ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕΙΣ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 31 Ιανουαρίου 2023

Η ηθική, το φυσικό δίκαιο, έρχεται συχνά σε αντίθεση με το τυπικό δίκαιο, τους νόμους, που, ακόμη και βίαια, αλλά κανονικά νόμιμα, εφαρμόζει η πολιτεία. Το θέμα που απασχολεί τους πολιτικούς αυτή τη στιγμή είναι οι παρακολουθήσεις πολιτικών που γίνονται από την ΕΥΠ. Έχω ξαναγράψει σχετικά (Ολοκληρωτισμός και πολιτικό σύστημα). Όμως ερωτήματα παραμένουν. Το Σύνταγμά μας γράφει: Άρθρο 19:  “Το απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας με οποιονδήποτε άλλο τρόπο είναι απόλυτα απαραβίαστο. Νόμος ορίζει τις εγγυήσεις υπό τις οποίες η δικαστική αρχή δεν δεσμεύεται από το απόρρητο για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκλημάτων”. Και Άρθρο 9Α: “Καθένας έχει δικαίωμα προστασίας από τη συλλογή, επεξεργασία και χρήση, ιδίως με ηλεκτρονικά μέσα, των προσωπικών του δεδομένων, όπως νόμος ορίζει. Η προστασία των προσωπικών δεδομένων διασφαλίζεται από ανεξάρτητη αρχή, που συγκροτείται και λειτουργεί, όπως νόμος ορίζει”.

Πρώτον, είναι δυνατή πια σήμερα, με την τεχνολογία που υπάρχει, να εγγυηθεί οποιοσδήποτε το απόρρητο της επικοινωνίας, τόσο από το κράτος όσο και από ιδιώτες; Δεύτερο, στη συγκεκριμένη περίπτωση της παρακολούθησης από την ΕΥΠ ενός ευρωβουλευτή που κατόπιν έγινε αρχηγός κόμματος, υπήρξε δικαστική αρχή που διέταξε άρση του απορρήτου; Τρίτο, η παρακολούθηση του ενλόγω ευρωβουλευτή έγινε “για λόγους εθνικής ασφαλείας ή δια διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρού εγκλήματος”; Διότι, αν δεν έγινε γι΄ αυτούς τους λόγους, εύλογη είναι η υποψία ότι έγινε για λόγους ιδιοτελούς συμφέροντος του υπεύθυνου για τις παρακολουθήσεις. Αν έγινε για τους νόμιμους λόγους, δεν πρέπει να το ξέρουμε όταν θα κληθούμε να ψηφίσουμε το κόμμα του οποίου ηγείται; Τέταρτο, ο πρωθυπουργός προσφέρθηκε να ενημερώσει το θύμα των παρακολουθήσεων, αλλά αυτός αρνήθηκε. Μα το ζήτημα αφορά πολιτικά το θύμα ή εμάς που θα κληθούμε να τον ψηφίσουμε; Πέμπτο, η “ανεξάρτητη αρχή” που είναι υπεύθυνη για το θέμα έχει έλθει σε οξεία αντιπαράθεση με τον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου. Πόσο ανεξάρτητη μπορεί να είναι μια αρχή; Και είναι πραγματικά ανεξάρτητη η δικαιοσύνη από την εκάστοτε κυβέρνηση, όταν οι επικεφαλής των Ανώτατων Δικαστηρίων (Αρείου Πάγου, Συμβουλίου Επικρατείας, Ελεγκτικού Συνεδρίου) ορίζονται από το Υπουργικό Συμβούλιο; Έκτο, παρά τη σοβαρότητα του θέματος που θέτει όντως ζήτημα λειτουργίας της πολιτείας μας, οι δημοσκοπήσεις δεν φαίνεται να επηρεάζονται εναντίον της υπεύθυνης κυβέρνησης. Γιατί; Μήπως ο λαός αδιαφορεί, διότι δεν έχει πεισθεί βαθιά μέσα του ότι τα πολιτικά πρόσωπα πρέπει να προστατεύονται επιλεκτικά περισσότερο από τους κοινούς πολίτες και επομένως το θέμα δεν τον αφορά;                                                                                        

Ο δήμος είναι πολιτικό σώμα που συγκροτείται με ορισμένους κανόνες. Οι κανόνες καθορίζουν αυστηρά ποιος έχει το δικαίωμα να συγκαλέσει το λαό, ποια θέματα είναι να συζητήσει ο λαός και πώς θα πάρει τις αποφάσεις του. Τους κανόνες αυτούς τους έχει θεσπίσει από την αρχή ο ίδιος ο λαός σε μεγάλη γενική συνέλευση γι΄ αυτό ακριβώς το θέμα και με τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή και αποδοχή. Αυτός ο ορισμός έρχεται σε οξεία αντίθεση με τη δυσώνυμη ονομασία του λαού, τον όχλο (που οχλεί) ο οποίος λειτουργεί χωρίς κανόνες, επομένως όχι ελεύθερος, αλλά ευάλωτος στις δημαγωγικές ικανότητες κάποιου. Όταν ο δήμος κρατεί, υπάρχει δημοκρατία. Η εξουσία διατηρεί την ενότητα της κοινωνίας. Στη δημοκρατία η εξουσία ανήκει στο δήμο. Έχει τρεις θεμελιώδεις αρχές ανεξάρτητες μεταξύ τους: Εκτελεστική (κυβέρνηση), νομοθετική (βουλή) και δικαστική. Το πολίτευμά μας, λέει το Σύνταγμα (Άρθρο 1), είναι Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία. Αλλά το διεθνές όνομα της πολιτείας μας είναι Hellenic Republic, όχι Hellenic Democracy. Η ρεπούμπλικα όμως είναι ένα είδος ολιγαρχίας όχι δημοκρατίας. Στη ρεπούμπλικα (res publica) ο λαός επιλέγει ως άρχοντές του (δηλαδή εξουσία) μεταξύ ενός περιορισμένου αριθμού προεπιλεγμένων υποψηφίων. Ο Αριστοτέλης το χαρακτήρισε ως επικίνδυνο. Στη δημοκρατία οι αξιωματούχοι κληρώνονται, δεν εκλέγονται όπως στην ολιγαρχία. λέει ο ίδιος.

Στην Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική “Δημοκρατία” μας τη στιγμή των εκλογών ο δήμος, επιλέγει κάποιους από ένα κατάλογο υποψηφίων που έχουν προεπιλεγεί από ένα κόμμα. Τη στιγμή αυτή λήγει η συμμετοχή του δήμου στη διακυβέρνηση της χώρας για 4 έτη, ως τις επόμενες εκλογές. Εξουσιοδοτεί ενλευκώ αυτούς που επέλεξε να εκφράζουν τη βούλησή του. Έτσι εκλέγεται η βουλή, η μία από τις τρεις εξουσίες. Η βουλή εκλέγει την κυβέρνηση, τη δεύτερη από τις εξουσίες. Δηλαδή, η βούληση της κυβέρνησης συμπίπτει με την πλειοψηφία της βουλής, άρα δεν υπάρχει ανεξαρτησία μεταξύ τους. Αντίθετα, η κυβέρνηση του Προέδρου των ΗΠΑ δεν εξαρτάται ούτε από τη Γερουσία (Κογκρέσο) ούτε από τη Βουλή. Στη συνέχεια, το Υπουργικό Συμβούλιο στον τόπο μας εκλέγει τους επικεφαλής των τριών Ανώτατων Δικαστηρίων. Επομένως ούτε η τρίτη εξουσία, η δικαιοσύνη, είναι ανεξάρτητη. Τέλος, ρυθμιστής του πολιτεύματος είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Αυτός δεν κυβερνά, όπως στις ΗΠΑ, και εκλέγεται από την πλειοψηφία της Βουλής, όχι άμεσα από το δήμο, όπως στις ΗΠΑ. Υπάρχει δημοκρατία λοιπόν στο σύστημά μας;  

Το καθεστώς μας της ρεπούμπλικας αντικατέστησε τον ωμό ολοκληρωτισμό, όπως υπήρχε για 7 χρόνια από μια χούντα. Προηγουμένως υπήρχε μοναρχία, όχι δημοκρατία. Σ΄ αυτήν τα κόμματα που εκπροσωπούσαν σημαντικό μέρος του δήμου, ήταν εκτός νόμου. Κι όταν υπήρξε υποψία μήπως πάνω από το 1/2 του πληθυσμού συμπαθούσε τα εκτός νόμου “μιάσματα”, εγκαταστάθηκε ο ολοκληρωτισμός. Με τη μεταπολίτευση δεν επήλθε δημοκρατία, αλλά, όπως αναφέρθηκε, ρεπούμπλικα. Το αποτέλεσμα είναι μια διαρκώς μεγεθυνόμενη διάσταση μεταξύ φυσικού και τυπικού δικαίου. Επικίνδυνο. Φυσικός νόμος είναι ότι όταν μια ποσοτική διαφορά μεγεθύνεται ως μια κρίσιμη τιμή, επέρχεται ποιοτική μεταβολή. Κι αυτή συχνά είναι βίαιη, σαν τη Γαλλική ή τη Σοβιετική Επανάσταση. Είναι ζωντανή στη μνήμη πολλών ακόμη ζωντανών μαρτύρων η αποτυχημένη προσπάθεια του εμφύλιου πολέμου για ποιοτική πολιτική μεταβολή και δρα αποτρεπτικά στην εκδήλωση μιας βίαιης μεταβολής. Ωστόσο, όσοι έζησαν την πιο ζοφερή περίοδο του τελευταίου αιώνα στον τόπο μας πεθαίνουν και τα συναισθήματα των επιζώντων επιγόνων τους δεν είναι βιωματικά. Παράλληλα, η αντίθεση μεταξύ φυσικού και τυπικού δικαίου διαρκώς μεγεθύνεται όποιο κόμμα και αν κυβερνά. Αυτό σημαίνει ενδεχομένως αναβολή, όχι όμως αποκλεισμό, της βίαιης ποιοτικής αλλαγής. Εξάλλου, η ύπαρξη εξωγενών προβλημάτων, όπως είναι η ανοικτή απειλή για πόλεμο από τη γείτονα χώρα, αλλά και η παρουσία ξένων ένοπλων δυνάμεων στον τόπο μας, αυξάνει τις πιθανότητες βίας, που, μιας και πυροδοτηθεί, δημιουργεί αλλεπάλληλους φαύλους κύκλους και γίνεται εντελώς ανεξέλεγκτη. Η ευθύνη της άρχουσας τάξης, πολιτικών, διανοητών, ΜΜΕ κλπ είναι τεράστια.

ΓΝΩΜΗ ΚΑΙ ΑΠΟΨΗ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 28 Ιανουαρίου 2023

Θυμάμαι, ειδικευόμενος νεαρός γιατρός, άκουσα ένα συνάδελφό μου να λέει πως “η γνώμη του ήταν ότι…”, κάτι διαφορετικό από εκείνο που έλεγε ο καθηγητής μας. Εκείνος τον αποπήρε κι ύστερα σχολίαζε ειρωνικά: “Ορίστε. Έχει κι αυτός γνώμη!”. Δυσανασχέτησα. Καλά, δεν μπορούμε να έχουμε όλοι μια γνώμη; Αρκετά αργότερα, μετεκπαιδευόμενος στην Αγγλία, είπα κάποτε για έναν ασθενή: “Η γνώμη μου είναι ότι…”, κάτι διαφορετικό από εκείνο που έλεγε ο έμπειρος διευθυντής. Εκείνος, αφού με άκουσε, με ρώτησε: “Πόσες τέτοιες περιπτώσεις έχεις δει;” “Μία ή δύο απάντησα, αλλά έτσι γράφουν τα βιβλία”. Εκείνη τη στιγμή συνειδητοποίησα τι θα πει γνώμη. Η γνώμη έχει στοιχεία επιστημονικής γνώσης (και ετυμολογικά), διότι συνδυάζει την υπόθεση που έχει κάποιος από ό,τι έχει πληροφορηθεί και σκεφτεί, με την προσωπική του εμπειρία. Αυτό σημαίνει ότι γνώμη έχει κάποιος μόνον αν μπορεί να συνδυάσει την υποκειμενική του υπόθεση με την αντικειμενική παρατήρηση. Ακόμη και όταν η άμεση παρατήρηση είναι αδύνατη (π.χ. πώς γεννήθηκε το Σύμπαν;) γνώμη έχει κάποιος με καλή γνώση της βιβλιογραφίας και εμπειρία από έμμεσες παρατηρήσεις. Άποψη βέβαια μπορεί να έχει ο καθένας. Η άποψη υποδηλώνει την οπτική γωνία από όπου βλέπει κάποιος ένα αντικείμενο ή μια υπόθεση.  

Και τώρα έρχεται αυτόματα το ερώτημα. Υπάρχουν δυο ειδών άνθρωποι, εκείνοι  που έχουν γνώμη και εκείνοι που δεν έχουν; Και δεν είναι δικαίωμα του καθενός να πει τη γνώμη του; Κανένας δεν έχει τη γνώση των πάντων. Ακόμη και αν είναι πολύ μορφωμένος, δεν μπορεί να έχει την προσωπική εμπειρία για τα πάντα. Επομένως, να μην έχει κανένας γνώμη; Όχι. Προσπάθησα να είμαι σαφής. Καθένας έχει γνώμη για θέματα που ανήκουν σε περιορισμένο τομέα του επιστητού.

Φανταστείτε τώρα μια βουλή που αποτελείται από κληρωμένους βουλευτές από το σύνολο, όπως ήταν η αρχαία Αθηναϊκή Βουλή. Μα είναι δυνατό ένας σκουπιδιάρης που έχει κληρωθεί βουλευτής να έχει γνώμη, και να τη λέει και να ψηφίζει για να αποφασίζεται αν θα γίνουν νόμοι τα νομοσχέδια που φέρνει η κυβέρνηση; Προφανώς όχι. Αλλά σε μια βουλή που αποτελείται από εκατοντάδες κληρωμένα άτομα, η αναλογία των σκουπιδιάρηδων θα είναι περίπου όση και στην κοινωνία, δηλαδή ασήμαντη. Και για να αντιστρέψουμε το ερώτημα. Μια βουλή αποτελείται από εκλεγμένους βουλευτές, όλους πτυχιούχους ανώτατων σχολών. Όπως οι περισσότεροι στα περισσότερα κοινοβούλια, είναι πιστοποιημένοι νομικοί,  γιατροί, μηχανικοί, οικονομολόγοι κλπ. Και παρουσιάζεται ένα νομοσχέδιο που αφορά την αποκομιδή των απορριμμάτων. Μα είναι δυνατό να αποφασίσουν γι΄ αυτό οι δικηγόροι, οι γιατροί, οι μηχανικοί, οι οικονομολόγοι που δεν έχουν πιάσει ποτέ σκούπα στα χέρια τους; Όλοι αυτοί, για το συγκεκριμένο θέμα, μπορεί να έχουν γνώσεις που έχουν διαβάσει, αλλά δεν έχουν την παραμικρή εμπειρία. Οποιονδήποτε σχετικό νόμο και αν ψηφίσουν αυτός κατά πάσα πιθανότητα θα είναι ανεφάρμοστος. Και μετά θα ωρύονται: “Ενός νόμου έχομε ανάγκη, να εφαρμόζονται οι νόμοι!” Βίαιη εφαρμογή επομένως ενός ανεφάρμοστου νόμου. Και κάτι άλλο. Η γνώμη αφορά το γνωστικό μέρος της προσωπικότητάς μας, όχι το βουλητικό. Αφορά το τι ξέρω, όχι το τι θέλω. Το τι θέλω, εγώ είμαι ο μοναδικός στον κόσμο των 8 δισεκατομμυρίων κατοίκων της γης που το αντιλαμβάνεται άμεσα. Οι υπόλοιποι απλώς θα το εικάσουν. Κάθε νόμος που ψηφίζεται αποσκοπεί στο να διευκολύνει τη ζωή των πολιτών. Και, φυσικά, θέτει κάποιους περιορισμούς. Για να μην αλληλοσκοτωνόμαστε, πρέπει να υπάρχει μια αστυνομία που να εμποδίζει τους επίδοξους φονιάδες. Ναι, αλλά εμένα με έχει αδικήσει κάποιος που γυρίζει ελεύθερα και, φυσικά, θέλω να τον σκοτώσω, Δίκαιη τιμωρία. Βίασε κι ύστερα κατακρεούργησε την κόρη μου, το μονάκριβο αγγελικό κοριτσάκι μου. Δεν του αξίζει να τον σκοτώσω; Τελικά, η πλειοψηφία θέλομε ή όχι να υπάρχουν νόμοι που να προστατεύουν από τους επίδοξους φονιάδες και από καθέναν που ενεργεί παράνομα, ποινικά ή και μόνον αστικά; Αρρώστησα και δεν έχω στον ήλιο μοίρα για να πληρώσω γιατρούς, εξετάσεις, φάρμακα, νοσηλεία σε νοσοκομείο. Θέλω βέβαια να γίνονται αυτά δωρεάν όταν τα έχω ανάγκη. Διότι ακριβώς στην περίοδο που είμαι άρρωστος είναι αδύνατο να εργάζομαι και να κερδίζω χρήματα για να πληρώνω. Το κράτος επομένως θα πρέπει να φορολογήσει το σύνολο, και μένα όταν δεν είμαι άρρωστος και μπορώ να εργάζομαι, αλλιώς πώς θα πληρωθούν όλα αυτά σε όσους τα έχουν ανάγκη; Θέλω να πληρώνω φόρο όσο είμαι καλά για να εξασφαλίζω ιατρική αντιμετώπιση όταν αρρωστήσω; Τέτοια είναι ερωτήματα στα οποία έγκυρη απάντηση έχει μόνον όποιος έχει προσωπική πείρα για το τι θέλει, επομένως όλοι ανεξαιρέτως οι πολίτες. Δεν θα το αποφασίσουν μόνον οι πολιτικοί, ή μόνον οι γιατροί, αλλά το σύνολο. Τα μέλη της κυβέρνησης έχουν γνώσεις και πείρα καθένα στον τομέα του. Ιδανικά, διότι συνήθως μέλη της κυβέρνησης είναι εκείνα που φέρνουν ψήφους στο κόμμα. Αντίθετα, τα μέλη της βουλής πρέπει να έχουν μόνο κοινό νου και εντιμότητα (τουλάχιστον λευκό ποινικό μητρώο) πράγματα που είναι εξίσου κατανεμημένα σε όλους τους πολίτες, άντρες και γυναίκες, πατρίκιους και πληβείους, πλούσιους και φτωχούς, μορφωμένους και αμόρφωτους, λευκούς και έγχρωμους, δεξιούς και αριστερούς, χριστιανορθόδοξους και αλλόθρησκους, δηλαδή στο σύνολο των πολιτών.

Η ανθρώπινη νόηση, το νοητό Εγώ μας δηλαδή, είναι ενιαία, αποτελούμενη από γνωστικό, συναισθηματικό και βουλητικό στοιχείο. Γνωστά αυτά από την εποχή του Πλάτωνα. Όμως από τότε, και ως την Αναγέννηση, θεωρήθηκε ότι το γνωστικό στοιχείο είναι το κυρίαρχο. Προφανώς, διότι ο Λόγος είναι στον άνθρωπο ποιοτικά ανώτερος από τα ζώα, καθώς διαμορφώνεται όχι μόνο από τους φυσικούς νόμους, αλλά και από την πολιτεία που υπάρχει μόνο στο ανθρώπινο είδος. Στο Χριστιανικό Μεσαίωνα μάλιστα το γνωστικό στοιχείο στηρίχτηκε όχι στη γνώση, αλλά στη μεταφυσική πίστη. Κάποτε άρχισε να αμφισβητείται αυτό το δόγμα. Δεν πάει να ξέρει ό,τι νάναι ο καθένας; Εμένα με ενδιαφέρει πώς συμπεριφέρεται, που είναι η άμεση συνέπεια της βούλησης (βουλησιαρχία, βολονταρισμός). Αργότερα, μεγάλοι φιλόσοφοι (π.χ. Spinoza, Schopenhauer, Nietsche) αμφισβήτησαν τη δεσποτική θέση της γνώσης πάνω στο συναίσθημα και τη βούληση. Αυτό δεν σημαίνει πως το συναίσθημα και η βούληση πρέπει να κυριαρχούν πάνω στη γνώση. Αποστολή της τέχνης είναι η λύτρωση της γνώσης από την υποδούλωση στη βούληση (Σοπενχάουερ). Κάθε απόφαση επομένως οφείλει να είναι προϊόν συνδυασμού γνώσης (των ειδημόνων) με συναίσθημα και βούληση (του καθενός στο σύνολο).

ΕΤΟΙΜΟΘΑΝΑΤΟΙ;

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 26 Ιανουαρίου 2023

Σε λίγο θα πάψει κάθε αυτορρύθμιση. Το σώμα του ετοιμοθάνατου θα αφομοιωθεί στο περιβάλλον του. Προηγουμένως θα πάψει να ξεχωρίζει τον εαυτό του από το περιβάλλον του. Θα ακολουθήσει τελικά η κοινωνική αναγνώριση της οριστικής απουσίας του, με την κηδεία και τη διαγραφή από τα ληξιαρχικά βιβλία. Μετά; Κάποια γεννητικά του κύτταρα θα έχουν ξεφύγει, θα ζουν για απροσδιόριστο χρόνο, δημιουργώντας νέες υπάρξεις. Τα υλοποιημένα πνευματικά δημιουργήματά του θα επιβιώνουν. Και στη μνήμη του κοινωνικού περίγυρού του θα παραμένει ζωντανή η μορφή και η βούληση, η διαθήκη του. Τώρα ετοιμοθάνατος. Ο μπαμπα-Κρόνος μοιραία θα τον καταπιεί, έστω κι αν πρόκειται αργότερα να τον ξεράσει ζωντανό στις υλικές, πνευματικές και κοινωνικές μνήμες του περιβάλλοντός του. Όμως έφταιξε κι αυτός επισπεύδοντας την έλευση του μοιραίου. Αν δεν έτρωγε τόσο άτσαλα, δεν κάπνιζε, δεν οδηγούσε με 200 χιλιόμετρα, αν δεν…Τώρα, τι ωφελεί ; Κάποια στιγμή επαναστατεί. Γιατί να μην παλέψει ακόμη όσο μπορεί; Να συναινέσει να του κάνουν ανάνηψη, να τον διασωληνώσουν, με κάποια ελπίδα για μια αβέβαιη έκβαση; ή να τους το απαγορεύσει από τώρα, παραδιδόμενος σε ένα βέβαιο ανώδυνο, ανεπαίσθητο, ειρηνικό τέλος;

Κάθε μεγάλο έθνος πέρασε στην ιστορία τέτοιες φάσεις πριν εξαφανισθεί. Πώς να αισθάνονταν άραγε οι Ρωμιοί λίγο πριν από το Μάη του 1453; Παλιότερα είχαν δεχθεί βαρύτατο πλήγμα από τους σταυροφόρους. Ελευθερώθηκαν, αλλά ποτέ δεν ανένηψαν πλήρως. Η λαίλαπα έφτανε. Είτε θα τους κατάπινε ο Τούρκος ή θα τους αφομοίωνε ο Φράγκος, και στις δυο περιπτώσεις θάχαναν την ταυτότητά τους. Αναποφάσιστοι, παρέπαιαν μεταξύ Σκύλλας και Χάρυβδης. Η δίνη τους κατάπιε.

Κι όμως επέζησαν. Επέζησε ο λαός. «Άνδρες γαρ πόλις, και ου τείχη ουδέ νήες ανδρών κεναί» (Θουκυδίδης). Πατρίδα δεν είναι τα αμυντικά έργα ούτε ο στόλος, αλλά οι άνδρες της, που τη διαμόρφωσαν έτσι που είναι. Αγράμματος ο λαός, με την εξαίρεση των λίγων αρχόντων που συνεργάζονταν με τον (πιο αγράμματο) κατακτητή, διατηρούσε την ταυτότητά του, χάρη στην προφορική παράδοση. Από μάνα σε παιδί κι από παιδί σ΄ εγγόνι, η γλώσσα του διατηρήθηκε. Στην εκκλησία, στα πανηγύρια, στην αγορά. Εξελισσόταν βέβαια, αλλά χωρίς ασυνέχεια, εκτός από εκείνη της γραφής που, αγκυροβολημένη, ξέμεινε και αποσπάσθηκε από την εξελισσόμενη γλώσσα. Τοπικοί συμβιβασμένοι μεγάλοι (κοτζάμ) αρχηγοί (πασάδες), δηλαδή κοτζαμ-πάσηδες, και υψηλόβαθμοι δεσπότες, νέμονταν μαζί με τους κατακτητές τα οφέλη της εξουσίας. Ωστόσο, ακόμη και μέσα σ΄ αυτά τα στενά πλαίσια, η δομή της τοπικής κοινωνίας διατηρούσε ίχνη αρχαίας δημοκρατίας, με προεστούς, χαμηλόβαθμους ιερωμένους, παράνομους κλέφτες.

Ήλθε ο ξεσηκωμός. Ενάντια στη γνώμη έντιμων σοφών, (Κοραής, Καποδίστριας), που κήρυσσαν άκαιρη μια επανάσταση πριν «ωριμάσει» ο λαός. Μα ο υπόδουλος ποτέ δεν αφήνεται να ωριμάσει. Υπήρξαν όμως οι ηγέτες, ο Ρήγας, οι Φιλικοί, που πίστεψαν πως ρόλος των μορφωμένων δεν είναι να αναχαιτίζουν τον ξεσηκωμό, αλλά να διαμορφώνουν το όραμα για το οποίο αξίζει ο αγώνας και να οργανώνουν την επανάσταση. Υπέκυψαν στη βία, αλλά ο σπόρος τους βλάστησε, παραπαίοντας, όπως σε κάθε επανάσταση. Αρματολοί, κλέφτες, κοτζαμπάσηδες, Φαναριώτες, χαμηλός κλήρος και δεσποτάδες, όλοι ξεσηκώθηκαν. Το όραμα του Ρήγα και των φιλικών ήταν κάποια μορφή δημοκρατίας στο χώρο της παλιάς Ανατολικορωμαϊκής και Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο αναγκαστικός συμβιβασμός ήταν μια πολύ μικρή, αδύναμη Ελλάδα, με τη βοήθεια των ξένων στο Ναβαρίνο, έρμαιο στη βούληση των ισχυρών ξένων της εποχής.

Η κατάσταση ταλαντωνόταν ανάμεσα σε άπιαστα, ολέθρια, όνειρα και σε παροδικές εξάρσεις. Θυμίζω την ήττα το 1897 και την πτώχευση· την ανάταση με τους βαλκανικούς πολέμους και τον Α΄ΠΠ· το απατηλό όνειρο της Μεγάλης Ιδέας και το μεγαλύτερο όλεθρο του Ελληνισμού το 1922· την ανάταση της αντίστασης στην κατοχή. Για να καταλήξει στην καταστροφή του εμφύλιου πολέμου και στη συνέχειά του, τη δικτατορία, την τραγωδία της Κύπρου. Οι σύμμαχοι μας είχαν διαμερίσει τα ιμάτιά μας εαυτοίς. Η «δεξιά» στον εμφύλιο πόλεμο νίκησε. Βρισκόμαστε σήμερα στην κατάσταση που είμαστε. Αν είχε νικήσει η «αριστερά», θα βρισκόμαστε με διαφορετική όψη, σε παρόμοια, καλύτερη ή χειρότερη κατάσταση; Ποιος ξέρει! Μόνο αν είχαμε αποφύγει τον εμφύλιο μπορούμε να φανταστούμε να είμαστε καλύτερα σήμερα.

Μένοντας με τους δεσμούς που έχομε αναπτύξει πορευόμαστε ξέφρενα, από μνημόνιο σε μνημόνιο, στην εκχώρηση της γης μας στους δανειστές μας. Χωρίς βοήθεια για να χτίσω το διαμέρισμά μου, πληρώνω ΕΝΦΙΑ για το σπίτι μου, τελικά στους δανειστές μας. Αν αρνηθώ, το σπίτι μου δημοπρατείται. Η γη μας δεν μας ανήκει πια. Κι ας την έχομε υπερασπισθεί με αίμα. Οι «Άνδρες», οι πολίτες που αποτελούν την «Πόλι», δεν υπάρχουν πια. Εκπατρίζονται για να επιβιώσουν. Την πιο σημαντική παραγωγή μας, παιδιά, πάψαμε να κάνουμε – κι ας είναι τόσο ευχάριστος ο τρόπος παραγωγής τους!

Να σπάσουμε τους δεσμούς μας; Ό,τι αρνηθούμε να εκχωρήσουμε με τη συναίνεσή μας θα μας αφαιρεθεί με τη βία που θα είναι ανήθικη, αλλά νόμιμη. Χρωστάμε! Άλλη βία δεν αντέχομε, μετά τον εμφύλιο. Μοιραία, αν ξεσηκωθούν κλέφτες και αρματολοί, θα βρουν απέναντι ρεαλιστές Νενέκους. Κι αν ασκήσουν βία εναντίον τους, αυτοί, οργανωμένοι σε τάγματα ασφάλειας, εξοπλισμένα από τους αφέντες μας, θα αμυνθούν κατάλληλα. Χρειάζεται συγκυρία οργανωμένου σχεδίου, με ισχυρή ηθική προτροπή, σαν του Παύλου να γίνει ασύμφορη η διατήρηση της δουλείας μας, και μια διεθνής νίκη κάποιου Μεγάλου, για να λυθούν τα δεσμά μας. Εναλλακτικά, πρέπει να βρεθεί ένας σώφρων αριστοκράτης Σόλων, που κατανοώντας ότι το συμφέρον όλης της Υφηλίου είναι μια σεισάχθεια, θα καταργεί τη δουλεία.    

Στο μεταξύ; Να επιβιώσουν οι «Άνδρες» της πόλης, όπου και να βρίσκονται, όπως διατήρησαν την ταυτότητά τους οι Εβραίοι διασκορπισμένοι για 2000 χρόνια. Ώσπου να έλθει η μεγάλη θυσία και να αρχίσει ο αγώνας για την ανάσταση. Για την επιβίωση των διασπαρμένων «ανδρών» οφείλομε να μεριμνήσουμε από τώρα. Κύριο στοιχείο η γλώσσα μας. Ακολουθώντας τις αρχές της αρχαίας γραφής (ένας φθόγγος για κάθε γράμμα και ένα γράμμα για κάθε φθόγγο) μαθαίνεται ευκολότερα. Η επαφή με τη γλώσσα των προγόνων, τα δημιουργήματα Μακρυγιάννη, Παπαδιαμάντη, Σολωμού, Κάλβου, Ρωμανού μελωδού, των Ευαγγελίων, ακόμη και την Πλατωνική και Ομηρική γλώσσα, πρέπει να ξεκινήσει από το δημοτικό. Η επικοινωνία του διάσπαρτου Ελληνισμού όχι μόνο με το εθνικό κέντρο, αλλά και μεταξύ τους, είναι απαραίτητη. Διατήρηση κάποιων εθίμων, κοινωνικές γιορτές, εθνικές και θρησκευτικές, με καταγωγή από το Ελληνικό παρελθόν. Έχομε ευθύνη για τη βιολογική, πνευματική, κοινωνική αθανασία μας.

ΟΠΛΟΚΑΤΟΧΗ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 24 Ιανουαρίου 2023

Διαβάζω στις ειδήσεις: Στις ΗΠΑ “Ο 6χρονος πυροβόλησε σκόπιμα τη δασκάλα του”. Πάντα, αλλά περισσότερο, νομίζω, τα τελευταία χρόνια, υπήρχε πρόβλημα με μαζικούς φόνους πολιτών με όπλα. Ανάμεσα στους δολοφονημένους συμπεριλαμβάνονται και 4 πρόεδροι των ΗΠΑ. Ο τελευταίος από αυτούς, ο J. F. Kennedy, έλεγε ότι αν κάποιος θέλει να ανταλλάξει τη ζωή του με του Προέδρου, κανένας δεν μπορεί να τον εμποδίσει. Φυσικά, ένας 6χρονος μαθητής της 1ης δημοτικού δεν έχει ευθύνη. Δεν έχει ωριμότητα για να έχει ευθύνη. Όμως άτομα ανεύθυνα υπάρχουν σε όλες τις κοινωνίες. Θα μπορούσα να το γενικεύσω λέγοντας πως κανένας δεν φέρεται σε όλη τη ζωή του παντού και πάντοτε υπεύθυνα. Γράφοντας για την κοινοκτημοσύνη ο Αριστοτέλης  παρατηρεί ότι είναι λίγοι αυτοί που συγκρούονται λόγω κοινοκτημοσύνης, αν τους συγκρίνουμε με το πλήθος αυτών που έχουν χωριστές περιουσίες. Όμως ακόμη και με κοινοκτημοσύνη, αντιπαραθέσεις γίνονται “διά την μοχθηρίαν”, δηλαδή την κακοήθεια που υπάρχει σε κάποιους. Κανένας νόμος δεν μπορεί να μηδενίσει τις αντιπαραθέσεις που μπορούν να φτάσουν και ως το έγκλημα, διότι ένα ποσοστό των ανθρώπων έχουν “μοχθηρία” (ή σε κάποια φάση της ζωής τους φέρονται ανεύθυνα). Ωστόσο, η πολιτεία μπορεί να περιορίσει την εγκληματικότητα με δύο τρόπους. Ένας είναι να μειώσει τα γενικά αίτια αντιπαραθέσεων, όπως είναι η ανισότητα (μέρος της οποίας είναι η κοινοκτημοσύνη, όχι το μόνο). Έχει μετρηθεί ότι ένα πλήθος κοινωνικών δεινών, ανάμεσά τους οι ανθρωποκτονίες, είναι ευθέως ανάλογο με την εισοδηματική ανισότητα που υπάρχει  (R. G. Wilkinson). Ο άλλος τρόπος είναι η μείωση της δυνατότητας για διάπραξη σοβαρής κοινωνικής ζημιάς, όπως είναι η ύπαρξη επαρκούς πολιτοφυλακής (αστυνομίας), αλλά και η απαγόρευση της οπλοκατοχής. Στις ΗΠΑ το Σύνταγμα (1791) εξασφαλίζει μια καλά εποπτευόμενη πολιτοφυλακή, απαραίτητη για την ασφάλεια ενός ελεύθερου κράτους, αλλά και το δικαίωμα του λαού να διατηρεί και να φέρει όπλα. Το δικαίωμα οπλοκατοχής κατοχυρώνεται συνταγματικά σε 3 μόνο χώρες: Μεξικό, Γουατεμάλα, ΗΠΑ.

Μπορώ να φανταστώ ότι στις ΗΠΑ όπου το πολίτευμά τους προέκυψε από μια λαϊκή επανάσταση, οι πολίτες διατηρούν το δικαίωμα να οπλοφορούν, για να εμποδίσουν την εγκατάσταση κάποιου ολοκληρωτισμού. Αυτό όμως εγώ απλώς το φαντάζομαι, αν και βέβαια, όντως, ενμέρει τουλάχιστον, έχει λογική. Αν γίνει κάποιο πραξικόπημα (και τελευταία βλέπομε να βράζει η πόλωση), θα βρει αντιμέτωπο έναν οπλισμένο λαό. Αν στην Ελλάδα επιτρεπόταν η οπλοκατοχή, αμφιβάλλω αν θα είχε μπορέσει να επιβληθεί έτσι εύκολα η χούντα το 1967. Όμως αυτή η λογική άμυνα μιας πολιτείας πρέπει να σταθμιστεί με τα μειονεκτήματα.

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι αν ο καθένας έχει στο σπίτι του ένα πυροβόλο όπλο, ιδίως αν είναι γέρος ή ανήμπορος, θα μπορέσει να αμυνθεί εναντίον ενός ληστή που θα έχει την αποκοτιά να εισβάλει στην κατοικία του. Το επιχείρημα δεν είναι πολύ ισχυρό. Ο ληστής που θα εισβάλει είναι ένας ειδικά “μοχθηρός” άνθρωπος και, κατά τεκμήριο, έμπειρος στη χρήση των όπλων, οπωσδήποτε πολύ πιο έμπειρος στα όπλα από το φιλήσυχο πολίτη στο σπιτάκι του.

Ένα άλλο στοιχείο είναι ότι οποιοσδήποτε μπορεί να σκοτώσει έναν άλλον ακόμη και χωρίς όπλο. Μπορεί να είναι ένας σχιζοφρενής. Όμως, χωρίς πυροβόλο όπλο, δεν μπορεί, ακόμη και κρατώντας ένα μαχαίρι, να κάνει μαζικούς φόνους, όπως έχομε διαβάσει επανειλημμένα να γίνεται, ακόμη και σε σχολεία στις ΗΠΑ. Εξάλλου όλοι οι άλλοι τρόποι φόνου προϋποθέτουν άμεση επαφή, ενώ με ένα πυροβόλο, ο φόνος γίνεται από αρκετή απόσταση. Δεν μιλώ βέβαια για δολοφονίες, που μπορούν να τελεστούν με ποικίλους άλλους τρόπους, π.χ. με δηλητήριο, αλλά τότε αφορούν στοχευμένα άτομα. Και πάλι μπορεί να υπάρχει βιομηχανική εξόντωση με δηλητήρια, όπως γινόταν στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης με δηλητηριώδες αέριο. Στα μη ολιγαρχικά καθεστώτα υπάρχει αυστηρός έλεγχος για την κατοχή τέτοιων δηλητηριωδών ουσιών.

Και τώρα πρέπει να σκεφθούμε και να αποφασίσουμε. Η άμυνα εναντίον μιας ενδεχόμενης οργανωμένης προσπάθειας να εγκατασταθεί ολοκληρωτισμός είναι λιγότερο ή περισσότερο σημαντική από τη μείωση των ανθρωποκτονιών που αναμένεται να προκύψει με την απαγόρευση της οπλοκατοχής; Στην Ευρώπη, όπου γενικά η οπλοκατοχή είναι απαγορευμένη, ή, οπωσδήποτε, δεν αποτελεί συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα των πολιτών, οι ανθρωποκτονίες είναι σημαντικά λιγότερες από ό,τι στις ΗΠΑ. Μένει το ζήτημα της άμυνας εναντίον ολοκληρωτισμού. Ένας φιλόδοξος, υπερφίαλος στρατηγός αποφασίζει να εγκαταστήσει μια δικτατορία. Σαφώς θα τον δυσκολέψει το γεγονός ότι οι πολίτες είναι οπλισμένοι. Ωστόσο, όχι πολύ. Ο στρατηγός έχει στη διάθεσή του πολυβόλα, κανόνια, άρματα μάχης κλπ, που δεν μπορούν να διαθέτουν οι πολίτες. Και δεν θα διστάσει να χρησιμοποιήσει τέτοια όπλα εναντίον των ίδιων των πολιτών, που, υποτίθεται, προσπαθεί να σώσει, όπως οι δυνάμεις του  F. Franco βομβάρδισαν και κατέστρεψαν την Guernica.

Τι μένει; Μένουν τα συμφέροντα των οπλοκατασκευαστών που είναι τεράστια. Η οργανωμένη αντίδρασή τους είναι εκείνη που εμποδίζει τα μέτρα για απαγόρευση ή, έστω, τον έλεγχο της οπλοκατοχής. Θα το παλέψουν εξαγοράζοντας συνειδήσεις, κινητοποιώντας τα ΜΜΕ με προπαγάνδα που προβάλλει τα πλεονεκτήματα της οπλοκατοχής κλπ. Ξέρομε πολύ καλά πώς, ακόμη και σε ανώτερο επίπεδο, όπως στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, εξαγοράζονται συνειδήσεις για πολιτικούς σκοπούς. Ο Αριστοφάνης σε μια από τις κωμωδίες του (νομίζω την Ειρήνη), τονίζει πως κύριος λόγος που συνεχιζόταν ο καταστροφικός Πελοποννησιακός πόλεμος ήταν τα συμφέροντα των  οπλοκατασκευαστών. Ο συλλογισμός μου επεκτείνεται. Οι κίνδυνοι των όπλων είναι διεθνώς τρομακτικοί. Στη γη υπάρχουν σήμερα όπλα που μπορούν να την καταστρέψουν πλήρως. Κύρια παγκόσμια ευθύνη έχει βέβαια το Συμβούλιο Ασφαλείας. Έχει μόνιμα και έκτακτα μέλη. Τα μόνιμα είναι: Γαλλία, Ενωμένο Βασίλειο, ΗΠΑ, Κίνα και Ρωσία. Μα ακριβώς αυτά είναι τα κράτη που κυρίως παράγουν και πουλούν όπλα. Και όταν βλέπουν μια σύρραξη, έχουν συμφέρον βέβαια όχι να δημιουργήσουν συνθήκες για ειρηνική διευθέτηση των διαφορών, αλλά, αντίθετα, για παράταση του πολέμου, εξοπλίζοντας τα εμπόλεμα κράτη.

Μπορούμε να κάνουμε κάτι οι άνθρωποι για ν΄ αποφύγουμε το απόλυτο απευκταίο, τον παγκόσμιο όλεθρο; Η βίαιη ανατροπή της ισχύουσας κατάστασης, μιας άρχουσας εξοπλισμένης ολιγαρχίας, φαίνεται αδύνατη. Ακόμη και αν ένα παγκόσμιο πλήθος ανθρώπων ενώνονταν για ένα τέτοιο σκοπό, τον παγκόσμιο αφοπλισμό, η αναστάτωση που θα προέκυπτε θα ήταν καταστροφική, όπως ήταν με τη Γαλλική ή τη Σοβιετική Επανάσταση, που συνοδεύονταν από εκατόμβες νεκρών. Μένει η εξάπλωση με την πειθώ της γνώσης των επικειμένων, ενός πειστικού σχεδίου για την ανατροπή της διεθνούς ολιγαρχίας και η δημιουργία μιας κοινής παμπλανητικής βούλησης των ανθρώπων. Γένοιτο!

ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΥΣΗ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 21 Ιανουαρίου 2023

Όταν κάνει το παιδί μου μια αταξία, το δέρνω. Πονάει, κλαίει και, ύστερα από αρκετές επαναλήψεις, παύει να ατακτεί. Τι έγινε; Πριν κάνει μια απαγορευμένη πράξη, σχηματίζεται μέσα του η παράστασή της. Με την επαναλαμβανόμενη ποινή, δημιουργείται ένα εξαρτημένο αντανακλαστικό. Η παράσταση της αταξίας που ετοιμάζεται να κάνει προξενεί μέσα του αντανακλαστικά την παράσταση του πόνου που θα ακολουθήσει όταν εγώ θα το δείρω. Και αυτή δρα αποτρεπτικά. Η μέθοδος, αποτελεσματική, έχει σοβαρά μειονεκτήματα. Ένα είναι ότι το παιδί μαθαίνει να μισεί αυτόν που του προξενεί πόνο, κι ας είναι ο πατέρας του. Έτσι προσπαθεί να κάνει ό,τι ο πατέρας του τού απαγορεύει, επειδή του το απαγορεύει, μόλις πιστέψει πως η αταξία δεν θα γίνει αντιληπτή. Υπάρχουν εναλλακτικές μέθοδοι. Μια είναι το παράδειγμα. Το παιδί τείνει να μιμείται ό,τι κάνουν τα κοντινά του πρόσωπα, που αρχικά είναι οι γονείς του, αργότερα τα άλλα παιδιά, οι δάσκαλοί του κλπ. Άλλη είναι η λεκτική συμβουλή με όρους που να καταλαβαίνει το άγουρο παιδί.

Ό,τι περιγράφω στη σχέση ενός πατέρα με το παιδί του ισχύει ανάλογα και στη σχέση της πολιτείας με τα μέλη της. Η κοινωνία διέπεται από ηθική και νόμους. Όταν λέω ηθική, εννοώ την περιρρέουσα, ασαφή, πίεση που ασκεί η κοινωνία πάνω στα μέλη της. Όταν κάνει κάποιος κάτι ηθικά απαράδεκτο, το έλλογο περιβάλλον του τον τιμωρεί. Μπορεί να τον απομονώνει, κανένας δεν του μιλάει, οι επαγγελματίες, ο φούρναρης, ο μανάβης, ο μπακάλης, ο χασάπης κλπ δεν τον εξυπηρετούν. Σε πιο βαριές περιπτώσεις αποβάλλεται από την κοινωνία, ενώ σε ακόμη πιο βαριές εκτελείται με το “νόμο” του Lynch. Όλα αυτά είναι αντικειμενικά αντιληπτά. Τόσο η ανήθικη πράξη όσο και οι ποινές που ασκούνται είναι ορατές κοινωνικές ενέργειες. Η ηθική, με την έννοια που της δόθηκε, εκφράζει τη βούληση του ολοκληρώματος της κοινωνίας, είναι το φυσικό δίκαιο. Έχει το μειονέκτημα ότι είναι εντελώς ασαφής. Ούτε τι είναι ανήθικο ορίζει ούτε ποια ποινή θα εφαρμοσθεί γι΄ αυτό. Υπάρχει όμως και το τυπικό δίκαιο. Είναι εξίσου αντικειμενικά αντιληπτό, και είναι πολύ σαφέστερο. Δεν είναι βέβαια κι αυτό ποτέ απόλυτα ξεκάθαρο, καθώς κάθε πράξη έχει την ιδιαιτερότητά της, ενώ το δίκαιο ασχολείται με κατηγορίες πράξεων, π.χ. τιμωρεί το φόνο, αλλά κάθε φόνος έχει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Το μεγάλο μειονέκτημα του τυπικού δικαίου είναι ότι δεν συμπίπτει αναγκαστικά με την ηθική της κοινωνίας, με τα έθιμά της. Καθώς μάλιστα η κοινωνία εξελίσσεται διαρκώς, κανένα δίκαιο δεν μπορεί να συμπίπτει συνεχώς με τη μεταβαλλόμενη κοινωνική βούληση.

Όπως νάναι, από την άποψη που μας ενδιαφέρει. η συνεχής και συνεπής εφαρμογή του νόμου τελικά εσωτερικεύεται. Αυτό σημαίνει ότι το “απαγορεύεται” μετατρέπεται σε “πρέπει”. Η διαφορά είναι ότι ο νόμος είναι αντικειμενικός, τον παρατηρεί ο καθένας, ενώ το “πρέπει” δεν το αντιλαμβάνεται παρά μόνον το ίδιο το άτομο. Και αυτό το “πρέπει” είναι που αντιπαρατάσσεται στο αυθόρμητο “θέλω” του καθενός, χωρίς πια εξωτερική πίεση. Αυτή η προσαρμογή του “πρέπει” του καθενός στις επιταγές της κοινωνίας είναι που χαρακτηρίζεται συχνά ως αλλοτρίωση, που σημαίνει τελικά αλλαγή κοινωνικής ταυτότητας.  Ο νόμος με απαλλάσσει από το φόβο των μερικές φορές καταστρεπτικών άμεσων συνεπειών των άσκεφτων πράξεών μου καθώς μεριμνά για τους περισσότερους κινδύνους που με απειλούν. Τον υποκαθιστά όμως με το φόβο από την παράβαση του νόμου. Η εσωτερίκευση με απαλλάσσει και από αυτόν, με τίμημα όμως την αλλοτρίωσή μου.  

Όπως και στη σχέση μεταξύ γονιών και παιδιών τους, έτσι και στη σχέση της κοινωνίας με τα μέλη της, η μέθοδος για την επιβολή της αλλοτρίωσης δεν περιορίζεται στο ποινικό σκέλος του δικαίου της. Επεκτείνεται πολύ περισσότερο στην παιδεία. Αυτή είναι πολύ αποτελεσματική μέθοδος, καθώς εφαρμόζεται στην παιδική ηλικία, όταν οι μαθητές είναι σε ηλικία που σχηματίζουν ακόμη εύκολα νέα εξαρτημένα αντανακλαστικά. Η παιδεία κάθε πολιτείας τείνει να αναπαράγει το καθεστώς της. Η αναπαραγωγή του έρχεται μοιραία σε σύγκρουση με τη διαρκώς εξελισσόμενη ηθική βούληση της κοινωνίας. Αυτή παρακινεί σε αλλαγή καθεστώτος και, αν αυτή δεν επιτυγχάνεται με ειρηνικά μέσα, όπως είναι ο διάλογος, προετοιμάζει το έδαφος για βία.

Τα καθεστώτα που ισχύουν σε κοινωνίες σαν τη δική μας τα γνωρίζουν όλα αυτά. Έχουν κάνει υποχρεωτική την παιδεία (όπως πρέπει) αλλά με περιεχόμενο και τρόπο που να αλλοτριώνει το άτομο, να το κάνει πειθήνιο όργανό τους. Γνωρίζουν ότι βαθμιαία απομακρύνονται από την εξελισσόμενη ηθική και γι΄ αυτό έχουν θεσπίσει την περιοδική αλλαγή αρχόντων στην εξουσία, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της εκλογής. Κάθε λίγα προδιαγεγραμμένα έτη αλλάζομε βουλή, κυβέρνηση, αρχηγό του κράτους. Μ΄ αυτό τον τρόπο αποφεύγουν τις συχνές εξεγέρσεις, στάσεις ή και επαναστάσεις. Ωστόσο, δεν τις εξαλείφουν πλήρως και ο κίνδυνος της βίας καραδοκεί. Η βία θα προκύψει από τη δυσαρέσκεια του πλήθους που εκδηλώνεται με θορυβώδη τρόπο, μεγαλώνει οδηγώντας σε καταστροφές περιουσιών και έργων που έχει δημιουργήσει η πολιτεία. Η εξουσία αναγκάζεται να αντιμετωπίσει τη βία με βία, με την αστυνομία. Το πλήθος διαμαρτύρεται τώρα όχι μόνο για ό,τι γίνεται και δεν του αρέσει, αλλά και για την επέμβαση του κράτους εναντίον του. Μπορεί να χυθεί αίμα. Η κατάσταση εκτραχηλίζεται. Κανένας δεν ξέρει πού θα καταλήξει. Μπορεί επανάσταση, δικτατορία, επέμβαση ξένων που καραδοκούν την κατάλληλη ευκαιρία κλπ. Η λύση είναι βέβαια η μεταβολή όχι αρχόντων, αλλά καθεστώτος. Και το νέο καθεστώς, για να μην προκύψουν σε λίγα χρόνια παρόμοια προβλήματα, οφείλει να προβλέπει τρόπο για αναθεώρησή του, και μάλιστα σε μια περίοδο στην οποίαν δεν υπάρχει πολιτική κρίση. Σημειώνω ότι όλα τα συντάγματά μας εγκαταστάθηκαν σε περιόδους κρίσεων. Για να μην αφήνουν περιθώρια για υποτροπή του άθλιου πια καθεστώτος που καταργήθηκε, προβλέπουν με κάποια διαδικασία περιορισμούς στην αναθεώρηση ορισμένων άρθρων τους, ποτέ όμως του θεμελιώδους άρθρου που ορίζει τη φύση του πολιτεύματος. Τέτοιο είναι το άρθρο 110 του ισχύοντος συντάγματος, όπως ήταν ανάλογα άρθρα προηγούμενων συνταγμάτων, που όμως αλλάχτηκαν με βίαιο τρόπο. Αυτή η εμμονή όμως στην εσαεί ισχύ του συντάγματος προγραμματίζει την επόμενη και πάλι βίαιη ανατροπή του.

Τα παραπάνω τονίζουν την ευθύνη των διανοητών, που είναι οι μόνοι πια που μπορούν να επηρεάσουν τη σκέψη των αλλοτριωμένων ατόμων. Στόχος είναι να τους κάνουν να σκέφτονται, για να αγωνίζονται για μια διακυβέρνηση όσο γίνεται πιο συμβατή με τις διαρκώς μεταβαλλόμενες κοινωνικές ανάγκες.  

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 19 Ιανουαρίου 2023

Εγώ ενδιαφέρω όλους τους άλλους για ένα πράγμα: Πώς συμπεριφέρομαι απέναντί τους. Λέγοντας “πώς συμπεριφέρομαι” περιλαμβάνω και το πώς παρουσιάζομαι, ντύνομαι, γενικά κάθε αισθητή εκδήλωσή μου. Η συμπεριφορά μας είναι άμεση συνέπεια της βούλησής μας έστω και αν κάποια στοιχεία της γίνονται ακούσια, είτε ένα φυσικό αντανακλαστικό είτε μια εκδήλωση του αυτόνομου φυτικού νευρικού μας συστήματος. Η βούλησή μας πάλι διαμορφώνεται από τις γνώσεις μας και από το συναίσθημά μας που με τη σειρά του διαμορφώνεται αφενός από τις εισαγόμενες πληροφορίες από το περιβάλλον, τη γνώση μας (Αριστοτελική προαίρεση), και αφετέρου αυτόματα από σήματα που παράγονται μέσα μας, σαν ταλαντώσεις, μόνο με την πάροδο του χρόνου (όρεξη). Ο Σωκράτης έφθασε στο άκρο να θεωρεί ότι μόνη η γνώση αρκεί για μια ηθική συμπεριφορά (“κακὸς ἑκὼν οὐδείς”). Ωστόσο, όπως τονίστηκε, η συμπεριφορά μας έχει και άλλες αιτίες εκτός από τη γνώση με κυρίαρχη το συναίσθημα.

Σήμερα ξέρομε ότι το μυστικό της επιτυχίας κάποιου κρύβεται όχι μόνο στη λογική νοημοσύνη του, γνώσεις, ικανότητα να μαθαίνει και να λύνει προβλήματα, αλλά και στη “συναισθηματική νοημοσύνη” του. Πάω να πιάσω μια δουλειά και κάποιος μου παίρνει συνέντευξη. Εκτός από τα λογικά τεκμήριά μου, πτυχία, εμπειρία κλπ, η επιτυχία εξαρτάται και από το πώς θα συμπεριφερθώ στη διάρκεια της συνέντευξης. Τα συναισθήματά μας ελάχιστα ελέγχονται, όπως με ποικίλες ψυχοθεραπευτικές μεθόδους, π.χ. ψυχανάλυση. Μπορεί όμως η εκδήλωσή τους να βρίσκεται κάτω από την εκούσια βούλησή μας. Μπορώ να είμαι οργισμένος και να μην το δείχνω, ακόμη και να παρακάμπτω την οργή μου στη λήψη μιας απόφασης. Είναι δυνατό επομένως να καλλιεργηθεί η συναισθηματική νοημοσύνη;

Αλλού (Ποια Παιδεία) έδειξα πως η σύγχρονη εποχή απαιτεί αφενός έμφαση όχι στην αποστήθιση, αλλά στην κρίση και τη λύση προβλημάτων και αφετέρου σε γενικές γνώσεις με τους νόμους τους, αντί για την απαρίθμηση γεγονότων ή επιμέρους στοιχείων. Η κατάλληλη ηλικία για τέτοια εκπαίδευση είναι η παιδική, ως το 11ο ως 12ο έτος περίπου, δηλαδή στο δημοτικό σχολείο. Οι νόμοι μας όμως θεωρούν σωστά ότι και το 3ετές γυμνάσιο που ακολουθεί πρέπει να ανήκει στην υποχρεωτική εκπαίδευση, για όλους. Αυτή είναι η ηλικία στην οποίαν γίνεται η ενήβωση των νέων.

Η ενήβωση σημαίνει ότι αρχίζουν να εκκρίνονται κάποιες ορμόνες. Η αυξητική αυξάνει το ανάστημα σε αγόρια και κορίτσια, καθώς και την ισχύ του μυικού συστήματος, περισσότερο στα αγόρια παρά στα κορίτσια. Αρχίζουν να εκκρίνονται και γεννητικές ορμόνες, ανάλογα με το αν το παιδί έχει γεννηθεί αγόρι, με γονιδίωμα ΧΥ ή κορίτσι με ΧΧ, με ανατομικές και φυσιολογικές επιδράσεις. Ανατομικά, γίνεται διαφοροποίηση των δύο φύλων. Τα αγόρια αποκτούν τρίχωμα αφθονότερο, η φωνή τους αλλάζει και αρχίζει η λειτουργία των γεννητικών οργάνων που σημαίνεται με την έναρξη ονειρώξεων. Τα κορίτσια αρχίζουν να έχουν περίοδο που σημαδεύει τη μηνιαία ωρίμανση ενός ωαρίου, μεγαλώνει το στήθος τους, ενώ ο σκελετός τους διαμορφώνεται διαφορετικά από των αγοριών. Η ουσιώδης λειτουργική διαφορά μεταξύ των δύο φύλων είναι ότι οι γυναίκες μπορούν να γεννούν και να θηλάζουν παιδιά που οι άντρες δεν μπορούν. Υπάρχουν και άλλες λειτουργικές, μικρότερες διαφορές, όπως ο τρόπος που ουρούν, όρθιοι οι άντρες, καθιστές οι γυναίκες. Η διαφορά στον τρόπο ούρησης δεν είναι μόνο ανθρώπινη συνήθεια, αφού, διαφορετικά ουρούν οι σκύλοι και οι σκύλες. Κάθε προσπάθεια να εκλείψει τέτοια διαφορά στρέφεται επομένως εναντίον ενός φυσικού νόμου. Τονίζεται ότι διαφορές στη γνωστική νοημοσύνη δεν υπάρχουν. Και αν ακόμη παρατηρείται τέτοια, είναι κατάλοιπο της παιδείας που έχει ενσταλαχθεί μέσα μας από χιλιετίες, ενώ στις τελευταίες γενιές βαθμιαία εξαλείφεται.

Η επιτάχυνση στην αύξηση του σώματος αυξάνει τις διατροφικές ανάγκες τόσο που δυσκολεύονται πια να τις υποστηρίξουν οι γονείς, ενώ ταυτόχρονα εντείνεται η επιθετικότητα των εφήβων, καθώς προετοιμάζονται βιολογικά να κυνηγήσουν για να τραφούν. Παράλληλα εντείνεται η ευαισθησία διαφόρων σημείων του σώματος όπως κυρίως μαστών, χειλιών, εφηβαίου και άλλων που όταν ερεθισθούν προκαλούν στύση των γεννητικών οργάνων και ψυχολογική ανάγκη για ικανοποίηση ως τον οργασμό. Αυτό θα γίνει οπωσδήποτε, είτε με αυτοϊκανοποίηση είτε με σύντροφο είτε και, σε ακραία εγκράτεια, με ονείρωξη. Βιολογικά δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι υπάρχει ψυχολογικός προσανατολισμός προς το ένα ή το άλλο φύλο και ο νέος περνά από ποικίλες φάσεις χωρίς να κάνει διάκριση. Ομόφυλα και ετερόφυλα παιδιά ασχολούνται ποικιλοτρόπως αμοιβαία με τα γεννητικά τους όργανα. Η συμπληρωματική κατασκευή όμως της ανδρικής προεξοχής του πέους και της θηλυκής εσοχής του κόλπου προδιαθέτουν στην ετερόφυλη σχέση. Αυτή η σχέση είναι που επικρατεί στα ζώα γύρω μας, αν και δεν λείπουν, σπανιότερα, και άλλες σχέσεις, καθώς υπάρχουν εναλλακτικές κοιλότητες, όπως το στόμα και ο πρωκτός, ενώ διασταύρωση μπορεί να γίνει ακόμη και με κτηνοβασία, όπως γαϊδάρου με φοράδα, οπότε γεννιέται ένα στείρο μουλάρι. Τέτοιες εκτροπές από τον κανόνα ισχύουν και για τους ανθρώπους. Ο ψυχολογικός γενετήσιος προσανατολισμός στους ανθρώπους θα διαμορφωθεί ακριβώς στην εφηβική ηλικία και δεν είναι κληρονομικός, αφού η ομοφυλόφιλη σχέση δεν είναι γόνιμη για να αφήσει απογόνους. Ωστόσο, δεν γνωρίζομε ποια ακριβώς συμπεριφορά των ενηλίκων που κατευθύνουν την εκπαίδευση είναι εκείνη που διαμορφώνει τις προτιμήσεις συντρόφου. Η παραδοσιακή κοινωνία καταδίκαζε έντονα την ομοφυλοφιλία και εκδηλωνόταν με περιθωριοποίηση των ομοφυλοφίλων ή και, όχι σπάνια, με φυσική εξόντωσή τους. Οι ορμόνες δεν παίζουν ρόλο. Οι ανδρικές αυξάνουν στους άνδρες την ερωτική επιθετικότητά τους, χωρίς να αλλάζουν τον προσανατολισμό τους. Το αντίθετο στις γυναίκες. Έτσι, καθώς η ομοφυλοφιλία θεωρούνταν νόσος, μια και δεν μπορούσε να αλλάξει, δίνονταν γυναικείες ορμόνες στους άρρενες, για να μειώσουν την ένταση της γενετήσιας συμπεριφοράς τους. Ωστόσο, αρκετοί ομοφυλόφιλοι ανέπτυξαν ικανότητες αξιοθαύμαστες και πρόσφεραν στην ανθρωπότητα πολλά, τόσο στις επιστήμες όσο και, περισσότερο, στις τέχνες. Σήμερα έχει νομιμοποιηθεί η ομοφυλοφιλική σχέση και το κράτος αναγνωρίζει γάμους μεταξύ τους. Από την άλλη, οι ομοφυλόφιλοι, σα να εκδικούνται για την εχθρική προς αυτούς στάση των προηγούμενων γενιών, κάνουν ό,τι μπορούν για να προβάλουν μια παντελή έλλειψη διαφοράς μεταξύ ανδρών και γυναικών, ακόμη και να πείσουν την κοινή γνώμη ότι η δικιά τους συνήθεια είναι ο κανόνας, μάλλον παρά η εξαίρεση.

Η παιδεία επομένως σ΄ αυτή την ηλικιακή φάση οφείλει να στρέφεται, όπως αναφέρθηκε, στον έλεγχο της επιθετικότητας και να προσφέρει καθαρή ενημέρωση για τα θέματα του βιολογικού ρόλου ανδρών και γυναικών, των φορέων γονιδιώματος ΧΥ ή ΧΧ.  

ΠΟΙΑ ΠΑΙΔΕΙΑ;

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 17 Ιανουαρίου 2023

Πολλοί φωνάζουν πως χρειάζεται παιδεία. Aπεκδύονται έτσι τη δική τους ευθύνη. Τη μεταφέρουν στο σχολείο, στην οικογένεια Τι εννοούμε όμως παιδεία; Από όσο ξέρω, δεν υπάρχει πτυχίο Παιδείας. Και βέβαια η παιδεία δεν είναι συνώνυμη με την εκπαίδευση.

Από τους καλύτερους ορισμούς που έχω διαβάσει, εκπαίδευσηθεωρείται ότι είναι η στοχευμένη διαδικασία με την οποίαν αποκτά ο εκπαιδευόμενος την ικανότητα να κάνει πράγματα που δεν μπορούσε να κάνει προηγουμένως. Θεωρείται πως αφορά τρία πεδία: γνωστικό, πρακτικό (αισθητικοκινητικών, πρακτικών δεξιοτήτων), και συναισθηματικό (ή στάσεων και δεξιοτήτων συμπεριφοράς).  Στο γνωστικό πεδίο, η εκπαίδευση αφορά την ικανότητα για ανάκληση, ερμηνεία γεγονότων και λύση προβλημάτων. Στο πρακτικό πεδίο αφορά τη μίμηση των πράξεων του εκπαιδευτή (μάστορα), πράξεις στη βάση οδηγιών, και, τελικά, αυτοδυναμία στην τέλεση πράξεων. Στο συναισθηματικό πεδίο αφορά την ικανότητα για στροφή της προσοχής, ανταπόκριση και εσωτερίκευση φαινομένων, που σημαίνει ότι αυτά ταξινομούνται σε μια εσωτερική κλίμακα αξιών. Η διαδικασία λοιπόν με την οποίαν δημιουργείται η κλίμακα των αξιών ονομάζεται παιδεία. Η παιδεία δεν είναι κάποιο εκπαιδευτικό αντικείμενο, αλλά μια διαδικασία.

Όλοι αναγνωρίζουν ότι η νεαρή ηλικία είναι η πιο πρόσφορη για την εμφύτευση παιδείας. Σ΄ αυτή την περίοδο της ζωής σχηματίζονται πιο εύκολα εξαρτημένα αντανακλαστικά. Οι πρώτοι υπεύθυνοι, επομένως είναι οι γονείς. Στοχεύει στο να καταστήσει αύταρκες το άτομο, ικανό να βρίσκει την τροφή του και να αμύνεται έναντι ποικίλων απειλών. Λήγει η περίοδος όταν αφενός ούτε το τέκνο ικανοποιεί την πείνα του από τους γονείς ούτε αντέχουν αυτοί την αφαίμαξη από τις διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες του παιδιού που μεγαλώνει και αφετέρου εμφανίζεται η αναζήτηση ηδονής από άλλη πηγή. Στα περισσότερα αγελαία ομοιόθερμα ζώα, υπάρχει ισχυρός δεσμός μεταξύ μητέρας και τέκνων, χάρη στην αμοιβαία φυσιολογική και ψυχολογική αμοιβαία ικανοποίησή τους. Ο άνθρωπος όμως είναι εκούσια κοινωνικό, δηλαδή πολιτικό, ζώο. Και στην ευθύνη προστίθεται ο πατέρας. Αυτός εξασφάλιζε εργαζόμενος έξω από το σπίτι τη διατροφή της συζύγου και των τέκνων, ενώ προσδοκούσε ότι όταν μεγαλώσουν τα παιδιά θα τον βοηθούσαν στο ρόλο του και αργότερα, όταν αυτός θα ήταν ανήμπορος, να τον φροντίσουν. Σήμερα όμως, που οι κοινωνικές πιέσεις ανάγκασαν τη γυναίκα να ζει εργαζόμενη έξω από το σπίτι, δεν υπάρχει στο σπίτι γονιός που να παρέχει την πρέπουσα παιδεία, όπως υπαγορεύεται από τους άγραφους βιολογικούς και κοινωνικούς νόμους.

Ακολουθεί το σχολείο. Σε ένα χειρόγραφο πριν από 125 χρόνια περίπου, όπου περιγράφεται ο ρόλος του δασκάλου και του δημοτικού σχολείου, διαβάζω: «Ὁ σκοπὸς τοῦ Δημοτικοῦ Σχολείου εἶναι τὸ νὰ μορφώσῃ τοὺς παῖδας ἠθικῶς καὶ θρησκευτικῶς, ὣστε ὃταν ἐξέλθωσιν εἰς τὴν κοινωνίαν νὰ καταλάβωσι τὴν προσήκουσαν αὐτῶν θέσιν». Ο σκοπός δεν είναι επαγγελματικός. Κι αυτό όχι για το προφανές ότι ο δάσκαλος δεν είναι παντογνώστης· αυτό δεν λαμβάνεται υπόψη διότι ο δάσκαλος πρέπει να θεωρείται παντογνώστης και παντοδύναμος στον οποίον οφείλεται υπακοή, μετά το βασιλιά και το Θεό, αλλά διότι «δὲν γνωρίζει εἲς τι ὁ μαθητὴς προώρισται ὣστε καταλλήλως νὰ διδάξῃ αὐτὸν». Από τότε λοιπόν αναγνωριζόταν ότι σκοπός του σχολείου ήταν η ηθική και θρησκευτική μόρφωση.

Η παιδεία θα όφειλε να αποσκοπεί στη διαμόρφωση τέτοιας συμπεριφοράς που υπηρετεί αφενός την αυτοεξυπηρέτηση, όπως στα ζώα, και αφετέρου την κοινωνία. Αντ΄ αυτής, η παιδεία, που επιβάλλεται από την εξουσία, αποσκοπεί στην υπηρέτηση της άρχουσας τάξης που διοικεί την πολιτεία. Αν η κοινωνία συμπίπτει με την πολιτεία (όσο γίνεται), όπως σε μια (πραγματική) δημοκρατία, αυτό είναι σωστό. Σήμερα όμως, ακόμη και στις πιο “προοδευτικές” χώρες, η πολιτεία διέπεται από μια άρχουσα τάξη, ξέχωρη από τη συνολική κοινωνία, είτε είναι μοναρχία, είτε ολιγαρχία, όπως η ρεπούμπλικα, ένα είδος ολιγαρχίας, που επικρατεί στις περισσότερες σύγχρονες χώρες. Και η κοινωνία, που διαρκώς εξελίσσεται, αφίσταται διαρκώς περισσότερο από την πολιτεία, που μένει αγκυλωμένη σε συντηρητικές θέσεις.  Θα γίνω πιο συγκεκριμένος, που σημαίνει ότι δεν θα καλύψω παρά ελάχιστα από τα προβλήματα που παρουσιάζονται.

Το προσδόκιμο της επιβίωσης, λόγω της γραμμικά τελειοποιούμενης τεχνολογίας, παρατείνεται. Μέσα σε ένα αιώνα περίπου, από τα 40 περίπου χρόνια σε σχεδόν 80. Καθώς η τεχνολογία στον τομέα της υγείας και όχι μόνο, διαρκώς αυξάνεται, θα παρατηρηθεί περαιτέρω παράταση του προσδόκιμου επιβίωσης. Αυτό σημαίνει ότι το ποσοστό των γέρων και ανίκανων για εργασία στο σύνολο του πληθυσμού θα αυξάνεται στο μέλλον, όσο επιτρέπεται από τους θεμελιώδεις βιολογικούς νόμους. Παράλληλα, η διαρκώς εντεινόμενη τεχνολογία καθιστά ολοένα περισσότερο δυνατούς τους αυτοματισμούς στη σωματική πρώτα, αλλά και στην πνευματική (τεχνητή νοημοσύνη) έπειτα εργασία. Αυτό διευκολύνει τεράστια τη ζωή μας, αλλά σημαίνει ότι λιγοστεύει η ανάγκη για εργαζομένους. Ο Αριστοτέλης πρόβλεπε ότι όταν κάποτε τα πράγματα θα γίνονταν είτε αυτόματα ή με λεκτική διαταγή, οι δούλοι δεν θα χρειάζονταν και η δουλεία θα έπαυε να υπάρχει. Ναι, αλλά τι κάνουν οι απολυμένοι, λόγω αυτοματισμών; Σε παλιότερα άρθρα μου είχα υποστηρίξει ότι πρέπει να αναπτυχθούν οικονομικά και παραγωγικά έρημες περιοχές, όπως είναι οι έρημοι, οι παγωμένες πολικές περιοχές και, ειδικά στον τόπο μας, τα ξερονήσια και τα έρημα βουνά μας. Αυτό σημαίνει κατάλληλες υποδομές και μετακίνηση εργαζομένων εκεί. Μπορούν τέτοιες περιοχές να γίνουν παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας από ανέμους, ήλιο, κύματα, υδατοπτώσεις και βιολογικής ενέργειας, π.χ. θαλασσοκαλλιέργειες κλπ. Επιπλέον, η διαρκής αύξηση των ανίκανων να εργασθούν ατόμων και η ανεργία των ικανών νέων σημαίνει πως πρέπει να αυξηθεί το ποσοστό των ατόμων που είναι ικανά να εξυπηρετούν τις ανάγκες των αδυνάτων. Μιλώ για βρεφονηπιαγωγούς, επισκέπτες νοσηλευτές, εκπαιδευμένους οικιακούς βοηθούς, μαγείρους κλπ. Χωρίς να θεωρούνται τέτοια επαγγέλματα “κατώτερα”, διότι θα προϋποθέτουν κατάλληλη εκπαίδευση. Ήδη βιώνομε μια κατάσταση στην οποίαν όλο και συχνότερα οι άνθρωποι δεν ασχολούνται σε όλη τη ζωή τους με το ίδιο επάγγελμα. Ακόμα και σε κάποια υπερεξειδικευμένα επαγγέλματα, όπως του γιατρού, που ο πτυχιούχος είναι ανίκανος να κάνει κάτι διαφορετικό, η ανάγκη τους ολοένα αντικαθίσταται από την τεχνολογία (π.χ. ρομποτικές επεμβάσεις). Στα υπόλοιπα οι άνθρωποι αλλάζουν πολλαπλά επαγγέλματα στη ζωή τους. Αυτό σημαίνει ριζική αλλαγή στην παιδεία με έμφαση σε γενικές ικανότητες. Άσκηση στην κρίση μάλλον παρά απομνημόνευση. Επίσης στην επικοινωνία. Γλωσσική, κυρίως στη δομή της γλώσσας (συντακτικό) ώστε να γίνεται κατανοητή, αντί της εμμονής στην ορθογραφία κλπ, μαθηματικά, φυσικοχημικούς και βιολογικούς νόμους (αντί του λεπτομερούς περιεχομένου τους), χρήση υπολογιστών, ξένες γλώσσες. Και συνεχής, όσο γίνεται πιο αντικειμενική, αξιολόγηση μαθητών, διδασκόντων, προγράμματος.

ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 14 Ιανουαρίου 2023

 Η επιστήμη στοχεύει στην Αλήθεια, όπως η τέχνη στην Ομορφιά και η ηθική στην Αρετή. Έχει σχέση με τη γνώση ίδια που έχει η κοινωνία με το άτομο. Υπάρχουν ποικίλα είδη αλήθειας, όπως εκείνη που πηγάζει από τη γνώση και εκείνη που πηγάζει από την πίστη. Η τελευταία αναπτύσσεται μέσα μας, σα να μας φυτεύτηκε από μια υπερβατική αρχή, είναι σημειακή, χωρίς σφάλμα, και ακλόνητη. Αντίθετα, η επιστημονική αλήθεια υπάρχει εκεί όπου διασταυρώνονται το αισθητό με το νοητό, η θεωρία με την εμπειρία, η υπόθεση με την παρατήρηση, περιβάλλεται από μια άλω μετρήσιμου σφάλματος και είναι έτοιμη να αναθεωρηθεί μόλις προκύψουν νέα δεδομένα. Η πίστη, επειδή δεν εξαρτάται από τον αισθητό κόσμο, δεν είναι διαθέσιμη ίδια σε όλους, ενώ όταν βρεθεί σε αντίθεση με την αισθητή πραγματικότητα καταρρέει εξολοκλήρου. Παρά ταύτα, ακόμη και η επιστημονική αλήθεια δεν στερείται από αυθαίρετες πίστεις, προκαταλήψεις. Η περισσότερο επιστημονική αλήθεια είναι, θεωρείται, η γεωμετρία και τα μαθηματικά. Ξεκινούν από έναν αυθαίρετο ορισμό σα συμβόλαιο για να συνεννοούμαστε. Π.χ. ευθεία ορίζεται η συντομότερη γραμμή μεταξύ δύο σημείων. Από τη στιγμή όμως που χρησιμοποιώ τη λέξη “συντομότερη”, υπονοώ κάποια κίνηση. Αλλά η κίνηση είναι αισθητή, όχι νοητή. Έτσι, ο φαινομενικά νοητός, από αυθαίρετη σύμβαση, ορισμός μπορεί να έχει σφάλμα. Ο συντομότερος δρόμος μεταξύ των δύο σημείων στην αριστερή εικόνα είναι μια ίσια γραμμή. Αν όμως μέρος της διαδρομής είναι ένας βάλτος και η πορεία γίνεται εκεί βραδύτερη, ο συντομότερος δρόμος περιλαμβάνει μακρότερη διαδρομή στην ταχεία περιοχή και βραχύτερη στη βραδεία. Είναι η τεθλασμένη λοιπόν (σχήμα δεξιά).

Η επιστημονική σκέψη οικοδομείται σε πολλά επίπεδα. Το πρώτο ενδέχεται να είναι η παρατήρηση των ποικιλόμορφων φαινομένων που ο επιστήμονας προσπαθεί να τα καταγράψει όσο πιο πιστά μπορεί και στη συνέχεια να τα ταξινομήσει, να τα κατατάξει σε είδη. Πρέπει ο επιστήμονας να σκεφθεί ένα κριτήριο με το οποίο θα μπορέσει να έχει την ταξινόμηση όσο γίνεται πιο σαφή, στεγανή. Γράφω “όσο γίνεται”, διότι το απόλυτο αποκλείεται. Ο C. Linné μελέτησε έναν απίθανο αριθμό φυτών και τα ταξινόμησε σε είδη. Αυτό σημαίνει ότι φυτά που ανήκαν στο ίδιο είδος του Λινέου μπορούν να διασταυρώνονται και πολλαπλασιάζονται μεταξύ τους, αλλά όχι με φυτά άλλου είδους. Ακόμη και αυτή η ταξινόμηση δεν είναι απόλυτη. Άλλο είδος το άλογο και άλλο το γαϊδούρι. Όμως διασταυρώνονται και γεννιέται μουλάρι.

Η κατηγοριοποίηση συνεχίζεται σε ανώτερο επίπεδο, σε γένη, οικογένειες κλπ. Επιτελώντας τέτοιο έργο ο επιστημονικός νους φθάνει στο σημείο να κατηγοριοποιήσει στην ίδια ομάδα είδη πολύ διαφορετικά. Κι αυτό γεννά τη σκέψη της αιτιολογικής σχέσης τους. Είτε το ένα είναι αιτία του άλλου είτε και τα δυο έχουν κοινή μια τρίτη αιτία. Η αναζήτηση της αιτίας επομένως είναι το επόμενο επίπεδο στην επιστημονική σκέψη. Ο I. Newton βλέποντας, λέγεται, να πέφτει ένα μήλο από μια μηλιά συμπέρανε πως η πτώση των αντικειμένων πάνω στη γη υπάκουαν σε κοινό νόμο με την κίνηση των πλανητών στον ουρανό. Ασύλληπτη επιστημονική σκέψη.

Διαβάζω τελευταία τη “Νεοελληνική Γραμματική της Δημοτικής”, έκδοση 1941, του μεγάλου επιστήμονα φιλολόγου Μ. Τριανταφυλλίδη. Ανάμεσα στ΄ άλλα περιγράφει τις ποικίλες καταλήξεις των λέξεων της δημοτικής με εξαιρετική λεπτομέρεια και πληρότητα. Ωστόσο, δεν προχωρεί παραπέρα, δεν αναζητεί πάντοτε αιτίες, γιατί αυτή η κατάληξη και όχι άλλη. Η αναζήτηση φιλολογικών αιτίων είναι πια επιστημονικό έργο της ετυμολογίας. Αυτή η ιστορία με έβαλε σε σκέψεις. Η Νεοελληνική Γραμματική Τριανταφυλλίδη που διδάσκεται σήμερα στο σχολείο έχει περί τις 250 σελίδες, ενώ η έκδοση 1941 έχει περί τις 450. Έχουν απαλειφθεί κυρίως εκείνα τα λίγα, αλλά ουσιαστικά, μέρη που ασχολούνται με την αιτία των φαινομένων. Έτσι, ο μαθητής, αντί να μαθαίνει την επιστήμη της Γραμματικής, μαθαίνει την τεχνολογία της. Και γενικότερα, η παιδεία μας σήμερα στηρίζεται στη δημιουργία θησαυρού τεχνολογικών γνώσεων και όχι στην αναζήτηση αιτίων, στην απομνημόνευση μάλλον παρά στη λύση προβλημάτων. Οι γνώσεις όμως αλλάζουν, ενώ η σκέψη έχει πολύ μεγαλύτερες αντοχές. Σε λίγο, ό,τι έμαθε θα του είναι άχρηστο. Χρήσιμο θα του ήταν να έχει μάθει να σκέφτεται, να κρίνει, να λύνει προβλήματα.

Η επιστήμη όμως δεν στέκει μακριά, αυθύπαρκτη πάνω στο βάθρο της. Υπάρχει για να υπηρετεί ανάγκες της ανθρωπότητας. Όπως οι άνθρωποι αποφασίζομε τους κοινωνικούς νόμους και αυτοί μας υπαγορεύουν πώς να συμπεριφερθούμε, έτσι υπάρχει αλληλεπίδραση μεταξύ κοινωνικών αναγκών και επιστήμης. Είμαστε υποχρεωμένοι, θέμε-δε-θέμε, να υπακούμε σε νόμους, φυσικούς και κοινωνικούς. Στη δημιουργία των τελευταίων, όχι των πρώτων, συμβάλλομε και μείς αλλά είναι κι οι δυο το ίδιο υποχρεωτικοί. Η επιστήμη λοιπόν επιδιώκει να βρει τρόπους να αντισταθμίζονται οι ανεπιθύμητοι νόμοι. Με τη φωτιά το κρύο, με τον τροχό η τριβή, με αερόστατα, αεροπλάνα, πυραύλους η βαρύτητα. Κι ακόμη να ανακαλύπτει τρόπους να διαμορφώνονται οι κοινωνικοί νόμοι έτσι που να διευκολύνουν την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών μας. Σ΄ αυτό το επίπεδο η επιστήμη έχει υπηρέτη της την τεχνολογία. Και ο επιστήμονας πρέπει να έχει επικοινωνιακές ικανότητες για να μεταφέρει τη γνώση στους ενδιαφερομένους. Έξω από την επικοινωνία με συνεπιστήμονές του, πρέπει να μιλάει στο κοινό με όσο γίνεται μεγαλύτερη σαφήνεια μεταφράζοντας την επιστημονική ορολογία σε κοινή γλώσσα, να την εκφράζει χρησιμοποιώντας τους νόμους της γλώσσας, όπως είναι η χρήση βραχειών προτάσεων, βραχειών, κοινόχρηστων λέξεων, σωστή σύνταξη, γραμματική κοκ. Και γραπτά μεταφέροντας με όσο γίνεται απλό και πιστό τρόπο την ακουστή γλώσσα σε ορατή γραφή. Έχοντας στη διάθεσή του αυτός έτσι την επιστημονική γνώση μπορεί να κρίνει και να αποφασίσει αν π.χ, προτιμά μια άμεση ικανοποίηση πρόσκαιρων επιθυμιών του ή μια απώτερη, αλλά πιο αβέβαιη, ικανοποίηση σκοπών που έχουν μονιμότερο αποτέλεσμα. Αν προτιμά π.χ. τη θεραπεία όταν αρρωστήσει ή την πρόληψη όσο είναι υγιής. Ο άνθρωπος, μόνος από τα ζωντανά πλάσματα, έχει το προνόμιο να επιλέγει και αποφασίζει αυτός.

Ο άνθρωπος φύσει του ειδέναι ορέγεται (Αριστοτέλης). Τι γίνεται όταν ένας επιστήμονας προχωρήσει σε ανακαλύψεις που δεν ικανοποιούν την κοινωνία; Πρόσφατα, ο P. Luckey, ευφυής επιστήμονας, υποστηρικτής του D. Trump, σχεδίασε ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι στο οποίο ο παίκτης προσπαθεί να νικήσει ο ηλεκτρονικός ήρωάς του. Αν όμως χάσει, ενεργοποιείται ένας κομβικός μηχανισμός δεμένος στη ζώνη του παίκτη και αυτός σκοτώνεται! Είναι γνωστή η ιστορία επιστημονικής φαντασίας του Frankenstein. Πόσο η κοινωνία πρέπει να επεμβαίνει στο έργο ενός επιστήμονα;

ΤΑΞΗ ΜΕΤΑ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 12 Ιανουαρίου 2023

“Λίθοι τε καὶ πλίνθοι καὶ ξύλα καὶ κέραμος ἀτάκτως μὲν ἐρριμμένα οὐδὲν χρήσιμά ἐστιν” (Σωκράτης, κατά Ξενοφώντα). Κριτήριο της τάξης είναι λοιπόν η χρησιμότητα. Εκτελώ ένα έργο. Όσο το κάνω επικρατεί το χάος, η αταξία. Η ευθύνη μου όμως δεν λήγει όταν τελειώσει το έργο. Παρά το νόμο της εντροπίας, που ορίζει ότι τα πάντα οδεύουν από την τάξη στην αταξία, η ανθρώπινη δραστηριότητα οδηγεί στη δημιουργία τάξης. Ο φυσικός νόμος όμως δεν παραβιάζεται. Διότι αναγνωρίζει πως σε ένα κλειστό σύστημα μπορεί να αυξάνεται η τάξη, αλλά στο περιβάλλον του αυξάνεται περισσότερο η αταξία. Κάθε έργο πρέπει να τελειώνει με τρόπο που η γύρω του αταξία είναι η μικρότερη δυνατή, πάντως τόση που να μην μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την παραπέρα δημιουργία.

Χάος λοιπόν με ύπαρξη σκοπού είναι τα χαρακτηριστικά της δημιουργίας, όσο διαρκεί η επιδίωξή του. Το δημιούργημα θα είναι χρήσιμο, θα διευκολύνει δηλαδή τις προσπάθειές μας τελικά για την επιβίωση και τη διαιώνιση του είδους μας. Όμως, η λήξη της προσπάθειας δεν σημαίνει πως πάμε για ανάπαυση. Θα κάνω κι άλλη δουλειά αργότερα. Πρέπει λοιπόν να τακτοποιήσω τα εργαλεία μου, για να τα βρω εύκολα όταν τα ξαναχρειαστώ. Στη διάρκεια της δημιουργίας δεν χρησιμοποιώ το σύνολο των υλικών που έχω, πάντα κάτι περισσεύει. Απόδοση 100% δεν υπάρχει. Αυτό το περίσσεμα τι θα το κάνω; Ένα είναι ότι μπορεί να έχουν περισσέψει πλίνθοι, ξύλα και κέραμος, που θα τα μεταχειριστώ όταν ξανακάνω άλλο κτίσμα. Θα έχουν απομείνει όμως και απορρίμματα, προφανώς άχρηστα, αυτή τη στιγμή τουλάχιστον. Αυτά θα πρέπει να τα πετάξω εκεί όπου θα αρχίσουν να μεταβάλλονται και θα χρησιμοποιηθούν από άλλες οντότητες. Στο μηχανισμό που είναι το σώμα μας, η λειτουργία του σημαίνει παραγωγή πλήθους απορριμμάτων, διοξειδίου του άνθρακα, κοπράνων, ούρων, κλπ. Όλα αυτά, άχρηστα σε μένα, είναι χρήσιμα σε άλλα όντα. Τα κόπρανα και τα ούρα θα χρησιμοποιηθούν από μικροοργανισμούς που θα τα μεταβάλλουν σε κοπριά. Η κοπριά και το διοξείδιο του άνθρακα θα προσληφθούν από τα φυτά που θα παρασκευάσουν από αυτά υδατάνθρακες, λίπη, πρωτεΐνες, βιταμίνες κλπ, από τις οποίες θα τραφούν ζώα και από τα οποία, μαζί και με τους καρπούς, θα τραφώ εγώ. Το κάθε περίσσευμα λοιπόν, μετά το τελείωμα του δημιουργήματός μου θα πρέπει να ταξινομηθεί κατάλληλα, καθένα στη θέση του, διότι κάποτε θα το χρειασθώ και θα πρέπει να το έχω στη διάθεσή μου έγκαιρα. Καλώ στο σπίτι μου να μου κάνουν κάποια μερεμέτια ένας ηλεκτρολόγος, υδραυλικός, μαραγκός, χτίστης κλπ. Ο σωστός τεχνίτης, όταν φύγει, θα έχει αφήσει όχι μόνο λειτουργικό ό,τι κατασκεύασε ή επισκεύασε, αλλά και το σπίτι μου καθαρό, όπως το βρήκε. Αν όχι, το ξέρει, δεν θα τον ξανακαλέσω να μου κάνει δουλειά.

Πριν από λίγες μέρες μου ήλθε μια ειδοποίηση από το κράτος μου ότι οφείλω ένα μεγάλο για τις δυνατότητές μου ποσό, για επαγγελματικά έσοδα που είχα πραγματοποιήσει πριν από 20 έτη. Καλά, μετά από 20 χρόνια, ακόμη κι αν δεν είχα πληρώσει ό,τι έπρεπε, δεν θα έχει παραγραφεί; Ακόμη και ο φόνος κάποτε παραγράφεται, νομικά ξεχνιέται. Όμως ο κυβερνήτης και ο νομοθέτης το είχαν προβλέψει. Στον κανόνα που αποφάσισαν πρόβλεψαν ότι αυτά δεν είχαν παραγραφεί. Ναι, αλλά μήπως είχαν κάνει λάθος στους υπολογισμούς; Ο πονηρός κυβερνήτης και νομοθέτης, πιεζόμενοι από επείγουσες οικονομικές ανάγκες, ανακάλυψαν τον πιο εύκολο τρόπο, να φορτώσουν το βάρος στα αδύναμα μέλη της κοινωνίας, τους συνταξιούχους. Αυτό έκαναν. Εγώ θα είχα πετάξει όλα τα τεκμήρια που υποστήριζαν την υπόθεσή μου, όπως τις φορολογικές δηλώσεις μου. Τα φορολογικά κέντρα πάντως με ενημέρωσαν πως ύστερα από τόσο διάστημα είχαν απαλλαγεί από τους όγκους της χαρτούρας που τους έπιαναν χώρο. Δεν χαρακτηρίζομαι από μεγάλη τάξη, έτσι που όχι σπάνια χάνω πράγματα. Όμως αυτή τη φορά, θυμήθηκα πως εκείνα τα παλιά έγγραφα που αφορούσαν το επάγγελμα που έχω διακόψει πριν από τόσα χρόνια δεν τα είχα πετάξει, αλλά τα είχα φυλάξει σε μια αποθήκη. Όσο και αν με είχαν βεβαιώσει ότι αυτά τα στοιχεία θα ήταν άχρηστα, εγώ τα είχα κάπου καταχωνιάσει, αντί να τα έχω διαθέσει για ανακύκλωση. Οι υπάλληλοι, ήταν εξυπηρετικοί. Μου εξήγησαν υπομονητικά, πως μπορώ να κάνω ένσταση στηριζόμενος στα παλιά έγγραφα· ότι αν δεν πληρώσω, θα γίνει κατάσχεση στην περιουσία μου· ότι αν δεν έχω ακίνητη περιουσία, θα επέμβουν στους τραπεζικούς μου λογαριασμούς, αφού στο κάτω κάτω η σύνταξη είναι η μόνη πηγή των εσόδων μου· ότι ακόμη κι αν σε τόσο διάστημα θα έχω πεθάνει (αυτό το δικαίωμα, να πεθάνω, κανένας δεν μπορεί να μου το στερήσει)  θα ζητηθούν τα ποσά από τους κληρονόμους μου κοκ. Η απόφαση τελικά ανακλήθηκε. Αυτή τη στιγμή όμως θέλω να επισημάνω πως μετά το τέλειωμα, τίποτε δεν έχει περατωθεί, αν δεν έχει αποκατασταθεί η τάξη που είχε διαταράξει η δημιουργία.

Το σημείο που θέλω να επιμείνω είναι ότι η επίτευξη ενός σκοπού δεν έχει περατώσει την προσπάθειά μου. Στη φύση δεν υπάρχει καμιά συνταγή για 100% απόδοση. Ο νόμος της εντροπίας ορίζει πως κάθε προσπάθεια για δημιουργία τάξης συνδέεται με μεγαλύτερη αύξηση της αταξίας στον περιβάλλοντα χώρο και χρόνο. Επομένως, η επίτευξη του σκοπού σημαίνει πως πρέπει να μεριμνήσω και για τη μείωση της αταξίας που παράλληλα δημιούργησα στο περιβάλλον μου. Δεν μπορώ να αντιμετωπίσω μια πανδημία, αν δεν μεριμνήσω και για τη μείωση της αταξίας στην οικονομία – και όχι μόνο – που θα είναι αποτέλεσμα της προσπάθειάς μου. Δεν μπορώ να αντιμετωπίσω την απειλή για την επικράτειά μας, αν δεν φροντίσω για το πώς θα καλυφθούν οι θυσίες που αναγκαστικά θα κάνω γι  αυτό το σκοπό. Δεν μπορώ να αποκαταστήσω τη μοναδική δημοκρατία που έχει καταργηθεί εδώ και 2,5 χιλιάδες χρόνια, αν δεν έχω προβλέψει πώς θα αντιμετωπίσω την αναστάτωση που θα συνοδεύει αυτή την αποκατάσταση. Η βασιλεία καταργήθηκε στη Γαλλία με τίμημα τεράστια αιματοχυσία. Ο καπιταλισμός καταργήθηκε στη Σοβιετική επανάσταση το ίδιο αιματηρά, αλλά δεν λήφθηκε μέριμνα για την αταξία που θα υπήρχε μετά την επιτυχία της επανάστασης. Δεν κατέληξε σε κατάργηση της ολιγαρχίας, αλλά σε αντικατάσταση του καπιταλιστικού ολοκληρωτισμού με έναν άλλο, προλεταριακό, ολοκληρωτισμό. Αναστάτωση για δημιουργία, ναι. Αλλά απαιτείται και μέριμνα για την αταξία που θα συνεπάγεται αναγκαστικά η διαδικασία της αναστάτωσης.