ΑΓΑΠΩ ΚΑΙ ΕΧΩ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογιας, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 29 Δεκεμβρίου 2018

Το ζευγάρι αποτελείται από δύο. Έχει όμως ιδιότητες που δεν έχουν τα δύο. Ένα αντρόγυνο μπορεί να δημιουργεί παιδιά. Ένας άντρας και μια γυναίκα που δεν είναι ζευγάρι δεν μπορούν. Η δημιουργία ζεύγους, η σύναψη δύο ανθρώπων σε ένα, ονομάζεται Αγάπη.

Οι μεγάλοι διανοητές, από τον Πλάτωνα και τον Ιησού ως τους φιλοσόφους του τελευταίου αιώνα έχουν ασχοληθεί με την αγάπη. Καθένας μας έχει τρεις υποστάσεις. Είναι το αισθητό από όλους, το σωματικό, Εγώ σε αντιδιαστολή με το υπόλοιπο φυσικό Σύμπαν. Είναι το κοινωνικό Εγώ, σε αντιδιαστολή προς τα λοιπά μέλη μιας κοινωνίας που, σαν κοινωνικό εκμαγείο, μας αντιμετωπίζει. “Γνωρίζω πώς είμαι όπως με βλέπουν οι άλλοι” (Sartre). Και είναι το νοητό Εγώ, αντιληπτό μόνον από εμάς τους ίδιους, άβατο για όλους τους άλλους, που μόνο το νοούν, το συμπεραίνουν, από τη συμπεριφορά μας. Η αγάπη λοιπόν ενώνει δύο διαφορετικά Εγώ, και στις τρεις υποστάσεις τους. Είναι ο πιο άμεσος τρόπος για να συμπλησιάσουν δύο άβατα, νοητά Εγώ. Όχι μόνο συνδιαλέγονται και καταλαβαίνουν ο ένας τι σκέφτεται ο άλλος, αλλά και, όταν ο ένας υποφέρει ή χαίρεται, υποφέρει ή χαίρεται και ο άλλος· ό,τι ο ένας βούλεται, θέλει και ο άλλος.

Πρότυπες αγάπες είναι η στοργή και ο έρωτας. Και οι δύο στηρίζονται στη συμπληρωματική ανατομική κατασκευή των δύο μελών του ζευγαριού. Το στόμα του βρέφους ταιριάζει σαν εκμαγείο με τη διεγερμένη θηλή της μητέρας και ο κόλπος με το στυμμένο πέος του άνδρα. Ο αμοιβαίος ερεθισμός των συμπληρωματικών κατασκευών διεγείρει κινήσεις και εκκρίσεις με θετική ανάδραση, έτσι που η λειτουργία αυτοενισχύεται, ως τον κόρο ή τον οργασμό. Αυτή η αμοιβαία διέγερση συνδέεται με τα περισσότερο ευχάριστα αισθήματα που μπορούμε να νοιώσουμε. Με την εγκατάσταση πολλαπλών εξαρτημένων αντανακλαστικών, προκύπτουν ευχάριστα συναισθήματα και χωρίς τις πράξεις του θηλασμού ή της συνουσίας, με την απλή αίσθηση των λοιπών αισθητικών διεγέρσεων που συνυπάρχουν μ΄ αυτές, τη θέα, το άκουσμα, την αφή, το άρωμα, ακόμα και τη γεύση του ετέρου μέλους του ζευγαριού. Αυτή είναι η αγάπη, στοργή και έρωτας.

Κύριο συναίσθημα που συνοδεύει την αγάπη είναι η εμπιστοσύνη. Αν θέλεις να σε αγαπά κάποιος(α) αφέσου με απόλυτη εμπιστοσύνη σ΄ αυτό(ή)ν· όπως αφήνεται το βρέφος με εμπιστοσύνη στη μάνα του. Κανένας δεν μπορεί να αντισταθεί στην εμπιστοσύνη που του δείχνει το βρέφος όταν βρίσκεται στην αγκαλιά του – κι έτσι το αγαπά.

Δυστυχώς τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Αναλύοντας ο Sartre την έννοια του “Έχω”, τονίζει πως ένα από τα χαρακτηριστικά του είναι ότι ο κάτοχος, αυτός που “έχει”, δικαιούται ακόμη και να καταστρέψει το κτήμα του. Τι θα πει όμως “έχω”; Είναι, αρχικά το περιεχόμενο του σώματός μας, του αισθητού Εγώ μας. Έχω δυο χέρια, δυο μάτια, μια μύτη κλπ. Επεκτείνεται όμως και στα εξαρτήματά του, που δεν ξεχωρίζουν εύκολα από τον εαυτό μας. Έτσι, (ο αισθητός Εγώ) είμαι  το σύνολο των όσων (εγώ ο νοητός) έχω. Έχω μια τεχνητή οδοντοστοιχία, ένα τεχνητό βηματοδότη, ένα ξύλινο ποδάρι, ένα μπαστούνι, ένα σπίτι, ένα χωράφι, λεφτά. Όλα αυτά τα έχω, είμαι όλα αυτά, αλλά μπορώ και να τα καταστρέψω.

Τι σχέση έχει η προηγούμενη παράγραφος με την αγάπη; Αγαπώ το παιδί μου, τη μάνα μου, τη γυναίκα μου, τον αδελφό μου και είμαι έτοιμος ακόμη και να θυσιαστώ γι΄ αυτούς. Ακριβώς όπως τους εμπιστεύομαι πως κι αυτοί είναι έτοιμοι να θυσιασθούν για να σώσουν εμένα. Όμως αγαπώ και το κατσικάκι. Και το σφάζω και το τρώω. Με την αγάπη ενώνονται δύο Εγώ σε ένα. Όμως στην κτητική αγάπη, όπως του κατσικιού, η ένωση μαζί του γίνεται με καταστροφή του, με απώλεια της ακεραιότητάς του, της υπόστασής του. Αντίθετα, στην, ας την πούμε, δημιουργική, αγάπη το ουσιώδες είναι ότι διατηρείται η ακέραιη οντότητα καθενός από τα δύο μέλη του ζευγαριού της αγάπης. Δεν είναι σπάνια η κτητική αγάπη. Μια ακραία μορφή της είναι ο αγοραίος έρωτας, όταν πληρώνω κάποιο πρόσωπο για να ικανοποιήσω την ερωτική επιθυμία μου. Ωστόσο, ψήγματα κτητικής αγάπης υπάρχουν σε κάθε μορφή αγάπης, όπως όταν προσπαθώ να διαμορφώσω την προσωπικότητα του παιδιού μου έτσι όπως εγώ θέλω. Η πλύση εγκεφάλου που εφαρμόζεται από όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα, και που συχνά συνδέεται με τη μισαλλοδοξία, για το συμφέρον, υποτίθεται, του εκπαιδευομένου, αλλά, στην πραγματικότητα, για το συμφέρον όποιου ελέγχει την εκπαίδευση, είναι παράδειγμα κτητικής αγάπης.

Το δώρο δεν είναι εμπορική ανταλλαγή. Το είχε ένας φίλος, ήταν μέρος του αισθητού Εγώ του. Τώρα το έχω εγώ, μέρος του αισθητού Εγώ μου. Μέρος του εαυτού του έγινε μέρος του εαυτού μου. Η αγάπη μεταξύ μας ενισχύεται.

Υπάρχει πρότυπο για τα όρια της πραγματικής αγάπης; Μεγάλοι διανοητές μάς πρόσφεραν το μέτρο. Ο Σωκράτης (Πλάτων) ανέδειξε στο Συμπόσιο την ύψιστη μορφή της αγάπης στη θέαση του θείου. Εδώ δεν σηκώνει κτήση. Καθώς όμως συνδέεται με ένα υπερβατικό Ον, δεν είναι εύκολα προσιτή τέτοια αγάπη. Ευτυχώς έχομε την προσγειωμένη προσέγγιση του Ιησού. ” Ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτὸν” (Ματθ, 19:19). Μας δίνει μια “πρότυπη” μονάδα της αγάπης, την αγάπη προς τον εαυτό μας. “Ουδεὶς ἐμίσησε τὴν  αυτοῦ σάρκα” (Παύλος). Οι εξαιρέσεις προφανώς υπάρχουν, αλλά είναι παθολογικές, όπως στην αυτοκτονική τάση. Είναι νόσος, διότι μπορεί ο άρρωστος να γίνει καλά και τότε αποβάλλει την αυτοκτονική τάση. Η κτήση υπάρχει, αλλά είναι η κτήση του εαυτού. Εγώ (ο αισθητός) είμαι ό,τι Εγώ (ο νοητός) έχω. Και, παραπέρα, Εγώ (ο κοινωνικός) είμαι ό,τι Εγώ (ο νοητός) θέλω. Στη συζήτηση προέκυψε και το “θέλω” που αποτελεί τη βάση της σχέσης μου με το έμψυχο περιβάλλον μου, την κοινωνία στην οποίαν ανήκω. Όπως το “έχω” περιορίζεται από ό,τι ανήκει στο γενικό περιβάλλον μου, έτσι και το “θέλω” περιορίζεται από ό,τι θέλουν οι άλλοι (και για μένα πρέπει). Η αγάπη είναι το μόνο συναίσθημα που επιτρέπει την ισότιμη προσέγγιση και των τριών υποστάσεων του Εγώ, την αμοιβαία προσέγγιση και από τις δύο μεριές του “είμαι”, του “έχω” και του “θέλω” του καθενός.

Στην κοινωνία μας, η Χριστιανική Αγάπη, μείζων όλων, και της ελπίδας και της πίστης, είναι πάντοτε επίκαιρη· στην κοινωνία μας που κινδυνεύει περισσότερο από κάθε άλλη ιστορική περίοδο, λόγω της μεγαλοδυναμίας της τεχνολογίας, της κτητικής κοινωνίας και της μισαλλοδοξίας.

 

 

Χριστούγεννα

• Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris,sideris@gmail.com
• Κοινη Γνώμη, 28 Δεκεμβρίου 2019
• 

Χριστούγεννα 2003. Η Αθήνα, ετοιμάζεται για τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ζω στα Ιωάννινα. Κατεβαίνω στην Αθήνα και τα πάντα λάμπουν. Πανέμορφη πόλη. Ολόφωτη από το δήμο και τις προθήκες των καταστημάτων. Οι δραστηριότητες, πυρετώδεις, είναι καταφανείς. Εγγυώνται λαμπρό μέλλον. Μεγάλα, πρωτοφανή, έργα, καταλήξεις ονείρων πολλών δεκαετιών, είτε έχουν τελειώσει ή περατώνονται όπου νάναι. Η πολιτική αντιπαράθεση οργιάζει. Η συμπολίτευση επαίρεται αλαζονικά για τις δραστηριότητές της και η αντιπολίτευση τις απαξιώνει. “Ε, και τι έγινε; Στο αεροδρόμιο στάζει το ταβάνι! Τι να το κάνω το αεροδρόμιο αφού δεν έχει μετρό; άχρηστο. Το μετρό, έγινε, αλλά αναστάτωσε την πόλη. Ως και καταρρεύσεις έγιναν σε κεντρικούς δρόμους. Οι Ολυμπιακοί αγώνες είναι αδύνατο να είναι έτοιμοι στην ώρα τους. Η Αττική οδός, η Υμηττού, όλοι οι μεγάλοι δρόμοι, το ίδιο το αεροδρόμιο καταστρέφουν τη φύση. Προσφυγές στο Συμβούλιο Επικρατείας. Και τη Γέφυρα Ρίου Αντιρρίου, ποιος τρελός του ήλθε να την κάνει σε μια σεισμοπαθή περιοχή; Με κάθε θυσία πρέπει να μην τελειώσουν έγκαιρα και σωστά τα έργα αυτά και άλλα πολλά, (που πια τα έχομε ξεχασμένα). Το σημαντικό είναι να απαλλαγούμε από αυτή την Κυβέρνηση”. Τα έργα όμως έγιναν. Για να γίνουν, έπρεπε να βρούμε λεφτά. Βρήκαμε. Χρεωθήκαμε. Παραδόξως, το χρέος δεν αυξήθηκε ιδιαίτερα, συγκριτικά με άλλες περιόδους. Για να ξεπερασθούν οι δυσκολίες, έπρεπε να γίνουν τεράστιες ανοχές. Σημαντικό μέρος από τα ποσά που εισήλθαν τότε στον τόπο μας βρήκαν το δρόμο τους στις τσέπες επιτηδείων. Και αλλοδαπών που δούλεψαν κοψοχρονιά. Η κυβέρνηση έδωσε προτεραιότητα στην τέλεση των έργων και στην εξωτερική πολιτική, να γίνουμε μέλος του σκληρού πυρήνα της ΕΕ και να γίνει μέλος της η Κύπρος. Δεν πάει να κλέβουν ασύστολα κάποιοι; Φτάνει να γίνεται η δουλειά. Σήμερα όλοι απολαμβάνομε τις δημιουργίες. Η διάδοχη κατάσταση έπρεπε να αντιμετωπίσει την παγκόσμια δυσφήμιση που η ίδια τους είχε κάνει. Τα κατάφερε με αρκετή επιτυχία. Ωστόσο, η διαφθορά που πάντα υπήρχε, αλλά είχε γιγαντωθεί τα τελευταία χρόνια, παρέμεινε κι αυτή στη διάδοχη κατάσταση, παρά τη διαφημιζόμενη μηδενική ανοχή. Και πέσαμε στο χάος. Από όλη εκείνη την περίοδο μου έχει μείνει η ολόφωτη ανάμνηση των Χριστουγέννων του 2003. Η λαμπρότητα, η διάχυτη, αλλά φρούδα και αλαζονική, ελπίδα, το γέλιο στα πρόσωπα των ανθρώπων. Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο στο σπίτι μας έλαμπε κι αυτό αντικατοπτρίζοντας τη γενική αισιοδοξία. Έλατο, τεχνητό βέβαια, αλλά στολισμένο με πραγματικές κουκουνάρες μαζεμένες από τις πλαγιές των κατάφυτων βουνών, ασημωμένες με ομορφόχρωμα σπρέι, φωταγωγημένο, όπως ολόκληρη η πόλη.

Χριστούγεννα 1942. Σύρος. Είμαι μεγάλος πια. Μαθητής της 1ης Δημοτικού παρακαλώ! Το σχολείο μας, του Κουκουλά, έχει επιταχθεί για τις ανάγκες του Ιταλικού στρατού. Εμείς έχομε στριμωχθεί ανά τρία παιδιά σε κάθε θρανίο πίσω από την Κοίμηση. Θυμάμαι: Η πλήρης ανέχεια, τα αδυνατισμένα κορμιά μας. Ζυγίστηκα τότε και ήμουν 14 οκάδες, η απουσία σαπουνιού και καθαριότητας, ο υπέρμετρος συγχρωτισμός, η ψείρα και η ψώρα σε όλους μας, οι δρόμοι με τα τουμπανιασμένα από τα οιδήματα κορμιά, το επιταγμένο οικόπεδο, του Χαρτουλάρη, για να υποδέχεται καθημερινά τις δεκάδες πεινασμένους νεκρούς που δεν χωρούσαν πια στο τακτικό νεκροταφείο, τα απεγνωσμένα τηλεγραφήματα του Ορθόδοξου Δεσπότη στην Κυβέρνηση των Αθηνών (“Αποστείλατε επειγόντως τροφήν ή φέρετρα”), οι προσπάθειες του Καθολικού Επισκόπου, που η Ιταλική κατοχή τον χαρακτήριζε πιο δύσκολο σε συνεργασία και από τον Ορθόδοξο. Όλα αυτά. Κι όμως στο σπίτι στήσαμε δέντρο. Μια Φάτνη κι ένα δέντρο. Το πρωί μας ξύπνησε ο μπαμπάς. Δεν πήγαμε εκκλησία, αλλά όλοι μαζί ψάλλαμε: “Η γέννησίς Σου, Χριστέ ο Θεός ημών…” και “Η Παρθένος σήμερον τον Υπερούσιον τίκτει…” Δεν πολυκαταλαβαίναμε τί λέγαμε, αλλά μου έμεινε το μέλος, η ιερότητα των λόγων, οι παράξενες λέξεις που υιοθετήθηκαν στο υποσυνείδητο λεξιλόγιό μου, η χαρμόσυνη ατμόσφαιρα, η οικογενειακή θαλπωρή, η Πίστη, η Ελπίδα, η Αγάπη. Το μεσημέρι φάγαμε… εδώ τα βρήκα σκούρα. Η δασκάλα, μετά τις γιορτές με έβγαλε στο μάθημα να πω πώς πέρασα τα Χριστούγεννα. Καλά τα πήγαινα. Όταν έφθασα όμως στο κρίσιμο σημείο που με έκαιγε σκόνταψα κι άρχισα να ψελλίζω. Πώς να ομολογήσω στους πεινασμένους συμμαθητές μου πως το μεσημέρι φάγαμε κρέας με μακαρόνια; Βέβαια, δεν έμεινε τίποτε για το βράδυ. Βέβαια το “κρέας” δεν τρωγόταν. Ασυνήθιστο, μαύρο χρώμα. Δεν κοβόταν εύκολα με το μαχαίρι. Το πιθανότερο να ήταν κάποιος γερο-γάιδαρος ή κάποιος σκύλος. Δεν παίρνω όρκο. Πάντως ήταν κρέας! Και δεν μπορούσα να το αποκαλύψω στους συμμαθητές μου. Εξάλλου, μου ήταν αδιανόητο ότι μπορούσα να πω ψέματα. Η δασκάλα, η κυρία Ειρηνούλα, Θεός σχωρέσ΄ την, με έβγαλε από τη δύσκολη θέση: “Το μεσημέρι φάγαμε καλύτερα από τις άλλες μέρες”. Το είπα και αναστέναξα με ανακούφιση. Ήταν το πρώτο μάθημα που πήρα πώς να κρύβω την αλήθεια χωρίς να λέω ψέματα…

Χριστούγεννα 2018. Είμαι στην Αθήνα. Στολίζεται η πόλη. Ολόφωτη από το Δήμο. Πολλά καταστήματα όμως κλειστά, χωρίς φωτισμένες προθήκες. Τίποτε δε μας λείπει. Περίσσεια φαγητού, που παρά την ύπαρξη ψυγείου και κατάψυξης, αναγκαζόμαστε να το πετάμε στους κάδους απορριμμάτων. Τα ρούχα μας, ε, δεν έχω αγοράσει νέα ρούχα ή παπούτσια εδώ και μερικά χρόνια, πάντως δεν κρυώνομε. Η πρόοδος της Ιατρικής, αλλά και της Τεχνολογίας γενικότερα, μου έχει επιτρέψει να περάσω τα 80, χωρίς σοβαρά προβλήματα υγείας. Οι λίγες οικονομίες που έχω κάνει εξαντλούνται μήνα με το μήνα, η σύνταξη ανεπαρκεί και αναμένεται να μειωθεί κι άλλο. Διαθέτω, ωστόσο, ένα άνετο διαμέρισμα, έστω κι αν πληρώνω ΕΝΦΙΑ, άγνωστο γιατί, με καλή θέρμανση, όμορφη βεράντα στολισμένη με γλάστρες, δημιούργημα της γυναίκας μου, τα παιδιά μου αποκαταστημένα. Δεν μπορώ να έχω παράπονο. Τα πάντα, δόξα Σοι ο Θεός, σε επάρκεια. Κι όμως κάτι λείπει.

Η χώρα μας είναι αδυνατισμένη (με κατοίκους υπέρβαρους). Η ένταξή μας στην ΕΕ, αντί να μας σώσει, μας έσπρωξε στην οικονομική επιδείνωση. Βέβαια, η δική μας ευθύνη είναι τεράστια (όσο δικές μας είναι οι αποφάσεις κυβερνήσεων, συνδικαλιστικών οργανώσεων, ποικίλων επιχειρηματιών). Ωστόσο, η έξοδός μας από την ΕΕ έχει κόστος πολλαπλάσιο από την είσοδό μας. Μας αφαίρεσε εθνική κυριαρχία, αλλά έχει πολιτικά πλεονεκτήματα. Δεν μας προστατεύει από απειλές, αλλά τουλάχιστον αποφεύγει πολιτικά να τις ενισχύει. Είναι τόσο ελκυστική, που το δικαίωμα αρνησικυρίας στην είσοδο άλλων είναι ισχυρό πολιτικό πλεονέκτημα που μας έχει απομείνει. Χριστούγεννα. Κάτι μας λείπει: Η Ελπίδα! Κι όμως δεν είναι χαμένη.

 

ΦΑΣΗ-ΑΝΤΙΦΑΣΗ. ΘΕΣΗ-ΑΝΤΙΘΕΣΗ. ΔΡΑΣΗ-ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας. dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 22 Δεκεμβρίου 2018

 

Τρία ζεύγη εκφράσεων στον τίτλο που μοιάζουν να αυτοεξουδετερώνονται. Δεν σημαίνουν και τα τρία το ίδιο πράγμα. Θα αρχίσω από το «ζεύγος». Δεν είναι συνώνυμο με το «δύο». Ας πούμε, στη φυσική, αν έχουμε δύο ίσες και αντίθετες δυνάμεις, εξουδετερώνουν η μια την άλλη και ο φορέας που τις υφίσταται δεν μετακινείται. Μπορεί όμως να κινείται. Αν οι δύο ίσες και αντίθετες δυνάμεις δεν βρίσκονται στην ίδια ευθεία, ο φορέας τους δεν μετακινείται, αλλά περιστρέφεται. Έχομε άλλη γραμματική σύνταξη για το ζεύγος και άλλη για τα δύο. Δύο υποκείμενα συνδέονται με ένα «και» και η κοινή δράση τους εκφέρεται στον πληθυντικό. Για παράδειγμα, «ο Πέτρος ΚΑΙ ο Παύλος παίζΟΥΝ τάβλι στο καφενείο». Αν δεν είναι ισότιμα τα δύο μέλη, η σύνταξη γίνεται με το «με» και το ρήμα εκφέρεται στον ενικό: «Ο Πέτρος παίζΕΙ τάβλι ΜΕ τον Παύλο στο καφενείο». Ο Πέτρος είναι το αφεντικό και ο Παύλος ο υποστατικός του, σαν εργαλείο που χρησιμοποιεί ο Πέτρος για να παίξει τάβλι. Γράφει όμως ο Σολωμός: «Ο Απρίλης ΜΕ τον έρωτα χορεύΟΥΝ και γελΟΥΝΕ». Κάποιοι είπαν τον εθνικό μας ποιητή αγράμματο (και γι΄ αυτό και για μερικά άλλα). Όμως αυτοί είναι αγράμματοι· ο Σολωμός είναι Δάσκαλός μας. Ο Απρίλης με τον Έρωτα είναι ζευγάρι, όχι δύο. Και το ζευγάρι ισότιμων μελών εκφέρεται με το «με» και πληθυντικό. Για παράδειγμα. «Ο Πέτρος ΚΑΙ ο Παύλος παίζΟΥΝ τάβλι στο καφενείο. Κέρδισαν και οι δύο». Πώς γίνεται; Απλούστατα, ο Πέτρος έπαιζε με το Γιάννη κι ο Παύλος με τον Ανδρέα! Αν όμως «ΠαίζΟΥΝ τάβλι ο Πέτρος ΜΕ τον Παύλο» αυτοί είναι ισότιμο ζευγάρι και αναγκαστικά ο ένας θα κερδίσει κι ο άλλος θα χάσει.

Στη Φυσική, έλεγε ο Νεύτονας, ότι σε κάθε δράση αναπτύσσεται ίση και αντίθετη αντίδραση. Μα τότε αλληλεξουδετερώνονται. Και πώς γίνεται η μεταβολή μιας κίνησης, επιτάχυνση ή επιβράδυνση; Απλούστατα η μεταβολή της κίνησης μιας μάζας είναι που αποτελεί την αντίδραση στη δράση. Αυτή ήταν η μεγαλοφυΐα του Νεύτονα, που ανακάλυψε (αποκάλυψε) τη δύναμη της αδράνειας.

Η τυπική λογική του Αριστοτέλη και των υπόλοιπων αρχαίων και νεότερων φιλοσόφων λέει ότι το «Α» είναι «Α» και δεν είναι «μη-Α». Η φάση δεν είναι η αντίφασή της. Είναι αυτονόητα λογικό και προσπαθούν να το κάνουν δυσνόητο οι σοφοί. Προφανώς, το κάθε τι δεν είναι αυτό που δεν είναι! Κι όμως αυτά ισχύουν μόνο για τη λογική μας, τη νοητή λογική μας, του κόσμου των ιδεών που βρίσκεται μέσα μας. Διότι δεν ισχύουν για τους κανόνες που ισχύει στη φύση, στην αισθητή πραγματικότητα. «ΤΑ  ΠΑΝΤΑ  ΡΕΙ» και «ΟΥΚ  ΑΝ  ΔΙΣ  ΤΟΝ  ΑΥΤΟΝ  ΠΟΤΑΜΟΝ  ΕΜΒΑΙΗΣ», έλεγε ο άλλος μέγας σοφός, ο Ηράκλειτος. Το κάθε τι είναι ο εαυτός του, αλλά ακριβώς την άλλη στιγμή δεν είναι ο εαυτός του. Αν διαβείς ένα ποταμό, την άλλη στιγμή που θα επιχειρήσεις το ίδιο, θα περάσεις άλλα νερά, δεν θα είναι ο ίδιος ποταμός. Άλλοι είναι οι νόμοι της λογικής του νου μας και άλλοι της φύσης. Και οι δύο σωστοί, καθένας στο πεδίο του. Και να μην τους συγχέομε, παρακαλώ, διότι αυτό συχνά κάνομε.

Αν σε κάθε οντότητα ενυπάρχει η αντίφασή της, πώς μπορεί να γίνει κατανοητή; Ο Hegel λοιπόν σκέφτηκε πως, όπως υπάρχει η περιστροφική κίνηση σε ένα ζεύγος δυνάμεων, μπορεί να υπάρχει και μια ελικοειδής κίνηση, όταν σε κάθε νοητή οντότητα ενυπάρχει η αντίφασή της. Δηλαδή, δεν είναι κυκλική, περιστροφική η κίνηση, όπως στο ζεύγος δυνάμεων, αλλά ελικοειδής. Γίνεται και συμπληρώνεται ο κύκλος, αλλά συγχρόνως προχωράει, εξ-ελίσσεται. Ξεκινά από τη φάση, που την ονόμασε «θέση», προχωράει στην αντίφαση που την είπε «αντίθεση» και συνεχίζει στην επαναφορά στην ίδια φάση, αλλά πιο προχωρημένη, στη «σύνθεση» που αποτελεί τη νέα θέση για την επόμενη έλιξη. Ο Marx θαύμασε τη σκέψη του Hegel και του  Ηράκλειτου και σκέφτηκε: Τι κουταμάρες λέει ο σοφός  Έγελος; Βλέπει τα πράγματα στον καθρέφτη που είναι ο νους του ανθρώπου και όχι απευθείας στον πραγματικό κόσμο. Μετέφερε λοιπόν την ελικοειδή μεταβολή στον πραγματικό κόσμο και εφάρμοσε την αρχή της «θέσης-αντίθεσης-σύνθεσης» για να ερμηνεύσει την ιστορία και να φτιάξει τον κόσμο. Προχώρησε μάλιστα παραπέρα. Η μεταβολή είναι διαρκής, ποσοτική. Όταν λοιπόν η ποσότητα φθάσει σε συγκεκριμένη τιμή, γίνεται ποιοτική. Ο κόσμος στενάζει από μια μοναρχία. Όταν η αγανάκτηση γιγαντωθεί, ξεσηκώνεται, ρίχνει τη μοναρχία και εγκαθιστά μια ολιγαρχία. Ποιοτική μεταβολή. Αυτή πάλι τα βγάζει πέρα με τις διαμαρτυρίες του λαού, άλλοτε κάνοντας κάποιες υποχωρήσεις κι άλλοτε με τη βία, ώσπου η αγανάκτηση γιγαντώνεται, ο κόσμος ξεσηκώνεται και ρίχνει την ολιγαρχία για να εγκαταστήσει…; Εδώ μάλλον τα έκανε θάλασσα ο Marx, διότι είπε να καταργήσει το κράτος. Η επιτυχής κατάργηση της ισχύουσας τάξης όμως κατέληξε στη δικτατορία του προλεταριάτου κι αυτή κατέρρευσε τελικά μόνη της, τουλάχιστον χωρίς θερμή βία.

Παρ΄ όλα τα παραπάνω, οι φιλοσοφικοί «νόμοι» του Marx δεν έπαψαν να ισχύουν. Και ο φυσικός VanderPol πριν από 90 χρόνια περίπου διατύπωσε την άποψη ότι δεν είναι ελικοειδής η περιοδικότητα των φαινομένων, αλλά ταλάντωση, η ταλάντωση χάλασης, που προτυπώνει και το δεύτερο νόμο, της μεταβολής της αθροιζόμενης ποσότητας σε ποιότητα. Με τη θεωρία του ερμήνευσε τον καρδιακό ρυθμό, αλλά πρόβλεψε πως η ταλάντωσή του αποτελεί το μοντέλο για πλήθος φυσικών, βιολογικών, ψυχολογικών, οικονομικών, κοινωνικών φαινόμενων. Έχει το πλεονέκτημα ότι μπορεί να μελετηθεί με μαθηματικούς τύπους που αποτελούν τη στενογραφία της φυσικής και πνευματικής λογικής. Να το παράδειγμα στην οικονομία μιας απλουστευμένης κοινωνίας, όπως εκείνη του Αδάμ, της Εύας και των παιδιών τους. Εκτρέφουν κοπάδια, ενώ απαγορεύεται η σφαγή τους για να φάνε (απαγορευμένος καρπός). Ώσπου, όταν πια έχουν γεννήσει, σφάζουν τα νεογέννητα. Έτσι η κοινωνία επιβιώνει τρώγοντας το πολύτιμο κρέας, ενώ το κοπάδι δεν ελαττώνεται. Με την επιλογή για σφαγή των αρσενικών κυρίως, η αναγεννητικότητά του δεν επηρεάζεται, και  παράλληλα δεν γίνεται υπέρμετρη ανάπτυξή του που θα σήμαινε να φάνε όλο το λιβάδι και μετά να ψοφήσουν όλα και η κοινωνία μαζί. Έτσι η κοινωνία ταλαντώνεται από τη λιτότητα με ανάπτυξη στην κατανάλωση με ύφεση και πάλι μετά λιτότητα κοκ. Εμείς διατηρούμε τη Σαρακοστή που ακολουθείται από την Πασχαλιά. Στο κράτος μας όμως ξεμείναμε σε μακροχρόνια λιτότητα συνδυασμένη με ύφεση, όχι με ανάπτυξη. Θανάσιμα τοξικό!

 

ΥΠΟ- Ή ΥΠΕΡ-ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ;

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

• Κοινή Γνώμη, 18 Δεκεμβρίου 2018
• 

Γεννιόμαστε, ωριμάζομε, πεθαίνομε. Τα παιδιά στις πρωτόγονες κοινωνίες είναι πολλά, οι ενήλικες λιγότεροι, οι γέροι ελάχιστοι. Στη δημογραφία μιας αναπτυγμένης χώρας, θα δούμε, αντίθετα, λίγα παιδιά, περισσότερους ενήλικες και πολλούς γέρους που γερνώντας λιγοστεύουν, αλλά φθάνοντας σε πολύ μεγαλύτερες ηλικίες από εκείνες στους υπανάπτυκτους λαούς.

Από τη Ρωμαϊκή εποχή είχε υποστηριχθεί ότι η αύξηση του πληθυσμού πάνω στη γη σημαίνει πως σε λίγο, δεν θα μπορεί να τραφεί και θα πεθάνουν όλοι. O Malthus διατύπωσε με επιστημονικό τρόπο τους νόμους που διέπουν τον υπερπληθυσμό. Οι Κασσάνδρες διαψεύσθηκαν. Η γη τρέφει σήμερα αφάνταστα περισσότερους ανθρώπους από όσους στη Ρωμαϊκή εποχή και αυτοί ζουν πολύ περισσότερο. Ωστόσο, ό,τι μπορεί να γίνει, κάποτε, άγνωστο πότε, θα γίνει (Νόμος Murphy).

Η γη τόσο περισσότερο αποδίδει καρπούς, όσο περισσότεροι άνθρωποι τη φροντίζουν. Αν μείνει ένας τόπος έρημος, θα εξελιχθεί αυτόματα είτε σε έρημο είτε σε ζούγκλα, δύο συνθήκες ακατάλληλες για την επιβίωσή μας. Ωστόσο, αυτή η αρχή έχει όρια. Αλλά αυτά τα όρια μπορούν να επεκτείνονται με την τεχνολογία. Τίποτε δεν εμποδίζει να πάει γλυκό νερό στη Σαχάρα και να μετατρέψει την έρημο σε παράδεισο. Και οι ατέλειωτες πηγές ενέργειας, άνεμοι, ήλιος, κύματα, θάλασσα (που έχομε άφθονες στον τόπο μας) μπορούν να προσφέρουν πολλά. Ό,τι καλό μπορεί να γίνει, κάποτε θα γίνει (Murphy). Ωστόσο, έχει προκύψει άλλο πρόβλημα, η διάθεση των απορριμμάτων. Από τον καιρό του Αδάμ, η οικονομία ταλαντώνεται. Από μια φάση λιτότητας, νηστείας, απαγόρευσης της λήψης κάποιας τροφής, στην κατανάλωση, στην πασχαλιά, στη διάρκεια της οποίας οι άνθρωποι μπορούν να επιβιώνουν, ενώ αποτρέπεται η υπερπαραγωγή που σημαίνει εξάντληση των φυσικών πόρων και επιτρέπεται η ανακύκλωση. Αν νηστεύαμε όλοι διαρκώς το κρέας, τα κοπάδια θα πολλαπλασιάζονταν ανεξέλεγκτα, θα έτρωγαν όλο το χορτάρι στο λιβάδι και τελικά όλα θα ψοφούσαν. Σήμερα η ρύπανση της ξηράς, της θάλασσας και του αέρα έχει φθάσει σε οριακό σημείο. Χωρίς έγκαιρα μέτρα, το τέλος της ζωής πάνω στον πλανήτη θα επέλθει σε 100 χρόνια από τώρα περίπου. Τα περιθώρια για να δράσουμε αποτρεπτικά είναι λίγα μόλις χρόνια. Επομένως δεν μπορούμε να παράγουμε ανεξέλεγκτα για να τρεφόμαστε. Οφείλει να τεθεί περιορισμός στον υπερπληθυσμό.

Υπάρχει και άλλη μια παράμετρος. Ο Αριστοτέλης έλεγε πως όταν θα μπορούν οι επιθυμίες μας να ικανοποιούνται αυτόματα, θα πάψουν να χρειάζονται δούλοι. Η σύγχρονη επιστήμη προχωρεί ακάθεκτη στον αυτοματισμό. Οι επιθυμίες μας υπηρετούνται με λιγότερους “δούλους” ή, έστω, εργαζόμενους. Ναι, αλλά αν στην αρχαιότητα καταργούσαν τη δουλεία, πώς οι δούλοι θα επιβίωναν; Οι δούλοι δούλευαν και οι “δεσπότες” σκέφτονταν συντηρώντας δούλους. Σήμερα, αν οι μηχανές κάνουν ό,τι θέλομε χωρίς εργαζομένους, πώς θα επιβιώσουν οι άνεργοι “εργαζόμενοι”;

Και ερχόμαστε στο δύσκολο μέρος, στον τόπο μας. Πριν από 2-3 γενιές τα ζευγάρια γεννούσαν πολλά παιδιά (ο παππούς μου είχε κάνει 10, από τα οποία μόνο 5 ξεπέρασαν την παιδική ηλικία). Σήμερα, χάρη στην επιστημονική πρόοδο, η παιδική θνησιμότητα έχει μειωθεί πολύ. Αντισταθμιστικά, έχει μειωθεί σημαντικά η γεννητικότητα. Κάθε ζευγάρι πια γεννά κατά μέσον όρο 1,3 παιδιά. Δεν χρειάζεται πολλή σοφία για να καταλάβουμε πως αν 2 άτομα γεννούν 1,3 παιδιά, ακόμη κι αν όλα επιβιώνουν, ο πληθυσμός μας σταθερά θα μειώνεται ως τον αφανισμό του. Να δοθούν λοιπόν κίνητρα για να ξανααυξηθεί η γεννητικότητα. Όμως σήμερα τα παιδιά μόλις μεγαλώσουν, δεν πεθαίνουν μεν, αλλά μεταναστεύουν. Δημογραφικά το ίδιο κάνει. Η ανεπάρκεια της πατρίδας μας και ο αυτοματισμός δεν αντέχουν περισσότερους νέους εργαζόμενους. Κι όμως περί τους 10% των κατοίκων της χώρας μας είναι παντός είδους αλλοδαποί. Για να επιβιώνουν αυτοί εδώ, σημαίνει πως ο τόπος μας αντέχει αυτό τον πληθυσμό. Παράλληλα, ενώ οι Ευρωπαίοι υποφέρουν από μείωση της γεννητικότητας, οι Αφροασιάτες πολλαπλασιάζονται όπως πριν από 3-4 γενιές οι Ευρωπαίοι. Δεν μπορούν να επιβιώσουν στον τόπο τους κι έρχονται σε μας, που δεν μπορούμε να συντηρήσουμε τους δικούς μας απογόνους. Εμείς δεν μπορούμε να επηρεάσουμε τη γεννητικότητα των Αφροασιατών. Με ατομικές βόμβες, θα μειώσουμε τον πληθυσμό τους, αλλά τέτοια μείωση, πέρα από τη βαθιά απανθρωπιά της, θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη αύξηση της γεννητικότητάς τους. Ο αυτοπεριορισμός εφαρμόσθηκε στην Κίνα για μερικές δεκαετίες, με μέσα όχι πολύ παραδεκτά. Φυσικά, ένα κράτος μπορεί να εφαρμόσει κίνητρα για μεγαλύτερη ή μικρότερη γεννητικότητα, μικρότερη ή μεγαλύτερη μετανάστευση προς ή από τη χώρα του κι αυτά μπορούν να ποικίλλουν από υποχρεωτικά ως απλώς προτρεπτικά.

Σε ένα άρθρο του ο Γιώργος Στείρης αναλύει τρεις θέσεις, μια δεξιά-εθνικιστική, μια αριστερή και μια φιλελεύθερη. Η δεξιά θέση στηρίζεται στην ανάγκη να επιβιώσει η κληρονομικότητα της Ελληνικής φυλής. Είναι αδύνατο να γνωρίζουμε τη δομή του DNA των προγόνων μας, αλλά μπορούμε να το συγκρίνουμε μεταξύ λαών που ιστορικά υπήρξαν Έλληνες, π.χ. γηγενών και Μικρασιατών προσφύγων από τη μια με λαών γειτονικών π.χ. Τούρκων. Φαίνεται ότι υπάρχουν στατιστικές διαφορές, αλλά χρειάζεται περισσή προσοχή στην ερμηνεία τους, διότι αφενός δεν σημαίνει ότι έχει μείνει αναλλοίωτη η Ελληνική κληρονομικότητα, ενώ αφετέρου η ταυτότητα ενός λαού στηρίζεται στη συμπεριφορά του, στην παιδεία του μάλλον παρά στη φύση του (Ισοκράτης). Η φιλελεύθερη εκδοχή στηρίζεται στα οικουμενικά δικαιώματα και στο όνειρο μιας παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας. Άρα η μετανάστευση από τις υπεργεννητικές στις υπογεννητικές περιοχές λύνει το πρόβλημα. Η αριστερή θεώρηση στηρίζεται στον ανθρωπισμό, ιδωμένο από τη σκοπιά των μη προνομιούχων. Οι πληθυσμιακές αλλαγές αντιμετωπίζονται στο επίπεδο της ανθρωπότητας και συνδέονται με την οικολογία. Προέχει η απροϋπόθετη φιλοξενία των επήλυδων. Η πολυπολιτισμικότητα είναι κέρδος.

Η φιλελεύθερη και η αριστερή θεώρηση σκοντάφτουν στην πραγματικότητα. Η εισροή προσφύγων οδηγεί στην επέλαση της ακροδεξιάς και στον περιορισμό του κοινωνικού κράτους. Οι πρόσφυγες δεν είναι πρόθυμοι να ενταχθούν στην κοινωνία υποδοχής.

Από τα παραπάνω γίνεται προφανές ότι προέχουν ο έλεγχος της υπεργεννητικότητας στον Τρίτο Κόσμο και η αφομοίωση των επήλυδων. Στη Δύση η μείωση της γεννητικότητάς ήλθε με την αναβάθμιση του επιπέδου διαβίωσης. Αυτό οφείλει να προωθήσει η Δύση στον υποανάπτυκτο κόσμο. Όταν το προσδόκιμο επιβίωσης στον τόπο τους είναι δεκαετίες μικρότερο από ότι στον αναπτυγμένο, οι τριτοκοσμικοί θα προσπαθήσουν να εγκατασταθούν εκεί όπου θα ζουν περισσότερο. Παράλληλα, μια προσεκτική παιδεία μπορεί να συνεισφέρει στην αφομοίωση των πληθυσμών μέσα σε λίγες γενιές. Προφανώς, η αποπομπή των προσφυγόπουλων από τα σχολεία δεν βοηθά στην ανάπτυξη της επιθυμητής για εμάς παιδείας τους.

 

Ψυχολογία της ομάδας

Δημήτρης Σιδερής, Ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 14 Δεκεμβρίου 2018

Τα ζωντανά πλάσματα αποτελούνται από κύτταρα οργανωμένα με συγκεκριμένο τρόπο, αυτά τα κύτταρα από μόρια, άτομα κλπ. Με τη σειρά τους τα έμβια όντα συγκροτούν είδη. Τα είδη ξεχωρίζουν με σημαντική σαφήνεια το ένα από το άλλο, στη βάση του ότι τα μέλη τους εξασφαλίζουν μεταξύ τους την αναγέννηση του είδους, ενώ δεν μπορούν να το κάνουν με μέλη άλλων ειδών.

Τα ζώα κάθε είδους πάλι συγκροτούν ομάδες δύο κυρίως ειδών: αγέλες και κοινωνίες. Οι άνθρωποι έχομε την ιδιαιτερότητα πως αποφασίζομε μόνοι μας πόσο αγελαία και πόσο κοινωνικά συμπεριφερόμαστε: συγκροτούμε πολιτείες.

Κάθε μέλος μιας ολότητας, έχει επαρκή αυτεξουσιότητα, και γι΄ αυτό ξεχωρίζει σαν “άτομο”, ακέραιο, άτμητο. Η συμπεριφορά του καθορίζεται από αυτό το ίδιο, αλλά και σε άλλοτε άλλο βαθμό από το έμψυχο και άψυχο περιβάλλον του. Η συμπεριφορά μας, κάθε ανθρώπου, ορίζεται από τη βούλησή μας που διαμορφώνεται διττά: από αισθήματα που γεννούν ερεθίσματα του περιβάλλοντος και από μια ταλάντωση της βούλησής μας, που εξαρτάται μόνον από το χρόνο και όχι από εξωτερικές διεγέρσεις. Π.χ. περιοδικά πεινάμε, τρώμε, χορταίνομε και ξαναπεινάμε. Η βούληση υλοποιείται με διέγερση της κινητικής μοίρας του εγκεφάλου και εκδηλώνεται σαν κίνηση ή έκκριση. Αυτή η εξωτερικευμένη βούληση περιορίζεται από περιβαλλοντικούς νόμους, τους φυσικούς, χημικούς, βιολογικούς, αλλά και από εκείνους που προκύπτουν από την ομαδική διαβίωση.

Ο επηρεασμός της ανθρώπινης συμπεριφοράς από τους άλλους έχει μελετηθεί συστηματικά κυρίως από φιλοσόφους και ψυχολόγους, όπως το κλασικό βιβλίο του G.LeBon “Η Ψυχολογία του Όχλου” και πολλά άλλα. Δεν είμαι ειδικός, αλλά διατυπώνω κάποιες σκέψεις που στηρίζονται στη λογική επεξεργασία εντυπώσεων μάλλον παρά σε γνώσεις.

Η συμπεριφορά μιας ομάδας δεν ταυτίζεται με τη συμπεριφορά του αθροίσματος των μελών της. Μια ομάδα από πέτρες μπορεί να οικοδομεί ένα πορνείο ή ένα καθεδρικό ναό. Οι ίδιες πέτρες. Και μια ομάδα ανθρώπων μπορούν οι ίδιοι να συγκροτούν μια αγέλη ή μια κοινωνία. Η ομάδα επιβάλλει τις δικές της θελήσεις στα μέλη της με τρεις κύριους τρόπους: μίμηση, ανταγωνισμό, συμπληρωματικότητα. Η μίμηση επικρατεί στον αγελαίο τρόπο συμβίωσης. Κάθε μέλος της αγέλης μιμείται τη συμπεριφορά των άλλων. Καθώς κάθε μέλος διαθέτει και τη δική του, σαν ταλάντωση, συμπεριφορά, εκείνο με την υψηλότερη συχνότητα (“βηματοδότης”), γίνεται ο αρχηγός και τα άλλα τον ακολουθούν. Καθώς η συχνότητα όλων των ταλαντώσεων αυτού του είδους είναι ανάλογη με την κατανάλωση ενέργειας, αρχηγός γίνεται το ισχυρότερο (που καταναλώνει την περισσότερη ενέργεια στο μικρότερο χρόνο) από τα μέλη του κοπαδιού. Και αυτό τον αρχηγό μιμούνται και ακολουθούν τα υπόλοιπα ζώα. Στον αγελαίο τρόπο επικρατεί επίσης ο ανταγωνισμός, έναντι κυρίως άλλων ομάδων. Στον ανταγωνισμό επιδιώκεται η επικράτηση του ατόμου και/ή ο αφανισμός του αντιπάλου. Τα σαρκοβόρα κυνηγούν τη λεία τους, σκοτώνουν και τρέφονται. Τα φυτοφάγα τρέχουν για να μη γίνουν βορά των θηρευτών τους και επιβιώνουν. Και τα δύο, αν χρειασθεί, παλεύουν για τη ζωή τους.

Στις κοινωνίες, όπως κάποιων εντόμων, επικρατεί η συμπληρωματικότητα. Κάθε μέλος τους επιτελεί διαφορετικό έργο, αλλά όλα μαζί, αλληλοσυμπληρούμενα, αποσκοπούν σε κοινό σκοπό. Κοινός σκοπός είναι να δημιουργήσουν αποθήκες χρήσιμων, διατηρήσιμων ή και αναγεννώμενων αγαθών, με τα οποία θα αντιμετωπίσουν απρόβλεπτες φυσικές περιόδους ένδειας, π.χ. μακρά περίοδο αναβροχιάς.

Η ανθρώπινη ομάδα, αποφασίζοντας μόνη της αν θα ζει με αγελαίο ή κοινωνικό τρόπο, είναι εξαιρετικά πολύπλοκη. Φανταστείτε μια ομάδα 7 ατόμων που αποτελούν ένα Συμβούλιο. Θα πάρει αποφάσεις. Μπορεί να είναι τυχαία επιλεγμένα άτομα. Θα ανταλλάξουν απόψεις, μπορεί να ζητήσουν και έξω από τον ομάδα γνώμες ατόμων με εμπειρία και γνώσεις πάνω στο θέμα που συζητούν. Ενδέχεται όμως ένα από τα 7 άτομα να τύχει να έχει γνώσεις. Τυχερό το Συμβούλιο! Όλοι θα ακολουθήσουν αυτόν το γνώστη, που γίνεται ο αρχηγός (ή ο δικτάτορας) πάνω στο θέμα που συζητούν. Η ομάδα όμως παύει έτσι να λειτουργεί σαν ομάδα. Θα μπορούσε να υποκατασταθεί από αυτόν τον Ένα. Ο κάθε Ένας όμως ενδέχεται να σφάλλει. Δεν υπάρχει γνώση χωρίς σφάλμα, έστω μετρήσιμο, αλλά σφάλμα. Και τέτοιες αποφάσεις μπορεί να είναι σφαλερές χωρίς δυνατότητα να διορθωθούν. Ας υποθέσουμε τώρα ότι όλα τα άτομα του Συμβουλίου είναι επαΐοντες, καθένας σε διαφορετικό τομέα, π.χ. ένας γιατρός, ένας δικηγόρος, ένας μηχανικός, ένας ψαράς, ένας χτίστης, ένας γεωργός και ένας παπάς. Προφανώς σε κάθε πρόβλημα που προκύπτει, ο αντίστοιχος επαΐων θα είναι ο “δικτατορίσκος” στη λήψη απόφασης. Κι αν το θέμα δεν ανήκει στις αρμοδιότητες κανενός, το Συμβούλιο, που δεν λειτουργεί σαν ομάδα, θα παίξει κορώνα-γράμματα για να αποφασίσει. Ασφαλώς, άλλο πράγμα να κληρώνεται μια απόφαση, κορώνα-γράμματα, κι άλλο να λαμβάνεται μετά από νοητική επεξεργασία μεταξύ απροκατάληπτων ατόμων επιλεγμένων με κλήρωση. Αντίθετα από τα παραπάνω, αν μια 7μελής Επιτροπή πρέπει να εισηγηθεί ένα θέμα, οι καλύτερες πιθανότητες είναι να αποτελείται από 7 ειδικούς πάνω στο συγκεκριμένο θέμα.

Υπάρχει εναλλακτική λύση; Ίσως. Ασφαλώς όχι τέλεια, αλλά, συνήθως, καλύτερη από τις προηγούμενες. Το Συμβούλιο αποτελείται από μη ειδικούς, κληρωμένα άτομα από το σύνολο που θα ωφεληθεί ή θα βλαφθεί από την απόφασή. Αυτοί οι μη ειδικοί θα καταλήξουν αφού πρώτα ακούσουν επαΐοντες εκτός από τα μέλη της. Υπέρ και κατά οποιασδήποτε άποψης. Θα το βασανίσουν. Όχι μόνο θα ακούσουν τους ειδικούς, αλλά και θα τους ρωτήσουν πιεστικά. Και, βέβαια θα συζητήσουν μεταξύ τους. Τι διαφέρει ένας γνώστης εισηγητής εκτός της ομάδας, από ένα γνώστη εισηγητή, μέλος της ομάδας; Στη δεύτερη περίπτωση επειδή ο γνώστης είναι μέλος της ομάδας μας, η αυτόματη στάση μας είναι να τον μιμηθούμε, να υιοθετήσουμε αβασάνιστα την άποψή του. Αυτός είναι ο “ισχυρός” για το συγκεκριμένο θέμα. Η γνώση είναι ισχύς. Η στάση μας θα είναι αγελαία. Τον ακολουθούμε. Στην πρώτη περίπτωση όμως ο γνώστης είναι έξω από την ομάδα μας, δεν είναι “ο δικός μας”, ένας από εμάς. Η σχέση μας μαζί του είναι συμπληρωματική, κοινωνική δηλαδή. Όπως αναφέρθηκε, θα τον πιέσουμε με ερωτήσεις, ενώ θα ακούσουμε και τις αντίθετες απόψεις από άλλον, επιλεγμένο με τις αντίθετες θέσεις.

Η παραπάνω λογική βρίσκει την εφαρμογή της π.χ. στα ορκωτά δικαστήρια, όπως στις ΗΠΑ. Οι μη ειδικοί κληρωμένοι ένορκοι ακούν μαρτυρίες, βλέπουν τεκμήρια, πληροφορούνται από ειδικούς γνώστες, πρόεδρο, υπεράσπιση και πολιτική αγωγή, που δεν μετέχουν στη λήψη απόφασης. Ίσχυσε ακόμη στη βουλή της αρχαίας Ελληνικής πολιτείας. Θετικό ή αρνητικό; Εναπόκειται στον αναγνώστη να κρίνει.

 

 

ΠΟΙΟΣ ΜΕΣΣΙΑΣ;

ΠΟΙΟΣ ΜΕΣΣΙΑΣ;

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Κοινή Γνώμη, 11 Δεκεμβρίου 2018

Μεσσίας είναι ο Σωτήρας που περιμένουν οι Εβραίοι να τους σώσει. Εμείς θεωρήσαμε Μεσσία τον Ιησού, που μας έσωσε από το προπατορικό αμάρτημα. Πίστη μας. Η Ελληνική παράδοση όμως σωτήρα δεν περιμένει κάποιο πρόσωπο, αλλά το δήμο, όλο το λαό. Το ανοργάνωτο πλήθος χειραγωγείται εύκολα από μια οργανωμένη μειοψηφία. Προσέξτε! Δεν λέω ότι ο αμόρφωτος λαός χειραγωγείται εύκολα. Η ανοργανωσιά επιτρέπει στο λαό να άγεται και φέρεται, είτε από μορφωμένους αποτελείται είτε από αμόρφωτους. Η οργάνωση γίνεται με ποικίλους τρόπους που διαφέρουν ανάλογα με τις συγκυρίες. Παρουσιάζεται οργανωτής, εκείνος που τυχαίνει να έχει ηγετικές ικανότητες. Αν δεν βρισκόταν αυτός, κάποιος άλλος θα βρισκόταν, που, ανάλογα με τις ικανότητές του, θα προχωρήσει καλύτερα ή χειρότερα από άλλους. Μόνος ο ηγέτης, χωρίς τις κατάλληλες ιστορικές-κοινωνικές συνθήκες είναι καταδικασμένος σε αποτυχία –μαζί του ο λαός που τον ακολουθεί.

Μετά την Ελληνική επανάσταση είχαμε τρεις περιόδους με επικράτηση διαφορετικών «σωτηριακών» μειοψηφιών. Έκαναν το χρέος τους, αλλά ήλθε η ώρα να αποτύχουν. Σε καμιά περίπτωση δεν μπόρεσε ο λαός να αναλάβει, ως οργανωμένος δήμος, την τύχη του.

Αρχικά ήταν οι «προστάτες» μας. Την Επανάστασή την κάναμε μόνοι μας, με ηγεσία πρώτιστα το Ρήγα Φεραίο και τη Φιλική Εταιρεία. Εξοντώθηκαν, αλλά η φωτιά που άναψαν δεν έσβηνε πια, Οι συγκυρίες ήταν κατάλληλες. Ήταν το πνεύμα της Γαλλικής Επανάστασης, η ανταρσία του Αλή Πασά, που ευνόησαν, αλλά προπάντων η προεργασία, του Ρήγα και των Φιλικών που οργάνωσαν την επανάσταση. Συνεχίσθηκε από τους ήρωες, στρατιωτικούς και πολιτικούς. Όπως σε όλες τις επαναστάσεις, επήλθε διχασμός και εμφύλιος. Ο διχασμός δεν είναι μοναδικότητα της φυλής μας και η απόδοσή του σε κάποιο υποθετικό DNA μας είναι ανώφελη. Η Επανάσταση είχε σχεδόν καταπνιγεί, καθώς δύο πανίσχυρες δυνάμεις, Τουρκία και Αίγυπτος, είχαν στραφεί εναντίον μας. Τότε εμφανίσθηκαν οι σωτήρες, οι Μεγάλες Δυνάμεις, Άγγλοι, Γάλλοι, Ρώσοι και στο Ναβαρίνο μας ελευθέρωσαν. Σωτήρες! Έκτοτε, κυβέρνησαν έντεχνα τη χώρα μας διαμέσου των Ελλήνων πολιτικών, των κομμάτων Αγγλικού, Γαλλικού και Ρωσικού, σύμφωνα με τα συμφέροντά του κάθε «σωτήρα» μας.

Δεύτερη περίοδος. Όταν η κατάσταση έγινε αφόρητη, οι συγκυρίες άλλαξαν, βρέθηκε ικανός ηγέτης και κινητοποίησε μια οργανωμένη ομάδα, το στρατό, για να αλλάξει την κατάσταση. Ο Βενιζέλος, μαζί με το στρατό (Στρατιωτικός Σύνδεσμος) άλλαξε την κατάσταση. Οργάνωσε τους Βαλκανικούς πολέμους χωρίς να ζητήσει την άδεια των Μεγάλων και επεξέτεινε τα σύνορα της Ελλάδας. Έκτοτε έμειναν κυρίαρχοι στην πολιτική σκηνή άμεσα (δικτατορίες) ή έμμεσα (Παπάγος, Πλαστήρας κλπ) οι στρατιωτικοί ως το 1974. Τελικά, παρά τη σωτηριακή δράση τους (βαλκανικοί πόλεμοι, αντιφασιστικός πόλεμος, αντίσταση), ο δικτατορικός χαρακτήρας τους έφερε την καταστροφή με εργαλείο τον εμφύλιο μεταξύ «δημοκρατικού» και «εθνικού» στρατού, ως την εθνική τραγωδία της Κύπρου. Είχε προηγηθεί η Μικρασιατική καταστροφή, που συνέπεσε με την απομάκρυνση του Βενιζέλου από την εξουσία.

Τρίτη περίοδος. Κυριαρχία κομμάτων. Με τη μεταπολίτευση, κυριάρχησαν σημαντικοί πολιτικοί. Ο Καραμανλής πέτυχε να φύγει από την εξουσία αναίμακτα η στρατοκρατία και να μας βάλει στην ΕΟΚ. Ο Παπανδρέου τέλειωσε επίσημα τον εμφύλιο πόλεμο και οργάνωσε τον κομματικό μηχανισμό στην Ελλάδα, με κύριο στόχο την αποτροπή ανακατάληψης της εξουσίας από τους στρατιωτικούς. Ο Μητσοτάκης αντιστάθηκε στο λαϊκισμό. Ο Σημίτης έβαλε στην ΟΝΕ εμάς και Κύπρο, και εκτέλεσε πρωτόγνωρα μεγάλα έργα (Γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου, Μετρό Αθήνας, Αεροδρόμιο, εθνικές οδούς κλπ). Ο κομματισμός επιτέλεσε τη σωτήρια δράση του και ήδη έχει αρχίσει να βλάπτει σημαντικά τη χώρα.

Κομματοκρατία: Στα πλαίσια του ρεπουμπλικανικού (όχι δημοκρατικού όπως μας παρουσιάζεται) ολιγαρχικού συστήματός μας, ο πολιτικός εκλέγεται από το λαό, προεπιλεγμένος προηγουμένως από ένα κόμμα. Τόσο ο ίδιος όσο και το κόμμα του, για να εκλεγούν πρέπει να εξυπηρετήσουν, όχι το δήμο, αλλά ψηφοφόρους. Αρχίζει η πελατειακή σχέση που υπηρετεί προθέσεις και προσπάθειες τόσο των πολιτικών όσο και ομάδων πολιτών, οσοδήποτε αγνές και αν είναι. Η ψήφος «πωλείται» από τους ψηφοφόρους έναντι «εξυπηρετήσεων» που τους κάνουν οι πολιτικοί σε βάρος του συνόλου, ενώ η ανάπτυξη επιβραδύνεται. Οι ίδιοι οι πολιτικοί πουλούν την κομματική υπακοή τους, αλλιώς δεν θα ξαναείναι υποψήφιοι. Τα συμφέροντα των πολιτικών, σε συνδυασμό με την άτυπη εξουσία των ΜΜΕ και των κρατούντων πολιτών, έφεραν την οικονομική υποδούλωση του έθνους στους «εταίρους» μας με την αδυναμία μας να αντισταθούμε σε απειλές κατά της ακεραιότητάς μας από όσους την επιβουλεύονται. Με εξαίρεση ελάχιστους πολιτικούς σαν κάποιους που προανέφερα, που είχαν, έστω υποτυπώδες, όραμα, οι περισσότεροι ή δεν έχουν κανένα ή παρουσιάζουν ένα ψευδοόραμα με πλήρη αναξιοπιστία.

Οι κυβερνήσεις έχουν αλώσει τη Δικαιοσύνη, καθώς οι επικεφαλής των Ανώτατων Δικαστηρίων διορίζονται από τον Υπουργό Δικαιοσύνης, ενώ η πολιτική έχει αυτοεξασφαλίσει την ασυλία της. Παρά ταύτα, το Συμβούλιο Επικρατείας έχει επανειλημμένα ακυρώσει νόμους των κυβερνήσεων και ο Άρειος Πάγος αποφαίνεται ενίοτε χωρίς να λάβει υπόψη του το πολιτικό κόστος των αποφάσεών του. Αλλά δεν είναι μόνο η επίσημη δικαστική εξουσία. Είναι και ποικίλοι σύλλογοι, δικηγόρων, δικαστών, εισαγγελέων, καθώς και Πανεπιστημιακοί, Νομικοί κλπ. Όλοι αυτοί οι παράγοντες της δικαιοσύνης έχουν μια υποτυπώδη οργάνωση που έχει τις προδιαγραφές για να αντισταθμίσει την παντοδυναμία της κομματοκρατίας. Ήδη υπάρχουν κινήσεις νομικών για αλλαγή του Συντάγματος. Φυσικά, υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους. Μερικοί αδιαφορούν όπως ο περισσότερος κόσμος. Κάποιοι που νοιάζονται προσπαθούν να βρουν ποιος φταίει για να του επιβληθεί η κατάλληλη ποινή, αλλά αυτό δεν μας σώζει. Κάποιοι προσπαθούν να γκρεμίσουν τα κακώς κείμενα, χωρίς να νοιάζονται να οικοδομήσουν άλλα, καλύτερα κείμενα. Υπάρχουν όμως και εκείνοι που γνήσια προσπαθούν να ονειρευθούν και μετά να σχεδιάσουν την απαραίτητη αλλαγή. Διαφωνούν, αλλά αρχίζουν να μιλούν γι΄ αυτήν. Το ιντερνέτι επιτρέπει τέτοια ανεξάρτητη συζήτηση. Βλέπω ηλεκτρονικές εφημερίδες που ασχολούνται με νέες ιδέες.

Κακά τα ψέματα. Δεν υπάρχουν Μεσσιανικές δυνάμεις. Ούτε ξένοι, ούτε στρατός, ούτε πολιτική, ούτε δικαιοσύνη. Καθενός υποχρέωση είναι. Στην τοπική κοινωνία του, στο χώρο της δουλειάς του, στην αυτοδιοίκηση, Πανεπιστήμια, καφενείο, διαδίκτυο, παντού. Κλιμακώνοντας από ανταλλαγή επιχειρημάτων σε πράξεις, απεργίες, διαδηλώσεις, συλλαλητήρια. Πυροδότης μπορεί να γίνει η αύξηση της αποχής στις εκλογές. Προϋπόθεση είναι η ύπαρξη Οράματος, Σχεδίου: Τι κάνομε μετά; Δημιουργία Σχεδίου είναι πρώτιστα η αποστολή όσων ανέφερα και όποιων άλλων σκεπτόμενων πολιτών. Η συναίνεση “Φιλικών Εταίρων” για γενναία αναθεώρηση του Συντάγματος που μεταφέρει την εξουσία στο λαό είναι η αρχή της λύσης. Η ανατρεπτική δράση χωρίς σαφή σκοπό οδηγεί σε ανεξέλεγκτα αποτελέσματα.

 

 

Τρίτη Άποψη Ισότητα ευκαιριών

ΤΟΥ ∆ΗΜΗΤΡΗ Α. ΣΙ∆ΕΡΗ* dimitris.sideris@gmail.com
Ηπειρωτικός Αγών, 7 Δεκεμβρίου 2018

Ποιος έχτισε την Αγιά Σοφιά; Προφανώς, οι χτίστες που έβαλαν τη μια πέτρα πάνω στην άλλη! Η Ιστορία όμως λέει την έχτισε ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός. Είχε την ιδέα, διέθεσε χρήματα, διέταξε να χτιστεί. Όχι βέβαια! Η μοναδικότητα του μεγαλοπρεπούς ναού οφείλεται στους αρχιτέκτονες Ανθέμιο και Ισίδωρο που έκαναν τα σχέδια. Ποιος τελικά έχτισε την Αγιά Σοφιά; Χωρίς οποιονδήποτε από τους τρεις αυτούς παράγοντες, ο ναός της Θεού Σοφίας δεν θα είχε ανεγερθεί. Κάθε σπουδαίο έργο αποτελείται από πλήθος επιμέρους έργων που αλληλοσυμπληρώνονται για να συντελεσθεί. Και η ίδια η Κοινωνία, το σπουδαιότερο ανθρώπινο «Έργο», αποτελείται από ρόλους που συναρμολογούνται για να λειτουργεί η Κοινωνία με συγκεκριμένους σκοπούς, που τελικά ανάγονται σε ένα, τη δημιουργία αποθηκών με τα αναγκαία για τις περιόδους ένδειας.

Με την παραπάνω έννοια, οι κοινωνικοί ρόλοι είναι ισοδύναμοι, χωρίς ανισότητες. Υπάρχουν, ωστόσο, απέραντες διαφορές μεταξύ των ρόλων. Η Κοινωνία λειτουργεί σα σύνολο με ποικιλία εκδηλώσεων. Ανταποκρίνεται σε εξωτερικές επιδράσεις. Διαμόρφωση του εδάφους, κλίμα, χλωρίδα και πανίδα, ποικίλες φυσικές και κοινωνικές προκλήσεις ανήκουν στις εξωτερικές επιδράσεις. Αλλά και ταλαντώνεται χωρίς εξωτερικά ερεθίσματα. Περίοδοι παχειών και ισχνών αγελάδων εναλλάσσονται περιοδικά. Η νηστεία εναλλάσσεται με θυσία, η λιτότητα με κατανάλωση. Και αυτά με καθαρά ανθρώπινο αυτοπεριορισμό. Ο τύπος, οι σκοποί της ταλάντωσης ποικίλλουν από τη μια κοινωνία στην άλλη, προσδίδοντάς τους μοναδικότητα, την «προσωπικότητα» της καθεμιάς. Ενώ τα εξωγενή ερεθίσματα περιορίζουν αυτόματα τις δραστηριότητες των ατόμων, οι περιορισμοί που απαιτούνται για τις κοινωνικές ταλαντώσεις επιβάλλονται από κάποια μέλη της κοινωνίας. Αυτή η ανάγκη επιβολής ιεραρχεί τους ρόλους και αποτελεί λόγο ανισότητας. Κάποιοι επιβάλλουν ομαδική αντίσταση σε ξένες επιβουλές. Είναι ο στρατός, με παραδοσιακό επικεφαλής το Βασιλιά. Άλλοι επιβάλλουν τους κανόνες που απαιτούνται για την ταλάντωση της κοινωνίας, τους κανόνες νηστείας και γάμου, περιορισμούς στην ικανοποίηση της διατροφής και της γενετήσιας λειτουργίας των ατόμων. Επικεφαλής αυτών στην πρωτόγονη κοινωνία είναι ο Ιερέας. Επομένως, δημιουργούνται ρόλοι που διατάσσουν χρησιμοποιώντας νόμιμα βία, και αυτοί είναι οι άρχοντες, και ρόλοι που υπακούν, οι αρχόμενοι. Και οι πρώτοι και οι δεύτεροι πειθαρχούν στους γενικούς κανόνες που στηρίζουν την κοινωνία. Ο άρχοντας που διατάσσει πέρα από τις αρμοδιότητές του ή δεν δίνει διαταγές όταν πρέπει, αποβάλλεται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Το ίδιο τιμωρείται ο αρχόμενος που δεν υπακούει στις νόμιμες διαταγές που δέχεται. Και ποιοι είναι οι άρχοντες και οι αρχόμενοι; Ο Αριστοτέλης μας παρέδωσε τους τρεις κύριους τύπους πολιτευμάτων, Μοναρχία, Ολιγαρχία και Δημοκρατία. Στην τελευταία όλοι οι πολίτες έχουν μαθηματικά ίσες πιθανότητες να είναι εκ περιτροπής άρχοντες και αρχόμενοι. Στη Μοναρχία ο Μονάρχης ορίζεται είτε κληρονομικά είτε με ωμή βία. Στην Ολιγαρχία οι άρχοντες είναι πολλοί και ορίζονται είτε κληρονομικά ή με εκλογή από το σύνολο των αρχομένων. Κοινωνική (πολιτική) ισότητα υπάρχει προφανώς μόνο στην πρώτη περίπτωση.

Πέρα από αυτό τον αδρό διαχωρισμό των πολιτών σε άρχοντες και αρχομένους, υπάρχει απέραντη ποικιλία ρόλων στην κοινωνία και μια εικόνα τους δίνει η τεράστια ποικιλία των επαγγελμάτων. Είπαμε αδρά πώς καταλαμβάνονται οι δύο κύριοι κοινωνικοί ρόλοι. Τι γίνεται με τους υπολοίπους; Ενώ ο ρόλος των αρχόντων (με εξαίρεση την εκτελεστική εξουσία) απαιτεί δύο κυρίως ιδιότητες, αρετή και κοινό νου, ισοκατανεμημένες σε όλους, οι λοιποί ρόλοι απαιτούν ιδιαίτερες ικανότητες. Η ανθρώπινη φύση είναι ανεπανάληπτη. Άλλος γεννιέται έτσι άλλος αλλιώς. Δεν υπάρχει άλλος με τα ίδια δακτυλικά αποτυπώματα, ίδιο DNA με εμένα. Αυτός είμαι ο αισθητός, σωματικός Εγώ. Τέτοιες διαφορές μπορούν να σημαίνουν ανισότητα με βάση τον κοινωνικό ρόλο που θα αναλάβει ο καθένας. Κάποιος είναι περισσότερο άλλος λιγότερο κατάλληλος για τις απαιτήσεις του ρόλου. Και αντιστρόφως, κάποιος ρόλος αρμόζει περισσότερο ή λιγότερο στις ικανότητες κάποιου. Τώρα, ναι, υπάρχει ανισότητα, ως προς κάθε συγκεκριμένο κοινωνικό ρόλο. Οι ικανότητες δεν είναι μόνον εκείνες με τις οποίες γεννιέται κάποιος (φυσικά ισχυρός, ωραίος, ευφυής, κοινωνικά πλούσιος κλπ), αλλά και εκείνες που απέκτησε με την παιδεία του. Ο ασθενικός, ζώντας μια ζωή γυμναζόμενος μπορεί να συμπεριφέρεται ισχυρότερα από τον ισχυρό που έζησε νωχελικά σε όλη του τη ζωή.

Ο άνθρωπος όμως είναι τρισυπόστατος. Εκτός από το αισθητό και το κοινωνικό Εγώ, υπάρχει και το νοητό. Αυτό είναι άβατο για όλους τους άλλους, επομένως δεν τίθεται ζήτημα σύγκρισής με άλλους. Σ΄ αυτό ανήκουν οι μοναδικές γνώσεις, τα συναισθήματα και οι επιθυμίες καθενός. Αν το πρόβλημα ήταν μόνο το κοινωνικό και το αισθητό Εγώ, θα ήταν θεωρητικά δυνατό να προσδιορισθούν οι απαιτήσεις κάθε ρόλου και οι ικανότητες κάθε ανθρώπου και να γίνει η αντίστοιχη ταιριαστή κατανομή. Σαν ένας μηχανισμός με γρανάζια που πρέπει το καθένα να χρησιμοποιηθεί στη θέση του. Έρχεται όμως το νοητό Εγώ με την απεριόριστη φαντασία του και τις απεριόριστες επιθυμίες του και ονειρεύεται και επιδιώκει να αναλάβει συγκεκριμένο ρόλο. Θα πείτε, δεν πάει να λέει ό,τι θέλει ο καθένας, η κοινωνία θα λειτουργήσει καλύτερα αν αγνοηθούν οι προσωπικές επιδιώξεις. Δεν είναι έτσι. Γιατί η ανθρώπινη απόδοση σε κάθε ρόλο είναι συνάρτηση όχι μόνον απαιτήσεών του ρόλου και ικανοτήτων του ατόμου, αλλά και της αφοσίωσης σ΄ αυτόν. Αν ένας σιχαίνεται το επάγγελμά του, δεν πρόκειται να αποδώσει σ΄ αυτό. Στο κάτω κάτω, η κοινωνία υπάρχει για να ικανοποιείται κατά το δυνατό καλύτερα το νοητό Εγώ των πολιτών.

Η κοινωνική (π.χ. οικονομική) ανισότητα είναι πολύ ισχυρό κίνητρο, δημιουργικό και καταστρεπτικό. Μένει στην κοινωνία να εξασφαλίσει ίσες ευκαιρίες, αλλά και όρια. Από τους αρχαίους αγώνες σημαίνει ίση αφετηρία και αυστηρή τήρηση κανόνων. Στον ανταγωνισμό, στην κονίστρα, υπάρχουν κλάσεις αθλητών, στιγμή έναρξης και κανόνες που απαγορεύουν κάποιου είδους προσβολές, π.χ. χτύπημα κάτω από τη μέση. Στην άμιλλα, στο στίβο, οφείλουν όλοι να ξεκινήσουν από το ίδιο σημείο και/ή την ίδια στιγμή, ενώ απαγορεύεται η προσβολή του συναγωνιστή. Πάνω σε τέτοιες αρχές οφείλουν να εξασφαλισθούν οι ίσες ευκαιρίες στους πολίτες. Ισότητα στο ξεκίνημα και ισοπολιτεία, ισονομία, ισηγορία μετέπειτα. Με σεβασμό, ωστόσο, στις ιδιαιτερότητες των μειοψηφιών, του καθενός. Περιλαμβάνει και ισότητα στην παιδεία για όλους, ανάλογα με τις ικανότητες, αλλά και τις ιδιαίτερες επιθυμίες εκάστου. Ισότητα δεν σημαίνει ομοιομορφία, όπως συνήθως στα κρατικά σχολεία, ούτε αυθαιρεσία, όπως στα ιδιωτικά που συνήθως κερδοσκοπούν. Ισότητα σημαίνει ίση εξατομίκευση της παιδείας.

Ισομοιρία δεν εφαρμόσθηκε ποτέ με επιτυχία, παρά μόνο σε περιορισμένη έκταση (πρώτοι Χριστιανοί, Σοβιετικά κολχόζ, Ισραηλινά κιμπούτς κλπ).

*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας

ΝΟΜΟΣ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. Καθηγητή καρδιολογίας. dimitris.sideris@gmail.com

Κοινή Γνώμη, 5 Δεκεμβρίου 2018

Παιδάκι, κρατώντας το χέρι του μπαμπά, περπατούσα στο δρόμο. Όποτε διασταυρωνόμαστε με γνωστούς, ο πατέρας μου έβγαζε το καπέλο του, ρεπούμπλικα το χειμώνα, ψαθάκι το καλοκαίρι. Ο άλλος ανταπέδιδε παρόμοια το χαιρετισμό, αν ήταν εργάτης ή χωρικός με τραγιάσκα, αν ήταν ναυτικός με κασκέτο. Τα πιλοποιεία της εποχής έκαναν χρυσές δουλειές. Ασκεπής ήταν ο μπαμπάς μόνο μέσα στην Εκκλησία. Αντίθετα, οι Εβραίοι φορούν μέσα στη Συναγωγή κάλυμμα στην κεφαλή τους παρόμοιο μ΄ αυτό που φοράει ο Πάπας. Τώρα σπάνια βλέπομε κάποιον στο δρόμο να φοράει καπέλο. Πιλοποιεία δεν ξέρω αν υπάρχουν. Πόσο άλλαξαν οι καιροί! Πόσο άλλαξαν τα έθιμα – και το παράδειγμα με τα καπέλα δεν είναι βέβαια το μόνο. Αν δεν υπήρχε η ιεροτελεστία με το βγάλσιμο του καπέλου για χαιρετισμό, το άτομο υφίστατο τις συνέπειες. Μπορεί να απέφευγαν να του λένε “καλημέρα” οι συμπολίτες του. Σε άλλα έθιμα οι συνέπειες μπορεί να είναι πολύ σοβαρότερες, ως και απόρριψη από την κοινωνία. Κανένας δεν ορίζει αυτά τα έθιμα που καθιερώνονται με κάποιο αυτόματο τρόπο από τις τρέχουσες ανάγκες, τη μίμηση και τη συμπληρωματική συμπεριφορά των μελών της κοινωνίας. Το σύνολό τους καθορίζει την Ηθική, χωρίς ρητές συνέπειες για την ανήθικη συμπεριφορά.

Αντίθετα από την Ηθική, ο Νόμος είναι σαφής, ρητός και συνδέεται με συγκεκριμένη ποινή η παράβασή του. Απαραίτητος για τη δομή της κοινωνίας. Ο Νόμος ορίζεται επώνυμα είτε από άτομα είτε από ομάδες ατόμων, τους “άρχοντες”, όπως είναι η βουλή. Δεν αλλάζει διαρκώς. Κι αυτό σημαίνει ότι κατά περιόδους μπορεί να έρχεται σε διάσταση με τη διαρκώς μεταβαλλόμενη Ηθική. Και τότε τι γίνεται;

Παράβαση του Νόμου δεν επιτρέπεται σε καμιά περίπτωση. Οι παραβάσεις οδηγούν τελικά σε διάλυση της κοινωνίας. Δεν είναι σπάνιο, ωστόσο, ο Νόμος να έρχεται σε κατάφορη αντίθεση με την Ηθική. Είχαμε το πρόσφατο επεισόδιο της καθαρίστριας που πριν από 20 χρόνια πλαστογράφησε το απολυτήριο του δημοτικού σχολείου, έτσι που να φαίνεται ότι είχε τελειώσει την Στ΄ δημοτικού, ενώ είχε τελειώσει την Ε΄ δημοτικού. Της επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης 10 ετών. Διαβάζω ότι τελικά η καθαρίστρια δικαιώθηκε, δεν ξέρω με ποια διαδικασία. Εδώ έχομε πολλαπλά προβλήματα. Για την πρόσληψη στο δημόσιο απαιτείται απολυτήριο του δημοτικού. Γιατί; Έστω, όμως, να το δεχθούμε, έτσι ήθελε ο νομοθέτης, έτσι έκανε. Για το έργο της καθαρίστριας όμως δεν απαιτούνται γνώσεις ούτε της 1ης δημοτικού. Επομένως, είτε δεν πρέπει να είναι δημόσιοι υπάλληλοι οι καθαρίστριες είτε ο νόμος που τις προσλαμβάνει πρέπει να τις εξαιρεί από την απαίτηση για απολυτήριο του δημοτικού. Ως εδώ η ευθύνη του Νόμου.

Παράβαση του Νόμου δεν επιτρέπεται σε καμιά περίπτωση. Και τώρα μεταπίπτομε από τη νομοθετική στη δικαστική εξουσία, που νοιάζεται για την επιβολή του Νόμου. Η δίκαιη, αυστηρή, εφαρμογή από το δικαστήριο ενός άδικου νόμου, είναι μεγάλο κοινωνικό έγκλημα. Υπάρχει ένας αναγνωρισμένος αδιαπέραστος τοίχος στην εφαρμογή ενός νόμου: η παραγραφή. Όταν έχει περάσει κάποιο χρονικό διάστημα από την τέλεση ενός αδικήματος, το αδίκημα παραγράφεται, σα να μην έγινε ποτέ. Δεν είμαι βέβαιος, αλλά νομίζω πως η πλαστογραφία της καθαρίστριας έγινε σε χρόνο που είχε παραγραφεί. Δεν παίρνω όρκο, καθώς δεν έχω μελετήσει επισταμένα την περίπτωση. Ή ενδέχεται να θεώρησαν ότι το “έγκλημα” ήταν συνεχές, αφού, ως άμεση συνέπεια της πλαστογραφίας, η καθαρίστρια έπαιρνε μισθούς συνεχώς ως τώρα. Μα είναι έτσι; Ο Νόμος ορίζει ότι η πλαστογραφία τιμωρείται με φυλάκιση από 10 έτη ως ισόβια. Οι δικαστές, αναγνωρίζοντας ελαφρυντικά στην κατηγορουμένη, της επέβαλαν την “ελαφρότερη” ποινή, 10 έτη φυλακή. Και βέβαια να επιστρέψει τα χρήματα που πήρε παράνομα. Οι κοινωνικές συνθήκες της κατηγορουμένης δεν έπαιξαν κανένα ρόλο. Τα χρειαζόταν για να συντηρήσει την οικογένειά της, τον ανάπηρο σύζυγό της και να μη μεγαλώσουν σε άσυλο τα παιδιά της όπως αυτή. Μην ξεχνάμε, όμως, ότι με την πράξη της στέρησε αυτούς τους μισθούς από κάποιαν άλλη που δεν αποκλείεται να είχε τις ίδιες ή και μεγαλύτερες ανάγκες από αυτήν. Ναι, αλλά εδώ το δικαστήριο αγνόησε κάποιο σημαντικό γεγονός. Όταν γίνεται μια παρανομία, δεν φταίει μόνο ο παραβάτης, αλλά και το κράτος που δεν την επισήμανε αμέσως, ώστε να την αποτρέψει. Με βάση λοιπόν αυτή την παρανομία, το κράτος εισέπραξε από την πλαστογράφο εργασία επί 20 έτη. Να επιστρέψει λοιπόν τα χρήματα, ναι, αλλά και να της επιστρέψει το κράτος την εργασία που πρόσφερε αυτή. Παρέχοντάς της κάποιον να την υπηρετεί καθαρίζοντας το σπίτι της; Δυσεφάρμοστο. Πιο εύλογο μου φαίνεται είναι, πληρώνοντάς την γι΄ αυτό το έργο που αυτή παράνομα πρόσφερε στην κοινωνία. Άρα οικονομικά είμαστε πάτσι.

Παράβαση του Νόμου όμως δεν επιτρέπεται. Να αθωωθεί μια πλαστογράφος σα να μη συνέβηκε τίποτε; Υπάρχει πάντοτε κάποια δυνατότητα στο δικαστικό σύστημα. Να σημειώσει στο ποινικό μητρώο του παραβάτη την παράβαση, χωρίς να του επιβάλει άλλη ποινή, ώστε, αν υποτροπιάσει, να τιμωρηθεί ανάλογα. Και η υποτροπή έχει ευρεία έννοια. Αν ο τροχαίος με γράψει διότι πάτησα οδηγώντας τη διπλή γραμμή μπορεί να προσημειώσει την άδεια οδήγησής μου, ώστε, αν υποτροπιάσω, έστω διαφορετικά, π.χ. παρκάροντας παράνομα, να μου επιβληθεί τότε ποινή. Η υποτροπή επιτείνει την παρανομία. Η υποτροπή ενός πταίσματος μπορεί να το κάνει πλημμέλημα κι η υποτροπή ενός πλημμελήματος να το κάνει κακούργημα. Τα γράφει αυτά ο Βίκτωρ Ουγκώ στους Αθλίους.

Και η κοινωνία; Σύσσωμη αντέδρασε, ακόμη και μαζεύοντας υπογραφές από διεθνείς ακτιβιστικές ομάδες. Και το τέλος ήταν αίσιο. Ήταν; Για τη συγκεκριμένη πλαστογράφο καθαρίστρια, ναι. Αλλά, ο παράλογος νόμος παραμένει. Όταν ο Νόμος φθάνει να έρχεται σα κατάφορη αντίθεση με την ηθική, τη βούληση της κοινωνίας, μάλλον ο Νόμος πρέπει να αλλάξει, παρά η Κοινωνία. Ένας τρόπος για να συμπλέουν Ηθική και Νόμος είναι το νομοθετικό και το δικαστικό σώμα να εκφράζουν κατά το δυνατό τη βούληση της κοινωνίας, όπως όταν αποτελείται από κληρωμένους, όχι εκλεγμένους βουλευτές/δικαστές. Ο άλλος τρόπος είναι σήμερα αυτός που εφαρμόσθηκε: Η ασύλληπτη ισχύς του λαού, σήμερα με τα διατιθέμενα μέσα επικοινωνίας, για να ανατραπεί μια άδικη εφαρμογή του νόμου ή η δίκαιη εφαρμογή ενός άδικου νόμου. Η ανάγκη όμως για τέτοια διευθέτηση αναδεικνύει την ανεπάρκεια του νομικού και δικαστικού συστήματος. Απρόβλεπτη, ανοργάνωτη. Χρήσιμη, αλλά μπορεί να αποβεί και καταστροφική. Παράβαση του νόμου δεν επιτρέπεται. Μένουν όσα συζητήθηκαν τόσο για τη νομοθετική όσο και για τη δικαστική εξουσία.