Τρίτη Άποψη Ανεξαρτησία γλώσσας, ανάγνωσης, γραφής

Δημ. Α. Σιδερής* dimitris.sideris@gmail.com
Ηπειρωτικός Αγών, 25 Μαΐου, 2018

Η ανθρώπινη κοινωνία απαιτεί γνώση προγόνων και απογόνων. Από αγελαίοι τροφοσυλλέκτες γίναμε τροφοπαραγωγοί, καλλιεργώντας γη και εκτρέφοντας ζώα, που όλα τους αναπαράγονταν. Το κεφάλαιο (κεφάλια ζώων), που, χωρίς να αναλώνεται, επέτρεπε να ζούμε με ό,τι έτικταν (τόκος) τα ζώα, έπρεπε να μη διασκορπισθεί μετά τον θάνατο του φροντιστή, συντηρητή, υπερασπιστή του. Η αναγνώριση προγόνων και απογόνων, κληρονόμων, το εξασφάλιζε σε σημαντικό βαθμό.

Ουσιώδης σε μια κοινωνία είναι η επικοινωνία των μελών της μεταξύ τους, με τους προγόνους και τους απογόνους τους. Ο άνθρωπος είχε τις ανατομικές και φυσιολογικές προδιαγραφές να αναπτύξει ομιλία, που έγινε φυσικό χαρακτηριστικό του.

Πριν από 100 000 χρόνια, οι άνθρωποι έβγαζαν άναρθρες κραυγές δηλωτικές συναισθημάτων πόνου, πείνας, επιθετικότητας κλπ, όπως όλα τα αγελαία ζώα («Ουάου!»). Αυτές κατατάσσονται σήμερα γραμματικά στα επιφωνήματα. Βαθμιαία, τα επιφωνήματα άρχισαν να αρθρώνονται μιμούμενα, όσο γινόταν, φυσικούς ήχους. Τα πρόβατα που κάνουν «μπε» «βέλαζαν» και έκαναν «βη, βη» (Κρατίνος ). Το «β» προφερόταν πιθανώς σαν «μπ» και το «η» σαν «εε». Οι κατσίκες που κάνουν «μεε», «μήκαζαν», οι αγελάδες που κάνουν «μου» «μύκαζαν». Βαθμιαία άρχισαν να διακρίνονται οι δύο κύριες φυσικές οντότητες, Ύλη και Ενέργεια. Τα ονόματα, που δόθηκαν στην Ύλη, ταξινομήθηκαν ως ουσιαστικά και τα ονόματα της Ενέργειας ως ρήματα.

Η γλώσσα εξελισσόταν ώστε να ικανοποιεί τις μεταβαλλόμενες ανάγκες. Στην εποχή του Ομήρου η ελληνική γλώσσα είχε ήδη οκτώ από τα σημερινά δέκα μέρη του λόγου. Χωρίς προθέσεις και άρθρα, ήταν ακόμη πρωτόγονη, αλλά αρκετά τελειοποιημένη, για να αποδώσει με τον αξεπέραστο ως σήμερα τρόπο της τα συναισθήματα που εκφράζει η ποίηση. Δεν αρκούσε, όμως, για πιο λογικές ανάγκες, φιλοσοφία, πολιτική, ιστορία κ.λπ. Στην κλασική εποχή, η γλώσσα μας είχε τα δέκα μέρη του σύγχρονου λόγου. Εκτός από εργαλείο επικοινωνίας, διαθέτοντας ιστορία (ετυμολογία), έγινε η ίδια φορέας πολιτισμού.

Με τον προφορικό λόγο γινόταν η επικοινωνία των ανθρώπων κυρίως με τους συγχρόνους τους. Τη μάθαιναν τα παιδιά από τη μάνα τους. Εκφερόταν από το στόμα και προσλαμβανόταν με το αυτί.

Πριν από μερικές χιλιετίες επινοήθηκε η γραπτή επικοινωνία με εργαλεία αντίστοιχα το χέρι και το μάτι. Πέρασε από στάδια, ιδεογραφικά, συλλαβογραφικά, αλφαβητικά. Με τη γραφή έγινε δυνατό να επικοινωνούν οι άνθρωποι σε απομακρυσμένους τόπους και με απεριόριστες γενιές προγόνων και απογόνων. Η γραφή αύξησε την ικανότητα του κεφαλαίου να μη διασπείρεται, όταν εξέλειπε ο ιδιοκτήτης του για πολλές γενιές. Η ιδεογραφική γραφή, όπως και η παντομίμα, συμβόλιζαν έννοιες. Η αλφαβητική όμως γραφή, μεγαλοφυής ελληνική επινόηση, συμβόλιζε τη γλώσσα και έμμεσα μόνο τον νοητό λόγο, τις έννοιες. Το ιδεόγραμμα «4» συμβολίζει την έννοια της τετράδας, αν και εμείς το προφέρουμε «τέσσερα», οι Άγγλοι «φόορ», οι Τούρκοι «ντορτ» κ.λπ. Αντίθετα, το αλφαβητικό γράμμα «Μ» δεν συμβολίζει κάποια έννοια, αλλά τον φθόγγο «Μ», ανεξάρτητα από τη γλώσσα του αναγνώστη. «Ο μόνος λόγος ύπαρξης της (αλφαβητικής) γραφής είναι να παραστήσει τη γλώσσα» (F. Saussure, διάσημος ελβετός γλωσσολόγος). Η αλφαβητική γραφή έγινε το εργαλείο της γλώσσας. Κάθε σπουδαίο έργο απαιτεί το πιο εύχρηστο εργαλείο. Η ομιλία ήταν ο κύριος τρόπος επικοινωνίας με τους συγχρόνους, η ανάγνωση με τους προγόνους και η γραφή με τους απογόνους. Φυσικά, μιας και ανακαλύφθηκε η γραφή για να υπηρετεί την ομιλία σε βάθος χρόνου (scripta manent), με συνέπεια να ενισχυθεί ο υπαρξιακός σκοπός της κοινωνίας (σχηματισμός κοινωνικού κεφαλαίου), χρησιμοποιήθηκε και για πλήθος άλλες εκφραστικές ανάγκες. Η μεγαλοφυής ελληνική γραφή (κάθε προφερόμενος φθόγγος ένα γράμμα και κάθε γράμμα ένας φθόγγος) έγινε ουσιαστικό εργαλείο για τη δημοκρατία, επειδή, με την απλότητά της, έδωσε ίση δυνατότητα σε όλους τους Έλληνες να διαβάζουν νόμους και να γράφουν νομοσχέδια.

Εμείς έχομε τεκμηριωμένη αδιάλειπτη εξέλιξη της γλώσσας μας τουλάχιστον από την Ομηρική εποχή. Η σημερινή ομιλία δεν μοιάζει με του Αγαμέμνονα, αλλά είναι η ίδια, διαρκώς ωριμάζουσα γλώσσα, όπως εγώ δεν μοιάζω με το βρέφος που γέννησε η μάνα μου, αλλά είμαι ο ίδιος άνθρωπος. Υπάρχουν γλώσσες πολύ σημαντικές που δεν αλλάζουν, επειδή δε μιλιόνται πια, νεκρές, σεβαστές, σαν ιερές μούμιες, όπως η λατινική. Μετά την κατάκτηση βαρβάρων από τον Αλέξανδρο και τους Έλληνες, η ελληνική γλώσσα επεκτάθηκε σ’ αυτούς και «εκβαρβαρίσθηκε», όπως από τον καβαφικό «Ηγεμόνα εκ Δυτικής Λιβύης», που μιλούσε λίγο «προσέχοντας με δέος τες κλίσεις και την προφορά». Επήλθε διάσταση μεταξύ ζωντανής εξελισσόμενης γλώσσας και καθηλωμένης γραφής. Πολλοί τρόποι πια να γραφεί ο ίδιος φθόγγος. Η γραφή έπαψε να είναι το πιστό εργαλείο της γλώσσας, άχρηστο για τη δημοκρατία, που δεν υπήρχε πια. Ενώ η γλώσσα εξελισσόταν, η γραφή έμεινε, αναλλοίωτη, νεκρή, ιερή μούμια.

Η αφύσικη παρεμπόδιση της εξέλιξης οφείλεται συνήθως σε πνευματική αδράνεια που αντιδρά σε κάθε μεταβολή, ιδίως ταχεία, με ενδεχόμενη αντίδραση τη βίαιη αλλαγή που αποκόπτει από την παράδοση, αναγκαία για διατήρηση της ταυτότητας. Η πνευματική αδράνεια οφείλεται συχνά σε σύγχυση. Συγχέονται η γλώσσα, η γραφή και η ανάγνωση. Όμως, η γλώσσα υπήρχε χιλιετίες πριν επινοηθεί η γραφή και τα παιδιά μιλούν πολύ καλά πριν πάνε στο σχολείο. Ο τυφλός δεν μπορεί ούτε να διαβάσει ούτε να γράψει, αλλά ο κουλός δεν μπορεί να γράψει, μα διαβάζει. Με την ιδεογραφική γραφή μπορεί να γράφει και να διαβάζει ακόμη και όποιος δεν μπορεί να μιλάει. Λόγω της σύγχυσης, κάθε επέμβαση στη γραφή νομίζεται εσφαλμένα ότι αλλοιώνει τη γλώσσα.

Υπάρχει η άποψη ότι ο δημόσιος τομέας και η εκφραστική μας ικανότητα έχουν υποβαθμισθεί, επειδή καταργήθηκε η καθαρεύουσα και επικράτησε το μονοτονικό σύστημα. Δεν υπάρχει καμιά σχετική τεκμηρίωση. Θεωρείται επίσης ότι η παράλογη πια σήμερα «ορθογραφία», αντί «της ορθής γραφής», που αποδίδει πιστά την ομιλία, αναπτύσσει τη νόηση. Ούτε γι’ αυτό υπάρχει τεκμηρίωση.

Σήμερα υποβαθμίζουμε τη διδασκαλία της προγονικής γλώσσας, χωρίς να ενισχύουμε τη σύγχρονη παραλλαγή της εφαρμόζοντας φωνητική γραφή, που είχαν οι πρόγονοί μας. Αντίθετα, υποστηρίζω ότι απαιτείται ο μαθητής α) να καλλιεργήσει τη μητρική του γλώσσα χρησιμοποιώντας την προφορικά και γραπτά, με τον απλούστερο δυνατό τρόπο, για επικοινωνία με τους συγχρόνους του· β) να καταστεί ικανός να διαβάζει τα κείμενα των προγόνων ήδη από το δημοτικό, ώστε και τον τρόπο της σκέψης τους να προσλαμβάνει και τη γλώσσα του να εμπλουτίζει από τον ιστορικό γλωσσικό θησαυρό· και γ) να επικοινωνεί με τους απογόνους του, κυρίως γραπτά, με τον απλούστατο δυνατό προγονικό τρόπο της φωνητικής γραφής.

*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας

Ηγέτης

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. Καθηγητής καρδιολογίας, Dimitris.sideris@gmail.com

Κοινή Γνώμη, 22 Μαΐου, 2018

Ο κόσμος υποφέρει. Όλοι αγανακτούν, στενοχωριόνται, οργίζονται. «Κάτι πρέπει να γίνει. Κάτι να κάνουμε. Κάποιος φταίει. Δεν αντέχεται άλλο». Τι όμως να κάνουμε; Άλλος σκέφτεται το ένα, άλλος το άλλο. «Παραείμαστε ανεκτικοί. Το παρακάνομε σε αυστηρότητα. Όταν εγώ τάλεγα, σεις δεν με ακούγατε». Όλοι συμφωνούν πως η κατάσταση είναι απαράδεκτη. Συνήθως κάποιος φταίει, αλλά δεν συμφωνούν όλοι ποιος. Άλλος τον ένα δείχνει, άλλος τον άλλον. Οι πιο ώριμοι σκέφτονται πως μπορεί να μη φταίει κάποιος, αλλά κάτι. Αυτό το κάτι πρέπει να αλλάξουμε. Τι είναι όμως αυτό; Άλλος ισχυρίζεται το ένα, άλλος το άλλο. Να τους ρωτήσουμε λοιπόν; Μα όσοι είναι, τόσες διαφορετικές απαντήσεις θα πάρουμε. Να τους βάλουμε να επιλέξουν ανάμεσα σε συγκεκριμένες επιλογές και τότε, στατιστικά πια, θα αποφασίσουμε σύμφωνα με την πλειοψηφία. Η στατιστική παρέχει σημαντικές πληροφορίες, είναι μια καλή λύση, όχι όμως η καλύτερη. Το καλύτερο δεν είναι ο μέσος όρος υπολογίζοντας ποσοτικά τις βουλήσεις του κοινού. Ούτε είναι ο μεσαίος όρος, εκεί όπου οι μισοί θεωρούν καλύτερο το πάνω από αυτόν κι οι άλλοι μισοί το κάτω από αυτόν. Εδώ παίζουν ρόλο, εκτός από τη λογική, και η βούληση και το συναίσθημα, που ταλαντώνονται αυτόματα, ανάλογα με ανάγκες, σκοπούς, αλλά και επιθυμίες εκάστου. Παίζει ρόλο και η ένταση της βούλησης. Η βούληση των λιγοτέρων, επειδή βρίσκονται σε έσχατη ανάγκη ή και επειδή διαθέτουν μέγιστη ισχύ, οφείλει να ληφθεί υπόψη. Τι λοιπόν να κάνουμε; Τα λογικά επιχειρήματα επιδέχονται επεξεργασία, στατιστική και άλλη ανάλυση, οι συναισθηματικές και βουλητικές επιταγές πολύ πιο δύσκολα. Κι όμως είναι απαραίτητη κάποιου είδους μεσότητα, η επικρατούσα βούληση. Κατά κάποιο μυστηριώδη τρόπο, εμφανίζονται κατά καιρούς σπάνια άτομα που «οσφραίνονται» την επικρατούσα βούληση.

Δεκατριών ετών εγώ, εκείνος εικοσιενός. Νύχτα, Φεβρουάριος, χιονόνερο, πολύ μεγάλη ουρά στην αφετηρία, καθώς καθυστερούσε η συγκοινωνία. Δύο ειδών λεωφορεία. Τα κίτρινα της Αγγλικής Πάουερ και τα πράσινα, Ελληνικά. Η Πάουερ έχει μόλις αυξήσει το εισιτήριο κατά 10%, όχι τα πράσινα. Ο κόσμος δυσφορεί. Έρχεται πρώτο το κίτρινο. Εκείνος πετάγεται και με δυνατή φωνή φωνάζει: «Κανένας στο ξένο λεωφορείο!». Νύχτα, Φεβρουάριος, χιονόνερο, μεγάλη ουρά. Κανένας δεν κινήθηκε να μπει στο ξενόκτητο όχημα, ώσπου ήλθε το Ελληνικών συμφερόντων. Εκείνος είχε οσμισθεί την κοινή βούληση, την εξέφρασε ρητά κι οι άλλοι αμέσως πειθάρχησαν, καθώς, αγνοώντας το, ήταν η δική τους βούληση. Εκείνη τη στιγμή αισθάνθηκα πως δίπλα μου είχα κάποιον ασυνήθιστο άνθρωπο. Τα χρόνια πέρασαν. Δεν ανήκε σε κανένα κόμμα. Οι πραγματικοί ηγέτες γενικά δεν ανήκουν. Αγωνιζόταν απλώς για τη δημοκρατία. Μέσα στη ζοφερή ατμόσφαιρα του δικαστηρίου εκείνος αποκαλύπτει με ατράνταχτα λογικά επιχειρήματα, μαρτυρίες και τεκμήρια τα σχέδια για κατάλυση του πολιτεύματος. Ανοιχτές απειλές εναντίον του. Το πολίτευμα καταλύθηκε. Το πτώμα του βρέθηκε σε μια ακρογιαλιά. Ήταν Μάης. «Δεν υπήρχε κάταγμα. Ο θάνατος οφειλόταν σε πνιγμό», έγραφε η ιατροδικαστική έκθεση. Όταν, μετά από χρόνια, ανοίχθηκε ο τάφος, το κρανίο του βρέθηκε θρυμματισμένο. Η τομή που είχαν κάνει στο κρανίο οι ιατροδικαστές περνούσε από το κέντρο του κατάγματος.

Στις αγέλες τα μέλη τους μιμούνται το ένα το άλλο. Ξεχωρίζει εκείνο με τη μεγαλύτερη ισχύ: Δύναμη και ταχύτητα. Πρώτο αυτό, ξεκινά μια πορεία και τα υπόλοιπα το μιμούνται, το ακολουθούν. Είναι ο βηματοδότης. Δείτε ένα σμήνος πουλιών. Όλα ακολουθούν το πρώτο, καθώς με τις κινήσεις του δημιουργεί ρεύματα αέρα που διευκολύνουν την πτήση των άλλων κι έτσι το ακολουθούν. Ώσπου να κουρασθεί και να αντικατασταθεί από το επόμενο.

Οι άνθρωποι είμαστε μικτά αγέλη και κοινωνία. Η κοινωνία διέπεται από σταθερούς, «λογικούς», κανόνες στους οποίους όλοι οφείλουν να πειθαρχούν. Άρχοντες και αρχόμενοι. Η αγέλη διέπεται από τη βούληση ενός στον οποίον οι υπόλοιποι υπακούν. Ο άξιος ανθρώπινος ηγέτης, επομένως, εκτός από το να διαβάζει αυτόματα τη βούληση του λαού, διαθέτει και υψηλή νοημοσύνη. «Θεοὶ μελλόντων, ἂνθρωποι δὲ γιγνομένων, σοφοὶ δὲ προσιόντων αἰσθάνονται» (Φιλόστρατος). Το μέλλον είναι άδηλο, χαοτικό, απρόβλεπτο. Το εγγύς μέλλον όμως, τα προσιόντα, είναι στατιστικά προβλέψιμο. Το αισθάνονται οι σοφοί. Και από την ασάφεια της κοινής βούλησης, ο πραγματικός ηγέτης επιλέγει πορεία που είναι συμβατή με το επικείμενο μέλλον. Αν ο ηγέτης απλώς διαπιστώνει την κοινή βούληση και την εφαρμόζει, παύει να είναι αυτός που οδηγεί την κοινωνία του: Γίνεται δημαγωγός. Αν πάλι προηγείται πολύ από τους ακολούθους του, απομονώνεται, χάνει την επαφή μαζί τους και αυτοί προχωρούν απροσανατόλιστοι. Διδακτική είναι εδώ η βηματοδότηση στη φάλαγγα από κάμπιες που εμφανίζονται στους πευκώνες κατά το Φεβρουάριο. Την εντολή για κίνηση τη δίνει η τελευταία κάμπια. Αν την απομακρύνουμε, σταματά ολόκληρος ο συρμός, ενώ εκείνη συνεχίζει να πορεύεται μόνη της.

Δύσκολο να είναι κανείς ηγέτης. Πρέπει να έχει σαφή επίγνωση δύο πραγμάτων: τι θα κάνει όταν γίνει εξουσία, πού θα οδηγήσει το κοινό του, είναι το ένα. Και το άλλο, πώς θα αποκτήσει την εξουσία. Το δεύτερο είναι που γνωρίζουν οι περισσότεροι ηγετίσκοι. Κι όταν γίνουν εξουσιαστές δεν ξέρουν τίποτε άλλο, δεν έχουν κανένα όραμα άλλο, παρά πώς να συνεχίζουν να βρίσκονται στην εξουσία. Μερικές φορές οι ηγέτες προβάλλονται όχι από μόνοι τους, αλλά από άλλα άτομα που έχουν κύρος, τους σέβεται το πλήθος, χωρίς να τους φοβάται. Χρειαζόταν ένας προφήτης Σαμουήλ για να επιβάλει στους Εβραίους βασιλιά το Σαούλ. Αντίστοιχα, σήμερα, η Εκκλησία στέφει ή ορκίζει τους αρχηγούς κρατών. Μόνον έτσι αποκτούν την εξουσία να επιβάλλουν στο σύνολο, με ποινές και ανταμοιβές, την κοινή βούληση που υπάρχει στο σύνολο και μια αποδεκτή από όλους πορεία.

Πολλά ζητώ από τον ηγέτη, από τον μπροστάρη. Είναι όμως αναγκαίος στην κοινωνία. Ωστόσο, ίσως ποτέ δεν υπάρχει ο ιδανικός Ένας που να συγκεντρώνει πάνω του όλες τις επιθυμητές ικανότητες. Για τούτο, συχνά, η καλύτερη ηγεσία γίνεται ομαδικά κατανεμημένη, σε πολιτεύματα όπως η δημοκρατία, όπου οι άρχοντες αλλάζουν περιοδικά, πάντοτε υπό τον έλεγχο του κοινού που εκφράζει την κοινή βούληση. Σαν το σμήνος των πουλιών που λέγαμε, όπου ο «αρχηγός» χαράζει την πορεία, διευκολύνοντας τα υπόλοιπα πετούμενα να τον ακολουθούν κι όταν κουρασθεί, αυτόματα αντικαθίσταται από άλλον πιο ξεκούραστο. Μόνο που στους ανθρώπους, η ισχύς, δεν αφορά μόνο το μυϊκό τους σύστημα, αλλά, προπάντων, την πνευματικότητά τους, τις γνώσεις, την επιστήμη, τη σοφία τους. Πάντοτε υπό τον έλεγχο του λαού που ακολουθεί. Και που επιλέγει ανάμεσα σε ποικίλους δυνητικούς ηγέτες.

 

Τρίτη Άποψη Pareto

Δημ. Α. Σιδερής*, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 19 Μαΐου, 2018

Δεν υπάρχουν στη φύση δύο σώματα ίδια. Ακόμη, κανένα σώμα δεν μένει ίδιο δυο φορές. Οὐκ ἄν δίς τὸν αὐτὸν ποταμὸν ἐμβαίης (Ηράκλειτος). Κι ούτε δυο άνθρωποι υπάρχουν ίδιοι. Κανένας δεν έχει δακτυλικά αποτυπώματα ή DNA σαν τα δικά μου. Κι εγώ αισθάνομαι ίδιος από τη στιγμή που γεννήθηκα ως τώρα. Κι ας έχω τόσο αλλάξει

Τα αισθητά Εγώ, αντιληπτά από τους άλλους με τις αισθήσεις τους, δεν είναι ίδια. Και το νοητό Εγώ, με τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις βουλήσεις του, καθώς είναι άμεσα απροσπέλαστο από τους άλλους, δεν προσφέρεται καν για σύγκριση. Οι διαφορές τους δεν σημαίνουν ανισότητα. Μπορούν όμως να ιεραρχηθούν στα πλαίσια του κοινωνικού Εγώ, όπου μπορεί να είναι καλύτερα να είναι κάποιος ψηλότερος ή ισχυρότερος ή ωραιότερος από τους άλλους κλπ, διότι έτσι μπορεί να καταλάβει ρόλο ανώτερο σε ένα ιεραρχημένο σύστημα κοινωνικών ρόλων.

Οι διαφορές είναι σωματικές ή πνευματικές. Μολονότι κάποιος γεννιέται με προδιαγεγραμμένη σωματική ανάπτυξη, οι συνθήκες μέσα στις οποίες θα ανατραφεί παίζουν ισοδύναμο ρόλο με τη γενετική του κατασκευή. Ένας γυμνασμένος, γεννημένος ασθενικός, τύπος μπορεί να συμπεριφέρεται ισχυρότερα από έναν αγύμναστο, γεννημένο μυώδη, τύπο.

Οι πνευματικές ικανότητες μετριόνται και εκτιμώνται πιο δύσκολα. Μια από τις πιο σημαντικές είναι η ικανότητα για μάθηση, δηλαδή η ανάπτυξη εξαρτημένων αντανακλαστικών. Μολονότι δεν έχει αποδειχθεί ποτέ ποιος είναι ο ρόλος της γενετικής και του περιβάλλοντος, δεν αποκλείεται κάποιοι να γεννιόνται πιο έξυπνοι από τους άλλους. Είναι αυτό σαφές σε ακραίες καταστάσεις, όπως σε περιπτώσεις ιδιωτίας (βλακείας).

Το 1897 ο Ιταλός V.Pareto παρατήρησε ότι 80% του πλούτου στην Ιταλία (και σε κάθε χώρα που μελέτησε μετά) κατεχόταν από 20% του πληθυσμού. Το 1930 ο Αμερικανός J.M.Juran επεξέτεινε την Αρχή του Pareto και την αποκάλεσε κανόνα «των σημαντικών ολίγων και των ασήμαντων πολλών». Οι υπεύθυνοι διαχείρισης έργων γνωρίζουν ότι 20% της εργασίας (το πρώτο 10% και το τελευταίο 10%) αναλώνουν 80% του χρόνου και των πόρων. Ο Κανόνας 80-20 μπορεί να εφαρμοστεί σχεδόν παντού. 20% των πελατών αποφέρουν 80% των συνολικών πωλήσεων. 80% των κερδών προέρχονται από 20% των πελατών. 20% της διαφήμισης αποδίδει 80% των αποτελεσμάτων μιας διαφημιστικής εκστρατείας.

Η αναλογία 80-20 ισχύει κατά προσέγγιση. Ωστόσο, πάντα καθιστά εμφανή την εξαιρετικά ανισομερή κατανομή αιτίων και αποτελεσμάτων ή μέσων και παραγώγων. Στο λογισμικό ηλεκτρονικό υπολογιστών, ένα μικρό ποσοστό του κώδικα επαρκεί για τις περισσότερες καταστάσεις. Το μεγαλύτερο μέρος του κώδικα (> 95%) αφορά την αντιμετώπιση εξαιρέσεων που σπάνια εμφανίζονται (σε <5% των περιπτώσεων).

Μπορεί άραγε να εφαρμοσθεί η Αρχή του Pareto και στην πολιτική; Γιατί να μην αναθέσουμε την αρχή μιας πολιτείας στο 20% των σημαντικών ανθρώπων; Όλα θα γίνονταν καλύτερα. Η απάντηση είναι αρνητική. Κανένας δεν εγγυάται ότι αυτοί, οι ικανοί 20%, θα χρησιμοποιήσουν τις ικανότητές τους για το συμφέρον του συνόλου και όχι για το δικό τους συμφέρον σε βάρος του υπόλοιπου 80%. Εξάλλου, η Αρχή Pareto εξακολουθεί να ισχύει. Από αυτούς που θα μείνουν, ένα πέμπτο θα κάνει το πλείστο της δουλειάς. Τέλος, στο μικρό ποσοστό του έργου που γίνεται ανήκει και η λύση προβλημάτων που σπάνια εμφανίζονται και για τα οποία απαιτείται πολύ εξειδικευμένος, σπάνιος, λύτης. Στατιστικά, αυτός είναι πιθανότερο να ανήκει στο πλήθος παρά στη μειονότητα.

Επιτρέπεται όμως να αγνοηθεί η Αρχή του Pareto στην πολιτική. Η απάντηση είναι πάλι αρνητική. Από τη δημοκρατική αρχαιότητα ως τα σύγχρονα καθεστώτα έχει γίνει αντιληπτό ότι η κοινωνία έχει ανάγκη, για να λειτουργεί, από τρεις ανεξάρτητες εξουσίες: την εκτελεστική (κυβέρνηση) που εισηγείται και εφαρμόζει νόμους υλοποιώντας κυρώσεις· τη νομοθετική (βουλή) που εγκρίνει νόμους και κρίνει την κυβέρνηση· και τη δικαστική που διαπιστώνει παραβιάσεις των νόμων και αποφασίζει κυρώσεις. Η εκτελεστική εξουσία χρειάζεται εξαιρετικά ικανά, ειδικευμένα, άτομα που γνωρίζουν πώς να ικανοποιούν τις ανάγκες, τους σκοπούς και τις επιθυμίες του λαού. Προφανώς πρέπει να ανήκουν στο 20% της Αρχής Pareto. Ωστόσο, ανήκοντας σε μια μειοψηφία, δεν μπορούν να έχουν άμεση γνώση ποιες είναι οι ανάγκες, οι σκοποί και οι επιθυμίες του συνόλου. Αυτά μόνον το σύνολο ή μια τυχαία κληρωμένη εκπροσώπησή του μπορεί να τα γνωρίζει: η βουλή σε μια δημοκρατία. Υπενθυμίζεται ότι στη δημοκρατία οι άρχοντες κληρώνονται, ενώ στην ολιγαρχία εκλέγονται (Αριστοτέλης). Οι βουλευτές στη δημοκρατία δεν έχουν τη γνώση, αλλά έχουν τη βούληση και είναι απροκατάληπτοι. Αντίθετα, στην ολιγαρχία, όπως είναι τα περισσότερα σύγχρονα πολιτεύματα, οι βουλευτές είναι αναγκαστικά προκατειλημμένοι, δεσμευμένοι διττά: απέναντι στους ψηφοφόρους τους στους οποίους πουλούν εκδούλευση σε βάρος του συνόλου (αλλιώς δεν θα ξαναψηφισθούν) και απέναντι στο κόμμα τους το οποίο υπακούν ακόμη και ενάντια στη συνείδησή τους (αλλιώς δεν θα ξαναγίνουν υποψήφιοι). Είδαμε πρόσφατα εκπρόσωπο κόμματος να προβάλλει υποστηρίζοντάς τες τις απόψεις του κόμματος, αλλά να ψηφίζει αντίθετα. Οι αποφάσεις της βουλής με κλήρωση δεν είναι αναγκαστικά ορθότερες, είναι όμως απροκατάληπτες.

Τα ίδια ισχύουν για τη δικαστική εξουσία. Οι δικαστές οφείλουν να είναι κληρωμένοι (όπως ισχύει σε πλείστα κράτη σήμερα με τα δικαστήρια ενόρκων) που λαμβάνουν αποφάσεις έχοντας ακούσει και δει τις μαρτυρίες και τα τεκμήρια. Στο «σημαντικό» 20% της Αρχής Pareto ανήκουν οι εισαγγελείς, οι συνήγοροι και οι πρόεδροι των δικαστηρίων που διεξάγουν τη διαδικασία ως επαΐοντες χωρίς να μετέχουν στη λήψη απόφασης για αθώωση ή ενοχή.

Ο Σωκράτης, κατά τον Πλάτωνα, με μια αδιάσειστη λογική και εξαίρετο χιούμορ και ειρωνεία (κάποτε φθάνοντας στην αγένεια) εξευτέλιζε τελικά όσους εξέφραζαν αντίθετες απόψεις. Με μία εξαίρεση. Στον Πρωταγόρα ο διάλογος γίνεται μεταξύ δημοκρατίας (Πρωταγόρας) και ολιγαρχίας (Σωκράτης). Ο Σωκράτης ανάγκασε τον Πρωταγόρα να περιπέσει σε αντιφάσεις. Στη συνέχεια όμως ο σοφός, σαν το σοφιστή, πέφτει κι αυτός σε αντιφάσεις. Ισοπαλία! Κεντρικό θέμα ήταν η πρόταση του Πρωταγόρα: Για όλες τις τέχνες απαιτείται εξειδικευμένη εκπαίδευση, που την έχουν λίγοι, άλλοι άλλην, εκτός από την πολιτική, για την οποίαν αρκεί η αρετή («αιδώς και δίκη») που υπάρχει σε όλους δυνάμει, και για να γίνει έργω πρέπει να διδαχθεί. Μοιράζοντας έργο στους ανθρώπους ρωτά ο Ερμής τον Δία: Με ποιο τρόπο να μοιράσω τη δικαιοσύνη και το σεβασμό στους ανθρώπους: σε λίγους, όπως τις τέχνες, ή να τις διανείμω σε όλους; Σε όλους είπε ο Ζευς. Διότι αν λίγοι μετείχαν, όπως στις άλλες τέχνες, δεν θα υπήρχαν πολιτείες. Η πρόταση ούτε ακυρώθηκε ούτε επιβεβαιώθηκε. Ως σήμερα.

*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. Καθηγητής καρδιολογίας

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΤΗΤΑ. ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΥΘΑΓΟΡΑ ΩΣ ΤΟΝ ΕΙΚΟΣΤΟ ΑΙΩΝΑ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας

12^ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας, Ιωάννινα, 11-13 Μαΐου 2018

Τελολογία ή τυχαιότητα; Το ερώτημα δεν έχει οριστικά απαντηθεί. Ένα από τα στοιχεία της τελολογίας είναι η περιοδικότητα των φαινομένων. Με την εξέλιξη των αντιλήψεων γύρω από την περιοδικότητα θα ασχοληθεί αυτή η ανακοίνωση, από την αρχαιότητα ως σήμερα.

Λέγεται ότι ο Πυθαγόρας (580-496 π.Χ.) περνούσε από ένα σιδηρουργείο, όπου κοπανούσαν 4 σφυριά. Πρόσεξε πως ο ήχος που έκαναν τα 3 ήταν αρμονικός, ενώ του τέταρτου δημιουργούσε παραφωνία. Κατέφυγε λοιπόν (ασυνήθιστο!) στην εμπειρία: Ζύγισε τα σφυριά. Παρατήρησε ότι τα βάρη των 3 σφυριών με τον αρμονικό ήχο είχαν απλή αριθμητική σχέση μεταξύ τους, ενώ του τέταρτου το βάρος ήταν άσχετο. Σ΄ ένα μονόχορδο που κατασκεύασε παρατήρησε τότε την απλή σχέση των μηκών της χορδής που δημιουργούσαν αρμονία. Έτσι έθεσε, πρώτος αυτός, την επιστημονική βάση της αρμονίας και δημιούργησε την πρώτη μουσική κλίμακα που είναι σχεδόν ίδια με τη σύγχρονη μείζονα κλίμακα. Παράλληλα παρατήρησε τις τροχιές των αστέρων, που τις έβλεπε σαν τέλειους κύκλους και, φυσικά, την περιοδικότητα των αριθμών. Π.χ. x/7=…142857 142857… Προσπάθησε να προσαρμόσει το πνευματικό σύστημά του στην πολιτική και προκάλεσε το φθόνο. Ένας μαθητής του, ο Ίππασος, απέδειξε ότι η διαγώνιος ενός τετραγώνου (, αν η πλευρά είναι 1) ήταν ένας αριθμός χωρίς περιοδικότητα: … Παρακολουθώντας τα διαδοχικά στοιχεία, είναι αδύνατο να προβλεφθεί ποιο θα είναι το επόμενο. Και το πανέμορφο, λαμπρό, αρμονικό σύστημά του Πυθαγόρα κατέρρευσε. Ο Ίππασος βρέθηκε νεκρός, πιθανόν δολοφονημένος.

Την ίδια περίπου εποχή έζησε ένας άλλος μεγάλος σοφός, ο Ηράκλειτος (544-484 π.Χ.), ένας ιδιόρρυθμος αριστοκράτης. Στον αντίποδα του Πυθαγόρα, υποστήριξε ότι ο πραγματικός κόσμος διαρκώς αλλάζει. «Τὰ πάντα ρεῖ» και «Οὐκ ἄν δίς τὸν αὐτὸν ποταμὸν ἐμβαίης», έλεγε, παρατηρώντας τον αισθητό κόσμο γύρω του. Τη δεύτερη φορά θα είναι άλλα νερά, άλλος ποταμός. Η κυκλική κίνηση του Πυθαγόρα επέστρεφε ξανά και ξανά στο ίδιο σημείο. Αντίθετα από την κυκλική, ουράνια και προβλέψιμη κίνηση του πνευματικού κόσμου του Πυθαγόρα, ο αισθητός κόσμος του Ηρακλείτου διαρκώς εξελισσόταν με λίγ΄ ως πολύ τυχαίο τρόπο. Κι αυτός προσπάθησε να φέρει τις ιδέες του στην πολιτική υποστηρίζοντας μάλιστα ότι «πόλεμος πάντων πατὴρ», και έφτασε να κινδυνεύσει η ζωή του, καθώς κατηγορήθηκε (όπως αργότερα ο Σωκράτης) ότι «εισάγει καινά δαιμόνια». Ήταν ουσιαστικά μονοθεϊστής: «Τρέφονται γὰρ πὰντες οἱ ἀνθρώπειοι νόμοι ὑπὸ ἑνὸς, τοῦ θείου».

Οι ιδέες του Πυθαγόρα αναβίωσαν με τη μεγαλειώδη επεξεργασία του Πλάτωνος (427- 345 π.Χ.). Η πλατωνική φιλοσοφία είναι δυϊστική, χωρίζοντας τον κόσμο σε μία υλική και μία ιδεατή σφαίρα ύπαρξης. Αυτό γίνεται με την εισαγωγή της θεωρίας των ιδεών, οι οποίες κατά τον Πλάτωνα είναι τα αιώνια αρχέτυπα των αισθητών, υλικών πραγμάτων, υπερβατικές φόρμες που γίνονται αντιληπτές μόνο με τη λογική και όχι με τις αισθήσεις. Τα αισθητά αντικείμενα τα θεωρεί κατώτερα, υλικά και φθαρτά είδωλα των ιδεών, οι οποίες τα μορφοποιούν. Ο Πλάτων λοιπόν αναγνωρίζει δύο διαφορετικούς κόσμους, τον αισθητό, ο οποίος διαρκώς μεταβάλλεται και βρίσκεται σε ασταμάτητη ροή, κατά τον Ηράκλειτο, και τον νοητό κόσμο, τον αναλλοίωτο, δηλαδή τις ιδέες, οι οποίες υπάρχουν σε τόπο επουράνιο. Αυτές είναι τα αρχέτυπα του ορατού κόσμου, τα αιώνια πρότυπα και υποδείγματα, τα οποία συντηρούν τη μορφή των υποκείμενων υλικών σωμάτων. Ο Πλάτων ανέπτυξε συστηματικά τις διδασκαλίες του πυθαγορισμού, ευνοώντας, όπως και ο Πυθαγόρας τα μαθηματικά, τα οποία έβλεπε ως «παράθυρο» στον κόσμο των ιδεών αφού ασχολούνται με άυλες και αναλλοίωτες έννοιες οι οποίες διαμορφώνουν τον κόσμο και ως μέσο προετοιμασίας για τη σωκρατική διαλεκτική. (Ο,τι είναι ο ήλιος για τον αισθητό κόσμο τούτο, είναι η ιδέα του αγαθού για το νοητό) από την οποία απέρρεαν όλες οι άλλες. Όπως οι λοιποί σοφοί της αρχαιότητας, έτσι και ο Πλάτων ασχολήθηκε με την πολιτική και αρκετοί από το περιβάλλον του είχαν στενές σχέσεις με τους τριάκοντα τυράννους. Η ιδιόμορφη πολιτεία του είχε στοιχεία που σήμερα θα τα λέγαμε φασιστικά, με στεγανό διαχωρισμό τάξεων, κομμουνιστικά, με κοινοκτημοσύνη των αγαθών, αλλά ακόμη και δημοκρατικά με ισότητα, ιδιαίτερα με πρωτοποριακά υψηλή κοινωνική θέση των γυναικών κλπ.

Πέρασαν πάνω από δύο χιλιετίες, για να επιχειρήσει ο G.W.F.Hegel (1770 –1831 μ.Χ.) να συμβιβάσει την κυκλική, αρμονική κίνηση του Πυθαγόρα με την εξελικτική τοποθέτηση του Ηρακλείτου. Κατά το Hegel, η πορεία του κόσμου δεν είναι κυκλική, με επανάληψη των ίδιων ακριβώς σημείων, χωρίς τίποτε τελικά να αλλάζει, αλλά μια έλιξη, έτσι που διατηρούσε τους χαρακτήρες τόσο της Πυθαγόρειας κίνησης όσο και της διαρκούς αλλαγής του Ηρακλείτου. Η έλιξη του Hegel περνά από φάσεις. Από μια θέση οδηγεί στην αντίθεση και από αυτήν στη σύνθεση, που αποτελεί νέα θέση για την επόμενη σπείρα της έλιξης.

Όποια σχέση είχε η αισθητή θεώρηση του Ηρακλείτου προς τη νοητή, πνευματική, θεώρηση του Πυθαγόρα, είχε η θεωρία του K.Marx (1818 –1883 μ.Χ.) προς εκείνη του Hegel. Ο Hegel είδε την εξέλιξη κατοπτρικά. Ο πραγματικός, αισθητός κόσμος είναι εκείνος που εξελίσσεται με μια σπειροειδή κίνηση, από μια θέση στην αντίθεση κι από κει στη σύνθεση που αποτελεί τη θέση για την επόμενη σπείρα. Αυτή η άποψη δεν αρκούσε στον Marx για να ερμηνεύσει τα ιστορικά δεδομένα, αλλά παρατήρησε επιπλέον ότι μια ποσότητα που αυξάνεται, όταν φθάσει σε μια κρίσιμη τιμή (τον ουδό=κατώφλι), συνεπάγεται ποιοτική μεταβολή.

To 1929, o φυσικός B.Van der Pol (1889 – 1959 μ.Χ.) περιέγραψε τους ταλαντωτές χάλασης (relaxation oscillators) και έδωσε μαθηματική έκφραση στην αντίστοιχη ταλάντωση. Θεώρησε ότι η ταλάντωση χάλασης είναι η συχνότερη τόσο στο φυσικό, όσο και στο βιολογικό και τον κοινωνικό κόσμο, προτυπώνοντας ποικίλα φαινόμενα, από τον καρδιακό ρυθμό ως τις περιοδικές οικονομικές κρίσεις. Με ελάχιστους ηλεκτρικούς ταλαντωτές χάλασης και μία λυχνία κατασκεύασε το πρώτο ηλεκτρικό ανάλογο του καρδιακού ρυθμού.

Οι ταλαντώσεις χάλασης, αντίθετα από τις ημιτονοειδείς, είναι ασύμμετρες και καταναλώνουν ενέργεια. Από μια βραδεία φάση με αρνητική ανάδραση, σε κάποιο ουδό μεταπίπτουν σε ταχεία θετική ανάδραση.  Εμφανίζουν: α) περιοδικότητα με ιδιοπερίοδο αδρά ανάλογη με το φυσικό μέγεθος του ταλαντωτή. β) διεγερσιμότητα που ποικίλλει σε διαδοχικές φάσεις. Αμέσως μετά από ένα παλμό, το σύστημα δεν ανταποκρίνεται σε εξωγενή ερεθίσματα. Είναι η ανερέθιστη φάση που μεταπίπτει βαθμιαία σε διεγέρσιμη. γ) αγωγιμότητα, καθώς η διέγερση ενός ταλαντωτή αποτελεί ερέθισμα για τη διέγερση του γειτονικού του. δ) συγχρονισμό, καθώς η διέγερση ενός ταλαντωτή σε ένα σύστημα άγεται στους υπόλοιπους διεγείροντάς τους. ε) τρωτή φάση, μεταξύ ανερέθιστης και διεγέρσιμης φάσης. Ένα εξωγενές ερέθισμα στην τρωτή φάση μπορεί να επιφέρει στ) αποσυγχρονισμό στο όλο σύστημα. Η ταλάντωση χάλασης προτυπώνει έτσι τόσο τη ρυθμική, τελολογική, περιοδικότητα, όπως τη θαύμασε ο Πυθαγόρας, όσο και την απρόβλεπτη τυχαία εξέλιξη, όπως την είδε ο Ηράκλειτος. Προτυπώνει επίσης τη μαρξιστική υπόθεση καλύτερα από το ανάλογο της έλιξης που πρότειναν ο Hegel και ο Marx, διαθέτοντας και ουδούς στους οποίους γίνεται η μετατροπή της ποσότητας σε ποιότητα.  Επιπλέον, λόγω της διεγερσιμότητας, ένα σύστημα ταλαντωτών χάλασης, λειτουργεί σαν ενιαίος ταλαντωτής, καθώς η διέγερση του ταχύτερου ταλαντωτή προλαβαίνει και διεγείρει τους υπόλοιπους πριν φθάσει ο χρόνος της αυτόματης διέγερσής τους.

Το 1975, κατασκευάσθηκε ένα άλλο ανάλογο, με περισσότερους ταλαντωτές χάλασης, όπως περιγράφηκαν από τον Van der Pol, αλλά απλούστερο, χωρίς λυχνίες, τρανζίστορς  ή άλλα παρόμοια στοιχεία. Το νέο αυτό ανάλογο^1-5 αναπαρήγαγε σχεδόν όλους τους καρδιακούς ρυθμούς, φυσιολογικούς και παθολογικούς. Η εικόνα 1 δείχνει το φυσιολογικό ρυθμό (πρώτη σειρά) και όλους τους τύπους και βαθμούς που αντιστοιχούν στον κολποκοιλιακό αποκλεισμό. Η εικόνα 2 δείχνει ρυθμό ανάλογο με των κοιλιακών έκτοπων παλμών. Όπως συμβαίνει και σε ασθενείς, η αύξηση της βασικής συχνότητας συνεπάγεται διακοπή της αρρυθμίας, έστω και αν δεν έχει αρθεί το αίτιό της. Η εικόνα 3 ήταν ένα τυχαίο γεγονός. Στο ανάλογο εισάχθηκε ένας παράλληλος ρυθμός ανεξάρτητος από το βασικό, όπως στην κλινική παρασυστολία. Όταν ο παράλληλος παλμός έτυχε σε μια κρίσιμη (τρωτή) φάση, άλλαξε απότομα ο βασικός ρυθμός. Η εικόνα 4 δείχνει ότι, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, ο βασικός ρυθμός του συστήματος είναι απόλυτα άρρυθμος, όπως στην κλινική απόλυτη αρρυθμία από κολπική μαρμαρυγή. Παρακολουθώντας οσουσδήποτε διαδοχικούς παλμούς, είναι αδύνατο να προβλεφθεί ο ακριβής χρόνος που θα εμφανισθεί ο επόμενος παλμός, όπως συμβαίνει αντίστοιχα στους άρρητους αριθμούς.

Αν και ο Van der Pol δεν επεκτάθηκε να αναλύσει με τις ταλαντώσεις του τις περιοδικές πολιτικο-οικονομικές κρίσεις, θα γίνει στα επόμενα μια απόπειρα να συζητηθούν σ΄ αυτή τη βάση. Σε ένα πολιτικο-οικονομικό σύστημα παρατηρείται περιοδική ταλάντωση. Μια ποσότητα, που η φύση της θα συζητηθεί παρακάτω, αθροίζεται με αρνητική ανάδραση ως μια κρίσιμη τιμή, όταν επέρχεται ποιοτική αλλαγή με θετική ανάδραση (κρίση). Αμέσως μετά την ποιοτική αλλαγή, υπάρχει η ανερέθιστη φάση, που στην πολιτική ονομάζεται «περίοδος χάριτος». Σ΄ αυτή τη φάση μια κυβέρνηση μπορεί να εφαρμόσει αναγκαία αντιλαϊκά μέτρα, με λιτότητα και επενδύσεις χωρίς να δημιουργηθεί πρώιμη ταλάντωση. Ο πιο αχαλίνωτος καπιταλισμός σ΄ αυτή τη φάση δεν προκαλεί αναταράξεις, επειδή το σύστημα βρίσκεται στην ανερέθιστη περίοδο χάριτος. Ο συγχρονισμός της οικονομικής με την πολιτική ταλάντωση μοιάζει απαραίτητος. Αν συνεχισθεί το πρόγραμμα λιτότητας, θα υπάρξει ανεξέλεγκτη κρίση. Επομένως μια σώφρων κυβέρνηση πρέπει να μεταπέσει σε μια σοσιαλιστική/κομμουνιστική καταναλωτική φάση με κοινωνικό κράτος. Θα ακολουθήσει ο επόμενος πολιτικο-οικονομικός κύκλος. Υπάρχει επομένως μια ταλάντωση από τη λιτότητα (νηστεία) με επενδύσεις στην κατανάλωση (θυσία, πασχαλιά) στη διάρκεια της οποίας γίνεται και η ανακύκλωση των προϊόντων της παραγωγής και ξανά από την αρχή. Λόγω της αγωγιμότητας των ταλαντωτών, σε ένα ταλαντούμενο πολιτικο-οικονομικό σύστημα, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση ή η παγκοσμιοποιημένη οικονομία, η κρίση σε ένα σημείο μεταδίδεται εύκολα. Έτσι, η πτώχευση μιας τράπεζας στις ΗΠΑ πριν από μερικά χρόνια οδήγησε αστραπιαία σε διεθνή οικονομική κρίση. Για την πρόληψη των κρίσεων στους ταλαντωτές, μπορεί να παρασυρθεί ένα σύστημα να λειτουργεί σε υψηλότερη συχνότητα. Η ανερέθιστη φάση τότε καταλαμβάνει μακρότερο χρόνο μέσα στην περίοδο της ταλάντωσης, έτσι που τυχαία ερεθίσματα καθίστανται ανενεργή.

Σε ευνομούμενες περιόδους, οι τακτικές εκλογές αποτελούν ελεγχόμενες κρίσεις που προλαβαίνουν τις ανεξέλεγκτες πολιτικές κρίσεις. Όπως στις περισσότερες χώρες, στην Ελλάδα, που ως μικρό κράτος έχει βραχεία ιδιοπερίοδο ταλάντωσης, οι εκλογές είναι προγραμματισμένες ανά τετραετία. Το φαινόμενο της τρωτής φάσης με αλλεπάλληλες αλλαγές κυβέρνησης που τελικά κατέληξε σε δικτατορία παρατηρήθηκε π.χ. το 1965. Στην πράξη, από τη μεταπολίτευση ως σήμερα είχαμε εκλογές κατά μέσον όρο ανά 2,6 έτη (εικόνα 5). Άλλες μεγάλες χώρες (μεγάλοι φυσικοί ταλαντωτές) αντέχουν 4 ή παραπάνω έτη μεταξύ εκλογικών αναμετρήσεων, διότι έχουν μακρά ιδιοπερίοδο. Η σχετικά μικρή Ελλάδα όμως φαίνεται ότι έχει τόσο βραχεία ιδιοπερίοδο, που οι ελεγχόμενες κρίσεις (αλλαγές βουλής και κυβέρνησης) πρέπει να είναι συχνότερες προκειμένου να προλαμβάνουν τις ανεξέλεγκτες. Με βάση τα παραπάνω, είναι πιθανό ότι, αν οι προγραμματισμένες εκλογές γίνονταν ανά 3, αντί ανά 4, έτη, οι ανεξέλεγκτες πολιτικές κρίσεις θα ήταν λιγότερες, επειδή η περίοδος χάριτος θα καταλάμβανε μακρότερο χρόνο μέσα στην περίοδο μεταξύ εκλογών. Πρόβλημα είναι ότι η κατανάλωση ενέργειας από τους ταλαντωτές είναι περίπου ανάλογη με τη συχνότητα της λειτουργίας της και, επομένως, πολύ συχνότερες εκλογές θα αύξαναν το εκλογικό κόστος.

Η οικονομική ταλάντωση βασίζεται στη μακροπρόθεσμη ισότητα μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης που στηρίζεται σε αρνητική ανάδραση μεταξύ τους. Όταν αυξάνεται η παραγωγή, μειώνονται οι τιμές των προϊόντων και αυξάνεται η κατανάλωση και αντιστρόφως. Σ΄ αυτή την ισορροπία στηρίζεται η ελεύθερη οικονομία που αυτορρυθμίζεται. Αυτό ισχύει ως ένα όριο. Αν αυξηθεί υπερβολικά η παραγωγή, πάνω από έναν ουδό, οι εργοδότες αναγκάζονται να απολύσουν εργαζομένους για να αντεπεξέλθουν, με αποτέλεσμα να μειωθεί περισσότερο η κατανάλωση και να εμφανισθεί ο φαύλος κύκλος της θετικής ανάδρασης: οικονομική κρίση. Εξάλλου, αν η παραγωγή γίνει κρίσιμα χαμηλότερη από την κατανάλωση, οι τιμές στην αγορά αυξάνονται τόσο, που το κοινό δεν μπορεί να αγοράσει ούτε τα αναγκαία. Ακολουθούν διαμαρτυρίες διαρκώς εντεινόμενες, από λόγους με συλλαλητήρια σε πράξεις διαμαρτυρίας, με βίαιες εκδηλώσεις. Για την καταστολή τους το κράτος χρησιμοποιεί βία. Οι διαμαρτυρόμενοι εντείνουν τη βία τους, διαμαρτυρόμενοι τώρα όχι μόνο κατά της ακρίβειας, αλλά και κατά της κρατικής βίας. Η βία γεννά βία. Οικονομικο-πολιτική κρίση.

Γενικότερα η «ποσότητα» που κανονικά ταλαντώνεται στην οικονομία είναι η διαφορά πλούτου, η οικονομική ανισότητα. Η ανισότητα είναι το κίνητρο και η αιτία σημαντικών δραστηριοτήτων, αλλά και δεινών της ανθρωπότητας. Οι Wilkinson και Pickett μελέτησαν στις 23 πλουσιότερες χώρες (μεταξύ τους και η Ελλάδα) την ανισότητα σε σχέση με ένα δείκτη δεινών της κοινωνίας⁶. Όσο μεγαλύτερη ήταν η οικονομική ανισότητα τόσο χειρότερα ήταν: το προσδόκιμο επιβίωσης η αγραμματοσύνη, η παιδική θνησιμότητα, οι ανθρωποκτονίες, ο αριθμός των ατόμων στη φυλακή, οι γεννήσεις από ανήλικα κορίτσια, η εμπιστοσύνη μεταξύ των ατόμων, η παχυσαρκία, τα ψυχικά νοσήματα (συμπεριλαμβάνοντας εθισμούς σε ναρκωτικά και οινόπνευμα) και η κοινωνική κινητικότητα.

Όπως στους ηλεκτρονικούς ταλαντωτές χάλασης το ταλαντούμενο μέγεθος είναι μια διαφορά δυναμικού και στους οικονομικούς ταλαντωτές η διαφορά πλούτου, έτσι στους πολιτικούς ταλαντωτές το κύριο ταλαντούμενο μέγεθος είναι η διαφορά μεταξύ δικαίου και ηθικής. Ως ηθική μπορεί να θεωρηθεί η βούληση της κοινωνίας. Σε αντιπαραβολή με την ηθική, το δίκαιο είναι η βούληση των αρχόντων. Κατά τον Αριστοτέλη, οι άρχοντες μπορεί να είναι ένας (μοναρχία), ολίγοι (ολιγαρχία) ή το σύνολο της κοινωνίας (δημοκρατία). Ο μέγας φιλόσοφος δίνει σαφή ορισμό των πολιτευμάτων: «Λέγω  δ΄  οἷον  δοκεῖ  δημοκρατικὸν  μὲν  εἶναι  τὸ  κληρωτὰς  εἶναι  τὰς  ἀρχὰς, τὸ  δ΄  αἱρετὰς  ὀλιγαρχικὸν»⁷.

Ακόμη και στην τελειότερη μοναρχία, του Θεού, χρησιμοποιείται μέσον για την επικοινωνία των αρχομένων με τον άρχοντα: «Και σε μεσίτριαν έχω· ταις πρεσβείαις της Θεοτόκου· Πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ». Στην ολιγαρχία υποχρεωτική είναι η πελατειακή σχέση. Οι άρχοντες, για να εκλεγούν, πουλούν εξυπηρέτηση σε ψηφοφόρους, οικονομικούς επενδυτές, συνδικαλιστές, επικοινωνιακούς παράγοντες που επηρεάζουν τους ψηφοφόρους. Επίσης πουλούν υπακοή στο κόμμα για να ξαναείναι υποψήφιοι. Μόνο στη δημοκρατία η επικοινωνία αρχόντων και αρχομένων είναι άμεση με εναλλαγή αρχόντων και αρχομένων, όπως ορίζεται η ελευθερία από τον Αριστοτέλη  «Ἓν μὲν τὸ ἐν μέρει ἂρχειν καὶ ἂρχεσθαι…ἓν δὲ  τὸ  ζῆν  ὡς βούλεταἱ  τις.»⁸ Ο μονάρχης μπορεί να είναι εμπνευσμένος ή μωρός. Στην ολιγαρχία μπορούν να εκλεγούν τόσο οι άριστοι όσο και οι χείριστοι, χωρίς να είναι δυνατό να αποκλεισθούν οι χείριστοι, διότι η βούληση των εκλεκτόρων είναι αμετάκλητη. Στη δημοκρατία μόνον τυχαία μπορούν να κληρωθούν οι άριστοι, αλλά οι χείριστοι μπορούν να απορριφθούν καθώς δεν είναι εκλεγμένοι. Τέλος, η διάσταση μεταξύ δικαίου και ηθικής είναι μέγιστη στη μοναρχία με κορυφαίο παράδειγμα την Αντιγόνη, είναι ελάχιστη στη δημοκρατία και διάμεση στην ολιγαρχία.

Κατά τον ορισμό του Αριστοτέλη τα δυτικού τύπου σύγχρονα πολιτεύματα είναι ολιγαρχίες και, ορθά, ονομάζονται ρεπούμπλικες, από τη Ρωμαϊκή res publica, και όχι δημοκρατίες. Σ΄ αυτές περιλαμβάνεται και η Hellenic republic. Στην Ελλάδα όμως μεταφράζεται ως Ελληνική δημοκρατία, ενώ δεν είναι δημοκρατία, αφού οι βουλευτές εκλέγονται και δεν κληρώνονται. Η σύγχυση που προκύπτει είναι σημαντική, καθώς τυχόν αποτυχία του πολιτεύματός μας χρεώνεται στη δημοκρατία με εναλλακτική λύση τη μοναρχία (βασιλεία, δικτατορία), ενώ θα πρόκειται για αποτυχία της ολιγαρχίας.

Συμπερασματικά. Από την αρχαιότητα ως σήμερα, υπάρχουν δύο αντιμαχόμενες απόψεις: Προβλέψιμη περιοδικότητα-τελολογία ή απρόβλεπτη τυχαιότητα. Έχουν γίνει προσπάθειες συμβιβασμού των δύο (φαινομενικά) αντιθέτων. Το μαθηματικό και φυσικό μοντέλο των ταλαντωτών χάλασης δείχνει ότι η περιοδικότητα και η τυχαιότητα μπορούν να συνυπάρχουν και να προτυπωθούν μαθηματικά ή σε ανάλογα, διευκολύνοντας την κατανόηση και λύση φυσικών, βιολογικών, κοινωνικών προβλημάτων.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Σιδερής ΔΑ: Συμβολή εις την Μελέτην των Καρδιακών Αρρυθμιών επί Ηλεκτρικού Αναλόγου. Διατριβή για Υφηγεσία, Αθήναι, 1975.
2. Sideris D.A.: Mechanism of escape, extrasystolic and parasystolic arrhythmias. Study on an electrical analogue. J Electrocardiol, 9: 227-238, 1976.
3. Sideris DA and Moulopoulos SD: Mechanism of artioventricular conduction. Study of an analogue. J Electrocardiol, 10: 51-58, 1977.
4. Sideris DA and Moulopoulos SD: The AFORMED phenomenon. Amer J Cardiol, 54: 247, 1984.
5. Σιδερής ΔΑ. Προτύπωση αιτίων αρρυθμιών σε ηλεκτρικό ανάλογο. Ελλ. Καρδ. Επιθ. 29, 350-358, 1988.
6. Wilkinson and  Pickett K. The Spirit  Level: Why Equality is Better for Everyone, Penguin  Books, 2009
7. Αριστοτέλης (Πολ Δ 1294, 7-9)
8. Αριστοτέλης (Πολ Ζ, 1317 β 2-3)

 

Εικόνα 1 Ανάλογο ποικίλων τύπων και βαθμών κολποκοιλιακού αποκλεισμού

 

Εικόνα 2. Ανάλογο ρυθμού με κοιλιακούς έκτοπους παλμούς που ακολουθούν κάθε κανονικό παλμό. Όπως σε ασθενείς με αυτή την αρρυθμία, η αύξηση της βασικής συχνότητας εξαφανίζει τους έκτοπους παλμούς, έστω και αν δεν έχει αρθεί η αιτία της παρουσίας τους.

 

Εικόνα 3. Ανάλογο παρασυστολίας. Όταν ο παράλληλος παλμός, ανεξάρτητος από το βασικό εμφανισθεί σε συγκεκριμένη, τρωτή, φάση του βασικού κύκλου αλλάζει τελείως το βασικό ρυθμό.

 

Εικόνα 4. Ανάλογο απόλυτης αρρυθμίας από κολπική μαρμαρυγή.

 

Εικόνα 5. Διάστημα μεταξύ διαδοχικών εκλογικών αναμετρήσεων μετά τη μεταπολίτευση.

ΤΟ ΖΗΤΟΥΜΕΝΟΝ ΑΛΩΤΟΝ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. Καθηγητής καρδιολογίας, Dimitris.sideris@gmail.com

Κοινή Γνώμη, 15 Μαΐου 2018

Τὸ ζητούμενον ἁλωτὸν (Σοφοκλής). If there is a will there is a way. Αν υπάρχει θέληση, υπάρχει τρόπος. Νέος έγραψα μια έκθεση πάνω στο θέμα δίνοντας εξετάσεις για την Αγγλική γλώσσα. Αυθαδέστατα, το ανέστρεψα. If there is a way there is a will. Δεν έπαψα να πιστεύω πως και τα δύο ισχύουν. Ό,τι μπορεί να γίνει, κάποτε θα γίνει. Όλοι θέλομε να κάνουμε ό,τι είναι εύκολο να γίνει. Πολύ αργότερα έμαθα το νόμο του Thorndike : «Οι άνθρωποι τείνουν να ασκούν εκείνες τις δραστηριότητες που έχουν επιτυχία συνδεόμενη με το αποτέλεσμά τους». Ο νόμος είναι εξαιρετικά σημαντικός. Σημαίνει για παράδειγμα πως αν ήταν ευκολότερο και πιο αποτελεσματικό το να μην κλέψεις παρά να κλέψεις, θα σταματούσαν οι κλοπές, χωρίς την ανάγκη ποινής! Ακολουθώ στρωμένο δρόμο, αντί να περιπλανώμαι στην έρημο.

Η πρόοδος των φυσικών επιστημών κάνει τη ζωή μας ευκολότερη. Αντί να κόβουμε φρύγανα το καλοκαίρι για να ζεσταινόμαστε το χειμώνα, τώρα γυρίζομε ένα κουμπί ή και αυτόματα έχομε τη ζεστασιά του καλοριφέρ μας.

Δυστυχώς, η τεχνολογία είναι τυφλή. Χρησιμοποιείται εξίσου για καλό και για κακό. Με απασχολεί η τεχνολογική πρόοδος στη διάδοση των ειδήσεων. Είναι τόσο εύκολο σήμερα να διαδίδονται! Οι εφημερίδες, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, κλπ είναι πια αναχρονισμός. Το διαδίκτυο καλύπτει τα πάντα. Και μ΄ αυτό διαδίδεται ένα ολοένα αυξανόμενο πλήθος ψευδών ειδήσεων. Βέβαια, το ψέμα πάντοτε τελικά αποκαλύπτεται. Η Λατινική Αλήθεια (Veritas) ήταν κόρη του Κρόνου (χρόνου). Την κατάπιε μαζί με όλα τα άλλα παιδιά του και η Αλήθεια χάθηκε. Όμως ήλθε η ώρα, η αδελφή και γυναίκα του η Ρέα (που τα πάντα έρρεαν στο διάβα της) τούδωσε, αντί για το μωρό (το Δία), μια πέτρα τυλιγμένη στις φασκές να τη φάει. Κι ο καλός σου ο Δίας, όταν μεγάλωσε, ανάγκασε τον πατέρα του να ξεράσει τα παιδιά που είχε καταπιεί, παιδιά αθάνατα βέβαια. Μαζί και την Αλήθεια. Την Α-Λήθεια που ποτέ δεν λησμονιέται. Κόρη του Δία για τους Έλληνες. Ωστόσο, ώσπου να αποκαλυφθεί η αλήθεια, το ψέμα μπορεί να έχει κάνει τη δουλειά του και να είναι πια αργά. Όταν αποκαλυφθεί ότι ο θανατοποινίτης δεν ήταν ο πραγματικός ένοχος, έχει πια εκτελεσθεί.

Ο κίνδυνος του ψέματος έχει γιγαντωθεί, καθώς η παγκόσμια διάδοσή του γίνεται πια στιγμιαία. Ένα μικρό ψεματάκι μπορεί να οδηγήσει στον τρίτο (τελευταίο;) παγκόσμιο πόλεμο. Πώς μπορεί να αντιδράσει η κοινωνία;

Ο έλεγχος των ΜΜΕ είναι το πρώτο που έρχεται στο νου. Η τηλεόραση μας κατακλύζει με ψευδείς ειδήσεις που αποδεικνύουν πόσο κακιά είναι η κυβέρνηση και επιβάλλει άδικα μέτρα στον κοσμάκη. Ανακουφίζει να ακούς να εκφράζονται τα συναισθήματά σου από ένα τόσο έγκυρο μέσο. Αυξάνεται η ακροαματικότητα κι αυτή αυξάνει τις διαφημίσεις που τρέφουν την τηλεόραση. Κι η κυβέρνηση, που είναι επίσημη εξουσία, μεταχειρίζεται κάθε είδους διαπλοκή και βάζει φίμωτρο στα ΜΜΕ ή τα κάνει όργανό της. Και φθάνομε στο ολοκληρωτικό καθεστώς, όπου όλα ακούονται ωραία και καλά. Και το ένα και το άλλο κακό. Τι κάνομε;

Κάτι ενδιαφέρον διάβασα τις προάλλες. Σ΄ ένα Πανεπιστήμιο θεώρησαν «ιό» τη διασπορά ψευδών ειδήσεων. Πειραματίσθηκαν λοιπόν και απέδειξαν ότι μπορεί να αντιμετωπισθεί με ένα είδος «εμβολίου». Εκπαιδεύοντας το κοινό με ελεγχόμενα μικρά, χωρίς συνέπειες, ψέματα, το συνηθίζεις να ξεχωρίζει τις ψευδείς ειδήσεις απορρίπτοντάς τες από τις αληθινές που τις ενστερνίζεται. Τα πειράματα που έγιναν αποδείχθηκαν αρκετά αποτελεσματικά στο να μη γίνονται αποδεκτές από το κοινό οι ψευδείς ειδήσεις.

Η σκέψη είναι νοητή λειτουργία, άβατη για όλο τον κόσμο εκτός από τον ιδιοκτήτη της. Έλεγχος της σκέψης είναι η προσπάθεια των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Βιώσαμε για πολλές δεκαετίες τις επιβαλλόμενες ποινές για «κοινωνικά φρονήματα», σε καθεστώς που ονομάζαμε «δημοκρατία» κι άλλοι για αντιλαϊκά φρονήματα σε «λαϊκές δημοκρατίες».

Είναι ξεκάθαρο λοιπόν. Απαγορεύεται απόλυτα κάθε έλεγχος των φρονημάτων, της σκέψης γενικά. Ωστόσο, από τη σκέψη αρχίζει η υλοποίησή της. Κι αυτή είναι αισθητή από όλους. Είτε είναι μια πράξη είτε μια έκφραση. Σημαντική η διαφορά. Η πράξη θίγει το αισθητό, το υλικό, σωματικό Εγώ του άλλου. Η έκφραση δεν θίγει απτά κανέναν. Είναι όμως αισθητή και επιτυγχάνει την επικοινωνία του ενός κοινωνικού Εγώ με το άλλο. Το ότι μιλώ είναι πράξη. Το βλέπει ή το ακούει ο καθένας. Το τι λέω μιλώντας όμως είναι έκφραση.

Για την πράξη δεν υπάρχει πολλή αμφιβολία. Οφείλει το κράτος να ελέγχει τις πράξεις στο βαθμό που μπορούν να εμποδίζουν τις πράξεις άλλων. Για την έκφραση όμως υπάρχουν επιφυλάξεις. Μπορεί να αποτελέσει κίνητρο πράξεων. Και απευθύνεται συνήθως σε μεγαλύτερο πλήθος από ότι η πράξη. Η εξύβριση, η συκοφαντία, η παρακίνηση σε βία κλπ αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα για παραβάσεις που όλοι σχεδόν δέχονται πως πρέπει να τιμωρούνται ποινικά και/ή αστικά. Ο αυτοέλεγχος δύσκολος. Άλλο να πω σε κάποιον «λες ανακρίβειες» και άλλο να του πω «είσαι ψεύτης». Η διάδοση ψευδών ειδήσεων, με γνώση ή και με υπαίτια άγνοια είναι έγκλημα. Υπάρχουν και άλλου είδους εκφράσεις. Μπορεί να είναι μια επιστημονική θεωρία. Ο Γαλιλαίος ισχυριζόταν ότι η γη γυρίζει, ενώ όλος ο κόσμος «ήξερε» ότι η γη είναι ακίνητη και ο ήλιος ανατέλλει και δύει. Με τη θεωρία του έσειε τα θεμέλια της κρατούσας τάξης. Έπρεπε να κλειστεί το στόμα του με κάθε τρόπο. Ή μπορεί να είναι μια καλλιτεχνική ή ποιητική δημιουργία. Συγγραφείς, μουσικοί, χορευτές, ζωγράφοι, δημοσιογράφοι, δικάστηκαν, κυνηγήθηκαν, ή απλώς απαγορεύθηκε η παρουσίαση των δημιουργιών τους στο κοινό.

Κάθε τι πραγματικά νέο, διαφέρει εξορισμού από ό,τι επικρατεί ως πεποίθηση στο μεγάλο πλήθος, καθώς και στους εκλεκτούς, τους «μορφωμένους». Αλλιώς δεν είναι νέο. Τι θα επιτραπεί και τι θα απαγορευθεί; Ένα είναι η αυστηρή, πολύ αυστηρή επιστημονική τεκμηρίωση του νεωτερισμού, ακόμη κι αν πρόκειται για καλλιτεχνική δημιουργία. Αυτό μόνον οι επαΐοντες μπορούν να το κρίνουν. Το άλλο είναι πόσο θίγεται το συναίσθημα του κοινού. Αυτό μόνο το κοινό, όπως ένα κληρωμένο δείγμα ενόρκων, μπορεί να το αποφασίσει. Ακόμη όμως και αν θίγεται το κοινό, ενδέχεται να ενδιαφέρει συγκεκριμένη ομάδα ατόμων. Τα απομνημονεύματα του μαρκησίου De Sade αποτελούν παρακίνηση σε σαδιστικές πράξεις. Όμως έχουν λογοτεχνική αξία. Αν δεν είναι κατάλληλα για τα περίπτερα, μπορεί να επιτρέπονται σε ένα προεπιλεγμένο κοινό. Το «εμβόλιο» που αναφέρθηκε (παιδεία) ίσως αποτελέσει μια άμυνα, αυξάνοντας την κρίση, ωριμότητα, του απροστάτευτου κοινού.

 

Τρίτη Άποψη. Επιλογές

Δημ. Α. Σιδερής*, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 11 Μαΐου 2018

Ισχυρίζεται πως είδε τον δολοφόνο. «Πώς είναι;» Εκείνος δίνει μια, όσο μπορεί, ακριβέστερη περιγραφή του. Ή του παρουσιάζουν πέντε υπόπτους. «Ποιος από αυτούς είναι;» τον ρωτούν. Αυτός μπορεί να δείξει κάποιον: «Να, αυτός». Ή μπορεί και να απαντήσει: «κανένας από τους πέντε». Όταν έδινα εξετάσεις για το πτυχίο της ιατρικής, ανάμεσα σε πολλές ερωτήσεις που έπρεπε να απαντήσω ήταν: «Πόσα είναι φυσιολογικά τα ερυθρά αιμοσφαίρια του ανθρώπου;». Ή η ερώτηση μπορεί να ήταν διαφορετική: «Πόσα είναι τα ερυθρά αιμοσφαίρια του ανθρώπου; 5500000; 5000000; 4500000; 4000000; Άλλος αριθμός;» Κι ακόμη βγήκα στο δάσος να βρω ό,τι όμορφο συναντήσω. Ή βγήκα στο δάσος να μαζέψω κυκλάμινα.

Όταν η αλήθεια δεν επιβάλλεται, υπάρχουν δυο διαφορετικοί τρόποι να την αναζητάς και να τη βρίσκεις, καθένας με τα δικά του πλεονεκτήματα. Στον ένα τρόπο, η αναζήτηση γίνεται μέσα σε προδιαγεγραμμένο πλαίσιο. Στη δεύτερη περίπτωση, στον ανοιχτό ορίζοντα, χωρίς όρια. Ο πρώτος τρόπος είναι η «δυτική» σκέψη, ο δεύτερος η «ανατολική». Η επιβολή μιας αλήθειας είναι ο βάρβαρος τρόπος. Από 3500 χρόνια ως πριν από έναν αιώνα, οι Έλληνες βρεθήκαμε με δυο πόδια, το ένα στη Δύση, το άλλο στην Ανατολή. Ο δυτικός τρόπος της σκέψης είναι σαφώς πιο αποτελεσματικός. Αν υπάρχει έστω και ένα κυκλάμινο, με τον δυτικό τρόπο, αν έχω βγει στο δάσος για να μαζέψω κυκλάμινα, το πιθανότερο είναι ότι θα πετύχω, ενώ με τον ανατολικό τρόπο, είναι πιο απίθανο. Από την άλλη, με τον δυτικό τρόπο της σκέψης, ακόμα κι αν συναντήσω μια διαμαντόπετρα, μάλλον θα την προσπεράσω. Για κυκλάμινα βγήκα, όχι για διαμάντια! Με τον ανατολικό τρόπο, θα το μαζέψω και θα λάμψει παντού τριγύρω ο τόπος.

Η πλαισιωμένη αναζήτηση, ο δυτικός τρόπος της σκέψης, είναι ασφαλώς πιο αποτελεσματική. Ωστόσο, είναι το προϊόν μιας παιδείας με τη μορφή μελετημένης πλύσης εγκεφάλου. Οι επιλογές είναι προαποφασισμένες. Η ανοιχτή αναζήτηση, ο ανατολικός τρόπος της σκέψης, είναι βραδεία, μοιάζει νωχελική, αλλά το πραγματικά νέο μόνο μ’ αυτόν τον τρόπο θα αποκαλυφθεί. Ο Σαμιώτης Πυθαγόρας σκεφτόταν στη Σικελία μέσα σε πανέμορφους κύκλους αρμονίας, που υπήρχε στον ουρανό, στη μουσική, στα μαθηματικά. Ώσπου ο ατίθασος μαθητής του, ο Ίππασος απέδειξε την ύπαρξη των άρρητων αριθμών και το λαμπρό πνευματικό οικοδόμημα του Πυθαγόρα κατέρρευσε. Ο άλλος σύγχρονός του όμως, ο Εφέσιος Ηράκλειτος, έβλεπε τη συνεχή ροή, κάθε στιγμή, προς το Άγνωστο, που έτσι δημιουργικά, ακόμα και με πόλεμο, αποκαλυπτόταν. Στο τέλος της διαδρομής έβλεπε το Ένα, το θείον: «Τρέφονται γάρ πάντες οι άνθρωπειοι νόμοι υπό ενός, του θείου»

Η επιβολή μιας αλήθειας ήταν βαρβαρική (βασιλείς). Η επιλογή μεταξύ προεπιλεγμένων δυνατοτήτων (ολιγαρχία/ResPublica) ήταν δυτική. Η γνήσια ελληνική ήταν η χωρίς όρια αναζήτηση της αλήθειας (δημοκρατία).

Και τώρα πού βρισκόμαστε; Από τη σύσταση του Ελληνισμού, παραπαίαμε. Και ξαφνικά, το 1922, βρεθήκαμε ακρωτηριασμένοι. Το ανατολικό πόδι μας έχει αποκοπεί. Και διαπιστώσαμε πριν από μισό αιώνα ότι «Ανήκομεν εις την Δύσιν» (Κ. Καραμανλής). Και η σκληρή πραγματικότητα μας πιέζει αδυσώπητα να το δεχθούμε. Δύσκολο! Η ανώνυμη παράδοσή μας, αυτή που δεν διαμορφώνεται από το σχολείο (εκτός από λάθρα, παρά τα επίσημα προγράμματα), μας κάνει να εξακολουθούμε να παραπαίουμε. Με το μυαλό στη Δύση, με την καρδιά στην Ανατολή. Να αλλάξουμε νοοτροπία, ταυτότητα;

Ακόμη κι ακρωτηριασμένοι, δεν παύομε να βρισκόμαστε στο κέντρο όπου συναντώνται οι τρεις παραδοσιακές Ήπειροι, Ασία, Ευρώπη, Αφρική. Είναι ίσως η πρώτη φορά τα τελευταία χρόνια, που έχει αρχίσει να συνειδητοποιείται αυτό το γεγονός. Ο R.D. Kaplan (Η Εκδίκηση της Γεωγραφίας) ισχυρίζεται ότι, ακριβώς για γεωγραφικούς λόγους, το κλειδί για το μέλλον της Ευρώπης βρίσκεται στη Ρωσία, τη Γερμανία και την Ελλάδα. Και η πολιτική μας, ίσως για πρώτη φορά, έχει αρχίσει να προσαρμόζεται ανάλογα, με συμφωνίες που έχουν γίνει ήδη με Κύπρο, Αίγυπτο, Ισραήλ. Ναι, με τους Εβραίους, που σταύρωσαν το Χριστό μας (τους) και το λαϊκό αίσθημα τους θεωρεί, με τον Σιωνισμό τους, ως τους θανάσιμους αντίπαλους του Ελληνισμού.

Βέβαια, η λαϊκή συναισθηματική παράδοση εξακολουθεί να παραπαίει. Αυτή η διαμόρφωση εταιρικών ενοτήτων με γείτονες οφείλει να επεκταθεί και να ενισχυθεί. Όμως τη φοβόμαστε. Πριν από έναν αιώνα, το είχαμε καταλάβει. Συνειδητοποιήσαμε τότε πως ένας ήταν ο εχθρός, παραμερίσαμε τις μικροδιαφορές μεταξύ των υπόλοιπων γειτόνων μας και μεγαλουργήσαμε, με τους Βαλκανικούς πολέμους. Σήμερα, ένας είναι που σαφώς μας απειλεί, δηλώνοντας casus belli, αιτία πολέμου, την άσκηση των διεθνών κυριαρχικών δικαιωμάτων μας και παραβιάζοντας συστηματικά τον εθνικό εναέριο χώρο μας και όχι μόνο. Η προφανής επιλογή είναι να γίνουμε φιλικοί με όλους τους υπόλοιπους γείτονές μας, ώστε να στραφούμε απερίσπαστοι εναντίον εκείνου, που πραγματικά μας απειλεί. Όμως αυτούς τους υπόλοιπους τους φοβόμαστε για αλυτρωτικές τάσεις. Γιατί; Ο φόβος μας δεν είναι πολύ δικαιολογημένος, διότι είμαστε σαφώς ισχυρότεροι από αυτούς. Από την άλλη, δεν είναι εντελώς αδικαιολόγητος, ίσως διότι, στο υποσυνείδητό μας νοιώθομε πως κι εμείς δεν είμαστε εντελώς εντάξει απέναντί τους. Μας έβλαψαν τον περασμένο αιώνα προσπαθώντας να αποσπάσουν γη που τη θεωρούμε ελληνική, και σφάζοντας Έλληνες. Τους ανταποδώσαμε. Και τους διώξαμε μακριά από τους τάφους των προγόνων τους, που είχαν εγκατασταθεί στη δική μας σήμερα χώρα πριν από πολλούς αιώνες. Και τώρα τρέμομε τα φαντάσματα των προγόνων τους, που τους καλούν στον τόπο όπου γεννήθηκαν.

Μας λείπουν αυτοεκτίμηση και αυτογνωσία. Θεωρούμε σωστό ό,τι μας λένε οι Μεγάλοι και ισχυροί. Για να έχουν γίνει Μεγάλοι και ισχυροί σημαίνει πως σκέφτονται σωστά, άρα να τους μιμηθούμε ή να κάνουμε ό,τι μας υπαγορεύουν. Όμως, αυτοί είναι σωστοί για τον εαυτό τους, όχι αναγκαστικά για μας! Και η αυτογνωσία μας απαιτεί να αναγνωρίσουμε ό,τι επαίσχυντο έχουμε κάνει στο παρελθόν και να προθυμοποιηθούμε να επανορθώσουμε ή αποζημιώσουμε για τη ζημιά που έχομε κάνει σε άλλους. Μπορούμε; Παραπαίοντας, δυσκολευόμαστε. Η διακίνηση ενέργειας και ιδεών αναγκαστικά περνά μέσα από την πατρίδα μας, εκτός αν εμείς την εμποδίσουμε. Κάθε αναγκαία προσπάθεια για συνεννόηση με τους φυσικούς φίλους, τους γείτονές μας, προσκρούει σε μια νέα μεγάλη εφεύρεση, τον «εθνομηδενισμό».

«Ανήκομεν εις την Δύσιν». Αυτό απαιτεί αντικειμενική καταγραφή των επιλογών μας, με ψύχραιμη απόφαση. Παράλληλα, η αναγκαστική θέση μας στο κέντρο των ηπείρων μας επιβάλλει να ανοίξουμε διάπλατα τη σκέψη μας και να δεχθούμε τα σημαντικά από τις χώρες και στις τρεις παραδοσιακές Ηπείρους: Ευρώπη, Ελλάδα/Κύπρος κ.ά. Αφρική, Αίγυπτος κ.ά. Ασία, Ισραήλ κ.ά.

*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. Καθηγητής καρδιολογίας

ΘΛΙΒΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. Καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Κοινή Γνώμη, 8 Μαΐου 2018

Ο πόλεμος τέλειωσε, Νικήσαμε. Αλλά οι αναγνώστες μου θα ενοχληθούν με το σημερινό μου άρθρο, για διαφορετικό λόγο καθένας. Υπάρχουν καταστάσεις καλύτερες και χειρότερες. Χείριστη είναι συνήθως η μεταβατική φάση ως την παγίωση. Η κάθαρση δεν στηρίζεται στην αποσιώπηση γεγονότων (θυμούνται οι απέναντι), αλλά στην παρουσίαση όλων από κάθε πλευρά και στη συνειδητή συγχώρησή τους. Θα παρουσιάσω εδώ την προσωπική (προκατειλημμένη ασφαλώς, αλλά έναντι τίνος, αγνοώ) μαρτυρία μου ενισχυμένη από σχετικά αναγνώσματα.

Γεννήθηκα 4 μήνες μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Ι.Μεταξά και από τότε έχω κάποια υποτυπώδη εμπειρική γνώση. Άρχισα να καταλαβαίνω στοιχειωδώς τον κόσμο στην κατοχή και αμέσως μετά. Από τα πρώτα μηνύματα που πήρα ήταν ότι Ελληνικά Τάγματα Ασφαλείας οπλίσθηκαν από τους κατακτητές για να χτυπήσουν Έλληνες. Οι ταγματασφαλίτες υπήρξαν η σπονδυλική στήλη της μεταπολεμικής δεξιάς. Άρα, δεξιά σημαίνει συνεργασία με ξένους για να χτυπηθούν Έλληνες. Είναι έτσι;

Έκτοτε, η δεξιά ζήτησε τη βοήθεια ξένων για να χτυπηθούν Έλληνες, στρατιωτικά, πολιτικά, οικονομικά. Υπήρξε μία εξαίρεση. Σ΄ όλη τη ζωή μου, ένας μόνον ηγέτης όχι μόνο δεν ζήτησε επέμβαση ξένων, αλλά αρνήθηκε να υποκύψει στις ξένες απαιτήσεις, που έρχονταν με βία: Ι.Μεταξάς. Επιπλέον, πήρε μέτρα, όπως υλοποίηση του ΙΚΑ (που είχε αρχίσει να προγραμματίζεται από τον Ελ.Βενιζέλο) και προώθηση της δημοτικής με τη Γραμματική Τριανταφυλλίδη, που πέρασαν τρεισήμισυ δεκαετίες για να ισχύσει. Μήπως ήταν αριστερός και δεν τόξερε; Από την άλλη, ο ολοκληρωτικός πόλεμος είχε ξεκινήσει. Στις φυλακές υπήρχαν μερικές χιλιάδες κομμουνιστών Ελλήνων που δεν τους έστειλε στο μέτωπο, αν και το ήθελαν. Δεν τους εκτέλεσε, αλλά τους κράτησε στη φυλακή και οι διάδοχοί του, δεν τους ελευθέρωσαν, αλλά τους παρέδωσαν δέσμιους στους Γερμανούς για τα περαιτέρω.

Υπάρχει άλλη μια επιφύλαξη. Την Άνοιξη του 1941 δεν υπήρχε ούτε ένας ένοπλος ξένος σε Ελληνικό έδαφος. Έκτοτε υπάρχουν συνεχώς, διαδοχικά Γερμανοί, Ιταλοί, Βούλγαροι, Άγγλοι, Αμερικανοί. Ωστόσο, δεν ήταν μόνο δεξιές οι κυβερνήσεις. Είχαμε και αριστερές, όπως του Ν.Πλαστήρα, του Α.Παπανδρέου, του Α.Τσίπρα. Πώς συμπεριφέρθηκαν αυτές;

Πλαστήρας. Ανιδιοτελής, έντιμος, παλικάρι, ήρωας. Μας έβαλε στο ΝΑΤΟ (1952). Σύμφωνα με την υπόθεση εργασίας που έκανα, επομένως, ο Πλαστήρας ήταν δεξιός. Οι Αμερικανικές βάσεις στην Ελλάδα υπογράφηκαν από τη δηλωμένη δεξιά κυβέρνηση του Α.Παπάγου (1953). Η συμφωνία πρόβλεπε ότι «η κυβέρνησις των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής δύναται να φέρη, εγκαθιστά και στεγάζη εν Ελλάδι προσωπικόν των Ηνωμένων Πολιτειών. Αι ένοπλοι δυνάμεις των Ηνωμένων Πολιτειών και το υπό τον έλεγχόν των υλικόν δύνανται να εισέρχωνται, εξέρχωνται, κυκλοφορούν, υπερίπτανται ελευθέρως εν Ελλάδι και εις τα χωρικά της ύδατα…». Ακραιφνώς δεξιά είναι και η οικονομική υπαγωγή μας στην ΕΟΚ με διαδικασίες που ξεκίνησαν (1955-1961) και ολοκληρώθηκαν (1979-1981) με το δεξιό Κ.Καραμανλή.

Και ήλθε ο αριστερός Α.Παπανδρέου: «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ, ίδιο συνδικάτο. Έξω οι βάσεις του θανάτου». Εκλέχθηκε με λαμπρή πλειοψηφία και αμέσως ξέχασε τα προεκλογικά συνθήματα. Ανανέωσε το καθεστώς των Αμερικανικών βάσεων στην Ελλάδα. Ο Α.Παπανδρέου, λοιπόν, παρά τις διακηρύξεις του ίδιου και των δεξιών αντιπάλων του, ήταν δεξιός!

Έχει όμως ο καιρός γυρίσματα. Α.Τσίπρας : «…με τον ψηφοθηρικό «πατριωτισμό» του στην εξουσία, τρία χρόνια τώρα, μια κυβέρνηση «μαρξιστών», μισθωμένη για να διεκπεραιώνει επιδιώξεις αχαλίνωτου καπιταλισμού» (Γιανναράς).

Τελικά διέφεραν οι «αριστεροί» από τους «δεξιούς» κυβερνήτες μας; Ναι, οι «αριστεροί» μάς επέβαλαν την κυριαρχία των ξένων αδιαμαρτύρητα, ενώ οι «δεξιοί» με εκτεταμένες λαϊκές κινητοποιήσεις. Τι έμεινε; Μα η αγνή, ακραιφνής, αριστερή παράταξη, το ΚΚΕ.

Υπέφεραν τα πάνδεινα οι οπαδοί του. Πολέμησαν και αποτέλεσαν το σκελετό, τη συντριπτική πλειοψηφία της υπέροχης Ελληνικής αντίστασης στους ξένους κατακτητές. Στο τέλος της κατοχής το ΚΚΕ κυριαρχεί στο μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας. Και υπογράφει τη συμφωνία της Καζέρτας (26.09.1944): «…Όλες οι ανταρτικές δυνάμεις που δρούσαν στην Ελλάδα θα υπάγονταν στις διαταγές της ελληνικής κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, η οποία στη συνέχεια θα τις έθετε υπό τις διαταγές του στρατηγού Ρ.Σκόμπυ». Μα οι Γερμανοί έφευγαν έτσι κι αλλιώς αμαχητί, στο διάστημα 12.10-3.11.1944. Γιατί χρειάζονταν λοιπόν ξένες Βρετανικές δυνάμεις, εκτός από το να στραφούν εναντίον Ελλήνων; Η εντολή του Τσώρτσιλ προς Σκόμπυ ήταν σαφής: «Μη διστάσετε να ενεργήσητε ωσάν να ευρίσκεστε σε μια κατακτημένη πόλη όπου έχει ξεσπάσει μια τοπική εξέγερσις». Η αριστερά υπέγραψε τη συμφωνία για να αποφευχθεί εμφύλια σύρραξη. Με τη συμφωνία δέχθηκε στον τόπο μας την παρουσία >80 000 Βρετανών με τανκς. Όταν ήταν πια βέβαιο πως, αν γινόταν αναμέτρηση θα έχανε, λόγω της τεράστιας υπεροχής των Βρετανών, έκανε την εμφύλια σύρραξη στα Δεκεμβριανά. Συνολικά περί τους 17 000 νεκροί, ανάμεσά τους δολοφονίες, όπως της ηθοποιού Ε.Παπαδάκη, του Πρύτανη του Πολυτεχνείου Ι.Θεοφανόπουλου κλπ. Μα για να στραφείς κατά του κράτους, χρειάζονται ένα όραμα (υπήρχε) και πιθανότητες επιτυχίας (ανύπαρκτες – το αντίθετο!).

Ακολούθησε η συμφωνία της Βάρκιζας. Αφοπλισμός. Πάντα για να αποφευχθεί η εμφύλια σύρραξη. Στις μεγάλες εθνοκαθάρσεις/γενοκτονίες πρώτο βήμα είναι να επισημανθούν τα θύματα π.χ. σημαδεύοντας τις πόρτες τους. Ακολουθεί η σφαγή, όπως των Αρμενίων ή των Εβραίων στη νύχτα των κρυστάλλων. Η αριστερά σημάδεψε τους δικούς της «συνοδοιπόρους» με την αποχή (1946). Η (μη)ψήφος έγινε φανερή. Η αστυνομία επιθεωρούσε τα εκλογικά βιβλιάρια των υπόπτων και ακολουθούσαν πιέσεις, από τον κοινωνικό εξευτελισμό ως τις εκτελέσεις. Μετά τον αφοπλισμό και την επισήμανση των φίλων και όταν πια εξασφαλίσθηκε σε επαφές με το Βούλγαρο Γ.Δημητρόφ και με το Συνταγματάρχη Ποπώφ της Σοβιετικής στρατιωτικής αποστολής ότι δεν θα υπήρχε υποστήριξη από τη ΕΣΣΔ (ούτ΄ ένα βόλι, ούτ ένα ρούβλι, ούτε μια λέξη σε Πράβδα, Ισβέστια) κι ότι θα υπήρχε αφειδής στρατιωτική υποστήριξη από Βρετανία, Αμερική έπειτα, με άρματα, αεροπορία, ναπάλμ και πλήρη κυριαρχία στη θάλασσα, έκαναν την εμφύλια σύρραξη. Τριάμισυ χρόνια. Πολλές δεκάδες χιλιάδες νεκροί. Ερήμωση της χώρας. Παράδοσή της πολιτική, στρατιωτική, οικονομική σε ξένους.

Οι ηγέτες ήταν συχνά άτομα ευφυή και έντιμα. Το πλαίσιο όμως μέσα στο οποίο δρούσαν ήταν ναρκοθετημένο. Στο μεσοπόλεμο το Σικάγο αιματοκυλιέται. Αντίπαλες γκαγκστερικές δυνάμεις αποδύονται σε εξοντωτικό πόλεμο μεταξύ τους. Σκοπός ο έλεγχος των αρχών, ο σφετερισμός της εξουσίας. Δεξιά και Αριστερά. Η Ελλάδα αιματοκυλιέται. Αντίπαλες παρατάξεις αποδύονται σε εξοντωτικό πόλεμο μεταξύ τους. Σκοπός ο σφετερισμός της εξουσίας από το νόμιμο ιδιοκτήτη της, το δήμο. Το έχω συζητήσει αλλού. (Δήμος, λαός, όχλος. dimitrissideris.wordpress.com). Το συζητά κι ο Α.Γεωργίου Ξυφτίλης σε ένα παλιό βιβλίο του που διάβασα πρόσφατα: «Ο βιασμός της θεάς, 1991».

Τρίτη Άποψη Σύνορα και ιστορία

Δημ. Α. Σιδερης*, Dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 4 Μαΐου 2018

Φυσική ενέργεια είναι το γινόμενο μιας ποσότητας επί μία ποιότητα. Κοινωνική ενέργεια είναι, αδρά, ο πλούτος της. Με τις κοινωνικές ποσότητες ασχολείται η Οικονομία· με τις κοινωνικές ποιότητες η Πολιτική. Με τις μεταβολές της Οικονομίας και της Πολιτικής στον χρόνο ασχολείται η Ιστορία.

Η Ιστορία περιγράφει συχνά μετατοπίσεις συνόρων. Τα σύνορα περικλείουν μια γη, όπου επικρατούν τέτοιες οικονομικές και πολιτικές αλληλεπιδράσεις, ώστε να της προσδίδουν συνοχή. Είναι η πατρίδα κάποιων. Και αυτή η γη βρίσκεται, βέβαια, σε συνάφεια με όμορες χώρες. Σήμερα όμορες χώρες είναι όλη η Υφήλιος. Δεν παύουν, ωστόσο, να ισχύουν κάποια σύνορα μεταξύ χωρών με γεωγραφική γειτνίαση.

Ο ορισμός της πατρίδας ποικίλλει. Χαρακτηριστικά είναι δύο άκρα. Ο Πατριάρχης Αβραάμ, σε συμφωνία με τον Θεό (Γένεσις), όρισε πως η ευλογημένη γη από τον Νείλο ως τον Ευφράτη ανήκει στους απογόνους του. Για να αναγνωρίζονται οι απόγονοί του από όλο τον κόσμο και μεταξύ τους, με βάση το πατριαρχικό δίκαιο, σημάδεψε σωματικά τους άρρενες απογόνους του με την περιτομή, που, βέβαια, μόνο σε αγόρια μπορεί να γίνει. Έτσι, εξασφάλισε τα παιδιά, τα εγγόνια και τα δισ-δισ-έγγονά του, καθιερώνοντας την πατριαρχία. Στον μελλοντικό προγραμματισμό, όμως, συχνά κάτι απρόβλεπτο συμβαίνει. Η όμορφη γυναίκα του, η Σάρα, δεν έκανε παιδιά. Με μια παλλακίδα, λοιπόν, την Άγαρ, έκανε ένα αγοράκι, τον Ισμαήλ. Στο μεταξύ, φιλοξένησε υποδειγματικά ο Αβραάμ έναν ξένο και μετά τη φιλοξενία αυτή, η Σάρα έμεινε έγκυος. Ο ξένος εξαφανίστηκε, αλλά η Σάρα γέννησε τον Ισαάκ. Κι από τότε έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια και οι απόγονοι του Ισαάκ και του Ισμαήλ έχουν αποδυθεί σε έναν ανελέητο εξοντωτικό πόλεμο μεταξύ τους για το ζήτημα σε ποιους ανήκει η ευλογημένη γη.

Στο άλλο άκρο, μέγας Πατριάρχης ήταν ο Προμηθέας. Άφησε στους απογόνους του, εμάς, κληρονομιά τη Γνώση και την Τέχνη. Πολύ αργότερα αυτή η κληρονομιά αναμίχθηκε υπέροχα με άλλη μια, που μας άφησε ο Ιησούς, την Αγάπη, και, μαζί μ’ αυτήν τη συγχώρηση. Μ’ αυτή την έννοια, πατρίδα κάθε επιφανή άνδρα μπορεί να είναι πάσα Γη. Για μας τους κοινούς Έλληνες όμως, πατρίδα είναι η γη που έχομε διαμορφώσει σύμφωνα με τη Γνώση, την Τέχνη και την Αγάπη μας.

Και πώς φυλάσσομε τα σύνορά μας; Θυμάμαι με τι κατάπληξη άκουσα το αυτονόητο, να λέει ο Ανδρέας Παπανδρέου κατηγορώντας τον τότε πρωθυπουργό, ότι «επιτέλους πρέπει να έχουμε ένα χάρτη της πατρίδας μας». Δεν είχα σκεφθεί ποτέ πως δεν έμαθα ποτέ, ούτε και οι υπόλοιποι Έλληνες και οι μη Έλληνες ξέρομε ακριβώς, ποια είναι τα σύνορά μας, ποια είναι η γη που έχομε διαμορφώσει με τη γνώση, την τέχνη και την αγάπη μας και έχομε την ευθύνη και την υποχρέωση να την υπερασπιζόμαστε, ακόμη και με τη ζωή μας, έναντι οποιασδήποτε απειλής. Κι ο σοφός καθηγητής, όταν έγινε κυβέρνηση, ξέχασε να μας παρουσιάσει το χάρτη της Ελλάδας. Ακόμα δεν ξέρομε ποια είναι η πατρίδα μας. Είδα πριν από χρόνια έναν τουριστικό χάρτη της Ελλάδας σε αεροδρόμιο της Αγγλίας. Εμπεριείχε ως Ελλάδα τη Βόρεια Ήπειρο, αλλά όχι τα ανατολικά νησιά του Αιγαίου. Επομένως; Κάποιοι αμφισβητούν τα ανατολικά σύνορά μας μιλώντας για «γκρίζες ζώνες». Άλλοι ονομάζουν την Ήπειρό μας «Νότια Αλβανία», ενώ εμείς ονομάζομε τη Νότια Αλβανία «Βόρεια Ήπειρο». Από τον βορρά, πιστεύομε πως απειλούν να κάνουν πρωτεύουσά τους τη Θεσσαλονίκη. Γι αυτό και αρνιόμαστε να τους ονομάσουμε με το όνομα, που αυτοί επιλέγουν για τον εαυτό τους. Και ο Φαλμεράυερ και οι ομοϊδεάτες του αρνούνται πως είμαστε Έλληνες, όμως εμείς έτσι νιώθουμε πως είμαστε. Γράφουν στο σύνταγμά τους οι FYROMάνοι: «Η Δημοκρατία της Μακεδονίας δεν έχει εδαφικές βλέψεις προς οποιοδήποτε γειτονικό κράτος». Η δέσμευσή τους αυτή δεν μας καθησυχάζει, διότι δεν προσδιορίζουν ποια είναι τα σύνορα της πατρίδας τους. Φυσικά ούτε κι εμείς το κάνομε. Κι ούτε δηλώνομε πως δεν έχομε βλέψεις πέρα από τα σύνορά μας, ώστε να ξέρει όποιος τα αμφισβητεί ότι αυτά είμαστε έτοιμοι να τα υπερασπισθούμε με «υπέρ πάντων αγώνα», ενώ δεν διεκδικούμε τίποτε πέρα από αυτά. Λες και επιβιώνει ακόμη μέσα μας το όνειρο (εφιάλτης;) της Μεγάλης Ιδέας. Το πόσο αμοιβαία βατά είναι αυτά τα σύνορα, για λόγους εμπορικούς, πολιτιστικούς κ.λπ., είναι άλλο ζήτημα. Ο έλεγχος της βατότητάς τους παραμένει δικός μας.

Η ασάφεια των συνόρων μας αντισταθμίζεται, φοβούμαι, με πλύσεις εγκεφάλου, που υπερτονίζουν πόσο σπουδαίοι είμαστε και πόσο βάρβαρα μας έχουν φερθεί οι άλλοι. Κι έρχονται κάποια στιγμή διαφορετικά πολιτικά συμφέροντα και, αντίθετα, υποβαθμίζομε τη βάρβαρη συμπεριφορά των άλλων σε βάρος μας. Πάλι πλύση εγκεφάλου. Αλλού έχω διακηρύξει πως είμαι Έλληνας, μεταξύ άλλων, και επειδή υπερηφανεύομαι «για ό,τι σπουδαίο διαπράττουν οι συνέλληνές μου ή έπραξαν οι πρόγονοί μου και διεκδικώ το μερίδιο από την αντίστοιχη τιμή που τους πρέπει, αλλά και ντρέπομαι για ό,τι επονείδιστο διαπράττουν οι συνέλληνές μου ή έπραξαν οι περασμένες γενεές και αποδέχομαι το μερίδιο τις ευθύνης να αποκαταστήσω ή να αποζημιώσω για την επονείδιστη πράξη». Μ’ άλλα λόγια, επιδιώκοντας την ομαλή συμβίωση με τους γείτονές μας, δεν πρέπει να υπερτονίζουμε ούτε να μετριάζουμε τις βαρβαρότητες που διέπραξαν εναντίον μας, αλλά να αναγνωρίζουμε και τις βαρβαρότητες, που έχουμε διαπράξει εμείς εναντίον τους (και προγραμματισμένα το αγνοούμε, ενώ το ξέρουν και το υπερτονίζουν εκείνοι και πολλοί τρίτοι). Συγχρόνως θυμόμαστε και, με την κληρονομιά της Αγάπης, συγχωρούμε. Άλλο συγχωρώ κι άλλο ξεχνώ!

Αφού ανήκομε σε ένα μείζονα οργανισμό, την Ευρωπαϊκή Ένωση, τα σύνορά μας είναι και σύνορά του. Κι αυτός οφείλει να μας ενισχύει σ’ αυτό μας τον ρόλο. Δεν το κάνει πολύ φανατικά. Αντίθετα, μοιάζει να μας τιμωρεί που δεν είμαστε αποτελεσματικοί στη φύλαξη των συνόρων, και μας καθιστά έτσι ακόμη πιο αδύναμους να επιτελέσουμε τον ακριτικό ρόλο μας. Θυμίζει το 1204, όταν η Δύση εξασθένησε τότε το Βυζάντιο τόσο που δεν μπόρεσε να προστατέψει την Ευρώπη αργότερα από τη λαίλαπα των Οθωμανών. Κι αφού δεν κάνομε καλά τη δουλειά μας, αναλαμβάνει η Δύση την προστασία των συνόρων της και συνόρων μας. Κι αυτό σημαίνει ταυτόχρονα ότι η πατρίδα μας, που φέρει τη σφραγίδα της γνώσης και τέχνης μας, παραδίδεται στους «προστάτες» μας. Λύση δεν είναι, βέβαια, να αποδεσμευθούμε, αλλά να παλέψουμε, αν χρειαστεί, γι’ αυτά τα σύνορα σαν τον Ακρίτα Διγενή. Με γνώση, τέχνη και αγάπη, φρόνηση, θάρρος.

*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας

ΓΑΜΟΙ

Δημ. Α. Σιδερης, ομ. καθ. Καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Κοινή Γνώμη, 2 Μαΐου, 2018

Πετώντας για Μελβούρνη, γνωρίσαμε μια μάνα που συνόδευε ένα 18χρονο με ολόκληρο το κάτω άκρο του σε νάρθηκα. Μας προσκάλεσε, σε μια αμιγώς Ελληνική συνοικία. Ερωτεύθηκαν στην Κατερίνη. Εκείνη ντόπια, εκείνος Πόντιος. Οι γονείς ούτε να ακούσουν γάμο με «ξένο» ή «ξένη». Έφτασε μέρα χωρίς γάλα για το μωρό. Τα πεθερικά αρνήθηκαν βοήθεια. Έφυγαν για Αυστραλία. Έκαναν κομπόδεμα, γύρισαν, άνοιξαν καφενείο, η κόρη τους ερωτεύθηκε ξενητεμένο στη Σουηδία, καλό παιδί φαίνεται, με την ευχή μας. Λίγο αργότερα έλαβαν το μυστηριώδες τηλεγράφημα που θύμιζε SOS. Ξεκίνησαν με δυσκολίες, έφθασαν Στοκχόλμη, συνωμοτικά συναντήθηκαν με την κόρη τους, εμφανίσθηκε η αστυνομία. Ο άντρας της ήταν έμπορος ναρκωτικών και την κακομεταχειριζόταν. Πίσω στην Κατερίνη, δεν μπορούσαν να ζήσουν, πάλι Μελβούρνη. Το τρίτο παιδί, γιος, πήγε λιμενεργάτης, έπεσε το φορτίο δυο τόνων στο αμπάρι πάνω του και τώρα γύριζαν από τη Γερμανία, όπου είχαν πάει, διότι εκεί, άκουσαν, ήταν ένας καλός ορθοπεδικός…Πόσο αλλιώς θα ήταν, αν ο γάμος των ερωτευμένων νέων είχε γίνει αποδεκτός κι από τις δύο μεριές!

Στα πιο κοντινά μας ζώα, υπάρχουν ο ερωτικός και ο μητρικός δεσμός. Στηρίζονται στο αμοιβαίο πεο-κολπικό και χειλεο-θηλικό αντανακλαστικό. Έχουν σχετικά μακρά διάρκεια, αν και όχι γενικά ισόβια. Οι ομοφυλόφιλοι δεσμοί δεν αποκλείονται συμπτωματικά, όχι όμως συστηματικά, στηριγμένοι σε μια πεο-πρωκτική σχέση. Έχω παραστεί μάρτυρας υιοθεσίας νεογέννητου αμνού από προβατίνα που είχε χάσει το νεογνό της. Υιοθεσία από ζεύγος ομοφυλόφιλων ζευγαριών δεν υπάρχει.

Σήμερα κυμαίνονται γύρω στις 25000 οι κάτοικοι στη Σύρο. Σχεδόν οι μισοί καθολικοί. Πέρασαν περίοδοι αντιθέσεων μεταξύ τους, ευτυχώς ποτέ βίαιων. Σήμερα υπάρχουν περί τις 8000 μικτοί γάμοι. Αρμονικοί, τουλάχιστον τόσο όσο και των ομοδόξων. Βλάχοι δεν παντρεύονται Σαρακατσάνες και αντιστρόφως. Εντάξει, δεκτός γάμος και με άλλον  Έλληνα, αρκεί να μην είναι Βλάχα για τους Σαρακατσάνους ή αντιστρόφως.

Οι θρησκείες έπαιζαν το ρόλο τους και συνεχίζουν. Οι Εβραίοι λάτρεψαν το Θεό που δεν αρκείται στην αυτονόητη εντολή: «Ἐγὼ  εἰμι Κύριος  ὁ  Θεὸς  σου…»,  αλλά προχωρεί στο μισαλλόδοξο: «Οὺκ  ἒσονταὶ  σοι  θεοὶ  ἓτεροι  πλὴν  ἐμοῦ» (Έξοδος). Οι πρόγονοί μας, πολυθεϊστές, λάτρευαν ακόμη και τον «Άγνωστο Θεό», αλλά εκτέλεσαν το Σωκράτη, επειδή «καινὰ  δαιμόνια  εἰσὰγει». Σταύρωσαν οι Εβραίοι τον Ιησού ως βλάσφημο, αφού απάντησε «ἐγὼ  εἰμι» στην ερώτηση: «σὺ  εἶ  ὁ  Χριστὸς  ὁ  υἱὸς  τοῦ   Θεοῦ;». Τι κι αν ο ίδιος ο Ιησούς δίδασκε «ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν»; Η ιερά εξέταση έκαιγε στην πυρά κόσμο πολύ, αν θεωρούνταν αιρετικοί, σε θέματα αναπόδεικτα. Τι κι αν το Κοράνι διδάσκει πως ο Θεός είναι φιλεύσπλαγχνος; Οι ερμηνευτές του θανατώνουν τους απίστους.

Πριν φθάσουν στο φόνο των αντιπάλων, οι θρησκείες, όπως και κάθε μισαλλόδοξη πίστη, για να επιβληθούν στους πιστούς τους, προσπαθούν να ασκούν αυστηρό έλεγχο πάνω στις θεμελιώδεις κοινωνικές πράξεις του πολιτικού ανθρώπου, στο γάμο, στην εισαγωγή των νέων παιδιών στην κοινωνία, στην κηδεία. Απαγορεύεται ο γάμος μεταξύ αλλοδόξων, τα παιδιά τους, με κατάλληλη τελετουργία, εισάγονται υποχρεωτικά στην ομόδοξη κοινωνία χωρίς να ερωτηθούν. Ούτε νεκροί συναντιόνται στο ίδιο κοιμητήριο.

Πώς μπορεί να ενεργήσει μια πολιτική κοινωνία, για να αποφύγει τέτοια μισαλλοδοξία; Υπάρχει ο αρνητικός τρόπος. Απαγορεύονται οι θρησκείες. Ο Εμβέρ Χότζα πέτυχε να μηδενισθούν οι βίαιες αντιθέσεις μεταξύ ορθοδόξων, καθολικών, μουσουλμάνων στην πολυθρησκευτική χώρα του. Το τίμημα ήταν βαρύ. Στέρηση της πνευματικής ανάτασης που δικαιούται κάθε πρόσωπο και του τη δίνει η πίστη του σε μια θρησκεία. Με το τέλος της Εμβερικής μονοκρατορίας οι θρησκευτικές αντιθέσεις επανήλθαν, μερικές φορές βίαιες.

Ο άλλος τρόπος είναι θετικός. Η πολιτική κοινωνία, με ανθρώπινους νόμους, συμβατούς με τους κοινωνικούς, αλλά αντισταθμίζοντάς τους κατά τις επιθυμίες και ανάγκες καθενός από τα μέλη της, προστατεύει την ελεύθερη λατρεία οποιασδήποτε θρησκείας ή και την πλήρη αποχή από θρησκεία. Η πολιτεία αναγνωρίζει επίσημα ως γάμο αποκλειστικά όποιον δηλώνεται στο ληξιαρχείο. Και αναγνωρίζει πολίτη του (εντωγεννάσθαι ως την ενηλικίωση) κάθε παιδί που δηλώνεται στο ληξιαρχείο. Καθένας είναι ελεύθερος να συνάψει και θρησκευτικό γάμο, να βαφτίσει το παιδί του ή να κάνει περιτομή στο αγόρι του, αλλά αυτές οι τελετές δεν αντικαθιστούν τις ληξιαρχικές πράξεις που, μόνον αυτές, προσδίδουν στο άτομο την πολιτικο-κοινωνική ταυτότητά του. Η στάση αυτή δεν είναι μισαλλόδοξη, διότι δεν απαγορεύει τις θρησκευτικές τελετές. Αντίθετα, προστατεύει από τυχόν επιθέσεις μισαλλόδοξων ατόμων. Όμως μόνη αναγνωρισμένη για πολιτική δικαιοπραξία πράξη είναι η βασική πολιτειακή ληξιαρχική. Στο σχολείο όλα τα παιδιά διδάσκονται υποχρεωτικά κοινή θρησκειολογία από θεολόγο οποιουδήποτε θρησκεύματος. Και το κοιμητήριο ή κρεματόριο πολιτικό.

Συμφώνησαν δυο ετερόθρησκοι να παντρευτούν και μάλιστα, χωρίς να υποχρεωθεί ο ένας τους να αλλάξει θρήσκευμα (αλλιώς δεν θα έχουν τη στήριξη κάποιων από τους γονείς τους που είναι συχνά απαραίτητη στο ξεκίνημα του ζευγαριού). Θρήσκευμα δεν ερωτάται στο ληξιαρχείο. Ούτε είναι δηλωτικό στις ταυτότητες, έστω και αν αυτή είναι η βούληση της πλειονότητας των πολιτών που ανήκουν στο επικρατούν θρήσκευμα. Τι θα γίνει όμως με τα παιδιά; Τα παιδιά δεν μπορούν να αυτοπροστατευθούν, δεν είναι ακόμη ώριμα για λήψη αποφάσεων για τον εαυτό τους ώσπου να γίνουν πλήρεις πολίτες, οπότε θα είναι ικανά για λήψη πολιτικών, οικονομικών, θρησκευτικών αποφάσεων. Ως τότε ανήκουν στων γονιών τους την κοινωνία, που αναθέτει τη μέριμνά τους στους γονείς τους. Και τι γίνεται όταν αυτοί διαφωνούν μεταξύ τους για τη θρησκευτική κοινωνία στην οποία θα ενταχθούν τα παιδιά; Απλή η απάντηση. Η εισαγωγή στην πολιτική κοινωνία γίνεται αποκλειστικά στο ληξιαρχείο, που και θα ονοματοδοτήσει το παιδί. Αν υπάρχει διαφωνία των γονιών, μπορούν να δοθούν δύο ονόματα, ένα πατρικό και ένα μητρικό. Κι όταν το παιδί ενηλικιωθεί θα αποφασίσει μόνο του, συνειδητά, σε ποια θρησκευτική κοινωνία επιθυμεί να ενταχθεί – ή και σε καμιά. Στα ομοφυλόφιλα ζευγάρια, δυο ενήλικοι είναι δικαίωμά τους να αποφασίσουν για τη νόμιμα κατοχυρωμένη συμβίωσή τους. Στην υιοθεσία όμως το ένα μέλος δεν είναι ενήλικο. Όσο η κοινωνία θεωρεί την οικογένεια μικρογραφία της κοινωνίας, που αποτελείται από άνδρες και γυναίκες κατά 50%, οι ομοφυλόφιλοι γονείς είναι ακατάλληλοι για παίδευση ενός (υιοθετημένου) παιδιού, ακόμα και αν είναι βιολογικό τέκνο της μιας από δυο ομοφυλόφιλες γυναίκες.

Ο γάμος επιτρέπει στην κοινωνία να αναθέτει στο ζευγάρι ανατροφή, στοιχειώδη παιδεία και προστασία στα παιδιά που θα γεννηθούν. Καμιά επιμέρους κοινωνία, θρησκευτική, φυλετική, κομματική ή άλλη, δεν μπορεί να εμποδίζει αυτή τη θεμελιώδη βιολογική και κοινωνική πράξη των μελών της πολιτικής κοινωνίας.