότε, οι πρώην σύμμαχοι, διχάστηκαν θανάσιμα, έτσι που και από τις δυο μεριές ο πόλεμος κρίθηκε αναπόφευκτος. Ανεξάρτητα από το ποιος νίκησε στις σχεδόν 3 δεκαετίες του, όλοι οι αντιμαχόμενοι ξέμειναν εξοντωμένοι, ευάλωτοι, έτσι που υπέκυψαν εύκολα στην επιθετικότητα του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου. Οι παραδοσιακοί Έλληνες δεν ηττήθηκαν στη Χαιρώνεια, αλλά είχαν ήδη ηττηθεί όταν είχε παρακμάσει η αμοιβαία εμπιστοσύνη και συνοχή τους στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου. Δεν παραγνωρίζω τις ηγετικές ικανότητες των Μακεδόνων ηγετών (ο Αλέξανδρος ήταν ο ικανότερος στρατηγός και πολιτικός που ανέδειξε ποτέ η ιστορία), όμως αναμφίβολα η κατάκτηση από τους Μακεδόνες θα ήταν δυσκολότερη και, ενδεχομένως, με όρους διαφορετικούς που δεν θα είχαν ανακόψει τη δημιουργική πρόοδο που είχε αναπτυχθεί στις Ελληνικές πόλεις προηγουμένως. Δεν έγινε. Αυτό δεν αλλάζει. Μεταξύ των Ελληνικών πόλεων, ανεξάρτητα από τα πολιτεύματά τους, υπήρχαν πολλές ομοιότητες, όπως η ισονομία των πολιτών καθεμιάς τους, κοινή γλώσσα, θρησκεία, ταφικά έθιμα, εμπορικές ανταλλαγές, ανταμοιβή της καινοτομίας κλπ. Πολλά από αυτά είχαν βέβαια υιοθετηθεί και από τους Μακεδόνες, που με κάποιους δισταγμούς, θεωρούνταν από την αρχαιότητα ως σήμερα παρακλάδι των Ελλήνων. Π.χ., μυθολογικά, ο πατριάρχης Μακεδόνας ήταν αδελφός του Έλληνα, πατριάρχη των Δωριέα, Αχαιού, Αίολου, Ίωνα, των προγόνων όλων των Ελλήνων. Όμοια, αιώνες αργότερα, η Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, δεν αλώθηκε στις 29 Μαΐου 1453, αλλά είχε ήδη καταρρεύσει από μέσα πολλά χρόνια πριν, όταν είχε χάσει τη συνοχή της, την κοινή ιδεολογία της. Θυμίζω ότι οι αδελφοί του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου υπέβλεπαν το θρόνο του και ο στρατός του Μωάμεθ ήταν στην πλειονότητά τους Χριστιανοί. Δε λέω γενίτσαροι, διότι δεν είχαν απαχθεί όταν ήταν παιδιά, αλλά ήταν ικανοί πολεμιστές, δυσαρεστημένοι από το Βυζάντιο (με τη χαμένη συνοχή και ιδεολογία του) και πούλησαν την τέχνη τους στον ηγέτη που τους πλήρωνε αρκετά.

Στα χρόνια μας η Ευρώπη έγινε το κύριο θέατρο των δύο Παγκόσμιων Πολέμων. Μεταξύ των ποικίλων εθνικών κρατών, υπήρχαν πολλές ομοιότητες και διαφορές, που θυμίζουν αντίστοιχες μεταξύ των αρχαίων πόλεων κρατών.  Η γλώσσα χωρίζει τους λαούς της Ευρώπης. Η θρησκεία έγινε, με ανθρώπινη ευθύνη, διαφορετική. Ενώ πιστεύουν όλοι στον ίδιο Θεό και στον ίδιο ιδρυτή της θρησκείας τους, τον Υιό Του, διαχωρίστηκαν σε καθολικούς, ορθοδόξους, ποικίλους διαμαρτυρομένους κλπ. Τα λοιπά πολιτισμικά και λοιπά χαρακτηριστικά τους είναι όμως λίγ΄ ως πολύ κοινά. Mουσουργοί, Beethoven, Verdi, Bizet, Чайко́вский και τόσοι άλλοι είναι κοινό κτήμα όλων. Το ίδιο, παρά τη διαφορετική γλώσσα, συγγραφείς, όπως Goethe, Dante, Shakespeare, Hugo, Достоевский, Cervantes και τόσοι άλλοι ήταν διεθνείς δόξες. Επίσης εικαστικοί καλλιτέχνες, ζωγράφοι, γλύπτες κλπ, όπως Da Vinci, Michelangelo, Van Gogh, Turner, ερευνητές, Pasteur, Koch, Ме́чников, Flemming και πολλοί άλλοι. Αφήνω την αρχιτεκτονική, φυσικές επιστήμες και όλα τα άλλα πολιτιστικά ανθρώπινα επιτεύγματα. Τόσα κοινά στοιχεία, αλλά και τόσες ανταγωνιστικές διαφορές, που έφτασαν σε αλληλεξοντωτικούς πολέμους.

Από τους δυο παγκόσμιους πολέμους ολόκληρη η Ευρώπη βρέθηκε κατεστραμμένη. Πρώτιστα, η Ρωσία, η Γιουγκοσλαβία, η Ελλάδα. Η “νικήτρια” Βρετανία έπαψε να είναι αυτοκρατορία. Η “νικήτρια” ΕΣΣΔ τελικά κατέρρευσε. Αλώβητες έμειναν οι χώρες που δεν είδαν πόλεμο ή κατοχή πάνω στην επικράτειά τους, όπως οι ΗΠΑ, η Ελβετία, η Τουρκία. Αυτές ήταν οι νικήτριες!

Η ηττημένη Ευρώπη δεν πήρε το μάθημά της. Αυτή τη στιγμή βιώνομε τις συνέπειες του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας. Οι δυο χώρες έχουν πολλά κοινά, παρόμοια – όχι ίδια – γλώσσα, κοινές πολιτιστικές παραδόσεις. Όποιος και αν νικήσει, η Ουκρανία, η πάμπλουτη σε υπέδαφος και γεωργική παραγωγή Ουκρανία, θα μείνει ένα ερείπιο που θα κάνει χρόνια να αναλάβει. Η Ρωσία αυτή τη στιγμή δεν απειλείται εδαφικά – αυτή απειλεί. Όμως από τον πόλεμο θα βγει οπωσδήποτε τουλάχιστον οικονομικά εξαντλημένη. Κι η Ευρώπη; Η Ευρώπη, με τα τόσα κοινά που μεγιστοποιήθηκαν πολιτικά με τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής  Ένωσης; Αυτή τη στιγμή υποβαθμίζεται η ποιότητα της ζωής της. Οι χώρες που ωφελούνται είναι αυτές που βρίσκονται μακριά από τον πόλεμο: Οι ΗΠΑ κερδίζουν πουλώντας όπλα, ώστε να μην τελειώνει γρήγορα ο πόλεμος μεταξύ άλλων, ενώ πουλά πανάκριβα καύσιμα στους Ευρωπαίους που, αλλιώς θα τα αγόραζαν πολύ φτηνότερα από τους Ρώσους. Η Τουρκία με τον επαμφοτερίζοντα ρόλο της εκβιάζει και τους μεν και τους δε, προς όφελός της σε βάρος των γειτόνων της. Η Κίνα που βλέπει από μακριά τον ανταγωνισμό γιγάντων, Ρωσίας-ΗΠΑ τρίβει τα χέρια της με ικανοποίηση. Από τον πόλεμο, όποια και αν είναι η έκβασή του, χαμένοι θα είναι οι Ευρωπαίοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και μην πούμε πως η στάση τους είναι απόρροια των ηθικών αξιών που διατείνονται πως επιδιώκουν. Δεν είναι η Ευρώπη κατά των εισβολέων Ρώσων αυτή που ήταν κατά των εισβολέων Τούρκων στην Κύπρο, μέλος της. Ούτε η στάση τους απέναντι στον επικίνδυνο αναθεωρητισμό των Ρώσων ως προς την αλλαγή συνόρων είναι το κίνητρό τους. Τι έκαναν όταν άλλαζαν τα σύνορα στη Γιουγκοσλαβία; Η στάση της Ευρώπης είναι εκείνη μιας προστατευόμενης ανώριμης οντότητας.

Μετά τον Β΄ΠΠ, η τάξη μιας ελίτ στην καθημαγμένη Ευρώπη αισθάνθηκε πως κινδύνευε να χάσει τα προνόμιά της, όχι απειλούμενη από ένα Ρωσικό επεκτατισμό, αφού η Ρωσία ποτέ δεν εκδήλωσε τάσεις επέκτασής της προς τη Δύση, ενώ η ίδια επανειλημμένα έχει υποστεί εισβολή ποικίλων Ευρωπαίων στο έδαφός της. Η Ρωσία έχει ανάγκη από λιμάνια, διότι τα δικά της στη Βόρεια Θάλασσα μένουν παγωμένα για μήνες και αναζητούσε άλλα, πάντοτε (και τώρα) στη Μαύρη Θάλασσα και στον Ειρηνικό Ωκεανό, με πολλούς Ρωσοτουρκικούς και Ρωσοϊαπωνικούς πολέμους. Η Ευρωπαϊκή ελιτ φοβόταν τους πολίτες της που με κομμουνιστικές τάσεις την απειλούσαν. Δεν είχε δυνάμεις να αντισταθεί κι ούτε προσπάθησε να τις αναπτύξει, όταν μπορούσε με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και προτίμησε να μείνει κάτω από την ομπρέλα του ΝΑΤΟ. Όμως το ΝΑΤΟ δεν καλύπτει όλες τις χώρες της ΕΕ, ενώ περιλαμβάνει χώρες εκτός της ΕΕ, που μάλιστα τη διαφεντεύουν. Κάποτε πρέπει, λέω, να ενηλικιωθεί, να ωριμάσει.

ΜΗ ΑΙΣΩΠΕΙΟΣ ΜΥΘΟΣ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 25 Ιουνίου 2022

Θα μπορούσε να ήταν μύθος του Αισώπου, αλλά δεν είναι. Ένα λιοντάρι λοιπόν κυνηγούσε ένα ποντικό. Ο καημένος έτρεχε να ξεφύγει και κατέφυγε στην αρκούδα που τη σοφία της τη σέβονταν όλα τα θηρία του δάσους, ακόμη και ο ελέφαντας και το λιοντάρι. Όταν το ποντίκι ανέπτυξε τα επιχειρήματά του, πόσο άδικο ήταν να τον κυνηγάει, αυτόν τον τόσο μικρούτσικο, ένα λιοντάρι, τόσο δυνατό θηρίο, η σοφή αρκούδα απάντησε κρατώντας την ψυχραιμία της: “Βρείτε τα μεταξύ σας!”. Από κει και πέρα συνεχίστε το μύθο, σας παρακαλώ, μόνοι σας. Για μένα, ο ποντικός δεν έχει πολλές εναλλακτικές λύσεις. Θα τρέξει όσο πιο γρήγορα μπορεί, θα σκάψει ένα λαγούμι όπου θα κυκλοφορεί στα σκότη σαν τυφλοπόντικας περιμένοντας να πιαστεί από ανοησία του το λιοντάρι σε κανένα δίχτυ και εκείνος να σπεύσει να ροκανίσει τα σκοινιά για να ελευθερωθεί ο βασιλιάς των ζώων. Κάτι τέτοιο περίπου φαντάζομαι.

Οι μύθοι, σαν του Αισώπου, είναι διδακτικοί. Ήταν δούλος, αλλά η σοφία του έχει επιβιώσει ως τις μέρες μας. Ήταν πραγματιστής. Γνώριζε μια χαρά τι σημαίνει να είσαι ισχυρότερος, αλλά και πονηρότερος. Μπροστά στη συντριπτική υπεροχή των δυνατών η συμβουλή του δεν ήταν “επαναστατήστε”, καθώς το αποτέλεσμα της αναμέτρησης μπορούσε εύκολα να προβλεφτεί. Θυμίζω και μια άλλη ιστορία, που μπορεί να είναι σε μεγάλο μέρος αληθινή. Υπήρξε διένεξη μεταξύ Αθηναίων και Λεσβίων. Αρχηγός του Αθηναϊκού αγήματος ήταν ένας πρωταθλητής του παγκρατίου στους Ολυμπιακούς αγώνες, ο Φρύνονας. Συμφώνησαν, για να αποφευχθεί η αιματοχυσία να μονομαχήσουν οι αρχηγοί τους. Ο Φρύνονας ήταν ακαταμάχητος. Ο Πιττακός ο Μυτιληναίος, αρχηγός των Λεσβίων, ήταν μικρόσωμος, αλλά σοφός (ένας από τους 7). Όταν πλησίασε, πέταξε στον αντίπαλό του ένα δίχτυ. Τυλίχτηκε σ΄ αυτό ο γιγαντόσωμος Αθηναίος και ο Πιττακός τον εξουδετέρωσε εύκολα.

Και τι μας νοιάζουν εμάς αυτά; Μας νοιάζουν, και πολύ μάλιστα. Έχομε το γνωστό ισχυρό γείτονα που μας απειλεί ανοιχτά. Αμφισβητεί την κυριαρχία μας στην επικράτειά μας και ζητά σχετικό διεθνές δικαστήριο. Εμείς δεν διεκδικούμε τίποτε από τα δικά του. Άρα το δικαστήριο θα αποφανθεί ποια δικά μας θα χάσουμε υπέρ του γείτονα, χωρίς κανένα αντάλλαγμα. Μένει η αναμέτρηση. Όμως ανήκομε στην ίδια συμμαχία. Και προστρέχομε στο σοφό του βασιλείου των ζωανθρώπων για λύση. Εκείνος όμως δεν ενδιαφέρεται για την εφαρμογή του δικαίου, αλλά να μην υπάρξει ανωμαλία στη συμμαχία. Και μας απαντά: “Βρείτε τα μεταξύ σας”. Κι εμείς τι κάνομε;

Πρώτα πρέπει να το χωνέψουμε. Κανένας δεν ενδιαφέρεται για το δίκαιο, όλοι ενδιαφέρονται πρώτα για το συμφέρον τους. Και το συμφέρον της μεγάλης δύναμης είναι να μη διασπασθεί η ενότητα της συμμαχίας, όχι η δίκαιη λύση των διαφωνιών. Αφού το έχομε χωνέψει, πρέπει να δεχθούμε ότι η άμυνά μας είναι απόλυτα δική μας υπόθεση. Κι αυτό απαιτεί τρομακτικές θυσίες, όπως για αγορά όπλων αποτελεσματικών που, αν μας δοθούν,  θα τα ξεπληρώνουν οι δισέγγονοί μας. Και βέβαια, αποφεύγοντας κάθε πρόκληση για αναμέτρηση, να καραδοκούμε στη γωνιά, ώσπου το λιοντάρι δίπλα μας να κάνει την απρονοησία να πέσει σε ένα δίχτυ. Δεν είναι πολύ απίθανο αυτό στην πραγματική ζωή. Όλο και περισσότερο η γείτονας χώρα εκνευρίζει τους εταίρους της στη συμμαχία. Είναι η μόνη χώρα του ΝΑΤΟ που όχι μόνο δεν εφάρμοσε κυρώσεις κατά του κύριου αντιπάλου, της Ρωσίας, αλλά μετέρχεται κάθε μέσο για να παρακάμπτει εκείνες που τα άλλα μέλη της επιβάλλουν. Και εκβιάζει ωμά. Στην προσπάθεια να επεκτείνει τις δυνάμεις της η συμμαχία απειλεί ανοιχτά με βέτο, αν δεν ικανοποιηθούν τα αιτήματά της, όπως η προμήθεια όπλων και η καθαρή διακοπή της υποστήριξης της εσωτερικής αντιπολίτευσής της. Μετέρχεται κάθε προπαγανδιστικό μέσο βέβαια. Τον απελευθερωτικό αγώνα των Κούρδων τον ονομάζει τρομοκρατία (και η τρομοκρατία δεν διαφέρει εύκολα από μια επανάσταση). Τον κατοχικό στρατό στην Κύπρο τον ονομάζει “ειρηνευτική δύναμη”. Και πολλά άλλα. Και κάποιους αστερίσκους για να θυμηθούμε μερικά πράγματα. Οι Κούρδοι, ένας πανάρχαιος πολεμικός λαός που τους αναφέρει ο Ξενοφώντας ως Κουρδούχους στην Κύρου ανάβαση, πρωτοστάτησαν με τις κυβερνητικές δυνάμεις στη γενοκτονία των Χριστιανικών λαών, Αρμενίων και Ελλήνων. Στη συνέχεια άρχισαν να διεκδικούν τη δική τους ελευθερία στη βάση εθνικών πια, όχι θρησκευτικών, συναισθημάτων. Και βέβαια αντιμετωπίζονται ως τρομοκράτες. Αλλά κι εμείς σφάλλομε, όταν χαρακτηρίζουμε σαν Τούρκο κάθε Μουσουλμάνο. Οι Σύροι π.χ. βλέπουν τους Τούρκους το ίδιο εχθρικά όπως εμείς, επειδή αυτοί, οι πολιτισμένοι απόγονοι των Ασσυρίων και των Ελλήνων Σελευκιδών είχαν έναν υψηλό πολιτισμό, που οι Τούρκοι, με τη δόξα τους να στηρίζεται μόνο στη στρατιωτική δεινότητα του Μωάμεθ του Πολιορκητή και των διαδόχων του, τον κατέστρεφαν. Κι εμείς σφάλλομε επιπλέον όταν φανταζόμαστε πως η παρουσία βάσεων ξένων δυνάμεων στη χώρα μας μάς προστατεύει, ενώ είναι ξεκαθαρισμένο πως σε περίπτωση που θα δεχθούμε επίθεση από άλλο μέλος της συμμαχίας, όχι μόνο δεν θα πολεμήσουν για να μας προστατέψουν (δηλαδή προτεκτοράτο είμαστε;), αλλά και στην προσπάθειά μας να αμυνθούμε θα μας συστήσουν “αυτοσυγκράτηση· βρείτε τα!”   

Από το μύθο διδάσκομαι πώς πρέπει να αποφεύγουμε σχολαστικά κάθε ενέργεια που θα μπορούσε να θεωρηθεί πρόκληση. Δεν το κάναμε δυστυχώς πάντοτε, όπως στην περίπτωση των Ιμίων, που σε μια γνωστή αμφισβητούμενη γη υψώσαμε, χωρίς λόγο, Ελληνική σημαία. Κι έγιναν τα Ίμια επίσημα πια αμφισβητούμενα νησάκια. Το άλλο είναι άριστος εξοπλισμός και εκπαίδευση των ένοπλων δυνάμεών μας, όσο δαπανηρό και δυσβάστακτο κι αν είναι αυτό. Παραπέρα, καλύτερα θα ήταν αν είχαμε αποφύγει να έχουμε ξένες δυνάμεις στην  επικράτειά μας. Όχι μόνο δεν θα μας προστατέψουν, αλλά και θα μας συγκρατούν από τις ό μη γένοιτο αμυντικές πράξεις μας, ενώ μας καθιστούν στρατηγικό στόχο εναντίον άλλων δυνητικών απειλητικών δυνάμεων· δεν θα ήμαστε στόχοι, αν δεν είχαμε αυτές τις βάσεις. Και τέλος, πρέπει να μεταφέρουμε μια γιγαντιαία οικονομική επιχείρηση και άοπλο εποικισμό στα Ανατολικά νησιά μας για την ανάπτυξή τους. Εννοώ να γίνουν ενεργοπαραγωγά με ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά, κυματογεννήτριες, και με καλλιέργειες ποικίλων θαλασσινών, ιχθυοκαλλιέγειες, μαλακιοκαλλιέργειες, οστρακοκαλλιέργειες κλπ.                  

Ο μύθος δηλώνει ότι δεν πρέπει να περιμένουμε σωτηρία από τους άλλους. Αυτοί, κι έτσι είναι λογικό, ενδιαφέρονται για το δικό τους συμφέρον, όχι το δικό μας. Και πρέπει να εκμεταλλευτούμε κάθε δυνατότητα σε ισχύ και ευφυή διπλωματία προσδοκώντας την κατάλληλη ευκαιρία. Στις αντιπαραθέσεις συχνά νικάει όχι ο ισχυρότερος, αλλά εκείνος που θα αποφύγει να κάνει το μοιραίο λάθος.

ΗΡΩΙΣΜΟΣ Ή ΜΠΑΜΠΕΣΙΑ;

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 23 Ιουνίου 2022

Η ιστορία μας πληροφορεί για το παρελθόν βασισμένη σε αυστηρά επιστημονικά, λογικά κριτήρια. Παράλληλα, για το παρελθόν μας δίνει πληροφορίες και η μυθολογία. Η πίστη στη λογική έτεινε να πετάξει στα σκουπίδια τη μυθολογία ως πηγή πληροφόρησης για το παρελθόν. Ώσπου η αρχαιολογία με ευρήματα στην Τροία και αλλού έδειξε ότι πυρήνας αλήθειας μπορεί να κρύβεται στους μύθους. Οσοδήποτε αληθινοί είναι ή φανταστικοί οι μύθοι, μας προσφέρουν μια πληροφορία που δεν την παρέχει επαρκώς η ιστορία: τη συναισθηματική αντίδραση των λαών στο παρελθόν για τα γεγονότα που βίωσαν. Οι μύθοι σώθηκαν κυρίως προφορικά, αλλά και γραπτά. Τουλάχιστον ως προς την άγραφη παράδοσή τους, βοήθησε η τέχνη, η ποίηση, αλλά και εικαστικές παραστάσεις. Να θυμίσω ότι η Ιλιάδα δεν τραγουδήθηκε για να περιγράψει ένα, για τα δεδομένα της εποχής, παγκόσμιο πόλεμο, αλλά για να υμνήσει (ή να θρηνήσει) την οργή του Αχιλλέα: “Μήνιν άειδε, θεά…”. Ποια ήταν λοιπόν τα συναισθήματα των προγόνων μας;

Όλοι οι λαοί υμνούν τελικά τους νικητές. Μόνον ο Χριστιανισμός, στην Ελληνορθόδοξη εκδοχή του τουλάχιστον, υμνεί προπάντων τους μάρτυρες. Οι νικητές κατάφεραν τους άθλους τους άλλοτε με ηρωισμούς αξιοθαύμαστους, παραδείγματα για μίμηση, και άλλοτε με απάτη, μπαμπεσιά, που έτσι εμφανίζεται κι αυτή ως παράδειγμα για μίμηση. Θυμίζω πως η Τροία έπεσε όχι χάρη στους ηρωισμούς του Αχιλλέα και των λοιπών ηρώων, αλλά χάρη στη μπαμπεσιά του Οδυσσέα με το δούρειο ίππο. Παρόμοιοι είναι η ήρωες της Βίβλου. Ο Ιακώβ εξαπάτησε δυο φορές τον αδελφό του τον Ησαύ, κλέβοντάς του τα πρωτοτόκια για ένα πιάτο φακές, και την ευλογία, δηλαδή γονική παροχή, του τυφλού πατέρα τους. Οι απάτες του και των λοιπών διαδόχων του δεν έχουν τέλος. Εκείνο που εντυπωσιάζει είναι ότι ο απατεώνας νικητής Οδυσσέας εξυμνείται ιδιαίτερα και του αφιερώνεται ένα ολόκληρο έπος. Αντίθετα, ο ευφυέστερος από τους Τρωικούς ήρωες, ο Παλαμήδης, δεν αναφέρεται καν. Κι όμως έκανε σωρεία ανακαλύψεων, όπως την από μακριά μετάδοση πληροφοριών με φρυκτωρίες, την ανακάλυψη του άβακα, το Ελληνικό αλφάβητο τροποποιώντας και προσαρμόζοντας στη γλώσσα μας το φοινικικό που είχε εισαγάγει ο μετανάστης Κάδμος και πολλά άλλα. Για τον Παλαμήδη ξέρομε από άλλες πηγές. Ο αγνότερος ήρωας στον πιο διάσημο πόλεμο, ο Τρώας Έκτορας (Εἷς οἰωνὸς ἄριστος ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης), σκοτώνεται από τον Αχιλλέα. Απατεώνας ήταν και ένας από τους επτά σοφούς, ο Πιττακός ο Μυτιληναίος, που, μικροσκοπικός, νίκησε σε μονομαχία τον αντίπαλό του Αθηναίο στρατηγό, πρωταθλητή στο παγκράτιο, πετάγοντάς του ένα δίχτυ. Παρόμοια υμνεί η Γραφή τη νίκη του Δαβίδ στη μονομαχία του με το γιγαντιαίο Γολιάθ. Από την άλλη, ο Ελληνικός Μεσαίωνας υμνεί τραγουδώντας τα κατορθώματα του Διγενή Ακρίτα, ενώ ο Δυτικός τα κατορθώματα των σταυροφόρων.

Έτσι φαίνεται ότι τα διάχυτα λαϊκά συναισθήματα, υμνούν το νικητή είτε από μπαμπεσιά επικράτησε είτε από ηρωισμό. Αυτό μοιάζει να ισχύει για όλους τους μύθους όλου του κόσμου, όσο μπορώ τουλάχιστον να ξέρω. Θα επικεντρωθώ στα δικά μας.

Ο Οδυσσέας ήταν όντως πανούργος, “πολύτροπος”. Αφού εξόντωσε τον προσωπικό του αντίπαλο Παλαμήδη με συκοφαντική σκηνοθετημένη απάτη, αφού κατέλαβε την Τροία με απάτη, αφού από όλους τους συντρόφους του αυτός μόνο μπόρεσε να γυρίσει στην Ιθάκη (από δικές τους ατασθαλίες, λέει ο Όμηρος, αυτοί χάθηκαν), αφού γλέντησε με όμορφες νύμφες, την Κίρκη πρώτα, την Καλυψώ μετά, γύρισε τελικά στον τόπο του. Εκεί, με μπαμπεσιά πάλι, εξόντωσε την αφρόκρεμα της αριστοκρατίας στην Ιθάκη, σκοτώνοντας τους μνηστήρες, και το νησί δεν ξανακούστηκε στην ιστορία. Αυτόν λοιπόν τον απατεώνα βρήκε ο Όμηρος να εξυμνήσει και να θεωρήσει πρότυπο το συναίσθημα των προγόνων μας, που δημιούργησαν τον αξεπέραστο πολιτισμό τους, που οι αρχές του διέπουν ακόμη σήμερα τον κόσμο και ακόμη το ανεπανάληπτο ως σήμερα υπέροχο πολιτικό σύστημά τους, τη δημοκρατία, που γέννησε αυτό τον πολιτισμό; Η απάντηση είναι, όχι! Απλώς η σύγχρονη παράδοσή μας διέστρεψε τα ποιήματα του Ομήρου. Όπως είπαμε, η Ιλιάδα περιγράφει την μάνητα του Αχιλλέα, όχι τον πόλεμο, που αναφέρεται παρεμπιπτόντως. Και η Οδύσσεια υμνεί όχι τις περιπέτειες του Οδυσσέα με τα φανταστικά τέρατα, Κύκλωπες, Λαιστρυγόνες κλπ, που συνάντησε, αλλά το γεγονός ότι “πολλῶν δ᾽ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω”. Το ότι γνώρισε τις πόλεις και τη σκέψη πολλών ανθρώπων, αυτό εξυμνείται στην Οδύσσεια.

Ίσως δεν στερείται από προκατάληψη ευνοϊκή για τους Έλληνες η ερμηνεία που κάνω, αλλά στηρίζεται και σε γεγονότα. Περισώθηκαν με περισσή προσοχή οι γνώσεις του κοσμογυρισμένου Ηροδότου, που επισκέφτηκε όλο το γνωστό τότε κόσμο για να γράψει την ιστορία του. Ο Θαλής πήγε στην Αίγυπτο για να διδαχτεί από τους εκεί επιστήμονες, τους ιερείς, τη σοφία τους. Και ο Πλάτων. Κι ο Ξενοφών δεν έμεινε γνωστός ούτε για την προδοσία του, αφού στον Πελοποννησιακό πόλεμο συνεργάστηκε με τους Σπαρτιάτες (όχι όμως σε βάρος της Αθήνας) ούτε για την ιστορία του που τη συνέχισε από κει που είχε σταματήσει ο μέγιστος των ιστορικών, ο Θουκυδίδης, αλλά γιατί γύρισε τον κόσμο στην περιπέτειά του στη Μικρά Ασία προσπαθώντας να βρει τρόπο να επιστρέψει στην Ελλάδα το εκστρατευτικό σώμα που είχε πάει να πολεμήσει μισθοφορικά με τον Κύρο.

Δεν ξέρω γιατί, πολύ λιγότερο γνωστές έχουν γίνει στις σύγχρονες γενιές των Ελλήνων οι περιπέτειες του Πυθέα του Μασσαλιώτη. Ίσως διότι δεν συνδέονται με πολεμικούς ηρωισμούς. Το ταξίδι του είχε κυρίαρχο κίνητρο τη γνωριμία του κόσμου, όχι την κατάκτηση κάποιου άλλου λαού. Η Μασσαλία ήταν Ελληνική αποικία. Μυθολογικά αναγόταν στον Ηρακλή που είχε πάει στην Εσπερία για να κλέψει και φέρει τα μήλα τους στην Ελλάδα, τα πορτοκάλια δηλαδή, τα εσπεριδοειδή γενικότερα. Ο Πυθέας ξεκίνησε γύρω στα 350 π.Χ. πιθανώς από τη Μασσαλία, πέρασε από τις Ηράκλειες Στήλες, το σημερινό Γιβραλτάρ, έκανε το γύρο των Βρετανικών νησιών, έφτασε στη Θούλη, τη σημερινή Ισλανδία, πήγε και στη Γροιλανδία, στον αρκτικό κύκλο, όπου συνάντησε τα παγόβουνα και επέστρεψε. Κίνητρό του ήταν, υποτίθεται, το εμπόριο, αλλά υπήρχαν πολύ πιο εύκολοι τρόποι να εμπορευτεί από μια τέτοια περιπέτεια. Το πραγματικό του κίνητρο ήταν το συναισθηματικό, εκείνο όλων των Ελλήνων, εκείνο του Οδυσσέα: να γνωρίσει άγνωστα μέρη και πολιτισμούς. Σαν τους σύγχρονους καπετάνιους, κρατούσε ημερολόγιο, που δυστυχώς δεν σώθηκε. Αποσπάσματά του μόνο αναφέρονται από άλλους συγγραφείς. Η δίψα για γνωριμία του κόσμου ήταν (είναι;) μου φαίνεται το κυρίαρχο συναίσθημα των Ελλήνων.

ΜΥΘΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΊΑ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 21 Ιουνίου 2022

Διάβαζα τελευταία ένα βιβλίο του Νίκου Κανακάρη για τους μύθους που αφορούν τη δημιουργία. Έχει συλλέξει περί τους 200 μύθους διαφόρων λαών που αφορούν το πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος και ο άνθρωπος. Με έβαλε σε σκέψεις. Πρώτη είναι ότι για να πιστεύουν όλοι οι λαοί πως υπάρχει μια ανώτερη δημιουργός δύναμη, πάει να πει πως αυτή υπάρχει! Κι όμως δεν είναι βέβαιο πως έτσι είναι. Δεν υπάρχει απόδειξη διασταυρωμένη με τις αισθήσεις μας. Μια άλλη σκέψη είναι πως μπορεί να είναι φυσικό μας, από τη φτιάξη μας να πιστεύουμε πως υπάρχουν ανώτερες δυνάμεις. Ούτε αυτό φαίνεται βέβαιο. Ένα άλλο οικουμενικό φαινόμενο είναι πως όλοι οι άνθρωποι μιλάμε, έχομε μια γλώσσα. Η γλώσσα όμως μαθαίνεται, δεν γεννιόμαστε μ΄ αυτήν. Αν κάποιο παιδί δεν είχε γεννηθεί μέσα σε μια κοινωνία δεν θα είχε μάθει ποτέ να μιλάει. Ασφαλώς γεννιόμαστε με την ικανότητα να μαθαίνουμε να μιλάμε. Η ικανότητα αυτή έχει τρεις συνιστώσες. Κύρια είναι ότι μόνον εμείς οι άνθρωποι μπορούμε να σχηματίζουμε δευτεροβάθμια αντανακλαστικά. Δηλαδή, όλα τα ζώα, τουλάχιστον τα πολυκύτταρα, γεννιόνται με φυσικά αντανακλαστικά. Τα θερμόαιμα σπονδυλωτά μπορούν να κάνουν κάτι σπουδαίο, να μαθαίνουν. Δηλαδή δύο διαφορετικά και ανεξάρτητα ερεθίσματα προσπίπτουν ταυτόχρονα σε δυο αισθητήριά μας, που η διέγερση του ενός συνεπάγεται αντανακλαστική ανταπόκριση του ζώου, κίνηση ή έκκριση. Μετά από λίγες επαναλήψεις, η ανταπόκριση που από τη φύση της γίνεται μόνο μετά από διέγερση του ενός αισθητηρίου τώρα γίνεται και από τη διέγερση του άλλου. Αυτό είναι το εξαρτημένο αντανακλαστικό που σημαίνει μάθηση. Οι άνθρωποι όμως μπορούμε να σχηματίζουμε δευτεροβάθμια αντανακλαστικά και όταν ένα ερέθισμα συμπίπτει με προσχηματισμένο εξαρτημένο αντανακλαστικό. Έτσι μαθαίνομε όχι μόνο να συνδυάζουμε τη θέα ενός κουδουνιού με τον ήχο του κουδουνίσματος, αλλά και τη λέξη κουδούνι με τον ήχο που προκαλεί. Δεύτερη συνιστώσα είναι η μοναδική ευελιξία της γλώσσας μας που μας επιτρέπει να αρθρώνουμε μεγάλη ποικιλία ήχων. Τρίτη είναι η διαβίωσή μας μέσα σε μια κοινωνία. Λέει κάποιος μια λέξη, ένας άλλος απαντά με άλλη, ο πρώτος την ακούει και τώρα στη σκέψη του πρώτου υπάρχουν και οι δύο λέξεις που, αφού βρίσκονται μέσα στον ίδιο νου, μπορούν να συγκριθούν. Έτσι οι εικόνες που σχηματίζομε μέσα μας είναι περίπου ίδιες σε όλους τους ομόγλωσσους ανθρώπους. Γεννιόμαστε λοιπόν με κάποιες ικανότητες που μας επιτρέπουν να επικοινωνούμε με τη γλώσσα. Δεν γεννιόμαστε με την ικανότητα να μιλάμε, διότι τότε όλοι οι άνθρωποι θα είχαμε την ίδια γλώσσα, ενώ υπάρχουν σήμερα μερικές χιλιάδες γλώσσες. Αντίστοιχα μπορώ να φαντασθώ πως γεννιόμαστε με την ικανότητα να πιστεύουμε σε υπερφυσικές δυνάμεις, όχι με τη γνώση υπερφυσικών δυνάμεων. Ποια είναι όμως αυτή η ικανότητα;

Κάθε τι που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας γύρω μας είτε το έχομε κατασκευάσει εμείς, ή υπάρχει χωρίς εμείς (ή οποιοσδήποτε άλλος) να το έχει κατασκευάσει. Τέτοια είναι η θάλασσα, τα βουνά, ο ήλιος, τα σύννεφα, τα ποτάμια, ο κεραυνός, η μέρα και η νύχτα, τα πάντα δηλαδή. Αφού λοιπόν κάποια αντικείμενα ή φαινόμενα έχουν προκύψει από εμάς φανταζόμαστε πως και όλα αυτά τα έχουν δημιουργήσει κάποιοι. Καθώς η διάρκεια ζωής αυτών των έξω από εμάς αντικειμένων και φαινομένων είναι πολύ μακρύτερη από τη διάρκεια της ζωής μας, φανταζόμαστε πως και οι δημιουργοί τους είναι πολύ μακροβιότεροι ή και αθάνατοι, σαν τη γη ή τον ήλιο να πούμε.

Σε όλες τις μυθολογίες λοιπόν συναντάμε την πίστη πως κάποιος με ποικίλους τρόπους δημιούργησε τον κόσμο. Καθώς ό,τι έχει δημιουργηθεί τείνει και να εξαφανίζεται, φανταζόμαστε πως υπάρχει και κάποιος δεύτερος πανίσχυρος που ανταγωνίζεται το θεϊκό έργο της δημιουργίας. Και να η έννοια του καλού και του κακού. Καλό είναι ό,τι δημιουργεί, ό,τι αγωνίζεται κατά της εντροπίας, κακό είναι ό,τι αποσυνθέτει, αυξάνει την εντροπία.

Αυτές οι ανώτερες, μη αισθητές, αλλά φανταστικές δυνάμεις είναι αδύνατο να ξέρουμε πώς γεννήθηκαν, πώς δημιουργήθηκαν από το μηδέν. Αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει, αφού και η επικρατέστερη σήμερα επιστημονική εξήγηση για τη δημιουργία του Σύμπαντος υποθέτει ότι τα πάντα δημιουργήθηκαν με μια ασύλληπτη έκρηξη, το Big Bang, πριν από πολλά δισεκατομμύρια έτη. Αλλά αυτό που εξερράγηκε πώς δημιουργήθηκε; Η επιστήμη δεν έχει υπόθεση σχετική. Ένα άλλο είναι η ένωση που μπορεί να γίνεται μεταξύ υπερφυσικών δυνάμεων. Η φαντασίωση που πιστεύομε εμείς, Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι, Εβραίοι, θεωρεί ενιαίες τέτοιες δυνάμεις όπως είναι ο Σιλωάμ, ο Σαβαώθ και ο Γιαχβέ (Ιεχωβάς). Επιπλέον, παρά τον ισχυρισμό περί μονοθεϊσμού, η θρησκεία μας δέχεται πως υπάρχουν και άλλες υπερφυσικές δυνάμεις, όπως ο Διάβολος ή Σατανάς ή Εωσφόρος ή Βεελζεβούλ, που προσωποποιούν το κακό. Αυτές οι δυνάμεις δεν έχουν δική τους βούληση, απλώς αντιστρατεύονται το θείο, δημιουργικό έργο του Θεού. Ακόμη, υπάρχουν και άλλες υπερφυσικές δυνάμεις που μεταφέρουν τη βούληση του Θεού στους ανθρώπους. Είναι οι Άγγελοι, με τρεις ταξιάρχες, τους Μιχαήλ (=ποιος είναι δυνατός σαν το Θεό), Γαβριήλ (=άνθρωπος Θεού), και Ραφαήλ (=ο Θεός θεραπεύει). Καθένας τους έχει την ειδικότητά του, ενώ υπάρχουν απειράριθμα τάγματα αγγέλων, τα Σεραφείμ και Χερουβίμ. Οι άγγελοι επίσης δεν έχουν δική τους βούληση, αλλά μεταφέρουν τη βούληση του Θεού στους ανθρώπους, έχουν όμως δύναμη, όπως οι απεσταλμένοι του άρχοντα σε ένα κράτος περιβάλλονται από εξουσία.

Κάποιοι μύθοι ανάγουν την αρχή του κόσμου σε υπερφυσικά ζώα, ένα Κόρακα, Αετό, Χελώνα κλπ. Σε πολλούς μύθους αναφέρονται κατακλυσμοί που έπνιξαν το Σύμπαν, αλλά γλίτωσε ένα μόνο ζευγάρι κι από αυτό καταγόμαστε όλοι εμείς. Η έννοιες του Καλού και του Κακού υπάρχουν σχεδόν σε όλους τους μύθους. Οι σχέσεις μεταξύ των ποικίλων υπερφυσικών δυνάμεων αποτελούν μια απέραντη μεγέθυνση των σχέσεων μεταξύ των ποικίλων ανθρώπινων φυλών.

Το μεγάλο άλμα της ανθρωπότητας ήταν όταν αρχίσαμε να κατασκευάζουμε εργαλεία. Η κατασκευή τους σήμαινε από τη μια ανάλυση των στοιχείων που αποτελούν το καθετί γύρω μας. Από την άλλη την ανασύνθεση αυτών των στοιχείων σε εργαλεία, έτσι που να εξυπηρετούν τις ανάγκες και επιθυμίες μας. Αυτή η διαδικασία μας έγινε συνήθεια και αρχίσαμε να αναλύουμε τα στοιχεία που αποτελούν τα πάντα και που εμείς δεν μπορούμε να τα ανασυνθέσουμε. Αλλά τέτοια γιγαντιαία αντικείμενα και φαινόμενα υπάρχουν. Κι εμείς προσπαθούμε να αναλύσουμε και ανασυνθέσουμε προς όφελός μας τα στοιχεία που αποτελούν τις φανταστικές ανώτερες δυνάμεις. Έτσι δημιουργείται μέσα μας η ανάγκη να πιστεύουμε στην ύπαρξή τους.

ΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΜΗ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 18 Ιουνίου 2022

Το αριστούργημα της Φύσης, η Ζωή, οδεύει προς τον όλεθρο με πρωταγωνιστή το κορυφαίο επίτευγμά της, τον Άνθρωπο. Η ζωή στη γη μπορεί να κινδυνεύει από εξωγενείς, απρόβλεπτους, παράγοντες, όπως η πρόσκρουση με αστεροειδή, αλλά και από ανθρώπινους, όπως είναι ένας πυρηνικός πόλεμος ή η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή. Αν όμως η σωφροσύνη με την οποίαν επίσης είναι προικισμένος ο Άνθρωπος, προλάβει να αποφύγει τέτοιους κινδύνους, μένει η επανάληψη των Μεσαιώνων που συνοδεύουν την ακμή και παρακμή μεγάλων αυτοκρατοριών. Αυτή τη στιγμή πρωταγωνιστής είναι οι ΗΠΑ. Θυμίζω κάποια πράγματα.

Μετά την ανακάλυψη της Αμερικής, με το Χ. Κολόμβο, οι “πολιτισμένοι” Ευρωπαίοι ξεχύθηκαν στη Νέα Ήπειρο, προκαλώντας τη γενοκτονία των ντόπιων ερυθροδέρμων που ξεκινούσαν την πολιτιστική πορεία τους. Η Νότια Αμερική κατακλύσθηκε από νοτιοευρωπαίους, Ισπανούς και Πορτογάλους, ενώ η Βόρεια Αμερική περισσότερο από Αγγλοσάξονες. Η κοσμοκράτειρα τότε Αγγλία ωφελήθηκε. Ξεφορτωνόταν επικίνδυνους αναρχικούς και εγκληματίες εξορίζοντάς τους στη Βόρεια Αμερική. Εκεί αυτοί αναπτύσσονταν εξοντώνοντας ή εκμεταλλευόμενοι τους ιθαγενείς και φέρνοντας δούλους από την Αφρική, ενώ πλήρωναν τους φόρους τους στην κραταιά Αγγλία.  Ώσπου πλούτισαν, δυνάμωσαν και επαναστάτησαν με κύριο αίτημα: Κανένας φόρος χωρίς συμμετοχή στις αποφάσεις για τη διαχείρισή του. Οι ανεξάρτητες ΗΠΑ ήταν γεγονός (1776). Οι Αμερικανοί πολεμούσαν για το δίκαιο της ελευθερίας τους, ενώ καταπατούσαν βάναυσα το δίκαιο των ντόπιων και των δούλων. Η αντιπαλότητα μεταξύ Ευρωπαίων και Αμερικανών έφτασε στο αποκορύφωμά της ως τη σθεναρή στάση του Προέδρου Monroe (1823).  Ανέφερε ότι περαιτέρω προσπάθειες των ευρωπαϊκών εθνών να αποικίσουν ή να αναμειχθούν στα πολιτικά πράγματα των κρατών της Βόρειας ή Νότιας Αμερικής θα μπορούσε να θεωρηθεί επιθετική ενέργεια, που απαιτεί παρέμβαση των ΗΠΑ. Έπαψαν οι επεμβάσεις των Ευρωπαίων στην Αμερικανική Ήπειρο, ενώ όλα τα ανεξάρτητα νοτιοαμερικανικά κράτη έγιναν προτεκτοράτα των ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ έμπαιναν σε μια ταχεία φάση ακμής. Πολλοί Πρόεδροι των ΗΠΑ το αποδέχτηκαν και το εφάρμοσαν, ενώ δέχτηκε βαρύ χτύπημα όταν ο Πρόεδρος W. Wilson (ευτυχώς) βγήκε στο πλευρό της Entente στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, παρά την ισχυρή εσωτερική αντιπολίτευση που δεν ήθελε. Όμοια (πάλι ευτυχώς) βρέθηκε στο πλευρό της Αγγλίας και της ΕΣΣΔ, εναντίον της ναζιστικής Γερμανίας. Έκτοτε κυρίως ξεκίνησε το μεγάλο όνειρο των ΗΠΑ για πλανητοκρατία. Οι παλιές αποικιακές δυνάμεις, κυρίως Αγγλία, Γαλλία, μετά το νικηφόρο Πόλεμο έχασαν τις αποικίες τους. Εναντίον των Σοβιετικών είχαν την απειλή του μονοπωλίου της ατομικής βόμβας που πρωτοδοκιμάστηκε με πρωτοφανή (ολέθρια) επιτυχία σε Ιαπωνικές πόλεις αμάχων (1945), ώσπου λίγο (1949) αργότερα απέκτησαν και οι Σοβιετικοί ατομική βόμβα. Στο μεταξύ, μια μεγάλη δύναμη διαλυμένη εντελώς και ρημαγμένη από την Αγγλική κυρίως και έπειτα την Ιαπωνική αποικιοκρατική πολιτική, επαναστάστησε και με πρωτοφανείς θυσίες και στέρηση στοιχειωδών για τους Ευρωπαίους ατομικών δικαιωμάτων, μπόρεσε να εξελιχθεί η Κίνα σε υπερδύναμη, που αντιτάχθηκε στην προσπάθεια των Σοβιετικών να την καταστήσουν προτεκτοράτο τους, αλλά και σε ένα ισχυρότατο επίφοβο αντίπαλο των ΗΠΑ.

Και τώρα τι γίνεται με τη μεγαλύτερη σημερινή υπερδύναμη των ΗΠΑ; Πρώτο, εξακολουθεί να παραπαίει ανάμεσα στο δόγμα Μονρόε και στην παραβίασή του, χωρίς να μπορεί να αποφασίσει. Ο απρόβλεπτος προηγούμενος Πρόεδρος, ρεπουμπλικανός D. Trump φάνηκε προσκολλημένος στο δόγμα Μονρόε, κλείνοντας σύνορα και προετοιμαζόμενος για άμυνα έναντι της Κίνας. Ο αντίπαλός του, δημοκρατικός J. Biden άλλαξε το πρόγραμμά του στρέφοντας την προσοχή του πάλι στην Ευρώπη με την ευκαιρία της βάναυσης εισβολής των Ρώσων στην Ουκρανία.

Κι η Ευρώπη τι έκανε; Εξαντλημένη από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και φανταζόμενη ότι απειλείται από τον κομμουνισμό, και συνεπώς το Σοβιετικό κράτος, δέχθηκε με χαρά να αναλάβει την άμυνά της μια Αμερικανοεξαρτώμενη συμμαχία, το ΝΑΤΟ. Ανέπτυξε το ωραιότερο για τα σύγχρονα κριτήρια της ολιγαρχικής διοίκησης σύστημα και την οικονομία της ζώντας μακάρια. Έχασε την ευκαιρία να ωριμάσει αποκτώντας αμυντική αυτονομία, όταν κατέρρευσε το Σοβιετικό καθεστώς και, επομένως, ο υποθετικός κομμουνιστικός κίνδυνος. Κι όμως μπορούσε να το κάνει. Περιλάμβανε τότε δύο πυρηνικές δυνάμεις, Αγγλία και Γαλλία και είχε τα οικονομικά μέσα να αναπτύξει δική της αμυντική ισχύ, αντί να τα διαθέτει στο ΝΑΤΟ. Μ΄ αυτήν θα μπορούσε να αντιμετωπίσει παρεκκλίσεις από τις θεμελιώδεις αρχές της ποικίλων κρατών μελών της, όπως την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο, έστω και αν δεν ήταν ακόμη μέλος της η Μεγαλόνησος, αλλά και πολλά άλλα, όπως στις μέρες μας τα όσα αποκαλύπτονται, παρά το εμπάργκο πληροφόρησης, ότι γίνονταν στην Ουκρανία. Τελευταία άκουσα ότι, ανάμεσα στ΄ άλλα, τα μαθητικά βιβλία ιστορίας της χώρας, όπως βρέθηκαν στη Μαριούπολη, πότιζαν τους μαθητές τους με πληροφορίες, όπως ότι οι Γάλλοι κατάγονται από τους Ουκρανούς και η Κωνσταντινούπολη ιδρύθηκε ως αποικία Ουκρανών από τη Χεβρώνα. Αυτή τη στιγμή η Ευρώπη καλύπτεται αμυντικά με ευθύνη των Αμερικανών, χωρίς να προστατεύονται όλα τα μέλη της (π.χ. η Ελλάδα απειλείται ανοιχτά με casus belli, στην Κύπρο εξακολουθεί να υπάρχει κατοχικός Τουρκικός στρατός κλπ), ενώ μέλη του ΝΑΤΟ είναι χώρες έξω από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ενωμένο Βασίλειο, Τουρκία, ΗΠΑ) και εφαρμόζει πολιτική που παραβιάζει διεθνείς συμφωνίες, όπως μη επέκταση του ΝΑΤΟ “ούτε μια ίντσα”, ενώ αυτό έχει επεκταθεί έκτοτε σε 14 χώρες. Εφαρμόζει κυρώσεις οικονομικές κατά της Ρωσίας και ενισχύει με όπλα τους αντιπάλους της Ρωσίας Ουκρανούς, ενώ οι κυρώσεις στρέφονται κατά της ίδιας. Η Ευρώπη εξαρτάται ενεργειακά από τη Ρωσία και οι Ευρωπαίοι απειλούνται με βαθύ περιορισμό των δραστηριοτήτων τους, ακόμη και με πείνα, έτσι που οι κυρώσεις δεν είναι βέβαιο εναντίον τίνος εφαρμόζονται. Η εξάρτηση από τις ΗΠΑ αυξάνεται, αφού η Ευρώπη είναι πια υποχρεωμένη να αγοράζει πανάκριβη ενέργεια από την Αμερική.

Επιστρέφοντας στις ΗΠΑ, για πρώτη φορά μετά το Β΄ Παγκόσμιο έχουν εμπλακεί σε πόλεμο από τον οποίον κερδίζουν πουλώντας όπλα και ενέργεια, ενώ δεν χάνουν δικούς τους πολίτες. Για την εθελούσια υποδούλωση της Ευρώπης δε νοιάζονται, είναι άλλωστε μεγαλωμένοι οι Αμερικανοί με την έννοια της δουλείας των άλλων.  Κι όμως τα φαινόμενα παρακμής είναι ορατά. Στις οριακές Αμερικανικές εκλογές υπήρξε μέγιστη πόλωση, που έφτασε να παραβιάζει τον κορυφαίο θεσμό του Κογκρέσου, ενώ οι φήμες για νοθεία αιωρούνται ακόμη. Πρόσφατα ετοιμάζουν να ξανακάνουν ποινικό αδίκημα τις αμβλώσεις, μετά, λέγεται, τους γάμους ομοφυλοφίλων, ενώ διατηρούν τη θανατική ποινή. Είναι το κράτος με τη μεγαλύτερη οικονομική ανισότητα των πολιτών του. Όλα αυτά δείχνουν μια κρίσιμα παρακμιακή πορεία. Θεός φυλάξοι!

ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΑ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com.

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 16 Ιουνίου 2022

Κάθε λίγο και λιγάκι ζούμε φαινόμενα που επαναλαμβάνονται. Τέτοια είναι π.χ. φυσικές καταστροφές, σεισμοί, πυρκαγιές, πλημμύρες, αλλά και καθαρά ανθρώπινα, όπως ποικίλα σκάνδαλα. Αν κάτι γίνεται με περιοδικότητα, αυτό σημαίνει πως, με κάποιου είδους φαύλο κύκλο, αυτοσυντηρείται. Σημαίνει όμως παράλληλα και αβελτηρία όχι μιας αρχής που στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν έκανε ό,τι χρειαζόταν, αλλά μιας σειράς κυβερνήσεων που δεν έχουν πάρει τα δέοντα μέτρα πρόληψης και άμεσης αντιμετώπισης. Κι αν φταίει μια σειρά κυβερνήσεων, αυτό σημαίνει ότι κάτι, πιο πέρα ευθύνεται, όπως είναι το πολιτικό σύστημα και όχι ο Μητσοτάκης, ο Τσίπρας, ο Σαμαράς, ο Παπανδρέου, ο Καραμανλής κοκ.

Να αρχίσω από τις φυσικές καταστροφές. Μολονότι έχουν ισχυρά στοιχεία τυχαιότητας, απρόοπτης εμφάνισης, μπορούν σε κάποιο βαθμό να προβλεφθούν. Για παράδειγμα, ξέρομε ποιες περιοχές της χώρας μας κινδυνεύουν περισσότερο από σεισμούς. Ξέρομε επίσης, με προσέγγιση λίγων ετών, πότε τους περιμένομε. Άρα, μπορούμε να κάνουμε κάτι. Το συγκεκριμένο παράδειγμα είναι το πιο αισιόδοξο. Μετά τους μεγάλους σεισμούς κοντά σε μεγαλουπόλεις άλλαξαν σημαντικά εκεί οι οικοδομικοί κανονισμοί, ώστε τα οικήματα να είναι πιο ανθεκτικά. Τα μέτρα είχαν κόστος, οι τιμές των οικοδομών αυξήθηκαν σημαντικά, αλλά πρέπει να συγχαρούμε τις αρχές που πήραν τέτοια μέτρα.

Προχωρώ στα κλιματικά φαινόμενα. Το ξέρομε πολύ καλά. Όποτε υπάρχουν καύσωνας, ξηρασία, άνεμοι, θα έχουμε πυρκαγιές, κάποτε με πολλά θύματα. Οι συνθήκες αυτές υπάρχουν στους καλοκαιρινούς μήνες, ξέρομε επομένως το χρόνο. Γίνονται εκεί που υπάρχουν εύφλεκτες ύλες. Είναι δάση με γερασμένα δέντρα (τα χλωρά δεν καίγονται εύκολα) κι αυτό σημαίνει δουλειά το χειμώνα. Σημαίνει ακόμη καθαρισμό των δασών από τα ξερά, εξασφάλιση οδών κένωσης από τους κατοίκους, αυστηρή τήρηση των κανόνων δόμησης, αυστηρή επιτήρηση για προστασία των καμένων που εύκολα γίνονται βοσκότοποι ή τσιμέντο. Τίποτε σημαντικό δεν έχει γίνει. Και θρηνούμε κάθε χρόνο, πέρα από την απώλεια ανθρώπινων ζωών και περιουσιών, και αποψίλωση δασών, που μας προστατεύουν ως ένα βαθμό από τις μακροπρόθεσμες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, που αργά, αλλά αδυσώπητα, τη ζούμε να μας έρχεται. Κάτι ανάλογο ισχύει για τις πλημμύρες. Σπίτια χτισμένα μέσα σε ρέματα, κατά διαστήματα, άγνωστο κάθε πότε ακριβώς, αλλά σίγουρα εκεί, γίνεται πλημμύρα που παρασύρει ανθρώπους και περιουσίες. Αυστηρή τήρηση των όρων δόμησης και, επομένως, ευθύνη της πολιτείας είναι και πάλι το μυστικό. Δε βλέπω να έχει γίνει κάτι σημαντικό σχετικά. Είναι βέβαιο ότι θα ξαναέχουμε φονικές πλημμύρες.

Γιατί όμως δεν γίνεται ό,τι πρέπει από την πλευρά των αρχών; Αυτό θα σήμαινε καταρχήν κατεδάφιση πελώριου αριθμού οικημάτων. Κάποια από αυτά είναι πολυτελείς βίλες που ανήκουν στην άρχουσα τάξη, έτσι που αυτή δεν πρόκειται να τα θίξει. Άλλα ανήκουν σε φτωχοκακόμοιρους, που αγόρασαν κάποτε πάμφθηνα ένα οικοπεδάκι μέσα στο δάσος ή στο ρέμα, πλήρωσαν έπειτα ένα σωρό χρήματα για να εξαγοράσουν συνειδήσεις, δημόσιων ανδρών, π.χ. της πολεοδομίας, και ιδιωτών κερδοσκόπων εργολάβων. Και τι  να κάνει το κράτος, να βγάλει στο δρόμο τόσο φτωχό κόσμο που δεν έχει στον ήλιο μοίρα; Σκεφτείτε πόσους ψήφους θα χάσει στις επόμενες εκλογές το κόμμα που θα το αποφασίσει. Στο κάτω κάτω, αυτοί οι ίδιοι φταίνε που παρανόμησαν! Όχι, δεν φταίει ο λαός. Αν ρωτηθεί το σύνολο δημοψηφισματικά, θα ψηφίσει ναι, να εφαρμοσθούν αυστηρά οι νόμοι. Εκείνοι που αντιδρούν είναι η μειοψηφία των παρανομούντων, που έχουν στη διάθεσή τους, άμεσα ή έμμεσα, το μεγάλο όπλο της ψήφου τους. Καλά, δεν είναι απάνθρωπο να ξεσπιτωθούν τόσοι άνθρωποι, που πριν από δεκάδες χρόνια, ναι, από ανάγκη, παρανόμησαν; Προφανώς το σύνολο που θα ψήφιζε ναι, πρέπει να είναι έτοιμο να αποζημιώσει τέτοιους δύστυχους ανθρώπους. Όπως το έκανε δεχόμενο την αλλαγή στους οικοδομικούς κανόνες για τους σεισμούς και με τα χρόνια δεν έχει μετανιώσει. 

Στο μεταξύ το μεγάλο φυσικό πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής προχωρεί ακάθεκτο. Ένα είναι να μειώσουμε τις ενέργειες που το επιδεινώνουν και άλλο είναι οχύρωσή μας. Αυτά σημαίνουν μεγάλη επέκταση των δασωμένων περιοχών με όλους τους περιορισμούς που αναφέρθηκαν παραπάνω. Σημαίνουν επίσης περιορισμό μας στην κατανάλωση ενέργειας και, όπου είναι αναγκαίο, αντικατάσταση των φθαρτών ενεργειακών υλικών από άφθαρτα, όπως είναι οι άνεμοι, ο ήλιος, τα κύματα. Φυσικά δεν είναι εύκολο. Η ανάπτυξη τέτοιων μέτρων είναι πολυδάπανη, η λειτουργία τους έχει χαμηλή απόδοση, έχει όμως αντισταθμιστικά πολλαπλά μακροχρόνια αποτελέσματα: Ανεξαρτητοποίησή μας, όσο γίνεται, από ξένους, επανοικισμός ερημωμένων περιοχών, μείωση του κινδύνου πανδημιών με την αραίωση του πληθυσμού, διεθνής συνειδητοποίηση της Ελληνικότητας τέτοιων εδαφών, αφού θα κατοικούνται κοκ. 

Όλα τα παραπάνω τονίζουν την ευθύνη των αρχών, που πρέπει να πάρουν τις σωστές αποφάσεις. Αλλά οι αρχές είναι αρχές χάρη στην πελατειακή σχέση που διατηρεί το καθεστώς μας με τους ψηφοφόρους. Πουλώ εκδούλευση για να εισπράττω ψήφους. Κακό; Είναι καλό για τους συγκεκριμένους ψηφοφόρους, αλλά κακό για το σύνολο. Και αυτό το σύνολο περιλαμβάνει τα παιδιά και τα εγγόνια μας, για τα οποία το σύστημα αδιαφορεί, αφού δεν είναι ακόμη ψηφοφόροι.

Στα παραπάνω πλαίσια, κάθε κυβέρνηση αδρανεί, καθώς το σύστημα της δένει τα χέρια. Αλλά δεσμεύει και την αντιπολίτευση, επειδή είναι συνένοχη, αφού όταν προηγουμένως ήταν αυτή κυβέρνηση το ίδιο αδράνησε. Μια και έτσι η αντιπολίτευση δεν έχει ουσιαστικά επιχειρήματα, καταφεύγει στα σκάνδαλα. Φυσικά, στο παραπάνω σύστημα, το δόλωμα για σκάνδαλα είναι μεγάλο και η αισχροκέρδεια κάποιων ιθυνόντων δεν αποκλείεται. Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι δεν είναι σκάνδαλα, αλλά σκευωρία. Ούτε κι αυτό αποκλείεται. Και καταφεύγομε στη δικαιοσύνη. Και τότε αρχίζει η εκτόξευση λάσπης κατά δικαστικών λειτουργών, ότι ενεργούν υπό την πίεση των κυβερνώντων. Φυσικά δεν αποκλείεται να είναι έτσι. Όμως ο λαός τι να πιστέψει; Όταν οι επικεφαλής της δικαιοσύνης διορίζονται από το Υπουργικό Συμβούλιο, πώς να πιστέψω πως ενεργεί αμερόληπτα;

Είναι προφανές ότι το καθεστώς μας όζει. Να το καταργήσουμε λοιπόν; Πέρα από το κόστος της κατάργησής του που μπορεί να φθάνει σε μια από τις μεγαλύτερες κατάρες, τον εμφύλιο πόλεμο, ποιος εγγυάται ότι το διάδοχο θα είναι εντιμότερο και όχι χειρότερο, με διατήρηση των ίδιων προβλημάτων, αλλά με μιαν άλλη, χειρότερη ολιγαρχία; Πρέπει λοιπόν πρώτα να συζητούμε και να συνειδητοποιούμε ένα γενικευμένο όραμα ενός καλύτερου καθεστώτος και έπειτα να επιχειρήσουμε όχι να καταργήσουμε το παρόν, αλλά να το αντικαταστήσουμε με κάποιο στηριγμένο στο όραμά μας. Οι πρόγονοί μας, με τη δημοκρατία που είχαν επινοήσει, μας δίνουν μια κατεύθυνση προς τα πού πρέπει να προσανατολιστούμε.

ΠΑΙΔΙΚΗ ΒΙΑ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ.  καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη 14 Ιουνίου 2022

Βλέπομε τελευταία συχνά περιστατικά παιδικής βίας, ακόμη και με θανάτους αποτελέσματα είτε βίας ή αυτοκτονίας. Πόσο σύγχρονο είναι το πρόβλημα;

1875 (περίπου). Γεννήθηκε ο παππούς μου στη Σύρο. Πέθανε ο πατέρας του και η μητέρα του ξαναπαντρεύτηκε. Από τις αναμνήσεις του, μου διηγιόταν, ο πατριός του τον κακομεταχειριζόταν. Εύρισκε διέξοδο παίζοντας στη γειτονιά. Κύριο παιχνίδι τους ήταν ο πετροπόλεμος. Η μια γειτονιά εναντίον της άλλης. Τα σπασμένα κεφάλια από πέτρες δεν ήταν σπάνια. 1970 (περίπου). Γλασκόβη. Τρομακτική έξαρση παιδικής βίας. Τα παιδιά οργανώνονται σε συμμορίες που μάχονται η μια εναντίον της άλλης. Θυμάμαι την έντονη συζήτηση στο BBC. Η παιδική βία αποδόθηκε τότε στην κακή πολεοδομική ανάπτυξη. Η Γλασκόβη, μετά τον πόλεμο, χρειάστηκε να στεγάσει επειγόντως μεγάλο αριθμό ατόμων. Έγινε άμεση δόμηση που αποσκοπούσε στην εξασφάλιση στέγης όσο πιο οικονομικά γινόταν. Αυτό σήμαινε πως δεν άφησε επαρκή χώρο για να δημιουργηθούν σωστοί κοινόχρηστοι χώροι με παιδικές χαρές, γήπεδα κλπ όπου θα μπορούσαν να διοχετεύουν οι νέοι την επιθετικότητά τους παίζοντας ελεγχόμενα. Το φαινόμενο δεν πέρασε χωρίς να αποδοθεί η συναισθηματική σημασία του στην τέχνη. Θυμηθείτε έργα όπως τον “Πόλεμο των κουμπιών” και το “Κουρδιστό πορτοκάλι”. Η ανάπτυξη βίας στην εφηβεία, θέλω να πω, είναι ένα φυσικό φαινόμενο που βιολογικά έχει μια σκοπιμότητα, να ασκηθεί ο νέος άνθρωπος αφενός να κυνηγά τη λεία του και αφετέρου να αμύνεται για να μη γίνει ο ίδιος λεία άλλων άγριων θηρευτών. Σημαίνει άραγε αυτό ότι, αφού το φαινόμενο είναι φυσικό,  πρέπει να το δεχτούμε μοιρολατρικά, χωρίς να κάνουμε τίποτε;

Η απάντηση είναι βέβαια αρνητική. Φυσική είναι η ύπαρξη επιθετικότητας στους νέους, όχι η άσκηση επίθεσης. Το παιχνίδι είναι μίμηση πράξης σπουδαίας και τέλειας, όπως είναι η τραγωδία. Και οι δύο δεν έχουν άμεσες συνέπειες στην πραγματική ζωή. Τα παραδοσιακά παιχνίδια, κρυφτό, κυνηγητό κλπ, μιμούνται το κυνήγι και την αποφυγή της σύλληψης από κάποιο επικίνδυνο κυνηγό. Με την εισβολή της ήβης, το μυικό σύστημα ενισχύεται, πρωτόγνωρες ορμόνες αρχίζουν να κυκλοφορούν στο σώμα, ενώ η αυτοσυγκράτηση μέσα στο τεχνητό κοινωνικό περιβάλλον υστερεί σε ανάπτυξη. Η βία ξεπερνά πια τη συμβολική μορφή της του παιχνιδιού, και γίνεται ουσιαστική, όπως στον πετροπόλεμο του παππού μου. Κι εδώ έρχεται η ευθύνη του περιβάλλοντος, της οικογένειας και του κράτους, με αιχμή το σχολείο.

Η οικογένεια έχει πάψει να είναι μια περιληπτική εικόνα ειρηνικής μικροκοινωνίας. Η πατριαρχική οικογένεια, στην οποίαν όλα τα μέλη ήταν υποχρεωμένα να υπακούν στον αφέντη πατέρα έχει τελειώσει. Στην ιδανική εικόνα της ο άντρας έκανε ό,τι ήθελε εκτός οικίας και ήταν μέλος μιας κοινωνίας στην οποίαν καθένας έκανε κάτι διαφορετικό, αλλά όλοι μαζί αποσκοπούσαν σε κοινό σκοπό, τη δημιουργία αποθηκών από αγαθά που ήταν διαθέσιμα σε όλους σε περιόδους ένδειας. Η γυναίκα. αντίθετα, έμενε στο σπίτι, φύλακας της εστίας (να μη σβήσει η φωτιά) και μητέρα των παιδιών του άντρα της. Μονότονος ο ρόλος της, όλες το ίδιο. Ήταν όμως βασίλισσα στο σπίτι της, όπου ο άντρας δεν είχε λόγο. Όλα τακτοποιημένα, αλλά έκθετα στην ενδεχόμενη βίαιη συμπεριφορά του αφέντη άντρα. Τον τελευταίο αιώνα η γυναίκα χειραφετήθηκε πολιτικά, έχοντας ψήφο ίση με των αντρών, και οικονομικά, εργαζόμενη στην κοινωνία όπως οι άντρες. Δεν έχει κανένα λόγο πια να υπακούει σε άντρα αφέντη. Με εξελίξεις σε λίγες δεκαετίες δεν έχει προλάβει να γίνει η προσαρμογή από την πατριαρχία που ίσχυε για χιλιετίες. Δεν έμαθαν να ζουν συνεργατικά ο άντρας με τη γυναίκα, ενώ ο άντρας δεν έχει χωνέψει την απώλεια της εξουσίας του και η γυναίκα απαιτεί τη χειραφέτησή της. Όμως κανένας από τους δυο δεν έχει συνηθίσει να ζει συμπληρωματικά για τον κοινό στόχο της αγωγής του παιδιού τους. Η συγκρουσιακή σχέση είναι συχνή. Το αντρόγυνο είναι αναγκασμένο να ζει χωρισμένο, όταν η δουλειά του άντρα είναι κάπου, ενώ της γυναίκας αλλού μακριά. Αλλά και μαζί αν ζουν, και οι δύο είναι υποχρεωμένοι να ζουν εργαζόμενοι έξω από το σπίτι. Αν η κοινωνία απαιτεί ευθύνη από τους γονείς για την αγωγή των παιδιών τους, πρέπει να εξασφαλίσει την παρουσία τους στο σπίτι. Υποκατάστατό της οικογένειας στο ρόλο της για τα παιδιά είναι το διαδίκτυο, στο οποίο τα ανήλικα μπορούν να απολαμβάνουν σκηνές με βία, κάθε είδους ερωτικές πράξεις και συνδυασμό τους. Και αυτό έγινε με τόσο ταχύ ρυθμό που δεν έχει προλάβει η κοινωνία, νηπιαγωγείο, σχολείο, να υποκαταστήσει τις γονικές ευθύνες για την αγωγή του παιδιού.

Το σχολείο λειτουργεί με κύριο σκοπό τη δημιουργία πολιτών προσαρμοσμένων στους κανόνες του καθεστώτος. Από τα γραπτά απομνημονεύματα του άλλου παππού μου, του δασκάλου, πρωταρχική αρετή που εμφυτευόταν στο παιδί ήταν η υπακοή: στο δάσκαλο, στο βασιλιά, στο Θεό. Δεν μάθαμε από το σχολείο τη διαφορά μεταξύ υπακοής στον ισχυρότερο και πειθαρχίας σε κοινούς κανόνες, στους οποίους υπόκειται και ο ίδιος ο παιδαγωγός μας.

Πέρα από την ευθύνη των ίδιων των παιδιών (αν υπάρχει), των γονιών που, ακόμη και αν θέλουν, αδυνατούν να επιβλέψουν τα παιδιά τους “όπως πρέπει” (εννοώ για μια σωστή κοινωνία απαρτιζόμενη από συνεργατικά άτομα για κοινό σκοπό), μένει η πολιτεία, το κράτος και πρώτιστα οι δάσκαλοι. Το θέμα είναι πολύπλοκο. Ο ρόλος του δασκάλου έχει πάψει να είναι η μετάδοση γνώσεων στο παιδί. Είναι να το ασκήσει πώς να αποκτά γνώσεις και απλές τέχνες. Προπάντων όμως είναι να το κάνει ικανό να στρέφει την προσοχή του, να ανταποκρίνεται και να εσωτερικεύει φαινόμενα, που σημαίνει ότι αυτά ταξινομούνται σε μια εσωτερική κλίμακα αξιών. Η δημιουργία αυτής της κλίμακας αξιών είναι το πιο σημαντικό στοιχείο της παιδείας. Όπως ήδη τονίστηκε, η πειθαρχία αντί της υπακοής είναι σημαντική συνιστώσα της. Παράδειγμα: Αντί επιβολής ποινής, αποτελεσματική επίβλεψη για συζήτηση, είναι κάποιες από τις μεθόδους που έχει ο δάσκαλος στα χέρια του. Η αυστηρή επίβλεψη, ώστε να ξέρει ο μαθητής πώς ό,τι κι αν κάνει θα γίνει αντιληπτό, είναι πιο αποτελεσματική από την εφαρμογή αυστηρών ποινών όταν και αν συλληφθεί “κλέπτων οπώρας”. Η χρήση στολής από δασκάλους και μαθητές βοηθά μέσα και στις ώρες του σχολείου. Γίνεται έτσι πιο εύκολα αισθητή η παρουσία εξωσχολικών παραγόντων, εμπόρων ουσιών κλπ. Έξω από αυτό η ευθύνη ανήκει στους γονείς. Ανήκει και στο κράτος που πρέπει να μεριμνά για ειδικές συνθήκες εργασίας των γονέων ανήλικων παιδιών.

Μήνυμα Αγάπης

Η ”πρόοδος” έχει οδηγήσει τον άνθρωπο να έχει κυριαρχήσει πάνω στη φύση και μπορεί άνετα να αφανίσει κάθε ίχνος ζωής πάνω της.

Δημήτρης Α. Σιδερής, Αρθρογράφος

Ομότιμος καθηγητής καρδιολογίας

13/06/2022 09:06 EEST

­­­­­­

TETRA IMAGES VIA GETTY IMAGES

Έμμεσα, από την αρχαία ελληνική σοφία προέκυψε η θεώρηση της τριπλής υπόστασης του Εγώ μας. Είναι το αντιληπτό από το σύμπαν αισθητό Εγώ, που γεννιέται με τη γονιμοποίηση ενός μητρικού ωαρίου από ένα πατρικό σπερματοζωάριο. Είναι το νοητό Εγώ, αντιληπτό άμεσα μόνο από τον εαυτό του, που γεννιέται με τον τοκετό όταν το νεογνό ξεχωρίζει το σταθερό μέσα του κόσμο από το μεταβαλλόμενο εξωτερικό περιβάλλον του. Και είναι το κοινωνικό Εγώ, που γεννιέται με μια κοινωνική τελετή και εκφράζει τη σχέση του νέου ανθρώπου με το έλλογο περιβάλλον του. Κι όμως αυτές οι τρείς υποστάσεις αποτελούν μια αξεδιάλυτη τριάδα, το μοναδικό Εγώ μας.

Η Εβραϊκή θρησκεία με την πίστη της στον Ένα μοναδικό Θεό, το Θεό των Εβραίων, μεταφέρθηκε σε μας διαμέσου του Χριστιανισμού. Επηρεάστηκε όμως έντονα, ιδίως στην εκτεταμένη τότε περιοχή με τον Ελληνικό πολιτισμό. Ιδιαίτερα ο Θεός έγινε αντιληπτός τρισυπόστατος. Σαν το άβατο νοητό Εγώ είναι ο Πατέρας. Σαν το αισθητό Εγώ είναι ο Υιός που, από Λόγος που ήταν προς τον Θεόν, έγινε σάρκα, δηλαδή αισθητός. Και είναι το Άγιον Πνεύμα, που, σαν το κοινωνικό Εγώ, μεταφέρει τη βούληση του Θεού στους πιστούς. Κι όμως, όπως το Εγώ είναι Ένα, αν και τρισυπόστατο, έτσι και ο τρισυπόστατος Θεός είναι Ένας. Αυτή είναι η αντίληψη που εμφυτεύθηκε στους μαθητές του Χριστού την Πεντηκοστή.

Remaining Time-0:00

Fullscreen

Mute

Η ανατρεπτική διδασκαλία του Ιησού κυνηγήθηκε άγρια τόσο από την άρχουσα τάξη των Εβραίων, Γραμματείς και Φαρισαίους, όσο και από τους Ρωμαίους. Ωστόσο, η απαράμιλλη ηθική διδασκαλία του Ιησού, ιδίως στην τότε απόλυτα πατριαρχική, πλουτοκρατική κοινωνία, επιβίωσε και επεκτάθηκε, ώσπου οι συνθήκες άλλαξαν με τον Κωνσταντίνο που υιοθέτησε τελικά τη νέα θρησκεία. Από τότε η εκκλησία που δημιουργήθηκε άρχισε να παρακμάζει.

Η θεμελιώδης ηθική διδασκαλία ήταν εκείνη της ειρήνης και της αγάπης, ακόμη και των εχθρών. Και όμως, σε κάθε πόλεμο βλέπομε τη θρησκευτική ηγεσία κάθε αντιμαχόμενου να ευλογεί τα όπλα των ”δικών μας”, που θα σκοτώνουν τους εχθρούς, στο όνομα του Κυρίου που δίδαξε την αγάπη. Υπάρχουν εξαιρέσεις. Ακούσαμε το Μεγαλοβδομαδιάτικο κήρυγμα του προκαθήμενου της Ελληνικής εκκλησίας, που προσευχήθηκε για τους Ουκρανούς και τους Ρώσους και προέτρεψε τους θρησκευτικούς ηγέτες και των δύο παρατάξεων να δώσουν τα χέρια. Κι αυτό αντίθετα από την επίσημη θέση της πολιτείας μας που έστειλε, σωστά, ανθρωπιστική βοήθεια που σώζει ζωές στην Ουκρανία, αλλά και όπλα, που αφαιρούν ζωές μονομερώς.

Ο ίδιος ο Ιησούς δεν απέτρεψε από τη βία, χωρίς φόνο βέβαια. Μετά από μια περίοδο διδασκαλίας και θαυμάτων αρχίζει τη δράση. Το ενωτικό ”Ὃς οὐκ ἒστι καθ΄ ἡμῶν, ὑπὲρ ἡμῶν ἐστί”, γίνεται αγωνιστικό, ”Ὁ μὴ ὢν μετ΄ ἐμοῦ κατ΄ ἐμοῦ ἐστὶ” (Λουκάς). Συμβολικά, όταν πεινασμένος είδε μια συκιά που δεν είχε σύκα, την καταράστηκε κι αυτή αμέσως ξεράθηκε. Αφού μπορούσε να κάνει θαύματα, γιατί αντί να την ξεράνει δεν τη διέτασσε να γεννήσει καρπούς; Στην πορεία του τον ακολουθούν χιλιάδες λαού. Πείνασαν και η ομάδα του Ιησού δεν είχε παρά πέντε ψωμιά και δύο ψάρια. Κι όμως ο Χριστός τους χόρτασε. Οι μαρτυρίες που έχομε δεν είναι ιστορικά ντοκουμέντα, έτσι δεν μας πληροφορούν πώς το πέτυχε. Εύλογο φαίνεται ότι καθένας που ερχόταν όλο και κάτι κουβαλούσε μαζί του. Ο Ιησούς λοιπόν τους έδινε μια μερίδα συσσιτίου, κι εκείνοι κατέθεταν ό,τι είχαν. Καθώς τους είχε εμπνεύσει εμπιστοσύνη, τα έδιναν ευχαρίστως, αφού έβλεπαν ότι τα μοίραζε σε όλους και δεν θα έμεναν πεινασμένοι. Στα Ιεροσόλυμα τον υποδέχθηκαν μετά ”βαΐων και κλάδων”, που τα κράδαιναν σα ρόπαλα και φώναζαν ”ωσαννά”. Καβαλούσε ένα ταπεινό γαϊδουράκι, όπως έγραφε ο Ησαΐας πως έπρεπε να κάνει ο Μεσσίας. Τέτοια κοσμοσυρροή με ρόπαλα στα χέρια τρομοκράτησε την κρατούσα τάξη. Στη συνέχεια μπήκε στο Ναό και έδιωξε τους εμπόρους ο ίδιος με ένα μαστίγιο. Το αγριεμένο πλήθος τους τον ανάγκασε να κρυφτεί στον κόσμο και να εξαφανιστεί απαρατήρητος. Στην τελική φάση, δραματική για τον ίδιο, αλλά και για όλη την ανθρωπότητα, ένας άλλος όχλος, πληρωμένος ή ντοπαρισμένος από την άρχουσα τάξη, φώναζε ”σταύρωσον αυτόν”.

Ο Ιησούς, χωρίς να θίξει τη θεμελιώδη μονοθεϊστική πίστη, κλόνιζε τα θεμέλια της άρχουσας τάξης, Εβραϊκής και Ρωμαϊκής, διαλύοντας την πατριαρχική οικογένεια, τον ακρογωνιαίο λίθο της εποχής του. ”Μὴ νομίσητε ὃτι ἦλθον βαλεῖν εἰρήνην επί τὴν γῆν, ἀλλά μάχαιραν. Ἦλθον γὰρ διχάσαι ἂνθρωπον κατὰ τοῦ πατρός αὐτοῦ καὶ θυγατέρα κατὰ τῆς μητρὸς αὐτῆς καὶ νύμφην κατὰ τῆς πενθερᾶς αὐτῆς. Καὶ ἐχθροὶ τοῦ ανθρώπου οἱ οἰκιακοὶ αὐτοῦ”.

Αυτά ένεκα του ονόματός Του. Πού είναι; ποιος είναι, για να Τον ακολουθήσουμε; Το διευκρινίζει αλλού. ”Κύριε, πότε σὲ είδομεν πεινῶντα καὶ ἐθρέψαμεν, ἢ διψῶντα καὶ ἐποτίσαμεν; Πότε δὲ σὲ εἲδομεν ξένον καὶ συνηγάγομεν, ἢ γυμνὸν καὶ περιεβάλομεν; πότε δὲ σὲ εἲδομεν ἀσθενῆ ἢ ἐν φυλακῇ καὶ ήλθομεν προς σὲ; καὶ αποκριθείς ὁ βασιλεύς ἐρεῖ αὐτοίς· ἀμήν λέγω ὑμῖν, ἐφ’ ὃσον ἐποιήσατε ἑνί τούτων τῶν αδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοῖ ἐποιήσατε” Ό,τι καλό κάνετε στους ελάχιστους συνανθρώπους σας, σε μένα το κάνατε.

Κι ο Παύλος, ήλθε να διαδώσει τη διδασκαλία του Κυρίου. Το μέγιστο όλων είναι η αγάπη: ”Νυνὶ δἐ μένει πίστις, ἐλπίς, ἀγάπη, τὰ τρία ταῦτα· μείζων δἐ τούτων ἡ ἀγάπη (Προς Κορινθίους Α΄). Και αλλού, προς Γαλάτας ”οὐκ ἒνι Ἰουδαῖος οὐδἑ Ἓλλην, οὐκ ἒνι δοῦλος οὐδἑ ἐλεύθερος, οὐκ ἒνι ἂρσεν καὶ θῆλυ, πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστἑ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ ”. Καταργεί ο τρισυπόστατος Χριστιανισμός τα αγκωνάρια της τότε κοινωνίας του, την πατριαρχική οικογένεια, τη δουλεία, τη ρατσιστική και τη διάκριση φύλου.

Με την επισημοποίηση του Χριστιανισμού άρχισαν τα προβλήματα της διοίκησης μιας κοινωνίας. Η αντιμετώπισή τους με τον τρόπο του χορτασμού με πέντε άρτους και δύο ιχθύς ξεχάστηκε και στη θέση της υιοθετήθηκε το πρότυπο της Ρώμης με βασιλείς, ενίσχυση της πατριαρχίας, συνέχιση της δουλείας, ευλόγηση των δικών μας όπλων κατά βαρβάρων κοκ.

Αυτή τη στιγμή η ”πρόοδος” έχει οδηγήσει τον άνθρωπο να έχει κυριαρχήσει πάνω στη φύση και μπορεί άνετα να αφανίσει κάθε ίχνος ζωής πάνω της. Μέχρι στιγμής, αν και δεν έχει αποκλειστεί, δεν έχει βρεθεί υπόνοια ζωής σε οποιοδήποτε άλλο σημείο του Σύμπαντος. Ελπίδα μένει η υιοθέτηση της διδασκαλίας του Ιησού, όπως το Άγιο Πνεύμα την επιφοίτησε στους μαθητές του και όπως την ανέπτυξε στο Μεγαλοβδομαδιάτικο μήνυμά του ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος.

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com