ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, 29 Σεπτεμβρίου 2022

Υπάρχει κάτι εφόσον διαφέρει ποιοτικά από ό,τι αυτό δεν είναι. Ένα δίκτυο αρνητικών αναδράσεων μέσα του τού επιτρέπει να μην αλλάζει σημαντικά τη δομή και λειτουργία του, μολονότι υφίσταται ποικίλες επιδράσεις απέξω. Μια οργάνωση είναι το βιολογικό “είδος“. Τα όντα που ανήκουν στο ίδιο είδος διασταυρώνονται και πολλαπλασιάζονται αναπαραγόμενα. Η διασταύρωση με ζώα άλλου είδους είναι άγονη. Ένας γάιδαρος μπορεί να διασταυρωθεί με μια φοράδα και να γεννηθεί ένα μουλάρι, αλλά αυτό είναι στείρο, δεν αναπαράγεται.

Τα ζώα του ίδιου είδους οργανώνονται σε μικρότερες ομάδες, έστω και αν αυτή η διαφορά δεν είναι τόσο στεγανή όσο εκείνη μεταξύ ποικίλων ειδών. Μια στοιχειώδης οργάνωση στα ανώτερα ζώα είναι η οικογένεια, που συνδέει κυρίως μητέρα με τέκνα, αλλά και αρσενικό με θηλυκό. Μια άλλη οργάνωση είναι της αγέλης. Σ΄ αυτήν επικρατεί μεταξύ των ποικίλων ζώων ο μιμητισμός. Τα ζώα έχουν συμπεριφορές που θυμίζουν τους κανόνες ταλαντωτών. Σε ένα σύστημα ταλαντωτών χάλασης, εκείνος που τυχαίνει να έχει την υψηλότερη ιδιοσυχνότητα παρασύρει τους υπόλοιπους, που έτσι λειτουργούν όλοι μαζί σα σύνολο. Στην αγέλη, το ζώο με τις περισσότερες πρωτοβουλίες συμπαρασύρει τα υπόλοιπα της αγέλης. Διαφορετικά είναι τα πράγματα σε μερικά έντομα. Σε ένα απλουστευμένο μοντέλο παρατηρήστε ένα πευκοδάσος το Φεβρουάριο, όταν από δομές σαν κουκούλια ανοίγουν και πέφτουν στο έδαφος κάμπιες. Διατάσσονται σε συρμούς, όπου η κεφαλή της μιας εφάπτεται με την πυγή της άλλης. Όλος ο συρμός πορεύεται ακολουθώντας την πρώτη κάμπια. Όμως “αρχηγός” είναι η τελευταία, που δίνει την εντολή της πορείας, σα βηματοδότης, όχι όμως την κατεύθυνσή της. Αν απομακρύνετε την τελευταία κάμπια από το συρμό, ολόκληρος εμπρός της σταματά να πορεύεται, ενώ εκείνη, η τελευταία, μόνη της, εξακολουθεί να κινείται. Αν προχωρώντας αγγίξει την πυγή της τελευταίας του συρμού, αυτή η τελευταία ξεκινά και η κίνησή της μεταδίδεται σαν κύμα ως την πρώτη. Ο συρμός συνεχίζει την πορεία του. Συμπληρωματική, όχι μιμητική είναι η οργάνωση στην κοινωνία. Αυτή η διαφοροποίηση γίνεται πιο πολύπλοκη στις μέλισσες και στα μυρμήγκια, όπου αποκτά συγκεκριμένο σκοπό. Κάθε μέλος της οργάνωσης κάνει κάτι διαφορετικό, αλλά όλα μαζί υπηρετούν κοινό σκοπό, τη δημιουργία αποθηκών με αγαθά, διαθέσιμα σε όλα τα μέλη της κοινωνίας τους σε περιόδους ένδειας. Αυτά όλα γίνονται με φυσικά αντανακλαστικά.

Ο άνθρωπος είναι πολύπλοκο ζώο. Τα αντανακλαστικά του τού επιτρέπουν να ζει λιγότερο ή περισσότερο αγελαία ή κοινωνικά. Ανάλογα με το είδος της οργάνωσης, χρησιμοποιούνται ποικίλοι όροι που συγχέονται μεταξύ τους. Θα προσπαθήσω να τους εξηγήσω, αν και είναι δύσκολο. Συγχέονται μεταξύ τους.

Έθνος είναι ένα σύνολο ανθρώπων που μοιράζονται κοινά γνωρίσματα όπως φυλή, γλώσσα, θρήσκευμα, κοινή ιστορία – πολιτισμό, γεωγραφική καταγωγή και έχουν εθνική συνείδηση. Κατά τον Ηρόδοτο, ο (προδότης) Δημάρατος όρισε το έθνος με βάση το “Ὁμόηθες, ὁμόθρησκον, ὃμαιμον, ὁμόγλωσσον“.  Ο Ισοκράτης όμως δίνει διαφορετικό περιεχόμενο στον όρο, διατηρώντας ουσιαστικά μόνο το “ομόηθες”. “Τὸ τῶν Ἑλλήνων ὄνομα πεποίηκε μηκέτι τοῦ γένους ἀλλὰ τῆς διανοίας δοκεῖν εἶναι καὶ μᾶλλον Ἓλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἤ τοὺς τῆς κοινῆς φύσεως μετέχοντας“. Η κοινή παιδεία μετράει, όχι το γένος, που δίνει έμφαση στο όμαιμο, στην κοινή φύση.

Λαβαίνοντας υπόψη τα τρία στοιχεία της νόησής μας, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι τα μέλη του έθνους έχουν: κοινή βούληση, όπως δηλώνεται κυρίως με τη συμμετοχή τους στη διαμόρφωση της βούλησης της κοινωνίας τους και στη διάθεση της ύπαρξής τους τουλάχιστον για κάποιο διάστημα για την επιβίωση του έθνους τους· κοινή γνώση, όπως εκδηλώνεται κυρίως με την κοινή γλώσσα· και κοινό συναίσθημα, που εκδηλώνεται με την υπερηφάνεια για ό,τι δημιουργικό έχει διαπράξει το έθνος, αλλά και την ντροπή για ό,τι επονείδιστο έχει διαπράξει το έθνος και αποδοχή της ευθύνης για αποκατάσταση ή αποζημίωση για την επονείδιστη πράξη. Το έθνος των Ελλήνων, στην ακμή του εκτεινόταν από την Ιβηρική Χερσόνησο ως την Ινδία, και τη βόρεια Αφρική και νότια Ιταλία και Σικελία. Παρέμεινε σχεδόν σ΄ αυτή την έκταση ακόμη και στους δίσεκτους καιρούς της Ρωμαϊκής και της Οθωμανικής σκλαβιάς.

Τα έθνη αποτελούνται από πολιτείες που ασκούν εξουσία πάνω στα μέλη τους, διαμέσου ποικίλων πολιτευμάτων. Για παράδειγμα, σήμερα, η Ελλάδα και η Κύπρος είναι δυο πολιτείες που ανήκουν στο ίδιο έθνος.

Κράτος είναι μια πολιτεία, μια οργανωμένη πολιτική οντότητα που κατέχει το μονοπώλιο της χρήσης νόμιμης εξουσίας σε μια καθορισμένη γεωγραφική περιοχή. Η πατρίδα μας έγινε κράτος για πρώτη φορά πριν από 2 αιώνες. Επιβλήθηκε τότε η αντίληψη της Εσπερίας, όπου, για να αποκατασταθεί η ελευθερία του ατόμου, έπρεπε να απαλλαγεί από τη φεουδαρχία και να διαμορφώσει την έννοια του κράτους-έθνους. Στην πατρίδα μας όμως το έθνος προϋπήρχε και η διαμόρφωση του κράτους και η επιβολή της σύμπτωσής του με το έθνος σήμανε τη συρρίκνωση του τελευταίου. Η έννοια του έθνους δεν έχει ακόμη πλήρως εξαφανισθεί. Εκτός από τους Κυπρίους είναι π.χ. οι Ελληνοαμερικανοί, οι Ελληναυστραλοί, Ελληνοκαναδοί, οι Ελληνοπόντιοι κλπ. Η ενότητα όλων αυτών φάνηκε πρόσφατα με την έντονη υποστήριξη των Ελληνοαμερικανών στις διαφορές μας με την Τουρκία. Όμως, δείξαμε ιδιαίτερη αναλγησία για τη μοίρα των Ελλήνων της Μαριούπολης, όταν εφοδιάσαμε με όπλα τους Ουκρανούς, πράγμα που δεν αρέσει βέβαια στους Ρώσους που αυτή τη στιγμή διαφεντεύουν τη Μαριούπολη.

Και προβάλλει το ερώτημα: Ποια είναι η προτεραιότητά μας; το έθνος ή το κράτος μας; Η χιλιάδες χρόνια παράδοσή μας λέει το έθνος. Οι τελευταίοι δύο αιώνες λένε το κράτος. Το έθνος μας ήταν δομημένο σε μικρές αυτορρυθμιζόμενες κοινότητες. Σε καθεμιά από αυτές μπορούσε να υπάρχει κάποια ηγεσία που την εκπροσωπούσε. Το κράτος όμως μπορεί να συμπίπτει με τους πολίτες του ή όχι. Οι πολίτες εκπροσωπούνται μόνο στη δημοκρατία, στην οποίαν οι άρχουσα τάξη σε όσες λειτουργίες του κράτους αρκεί η εντιμότητα και ο κοινός νους, η αρετή (“αιδώς και δίκη”), όπως στη  βουλή και ποινική δικαιοσύνη, κληρώνεται, δεν εκλέγεται. Όταν γίνεται εκλογή, αναγκαστικά, οι εκλεγμένοι άρχοντες ενεργούν πελατειακά. Πουλούν εξυπηρέτηση στους ψηφοφόρους τους, όχι στο σύνολο, με αμοιβή την ψήφο τους. Ο πολίτης έχει σχέση όχι με την πολιτεία του, αλλά με τον πολιτικό του. Κι αυτό σημαίνει υποδούλωση. Από κει κι ύστερα, όποτε βρεθεί σε δυσκολία ή άρχουσα τάξη επιστρατεύει τις σχέσεις της με ξένους παράγοντες που σχηματίζουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο διοικείται το κράτος. Διπλή δουλεία.

ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ Ή ΑΝΤΙΓΡΑΦΟ;

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 27 Σεπτεμβρίου 2022

Η δομή του ανθρώπου με δύο χέρια, δυο πόδια και μοναδική οργάνωση του εγκεφάλου του τού επιτρέπει αφενός να μαθαίνει, όπως γίνεται σε όλα τα ομοιόθερμα κυρίως ζώα που σχηματίζουν εξαρτημένα αντανακλαστικά, αφετέρου να επινοεί, να κατασκευάζει εργαλεία, που επέτρεψαν την τρομακτική πρόοδο του ανθρώπινου είδους, άγνωστη στα υπόλοιπα ζωντανά. Δημιουργεί σαν επιγής θεός. Η σχεδόν συνεχής πρόοδος της ανθρωπότητας από τότε που εμφανίστηκε πάνω στη γη το είδος μας, με περίπου εκθετικό, ρυθμό, επιτυγχάνεται αφενός με διαρκείς πρωτότυπες επινοήσεις (έρευνα) και αφετέρου με αντιγραφή (εκπαίδευση). Οι παραπάνω αρχές ισχύουν όχι μόνο στην επιστήμη, αλλά και στην τέχνη. Ο καλλιτέχνης, εικαστικός, (ζωγράφος, γλύπτης, αρχιτέκτονας κλπ) ή μουσικός (ποιητής, μουσικός, τραγωδός κλπ), μπορεί να είναι καινοτόμος, δημιουργός τέχνης ή εκτελεστής, παρουσιαστής τέχνης. Με την προηγμένη σύγχρονη τεχνολογία ένα αντίγραφο μπορεί να μοιάζει τόσο με το πρωτότυπο, που με τις αισθήσεις μας δεν μπορούμε να τα ξεχωρίσουμε, παρά μόνο με πολύπλοκες εργαστηριακές μεθόδους. Το άκουσμα μιας συμφωνίας σε μια αίθουσα συναυλιών δεν διαφέρει σε τίποτε από το άκουσμά της στον καναπέ μου από το U-tube. Τόσο, που δεν είμαστε βέβαιοι αν το αριστουργηματικό έργο του Ερμή του Πραξιτέλους είναι πραγματικά το πρωτότυπο ή κάποιο αρχαίο αντίγραφό του. Κανονικά, επομένως, ένα αντίγραφο μπορεί να με συγκινεί το ίδιο ακριβώς όπως και το πρωτότυπο. Κι όμως η αξία του πρωτότυπου είναι αξεπέραστη. Γιατί;

Ένα έργο τέχνης δεν συγκινεί μόνο καθαυτό, αλλά και στη βάση των συνθηκών που το περιβάλλουν. Το συναίσθημα (θυμοειδές του Πλάτωνος) συνδέει τη γνώση (λογιστικό) με τη βούληση (επιθυμητικό). Η γνώση σχηματίζεται κυρίως από οργάνωση στοιχείων που δέχεται από το περιβάλλον του όντος διαμέσου των αισθήσεων και από την περιοδική λειτουργία της βούλησης. Συνδέεται, επομένως με το περιβάλλον και οποιοσδήποτε μπορεί να εικάσει τι περίπου γνωρίζω. Η βούληση επίσης εκδηλώνεται με εκκρίσεις και/ή κίνηση που ασκούνται στο περιβάλλον και κάποιος μπορεί να εικάσει τι περίπου θέλω. Το συναίσθημα όμως δεν συνδέεται άμεσα με το περιβάλλον, αφού βρίσκεται μεταξύ γνώσης και βούλησης. Δεν είναι όμως εντελώς ξεκάρφωτο, αφού η αφετηρία και το τέρμα του συνδέονται με τον έξω κόσμο. Σε κοινωνικό επίπεδο, η τέχνη, το συναίσθημα της κοινωνίας, δεν είναι επίσης ξεκάρφωτη, αλλά συνδέεται με τον περίγυρό της. Γι΄ αυτό ένα έργο τέχνης μας συγκινεί όχι μόνο καθαυτό, αλλά και στη βάση των συνθηκών που υφίσταται. Αυτές μπορούν να συνοψισθούν σε τρεις κυρίως. Περιβάλλον, πρωτοτυπία και η συγκίνηση του κοινού.  

Περιβάλλον. Μια εικόνα στην εκκλησία με συγκινεί παρακινώντας με να προσκυνήσω, να ανάψω ένα κερί κλπ, αποτελώντας μέρος μιας ολόκληρης σκηνογραφίας, όπου ο σφαιρικός τρούλος, σαν τον ουρανό, απεικονίζει τον Παντοκράτορα δημιουργό· στους δεξιούς τοίχους απεικονίζονται οι Άγιοι, στους αριστερούς οι Αγίες· σε μια ψηλότερη ζώνη εμφανίζονται σκηνές από τη ζωή του Χριστού, γέννηση, βάπτιση, θαύματα, μαρτύριο, ανάσταση κλπ. Η ίδια εικόνα στο εικονοστάσι του σπιτιού μου με συγκινεί διαφορετικά, νοιώθοντας, χωρίς να το καταλαβαίνω, την ασφάλεια του πατρικού σπιτιού, όπου η γιαγιά τη θυμιάτιζε στις γιορτές. Σε μια πινακοθήκη μάλλον θαυμάζω τις καλλιτεχνικές αρετές της, τα χρώματα, τις γραμμές κλπ. Ειδικότερα π.χ. στην ορθόδοξη αγιογραφία με εκπλήσσει η απουσία νατουραλισμού, καθώς απαθανατίζεται απεικόνιση των ανθρώπων κυρίως κατά πρόσωπο, και με ανάστροφη (ή βυζαντινή) προοπτική, ως εάν ο αγιογράφος δεν ζωγράφιζε κάτι αισθητό που έβλεπε, αλλά μάλλον κάτι που φανταζόταν πως έβλεπε το απέραντο μάτι του Θεού τοποθετημένο απέναντι, στο άπειρο. Έτσι η βυζαντινή αγιογραφία παρέκαμψε την εντολή: “Οὐ ποιήσεις σεαυτῷ εἲδωλον οὐδὲ παντὸς ὁμοίωμα ὃσα ἐν τῷ οὐρανῷ ἂνω καὶ ὃσα ἐν τᾗ γῇ κάτω καὶ ὃσα ἐν τοῖς ὓδασιν ὑπὸ κάτω τῆς γῆς“. Στην πινακοθήκη, επομένως, το έργο τέχνης έχει στερηθεί την άλω της συγκίνησης που προκαλεί το φυσικό περιβάλλον του, αλλά είναι απαραίτητη. Αφενός εξασφαλίζονται εκεί συνθήκες που προστατεύουν το έργο από τη φυσική φθορά που συνεπάγεται η χρηστική αντιμετώπισή του. Ανακαίνιση του Παρθενώνα θα αποκαθιστούσε την ομορφιά του αριστουργήματος, αλλά θα το εξέθετε στη φθορά της ρυπογόνου ατμόσφαιράς. Τα πρόσωπα φαγιούμ ερχόμενα στο φως μπορούν να γίνουν προσιτά στον καθένα, αλλά φθείρονται. Στο μουσείο, με ειδικές συνθήκες ξηρασίας, θέρμανσης κλπ και ικανοποιητικά συντηρούνται, και προσιτά γίνονται στο ευρύ κοινό, έστω και στερημένα από το κατάλληλο περιβάλλον στο οποίο αρχικά είχαν τοποθετηθεί. Έτσι, βέβαια, στο μουσείο η ισορροπία μεταξύ επιστημονικού (τεχνική) και καλλιτεχνικού στοιχείου γέρνει υπέρ του πρώτου. Αφετέρου τα έργα, συγκεντρωμένα, γίνονται εύκολα προσιτά σε μεγάλο πλήθος.

Η πρωτοτυπία έχει ανεκτίμητη αξία. Χωρίς αυτήν δεν θα υπήρχε πρόοδος. Η πρωτοτυπία στο φυσικό κόσμο (φυτά και ζώα) δεν είναι σκόπιμη υπόθεση, όπως στους ανθρώπους, αλλά τυχαία πειθάρχηση στους φυσικούς νόμους, εξέλιξη στη βάση της Δαρβινικής επιλογής, ή στη συμπληρωματική συμπεριφορά των όντων, όπως στην επιβίωση των ζώων χάρη στο Ο₂ που παράγουν τα φυτά και σ’  εκείνη των φυτών χάρη στο CO₂ που παράγουν τα ζώα. Σήμερα ένα σωστό αντίγραφο δεν διαφέρει αισθητά από το πρωτότυπο, παρά μόνο με εργαστηριακά μέσα. Επομένως θα έπρεπε να με συγκινούν το ίδιο και τα δύο. Κι όμως, το πρωτότυπο έχει πολύ μεγαλύτερη αξία από το αντίγραφο. Απολαμβάνω μια συμφωνία καλύτερα σε μια αίθουσα συναυλιών παρά στον καναπέ μου από το ιντερνέτι. Το ίδιο ισχύει για ένα εικαστικό έργο. Αν γνωρίζω πως το έργο είναι πρωτότυπο, συγκινούμαι περισσότερο από αν είναι αντίγραφο. Κι αυτό διότι δίνω μεγαλύτερη αξία στο πρώτο βήμα που έκανε την πρόοδο εκ του μηδενός.

Η συγκίνηση του κοινού είναι άλλος παράγοντας. Χειροκροτώ μια παράσταση όχι μόνο διότι με συγκίνησε το έργο, αλλά και επειδή χειροκροτούν και άλλοι. Το ίδιο ισχύει για τα εικαστικά έργα. Η στάση του πλήθους είναι το αντικειμενικό στοιχείο για την εκτίμηση της αξίας ενός έργου. Όσο περισσότερους συγκινεί τόσο καλύτερο είναι, διότι η τέχνη είναι ο κύριος παράγοντας για τη συναισθηματική ενότητα μιας κοινωνίας. Ένα έργο που συγκινεί για αιώνες μεγάλο πλήθος πάνω σε όλη τη γη είναι κλασικό. Αν συγκινεί για αιώνες, αλλά σε περιορισμένο τόπο, είναι λαϊκό. Αυτή είναι μια αντικειμενική εκτίμηση της τέχνης, που επιτρέπει στους τεχνοκράτες να μελετούν τα στοιχεία της και τι είναι αυτό που την κάνουν αρεστή, ώστε να κρίνονται στη βάση τους, σύγχρονα παραγόμενα, πρωτότυπα, έργα. Αναστέλλει βέβαια την καινοτομία, που είναι πρωτότυπη ακριβώς επειδή ξεφεύγει από τους κανόνες.

ΞΕΝΟΙ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 23 Σεπτεμβρίου 2022

“Πρὸς γὰρ Διός εἰσιν ἅπαντες ξεῖνοί τε πτωχοί τε” (και φτωχοί και ξένοι, από το Δία μας έρχονται, Οδύσσεια). Ο ξένος είναι ιερός! Προστατεύεται από τον ξένιο Δία. Αλλά και στη Χριστιανική παράδοσή μας, ο Ιησούς τόνισε τη σημασία του να προστρέξεις σε καθένα που έχει ανάγκη. “Ἐφ’  ὃσον  ἐποιήσατε  ἑνί  τούτων  τῶν  αδελφῶν  μου  τῶν  ἐλαχίστων,  ἐμοῖ  ἐποιήσατε“.  Ισχύει ακόμη και αν ο ξένος είναι εκ προοιμίου εχθρός, όπως αν για τον Ιουδαίο είναι Σαμαρείτης. Η ιερότητα όμως της φιλοξενίας έχει δύο όψεις: Σεβασμό τόσο από τον οικοδεσπότη όσο και από το φιλοξενούμενο. Ο ξένος είναι άγνωστος, δεν μπορείς να ξέρεις εκ των προτέρων ποιες είναι οι προθέσεις του. Πάλι οι πρόγονοί μας δίνουν τα πρότυπα της συμπεριφοράς. Ο Δίας τιμώρησε στα Τάρταρα τον Ιξίωνα που σκότωσε το φιλοξενούμενό του, αλλά τιμώρησε και τις Δαναΐδες που καταχράστηκαν τη φιλοξενία που τους πρόσφεραν οι Αργείοι.

Παραδοσιακά οι Έλληνες είμαστε απόγονοι του Έλληνα, αδελφού του Γραικού και του Μακεδόνα, γιου του Δευκαλίωνα, εγγονού του Ιαπετού που είχε φτάσει ως εμάς από το Αραράτ, όπου η Βίβλος τον αναφέρει ως Ιάφεθ. Επιπλέον είχαμε μεγάλους ήρωες, μετανάστες. Ο Πέλοπας, από τον Καύκασο, έκανε μεγάλες απάτες, αλλά τελικά οι απόγονοί του, Αγαμέμνονας και Μενέλαος δόξασαν την Ελλάδα. Ο Κάδμος έφερε τα φοινικικά γράμματα (τα ονόματα των γραμμάτων μας είναι φοινικικά), και την εκτροφή βοοειδών, ενώ ήταν ο ιδρυτής των Θηβών. Διέπραξε κι αυτός τις ανομίες του και η θεία Νέμεσις ακολούθησε τους απογόνους του ως τον τραγικό Οιδίποδα. Ο Λυγκέας, Αιγύπτιος, έγινε βασιλιάς του Άργους. Πρέπει να το χωνέψουμε. Όλοι οι Έλληνες, όλοι οι άνθρωποι πάνω στη γη καλύτερα, είμαστε μετανάστες ή απόγονοι μεταναστών. Κανένας δεν φύτρωσε σα μανιτάρι από τη γη που είναι πατρίδα του. Η Ελληνική ταυτότητα προέρχεται βέβαια πρώτιστα, από την επίδραση της γεωγραφικής μοναδικότητας της πατρίδας μας που διαμορφώνει επαγγέλματα και αντίστοιχες συνήθειες, αλλά και από το μπόλιασμα των ξένων σε όλη την ιστορία μας. Η διεθνής ανθρωπιστική στάση για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τους διεθνείς κανόνες του ασύλου, συμβαδίζουν με την Ελληνική παράδοση.

Ποτέ, ωστόσο, δεν ξέρεις τις προθέσεις και τη μελλοντική συμπεριφορά οποιουδήποτε, ιδίως βέβαια αν είναι ξένος. Υπάρχουν όμως κάποια αδρά κριτήρια, π.χ. αν είναι ένοπλος. Οι Έλληνες δεν άνοιξαν τα σύνορά τους να περάσει ελεύθερα οποιοσδήποτε οπλισμένος, από την εποχή των Μηδικών πολέμων ως την εισβολή των ορδών του B. Mousolini. Υπήρξαν βέβαια περίοδοι που οι πληρεξούσιοι κυβερνήτες μας δέχθηκαν να εγκατασταθεί στον τόπο μας ξένος στρατός, που δεν ήταν πάντοτε αβλαβής. Είναι όμως αυτές εξαιρέσεις μάλλον παρά ο κανόνας, ενώ είχαν και αγαθές συνέπειες.

Όλη αυτή η αναδρομή στη μυθολογία και στην ιστορία μας, η παράδοσή μας, δείχνει ότι, ναι, οφείλομε να είμαστε ανοιχτοί στους ξένους, πάντοτε όμως με κάποιον έλεγχο που εξασφαλίζει την αμοιβαιότητα στην ιερότητα της φιλοξενίας. Πριν από λίγες δεκαετίες άνοιξαν τα σύνορά μας με την Αλβανία. Είχε πέσει εκεί το ολοκληρωτικό καθεστώς, που κρατούσε στις φυλακές κάθε αντιφρονούντα, θεωρήσαμε ότι, επομένως, κάθε κρατούμενος ήταν εχθρός του ολοκληρωτικού καθεστώτος, αλλά εκεί, κρατούνταν στις φυλακές και κανονικοί κακοποιοί. Δεχθήκαμε ανεξέλεγκτα όλους. Ακολούθησε μια κατακόρυφη αύξηση της εγκληματικότητας στον τόπο μας. Παρά ταύτα, μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, το αποτέλεσμα πρέπει να θεωρηθεί θετικό. Η εγκληματικότητα ελέγχθηκε στα συνηθισμένα επίπεδα, ενώ οι Αλβανοί συνέβαλαν στην κατασκευή μεγάλων εθνικών έργων.

Σήμερα αντιμετωπίζομε μια πρωτοφανή συνάθροιση ξένων που προσπαθούν να εισέλθουν στη χώρα μας. Στην πλειονότητά τους έχουν φύγει από την πατρίδα τους κυνηγημένοι. Είτε άμεσα από πολέμους, είτε έμμεσα από ανέχεια που απειλεί τη ζωή τους. Είναι απελπισμένοι. Ο απελπισμένος είναι αποφασισμένος. Οι Δαναΐδες είχαν απειλήσει τους Αργείους πως, αν δεν τους έδιναν άσυλο, θα αυτοκτονούσαν ομαδικά, φέρνοντας την κατάρα των θεών στον τόπο. Κι εμείς, μπροστά στο πραγματικό πρόβλημα, για το οποίο δεν έχομε καμιά ευθύνη, τι κάνομε; Αν έρχονται από χώρα όπου τεκμηριωμένα κινδυνεύουν ζητώντας άσυλο, ούτε συζήτηση, πρέπει να τους το παράσχουμε. Υπάρχουν διεθνείς κανόνες. Παράδειγμα, οι Τούρκοι αξιωματικοί που κατηγορούνται για προδοσία. Είναι οι προερχόμενοι από χώρες με εξωτερικό ή εμφύλιο πόλεμο. Αν έρχονται με σκοπό να πάνε να εγκατασταθούν σε κάποιαν άλλη χώρα στην Ευρώπη, υπάρχει κάποια τεκμηρίωση ότι η χώρα προορισμού θα τους δεχθεί; Υπάρχουν όμως και εκείνοι που θα ήθελαν να εγκατασταθούν στην Ελλάδα για απροσδιόριστο διάστημα, ίσως και μόνιμα. Αυτό σημαίνει να εργασθούν, να παραγάγουν κοινωνικά χρήσιμο έργο, να πληρώνουν φόρους κλπ. Αυτοί, αν τελικά επιστρέψουν στην πατρίδα τους θα είναι οι καλοί (ή κακοί, ανάλογα με τη δική μας συμπεριφορά), πρεσβευτές της Ελλάδας στον τόπο τους και διεθνώς. Στο μεταξύ όμως οφείλομε να είμαστε καλά προετοιμασμένοι για την υποδοχή τους.

Η χώρα μας έχει πολλές ανάγκες. Τις ικανοποιούμε με ελεημοσύνες και δάνεια από τους εταίρους μας. Δεν είναι ο καλύτερος τρόπος. Μπορούμε άραγε μόνοι μας; Όπου υπάρχουν ανάγκες, αυτές καλύπτονται με τους διαθέσιμους πόρους και την τεχνογνωσία μας. Πόροι είναι η χώρα μας: Γη, θάλασσα, άνεμοι, ήλιος. Είναι ακόμη τα κεφάλαια και η εργασία των κατοίκων. Κεφάλαια μπορούμε να δανεισθούμε ή να προσελκύσουμε με διαπραγματεύσιμα ανταλλάγματα. Εργαζόμαστε περισσότερο από άλλους λαούς της Ευρώπης (1363 ώρες ετησίως Γερμανία, ως 2035 ώρες Ελλάδα). Όμως αυτό δεν αρκεί. Ένας λόγος είναι ότι έχομε εγκαταλείψει τους γηγενείς πόρους μας που αναφέρθηκαν, καθώς η απόδοσή τους είναι βραχυπρόθεσμα χαμηλή. Μακροπρόθεσμα όμως είναι πολύ μεγάλη, διότι είναι ανεξάντλητοι και δεν εγκαταλείπουν τοξικά κατάλοιπα που έχει επιπρόσθετο κόστος η εξουδετέρωσή τους. Οι ξένοι, αν έλθουν, μπορούν να διοχετευθούν σε τέτοιες ασχολίες, στα εγκαταλειμμένα ορεινά χωριά και ερημονήσια μας. Δεν θα πάρουν δουλειές των Ελλήνων, θα κάνουν εκείνες που εμείς αρνιόμαστε να κάνουμε, να παραγάγουν φυσική και βιολογική ενέργεια σε χέρσα εγκαταλειμμένη γη, να περιποιούνται ηλικιωμένους και νήπια κλπ. Παράλληλα, ένα σωστό σύστημα παιδείας μπορεί να τους φυτέψει τη δική μας Ελληνική παιδεία. Η εμπειρία με τους Αλβανούς μετανάστες είναι γενικά θετική. Μερικοί “ξένοι” μάλιστα, εξελληνισμένοι, έχουν δοξάσει διεθνώς με υπερηφάνεια, την πατρίδα μας, ιδίως στον αθλητικό χώρο. Για την επόμενη γενιά, δεν το συζητώ. Θέλουν να είναι, και είναι, Έλληνες. Ο προγραμματισμός της υποδοχής τους δεν χρειάζεται την άδεια κανενός. Βρίσκεται στην αρμοδιότητα των πολιτικών μας και στη δική μας καλή διάθεση (που ενίοτε λείπει).

ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΡΩΜΑΤΟΣ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 22 Σεπτεμβρίου 2022

Ρατσισμός είναι η αντίληψη ότι οι άνθρωποι δεν είναι όλοι ίσοι μεταξύ τους, αλλά διαχωρίζονται σε ανώτερους και κατώτερους. Ο περισσότερο διαδεδομένος, αλλά όχι ο μόνος, ρατσισμός είναι αυτός που στηρίζεται στο χρώμα του δέρματος. Απλώς βλέποντας τον άλλον καταλαβαίνεις αμέσως ότι ανήκει στην κατηγορία των “κατωτέρων”. Οι πρόγονοί μας ήταν ρατσιστές. Ξεχώριζαν την ανώτερη φυλή των Ελλήνων από όλους τους άλλους συλλήβδην, τους βαρβάρους. Παρά τις διαφορές μεταξύ Ελληνικών φυλών, υπήρχαν πολλά κοινά που τους ένωναν. Ο προδότης Δημάρατος έλεγε στον Ξέρξη πως οι Έλληνες, παρά τις διαφορές τους, έχουν το ομόηθες, ομόθρηκον, όμαιμον, ομόγλωσσον. Πιο ανοιχτόμυαλος ο Ισοκράτης όριζε την Ελληνικότητα στη βάση της παιδείας: “Τὸ τῶν Ἑλλήνων ὄνομα πεποίηκε μηκέτι τοῦ γένους ἀλλὰ τῆς διανοίας δοκεῖν εἶναι καὶ μᾶλλον Ἓλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἤ τοὺς τῆς κοινῆς φύσεως μετέχοντας“. Η ελληνικότητα δεν εξαρτάται από την κοινή φύση, το γένος, αλλά τη διάνοια των ανθρώπων, δηλαδή την κοινή παιδεία τους. Για τον κοινό νου, που αναζητά κάτι εύκολο για να διακρίνει αυτόν που θεωρεί κατώτερο, η γλώσσα ήταν το πιο σημαντικό. Οι μη Έλληνες μιλούσαν ακαταλαβίστικα, σα να έλεγαν μπαρ-μπαρ κι έτσι τους ονόμαζαν βαρβάρους. Η διάκριση όμως σε ανώτερους και κατώτερους πήρε πιο σαφή έννοια από τον Αριστοτέλη, που πίστευε σ΄ αυτήν. Θεωρούσε ότι κάποιοι άνθρωποι είναι “φύσει” κατώτεροι, φύσει δούλοι, προορισμένοι να εκτελούν χειρονακτικά ό,τι η ελεύθερη βούληση του δεσπότη τους τούς διατάζει. Δεν έχομε όμως καμιά ένδειξη πως ο ρατσισμός του στηρίχτηκε ποτέ στο χρώμα του δέρματος.

Αντίθετα. ο Ιουδαϊσμός βρήκε μεταφυσική δικαιολογία γιατί οι μαύροι είναι προορισμένοι για δούλοι. Ο Νώε, μετά τον κατακλυσμό φύτεψε έναν αμπελώνα, έκανε κρασί, ήπιε, μέθυσε και ξάπλωσε τσίτσιδος να κοιμηθεί. Από τους τρεις γιους του, ο Χαμ (σημαίνει μαυριδερός) τον είδε και ντράπηκε για εκείνον. Φώναξε και τους άλλους δυο να δουν τα χάλια του. Ο Σημ όμως και ο Ιάφεθ, από σεβασμό στον αφέντη πατέρα τους, πισωπατώντας να μην τον δουν, τον κάλυψαν με ένα σεντόνι κι όταν ξύπνησε, του σφύριξαν τι έκανε ο αδελφός τους. Ο Νώε οργίσθηκε και καταράστηκε το Χαμ να γίνει δούλος των αδελφών του. Τα τρία αδέλφια χωρίστηκαν. Ο Σημ έμεινε στην Ασία πρόγονος των σημιτών, του Αβραάμ, του Δαβίδ, του Χριστού. Ο Ιάφεθ ήλθε στην Ευρώπη, όπου τον συναντάμε στην Ελληνική μυθολογία ως Ιαπετό. Ο Χαμ, ο μαυριδερός, πήγε στην Αφρική. Από τότε ως σήμερα θεωρούμε υποσυνείδητα τους μαύρους δούλους και ονειρευόμαστε να καθόμαστε χαλαρωμένοι με έναν αράπη να μας κάνει αέρα. Και με τη βούλα του Νώε!

Ο ρατσισμός άνθισε ιδιαίτερα όταν οι Ευρωπαίοι κονκισταδόρες πήγαν στην Αμερική. Αποδεκάτισαν τους ντόπιους ερυθροδέρμους. Θέλησαν να τους κάνουν δούλους τους, αλλά αυτοί δεν δέχονταν. Έτσι έφεραν άλλους εγχρώμους από την Αφρική, που τους μεταχειρίζονταν σαν υποζύγια για να καλλιεργήσουν τις απέραντες εκτάσεις που είχαν κλέψει από τους ντόπιους. Έφθασαν στο σημείο να δημιουργήσουν εκτροφεία δούλων, με μαύρες που γεννούσαν και τα παιδιά τους τα ανάτρεφαν να γίνουν σκλάβοι. Προσπαθούσαν, λέει, να τους επιβάλουν το Χριστιανισμό, που όμως οι ίδιοι δεν πειθαρχούσαν στα διδάγματα του ιδρυτή τους, που ήταν απόλυτα αντιρατσιστής. “Οὐκ  ἒνι  Ἰουδαῖος  οὐδἑ  Ἓλλην,  οὐκ  ἒνι  δοῦλος  οὐδἑ  ἐλεύθερος,  οὐκ  ἒνι  ἂρσεν  καὶ   θῆλυ,  πάντες  γὰρ  ὑμεῖς  εἷς  ἐστἑ  ἐν  Χριστῷ  Ἰησοῦ” (Παύλος προς Γαλάτας). Υπήρξε έκτοτε πρόοδος. Οι θερμόαιμοι Ισπανοί και Πορτογάλοι, δεν δίστασαν να διασταυρωθούν με τις ντόπιες γυναίκες και τις δούλες τους και έτσι προέκυψαν οι μιγάδες της Νότιας Αμερικής. Στη Βόρεια Αμερική όμως με Αγγλοσάξονες αποίκους τέτοια διασταύρωση δεν έγινε, θεωρούνταν επονείδιστη. Ώσπου ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος. Οι Βόρειοι ήταν πιο ανοιχτόμυαλοι, καθώς στηρίζονταν στη βιομηχανία, επομένως είχαν λιγότερη ανάγκη από εργατικά χέρια. Οι Νότιοι που είχαν ανάγκη από πάμφθηνα εργατικά χέρια, δεν μπορούσαν να διανοηθούν ισότητα με τους μαύρους, ώσπου έγινε ο εμφύλιος πόλεμος. Επικράτησε ο A. Lincoln και οι μαύροι τυπικά ελευθερώθηκαν (1865). Χωρίς ιδιοκτησία όμως, πώς να ζήσουν; Απαγορευόταν εξάλλου με νόμο η διδασκαλία των μαύρων από λευκούς και υπήρξαν κρυφά σχολεία, που οι δάσκαλοί τους τιμωρήθηκαν αυστηρά. Ο ίδιος ο Λίνκολν δολοφονήθηκε. Η κατάσταση συνεχιζόταν. Δολοφονήθηκε και ο ακτιβιστής μαύρος Martin Luther King που προσπάθησε να οργανώσει μια ειρηνική επανάσταση στηριζόμενη στην παθητική αντίσταση. Ο Πρόεδρος L. Johnson ήταν, νομίζω, που έδωσε προνόμια, πόντους, στους μαύρους όταν ήταν υποψήφιοι για κατάληψη κάποιας θέσης. Η κατάσταση έχει βελτιωθεί σημαντικά έκτοτε, τόσο που για πρώτη φορά στην Ιστορία της Αμερικής εκλέχθηκε έγχρωμος πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο Β. Obama και, πρόσφατα, η μαύρη K. B. Jackson έγινε δικαστής στο Ανώτατο Δικαστήριο. Ωστόσο, ο ρατσισμός δεν έχει εκλείψει, ιδίως στις νότιες πολιτείες. Είναι αδιανόητο εκεί π.χ. λευκός να παντρευτεί μαύρη. Εξάλλου, τα δικαστήρια, στα οποία δικαστές είναι η λευκή πλειοψηφία, είναι συχνά κατάφωρα ρατσιστικά, η Κου Κλουξ Κλαν ανθεί και γίναμε όλοι μάρτυρες του αστυνομικού που ουσιαστικά στραγγάλισε στο δρόμο έναν μαύρο που ψέλλιζε, “δεν μπορώ να αναπνεύσω”.

Στο θέμα της δουλείας γενικά ή χώρα μας ήταν πρωτοπόρα. Ήδη το πρώτο σύνταγμά μας την καταργεί (Ελλάδα, 1822. Αγγλία 1833. ΗΠΑ 1865). Νιώθω περήφανος γι΄ αυτό.

Ποια είναι όμως τα αίτια του ρατσισμού, όπου κι αν στηρίζεται (χρώμα του δέρματος, γλώσσα, θρησκεία, καταγωγή, ακόμη και απλώς “φρονήματα”); Πάντα είναι βέβαια ότι μια μερίδα ισχυρών έχουν ανάγκη από κάποιους υποτελείς για να εκτελούν όσα αυτοί, οι ισχυροί διατάζουν. Και επιλέγεται κάποιος εύκολος τρόπος να επισημαίνονται αυτοί οι υποψήφιοι υποτελείς. Υπάρχουν ασφαλώς τρόποι αποφυγής που προβλέπονται από τη δημοκρατία. Τέτοιοι είναι π.χ. ότι όλοι ανεξαιρέτως μετέχουν εκ περιτροπής, με κλήρωση, στη λήψη αποφάσεων για το σύνολο. Δεν αρκεί. Αν υπάρχουν δύο παραδοσιακά διάκριτες ομάδες ανθρώπων, η ψήφος της πλειοψηφίας μπορεί να αφαιρεί δικαιώματα από τη μειοψηφία. Ένας άλλος τρόπος είναι ότι κανένας δεν πληρώνει φόρο, αν δεν μετέχει ισότιμα με όλους τους άλλους στη λήψη αποφάσεων για το σύνολο. Φυσικά υπάρχουν νόμοι που απαγορεύουν οποιαδήποτε διάκριση μεταξύ των πολιτών, εκτός από παραβατικές πράξεις που βλάπτουν άλλους. Στην πατρίδα μας πολλοί έχουν ρατσισμό κατά των εγχρώμων, ακόμη και εναντίον κάποιων που δοξάζουν διεθνώς την Ελλάδα. Αν νομίζετε πως δεν είστε ρατσιστές, πως θα αντιδρούσατε μαθαίνοντας πως ο γιος σας είναι ερωτευμένος και θέλει να παντρευτεί μια αραπίνα;

ΣΚΕΨΕΙΣ ΜΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΥ

Δημήτρη Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 20 Σεπτεμβρίου 2022

Κάποτε οι άνθρωποι ήταν όλοι περίπου ίδιοι, διαφέροντας από κοινωνική σκοπιά μόνον ανάλογα με τις ικανότητές τους σε σχέση με τον κοινωνικό ρόλο που διαδραμάτιζαν. Η διαρκώς αναπτυσσόμενη κοινωνία σήμερα αποτελείται από άτομα που καθένα εξειδικεύεται να κάνει ένα μόνο πράγμα καλύτερα από τους άλλους, εξαρτώμενο όμως από αυτούς για ό,τι έχει το ίδιο ανάγκη. Το συζητά ο Πλάτων (Πρωταγόρας) στην πιο οργανωμένη πολιτεία της αρχαιότητας, την Αθηναϊκή δημοκρατία. Για κάθε τι χρειαζόταν ένας ειδικά εκπαιδευμένος άνθρωπος, εκτός από τη λήψη αποφάσεων για το σύνολο, για τις οποίες το μόνο που απαιτούνταν ήταν αρετή (“αιδώς και δίκη”) που ήταν ισοκατανεμημένη σε όλους. Σήμερα η ανάγκη των εξειδικευμένων για την εξυπηρέτηση των αναγκών της κοινωνίας είναι αδιανόητο πως θα μπορούσε να απαλειφθεί. Ωστόσο, σε κάθε κοινωνική συναλλαγή τα δύο μέρη είναι από τη μια εκείνος που έχει ανάγκη και από την άλλη ο ειδικός που του την ικανοποιεί. Οι ανάγκες όμως, αντίθετα από τις ειδικές γνώσεις είναι περίπου κοινές για όλους τους ανθρώπους: διατροφή, έρωτας, στέγαση, ένδυση, υγεία, παιδεία κλπ. Και τις ιδιαίτερες ανάγκες του ο μόνος που τις γνωρίζει είναι το ίδιο το άτομο, κανένας, μα κανένας, άλλος. Πολλές φορές δεν τις γνωρίζει καλά ούτε ο ίδιος. Π.χ. υπάρχουν ποικίλοι τρόποι για να ικανοποιηθεί κάποια επιθυμία και αυτός πρέπει να επιλέξει. Όμως δεν τους γνωρίζει. Άλλες φορές η ικανοποίηση μιας ανάγκης συνεπάγεται μελλοντική δημιουργία άλλης, μεγαλύτερης, που ο ίδιος δεν μπορεί να εκτιμήσει. Η συζήτηση με τον ειδικό βοηθά να συνειδητοποιηθεί το “θέλω” του καθενός. Τέλος η εισαγωγή.

Ως μη ειδικός λοιπόν οικονομολόγος, αλλά αναγκαστικά χρήστης της οικονομίας, θα παρουσιάσω εδώ δύο απόψεις που διάβασα από ειδικούς που βοηθούν να διαμορφώσουμε τις βουλήσεις μας. Μία είναι του Νίκου Σταθόπουλου από τον Καναδά. Λέγεται ότι τα “capital controls” (που επιβλήθηκαν από τον ΣΥΡΙΖΑ στη βάση νόμου παλιότερου της ΝΔ), διατηρούνται επειδή οι πολίτες δεν τοποθετούν το ρευστό χρήμα τους στις τράπεζες. Ισχύει ακριβώς το αντίθετο, υποστηρίζει ο συγγραφέας. Ο κόσμος δεν τοποθετεί τα χρήματά του στις τράπεζες ΕΠΕΙΔΗ συνεχίζεται η επιβολή των capital controls! Έπαψε να τα τοποθετεί διότι αφενός τα μικρά επιτόκια δεν μειώνουν πια τη “φθορά” του χρήματος από τον πληθωρισμό και αφετέρου, διότι τα χρήματά του δεν είναι πια πιο ασφαλή στην Τράπεζα από ό,τι κάτω από το στρώμα του, αφού οποιαδήποτε στιγμή κινδυνεύουν να του τα αρπάξει το κράτος. Νόμοι από αλλεπάλληλες κυβερνήσεις έχουν εξασφαλίσει στο κράτος αυτό το δικαίωμα. Φοβούμαι ότι ισχύουν και τα δύο, σχηματίζοντας φαύλο κύκλο. Για να ξεφύγουμε από τέτοιο αδιέξοδο, χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια, και μάλιστα με επιδράσεις σε επίπεδο διαφορετικό από εκείνο του φαύλου κύκλου. Φυσικά, απαραίτητο είναι να αλλάξει το κράτος το νόμο που του επιτρέπει να κατάσχει τα χρήματα των πολιτών που φυλάσσονται στην τράπεζα. Αλλά, προφανώς δεν αρκεί. Χρειάζεται να γίνει ανάπτυξη και διαμέσου της να αποκτήσουν τα άτομα περίσσεια χρημάτων που πρέπει να αποθηκεύσουν. Και υπ΄ αυτές τις συνθήκες η φύλαξή τους στην Τράπεζα θα είναι ασφαλέστερη από τις κρυφές γωνιές του σπιτιού όπου κινδυνεύουν από κάθε είδους ληστές. Φυσικά, για την ανάπτυξη χρειάζεται κεφάλαιο που παρέχουν οι τράπεζες και αυτή τη στιγμή δεν το έχουν. Νέος φαύλος κύκλος. Εδώ παίζει ρόλο η ιεράρχηση των πολιτικών ενεργειών. Αν προϋπάρχει ένας σοφός σχεδιασμός της ανάπτυξης, οποιοδήποτε δάνειο θα αποδώσει και θα καλυφθεί από την επιτυχία της επιχείρησης. Αν, αντίθετα, αναζητήσουμε και βρούμε πρώτα τα χρήματα δανειζόμενοι, χωρίς να έχουμε ακόμη σχέδιο, αυτά θα ξοδευτούν αναγκαστικά σε λαϊκισμούς, σε αργομισθίες δηλαδή, και άλλες ψηφοθηρικές πρακτικές.

Η άλλη άποψη που διάβασα πρόσφατα έχει ευρύτερο εύρος και μεγαλύτερο κύρος, καθώς διατυπώθηκε σε πρόσφατη συνεδρίαση του World Economic Forum στο Davos. Ο Rutger Bregman, Δανός, παρατήρησε πως συζητούσαν τη γλώσσα της συμμετοχής, δικαιοσύνης, ισότητας και διαφάνειας, αλλά σχεδόν κανένας δεν έθιξε το πραγματικό ζήτημα, της φοροδιαφυγής των πλουσίων, που δεν πληρώνουν τη δίκαιη αναλογία φόρων τους. “Είναι σα να συζητάμε σε ένα συνέδριο πυροσβεστών και κανένας να μην επιτρέπεται να συζητήσει για το νερό!” Και άλλη μια σύνεδρος, η Winnie Branyima από το Oxfam ανέφερε πως εργάτες σε ορνιθοτροφεία στις ΗΠΑ, όχι δηλαδή σε κάποια τριτοκοσμική χώρα, έπρεπε να φοράνε πάνες, διότι δεν τους επιτρεπόταν να σταματήσουν τη δουλειά για να πάνε στην τουαλέτα! Μας λένε ότι μειώθηκε παγκόσμια η ανεργία με τη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη οικονομία, είπε, αλλά εκείνο που έχει σημασία είναι και η αξιοπρέπεια της δουλειάς, ενώ σε πολλές χώρες οι εργαζόμενοι δεν έχουν πια λόγο στην οργάνωση της εργασίας τους. Δε μιλάμε πια για εργασία, αλλά για καθαρή εκμετάλλευση. Είναι προφανές ότι χωρίς φορολόγηση του μεγάλου κεφαλαίου, ισότητα δεν είναι νοητή. Και το μεγάλο κεφάλαιο φοροδιαφεύγει είτε παράνομα είτε νόμιμα. Νόμιμη φοροκλοπή γίνεται π.χ. με καταθέσεις σε εξωχώριους παραδείσους, σε φοροαπαλλαγές (για να μην κλείσει μια επιχείρηση και βγουν στους δρόμους οι χιλιάδες των εργαζόμενων ψηφοφόρων). Εδώ απαιτείται κρατική, αλλά και διακρατική, παρέμβαση. Παγκοσμιοποίηση έχομε, αλλά παγκοσμιοποιήθηκε η φοροδιαφυγή χωρίς να παγκοσμιοποιηθεί ο φοροέλεγχος. Το επισημαίνει και ένας από τους σοβαρότερους και διεθνώς αναγνωρισμένος οικονομολόγος, ο Piketty. Για τις παράνομες διαδικασίες (ξέπλυμα μαύρου χρήματος, λαθρεμπόριο κλπ) το λόγο έχει το μέρος της πολιτικής που λέγεται δικαιοσύνη. Να μην ξεχνάμε ότι η ενίσχυση του κεφαλαίου για να γίνει ανάπτυξη αφενός απασχολεί εργαζομένους που έτσι αποκτούν οικονομική άνεση και αφετέρου παρέχει στην κοινωνία τα προϊόντα της ανάπτυξης που κάνουν ανετότερη τη ζωή του καθενός στο σύνολο: Φάρμακα για την υγεία, παιδεία, συγκοινωνίες και τηλεπικοινωνίες κλπ. Χωρίς έλεγχο, ωστόσο, τα κεφάλαια για τις επενδύσεις σε σημαντικό βαθμό καταλήγουν σε αυτοϊσχυροποίηση των ισχυρών. Αν δίπλα σε μια μεγάλη επιχείρηση ανοίξει μια νέα μικρή ανταγωνιστική, νόμιμα η μεγάλη εξαγοράζει τη μικρή και είτε την εκμεταλλεύεται η ίδια ή την κλείνει.

Η επιτυχία της ανάπτυξης που θεωρείται ότι οφείλεται στον παγκοσμιοποιημένο νεοφιλελευθερισμό, είναι το ισχυρό επιχείρημα να μην αλλάξει τίποτε. Ανάπτυξη, ωστόσο, υπήρξε και σε χώρες χωρίς νεοφιλελευθερισμό, εφόσον προωθήθηκε η τεχνολογία. Η Κίνα είναι ένα παράδειγμα με ιδιάζον (ή τουλάχιστον ακατανόητο από εμένα) πολίτευμα. Δεν ξέρω αν οι Κινέζοι νοιώθουν πιο ευτυχισμένοι από τους Ευρω-Αμερικανούς. Οπωσδήποτε και στην Κίνα έχει βελτιωθεί εντυπωσιακά η αντιμετώπιση των θεομηνιών που κυριαρχούσαν στο παρελθόν και έφερναν τη μαζική δυστυχία. 

ΟΙ ΠΟΡΟΙ ΜΑΣ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 17 Σεπτεμβρίου 2022

Τα τέσσερα “ριζώματα”, κατά τον Εμπεδοκλή, είναι πυρ, αήρ, ύδωρ, γη. Από αυτά απαρτίζεται το σύμπαν που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας γύρω μας. Βέβαια, σήμερα ξέρομε πως τα στοιχεία είναι περί τα 100 και από την ένωση αυτών σχηματίζονται όλες οι γνωστές χημικές ενώσεις που γνωρίζομε. Ωστόσο, δεν παύουν να είναι θεμελιώδη στοιχεία της πρακτικής ζωής μας. Και είναι οι πόροι που διαθέτει σε επάρκεια η πατρίδα μας.

Πυρ, δηλαδή ήλιος. Τόσο πολύς, που κάθε καλοκαίρι σωρεύονται μιλιούνια ξένοι τουρίστες στον τόπο μας για να τον απολαύσουν. Και όχι υπερβολικός όπως είναι στη ζώνη πάνω ή γύρω από τον Ισημερινό, που να τον καθιστά επικίνδυνα ανυπόφορο. Ο ήλιος δηλαδή έχει, κατά μέσον όρο, την ιδανική έντασή του (όπως και σε άλλες Μεσογειακές χώρες). Ο ήλιος παρέχει στη γη μας την απαραίτητη ενέργεια για να υπάρχει ζωή. Η ενέργειά του, με τη μεσολάβηση της χλωροφύλλης κάνει να υπάρχει το φυτικό βασίλειο στην ξηρά και στις θάλασσες. Χωρίς αυτό ούτε το ζωικό βασίλειο μπορεί να υπάρχει. Στα σύγχρονα χρόνια οι Ελληνικές ακτίνες μεταμορφώνονται με τις φωτοβολταϊκές συσκευές σε ηλεκτρική ενέργεια που είναι εύκολα διαχειρίσιμη.

Αήρ, δηλαδή άνεμοι. Έχομε. Άνεμος είναι η κίνηση του αέρα, δηλαδή και πάλι ενέργεια. Δεν επικρατεί στον τόπο μας νηνεμία. Ούτε είναι συχνά τα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως οι μεγάλοι τυφώνες, τόσο συχνοί π.χ. στην Αμερικανική Ήπειρο. Στον τόπο μας έχουν βασική περιοδικότητα, ετήσια και ημερήσια, όπως στους ετησίες (μελτέμια) και επομένως είναι σημαντικά προβλέψιμοι. Η αιολική ενέργεια από τα πανάρχαια χρόνια χρησιμοποιήθηκε π.χ. για να κινούνται τα πλοία και οι μυλόπετρες, όπως και για να ανασύρεται νερό από τα βάθη της γης. Στα σύγχρονα χρόνια οι ριπές του ανέμου μεταμορφώνονται εύκολα σε εύχρηστη ηλεκτρική ενέργεια. Η χρήση των ανεμογεννητριών , όπως κάθε συσκευής, συνοδεύεται από παρενέργειες που από μερικούς προβάλλονται ιδιαίτερα, είτε για γνήσια ιδεολογικούς λόγους είτε και για ποικίλα συμφέροντα, όπως εκείνα που συνδέονται με τη χρήση των υδρογονανθράκων. Αλλά, αφενός είναι δυνατό να υπάρξουν ανεμογεννήτριες με διαφορετική δομή, όπως με κάθετο, αντί του οριζόντιου, άξονα, με υλικά ανακυκλώσιμα, αντί των πλαστικών, που μένουν και σωρεύονται ρυπαίνοντας τον τόπο, και αφετέρου τοποθετούνται εκεί όπου οι ενδεχόμενες παρενέργειες δεν βλάπτουν, όπως σε χέρσους τόπους, σαν τα ακατοίκητα ξερονήσια μας.

Ύδωρ. Λίγες χώρες στον κόσμο έχουν τόση επαφή με το νερό όσο η χώρα μας, χωρίς να υπάρχει υπερβολικό πρόβλημα πλημμυρών, όπως π.χ. εκείνη στη Νέα Ορλεάνη (τυφώνας Κατρίνα) πριν από χρόνια. Έχομε ποτάμια, λίμνες και, προπάντων, θάλασσα. Οι υδατοπτώσεις είναι φυσική ενέργεια. Το θαλασσινό νερό δεν είναι πόσιμο ούτε άμεσα χρησιμοποιήσιμο για το πότισμα των φυτών. Αλλά σήμερα υπάρχουν τρόποι αφαλάτωσης. Πόσο πολύτιμο είναι το νερό φαίνεται από τη λυσσώδη προσπάθεια των γειτόνων μας να έχουν κυριότητα στο Αιγαίο.

Γη. Η γεωγραφική έκταση του τόπου μας είναι μικρή, συγκριτικά ιδίως με γίγαντες, όπως Ρωσία, Κίνα, ΗΠΑ κλπ. Ωστόσο, η ανάγλυφη επιφάνειά του είναι συγκριτικά πολύ μεγάλη, με ψηλά βουνά και κοιλάδες. Αυτό σημαίνει μεγάλη ποικιλία κλίματος που καθένα τους είναι κατάλληλο για διαφορετικέςχρήσεις, μέγιστη ποικιλία καλλιεργειών, απασχολήσεων, νοοτροπιών κλπ. Σχεδόν μοναδικό. Μπορούμε να καλλιεργούμε σχεδόν κάθε είδος φυτού που ευδοκιμεί σε οποιεσδήποτε συνθήκες, σε μικρές ποσότητες όμως.

Η χώρα μας λοιπόν είναι κατάλληλη για παραγωγή τόσο φυσικής (π.χ. ηλεκτρικής) όσο και βιολογικής (υδατοκαλλιέργειες, αγροτοκτηνοτροφία). Με τέτοιο μοναδικό πλούτο, μοναδικούς πόρους, γιατί δεν είμαστε το κορυφαίο κράτος σε όλο τον κόσμο; Οι αιτίες μπορούν να συνοψισθούν σε δύο νομίζω. Πρώτη είναι ότι όλες αυτές οι πηγές ενέργειες, πυρ, αήρ, ύδωρ, γη, είναι μικρής αποδοτικότητας. Στις διαρκώς σχεδόν επείγουσες συνθήκες που ζούμε από τότε που γίναμε κράτος, χρειαζόμαστε ταχείες αποδοτικές ενέργειες. Ωστόσο, αυτές οι δικές μας πηγές ενέργειες είναι ΑΝΕΞΑΝΤΛΗΤΕΣ. Μακροχρόνια έτσι γίνονται πιο αποτελεσματικές από τους υδρογονάνθρακες (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, κάρβουνο) που κάποτε μέσα σε ελάχιστες δεκαετίες θα εξαντληθούν ή (μάλλον συντομότερα) θα απαγορευτούν, λόγω της μεγάλης και ανεξίτηλης ρύπανσης που προκαλούν και διασκορπίζεται σε όλο τον πλανήτη. Μακροχρόνια πιο αποτελεσματικές και από την πυρηνική ενέργεια. Αυτή στηρίζεται σε πυρηνικές δυνάμεις που δεν επηρεάζουν την καθαρότητα του περιβάλλοντος. Όμως έχουν σημαντικό κίνδυνο καταστροφής που αυτή μπορεί να ρυπάνει τεράστιες εκτάσεις. Τέτοιες καταστροφές μπορεί να είναι ατυχήματα. Μείζονα ατυχήματα έχουν εμφανισθεί 6 φορές ως τώρα (Чернобыльская, Кышты́м, Σοβιετική Ένωση, Windscale, Μεγάλη Βρετανία, Three Mile Island, ΗΠΑ, Tokaimura, Fukushima, Ιαπωνία). Μπορεί να είναι όμως και σκόπιμες για στρατιωτικούς σκοπούς. Αυτή τη στιγμή βιώνομε τον τρόμο για τον βομβαρδισμό του πυρηνικού σταθμού της Запорі́жжя. Είτε οι Ρώσοι είτε οι Ουκρανοί βομβάρδισαν την περιοχή, ο κίνδυνος αφορά απίστευτα μεγάλη έκταση που περιλαμβάνει και εμάς. Η χαμηλή απόδοση ανεξάντλητης ενέργειας δεν θα μας ανεβάσει στην κορυφή, αλλά και δεν θα μας υποβιβάσει ποτέ στην κατάσταση της εξάρτησης.

Δεύτερη αιτία είναι η απουσία πολιτικής σκέψης. Εννοώ ότι η άρχουσα τάξη που μας εξουσιάζει δεν σκέφτεται το μέλλον και απλώς μιμείται ό,τι βλέπει να κάνουν οι πετυχημένες χώρες. Όμως, οι “πετυχημένες”, οικονομικά εύπορες χώρες αναπτύχθηκαν εφαρμόζοντας στον τόπο τους μέτρα που ταίριαζαν στις ιδιαιτερότητες του τόπου τους. Αυτές όμως είναι διαφορετικές από εκείνες της χώρας μας. Το να μιμείσαι τους άλλους είναι βολικό. Το τι κάνουν έχει αποδειχθεί ότι είναι αποτελεσματικό. Ψευδής εντύπωση. Διεθνής είναι η επιστημονική γνώση, όχι οι τεχνικές εφαρμογές της. Αυτές εξαρτώνται από τις τοπικές και χρονικές συνθήκες, δεν έχουν καθολική ισχύ. Εξάλλου, η μίμηση σημαίνει ότι εθίζεται ο λαός σ΄ αυτήν (π.χ. μόδα), αντί να προωθεί την καινοτομία, εξέλιξη που αρμόζει στην ιστορική παράδοσή μας και στις ειδικές συνθήκες της γεωγραφίας μας, εξέλιξη που προϋποθέτει φαντασία δίπλα στις γνώσεις. Το σύνολο των πολιτικών του τόπου μας μαζί με τα συνεργά συμφέροντα, επιχειρήσεις, ΜΜΕ κλπ, δεν έχει φαντασία ή δεν τολμά να την αναπτύξει. Τα οικονομικά σχέδια είναι συνήθως πενταετή. Οι πολιτικοί μας όμως είναι υποχρεωμένοι, από το σύστημά μας, να έχουν κοντόφθαλμο ορίζοντα, το πολύ ως 4 χρόνια, διότι ως τότε θα γίνουν εκλογές και δεν μπορούν να δυσαρεστήσουν τους ψηφοφόρους τους με θυσίες που είναι απαραίτητες, όπως είναι η αλλαγή προσανατολισμού των επενδύσεων, η αλλαγή εργασίας των εργαζομένων κλπ. Αν οι βουλευτές μας ήταν κληρωμένοι όπως στους προγόνους μας και όχι εκλεγμένοι, τα πράγματα ίσως ήταν διαφορετικά.  

ΕΠΙΘΕΣΗ, ΑΜΥΝΑ, ΚΥΡΩΣΕΙΣ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 15 Σεπτεμβρίου 2022

Η βία είναι φυσικό φαινόμενο. Χάρη στη βία υπάρχει ζωή. Κάθε ζώο επιβιώνει στερώντας τη ζωή από άλλο ζωντανό ον, τα φυτοφάγα από φυτά, τα σαρκοβόρα από τα (μικρότερα) φυτοφάγα. Ωστόσο, η βία μεταξύ ζώων του ίδιου είδους είναι σπάνια, εκτός από τα κοινωνικά, που σχηματίζουν αποθήκες χρήσιμων ουσιών. Κάποιες άλλες κοινωνικές, αλλά του ίδιου είδους, ομάδες προσπαθούν τότε να τις σφετεριστούν. Οι άνθρωποι είμαστε κοινωνικά ζώα. Η όλη νευρολογική δομή μας μάς επέτρεψε να επιλέξουμε την κοινωνική έναντι της αγελαίας ζωής. Συμβολίζεται θρησκευτικά με την επιλογή των Πρωτοπλάστων να φάνε τον απαγορευμένο καρπό. Επομένως η βία μεταξύ ανθρώπων είναι φυσικό φαινόμενο. Ωστόσο, η κοινωνία προσπαθεί να βάλει ένα φρένο σ΄ αυτή τη φυσική τάση, αλλιώς θα διαλυθεί. Έτσι ξεχωρίζει πολλά είδη βίαιης συμπεριφοράς. Θα συζητήσω τρία κύρια είδη, την επίθεση, την άμυνα, τις κυρώσεις.

Επίθεση είναι μια εχθρική ενέργεια με στόχο την εξόντωση ή την εξουδετέρωση του εχθρού, την απόκτηση εδάφους ή αγαθού, κλπ. Κάπως πιο ήπια ονομάζομε επίθεση και την άσκηση έντονης κριτικής εναντίον κάποιου ή την πολύ ενεργητική κίνηση για την επίτευξη ενός στόχου, ειδικά σε ανταγωνιστικό πλαίσιο. Η επιθετική βία γίνεται απρόκλητα, με κίνητρα που πηγάζουν από μέσα από τον επιτιθέμενο. Βέβαια αυτά τα κίνητρα μπορούν να έχουν προκληθεί σκόπιμα από το θύμα της επίθεσης, ωστόσο, η επίθεση έχει ποιοτικά μείζονα αποτελέσματα από την πρόκληση. Κάποιος βίασε την κόρη μου. Παίρνω κι εγώ ένα όπλο και τον σκοτώνω. Ο βιασμός έχει πάψει να τελείται, έστω και αν έχει απώτερα αποτελέσματα. Ο θάνατος όμως που προκάλεσα δεν παύει, δεν έχει επιστροφή. Η αφαίρεση ζωής είναι καταδικαστέα χωρίς συζήτηση, έστω και αν υπάρχουν συνθήκες, όπως ο βρασμός ψυχής, που δικαιολογούν ηπιότερη ποινή. Επομένως, κάθε βία είναι απαράδεκτη, με μια μοναδική εξαίρεση, την άμυνα.

Στην άμυνα αποκρούεται μια επιθετική ενέργεια που είναι άδικη και παρούσα, την οποία δέχεται το ίδιο ή άλλο άτομο και η εξ αυτής προσβολή του επιτιθεμένου. Αλλά και η άμυνα έχει μια βασική εξαίρεση. Σε έναν πόλεμο, η απειλή από τον αντίπαλο είναι τόσο άμεσα παρούσα, που δεν είναι δυνατό να κριθεί κατά πόσον η βία είναι δίκαιη ή άδικη. Έτσι και οι δύο αντίπαλοι ενεργούν ως εάν να βρίσκονται σε άμυνα. Φαύλος κύκλος. Γι αυτό, ο πόλεμος δεν πρέπει ποτέ να αρχίζει, διότι αυτοδιαιωνίζεται, ενώ τα αποτελέσματα είναι τελικά ολέθρια συχνά και για το νικητή και για τον ηττημένο.

Τα μέτρα που παίρνει η κοινωνία για να αντιμετωπίσει τη βία είναι οι κυρώσεις, οι ποινές. Αν ο θανατοποινίτης σκοτώσει το δήμιό του, αν και έτσι αποκρούει επίθεση παρούσα, αυτό δεν είναι άμυνα, διότι είναι άδικο. Η θανατική ποινή αποτελεί κύρωση της κοινωνίας για κάποια πράξη του. Αλλά και οι κυρώσεις έχουν περιορισμούς. Στηρίζονται σε νόμους που έχουν προαποφασιστεί και στη δημιουργία τους έχει συναινέσει και ο κατηγορούμενος. Δεν έχει σημασία αν είχε ψηφίσει (άμεσα ή έμμεσα) το σχετικό νόμο ή είχε μειοψηφήσει. Συναινώ σημαίνει ότι λαβαίνω μέρος, είτε συμφωνώ είτε διαφωνώ, στην ψήφιση ενός νόμου. Από τη στιγμή που αποφασίζω να είμαι μέλος αυτής της κοινωνίας, σε κάποιους νόμους συμφωνώ, σε άλλους διαφωνώ, αλλά συναινώ στο να εφαρμόζω τις αποφάσεις της. Αν διαφωνώ ριζικά σε κάποιους νόμους ή στην πλειονότητά τους, μπορώ πάντα να φύγω από αυτή την κοινωνία για να ενταχθώ σε μιαν άλλη. Η ποινή έχει στοιχεία εκδίκησης της κοινωνίας, μάλλον παρά άμυνας, διότι εφαρμόζεται σε άτομο που έχει αδικήσει, αλλά δεν αποτελεί πια παρούσα απειλή.

Διάβαζα ένα άρθρο στην Καθημερινή του Κώστα Ιορδανίδη με τίτλο “Χειμώνας, ο σύμμαχος του Πούτιν”. Θυμίζει ότι από τις αρκετές εισβολές δυτικών στη Ρωσία, οι δυνάμεις του Ναπολέοντα και του Χίτλερ εξολοθρεύτηκαν με μεγάλο σύμμαχο των Ρώσων το Χειμώνα. Στην πρώτη περίπτωση, η αυτοκαταστροφή των περιοχών που καταλάμβαναν οι Γάλλοι μέσα στο χειμώνα δεν επέτρεπε τον ανεφοδιασμό των επιτιθεμένων, που αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν άτακτα. Στη δεύτερη, η καθυστέρηση στην προέλαση των ναζιστικών στρατιών, με ασύλληπτες θυσίες των Ρώσων, έφερε το χειμώνα, που έπηζε τα λάδια στα τάνξ των πρώτων, αλλά όχι των δεύτερων κατασκευασμένων ειδικά για να αντέχουν στο κρύο. Έτσι άρχισε η υποχώρηση του εχθρικού στρατού. Δύσκολα θα θεωρούσε κάποιος ότι οι δύο αυτοί πόλεμοι της Ρωσίας δεν ήταν αμυντικοί.

Αυτή τη στιγμή αντιμετωπίζομε μια δυσνόητη κατάσταση. Οι Ρώσοι περιορίζουν και απειλούν να διακόψουν πλήρως τον εφοδιασμό της Ευρώπης με φυσικό αέριο. Και ο σύμμαχός τους χειμώνας έρχεται πάλλευκα ντυμένος θάνατος. Η Ευρώπη αγωνιά. Οι Ρώσοι όμως το βλέπουν σαν άμυνα για τις κυρώσεις που έχει πάρει η Δύση εναντίον της. Όντως, πώς θα πουλήσουν το πολύτιμο αέριο, όταν η Δύση κάνει κατάσχεση των Ρωσικών καταθέσεων στις τράπεζές της ενώ επιμένει να πληρώνει σε ευρώ ή δολάρια, που είναι άχρηστα στους Ρώσους, αφού η Δύση αρνείται να τους πουλήσει οτιδήποτε; Ναι, μα οι κυρώσεις έχουν επιβληθεί για το ανήκουστο να εισβάλει Ρωσικός στρατός σε μια όμορη χώρα, την Ουκρανία. Να αφήσουν ατιμώρητο τέτοιον εισβολέα; Το ότι το έχει κάνει στο παρελθόν η Ευρώπη όταν η Τουρκία έκανε εισβολή στην Κύπρο, δεν είναι επαρκής δικαιολογία για επανάληψη του λάθους στο παρόν. Οι Ρώσοι προβάλλουν σοβαρές αιτίες για την πράξη τους. Πρώτο, οι κυβερνήσεις που προέκυψαν με βίαιη αποβολή του εκλεγμένου ηγέτη της Ουκρανίας καταπάτησαν βίαια στοιχειώδη δικαιώματα των πολλών Ρώσων και Ρωσόφωνων πολιτών της. Δεύτερο, γύρω από τη Ρωσία αναπτύχθηκαν, παρά τις υπάρχουσες συμφωνίες, πλήθος βάσεων που απειλούν άμεσα την ακεραιότητά της. Οι κυρώσεις που της επιβλήθηκαν αποφασίστηκαν στη βάση ποιων νόμων, στη ψήφιση των οποίων είχαν συναινέσει οι Ρώσοι;

Η βία στον πλανήτη, με τις δεκαετίες κλιμακώνεται και έχει φτάσει στο σημείο να απειλεί κάθε μορφή ζωής στη γη. Οι Μεγάλοι δεν μπορούν να συμφωνήσουν. Το ανώτατο θεσμικό όργανο για την αποτροπή της βίας (Συμβούλιο Ασφαλείας) αποτελείται από μέλη, που τα μόνιμά τους (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Ενωμένο Βασίλειο, Γαλλία) έχουν συμφέρον να μη σταματήσει η βία, διότι είναι οπλοπαραγωγοί. Τα ηθικά διλήμματα που προβάλλει η αυτοδικία κρατών, όπως στο σημερινό πόλεμο, είναι τέτοια που είναι δύσκολο να ηρεμήσει η Οικουμένη στη βάση συναινέσεων. Ο ολικός όλεθρος καραδοκεί. Το μόνο που μένει είναι η κινητοποίηση του συνόλου των κατοίκων της γης εναντίον κάθε μορφής διακρατικής βίας.

ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΣΜΟΣ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 13 Σεπτεμβρίου 2022

Ο όρος αναθεωρητισμός έχει γίνει πολύ της μόδας τον τελευταίο καιρό, μετά την εισβολή των Ρωσικών στρατευμάτων στην Ουκρανία, Το βικιλεξικό τον ορίζει (φιλοσοφία) αναθεωρητική τάση επί φιλοσοφικών ιδεών και (ιστορία) ιστορική αναθεώρηση κυρίως με πολιτικά κίνητρα και σπανιότερα επιστημονικά. Στην τρέχουσα ειδησεογραφία αναφέρεται εννοώντας αλλαγή συνόρων με χρήση βίας. Σε πρώτη σκέψη, ακούοντας αναθεωρητισμό συνόρων στεκόμαστε αρνητικά. Καταδικάζομε την εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία, την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο και κάθε άλλον αναθεωρητισμό συνόρων. Και αμέσως συμφωνούμε με τις βαριές κυρώσεις που επέβαλε όλος ο δυτικός κόσμος, και όχι μόνο, στη Ρωσία και δεν συμφωνούμε με την ουσιαστική απουσία παρόμοιων κυρώσεων στην Τουρκία όταν εισέβαλε στην Κύπρο. Βέβαια η Τουρκία διαμαρτύρεται για την επιβολή κάποιων (ελάχιστων) κυρώσεων εναντίον της, ενώ, κατ΄ αυτήν, ο στρατός της που παραμένει στην Κύπρο δεν είναι κατοχικός, αλλά ειρηνευτική δύναμη. Οι λαοί που κυρίως υποφέρουν από τέτοιες ενέργειες δεν είναι ασφαλώς ούτε οι εισβολείς ούτε οι εφαρμόζοντες τις κυρώσεις, αλλά οι Ουκρανοί, οι Κύπριοι κλπ. Και οι διεθνείς κανόνες, ιδίως μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, καταδικάζουν με απόλυτο τρόπο τον αναθεωρητισμό των συνόρων. Και τώρα θα πάρω, για να γίνει συζήτηση, την αντίθετη θέση.

Οι διεθνείς κανόνες ορίζουν επίσης την αυτοδιάθεση των λαών. Κάθε λαός πρέπει να διαθέτει τον εαυτό του όπως νομίζει. Έχουν υιοθετηθεί ακόμη οι διεθνείς κανόνες που εξασφαλίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, ιδίως κατά της αυθαιρεσίας της ισχύος που εξουσιάζει τις μειονότητες. Και, μην ξεχνάμε, αυτό ισχύει όχι μόνο όταν η εξουσία είναι μοναρχική ή ολιγαρχική, αλλά και δημοκρατική, δηλαδή με την αρχή της πλειοψηφίας. Ακόμη και η πλειοψηφία δεν έχει ανεξέλεγκτη ισχύ πάνω στις μειοψηφίες. Και οι δύο διεθνείς κανόνες, απαγόρευση του αναθεωρητισμού και εξασφάλιση της αυτοδιάθεσης, έρχονται σε σύγκρουση μεταξύ τους, χωρίς οι διεθνείς κανόνες να μπορούν να πάρουν σαφή θέση.

Η πιο αυστηρή, στεγανή, εφαρμογή της μη αλλαγής συνόρων στην ιστορία ήταν, μου φαίνεται, εκείνη της Ιερής Συμμαχίας, με το Metternich και τους λοιπούς νικητές πάνω στο Ναπολεόντειο κόσμο. Και η Ιερή Συμμαχία ήταν ο πιο σημαντικός διεθνής εχθρός της Ελλάδας στην προσπάθειά της να απελευθερωθεί από τον Οθωμανικό ζυγό. Το κύριο χαρακτηριστικό των αυτοκρατοριών, αντίθετα από τα σύγχρονα εθνικά κράτη, είναι ότι ήταν πολυεθνικές. Οι λαοί στα πλαίσια της αυτοκρατορίας ζούσαν “ελεύθερα”, κινούμενοι από το ένα μέρος στο άλλο, εμπορευόμενοι, διατηρώντας ακώλυτα τις θρησκευτικές και παραδοσιακές αρχές τους. Στην Οθωμανική αυτοκρατορία όμως υπήρχε διάσταση μεταξύ Τούρκων και λοιπών εθνοτήτων. Για παράδειγμα, φόρους πλήρωναν όλοι πλην των Τούρκων. Ανέθεταν μάλιστα τη συλλογή των φόρων σε άρχοντες που ανήκαν στις μειονότητες, έτσι ώστε η δικαιολογημένη αγανάκτηση των λαών να στρέφεται κατά των δικών του αρχόντων-φοροεισπρακτόρων και να ζητούν δικαιοσύνη τελικά από τις τουρκικές αρχές που έτσι έλεγχαν όλους. Υπήρχαν και πλήθος άλλων διακρίσεων. Παρόμοια σε όλες τις αυτοκρατορίες υπήρχε πάντοτε μια κυρίαρχη ομάδα πολιτών, που εκμεταλλεύεται τις υπόλοιπες. Στο σύγχρονο κόσμο η επιβολή της πλειοψηφίας περιλαμβάνει και άλλα, όπως η απαγόρευση στη χρήση της μητρικής γλώσσας, θρησκευτικές συνήθειες κλπ. Και τώρα, εξακολουθούμε να στεκόμαστε με αδαμάντινη στερεότητα εναντίον κάθε αναθεωρητισμού; Διότι, ομολογώ, εγώ μένω αναποφάσιστος, με το σχετικό άγχος που διέπει τα διλήμματα με συνέπειες. Τι λένε όμως άλλοι γι΄ αυτό;

Ο Αριστοτέλης παίρνει θέση: Υπεροχή του αγαθού της πόλεως έναντι το αγαθού του ατόμου, διότι είναι περισσότερο αυτάρκης. “Εἰ γὰρ καὶ ταυτὸν ἐστιν τἀνθρώπινον ἀγαθὸν ἑνὶ καὶ πόλει, μεῖζον γε καὶ τελειότερον τὸ της πόλεως φαίνεται καὶ λαβεῖν καὶ σώζειν“, γράφει. Αρκετοί έχουν θεωρήσει ότι μια τέτοια στάση του μεγάλου σοφού ανοίγει το δρόμο σε στάσεις όπως του Μακιαβέλι, του Μέτερνιχ, του Χίτλερ, του ολοκληρωτισμού, μ΄ άλλα λόγια. Στην Οθωμανική αυτοκρατορία, η πλειοψηφία ήταν οι Τούρκοι και επομένως, είχε “δίκιο” να θέλει να καταστείλει την Ελληνική επανάσταση. Και ο Ζελένσκι είχε δίκιο να θέλει να αφομοιώσει τους Ρωσόφιλους των ανατολικών επαρχιών με επεμβάσεις στην παιδεία, αλλά και με βία που περιλάμβανε (αν αληθεύει), και συστηματικές δολοφονίες των διαφωνούντων. Και οι σύγχρονοι Τούρκοι έχουν δίκιο να θεωρούν τρομοκράτες τους Κούρδους που επιζητούν την ανεξαρτησία τους. Στους τελευταίους αιώνες επικράτησε στους λαούς η ανθρωποκεντρική θέση της Αναγέννησης που πρόταξε την ελευθερία, την ισότητα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Αυτή η στάση μάς ελευθέρωσε από την Οθωμανική σκλαβιά – άσχετο αν αντικαταστάθηκε από τον προστατευτισμό των Μεγάλων Δυνάμεων που δεν έχει τελειώσει ως σήμερα.

Η σκληρή πραγματικότητα μας αναγκάζει να παίρνουμε μιαν απόφαση μπροστά στα διλήμματα. Για να μην αφεθεί να θριαμβεύσει το δίκαιο του ισχυροτέρου (όπως γίνεται πραγματικά σήμερα), προσωπικά θα τασσόμουν μάλλον προς την ανθρωποκεντρική στάση της Αναγέννησης, υπό όρους. Δηλαδή, ισχύει ο νόμος της πλειοψηφίας, αλλά σεβόμενος τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτά πάλι πρέπει να είναι συμφωνημένα από διεθνείς οργανισμούς. Εκείνα του ΟΗΕ (1948) ψηφίστηκαν χωρίς αρνητική ψήφο, με παμψηφία επομένως, αλλά και αρκετές αποχές. Επιπλέον, παρά την παγκοσμιότητα του οργάνου, να μην ξεχνάμε ότι ο ΟΗΕ είναι ένα είδος συνομοσπονδίας ηγεσιών κρατών και όχι των λαών. Και η βούληση των ηγεσιών δεν συμπίπτει πάντοτε με εκείνη των λαών τους οποίους εκπροσωπούν. Επιπλέον, για να μην κυριαρχήσει το κυνικό και συχνά άδικο δίκαιο του ισχυροτέρου, ένας τέτοιος οργανισμός θα όφειλε να είχε και πραγματική εξουσία, την οποίαν ο ΟΗΕ δεν διαθέτει. Αυτό θα σήμαινε πως ένα τέτοιο όργανο θα έλεγχε κάθε κράτος που καταπιέζει μειονότητες. Δεν λύνεται βέβαια τελείως το πρόβλημα. Αν μια μειονότητα είναι συγκεντρωμένη σε μια περιοχή, όπου αποτελεί τοπικά την πλειοψηφία, έχει δικαίωμα να ζητήσει την απόσχισή της από την επικράτεια; Αν π.χ. σε κάποια περιοχή της δυτικής Θράκης αποκτήσουν την πλειοψηφία οι Μουσουλμάνοι, δικαιούνται να ζητήσουν αυτοδιάθεση, με απόσπαση της Θράκης από την Ελλάδα; Δεν μπορώ να συμφωνήσω. Έγινε όμως κάτι τέτοιο που διέλυσε την ισχυρή Γιουγκοσλαβία, με πολλά εγκλήματα από όλες τις μεριές και με βομβαρδισμό των αμάχων στο Βελιγράδι. Δεν είδα τότε τη διεθνή κοινή γνώμη να διαμαρτύρεται εκτός από μερικούς ευέξαπτους Έλληνες, που μερικοί μάλιστα διέπραξαν, φαίνεται, και εγκλήματα κατά των μειονοτήτων. Κάτι τέτοιο έγινε πριν από 2 αιώνες σε μια γωνιά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας κι έτσι γίναμε για πρώτη φορά ενιαίο κράτος. Η δικιά μας ευθύνη να αγκαλιάσουμε τις μειονότητες, έτσι που με την αγάπη να τις αφομοιώσουμε, δεν τελειώνει.

ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 10 Σεπτεμβρίου 2022

Επαρκής ενημέρωση του κοινού είναι από τα πιο απαραίτητα στοιχεία μιας δημοκρατίας. Η ενημέρωση στη δημοκρατία ακολουθεί κανόνες, αλλιώς κινδυνεύει εύκολα να μεταπέσει είτε σε ολοκληρωτισμό είτε σε οχλοκρατία. Στη δημοκρατία (δεν υπάρχει σήμερα πουθενά) ο λαός παίρνει αποφάσεις είτε σε δημοψήφισμα είτε σε μια βουλή αποτελούμενη από βουλευτές κληρωμένους, όχι εκλεγμένους μεταξύ προεκλεγμένων υποψηφίων. Οι αποφάσεις βασίζονται στις εισηγήσεις των επαϊόντων που κανονικά είναι εκλεγμένοι από το λαό (κυβέρνηση). Ο ηγέτης μιας χώρας ή έστω ο αρμόδιος υπουργός έχει καθήκον να ενημερώνει το λαό, για να παίρνει αυτός σωστές αποφάσεις. Η ενημέρωση γίνεται σήμερα κυρίως διαμέσου ειδικά εκπαιδευμένων επαγγελματιών, των δημοσιογράφων. Οι κυβερνώντες δεν μπορούν να ξέρουν τι ακριβώς θέλει να μάθει ο λαός, αλλά και, ιδιοτελώς, προβάλλουν μόνο τις πληροφορίες που τους συμφέρει, ώστε να επανεκλεγούν. Οι δημοσιογράφοι λοιπόν πρέπει κατά κάποιον τρόπο να τους ανακρίνουν, ώστε να αποκαλύψουν όλα όσα πρέπει να γνωρίζει ο πολίτης. Από την άλλη μεριά, να θυμόμαστε ότι και οι κυβερνώντες και οι δημοσιογράφοι άνθρωποι είναι, δεν είναι ρομπότ. Και να θυμόμαστε πως υπερβάλλουσα πίεση, όπως ο βασανισμός ενός που ανακρίνεται μπορεί να τον ωθήσει να πει ψέματα για να γλιτώσει από την πίεση. Όχι σπάνια, υπάρχουν έμπειροι δημοσιογράφοι που ξέρουν πώς να πιέζουν τους ερωτώμενους, έτσι που να τους αποσπάσουν όχι τη σωστή πληροφορία, αλλά εκείνην που αυτοί, οι δημοσιογράφοι, θέλουν να ακουστεί. Ίσως για να ξεχωρίσουν μέσα στο σινάφι τους ότι αυτοί μόνο μπόρεσαν να βρουν την αλήθεια· ίσως διότι είναι προκατειλημμένοι φιλοκυβερνητικοί ή αντιπολιτευόμενοι που θέλουν να αναδείξουν πόσο σπουδαίος ή ποταπός είναι ο ηγέτης. Η αντικειμενική, απροκατάληπτη ενημέρωση όμως είναι το κύριο έργο του δημοσιογράφου. Να μερικά παραδείγματα.

Είμαι ο ηγέτης της χώρας μου. Δίνω δημοκρατικά συνέντευξη κάθε εβδομάδα αφενός παρουσιάζοντας ό,τι κρίνω ότι πρέπει να ξέρουν οι πολίτες και αφετέρου απαντώντας στις ερωτήσεις που θα μου κάνουν οι δημοσιογράφοι. Κάποια στιγμή κάποιος με ερωτά: “Είναι αλήθεια πως κάτω από την Ακρόπολη υπάρχει βάση εκτόξευσης πυραύλων;” Αν αυτό είναι αλήθεια και το αρνηθώ, κάποτε θα αποκαλυφθεί το ψεύδος μου και ο δημοσιογράφος θα πανηγυρίζει πως αποκάλυψε τον ψεύτη. Αν απαντήσω την αλήθεια, ότι πραγματικά έχομε κρύψει εκεί πυραύλους, αποκαλύπτω ένα άκρως απόρρητο μυστικό που σχετίζεται με την ασφάλειά μας και, επομένως, είμαι προδότης. Κάτι τέτοιο έκανε κι ο Εφιάλτης, το πρότυπο του προδότη στις Θερμοπύλες, όταν ρωτήθηκε από τους Πέρσες. Αν αρνηθώ να απαντήσω, απλώς αυξάνω τις υποψίες του κοινού. Είναι προφανές ότι καμιά τέτοια ερώτηση δεν επιτρέπεται ποτέ να υποβληθεί – και αυτό είναι δεοντολογική υποχρέωση του δημοσιογράφου.

Σε θέματα υπαρξιακά σημαντικά, όπως είναι η άμυνα, πολλά οικονομικά προβλήματα κλπ, τα κοινό πρέπει να γνωρίζει, αλλά όχι πριν από κάποια κρίσιμη στιγμή.  Αν συζητά η κυβέρνηση να κάνει υποτίμηση του νομίσματος, αυτό οφείλει να δημοσιοποιηθεί τη στιγμή που γίνεται η υποτίμηση. Αν γίνει γνωστό προηγουμένως όλοι θα σπεύσουν να μετατρέψουν τα χρήματά τους σε ξένα νομίσματα, με αποτέλεσμα οικονομικό κραχ. Ασφαλώς κάτι ανάλογο ισχύει και για κάποιες αμυντικές δαπάνες. Σε τέτοιες περιπτώσεις ολιγομελείς επιτροπές διορισμένες από την κληρωμένη βουλή κάνουν τους ελέγχους, ενώ παρακολουθούνται ώστε να γνωρίζουν ότι, αν διαρρεύσει κάτι που δεν θα έπρεπε, αυτοί θα είναι οι πρώτοι ύποπτοι για τη διαρροή.

Άλλο παράδειγμα είναι η ακριβολογία στη διατύπωση της ερώτησης. Ταξίδευα κάποτε με ένα λεωφορείο προς την Τρίπολη. Κάποια στιγμή ρώτησα τον οδηγό: “Τι ώρα θα φτάσουμε;” Αυτός έγινε έξω φρενών. Το είδε σα γρουσουζιά, αλλά είχε δίκιο. Το κατάλαβα κάποτε ταξιδεύοντας αεροπορικά. Στο ξένο αεροδρόμιο υπήρχε μια επιγραφή που έλεγε πως “το αεροπλάνο είναι προγραμματισμένο να αναχωρήσει στις 12.00”. Όταν επέστρεφα, μια ανάλογη ταμπέλα στο δικό μας αεροδρόμιο έγραφε: “Το αεροπλάνο θα αναχωρήσει στις 12.00”. Μα πώς το ξέρουν; Κι αν κάτι συνέβηκε και δεν αναχωρήσει, γράφουν ψέματα; Αντίθετα ο προγραμματισμός είναι γεγονός, δεν είναι ψέμα. Αν δεν υλοποιηθεί, υπάρχει πάντοτε χρόνος για διόρθωση, χωρίς να λεχθεί κάποιο ψέμα. Θα μπορούσα να είχα ρωτήσει τον οδηγό του λεωφορείου: “Τι ώρα συνήθως φθάνει το λεωφορείο στην Τρίπολη”. Έτσι δεν τον ρωτώ για το μέλλον το δικό μας που είναι μαντεία, μπορεί και γρουσουζιά, αλλά για το τι γίνεται κατά κανόνα.

‘Ο,τι σκέφτομαι, συναισθάνομαι, θέλω, είναι άβατο για τους πάντες. Το ίδιο άβατο είναι το τι σκέφτεται ένα ομαδικό σώμα, μια επιτροπή. Αμέσως όμως μόλις η επιτροπή βγάλει την εισήγησή της, αυτή πρέπει να γίνεται όσο γίνεται πιο ευρέως γνωστή από όλο τον κόσμο. Η εισήγηση της επιτροπής θα είναι η βάση για συζήτηση από ένα συμβούλιο, π.χ. τη βουλή, και, επομένως θα πρέπει να τη γνωρίζει όλος ο κόσμος. Ενώ το τι διαμείβεται στη συζήτηση της επιτροπής είναι άβατο και δεν ενδιαφέρει το κοινό. Tα θέματα που συζητιόνται, η “ατζέντα”, ο φάκελος των συζητήσεων, θα είναι εκτωνπροτέρων γνωστά σε όλο τον κόσμο. Στη συζήτηση θα πρέπει να παρουσιασθούν και οι πιο απίθανες τοποθετήσεις. Θα εγκριθούν ή θα απορριφθούν. Ο δήμος θα πρέπει να γνωρίζει το τελικό συμπέρασμα της συζήτησης, όχι τα ενδιάμεσα που ήταν του τύπου “ναι μεν, αλλά”.

Δημοκρατία χωρίς ενημέρωση δεν είναι νοητή. Η ενημέρωση όμως οφείλει να γίνεται στα πλαίσια κανόνων στους οποίους πειθαρχούν και οι ερωτώμενοι, αλλά και οι ερωτώντες. Θυμάμαι προ πολλών δεκαετιών ο τότε υπουργός Αριστείδης Πρωτοπαπαδάκης είχε μια συζήτηση με ένα ομόλογό του Ολλανδό. Οι δημοσιογράφοι υπήρξαν ενοχλητικά πιεστικοί και ο Υπουργός μας είπε κάτι, όπως ότι θα κάναμε καλύτερα τη δουλειά μας χωρίς τους δημοσιογράφους. Ξέσπασε θύελλα εναντίον του κι εκείνος απάντησε πως ήταν ένα αστείο. Έκτοτε έμεινε παροιμιώδης η φράση “Ολλανδικά αστεία”.

Σε μια δημοκρατία ο λαός πρέπει να γνωρίζει τα πάντα όσα τον αφορούν, όσα του χρειάζονται για να συμμετέχει στη λήψη ποικίλων αποφάσεων και μόνον αυτά. Το τελευταίο ηχεί λίγο παράξενο. Βλάπτει να ξέρει ο λαός όχι μόνο τα απαραίτητα, αλλά και κάτι παραπάνω; Βλάπτει, διότι αυτό είναι θόρυβος που συσκοτίζει την κρίση, αποσπώντας την προσοχή από τα σημαντικά γεγονότα, για τα οποία ο λαός θα αποφασίσει. Για το τι ενδιαφέρει το λαό, ο ίδιος ο λαός θα αποφασίσει, όπως αναφέρθηκε. Το ενδιαφέρον για το τι κάνουν στην κρεβατοκάμαρά τους ποικίλοι επώνυμοι, ή η μετάπτωση από τα επιχειρήματα στις προσωπικές επιθέσεις εκτρέπουν την προσοχή από τα ουσιαστικά πολιτικά προβλήματα.