ΓΕΙΤΟΝΕΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. Καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 29 Μαΐου 2020

Το δυναμικό ενός φορτίου γύρω του μειώνεται όσο μεγαλώνει η απόσταση: Φυσική, απλή γεωμετρία. Αυτό σημαίνει ότι η επίδραση ενός κράτους στο περιβάλλον του, όπως και η επίδραση του περιβάλλοντος πάνω του, μειώνονται όσο πιο μακριά βρίσκονται το ένα από το άλλο: Γεωγραφία. Να το πω αλλιώς. Μένω στην Αθήνα. Ένας σεισμός με επίκεντρο την Αθήνα με συγκλονίζει. Μπορεί και να με σκοτώσει. Ένας σεισμός με τα ίδια Ρίχτερ γύρω από την Αττική με θορυβεί. Ένας σεισμός στις Άνδεις, αποτελεί απλώς είδηση: Ψυχολογία. “Ποιος θα κατευθύνει την οργή μας ενάντια σε αυτό που είναι όντως φοβερό, και όχι αυτό που είναι απλώς πιο κοντά μας;” (Солжени́цын).

Η σημασία της γεωγραφίας έχει μειωθεί. Ό,τι γίνεται στον κόσμο εισβάλλει στο σαλόνι μου από τα κανάλια. Το τσουνάμι στην Ινδοκίνα προκάλεσε μυριάδες θύματα, η τραγωδία τους μας αναστάτωσε. Βέβαια, το προσλάβαμε διαμέσου των από απόσταση αισθήσεών μας, της έμμεσης όρασης και ακοής, όχι με την αφή, τη γεύση ή την όσφρηση, που η επίδρασή τους είναι άμεση. Δεν μας ανατρέπει το τρομακτικό κύμα, ο σεισμός ή άλλη καταστροφή, δεν οσφραινόμαστε την οσμή των πτωμάτων, δεν ξεραίνεται η γλώσσα μας από δίψα και πείνα. Τα κανάλια μάς μεταφέρουν μια εικονική πραγματικότητα. Οι πολιτικοί και οι στρατιωτικοί βλέπουν μια εικόνα χωρίς βουνά, θάλασσες, ποτάμια, ζούγκλες, ερήμους. Βλέπουν απλώς αλλαγή χρωμάτων και γραμμών πάνω σε έναν επίπεδο χάρτη. Τα διεθνή κέντρα αποφάσεων χωρίζουν τους λαούς με γεωμετρικές γραμμές, αγνοώντας τη γεωγραφική και εθνολογική πραγματικότητα. Οι πύραυλοι δεν χαμπαρίζουν αν κάτω από την πορεία τους υπάρχουν γεωγραφικές ανωμαλίες. Το ίδιο και η ηλεκτρονική μεταφορά κεφαλαίων. Ώσπου να βρεθεί το πεζικό στην πραγματικότητα, σε ζούγκλες, βουνά, ερήμους, στο Βιετνάμ, Αφγανιστάν, Ιράκ, και το ναυτικό σε μαινόμενους απάνθρωπους ωκεανούς.

Γύρω μας υπάρχουν γειτονικές χώρες σε επαφή με μας, Αλβανία, Βόρεια Μακεδονία, Βουλγαρία, Τουρκία. Με γεωγραφικό διαχωρισμό τη θάλασσα έχομε άλλες. Νοιαζόμαστε περισσότερο για τους άμεσους γείτονές μας, παρά για τους πιο απομακρυσμένους. Ρώσοι, Αμερικανοί, Κινέζοι και δεν ξέρω ποιοι άλλοι ισχυροί, μας φοβίζουν λιγότερο από τους Αλβανούς, Βορειομακεδόνες, Τούρκους κλπ. Κι ας έχουν αυτοί οι απομακρυσμένοι πολύ μεγαλύτερες καταστροφικές ικανότητες από τους άμεσους γείτονές μας. Αυτά για την απειλή για τη χώρα μας (και την απειλή τη δική μας εναντίον των γειτόνων μας). Από την άλλη, σκεφτείτε ότι η στεριανή Ελλάδα, με τόσους ποταμούς, μόνο δικό της μεγάλο ποταμό έχει τον Αχελώο. Μια πλημμύρα στις γειτονικές χώρες μεταδίδεται σ΄ εμάς από τους ποταμούς τους που χύνονται στις Ελληνικές θάλασσες ή αντιστρόφως. Μια πυρκαγιά στα δάση τους εύκολα μεταφέρεται στα δικά μας. Μια πολιτική αστάθεια στον τόπο τους θα σπρώξει σωρό προσφύγων σ΄εμάς. Έγινε με τις ανωμαλίες στην τέως Γιουγκοσλαβία και γίνεται τώρα στη Συρία, αλλά και στην Τουρκία που φιλοξενεί τεράστιο αριθμό προσφύγων συγκριτικά μ΄ εμάς. Μια επιδημία στο γείτονά μεταδίδεται αυτόματα σε μας. Και έγινε επανειλημμένα στο παρελθόν και θα εξακολουθήσει στο μέλλον. Οι νόμοι της Γεωγραφίας δεν πειθαρχούν στην πολιτική. Προσεγγίσαμε τους Τούρκους πριν από λίγα χρόνια, όταν σπεύσαμε να βοηθήσουμε σε ένα τρομακτικό σεισμό που έγινε εκεί. Η φωτιά στην καλύβα του γείτονα μεταφέρεται στη δική μου. Ο Θεός και ο Γείτονας!

Θέλω να πω ότι η επαφή με τους γείτονές μας είναι αναγκαστική, πέρα από οποιονδήποτε άλλο παράγοντα. Και αυτή η επαφή παίρνει τρεις μορφές: σύγκρουση, μίμηση, συμπλήρωση. Δεν μπορούμε να απαλλαγούμε εσαεί από καμιά. Είναι πολιτική απόφαση κι από τις δύο μεριές, από εμάς και το περιβάλλον μας, να επιλέξουμε το επικρατούν είδος της επαφής μας. Απαιτείται ιεράρχηση των θεμάτων που μας χωρίζουν και εκείνων που μας ενώνουν. Συμβιβαζόμαστε. Κι αυτό σημαίνει ότι προωθούμε την προσέγγιση ως το σημείο που δε χάνομε τη φυσική ακεραιότητα και πολιτιστική ταυτότητά μας. Θυσιάζομε το έλασσον για να κερδίσουμε το μείζον. Κι επειδή το δικό μας μείζον δεν συμπίπτει με εκείνο των άλλων, πάντοτε υπάρχει περιθώριο αμοιβαία επωφελών συμβιβασμών. Εμένα μου περισσεύουν ιατρικές γνώσεις, στο χτίστη περισσεύει οικοδομική τέχνη. Προφανώς μπορούμε να συνεργασθούμε όταν χτίζω κι εκείνος αρρωσταίνει. Μια επώδυνη συμφωνία με ένα γείτονα μπορεί να αποτρέψει μια εχθρική συμμαχία του με κάποιον άλλον, εμφανώς απειλητικό, γείτονα. Έγινε με τη Βόρεια Μακεδονία, δεν προλάβαμε την Αλβανία.

Πατρίδα μας είναι ο γεωγραφικός χώρος που έχομε εμείς διαμορφώσει με τη γνώση και την τέχνη μας, ώστε να ταιριάζει στον τρόπο της ζωής μας. Φυσικά είμαστε προετοιμασμένοι να αμυνθούμε αν κάποιος προσβάλει την ακεραιότητα της πατρίδας μας, ακόμη και δίνοντας τη ζωή μας. Όμως, δεν είναι δυνατό να πυροβολήσω κάποιον επειδή με στραβοκοίταξε ή επειδή από τον τρόπο που κουνιέται εικάζω ότι με επιβουλεύεται. Θα έχουμε σύσσωμη την ανθρωπότητα εναντίον μας και, όσο ήρωες και αν είμαστε, δεν μπορούμε να τα βάλουμε με σύσσωμη την ανθρωπότητα. Η σκέψη αυτή οδηγεί σε πολλά σημαντικά. Το σημαντικότερο είναι ότι πρέπει να ξανακάνουμε πατρίδα μας την εγκαταλειμμένη γη μας, τα χιλιάδες νησιά και βραχονησίδες και τα ορεινά έρημα χωριά μας. Η φύση απεχθάνεται το κενό και όσο εμείς τα εγκαταλείπομε, τόσο θα έρχονται γείτονες να τα αξιοποιήσουν. Μα πώς θα ζήσουν αυτοί οι άνθρωποι σε τέτοιους τόπους; Έζησαν στο παρελθόν. Η ιστορία της ανθρωπότητας διδάσκει ότι η παραγωγικότητα της γης είναι ανάλογη με τον αριθμό των ανθρώπων που την κατοικούν. Οι ερημωμένοι τόποι μας είναι πλούσιοι σε ενέργεια. Είμαστε ο ευλογημένος τόπος με ενέργεια φυσική και βιολογική. Ήλιος, άνεμοι, υδατοπτώσεις, κύματα, γη για καλλιέργεια και εκτροφή ζώων, θάλασσα για εκτροφή ιχθύων και άλλων θαλασσινών. Αφήνω το (εικαζόμενο) υπέδαφος, που το εποφθαλμιούν οι απομακρυσμένοι ισχυροί. Η εκμετάλλευση του υπεδάφους μας (αν αποδειχθεί ο πλούτος του), απαιτεί κεφάλαια και τεχνολογία σε συνεργασία με άλλους, χωρίς αλλαγές συνόρων. Γιατί να γίνει με Αμερικανούς, Κινέζους, Ρώσους, Βορειοευρωπαίους και όχι Αλβανούς και Ιταλούς στο Ιόνιο, Τούρκους στο Αιγαίο; Αν βέβαια δείξουν και αυτοί την ίδια καλή θέληση, περιορίζοντας τις ένοπλες δυνάμεις τους μέσα στην επικράτειά τους. Μα οι Ιταλοί μας απείλησαν πριν από 75 χρόνια, οι Τούρκοι εδώ και 10 αιώνες, οι Σλάβοι και Βούλγαροι εδώ και 14 αιώνες. Όμως, μόνο Αμερικανικός στρατός βρίσκεται σήμερα στο έδαφός μας. Συνεργασίες οφείλουν να καλλιεργηθούν από οραματιστές θαρραλέους πολιτικούς για όλους τους γείτονές μας. Ουτοπία; Αλλά η γειτονία μαζί τους είναι πραγματική, έχει προοπτική μονιμότητας. 

ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΜΑΣ ΩΡΑΡΙΟ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 28 Μαΐου 2020

Η ύπαρξή μας είναι τρισυπόστατη: Είναι το αισθητό (σωματικό) μας Εγώ, σε σχέση με το Σύμπαν, το νοητό (ψυχικό) Εγώ μας σε σχέση με τον εαυτό του και το κοινωνικό Εγώ μας σε σχέση με την κοινωνία, το έλλογο περιβάλλον μας. Αντίστοιχα, ο χρόνος μας αποτελείται από το αισθητό, το νοητό και το κοινωνικό ωράριό μας. Το αισθητό Εγώ μας, περιλαμβάνει ύπνο, διατροφή και λοιπή ικανοποίηση των σωματικών μας αναγκών. Το νοητό ωράριό μας αφιερώνεται στη γνώση, το συναίσθημα και τη βούλησή μας. Είναι χωρίς άμεσους περιορισμούς, που αρχίζουν από τη στιγμή που το “θέλω” μας αρχίζει να μεταφράζεται σε “κάνω”. Αποκλειστικά δικό μας, του καθενός, ωράριο. Το κοινωνικό ωράριο περιλαμβάνει κυρίως τον επαγγελματικό και τον πολιτικό χρόνο μας. Τα τρία ωράρια καταλαμβάνουν καθένα περίπου το 1/3 του χρόνου των ενηλίκων. Το αισθητό και το νοητό ωράριο διαρκούν σε ολόκληρη τη ζωή μας, ενώ το κοινωνικό αφορά κυρίως τους ενήλικες. Τα παιδιά δεν έχουν ούτε επαγγελματικό ούτε πολιτικό ωράριο, ενώ οι γέροντες διατηρούν μόνο το πολιτικό ωράριό τους.

Δεν υπάρχουν δύο αισθητά Εγώ ίδια. Δεν υπάρχει άλλος με τα ίδια δακτυλικά αποτυπώματα ούτε το ίδιο DNA με εμένα, ούτε καν με την ίδια παιδεία και συμπεριφορά όπως εγώ. Επίσης, δεν υπάρχουν δύο ίδια νοητά Εγώ. Δεν υπάρχει άλλος με τις ίδιες σκέψεις, τα ίδια συναισθήματα, την ίδια βούληση όπως Εγώ. Όλα αυτά είναι απροσπέλαστα από κάθε άλλον εκτός από εμένα, και επομένως δεν είναι καν συγκρίσιμα με άλλων, ενώ αλλάζουν σε εμένα τον ίδιο κάθε στιγμή. Αντίθετα το κοινωνικό Εγώ μας εντάσσεται σε ένα κοινωνικό ρόλο. Οι κοινωνικοί ρόλοι δεν είναι απεριόριστοι και καθένας τους αναλαμβάνεται από ένα ή περισσότερα, ως και πολλά εκατομμύρια, άτομα, κοινωνικά Εγώ δηλαδή. Η ανομοιομορφία των αισθητών και των νοητών Εγώ δεν συνιστά ανισότητα. Η καταλληλότητα όμως της αισθητής και νοητής ιδιαιτερότητας καθενός για τον εκάστοτε κοινωνικό ρόλο δημιουργεί ανισότητες. Κάποιος είναι περισσότερο κατάλληλος από άλλους για ένα ρόλο και αρμόζει λιγότερο σε άλλους ρόλους. 

Δύο αδρές κατηγορίες των κοινωνικών πολιτικών ρόλων είναι εκείνες των αρχόντων και των αρχομένων. Η εξουσία σημαίνει πως οι άρχοντες που την έχουν, μόνοι αυτοί, έχουν το νόμιμο δικαίωμα να χρησιμοποιούν βία. Καθώς η κοινωνία αποτελείται από ιεραρχημένους ρόλους, οι διαφορές μεταξύ των αισθητών και νοητών Εγώ γίνονται σημαντικές ως προς την ισότητα. Αλλά και το επαγγελματικό σκέλος του κοινωνικού Εγώ ασκεί μια στοιχειώδη εξουσία του επαγγελματία πάνω στον πελάτη του. Ο ιατρός, ο δικηγόρος, ο μηχανικός κλπ προσφέρουν τις δυνητικές λύσεις στους πελάτες τους, αυτοί αποφασίζουν και οι επαγγελματίες υλοποιούν με την τέχνη τους τις αποφάσεις του πελάτη. Ωστόσο, ο τρόπος που παρουσιάζονται οι δυνητικές λύσεις εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από τα ιδιαίτερα πιστεύω των επαγγελματιών που κατευθύνουν έτσι τους πελάτες άλλοτε προς τη μια κι άλλοτε προς την άλλη λύση. Ένας Άγγλος δάσκαλός μου μού έλεγε πως αν πιστεύω πως ο άρρωστός μου είναι καλύτερα να χειρουργηθεί παρά να θεραπευθεί με φάρμακα, να του λέω ότι η εγχείρηση είναι 95% ασφαλής. Αν, αντίθετα, νομίζω πως είναι καλύτερα να πάρει φάρμακα, να του τονίζω πως η επέμβαση έχει κίνδυνο 5%! Έτσι και το επαγγελματικό ωράριο διαβαθμίζει τις ιδιομορφίες των ατόμων σε ανισότητες. Οι επαγγελματικές ανισότητες γίνονται τεράστιες, όταν οι αντίστοιχοι ρόλοι συνοδεύονται από διαφορές πλούτου, ο οποίος είναι εύκολα ανταλλάξιμος με κάθε μορφής ύλη και ενέργεια. Βέβαια, δεν είναι ανταλλάξιμος με συναισθήματα. Έρευνα έχει δείξει ότι η πιο ευτυχισμένη μερίδα των Ισραηλινών είναι οι “ορθόδοξοι” Εβραίοι που είναι συνήθως ανεπάγγελτοι και ζουν φτωχικά, με τις κρατικές παροχές μελετώντας τις γραφές (Harari).

Ό,τι ισχύει για την παιδεία καθενός για κάθε κοινωνικό ρόλο, ισχύει για τη μέση παιδεία (κουλτούρα) ποικίλων λαών σε σχέση με την κατεστημένη κοινωνική πολιτική δομή κάθε έθνους-κράτους. Ως το πρώτο ήμισυ του 20ού αιώνα οι περισσότεροι (ιδίως οι ναζί με την κυρίαρχη ιδεολογία τους) πίστευαν πως οι συμπεριφορές των ποικίλων φυλών ήταν κληρονομικές. Το αντίθετο πίστευαν οι Γάλλοι και οι Σοβιετικοί, που το καθεστώς τους στηριζόταν σε επαναστάσεις και (ίσως για να δικαιολογήσουν στον εαυτό τους τις εκατόμβες ανθρώπων που θυσιάσθηκαν) πίστευαν πως η παιδεία παίζει κυρίαρχο ρόλο. Οι σύγχρονες επιστημονικές απόψεις ενισχύουν τους δεύτερους. Η παιδεία στηριζόμενη στο συνδυασμό κληρονομικών και επίκτητων παιδευτικών ιδιοτήτων καθορίζει τις συμπεριφορές των λαών., που είναι έτσι επίκτητες. Διαφέρουν από τον ένα λαό στον άλλο, αλλά είναι πιο εύκολα διαχειρίσιμες από τις αμιγώς κληρονομικές ιδιότητες. Απαιτεί βέβαια 2-3 γενιές τουλάχιστον. Η ευφυΐα και άλλες συναφείς ιδιότητες δεν διαφέρουν σημαντικά μεταξύ λευκών, κίτρινων, μαύρων, ερυθροδέρμων. Διαφέρουν όμως τα έθιμά τους. Ακόμη και όμαιμοι, ομόγλωσσοι, ομόθρησκοι, δεν είναι εύκολα αποδεκτοί οι μεν από τους δε, αν δεν είναι ομόεθοι, με κοινή κουλτούρα. Οι ελάχιστοι Έλληνες πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία που ακόμη επιβιώνουν έχουν πικρή πείρα αυτής της εμπειρίας. Τη θυμούνται βέβαια τα παιδιά και τα εγγόνια τους. Και οι διαφορές σε κουλτούρα δεν ήταν δα και πολύ μεγάλες. Από την άλλη, ετερόαιμοι, ετερόγλωσσοι, ετερόθρησκοι, με κοινή παιδεία είναι καλά ανεκτοί μεταξύ τους, όπως γίνεται π.χ. στην Ελβετία ή στις ΗΠΑ. Η διαφορετική παιδεία είναι που σε κοινωνικό επίπεδο είναι δυνατό να δημιουργεί τις ανισότητες.

Οι αντιπαραθέσεις, μπορούν να οδηγήσουν σε συγκρούσεις. Τα κόμματα, αποτελούμενα από άτομα με κοινά συμφέροντα, μοιραία έρχονται σε αντιπαράθεση το ένα με το άλλο. Ένας από τους τρόπους που συμβάλλει στο να αποφευχθούν οι συγκρούσεις είναι η υποχρεωτική ένταξη σε ομάδες που στηρίζονται στην κλήρωση, ανεξάρτητα από καταγωγή, πλούτο, μόρφωση κλπ. Ο Κλεισθένης το πέτυχε αυτό. Χώρισε τις Αθήνες σε 3 βασικούς δήμους (άστυ,  παράλια, μεσογαία) και κάθε δήμο σε 10 τριττύες, δημιουργώντας συνολικά 30 τριττύες. Ύστερα πήρε 1 τριττύν από το άστυ, 1 από την μεσογαία και 1 από τα παράλια και έφτιαξε μια νέα φυλή. Έτσι έκανε και με τις υπόλοιπες τριττύες, φτιάχνοντας 10 νέες φυλές. Ο χωρισμός σε δύο (ή και τρεις;) άξονες ήταν που έφερε τη γαλήνη στην πολιτεία: ανάλογα με τον τόπο κατοικίας ήταν ο ένας και ανεξάρτητα από αυτόν ήταν ο άλλος, που θα μπορούσε να είναι επαγγελματικός (συνδικαλιστικός), πάντως όχι στη βάση της καταγωγής ή του πλούτου. Μόνον έτσι αναβαθμίζεται το κοινωνικό ωράριο των δημοτών και επιτυγχάνεται η πολιτική ωρίμανσή τους.

ΕΙΛΙΚΡΙΝΕΙΑ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 26 Μαΐου 2020

Ειλικρίνεια: Να εκφράζει κάποιος ό,τι πραγματικά συναισθάνεται ή θέλει. Η γνώση, το συναίσθημα και η βούληση, είσοδος, ισορροπία και έξοδος, είναι τα τρία στοιχεία του νοητού Εγώ, της ψυχής. Η συγκάλυψη του εσωτερικού μας κόσμου μπορεί να είναι προσποίηση και συχνά υποκρύπτει κακοήθη πρόθεση. Η βούληση όμως με το συναίσθημα δεν διεγείρονται μόνο από τη γνώση, αλλά και αυτόματα με ταλάντωση: περιοδικά, χωρίς ερέθισμα, αναπνέω, τρώω, πίνω, αφοδεύω, κάνω έρωτα κλπ. Το νοητό Εγώ έρχεται σε επαφή με το φυσικό περιβάλλον του διαμέσου του αισθητού Εγώ, του σώματός μας, με τις αισθήσεις μας που τροφοδοτούν από το περιβάλλον τη γνώση, και με κίνηση και έκκριση, που διαμέσου τους επιδρά στο περιβάλλον η βούληση. Οι αυτοματισμοί της βούλησης συχνά βρίσκονται έξω από τον έλεγχο της συνείδησης, της δευτεροβάθμιας γνώσης μας, όπως με κινήσεις τρόμου, σιελόρροια, κλάμα κλπ. Έτσι κι αλλιώς, αυτές οι σωματικές ενέργειες, πράξεις, αλληλεπιδρούν με το φυσικό περιβάλλον μας. Όταν κατευθύνονται ειδικά στο έλλογο περιβάλλον μας, την κοινωνία, μιλάμε για έκφραση.

Η έκφρασή μας, όπως και κάθε πράξη μας, βρίσκεται κάτω από τον μερικό έλεγχο του λόγου, της οργανωμένης γνώσης μας. Εμπόδιο στις πράξεις μας προς το συνολικό περιβάλλον μας είναι οι φυσικοί νόμοι. Εμπόδιο στην έκφραση της βούλησής μας είναι οι κοινωνικοί νόμοι. Και στις δύο περιπτώσεις ο αυτοέλεγχος της βούλησής μας μπορεί να γίνεται εν μέρει από τη συνείδησή μας. Όχι πάντα. Όταν εκφραζόμαστε σύμφωνα με τον εσωτερικό μας κόσμο, αυτή είναι η ειλικρίνεια. Ο περιορισμός των κοινωνικών νόμων στις εκφράσεις μας μπορεί να είναι ποινικός. Αν εκδηλωνόμαστε σε αντιστοιχία με τη βούλησή μας ανεξέλεγκτα, δεν μιλάμε τότε για ειλικρίνεια, καθώς ενδέχεται να εξυβρίζουμε, δυσφημούμε, προτρέπουμε σε βία ή εκφραζόμαστε με άλλους επιθετικούς τρόπους που διώκονται από το αναγνωρισμένο δίκαιο κάθε πολιτείας. Ακόμη όμως και όταν το δίκαιο δεν προβλέπει ποινές σε εκφράσεις, η αρνητική αντίδραση της κοινωνίας ενδέχεται να είναι πολύ σοβαρή. Πριν από μια πενταετία περίπου, ένα γελοιογραφικό περιοδικό στο Παρίσι δημοσίευσε ένα σκίτσο του Μωάμεθ. Δεν το απαγόρευε ο νόμος. Αντέδρασε όμως τρομοκρατικά μια ομάδα θιγομένων με ομαδική δολοφονία πολλών στελεχών του εντύπου. Τέτοια αντίδραση δεν δικαιολογείται βέβαια. Η διαφορά μεταξύ έκφρασης και πράξης είναι ποιοτική, όχι ποσοτική. Καμιά έκφραση δεν επιτρέπεται να αντιμετωπίζεται με πράξη. Ωστόσο, όπως αναφέρθηκε, η έκφραση μπορεί να είναι προοίμιο πράξης, π.χ. προτροπή σε βία και τότε η αντίδραση έχει στοιχεία άμυνας. Ο εκφραζόμενος, επομένως, πρέπει να λαβαίνει υπόψη του τέτοιο ενδεχόμενο, όταν προβάλλει αρνητικά συναισθήματά του με τη βούληση που τα συνοδεύει.

Να μην είμαστε λοιπόν ειλικρινείς; Να υποκρινόμαστε; Είναι αυτό υποδούλωση; Επιθετικότητα; Η έκφραση μπορεί να είναι θετική ή αρνητική. Θαυμάζω κάποιον και το εκφράζω αυθόρμητα. Μπράβο! Τι γίνεται όμως όταν τα συναισθήματα είναι αρνητικά; Μήπως η έκφρασή τους είναι, έστω και συγκαλυμμένα, μια εξύβριση ή έστω αγένεια ή αναίδεια; Τα δικά μου συναισθήματα δεν είναι ίδια με των άλλων. Και όταν, αρνητικά, αποδοκιμάζω κάποιον, ενδέχεται να στραφεί όλη η κοινωνία εναντίον μου. Η συμπεριφορά μας είναι αδρά η μισή αυθόρμητη και η άλλη μισή αντίδραση στο φέρσιμο των άλλων. Μια φιλική δική μου συμπεριφορά εξασφαλίζει πάνω από 50% φιλική αντίδραση των γύρω μου. Ο γενικός κανόνας (με εξαιρέσεις, βέβαια, όπως όλοι οι κανόνες) είναι ότι δεν εκφράζομαι αρνητικά απρόκλητα, αλλά μόνον μετά από πρόκληση. Με ρώτησε μια φίλη: “Πώς σου φαίνεται το φόρεμά μου;” Ήταν αηδιαστικό! Αν δεν απαντήσω, κόβω την επικοινωνία μαζί της, δεν το θέλω, είναι φίλη μου. Να της απαντήσω λοιπόν ειλικρινά: “Είσαι χάλια!”; Όχι βέβαια· η φίλη μου δε ζήτησε τη γνώμη μου για εκείνην, αλλά για το φόρεμά της. Μια πιο εύλογα ειλικρινής απάντηση, που, έστω και αν δυσαρεστεί, έχει λιγότερη επιθετικότητα, είναι: “Νομίζω πως θα σου πήγαινε καλύτερα αν τα χρώματα ήταν λιγότερο ζωηρά (ή αν το ντεκολτέ ήταν διαφορετικό, κλπ)”. Προσέξτε τώρα τη διαφορά. Η δική μου αρνητική ανταπόκριση έχει μετατραπεί σε θετική. Αντί να πω, αφού ρωτήθηκα, πως η εκλογή της φίλης, κατά τη γνώμη μου, είναι αρνητική, της λέω ποια εκλογή της μπορεί να είναι πιο σύμφωνη με τη δική μου κρίση. Έτσι η ειλικρίνεια εξακολουθεί να υπάρχει, αλλά από άρνηση γίνεται θέση. Από αποδοκιμασία του άλλου, γίνεται προτροπή για βελτίωση, όπως τουλάχιστον εγώ βλέπω τη βελτίωση αυτή.

Σε πολιτικό επίπεδο, καλούμαι να απαντήσω αν συμφωνώ ή όχι με μια πολιτική πράξη ή παράταξη ή πρόσωπο. Αφού καλούμαι να απαντήσω, οφείλω να απαντήσω (π.χ. ψηφίζω) σύμφωνα με τη δική μου άποψη, χωρίς να παρασύρομαι από ποικίλες επιρροές που προσπαθούν να ασκηθούν πάνω μου. Η αποχή μου από την απάντηση σημαίνει ότι διαφωνώ με τη διαδικασία και κόβω την επικοινωνία· μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες, που πρέπει να τις έχω υπολογίσει. Τις αντέχω; Όχι σπάνια όμως, η εξουσία ενεργεί χωρίς να με έχει ερωτήσει. Να σωπάσω τότε ή να διαδηλώσω την άρνησή μου, αν διαφωνώ στις πράξεις της; Θυμίζω πως, με το επικρατούν ρεπουμπλικανικό πολιτικό σύστημα, εξουσιοδοτούμε περιοδικά τους πολιτικούς μας να αποφασίζουν αυτοί για λογαριασμό μας για όλα τα ζητήματα που μας απασχολούν. Χωρίς να μας ερωτούν! Τέτοια εξουσιοδότηση ενδέχεται να είναι ικανοποιητική, διότι έχομε επιλέξει τους κατάλληλους ανθρώπους για πληρεξούσιους της βούλησής μας. Όχι πάντα, ωστόσο. Και τότε, το σύστημά μας δεν μας αφήνει άλλη διέξοδο από την εκδήλωση της δυσαρέσκειάς μας διαδηλώνοντας. Η διαδήλωση είναι μια οχλοκρατική κοινωνική δραστηριότητα με υποβόσκουσα επιθετικότητα, στην οποίαν εξωθεί το λαό το υπάρχον πολιτικό σύστημα. Ένας νόμος ψηφιζόμενος από την εξουσία συνοδεύεται από τη νόμιμη συνδρομή βίας. Επομένως η οχλοκρατική, απρόκλητη (χωρίς να έχει προηγηθεί ερώτηση) αντίδραση του λαού ενέχει στοιχεία άμυνας για την αντιμετώπιση κρατικής βίας που είναι παρούσα. Η άμυνα δικαιολογείται ως βία αν διενεργείται για την αντιμετώπιση βίας παρούσας και άδικης. Στην προκείμενη περίπτωση η βία (ο ψηφιζόμενος νόμος) είναι παρούσα, αλλά όχι άδικη με το παρόν πολιτικό σύστημα. Είναι όμως ανήθικη, αν αντιβαίνει προς την κοινή βούληση του λαού, ο οποίος δεν ερωτήθηκε και βέβαια το πληρεξούσιο που έχει δώσει στους εκπροσώπους του πολιτικούς δεν μπορεί να είναι λευκή επιταγή. Το ολιγαρχικό σύστημά μας μπορεί να είναι καλύτερο από τη μοναρχία, υστερεί όμως έναντι της δημοκρατίας, μεταξύ των άλλων και επειδή προωθεί την οχλοποίηση (ή υποταγή) του λαού.

ΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 23 Μαΐου 2020

Σε όλα τα ζώα υπάρχει μια ψυχοσωματική ταλάντωση, χάρη στην οποίαν εξασφαλίζεται η επιβίωσή τους. Πεινάνε, τρώνε, χορταίνουν, σταματούν να τρώνε κι ύστερα από λίγη ώρα ξαναπεινάνε, έτσι που η όρεξη ταλαντώνεται. Μόλις χορτάσουν δεν μπορούν να φάνε άλλο και γι΄ αυτό σταματούν. Αρνητική ανάδραση. Μολονότι υπάρχει παρούσα τροφή, την απωθούν τα χορτάτα ζώα. Βαθμιαία ο κόρος υποχωρεί και αν, πριν πεινάσουν, δουν ένα ελκυστικό έδεσμα, ανοίγει η όρεξή τους και πρόωρα τρώνε. Μόλις αρχίσουν να τρώνε, εγκαθίσταται μια θετική ανάδραση, ανοίγει η όρεξή τους. Τρώγοντας έρχεται η όρεξη. Αυτά ισχύουν για τα αγελαία ζώα. Μαζί ισχύει και η απόλυτη ελευθερία με το δίκαιο του ισχυροτέρου.

Κάποια ζώα όμως αναζητούν τροφή όχι για να χορτάσουν την πείνα τους ή επειδή διεγέρθηκε η όρεξή τους από την παρουσία της, αλλά για να την αποθηκεύσουν και να την έχουν εκ των προτέρων τη στιγμή που θα πεινάσουν. Βλέπεις, όταν πεινάσουν, ενδέχεται να μην μπορούν να τη βρουν. Τέτοια ζώα είναι π.χ. οι μέλισσες, τα μυρμήγκια κλπ. Βέβαια η αναζήτηση τροφής είναι κοπιαστική. Ναι, με τις αποθήκες που δημιουργούν τα ζώα αυτά, την έχουν άκοπα μόλις πεινάσουν, αλλά χρειάζονται πολύ μόχθο και ατομικές θυσίες για να την αποκτήσουν και να τη συντηρήσουν. Αυτά ισχύουν για τα κοινωνικά ζώα, εκείνα δηλαδή στα οποία καθένα τους κάνει κάτι διαφορετικό από τα άλλα για τον κοινό σκοπό της δημιουργίας αποθεμάτων. Μαζί έχουν υποχρεωτική ισότητα στην πρόσβαση των αποθηκών τους.

Οι άνθρωποι με τους μηχανισμούς των δευτεροβάθμιων εξαρτημένων αντανακλαστικών και με χέρια κατάλληλα για κατασκευή εργαλείων, αποκτούν Λόγο, χάρη στον οποίον έχουν την ελευθερία να επιλέγουν πόσο αγελαία και πόσο κοινωνικά θα ζουν.

Πλούτος είναι ακριβώς το απόθεμα. Και αυτός ο πλούτος μπορεί να ανήκει στο σύνολο των μελών της κοινωνίας, όπου όλα τα μέλη της έχουν ίση δυνατότητα πρόσβασης σ΄ αυτόν ή, μόνο σ΄ έναν άνθρωπο (ή λίγους), όπου μόνον αυτός(οί) έχουν δυνατότητα πρόσβασης. Πρέπει να σημειώσουμε ότι τέτοιες αποθήκες στα κοινωνικά ζώα δεν ανήκουν σε όλα τα μέλη του ίδιου είδους, αλλά μόνο σε κάποια ομαδοποιημένα σε κοινωνίες. Κι όταν υπάρξει αμφισβήτηση ως προς την κυριότητα, ακολουθεί πόλεμος εξοντωτικός μεταξύ ζώων του ίδιου είδους. Αν σε ένα παρατεταμένο καύσωνα λιώσουν οι κηρύθρες στις κυψέλες και χυθεί το μέλι έξω από τις κυψέλες, ακολουθεί πόλεμος, καθώς όλες οι μέλισσες σπεύδουν για να μαζεύουν το μέλι ανεξάρτητα από το από ποια κυψέλη είχε εκρεύσει, με αποτέλεσμα ολέθριο πόλεμο μεταξύ τους.

Καλό λοιπόν ή κακό πράγμα ο πλούτος; Είναι κύριος παράγοντας για επιβίωση μιας κοινότητας, αλλά και κύρια αιτία πολέμου που είναι πάντοτε καταστροφικός για το είδος.

Πώς αποκτάται ο πλούτος από τους ανθρώπους; Ένας τρόπος είναι η τύχη. Μου πέφτει το λαχείο ή, σκάβοντας για να βρω νερό, βρίσκω χρυσάφι ή πετρέλαιο ή πεθαίνει ένας ξεχασμένος θείος στην Αμέρικα άκληρος και γίνομαι κληρονόμος του. Ο πιο φυσιολογικός τρόπος είναι να εργασθώ σκληρά και να ζω λιτά. Λίγο λίγο κάτι περισσεύει επειδή τα έσοδα από τη δουλειά μου είναι λίγο περισσότερα από τα ελάχιστα έξοδά μου και φασούλι το φασούλι γεμίζει το σακούλι. Ή κλέβω με απάτη ή με βία από κάποιον πλούσιο το βιος του και γίνομαι εγώ πλούσιος, ενώ ο άλλος μένει φτωχός. Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος πλουτισμού όμως είναι άλλος. Έχοντας μαζέψει με έναν από τους παραπάνω τρόπους ένα κεφάλαιο, κάνω μια επιχείρηση. Απασχολώ 1000 εργαζόμενους να κάνουν τη δουλειά που καθενός κοστίζει 100€ μηνιάτικο, αλλά τους δίνω 99€. Αυτοί το δέχονται διότι καλύτερα αδικία 1€, παρά ανεργία. Ο επενδυτής όμως κερδίζει 1000€. Με αυτό τον τρόπο αποκτά πλούτο που τον ξαναεπενδύει και ο πλούτος του αυξάνεται με εκθετικούς ρυθμούς. Σ΄ αυτό τον τελευταίο τρόπο στηρίζεται ο καπιταλισμός, που είναι ένα είδος νόμιμης κλοπής.

Ο καπιταλισμός είναι ίσως το ισχυρότερο κίνητρο προόδου. Κίνητρο ιδίως για την ανάπτυξη τεχνολογίας. Χάρη σ΄ αυτήν έχει επιτευχθεί μεγάλη παράταση του προσδόκιμου επιβίωσης και μείωση της πείνας, φτώχειας, αναλφαβητισμού, παιδικής θνησιμότητας, παρατηρεί ο Norberg εξυμνώντας τον καπιταλισμό. Κι όμως οι άνθρωποι δεν είναι ευδαίμονες. Η ευδαιμονία απαιτεί όχι μόνο κάλυψη των φυσιολογικών και σωματικών αναγκών μας (ευτυχία), αλλά και κάτι παραπάνω, όπως είναι η αγάπη, η κοινωνική αναγνώριση, η αυτοπραγμάτωση του Εγώ.  Έτσι, ένας άλλος ερευνητής, ο Wilkinson, μελέτησε τις 23 πλουσιότερες χώρες του κόσμου και 282 μητροπολιτικές περιοχές των ΗΠΑ. Υπολόγισε αντικειμενικά το βαθμό οικονομικής ανισότητας που υπάρχει σ΄ αυτές και τη συνέκρινε με ένα δείκτη ψυχολογικών/κοινωνικών δεινών, συγκεκριμένα με το προσδόκιμο επιβίωσης, επιδόσεις στα μαθηματικά και γράμματα, παιδική θνησιμότητα, ανθρωποκτονίες, αριθμό φυλακισμένων, γεννήσεις από ανήλικα κορίτσια, ανάπτυξη εμπιστοσύνης, παχυσαρκία, ψυχικές νόσους περιλαμβάνοντας και εθισμό σε ναρκωτικά και οινόπνευμα και κοινωνική κινητικότητα. Υπήρχε εντυπωσιακή ευθεία συσχέτιση μεταξύ ανισότητας και των ψυχοκοινωνικών δεινών. Γι΄ αυτούς τους αρνητικούς λόγους, από την αρχαιότητα προτάθηκε η κοινοκτημοσύνη. Ο Πλάτων στην Πολιτεία του, οι πρώτοι Χριστιανοί, ο κομμουνισμός έχουν κεντρική ιδέα την κοινοκτημοσύνη του πλούτου. Ο Αριστοτέλης την απορρίπτει, αν και δέχεται πως είναι λίγοι αυτοί που συγκρούονται λόγω κοινοκτημοσύνης συγκριτικά με το πλήθος αυτών που έχουν χωριστές περιουσίες. Έτσι προτείνει (ως συνήθως) μια μεσότητα. Η πολιτεία να προστατεύει τους πλουσίους από τους φτωχούς που θέλουν να πάρουν την περιουσία τους, αλλά να υπάρχει ένα όριο στον πλούτο που μπορεί να έχει κάποιος.

Βρίσκομαι μπροστά σε κάποιον που πεινάει, απαιτεί κάτι που έχω, Προφανώς κινδυνεύω να ασκήσει βία πάνω μου. Να του δώσω λίγο φαΐ από το δικό μου, έτσι που να μετριάσω την πείνα του και να μην με απειλεί να κλέψει το δικό μου; Ή μήπως το λίγο που θα του δώσω θα του ανοίξει την όρεξη και πιο έντονα θα θελήσει να με κλέψει; Υπενθυμίζω την ταλάντωση της όρεξης μαζί με τη διεγερσιμότητά της. Ο Χριστός έδωσε μιαν απάντηση. “ὁ ἔχων δύο χιτῶνας μεταδότω τῷ μὴ ἔχοντι“. Και ακόμη πιο πολύ: “Τῷ  θέλοντὶ  σου  κριθῆναι  καὶ  τὸν  χιτῶνα  σου  λαβεῖν,  ἂφες  αὐτῷ  καὶ  τὸ  ἱμάτιον“. Είπαμε, οι πρώτοι Χριστιανοί εφάρμοζαν κοινοκτημοσύνη. Δεν είμαι βέβαιος πόσο εφαρμόσιμο είναι σήμερα. Άλλη λύση είναι να δεχθούμε διαιτησία. Κι εγώ κι ο πεινασμένος ανήκομε σε μια κοινότητα, με ίση πρόσβαση στην εξουσία και δεχόμαστε τη διαιτησία της. Η αρχαιοελληνική δημοκρατία, με πλούσιους αναγκαστικά χορηγούς, ήταν, όπως αποδείχθηκε, εφικτή, λύση.

Η ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrisideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 21 Μαΐου 2020

Πεινάω, διψάω, κρυώνω και θέλω να κάνω έρωτα. Έχω πολλά χαρτονομίσματα και κέρματα στην τσέπη μου, έχω μάλιστα και χρυσές λίρες στο θησαυροφυλάκιό μου, έχω ακόμη πλήθος ομόλογα, μετοχές και γενικά ηλεκτρονικό χρήμα. Ε, λοιπόν τίποτε από όλα αυτά δεν με χορταίνει, δεν με ξεδιψάει δεν μου προσφέρει την ερωτική ηδονή. Το πολύ να κάψω τα χαρτονομίσματα για να ζεσταθώ λιγάκι. Κι όμως όλος ο κόσμος προσπαθεί να έχει χρήματα. Γιατί; Διότι, τίποτα δεν μπορεί να ανταλλαγεί με τόση ποικιλία αντικειμένων και υπηρεσιών, όσο το χρήμα, σχεδόν με τα πάντα. Τόσο πολύ που τείνομε να πιστέψουμε πως με το χρήμα μπορούμε να έχουμε τα πάντα, χωρίς το σχεδόν. Μπορώ να αγοράσω ένα πρόβατο δίνοντας τρεις κότες ή να έχω μια νομική συμβουλή, καθαρίζοντας το γραφείο του δικηγόρου. Αλλά είναι πολύ περιορισμένα τα όσα μπορώ να αποκτήσω ανταλλάσσοντας με πράγματα που έχω ή που μπορώ να κάνω. Το χρήμα υπήρξε μεγάλη ανακάλυψη για την πρόοδο της κοινωνίας και του πολιτισμού. Παίζει το ρόλο του καταλύτη. Διευκολύνει τις διαδικασίες, ενώ το ίδιο μένει αναλλοίωτο καθαυτό στο τέλος τους. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε δυο πράγματα. Πρώτο, ότι η αξία του χρήματος καθαυτού είναι σχεδόν μηδενική. Το χρήμα είναι άχρηστο. Και δεύτερο, με το χρήμα μπορούν να αγορασθούν σχεδόν, αλλά όχι πλήρως, τα πάντα. Ιδιαίτερα, δεν αγοράζονται τα πνευματικά αγαθά. Δεν αγοράζονται η αγάπη, η ελπίδα, η γνώση, η χαρά, η αθανασία κλπ. Το χρήμα μπορεί να ανταλλαγεί με πολλά από όσα χρειάζονται για την ικανοποίηση των αναγκών του αισθητού Εγώ και του κοινωνικού Εγώ, αλλά οπωσδήποτε όχι όλα που χρειάζεται το νοητό Εγώ.

Συνηθίζομε από τρυφερή ηλικία να ζητάμε χρήματα, που μας έχουν γίνει σα φυσική ανάγκη, σαν το φαγητό, το νερό, τον ύπνο. Υπάρχει όμως μια θεμελιώδης διαφορά ανάμεσα στις φυσικές ανάγκες, στις φυσιολογικές επιθυμίες, από τη μια και στη δίψα για χρήμα από την άλλη: Οι φυσικές ανάγκες ταλαντώνονται. Πεινώ, τρώω, χορταίνω, ξαναπεινώ. Η δίψα για χρήμα όμως δεν ταλαντώνεται. Είναι ακόρεστη. Κάθε ανάγκη για χρήμα περισσότερο από όσο αρκεί για να καλύψει τις σωματικές ανάγκες του αισθητού Εγώ, μας προσφέρει μια ικανοποίηση, την ψευδαίσθηση πως ό,τι κι αν επιθυμήσω στο μέλλον θα μπορώ να το αγοράσω με τα χρήματα που διαθέτω. Αυτή η ψευδαίσθηση είναι σαν την ελπίδα, αλλά λήγει πριν από αυτήν. Η αναλογία του χρήματος με τις φυσιολογικές ανάγκες όμως προχωρεί περισσότερο. Τρώω αφενός επειδή πεινώ, που σημαίνει πως στο αίμα μου έχει μειωθεί η συγκέντρωση ορισμένων θρεπτικών ουσιών όπως η γλυκόζη, αλλά και διότι έχω μια ποιοτική προτίμηση για ό,τι γεύομαι. Μου είναι ευχάριστα τα γλυκά, δυσάρεστα τα πικρά. Η εσωτερική ανάγκη μπορεί να επηρεάζει σε κάποιο βαθμό τη γευστική ευαισθησία, αλλά όχι πλήρως. Μπορεί να έχω χορτάσει με το φαγητό που έφαγα, αλλά μου αρέσει να φάω και ένα γλυκό στο τέλος. Η ευχαρίστηση του χορτασμού της πείνας μου γίνεται μέγιστη αν τρώω τη νοστιμιά, ενώ, μαζί με την όσφρηση μάλιστα, με καθοδηγεί αδρά στο τι να επιλέξω να φάω και τι όχι. Όμως αυτό το γλυκό στο τέλος, που το τρώω επειδή μου αρέσει, όχι επειδή πεινάω, αυτό είναι που κυρίως θα με παχύνει, με όλες τις σοβαρές επιπτώσεις της παχυσαρκίας. Το χρήμα έχει και τις δύο ιδιότητες, του χορτασμού και της ευγευσίας. Είναι ανταλλάξιμο και με τις ποικίλες ανάγκες μας, και με πλείστες επιθυμίες μας, που μας ευχαριστεί η ικανοποίησή τους χωρίς να καλύπτουν ανάγκες. Βέβαια σ΄ αυτό που είπα με τη λέξη “ανάγκες” εννοούσα τα κίνητρα του αισθητού Εγώ, ό,τι αυξάνει τις πιθανότητες της επιβίωσής μου και της διαιώνισης του είδους μου. Με τη λέξη “επιθυμίες” εννοούσα τα κίνητρα του κοινωνικού Εγώ, την κοινωνική ανάγκη που έχομε για αγάπη και αναγνώριση από τους άλλους. Εδώ υπάγεται η δίψα για κοινωνική επιτυχία, για αναρρίχηση σε υψηλά αξιώματα, σε θέσεις εξουσίας, πλούτου, αναγνωρισιμότητας κλπ. Με την ικανοποίηση των αναγκών του αισθητού Εγώ απαλλασσόμαστε από τα οδυνηρά συναισθήματα που τις συνοδεύουν· με την ικανοποίηση των αναγκών του κοινωνικού Εγώ προσαποκτούμε τα ευχάριστα συναισθήματα που τις συνοδεύουν. Το χρήμα αγοράζει και τα δύο.

Η αξία του χρήματος όμως περιορίζεται κυρίως στην κάλυψη των αναγκών του αισθητού και του κοινωνικού Εγώ και όχι πλήρως. Η αγάπη δεν εξαγοράζεται εύκολα με χρήμα, αν και η απουσία του μπορεί να κλονίσει την ισχύ της αγάπης. Ακόμη πιο δύσκολα αγοράζεται με χρήμα η ικανοποίηση των πνευματικών αναγκών του νοητού Εγώ. Μπορώ να αναγκάσω κάποιους να ακούν κλασική μουσική ή γενικά να έρχονται σε επαφή με υψηλή τέχνη, αλλά ένα μικρό ποσοστό αυτών θα νοιώθει την ανάταση που μπορεί να προσφέρουν οι καλλιτεχνικές δημιουργίες, που αισθητά μπορούν να εκδηλώνονται με τις αντιδράσεις του φυτικού νευρικού συστήματος, με γέλιο ή κλάμα, με ανατρίχιασμα, με ρίγος συγκίνησης κλπ. Κι αυτή η ανάταση δεν μπορεί να αγορασθεί με χρήμα. Βέβαια, η απουσία του χρήματος μπορεί να τις στερήσει.

Το χρήμα γενικά έχει αξία, διότι μπορεί να διευκολύνει, σαν καταλύτης, την πραγμάτωση των σκοπών όποιου το διαθέτει. Κι αυτή μπορεί να έχει θετική ή αρνητική αξία. Το θετικό ή αρνητικό πρόσημο του σκοπού έχει κοινωνικό χαρακτήρα. Θετικό είναι ότι προάγει την ικανοποίηση του έλλογου περιβάλλοντός του. Έτσι μεγιστοποιείται η ικανοποίηση προσπελάζοντας την ευδαιμονία. Διότι, βοηθώντας το χρήμα την πραγμάτωση μιας νοητής ανάγκης, συνεπάγεται επιπλέον και μια κοινωνική αναγνώριση, μια κοινωνική ανάγκη. Από την άλλη, αρνητικό είναι ό,τι προωθεί τη δυσχέρεια στην ικανοποίηση των αισθητών και κοινωνικών αναγκών της κοινωνίας. Κι αυτή είναι η πιο συνηθισμένη ιδιότητα του υπερβάλλοντος χρήματος, εκείνου δηλαδή που δαπανάται πέρα από την ικανοποίηση των αναγκών του αισθητού Εγώ. Κι αυτό, διότι το χρήμα, μολονότι είναι σύμβολο, έχει υλική υπόσταση, είναι ποσότητα. Και επομένως, η συνάθροισή του στην κατοχή κάποιου ή ολίγων, σημαίνει την έλλειψή του από τους υπόλοιπους πολλούς. Η οικονομική ανισότητα έχει δειχθεί με αδιάσειστα στοιχεία ότι συνδέεται με πολλαπλά δεινά της “πολιτισμένης” τουλάχιστον ανθρωπότητας, όπως έχει δείξει ο Wilkinson. Η έλλειψη χρήματος δηλαδή δημιουργεί δυστυχία και η εξάλειψη της έλλειψης φέρνει ευτυχία, παράταση ζωής, απουσία λιμού, επιδημιών, αναλφαβητισμού, παιδικής θνησιμότητας κλπ (Norberg). Η περίσσεια χρήματος όμως με την ανισότητα που δημιουργεί υπό τις παρούσες συνθήκες, μάλλον δεινά παρά ευδαιμονία συνεπάγεται.

 

ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑΣ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 19 Μαΐου 2020

Επανειλημμένα το έχω επισημάνει, αλλά αυτή τη φορά, γνωρίζω πως έχω λόγους να είμαι προκατειλημμένος. Ο Νικηφόρος Μανδηλαράς, από την ορεινή Κόρωνο της Νάξου, ορφανός από μητέρα και με πατέρα αγράμματο, μεγάλωσε στο σπίτι μας σα να ήταν ο μεγάλος αδελφός μας. Στο Γυμνάσιο δεν γνώρισε βαθμό άλλον από το 20 σε όλα τα μαθήματα. Στην τελευταία τάξη ήλθε η στιγμή, ως ο άριστος μαθητής, να γίνει σημαιοφόρος. Η επέμβαση της χωροφυλακής το απαγόρευσε. Ο ίδιος ο γυμνασιάρχης του, έχω ακούσει, είχε καταθέσει στην αστυνομία πως “είναι λίαν ευφυής, διό και εξόχως επικίνδυνος”. Ήταν το 1947.

Χωρίς φροντιστήριο εισήλθε από τους πρώτους στη νομική σχολή. Ως δικηγόρος έπειτα μετέσχε σε πολλές δίκες, συχνά με πολιτική χροιά. Κορυφώθηκε η δικανική δραστηριότητά του στη δίκη του ΑΣΠΙΔΑ. Έλειπα εκτός Ελλάδας τότε και γι΄ αυτό οι μαρτυρίες μου δεν είναι άμεσες. Στο στρατοδικείο αποκάλυψε τα σχέδια των κατηγόρων ότι ετοιμάζονταν να καταλύσουν τη νομιμότητα. Παρουσίασε πιστοποιητικό ενός ψυχιάτρου, το οποίο αμφισβητούσε την ψυχική υγεία του Γεώργιου Παπαδόπουλου, αλλά ο Πρόεδρος του στρατοδικείου δεν δέχθηκε να το παραλάβει. Ο ψυχίατρος βρέθηκε απαγχονισμένος λίγο μετά την εγκατάσταση της δικτατορίας. Ο ίδιος ο Μανδηλαράς δέχθηκε ευθείες απειλές για τη ζωή του μέσα στο δικαστήριο από τους πρωταγωνιστές του πραξικοπήματος που ακολούθησε.

Ο Νικηφόρος Μανδηλαράς είχε αριστερή ιδεολογία, αλλά δεν ήταν μέλος κανενός κόμματος. Αυτό του έδινε το μοναδικό πλεονέκτημα να είναι ελεύθερος. Μπορούσε να ασκεί κριτική εναντίον οποιουδήποτε κόμματος και οποιασδήποτε παράταξης, χωρίς να απειλείται με διαγραφή από το κόμμα. Το κόστος όμως ήταν μεγάλο. Δεν είχε το παραμικρό δίκτυο ασφάλειας που θα μπορούσε να του προσφέρει η συμμετοχή του σε ένα οργανωμένο κόμμα, αν βρισκόταν σε δυσχερή θέση. Και βρέθηκε.

Με την εγκατάσταση της δικτατορίας κρυβόταν σε σπίτια γενναίων φίλων, ενώ τα όργανα της χούντας τον καταζητούσαν παντού. Σχεδόν ένα μήνα μετά τη δικτατορία προσπάθησε να φύγει κρυφά από την Ελλάδα προς την Κύπρο. Φαίνεται πως στις 17 Μαΐου επιβιβάσθηκε σε πλοίο. Το πτώμα του βρέθηκε σε μια ακτή της Ρόδου. Ήταν δολοφονία;

Η δολοφονία έχει δύο σκέλη: Δόλο και φόνο. Δόλος υπήρχε. Είχε δεχθεί επίσημα απειλή για τη ζωή του μέσα στο δικαστήριο, είχε κινητοποιηθεί ο κρατικός μηχανισμός για να εντοπισθεί, ήταν, επομένως, στοχευμένος, προγραμμένος. Φόνος όμως υπήρξε;

Η ιατροδικαστική έκθεση στηρίχθηκε σε δύο κύρια ευρήματα που περιγράφει. Αναφέρει ένα αιμάτωμα των μαλακών μορίων στη κροταφική χώρα, ενώ στους πνεύμονες και στο στομάχι του βρέθηκαν διάτομα, που είναι θαλασσινοί μικροοργανισμοί. Στηριγμένοι σ΄ αυτά κυρίως τα στοιχεία, κατέληξαν στο ότι επρόκειτο για ατύχημα. Την ώρα που τον κατέβαζε με σωσίβιο από το πλοίο ο καπετάνιος, χτύπησε την κεφαλή του στα πλευρά του πλοίου, έχασε τις αισθήσεις του, αναίσθητος μέσα στο νερό εισρόφησε θάλασσα και πνίγηκε. Στη στεριά τα ρούχα του βρέθηκαν λίγα μέτρα μακριά από το πτώμα του, αλλά το κύμα ήλθε και τον έγδυσε, του αφαίρεσε τα μανίκια κλπ. Η ισχυρή υπόνοια από φωτογραφίες για λογχισμό στο θώρακα δεν συζητιέται. “Κάταγμα δεν υπήρχε”, έγραφε η ιατροδικαστική έκθεση.

Όμως μετά τη μεταπολίτευση έγινε εκταφή. Και στην κεφαλή από την άλλη μεριά που αναφερόταν ότι υπήρξε αιμάτωμα φάνηκε ένα μεγάλο συντριπτικό κάταγμα του κρανίου. Η περιοχή ήταν θρυμματισμένη. Και όμως οι ιατροδικαστές έγραφαν ότι “Κάταγμα δεν υπήρχε”. Δεν ήταν αμέλειά τους, ούτε ξέχασαν να το γράψουν ή ξέχασαν να ελέγξουν για κάταγμα. Για να γράφουν έτσι, σημαίνει πως αναζήτησαν και δεν βρήκαν κάταγμα. Ανεπάρκειά τους ή ψεύδος; Για να εξετάσουν το κρανίο, το είχαν κόψει με πριόνι και η τομή περνούσε μέσα από το κάταγμα. Επομένως, είδαν το κάταγμα και εντελώς συνειδητά έγραψαν ψευδώς ότι “κάταγμα δεν υπήρχε”. Με αυτό το στοιχείο μπορεί να αμφισβητηθεί το σύνολο της ιατροδικαστικής έκθεσης. Βρέθηκαν πραγματικά διάτομα στο στομάχι και στους πνεύμονές του; Ποιος ξέρει! Αλλά, και αν πραγματικά βρέθηκαν, τι σημαίνει αυτό; Αν ο Νικηφόρος κολύμπησε κάποια χιλιόμετρα για να φθάσει στην ακτή, είναι δυνατό να μην ήπιε και εισέπνευσε μια ποσότητα θαλασσινού νερού με διάτομα; Τα λοιπά στοιχεία είναι μαρτυρίες που οποιοσδήποτε μπορεί να αμφισβητήσει. Ο Μανδηλαράς με τη σωματική διάπλαση που είχε ήταν απίθανο να τραυματιστεί πηδώντας από το πλοίο και να μην καταφέρει να κολυμπήσει μέχρι τη στεριά. Επίσης από φωτογραφίες του νεκρού Μανδηλαρά φαίνεται πως είχε δεχτεί χτυπήματα στο κεφάλι και είχε μια τρύπα στο θώρακα. Ακόμα, όταν βρέθηκε το πτώμα του, έτρεχε αίμα από το αυτί του, κάτι που δε θα μπορούσε να συμβεί αν είχε πνιγεί. Επιπλέον υπάρχει η μαρτυρία Ροδίτη δικηγόρου, φίλου του Μανδηλαρά, σύμφωνα με την οποία στις 18 Μαΐου τον πλησίασε μέσα στο δικαστικό μέγαρο ένας χωρικός και του είπε πως μεταφέρει μήνυμα του Μανδηλαρά που κρύβεται στην παραλία της Λάρδου. Ο δικηγόρος με τον ίδιο χωρικό έστειλε μήνυμα στον Μανδηλαρά ζητώντας του να ορίσει τόπο συνάντησης, καθώς όμως δεν έλαβε απάντηση αποφάσισε την επομένη να ψάξει να τον βρει μόνος του. Στη διαδρομή με το αυτοκίνητο τον παρακολουθούσαν άνδρες της ασφάλειας και έμαθε ότι οι αρχές αναζητούσαν έναν δραπέτη. Δύο μέρες αργότερα ο δικηγόρος Χιωτάκης έμαθε από τις εφημερίδες ότι ξεβράστηκε το πτώμα ενός άγνωστου άνδρα στην παραλία Γενναδίου. Στη δίκη που ακολούθησε ο καπετάνιος του πλοίου καταδικάστηκε σε δώδεκα μήνες φυλάκιση για ανθρωποκτονία εξ αμελείας. Αργότερα ο πλοίαρχος έφυγε οικογενειακώς για την Νότια Αφρική, όπου πολύ σύντομα απεβίωσε υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες.

Με όλες τις παραπάνω επιφυλάξεις που διατύπωσα, δεν μου μένει καμιά αμφιβολία. Ο Νικηφόρος Μανδηλαράς δολοφονήθηκε! Γιατί άραγε; Επειδή ήταν αριστερός; Μα εκείνη την εποχή, πάνω από 20 χρόνια μετά την ολοσχερή στρατιωτική ήττα της αριστεράς στον εμφύλιο πόλεμο, δεν υπήρχε ούτε ένας ένοπλος αριστερός στην Ελλάδα. Μήπως όμως η ακροδεξιά παράταξη φοβόταν την πολιτική ισχύ της αριστεράς; Μα ο αρχηγός της παράταξης που είχε εξοβελισθεί από την εξουσία, παρά την πλειοψηφία που είχε, ήταν εκείνος που το Δεκέμβριο του 1944 είχε καταστείλει το κίνημα της αριστεράς στην Αθήνα. Γιατί φοβόταν η παντοδύναμη εκείνη τη στιγμή χούντα το Νικηφόρο Μανδηλαρά, όταν μάλιστα δεν ήταν μέλος του κομμουνιστικού ή άλλου αριστερού κόμματος; Η απάντηση, νομίζω, ήταν ακριβώς αυτή. Ο Νικηφόρος ήταν το είδος που εξαιρετικά σπανίζει στην πολιτική: Ήταν ένας ελεύθερος, δημοκράτης άνθρωπος. Διό και εξόχως επικίνδυνος!

 

 

 

 

 

 

ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 16 Μαΐου 2020

Το αστυνομικό το κράτος ελέγχει σε υπερβολικό βαθμό τα πάντα στους πολίτες του. Η εξουσία εξορισμού έχει νόμιμο δικαίωμα να ασκεί βία διαμέσου της αστυνομίας. Οι σοφοί πρόγονοί μας, θεωρούσαν την πολιτεία μεγαλύτερο και τελειότερο αγαθό από οποιουδήποτε ανθρώπου: “Εἰ γὰρ καὶ ταυτὸν ἐστιν (τἀνθρώπινον ἀγαθὸν) ἑνὶ καὶ πόλει, μεῖζον γε καὶ τελειότερον τὸ της πόλεως φαίνεται καὶ λαβεῖν καὶ σώζειν” (Αριστοτέλης),. Τέτοια στάση όμως, αν είναι ανεξέλεγκτη, οδηγεί σε θέσεις σαν των N.Machiavelli, A.Hitler, И.Ста́лин. Το πρόβλημα, αν ο άνθρωπος υπάρχει για την πολιτεία του ή η πολιτεία για τον άνθρωπο, παραμένει άλυτο. Στον ολοκληρωτισμό η κρατική τάξη επιβάλλεται στην ποικίλλουσα και συχνά αντιφατική βούληση των πολιτών· στην οχλοκρατία η βούληση του λαού είναι πάνω από οποιαδήποτε τάξη· στη δημοκρατία η βούληση του λαού ισχύει εφόσον συνάδει με την κρατική τάξη που, με τη σειρά της, διαμορφώνεται από το λαό. Τις ολοκληρωτικές τάσεις που επικράτησαν από την εποχή του Φιλίππου ως τον 20ο αιώνα αμφισβήτησε φιλοσοφικά ο B.Spinoza: “Η δημοκρατία είναι η πιο λογική μορφή διακυβέρνησης, γιατί σε αυτήν υποβάλλονται σε έλεγχο από την εξουσία οι πράξεις όλων, αλλά όχι η κρίση και η σκέψη τους”. Αυτός ο περιορισμός της κρατικής εξουσίας δεν άρκεσε στα σύγχρονα χρόνια, όταν γίνεται αποδεκτό ότι η πολιτεία δεν μπορεί να ελέγχει ούτε κάποιες πράξεις των πολιτών,  π.χ. τον έρωτά μου μέσα στο σπίτι μου (πολιτικά δικαιώματα). “Τὰ ἐν οἴκῳ μὴ ἐν δήμῳ“. Η Γαλλική και η Αμερικανική επανάσταση (τέλη 18ου αιώνα) διακήρυξαν συνταγματικές εγγυήσεις δικαιωμάτων του πολίτη. Ο κίνδυνος του ολοκληρωτισμού, ωστόσο, έγινε προφανής, ιδιαίτερα μετά το ναζιστικό ολοκληρωτισμό, έτσι που ο ΟΗΕ διακήρυξε τα ανθρώπινα δικαιώματα με παμψηφία των παρόντων ή αποχή. Αυτά περιλαμβάνουν αστικά και πολιτικά δικαιώματα, όπως το δικαίωμα στη ζωή και την ελευθερία, την ελευθερία σκέψης και έκφρασης, την ισότητα ενώπιον του νόμου, καθώς και οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα, όπως το δικαίωμα στην εργασία, στην υγεία, στην τροφή, στην κατοικία, την ιατρική περίθαλψη, την εκπαίδευση και το δικαίωμα συμμετοχής στον πολιτισμό. Αυτή η διακήρυξη διαφέρει από άλλες ανάλογες κατά το ότι αφορά όλους τους ανθρώπους και όχι μόνο τους πολίτες μιας χώρας. Η τερατώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας τις τελευταίες δεκαετίες ανάγκασε την Ευρωπαϊκή Ένωση να προχωρήσει (2016) στην απαγόρευση όχι μόνο των περιορισμών στη σκέψη και σε πράξεις ατόμων, αλλά και στην επεξεργασία των δεδομένων.

Με τέτοιους περιορισμούς γίνεται προσπάθεια να ελεγχθεί η επιβολή περιορισμών από την πολιτεία ή από ιδιώτες που διαθέτουν τα μέσα πάνω στα άτομα. Τέτοιος έλεγχος θα είχε αποτρέψει τη ναζιστική προσπάθεια να εξοντωθούν Εβραίοι, Ρομά και κομμουνιστές ή, για τα δικά μας δεδομένα, την προσπάθεια της “βασιλευόμενης δημοκρατίας” να ελεγχθεί η σκέψη των πολιτών της με τα “πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων”, που εκδίδονταν από την αστυνομία, και χωρίς αυτά ήταν αδύνατος ο διορισμός σε δημόσια θέση ως τον εκτοπισμό ή και την εκτέλεση.

Διάβαζα πρόσφατα, δεν θυμάμαι ακριβείς λεπτομέρειες, ότι ένας Κινεζοαυστραλός, ή άλλης ασυνήθιστης προέλευσης, μάζεψε όλες τις φωτογραφίες που κυκλοφορούν στο facebook, instagram και λοιπά ηλεκτρονικά μέσα, μαζί με όποιες πληροφορίες παρέχονταν από τους απεικονιζόμενους. Τις ταξινόμησε και τους έκανε προσωπομετρική ανάλυση, μήκος, χρώμα κλπ μύτης, αυτιών, ματιών κλπ. Έθεσε το αρχείο του στη διάθεση αστυνομιών, με το αζημίωτο βέβαια. Χάρη σ΄ αυτό το αρχείο, αποκαλύφθηκαν ληστείες που είχαν καταγραφεί από κάμερες, αλλά οι δράστες δεν ήταν αρχειοθετημένοι από την αστυνομία. Ο άνθρωπός μας δεν έκανε καμιά παράνομη πράξη. Τις φωτογραφίες που μάζεψε τις είχαν εκθέσει αυτοβούλως οι ίδιοι. Κακό είναι; Γιατί δηλαδή να μην το κάνει αυτό μια πολιτεία για τους πολίτες της, προκειμένου να τους προφυλάξει από τα αντικοινωνικά στοιχεία της; Αν, αντί των προσωπομετρικών στοιχείων έχουν αρχειοθετηθεί τα δακτυλικά αποτυπώματα, ή το DNA των πολιτών μόλις εγγράφονται στα μητρώα του ληξιαρχείου, θα είναι πιο αποδεκτό; Στη χώρα μας τον τελευταίο καιρό βλέπομε να επιστρατεύεται η αστυνομία για να ελέγξει τις κινήσεις των πολιτών, προκειμένου να περιορισθεί η εξάπλωση μιας πανδημίας. Πόσο παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα με τέτοιες αγαθοποιές για την κοινωνία πράξεις της αστυνομίας και του κράτους;

Η ταυτότητά μας, το Εγώ μας, έχει τρεις υποστάσεις. Το νοητό Εγώ είναι άβατο για όλο τον κόσμο και έχει δεσποτική σχέση πάνω στο αισθητό και το κοινωνικό Εγώ. Εγώ ο αισθητός είμαι ό,τι Εγώ ο νοητός έχω και Εγώ ο κοινωνικός είμαι ό,τι Εγώ ο νοητός θέλω. Υποφέρω εγώ, ο άβατος νοητός Εγώ, όταν στερηθώ κομμάτια του αισθητού Εγώ μου, αν μου αφαιρέσουν ένα πόδι, την οδοντοστοιχία μου, το ξύλινο ποδάρι ή το μπαστούνι μου, το σπίτι, την περιουσία, την πατρίδα μου, ό,τι υπάγεται στην κτητική αντωνυμία “μου”. Αναγνωρίζω όμως ότι για κάποια από αυτά μπορεί να υπάρχουν συνιδιοκτήτες, όπως η οικογένειά μου και οι συμπατριώτες μου. Υποφέρω ακόμη όταν τα “θέλω” μου περιορίζονται από τα “θέλω” του έλλογου περιβάλλοντός μου, της κοινωνίας μου, έστω και αν αυτό το “θέλω” της το έχω εσωτερικεύσει στο νοητό Εγώ μου σαν “πρέπει”. Είμαι ανίκανος να εξασφαλίσω μόνος μου αυτή την απαίτηση του νοητού Εγώ μου να μην υποφέρω και αναθέτω αυτό το ρόλο στην κοινωνία μου. Αυτή, όσο επαρκής είναι, θα με προστατεύσει απέναντι στην απειλή των άλλων, για καθένα από τους οποίους όμως, ο άλλος είμαι και Εγώ. Ποια είναι τα σύνορα ανάμεσα στην αγαθοποιό δράση της αστυνομίας απέναντι σε φυσικές ή κοινωνικές απειλές και τους βλαπτικούς περιορισμούς που θα υποστώ γι΄ αυτή μου την ευεργεσία;

Η απάντηση είναι διττή. Πρώτο, καθένας έχει γνώση τι από την ταυτότητά του έχει αρχειοθετηθεί. Δεύτερο, ο έλεγχος του μηχανισμού βρίσκεται στην εξουσία του δήμου και όχι ενός ολοκληρωτισμού ή οχλοκρατίας. Καθώς η ύπαρξη αρχόντων με εξουσία και αρχομένων με πειθαρχία είναι απαραίτητη για τέτοιο σκοπό, η λύση είναι συγχρόνως αξιοκρατική, όποτε απαιτείται ειδική γνώση με εμπειρία και διαχρονική με εναλλαγή στους ρόλους των αρχόντων εκπεριτροπής όλων των πολιτών όποτε αρκεί ο κοινός νους για την κοινή βούληση. Αυτός είναι διάσπαρτος στο σύνολο της κοινωνίας. Η γνώση είναι βαθιά σε πολύ στενό τομέα ξεχωριστά για τον καθένα, αλλά διαφορετική από τον ένα στον άλλο, έτσι που είναι πιθανότερο ο κοινός νους να ενυπάρχει στατιστικά σε ένα διαβουλευόμενο σύνολο, παρά σε ένα προεπιλεγμένα εκλεγμένο δείγμα αρχόντων του.

 

 

 

 

Όμορφη Πόλη

ΤΟ BLOG

15/05/2020 07:01 EEST | Updated 4 ώρες πριν

Όμορφη Πόλη

Το περιγραφόμενο όραμα δεν είναι ουτοπία

• Δημήτρης Α. Σιδερής Ομότιμος καθηγητής καρδιολογίας
• Huffington Post, 15 Μαΐου 2020

Θυμάμαι παιδάκι στη Σύρο. Ανάσερνα με τον κουβά νερό από τη στέρνα (βάθος 4 μέτρα), άναβα φωτιά με ξύλα, ζέσταινα νερό, έβαζα τη σκάφη και πλενόμουν. Μεγάλος κόπος! Για τί; Αμέσως μετά θα έπαιζα στην αυλή ή στην αλάνα και θα ξαναλερωνόμουν! Το χειμώνα ανάβαμε το μαγκάλι. Ζέστη γύρω με δηλητηριώδεις αναθυμιάσεις μονοξειδίου του άνθρακα, παγωμένα τα άλλα δωμάτια. Φανταζόμουν τα διαμερίσματα στην Αθήνα με το λουτρό και το καλοριφέρ. Άσε που η συγκοινωνία ήταν 3 φορές την εβδομάδα, 7 ώρες ταξίδι ως τον Πειραιά. Πώς να μην οραματίζομαι την Αθήνα;

Η ”αστυφιλία” όμως δεν είναι στο DNA των Ελλήνων. Έγινε με οικονομικά κίνητρα. Ήλθε το σχέδιο Μάρσαλ. Με τον όρο να ξοδευθεί στην Αθήνα, λίγο στη Θεσσαλονίκη, διότι κάθε επιχείρηση έχει ανάγκη από άλλες επιχειρήσεις εκεί γύρω και δρόμοι δεν υπήρχαν. Για να κατασκευάσει τρένα ο Τρικούπης, πτωχεύσαμε. Πιο σημαντικό όμως ήταν ότι είχαμε τον ολέθριο εμφύλιο. Για να μην επιστρατεύουν τους νέους οι αντάρτες σε κάθε χωριό που έμπαιναν, έπρεπε να μην υπάρχουν νέοι στα χωριά.

Θυμάμαι ακόμη όταν πρωτόρθα στην Αθήνα πόσο εντυπωσιάσθηκα από τα πανέμορφα νεοκλασικά κτήρια. Κατεδαφίστηκαν για να οικοδομηθούν με αντιπαροχή οι σαν κουτιά πολυκατοικίες για να χωρέσουν τόσοι που συνωστίζονταν στην πρωτεύουσα. Και το χτίσιμο των πολυκατοικιών χρειαζόταν χέρια προσελκύοντας κι άλλους κι άλλους. Μια πόλη που όταν πρωτοέγινε πρωτεύουσα είχε γύρω στους 10 000 κατοίκους έχει τώρα γύρω στα 4 εκατομμύρια. Τα 3 ποτάμια της εξαφανίσθηκαν, έγιναν υπόγειοι οχετοί. Θυμάμαι, φοιτητής, τον Κηφισό και τον Ιλισό. Τώρα, όταν βρέχει λίγο παραπάνω τα ποτάμια εκδικούνται και ξαναεμφανίζονται στην επιφάνεια διεκδικώντας τα φυσικά δικαιώματά τους.

Οι μεγαλουπόλεις τρέφονταν από τα προϊόντα που τους έφερνε η επαρχία. Τώρα έχομε λεμόνια από την Αργεντινή, πατάτες από την Αίγυπτο, φιστίκια από την Τουρκία κλπ. Μια καταστροφή από συνωστισμό στις μεγαλουπόλεις και ερήμωση στην επαρχία που μας πήρε 200 χρόνια για να την πετύχουμε. Και τώρα, με μια πανδημιούλα, αρχίζομε να αισθανόμαστε την ανάγκη να την επανορθώσουμε σε λίγα χρόνια. Αίτια των νόσων είναι μικρόβια και ιοί· των επιδημιών όμως είναι ο συνωστισμός. Τα νησιά που έχομε εγκαταλείψει απειλούνται από γείτονες, ενώ η άμυνά τους μας κοστίζει πολύ. Η ανακατανομή του πληθυσμού είναι ανάγκη οικονομική, εθνική, οικολογική, υγιεινή. Μη μου πείτε ”δε γίνεται”. Αφού έγινε η κεντρομόλος κίνηση, είναι δυνατή και η φυγόκεντρος. Πώς φαντάζομαι την αναδόμηση του κράτους μας; Υπάρχουν πολλοί τρόποι. Φαντάζομαι και παρουσιάζω έναν που έχει πολλές παραλλαγές.

Χρειάζονται ταυτόχρονα ελκυστικά κίνητρα προς τους ερημωμένους τόπους, εγκαταλειμμένα χωριά και νησάκια αφενός και απωθητικά αντικίνητρα στις μεγαλουπόλεις αφετέρου. Όλες οι πόλεις έχουν κοινές ανάγκες, ύδρευση, ηλεκτροδότηση, καθαριότητα κλπ. Καθεμιά όμως έχει τη δική της φυσιογνωμία, ανάλογα με το σκοπό της που εξαρτάται σημαντικά από τη γεωγραφία της. Η Αθήνα, πρωτεύουσα, συγκεντρώνει εθνικές κεντρικές υπηρεσίες και ανάλογα πρέπει να είναι οικοδομημένη. Η Θεσσαλονίκη είναι το φυσικό λιμάνι όλων των Βαλκανίων. Θα χαρούν και θα πληρώσουν ευχαρίστως οι γείτονες για να διαμορφωθεί η πόλη γι΄ αυτό το σκοπό. Ανάλογοι μοναδικοί σκοποί ισχύουν για κάθε πόλη.

Η εγκαταλειμμένη ύπαιθρος πρέπει να διαμορφωθεί ανάλογα με τη γεωγραφία της. Αγροτοκτηνοτροφική καλλιέργεια κυρίως, αλλά όχι μόνο, στα στεριανά χωριά, παραγωγή ενέργειας από ανέμους, ήλιο, κύματα και καλλιέργεια κάθε είδους θαλασσινών στα νησιά. Παράλληλα, αλλά όχι αποκλειστικά, τουριστική ανάπτυξη για την 3-5 μηνών ετησίως λειτουργία της. Οι δρόμοι που υπάρχουν σήμερα και τα ταχύπλοα – ακούω φουσκωτά με εξωλέμβια και ταχύτητα 30 κόμβων – βραχύνουν τις αποστάσεις από τα αστικά κέντρα. Αυτά, αποτελούν πόλο έλξης για τους ανέργους, που αφθονούν στον τόπο μας. Για να προϋπάρξουν τέτοιες υποδομές, απαιτείται υποχρεωτική εργασία, όπως αυτή από το στρατό. ”Κάθε άνθρωπος, πλούσιος ή φτωχός, πρέπει να προσφέρει δυο χρόνια από τη ζωή του στο κράτος, όχι σκοτώνοντας άλλους ανθρώπους, αλλά υπερνικώντας αρρώστιες, αποστραγγίζοντας τέλματα, αρδεύοντας ερήμους, σκάβοντας διώρυγες και γενικά συμμετέχοντας με δημοκρατικούς όρους στα περιβαλλοντικά και κοινωνικά έργα με τα οποία ανοικοδομείται, τόσο αργά και επώδυνα, ό,τι καταστρέφει ο πόλεμος τόσο γρήγορα” (W. James). Μόλις κατασκευασθούν έργα υποδομής, περιλαμβάνοντας και ύδρευση από αφαλάτωση όπου χρειάζεται, η επιχείρηση πωλείται από το κράτος σε όποιον ιδιώτη διαθέτει κεφάλαια, ή συνεχίζει να λειτουργεί με κρατικά κεφάλαια. Να η έλξη προς την ερημιά.

Κάθε μεγαλούπολη, πρέπει να διαμορφωθεί ανάλογα με το δικό της σκοπό, όπως αναφέρθηκε. Ποικίλα πολεοδομικά σχέδια σχεδιάζονται και από αυτά επιλέγεται κάποιο που το εγκρίνουν οι δημότες, πρακτικά ένα τυχαίο, κληρωμένο, δείγμα αυτών των πολιτών, όπως οφείλει να γίνεται σε μια δημοκρατικά επιλεγμένη τοπική αυτοδιοίκηση, αλλά έστω και με κλήρωση αντίστοιχης επιτροπής από την υπάρχουσα ολιγαρχική δομή της. Σε αυτά τα σχέδια περιλαμβάνονται οι κοινές οικοδομές, αλλά και ”διατηρητέες” και ”κατεδαφιστέες”. Ο χαρακτηρισμός είναι υποχρεωτικός. Η διατήρηση γίνεται από τον ιδιοκτήτη με διατήρηση της πρόσοψης και, αφού είναι υποχρεωτική, με δαπάνες του δήμου. Αν δεν γίνει σε συγκεκριμένη προθεσμία, γίνεται κατάσχεση και η συντήρηση γίνεται από το δήμο. Ανάλογα με τη φύση του διατηρητέου, μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε για κατοικία είτε για πώληση ή για να χρησιμοποιηθεί για πολιτιστικές εκδηλώσεις ή δημόσιες υπηρεσίες. Κάτι ανάλογο ισχύει για τα κατεδαφιστέα. Μπορεί να πρέπει να κατεδαφισθούν, διότι είτε είναι ετοιμόρροπα και επικίνδυνα για τους διερχόμενους πολίτες ή βρίσκονται έξω από το πολεοδομικό σχέδιο. Και στις δύο περιπτώσεις η δαπάνη πρέπει να αναληφθεί από το δήμο και το έργο να εκτελεσθεί είτε από τον ιδιοκτήτη είτε από τον ίδιο το δήμο. Οι δημότες που θα αποζημιωθούν και θα μείνουν άστεγοι, μπορούν είτε να αγοράσουν σπίτι μέσα στο σχέδιο ή να μετοικήσουν στην ύπαιθρο όπου θα βρουν δουλειά και φθηνή στέγη. Ο δήμος θα βρει χρήματα φορολογώντας τους δημότες που επιθυμούν να μείνουν εντός του δαπανηρού σχεδίου της μεγαλούπολης, πληρώνοντας έτσι την απόλαυση της όμορφης, ευρύχωρης πια, πόλης τους διαμορφωμένης σύμφωνα με τις επιθυμίες τους. Αλλιώς πουλούν τα ιδιόκτητά τους (αν δεν βρεθεί αγοραστής, ο δήμος υποχρεωτικά τα αγοράζει) και μετοικούν στα προγονικά χωριά τους. Να η απώθηση από μεγαλουπόλεις.

Το περιγραφόμενο όραμα δεν απαιτεί άδεια ”προστατών/εταίρων”, αυξάνει την παραγωγική ισχύ του τόπου μας και την αντίστασή του σε πανδημίες και επίβουλους γείτονες. Ξαναδιαβάζοντάς το μου θυμίζει το ”Παραμύθι χωρίς Όνομα”. Όμως η ιστορία της Π. Δέλτα, αν και αλληγορική, ήταν αληθινή!

ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Πρωινός Λόγος, 14 Μαΐου, 2020

Εδώ και δυο μήνες ελεγχόμαστε από την αστυνομία. Είναι αυτό ολοκληρωτισμός; Εύκολα αποδεικνύεται ότι δεν είναι, αλλά σίγουρα τον πλησιάζει. Με τον ολοκληρωτισμό θα ασχοληθώ σήμερα. Ολοκληρωτικό είναι ένα καθεστώς που ελέγχει και κατευθύνει άμεσα ή έμμεσα τις κοινωνικές δραστηριότητες των ατόμων (Βικιπαίδεια).  Είναι συναφές με την απόλυτη μοναρχία, δικτατορία, αυτοκρατορία κλπ. Πριν από λίγα χρόνια έγινε διεθνής απόπειρα να καταδικαστεί κάθε ολοκληρωτισμός. Οι κοινοβουλευτικοί μας εκπρόσωποι δεν ψήφισαν την καταδίκη των εγκλημάτων του Εθνικοσοσιαλισμού και του Σταλινισμού. Μα αν καταδικάζεις κάποιον ολοκληρωτισμό και δεν καταδικάζεις ΚΑΘΕ ολοκληρωτισμό τότε είσαι ασυνεπής και προκατειλημμένος. Πολλοί κατέκριναν τη στάση των πολιτικών μας. Έχουν δίκιο;

Ο φόνος είναι καταδικαστέος. Σε κανένα δεν επιτρέπεται να αφαιρεί τη ζωή ενός άλλου. Υπάρχει μία μοναδική εξαίρεση, στην οποία ο φονιάς δεν θεωρείται ένοχος: «Άμυνα είναι η αναγκαία προσβολή του επιτιθέμενου στην οποία προβαίνει το άτομο, για να υπερασπισθεί τον εαυτό του ή άλλον από άδικη και παρούσα επίθεση που στρέφεται εναντίον τους» (Ποινικός κώδικας). «Άδικη» και «παρούσα»!. Παρά τη σαφήνεια του ορισμού, υπάρχει συχνά πρόβλημα, ιδίως ως προς τον ορισμό του «αδίκου».  Σε ένα πόλεμο όλοι σκοτώνουν αντιπάλους διότι η απειλή είναι παρούσα, ενώ ποιος έχει δίκιο, είναι αδύνατο να εξετασθεί την ώρα της μάχης. Έτσι, από ηθική σκοπιά, το ουσιαστικό στοιχείο είναι ότι αν δεν υπάρξει άμυνα, η βλάβη (π.χ. φόνος) κάποιου δεν αποσοβείται, απλώς αλλάζει το θύμα. Σε αντίθεση με την άμυνα, στην εκδίκηση δεν υπάρχει το στοιχείο της άμεσης παρουσίας μιας απειλής.

Ο ολοκληρωτισμός είναι καταδικαστέος. Υπάρχει μια εξαίρεση. Όταν εφαρμόζεται για να αποφευχθεί βλάβη ενός κράτους που η απειλή εναντίον του είναι παρούσα και άδικη ή που, αν δεν εφαρμοσθεί, δεν αποφεύγεται μια μεγάλη βλάβη ενός κράτους, απλώς αλλάζει το θύμα. Τι έγινε με τους ολοκληρωτισμούς του εθνικοσοσιαλισμού και του σταλινισμού;

Η Γερμανία μετά την ήττα στον Α΄ΠΠ από τους Άγγλους, Γάλλους, Αμερικανούς, υποβλήθηκε σε ακραίες ποινές. Στηρίζονταν στο δίκαιο του πολέμου, που, πάντοτε, κατά τον ηττημένο, είναι εύλογα άδικες. Χάος ακολούθησε μέσα σ΄ αυτό το κράτος, ώσπου ανέλαβε την εξουσία ο A. Hitler. Εκλέχτηκε (σχεδόν) δημοκρατικά και εφάρμοσε τυπικές καταπιεστικές αρχές του ολοκληρωτισμού. Η τάξη αποκαταστάθηκε. Το κράτος ανέρρωσε οικονομικά και άρχισε να απειλεί στον οικονομικό τομέα τους νικητές. Στα μέτρα που έλαβε ο Χίτλερ περιλαμβανόταν καταστολή κάποιων. Η απειλή που δεχόταν η Γερμανία ήταν διαρκώς παρούσα και, κατά τους Γερμανούς, άδικη. Δεν ήταν λοιπόν ο ναζιστικός ολοκληρωτισμός άμυνα; Ναι, αλλά αυτός δεν στρεφόταν κατά των Άγγλων, Γάλλων, Αμερικανών που απειλούσαν τη χώρα, αλλά κατά των Ρομά, των Εβραίων και των Κομμουνιστών, που δεν την είχαν ποτέ απειλήσει. Και η καταστολή πάνω σε αυτούς του πληθυσμούς δεν έγινε για συγκεκριμένες πράξεις τους, αλλά για το γεγονός ότι ανήκαν σε κάποια κατηγορία ανθρώπων∙ όχι για κάτι που έκαναν, αλλά για κάτι που ήταν. Με καμιά λογική δεν θα μπορούσα να αντιληφθώ τις θηριωδίες του εθνικοσοσιαλισμού ως άμυνα.

Από την άλλη, ο αχανής χώρος που περίπου καταλαμβάνει σήμερα η Ρωσία έχει ένα βασικό γεωγραφικό πρόβλημα: Δεν έχει λιμάνια. Στη Βόρεια θάλασσα είναι παγωμένα πολλούς μήνες το χρόνο. Στη Δύση δεν βρίσκεται κοντά σε λιμάνια. Στο Νότο έχει πρόσβαση μόνο στον κλειστό Εύξεινο Πόντο και της μένει μόνο η Ανατολή. Έτσι οι προσπάθειες όλων των ηγετών της Ρωσίας στρέφονταν προς την Ανατολή ώσπου έφθασαν στον Ειρηνικό Ωκεανό. Η Δύση δεν τους ενδιέφερε και ποτέ στην ιστορία τους δεν υπήρξαν επιτιθέμενοι στη Δύση, δεν τους χρειαζόταν. Αντίθετα, η Ρωσία, μια χώρα με τεράστια αγορά και αμύθητο υπόγειο πλούτο μπήκε στο στόχαστρο των Δυτικών επανειλημμένα στο παρελθόν: Σουηδοί, Πολωνοί, Γάλλοι, Γερμανοί, προέλασαν επιτιθέμενοι βαθιά μέσα στο έδαφός της, ώσπου εξουδετερώθηκαν. Κάποτε άλλαξε το καθεστώς και επιβλήθηκε κομμουνισμός που έμεινε για μακρό διάστημα στα πλαίσια του ολοκληρωτισμού με τη «δικαιολογία» (που είναι ομολογία), της «δικτατορίας του προλεταριάτου». Αμέσως με την επιβολή του κομμουνισμού, το κράτος δέχθηκε επίθεση όχι μόνον από ντόπιους αντιφρονούντες, που είναι κατανοητό, αλλά και από τους συμμάχους. Κι αυτό δεν ήταν άμυνα ή δεν ήταν μόνον άμυνα. Οι Γάλλοι είδαν, σωστά, ότι με την ανακωχή των Γερμανών με τους Ρώσους, οι δυνάμεις των Γερμανών θα στρέφονταν όλες κατά της Δύσης. Ο Κλεμανσώ με τους συμμάχους, συμπεριλαμβάνοντας σημαντικό Ελληνικό εκστρατευτικό σώμα, επιχείρησε: «…να συνεχίσωμεν εκεί την πάλην κατά των Κεντρικών Δυνάμεων, αλλά και όπως πραγματοποιήσωμεν τον οικονομικόν αποκλεισμόν του Μπολσεβικισμού και προκαλέσωμεν την πτώσιν του». Έτσι έγινε η εκστρατεία της Κριμαίας με ιδιαίτερα ολέθριες συνέπειες για τον Ελληνισμό. Άρχισε στις 18 Δεκεμβρίου 1918, ένα μήνα μετά τη λήξη του Α΄ΠΠ (11 Νοεμβρίου) με την ανακωχή της Κομπιέν. Και οι τελευταίες δικαιολογίες των δυτικών ότι η επέμβασή τους κατά των Μπολσεβίκων ήταν αμυντική, κατέρρευσαν.

Η πίεση κατά της Σοβιετικής Ένωσης συνεχίσθηκε αμείωτη και ο И.Ста́лин διαδέχθηκε τον ВЛе́нин. Ακολούθησαν οι περίφημες δίκες στις οποίες εκτελέστηκαν σχεδόν όλοι οι πρωταγωνιστές της Σοβιετικής Επανάστασης με κορυφαία τη δολοφονία του Л.Тро́цкий στο Μεξικό. Παράλληλα πάρθηκαν μέτρα που εξόντωσαν άμεσα ή έμμεσα πλήθος Σοβιετικών πολιτών. Κι ήλθε ο Β΄ΠΠ. Ξαφνικά, οι διαβολικοί Σοβιετικοί μεταμορφώθηκαν, για τους Δυτικούς συμμάχους σε ήρωες. Για την αντιμετώπιση της ακάθεκτης Γερμανικής προέλασης, ο Ста́лин αντιπαρέτασσε τη μια στρατιά μετά την άλλη που καθαρίζονταν από τους Γερμανούς. Αν κάποιος γλίτωνε, εκτελούνταν για λιποταξία από τους ίδιους τους Ρώσους. Με τέτοια ασύλληπτη θυσία, καθυστέρησε η Γερμανική προέλαση, ώσπου ήλθε ο βαρύς χειμώνας, που οι Γερμανοί δεν είχαν φαντασθεί και στο Στάλινγκραντ άρχισε η αντιστροφή της πορείας του πολέμου. Εκατομμύρια τα θύματα της «δικτατορίας του προλεταριάτου».

Σχεδόν αμέσως με τη λήξη του πολέμου, άρχισε η αντιπαράθεση μεταξύ σοβιετικών και δυτικών πρώην συμμάχων τους. Οι δυτικοί είχαν την υπεροχή της ατομικής βόμβας, αλλά δεν τη χρησιμοποίησαν προφανώς φοβούμενοι τους δικούς τους πολίτες που είχαν ανδρωθεί με το μύθο των ηρώων σοβιετικών και μπορούσε να απειλήσουν τα δυτικά καθεστώτα. Εναντίον αυτών δεν ήταν δυνατό να χρησιμοποιηθεί η ατομική βόμβα. Ώσπου οι Σοβιετικοί ανακοίνωσαν τον Αύγουστο 1949 ότι είχαν κι αυτοί ατομική βόμβα. Ακολούθησε ο ψυχρός πόλεμος, ενώ βαθμιαία μειώθηκαν οι εξοντωτικές πολιτικές μέσα στη Σοβιετική Ένωση ως την κατάρρευσή της.

Μ΄ άλλα λόγια, δεν είμαι έτοιμος να καταδικάσω συλλήβδην εξίσου όλους τους τότε ολοκληρωτισμούς, των Hitler, Ста́лин, Mussolini, Franco, Salazar, Μεταξά (του ηπιότερου όλων).