ΠΑΛΙ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ, καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 30 Ιουλίου 2022

Κάθε χρόνο, κάθε καλοκαίρι, τα ίδια. Φωτιές! Πυρκαγιές στα δάση μας, αλλά και που συχνά φθάνουν ως τα σπίτια μας και, όχι σπάνια, σημαίνουν απώλειες ζωής. Το ξέρομε πολύ καλά πως θα γίνει. Και κάθε χρόνο ακολουθεί το ίδιο σενάριο. “Ποιος φταίει;” “Φυσικά, η κυβέρνηση”, λέει η αντιπολίτευση. “Αυτή δεν είναι υπεύθυνη για όλα;” “Ναι, αλλά αυτή τη φορά δεν είχαμε θανάτους (θριαμβολογεί η κυβέρνηση). Θυμηθείτε τι είχε γίνει με τη δική σας κυβέρνηση!” Και φυσικά, όσο πιο πίσω πηγαίνομε όλο και θα βρίσκουμε όλες τις κυβερνήσεις να φταίνε για τις πυρκαγιές. Κάθε χρόνο τίθεται το ερώτημα: “Ποιος φταίει;”, αντί του σωστού “Τι φταίει;”.

Ναι, αλλά πολύ παλιά πυρκαγιές στα δάση δεν είχαμε, εκτός από τότε που ο Ιμπραήμ (φαίνεται) πυρπόλησε τα δάση μας για να μην μπορούν να κρύβονται εκεί οι κλέφτες. Γιατί δεν είχαμε; Πρώτον, είχαμε, αλλά δεν τις μαθαίναμε. Κι όμως, εκτός από μεγάλες πυρκαγιές σε κάποιες πόλεις, στα δάση δεν αναφέρονται στην ιστορία. Ούτε στην αρχαία ιστορία. Κάτι δεν θα έγραφε ένας από τους μεγάλους ιστορικούς, αν είχε υπάρξει μια μεγάλη πυρκαγιά που έκαιγε μυριάδες στρέμματα; Δεύτερο, έχει ανέβει η θερμοκρασία της γης. Γι΄ αυτό υπάρχουν μεγάλες πυρκαγιές σε δάση στα πιο καλά οργανωμένα κράτη του κόσμου, ΗΠΑ, Αυστραλία, ακόμη και Σιβηρία με το πολύ συνήθως κρύο της. Για την άνοδο της θερμοκρασίας φταίει βέβαια ολόκληρη η ανθρωπότητα. Ακόμη και αν δεν είναι η μοναδική αιτία, αλλά υπάρχει μια ταλάντωση με ιδιοπερίοδο χιλιάδων ετών, με εναλλαγή παγετώνων και υψηλών θερμοκρασιών, η ανθρώπινη δραστηριότητα δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία (πιθανότητες 99,9%) ότι επιβαρύνει την κατάσταση. Τρίτο, υπήρχε οικολογική προστασία των δασών. Τα δάση ακολουθούν σαν όλα τα σημαντικά φαινόμενα μια ταλάντωση. Γεννιόνται, είναι νεαρά, χλωρά και δεν καίγονται, γερνάνε, αυξάνεται το ποσοστό των ξερών ξύλων συγκριτικά με των χλωρών φύλλων και τότε, με ασήμαντη αφορμή, ανάβει το δάσος κι από κει κι έπειτα, με τη συνδρομή των ανέμων, η πυρκαγιά επεκτείνεται ανεξέλεγκτα. Ύστερα αναγεννιόνται. Σ΄ αυτό το διάστημα το καλοκαίρι οι κάτοικοι δίπλα στο δάσος μάζευαν τα ξερά για το τζάκι τους το χειμώνα. Επιπλέον μέσα στο δάσος ζούσαν αγριοκάτσικα, ελάφια και άλλα φυτοφάγα ζώα που έτρωγαν το χλωρό χορτάρι στο έδαφος πριν ξεραθεί. Και επειδή έτσι η υπερανάπτυξή τους θα τα έκανε να φάνε και το δάσος, υπήρχαν και οι λύκοι και άλλα σαρκοβόρα που φρόντιζαν να μην πληθύνουν υπερβολικά τα φυτοφάγα. Τώρα τίποτε από αυτά δεν υπάρχει.

Τι όμως να κάνουμε; Αν η κύρια αιτία είναι η αύξηση της θερμοκρασίας εμείς εδώ μπορούμε να αντιδράσουμε; Φυσικά, η υποστροφή στην παλιά καλή οικολογική κατάσταση δεν είναι δυνατή. Αν συνεχίσουμε να καίμε το τζάκι μας στις πόλεις, η ρύπανση της ατμόσφαιράς δεν θα έχει τελειωμό. Μπορούμε λοιπόν;

Ούτε τους σεισμούς μπορούμε να προβλέψουμε ακριβώς ούτε να τους προλάβουμε. Πριν από λίγες δεκαετίες όμως αποφασίστηκαν κανονισμοί αυστηροί που θωρακίζουν τις οικοδομές μας. Δεν θυμάμαι ποια κυβέρνηση τους έκανε, αλλά όποια κι αν ήταν, μπράβο της. Με τις πυρκαγιές όμως μπορούμε να κάνουμε κάτι;

Κάθε σχέδιο αρχίζει με σαφή προδιαγραφή του στόχου. Ο συγκεκριμένος στόχος μας είναι άμεσα να μην πεθάνουν άνθρωποι και έπειτα να μην καούν ιδιοκτησίες. Ο στρατηγικός γενικός στόχος μας όμως οφείλει να είναι να έχουμε και επεκτείνουμε τα δάση μας! Τα δάση, μαζί με τη θάλασσάμας είναι η κύρια άμυνά μας εναντίον της σταθερής επιδείνωσης του κλίματος που επελαύνει. Αυτό σημαίνει εργασία όχι μόνο το καλοκαίρι, αλλά όλο το χρόνο, ιδίως το χειμώνα. Προφανώς αυτό δεν είναι ευθύνη της πυροσβεστικής υπηρεσίας, αλλά μιας δασικής υπηρεσίας. Αυτή θα κάνει πολλά πράγματα. Πρώτο, κλάδεμα των ξερών κλάδων. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην επιπλοποιία, στη χαρτοποιία, για θέρμανση χωριών ψηλά στα βουνά κλπ. Δεύτερο, μετά την πυρκαγιά, προστασία του δάσους από την παράνομη μετατροπή του σε βοσκότοπο ή σε τσιμέντο. Τρίτο, προστασία αμέσως μετά το χαμό, από την απόπλυση των χωμάτων, καθώς, χωρίς τα δέντρα, οι βροχές που θα έλθουν το φθινόπωρο (το ξέρομε ότι θα έλθουν) γίνονται ορμητικοί χείμαρροι που αφήνουν πίσω τους ξερούς άγονους βράχους. Η οριζόντια στήριξη των καμένων κορμών στο χώμα μπορεί εύκολα να υπηρετήσει αυτό το σκοπό γινόμενη ανάχωμα που θα δώσει χρόνο στο βρόχινο νερό να απορροφηθεί μάλλον παρά να γίνει ορμητικός χείμαρρος. Τέταρτο, αναδάσωση. Τις περισσότερες φορές αυτή γίνεται αυτόματα, αν δεν εμποδιστεί από ανθρώπινη δραστηριότητα. Η θερμοκρασία στις πυρκαγιές καίει κάθε ζωή σε βάθος 10-15 εκατοστών κάτω από την επιφάνεια. Πιο κάτω όμως υπάρχουν οι σπόροι που θα ξαναφυτρώσουν να κάνουν το νέο δάσος. Εξαίρεση σ΄ αυτό τον κανόνα είναι η πυρκαγιά από ναπάλμ που πρωτοδοκιμάστηκαν στον τόπο μας κατά τον εμφύλιο πόλεμο. Πολλές δεκαετίες μετά τη λήξη του είδα ένα περίεργο φαινόμενο, βουνά ολόκληρα να καλύπτονται κατά το ήμισυ από πυκνό δάσος και το άλλο μισό εντελώς φαλακρό. Οι ναπάλμ σκοτώνουν κάθε τι ζωντανό σε μεγάλο βάθος. Μαζί με όλα αυτά απαιτείται, επιτέλους, χωροταξία, έτσι που να ξέρει καθένας ποιος είναι υπεύθυνος για κάθε σπιθαμή γης στον τόπο μας. Και, φυσικά, δασοφύλακες για αυστηρή εφαρμογή του νόμου.

Συνοπτικά, για να έχουμε δάση χρειάζονται τα παρακάτω: 1. Καθαρισμός των δασών το χειμώνα από τα ξερά. 2. Ανακύκλωση των απορριμμάτων, ώστε να μη γίνονται αυτοαναφλέξεις (κάθε πεταμένο γυαλί γίνεται φακός που εστιάζει τις ηλιακές ακτίνες στα εύφλεκτα αέρια των χωματερών). 3. Πιο χοντρά καλώδια της ΔΕΗ για να μεταφέρουν χαμηλότερες τάσεις, ώστε να μη γίνονται σπινθήρες με τον άνεμο που συμπλησιάζει τα καλώδια (ή δημιουργία υπόγειων αγωγών του ηλεκτρισμού). 4. Φύλαξη μετά το σβήσιμο της πυρκαγιάς για να μη μετατραπούν τα δάση σε τσιμέντο ή βοσκότοπο. 5. Προστατευόμενη αναδάσωση, αλλά και δεντροφύτευση, ιδίως με δέντρα ανθεκτικά στη φωτιά, όταν η αναδάσωση δεν γίνεται αυτόματα. 6. Ανανέωση πανίδας, με ζώα που προστατεύουν το δάσος, όπως οι λύκοι που εμποδίζουν την υπέρμετρη ανάπτυξη φυτοφάγων που τρώνε τους τρυφερούς αναγεννώμενους βλαστούς. 7. Επαρκείς αντιπυρικοί διάδρομοι. 8. Ειδικές προδιαγραφές για τις δασικές οικοδομές (μεταλλικά, όχι εύφλεκτα, κουφώματα, δεξαμενές νερού, πυροσβεστήρες κλπ). 9. Απουσία περιφράξεων που εμποδίζουν τη φυγή ανθρώπων και την προσπέλαση πυροσβεστικών μέσων κλπ. Το κυνήγι άπιαστων εμπρηστών είναι δευτερεύον.

Όλα αυτά έχουν κόστος. Θα το πληρώσουν ο λαός (με φόρους) και η κυβέρνηση (χάνοντας ψήφους).

Ο ΑΠΟΚΑΤΩ ΣΚΥΛΟΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, 28 Ιουλίου 2022

Έχω ένα δίλημμα στο οποίο δεν βρίσκω εύκολη απάντηση. Τσακώνονται δύο μπροστά μου. Ο ένας είναι ένας ρωμαλέος νέος, ψηλός, γεμάτος, ο άλλος είναι ένας κακομοίρης γεροντάκος, που με δυσκολία στέκεται στα πόδια του. Εγώ είμαι εκεί και βλέπω. Δεν έχω την παραμικρή ιδέα για το ποια είναι η διαφορά τους. Βλέπω μόνο πως τσακώνονται. Τι κάνω; Βέβαια, ίσως ο κακομοίρης γεροντάκος να είναι ένας τσιφούτης τοκογλύφος που είχε δανείσει το νέο με εκβιαστικά εξοντωτικό επιτόκιο, ο νέος δεν μπόρεσε να τον ξεπληρώσει και τώρα ο γέρος βγάζει την καλύβα του νέου, οικογενειάρχη, στο σφυρί. Ή μπορεί να είναι οποιαδήποτε άλλη η αιτία του τσακωμού τους. Απλώς, δεν ξέρω. Βλέπω μόνο μπροστά μου να απειλείται η ακεραιότητα ή και η ζωή ενός αδύναμου ανθρώπου από ένα γίγαντα. Επεμβαίνω ή μένω αμέτοχος;

Θυμάμαι που μου έλεγε ο παππούς μου την ιστορία από ένα δικαστήριο της εποχής του. Ο κατηγορούμενος Γιάννης είχε σκοτώσει με μαχαίρι κάποιον Παύλο. Ο ευφυής συνήγορος ρωτούσε το μάρτυρα κατηγορίας: “Ήταν παλικάρι ο Παύλος;” “Παλικάρι; μπορούσε να τα βάλει ακόμη και με λιοντάρι!”. “Δηλαδή, αν ο Γιάννης δεν κρατούσε μαχαίρι, ο Παύλος θα τον έκανε καλά;” “Ούτε κοκαλάκι δεν θα του είχε μείνει!”. Αθώος ο κατηγορούμενος. Ήταν σε άμυνα.

Ήμουν στην Αγγλία. Έλεγα σε ένα συνάδελφό μου για τον αφανισμό των Ελλήνων στη Μικρά Ασία το 1922. “Τώρα καταλαβαίνω τις θηριωδίες της ΕΟΚΑ Β εναντίον των Τουρκοκυπρίων”, μου είπε. Δεν είχα ακούσει ποτέ τίποτε σχετικό. Τα δυσάρεστα που μας θίγουν δεν επιτρέπεται να τα μαθαίνουμε. Πήγα να του φέρω αντιρρήσεις. “Μη μου λες τίποτα. Υπηρετούσα τότε στην Κύπρο. Είδα τα πτώματα. Έπειτα, να σου πω, εμείς οι Άγγλοι παίρνομε πάντοτε το μέρος του αποκάτω σκύλου.” “Ναι, του είπα, αν όμως πίσω από τους Τουρκοκυπρίους βρίσκεται ολόκληρη η Τουρκία, ποιος είναι ο αποκάτω σκύλος;” Σ΄ αυτό το σημείο δέχθηκε πως μπορεί το επιχείρημά του να μην ισχύει.

Τέτοια περιστατικά βλέπομε στη διεθνή σκηνή από την αρχαιότητα ως σήμερα. Στην αρχαιότητα μια αριστοκρατική μειονότητα μπορεί να απειλούνταν με εξόντωση από την δημοκρατική πλειοψηφία. Ζητούσαν τη βοήθεια των Σπαρτιατών. Τώρα ο αποπάνω σκύλος ήταν η μειονότητα, διότι ο στρατός των Λακεδαιμονίων ήταν αήττητος. Και οι δημοκρατικοί ζητούσαν τη βοήθεια των Αθηναίων. Και να ο Πελοποννησιακός πόλεμος. Σήμερα βλέπομε μια μειονότητα να καταπιέζεται από άλλη μειονότητα, όπως στην Ουκρανία, στη Λιβύη και σε ένα σωρό άλλα μέρη. Οι καταπιεζόμενοι ζητούν τη βοήθεια μιας ξένης δύναμης, της Τουρκίας, της Ρωσίας, της Αμερικής, της ΕΕ κλπ. Τώρα οι ισορροπίες ανατρέπονται. Με τίνος το μέρος είστε; Μένομε αμέτοχοι; Ίσως να μην μπορούμε. Αύριο, στα πλαίσια του ΝΑΤΟ, καλούμαστε να υπερασπιστούμε εναντίον των Ρώσων τους Ουκρανούς που έχουν τη βοήθεια των Τούρκων που απειλούν εμάς. Να το δίλημμά μου. Τι κάνομε; Υπάρχει όμως κάτι άλλο. Ο ισχυρός τρίτος που σπεύδει σε βοήθεια του ασθενεστέρου, δεν το κάνει συνήθως αφιλοκερδώς. Όταν επικρατήσει, μένει κυρίαρχος να εξουσιάζει και εκμεταλλεύεται τόσο τους ηττημένους δημοκράτες όσο και του “νικητές” αριστοκράτες, που τον είχαν καλέσει σε βοήθεια. Το βιώσαμε στην ιστορία μας πολλές φορές.  Ο αδικημένος Αλέξιος Δ ζήτησε τη βοήθεια των Σταυροφόρων που ασμένως του την έδωσαν, αλλά ο Αλέξιος Δ δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις που είχε αναλάβει. Ακολούθησε η άλωση της Πόλης και η ασύλληπτη λεηλασίας της. Οι “Μεγάλες Δυνάμεις” που μας “ελευθέρωσαν” από τον Οθωμανικό ζυγό στο Ναβαρίνο μετατράπηκαν σε “Προστάτιδες Δυνάμεις” με εμάς προτεκτοράτο τους, διαιρεμένους ανάλογα με τους ανταγωνισμούς που υπήρχαν μεταξύ τους. Και ακόμη ως σήμερα η εθνική ελευθερία μας είναι κολοβωμένη, με ξένες βάσεις στον τόπο μας.

Αν βλέπουμε λοιπόν σε μια διένεξη να αδικείται κατάφορα κάποια υποδεής ομάδα, ηθικό μου φαίνεται να επέμβουμε, ακόμη και αν δεν μας ζητηθεί, με τον όρον όμως ότι η επέμβασή μας δεν γίνεται για δικό μας συμφέρον. Όταν μια χώρα π.χ. καταπιέζει μια ομάδα αδυνάτων, γυναίκες, ομοφυλόφιλους, φτωχούς, αντιφρονούντες, εθνοτική ή θρησκευτική μειονότητα, κλπ, ηθικό μου φαίνεται να κάνουμε κάτι για να σταματήσουμε τέτοια αδικία. Καθώς μάλιστα, συνήθως έχομε συμφέροντα, π.χ. εμπορικά, με τον ισχυρό άρχοντα, η επέμβασή μας μπορεί όχι μόνο να μη μας συμφέρει, αλλά και να μας βλάπτει. Ένας καλός δείκτης είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα, που έχουν συμφωνηθεί πρακτικά από όλα τα έθνη. Από την άλλη, οι βίαιες διενέξεις μεταξύ αντιπάλων, απαιτούν πολύ μεγαλύτερη σύνεση. Η εμπλοκή μας σημαίνει συχνά ότι δεν λύνομε το πρόβλημα, αλλά γινόμαστε μέρος του προβλήματος. Τώρα χρειάζεται ευρύτερη συναίνεση. Ο πρώτος πόλεμος με το Ιράκ έγινε με τη σύμφωνη γνώμη 31 χωρών, για την άδικη επέμβασή του Ιράκ στο Κουβέιτ, άδικη κατά τη γνώμη του ΟΗΕ. Αντίθετα, ο δεύτερος πόλεμος έγινε πρακτικά μόνον από τις ΗΠΑ, με συμμετοχή και του Ενωμένου Βασιλείου. Βέβαια επικρατούσε ένα δικτατορικό καθεστώς, αλλά η εισβολή των Αμερικανών δεν έγινε για να υπερασπιστούν τα δικαιώματα των καταπιεσμένων Ιρακινών, αλλά για να εξουδετερωθεί μια υποτιθέμενη απειλή κατά των ΗΠΑ, μετά την ασύλληπτη τρομοκρατική επίθεση στους δίδυμους πύργους και τον αναπόδεικτο εκ των υστέρων ισχυρισμό ότι οι Ιρακινοί είχαν χημικά όπλα. Ο πόλεμος κόστισε τη ζωή σε περίπου 1 εκατομμύριο Ιρακινούς. Αμφιβάλλω αν αυτοί, οι νεκροί, ευγνωμονούν εκεί που είναι την ξένη επέμβαση για να τους ελευθερώσει από το δικτάτορά τους. Η ηθική πίσω απ΄ τους δύο πολέμους είναι πολύ διαφορετική.

Η ηθική στάση αντιτίθεται συνήθως στο δίκαιο του ισχυροτέρου. Απέναντί του μπορεί να αντιπαραταχθεί μόνο το μεγάλο πλήθος των αντιπάλων του, που, τελικά, είναι ακατανίκητο. Και τώρα έρχεται η ευθύνη των ηγετών πολιτικών, να πείσουν ένα όσο γίνεται μεγαλύτερο πλήθος των παρατηρητών για το δίκαιο του αδικούμενου ασθενεστέρου. Δεν είναι εύκολο, είπαμε. Η βοήθεια κοστίζει. Και το κόστος είναι ανήθικο, μου φαίνεται, να το επωμισθεί μόνος ο ασθενέστερος, ο καταπιεζόμενος. Θα πρέπει να κατανοηθεί ότι κάθε εστία αδικίας οπουδήποτε πάνω στον πεπερασμένο πλανήτη μας όλους μας θίγει. Η αδικία, σαν τους ιούς των πανδημιών, εύκολα εξαπλώνεται παντού. Κάθε επέμβαση των ισχυρών Αμερικανών για τα ανθρώπινα δικαιώματα διεγείρει επιχειρήματα του τύπου “τί κάνατε σεις στους ερυθροδέρμους;” Και “τηρείτε σεις τα ανθρώπινα δικαιώματα απέναντι στους έγχρωμους πολίτες σας;” Η επέμβαση του τρίτου οφείλει μερικές φορές να είναι άμεση, αλλά συνετή και προπάντων να μη στηρίζεται στην ιδιοτέλειά του.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 26 Ιουλίου 2022

Κλείνουν 8 χρόνια που άρχισα να γράφω προσπαθώντας να δω από μια εκλαϊκευμένα φιλοσοφική σκοπιά τα τρέχοντα γεγονότα. Τι εννοώ φιλοσοφία;

Τα αρχαία χρόνια, πριν από πάνω από 3,5 χιλιετίες, στοιχειώθηκαν από ένα τρομακτικό γεγονός:  Ένα νησί τινάχτηκε στον αέρα. Όσοι έζησαν το γεγονός, τρομοκρατημένοι, το απέδωσαν σε υπερφυσικές δυνάμεις. Οι εκρήξεις επαναλαμβάνονταν για αιώνες. Γίγαντες, Κύκλωπες, Τιτάνες, Εκατόγχειρες πετούσαν ο ένας στον άλλο βουνά ολόκληρα. Ο Λεβιάθαν, θαλάσσιο τέρας, ξερνούσε φωτιές και σχημάτιζε τσουνάμια. Ασύλληπτες ποσότητες υδρατμών ορμούσαν στη στρατόσφαιρα, έφτιαχναν σύννεφα και έβρεχε ακατάσχετα. Κατακλυσμοί έπνιγαν την ανθρωπότητα από το Νώε ως τον Δευκαλίωνα και τους Γκιλγκαμές και Ουτναπιστίμ. Από την καταστροφή δε γλίτωσαν οι Μίνωες. Στην εύφορη Αίγυπτο έπεσαν οι πληγές του Φαραώ, ενώ ένα τσουνάμι που τράβηξε τα νερά για 20 λεπτά επέτρεψε στους Εβραίους να περάσουν την Ερυθρά Θάλασσα και η επιστροφή του να πνίξει τον Αιγυπτιακό στρατό που τους κυνηγούσε.

Σε όλα αυτά τα φοβερά φανταστικά γεγονότα που κατατρόμαζαν τους ανθρώπους, άρχισε να αθροίζεται γνώση και λόγος στην Ελληνική περιοχή. Η εξέλιξη της γραφής από την ιδεογραφία στην αλφαβητική φωνητική γραφή επέτρεψε να μετέχουν με γραπτή αθροιζόμενη γνώση όλοι οι πολίτες, ανατρέποντας βασιλιάδες, να φθάνουν στη δημοκρατία και να αρχίζει η ερμηνεία των τρομακτικών φαινομένων με βάση το λόγο. Από την Ιωνική Μικρά Ασία ως την Κάτω Ιταλία και Σικελία, οι φυσικοί φιλόσοφοι προσπάθησαν να εξηγήσουν τα ανεξήγητα και σχημάτισαν αρχές που δεν έχουν καταρριφθεί ως σήμερα. Ηράκλειτος, Δημόκριτος, Εμπεδοκλής, Πυθαγόρας, Ελεάτες και άλλοι, το ενδιαφέρον του αισθητού Εγώ. Οι απαντήσεις που έδωσαν άρχισαν να κλονίζουν τους υπερφυσικούς φόβους των ανθρώπων, αλλά δεν τους ελευθέρωσαν από τα άγχη τους που αναγνώρισαν πως κρύβονταν μέσα τους. Έπρεπε να εξετασθεί ο ίδιος ο άνθρωπος, και αναδύθηκαν ο Σωκράτης, ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Επίκουρος, ο στωικός Ζήνων και άλλοι, το ενδιαφέρον του νοητού Εγώ. Όλοι αυτοί κατάλαβαν πως, τελικά, αυτό που είχε σημασία ήταν η μελέτη της κοινωνίας. Άρχισαν να ονειρεύονται την ιδανική Πολιτεία, το ενδιαφέρον του κοινωνικού Εγώ. Ο Πλάτων ανέδειξε την ομορφιά της ψυχής με τον Έρωτα στο Συμπόσιο και το ιδανικό γι΄ αυτόν καθεστώς, στην Πολιτεία. Ο Αριστοτέλης, με την εκπληκτική πολυμάθειά του, μας άφησε την Ηθική στα Νικομάχεια και την Πολιτική στα Πολιτικά του, διατυπώνοντας αρχές που ως σήμερα έχουν μείνει αξεπέραστες.

Από τον Αριστοτέλη ως τον Hegel, ο ανώτατος τρόπος του Eίναι, η υπέρτατη μορφή του λόγου και της ελευθερίας, εμφανίζεται σαν νους, πνεύμα, λέει ο Marcuse. Και κάποια στιγμή, με πρόδρομο τον Spinosa, άρχισε να αμφισβητείται η πρωτοκαθεδρία του Λόγου, της νοησιαρχίας. Ο Schopenhauer μετατόπισε την έμφαση από το Λόγο στη Βούληση – βουλησιαρχία. Και ο Nietzsche προχώρησε παραπέρα, στη Δύναμη, ονειρευόμενος τον Υπεράνθρωπο. Όλα αυτά όμως, στη νεότερη φιλοσοφία, περιχαράκωναν το πρόβλημα μέσα στο άβατο για όλους νοητό Εγώ μας, άμεσα προσιτό μόνο στον εαυτό του. Και τότε εμφανίσθηκαν οι φιλόσοφοι που μετέθεσαν το πρόβλημα πάλι από τη νόηση των προσώπων στις πράξεις του πλήθους, της κοινωνίας. Όλες οι αρχές που μελετήθηκαν από τους οξυδερκείς διανοητές μεταφέρθηκαν στον αισθητό κόσμο, στην κοινωνία, από το Marx, που στηρίχθηκε στον Αριστοτέλη και τον Hegel. Οι δοξασίες τους κατεύθυναν τα κινήματα των λαών, όπως παλιότερα, οι δοξασίες του Διαφωτισμού είχαν οδηγήσει στη Γαλλική Επανάσταση, χωρίς, ως σήμερα, να το πετύχουν. Στον 20ό αιώνα οι φιλόσοφοι στράφηκαν πάλι στον ενδότερο κόσμο, με τους ψυχαναλυτές και υπαρξιστές φιλοσόφους, S.Freud, S.Kiergegaard, M.Heidegger, J.P.Sartre. Οι παλιοί φυσικοί φιλόσοφοι έχουν υποκασταθεί σχεδόν πλήρως από φυσικούς επιστήμονες. Έχει άραγε καμιά χρησιμότητα πια η Φιλοσοφία;

Πού βρισκόμαστε; Για πρώτη φορά, αρχίζομε να ξαναβλέπουμε πανικόβλητοι τους Γίγαντες, τους Εκατόγχειρες, και όλα εκείνα τα τρομακτικά τέρατα, μόνο που αυτά τώρα είναι ανθρωπογενή. Σήμερα δεν απειλείται μόνο μια έκταση σαν ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο και την Εγγύς Ανατολή, αλλά ο πλανήτης ολόκληρος. Πολλές πια χώρες διαθέτουν πυρηνικά όπλα. Οι πιθανότητες ανάμεσα στους πολλούς ηγέτες να βρεθεί ο παράφρων που θα πατήσει το κουμπί υπάρχουν. Θα είναι σα να πυροδοτήθηκε μια πυρηνική πυριτιδαποθήκη που καλύπτει όλη την Υφήλιο. Αυτό μπορεί να γίνει οποτεδήποτε, τη στιγμή αυτή που γράφω τούτες τις γραμμές ή (μακάρι!) ποτέ. Όμως μπορεί! Αλλά τα ανθρωπογενή τέρατα δεν τελειώνουν. Η κλιματική αλλαγή, προχωρεί αργά, με τις γενιές, όχι με τα χρόνια, αλλά με τρόπο ακάθεκτο και αμείλικτο. Ήδη βλέπομε με γυμνό μάτι τη φοβερή είσοδό της στη ζωή μας. Είδαμε να καίγεται η Ελλάδα, η Σιβηρία λίγο παλιότερα δίπλα στο Βόρειο Πόλο, η Αυστραλία – ευτυχώς έβρεξε ο Θεός νεράκι κι έσβησε – ο Αμαζόνιος – κι οι φωτιές φαίνεται πως τέθηκαν σκόπιμα από ανθρώπους – ενώ οι πάγοι στην Ανταρκτική λιώνουν με πρωτοφανή ρυθμό. Ισχυροί της Γης αρνούνται να πιστέψουν πως πρέπει να ληφθούν μέτρα πριν η αλλαγή γίνει αγύριστη. Νεότεροι διανοητές, όπως οι A.H.Chomsky και Y.N.Harari, είναι από τους λίγους που σκέφτονται πάνω σ΄ αυτά τα προβλήματα. Η Φιλοσοφία γέννησε όλες τις Επιστήμες. Αυτές απόκτησαν υπηρέτη τους την Τεχνολογία. Οι ανθρώπινοι σκοποί διαθέτουν την ισχύ να ικανοποιούνται. Τα όνειρα της ανθρωπότητας μοιάζουν να πραγματοποιούνται. Το προσδόκιμο επιβίωσης παρατάθηκε, οι λιμοί και οι μεγάλες πανδημίες μειώθηκαν, δεν εξαφανίσθηκαν, το ίδιο και η παιδική θνησιμότητα, ο αναλφαβητισμός, παντού υποχώρησαν. Και ξαφνικά βλέπομε αυτή την τρομερή τεχνολογία, το μέσο για την ικανοποίηση των σκοπών μας, να αρχίζει να επικρατεί πάνω του. Γινόμαστε δούλοι της. Αυτή μας υπαγορεύει τι να κάνουμε. Τα πάντα αυτοματοποιούνται. Οι ανθρώπινες επαφές δεν γίνονται με τις πέντε αισθήσεις μας, αλλά μόνο οπτικοακουστικά. Οι σοβαρές αποφάσεις λαμβάνονται αυτοματικά. Έρχεται, πειθήνιος δούλος, ένας αστυνομικός να κατάσχει το σπίτι μου, επειδή κάποιος αυτοματισμός έδειξε ότι χρωστώ κάπου. Η τεχνολογία κάνει σπανιότερα λάθη από τους ανθρώπους, αλλά κάνει λάθη, και αυτά είναι πολύ πιο σημαντικά από τα ανθρώπινα. Ένα ραντάρ στο Ιράν έδειξε ένα επιβατικό αεροπλάνο να μοιάζει με πύραυλο και παρέσχε 10 δευτερόλεπτα περιθώριο για να πατηθεί το κουμπί. Και το κουμπί πατήθηκε! Αύριο μπορεί να είναι το κουμπί για εκτόξευση πυρηνικής κεφαλής. Πώς αντιμετωπίζονται τέτοια προβλήματα; Το θέμα δεν είναι πια ηθικό, πολιτικό, ούτε γνωστικό, επιστημονικό, ούτε καλλιτεχνικό που να εξάπτει το συναίσθημα μεγάλου πλήθους. Απαιτεί καθολική σκέψη, διαβούλευση μεταξύ όσο γίνεται περισσοτέρων, που σκέφτονται. Απαιτεί περισσότερη Φιλοσοφία, ειδικότητα της γενικότητας (G.Picon).

ΖΗΜΙΑ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 23 Ιουλίου 2022

Η κατασκευή του ανθρώπου με δύο χέρια που λειτουργούν σα λαβίδες και νευρική οργάνωση που του επιτρέπει να μαθαίνει και να μεταφέρει τη γνώση του στους ομοειδείς του τον ανέδειξε ποιοτικά πάνω από τα λοιπά ζώα: Του έδωσε τη δυνατότητα να γίνει δημιουργός. Κατασκευαστής εργαλείων, αλλά και δημιουργός πνευματικών αγαθών. Έτσι, σε πρώτη ματιά προκύπτει ένας ορισμός της αρετής. Αρετή είναι η δημιουργική δραστηριότητα, ενώ κακία η καταστροφή της, η ζημιά. Μεταφυσικός Δημιουργός είναι ο Θεός, ενώ ο μεταφυσικός καταστροφέας ονομάζεται Διάβολος. Με τέτοια δημιουργική ικανότητα οι άνθρωποι μπόρεσαν να οργανωθούν σε κοινωνίες και να αντισταθμίσουν μ΄ αυτές σε σημαντικό βαθμό συνθήκες ένδειας, ξηρασίες, πλημμύρες, ρύπανση του αέρα, έλλειψη αέρα κλπ. Η δημιουργία όμως τέτοιων αποθηκών από αγαθά, που μάλιστα αυτοπολλαπλασιάζονται, οδήγησε στη βία μεταξύ ανθρώπινων ομάδων, κυρίως πόλεμο, κάτι που δεν απαντά κανονικά στα λοιπά ζώα του ίδιου είδους αν δεν ζουν σαν κοινωνίες. Οι κυριότερες “ζημιές” είναι ο φόνος, η κλοπή και ο βιασμός.

Από τη στιγμή που υπάρχει πόλεμος όμως οι συνθήκες αντιστρέφονται. Από τις ανθρώπινες κακίες, συγγνωστές είναι εκείνες που γίνονται για άμυνα. Άμυνα είναι η βία που ασκείται για την αντιμετώπιση βίας παρούσας και άδικης. Αν δεν ασκηθεί άμυνα, η απώλεια ζωής δεν αποσοβείται, απλώς αλλάζει το θύμα. Στον πόλεμο καθένας μιας ομάδας βρίσκεται απέναντι σε άλλους τις αντίπαλης ομάδας έτσι που, αν δεν ασκήσει βία, θα σκοτωθεί. Και οι δύο παρατάξεις επομένως βρίσκονται σε άμυνα. Η κατάσταση είναι τόσο επείγουσα που δεν υπάρχει χρόνος να ελεγχθεί η δεύτερη προδιαγραφή της άμυνας, το άδικο του ενός από τους αντιπάλους. Έτσι, όπως αναφέρθηκε, οι συνθήκες αντιστρέφονται. Η ζημιά του αντιπάλου γίνεται αρετή! Όσο περισσότερους εχθρούς σκοτώσω, τόσο πιο ενάρετος είμαι. “Των αρετών πρώτη μέν εστιν η ανδρεία, δευτέρα δ΄ η δικαιοσύνη” (δεν είμαι βέβαιος ποιος το είπε, αλλά απηχεί την κοινή αντίληψη των προγόνων μας). Έτσι ο φόνος και η κλοπή που σε ειρήνη είναι οι χειρότερες κακίες, στον πόλεμο γίνονται οι ανώτερες αρετές. Σε στρατοκρατικά καθεστώτα, όπου οι πολίτες ζουν σε συνθήκες πολέμου είτε υπάρχει πόλεμος είτε όχι, όπως ήταν η αρχαία Σπάρτη, ο φόνος βέβαια σε συνθήκες ειρήνης δεν συγχωρούνταν. Ο κλέφτης όμως τιμωρούνταν όχι διότι έκλεψε, αλλά διότι δεν είχε την ικανότητα να αποφύγει τη σύλληψη! Ας μη μας εκπλήσσει. Σε νομαδικές κοινωνίες, όπως ήταν (ή και είναι ακόμη σε ελάχιστο βαθμό) κάποιες στην πατρίδα μας, η ζωοκλοπή τιμωρούνταν αυστηρά. Ο ζωοκλέφτης όμως που μπορούσε να ξεφεύγει θαυμαζόταν σαν ήρωας. Θυμάμαι μια ιστορία (παραμύθι μάλλον) που μου έλεγαν στη Νάξο. Πέθανε ένα μεγάλος ζωοκλέφτης και άφησε την ευχή του στα δυο αγόρια του να παντρέψουν την αδελφή τους με ένα ζωοκλέφτη καλύτερο από αυτούς. Την πάντρεψαν και μια μέρα την ειδοποίησαν πως θα την επισκέπτονταν. Ο άντρας της τους φιλοξένησε παραδειγματικά, αλλά δεν έφευγε από το νου του πως ήταν ζωοκλέφτες. Σφάζει λοιπόν το χοίρο του. Τη νύχτα σηκώθηκε κάποια στιγμή να πάει προς νερού του. Εκείνη τη στιγμή ο ένας από τους αδελφούς πάει στο κρεβάτι της αδελφής του και της ψιθυρίζει. “Ξέχασα, πού κρύψαμε το χοίρο;” Εκείνη μισοκοιμισμένη, νομίζοντας πως είναι ο άντρας της, του απαντά: “Μα, μόνος σου δεν τον έβαλες κάτω από τη σκάφη;” Τα αδέλφια κλέβουν το χοίρο και φεύγουν. Ο σύζυγος επιστρέφει, αλλά ο ύπνος δεν τον έπαιρνε. Ελέγχει και βλέπει πως το σφαχτό έλειπε. Ξεκινά και προχωρεί με γρήγορο βήμα να ακολουθεί τα δυο αδέλφια. Κάποια στιγμή βλέπει τον ένα να πλησιάζει τον άλλο που κουβαλούσε το σφαγμένο βαρύ χοίρο στους ώμους του και του λέει: “Άσε τώρα να σε ξεκουράσω”. Ύστερα από λίγο ο σύζυγος τον πλησιάζει και του λέει: “Ώρα να σε ξεκουράσω”. Παίρνει το χοίρο στον ώμο του και επιστρέφει στο σπίτι του. Όταν τα αδέλφια ανακάλυψαν το πάθημά τους, είπαν μεταξύ τους: “¨Τουλάχιστον εκτελέσαμε την ευχή του πατέρα μας, να παντρέψουμε την αδελφή μας με κλέφτη ικανότερο από εμάς!”

Πέρα από την ανεκδοτολογία, οι θρύλοι και οι παραδόσεις όλων των εθνών αναφέρουν ως ήρωές τους κλέφτες και φονιάδες. Και έτσι ήταν. Μας ελευθέρωσαν οι κλέφτες. Θρυλικός ήρωας των Άγγλων ήταν ο Ρομπέν των Δασών. Στην καλή εκδοχή τους αυτές οι καταστάσεις ακόμη και σε μη κηρυγμένο πόλεμο συνδέονται με μοίρασμα των κλοπιμαίων στους μη έχοντες στην περιοχή, οι οποίοι τους αντιπροσφέρουν κάλυψη. Τέτοιος ήταν για μας π.χ. ο θρυλικός Κατσαντώνης. Προφανώς η απόσταση μεταξύ αρετής και κακίας σ΄ αυτή την κατάσταση δεν είναι πολύ σαφής. Όχι σπάνια, μετά από ένα πόλεμο οι ήρωες του πολέμου, ικανοί κλέφτες και φονιάδες, δεν αισθάνονται ικανοποιημένοι από την αναγνώριση και ανταμοιβή τους και εξελίσσονται σε ληστές. Τέτοια ήταν π.χ. η ιστορία του διαβόητου Jesse James που από ήρωας των Νοτίων στον εμφύλιο εξελίχθηκε σε ληστή τραπεζών μετά τη λήξη του.

Από τις τρεις κύριες ζημιές που ανέφερα, όσα έγραψα ισχύουν για το φόνο και την κλοπή, που στην ειρήνη είναι κακίες, αλλά στον πόλεμο αρετές. Καθώς υπάρχουν διάμεσες καταστάσεις, όπως η υποδούλωση, τα όρια μεταξύ κακίας και αρετής σ΄ αυτές τις πράξεις δεν είναι πάντοτε σαφή. Για την τρίτη ζημιά όμως, το βιασμό, ο χαρακτήρας του δεν αλλάζει με τις συνθήκες του πολέμου. Έτσι κι αλλιώς δεν είναι ποτέ ηρωισμός ούτε στον πόλεμο, είναι πάντοτε κακία. Σε τι διαφέρει ο βιασμός από τις άλλες κακίες; Στις τελευταίες η βούληση του θύματος δεν παραβιάζεται. Ακόμη και στο φόνο, δεν υπάρχει βούληση μετά το θάνατο, ενώ τα αντικείμενα της κλοπής δεν βούλονται. Στο βιασμό όμως παραβιάζεται το “ευγενικότερο” ίσως στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης, η ελεύθερη βούλησή του, χωρίς μάλιστα να γίνεται αυτό για άμυνα. Ο διαφωτισμός διακήρυξε τη λογική ως το ανώτατο στοιχείο της ύπαρξής μας. “Cogito ergo sum”, σκέφτομαι άρα υπάρχω, έλεγε ο Descartes. Μετά από μια μακρά διαδρομή, ο Spinoza πρώτα, ο Schopenhauer αργότερα, υποστήριξαν ότι η ελεύθερη βούληση είναι το πιο σημαντικό. Οι περισσότεροι όμως παρέλειψαν το τρίτο στοιχείο της ανθρώπινης ψυχής, το συναίσθημα. Είναι όμως το μόνο που είναι απόλυτα προσωπικό. Το γνωστικό στοιχείο (λογική) οικοδομείται από σήματα που εισέρχονται μέσα μας από τον έξω κόσμο διαμέσου των αισθήσεων μας και η βούλησή μας υλοποιείται με κίνηση των μυών και έκκριση αδένων που τον επηρεάζουν.

ΠΡΩΤΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 21 Ιουλίου 2022

Αφότου οι άνθρωποι μεταβήκαμε από την τροφοσυλλογή στην τροφοπαραγωγή, δηλαδή γίναμε κοινωνία, έχομε βασικά δύο ειδών οικονομίες: καλλιέργεια της γης και εκτροφή κοπαδιών. Στη συνέχεια αναπτύχθηκαν οι υπηρεσίες που έχουν αφάνταστη ποικιλία και τείνουν να γίνουν οι κυρίαρχες ενασχολήσεις των ανθρώπων. Τέτοιες ήταν π.χ. το εμπόριο, στρατός, οικοδόμοι, γιατροί, νομικοί, ιερείς και δεν έχει τελειωμό ο κατάλογος. Οι άνθρωποι όμως, όπως όλα τα ζώα σαν εμάς, έχομε ανάγκη μόνον από τροφή με νερό και χώρο για να ζούμε που μας προστατεύει από ποικίλους κινδύνους, καιρικές ανωμαλίες, διάφορα θηρία κλπ. Ο χώρος για να ζούμε βρίσκεται κοντά στην απασχόλησή μας. Επομένως, για τους αγρότες είναι δίπλα στο χωράφι τους που είναι ακίνητο πάνω στην επιφάνεια της γης, είναι το σπίτι τους. Στους ποιμένες όμως, που γυρίζουν παντού αναζητώντας τροφή για τα ζώα τους είναι πρόχειρα καταλύματα που εύκολα κατασκευάζονται και αποδομούνται, καλύβες. Οι διαρκώς πληθυνόμενοι πάροχοι υπηρεσιών ζουν μακριά και από τα δύο, στο άστυ. Σ΄ αυτή την κατηγορία ανήκομε σήμερα οι περισσότεροι που είμαστε αστοί.

Με την οργάνωσή μας σε κοινωνίες απεμπολήσαμε κάποιες ελευθερίες μας αγοράζοντας ευκολότερη εξασφάλιση της τροφής και της στέγης μας. Και φθάνω στη σύγχρονη εποχή. Το σπίτι που μένω μπορεί να έχει κατασκευαστεί από εμένα, δηλαδή με τα δικά μου μέσα, όταν εργάζομαι και πληρώνω το μηχανικό και τους χτίστες. Εναλλακτικά μπορεί να έχει κατασκευαστεί από την πολιτεία, οπότε μου το νοικιάζει για να βγουν τα έξοδα της κατασκευής του. Και αμέσως προκύπτει το, νομίζω, εύλογο ερώτημα. Αφού το σπίτι μου το έφτιαξα μόνος μου, χωρίς τη συνδρομή του κράτους, γιατί πληρώνω ΕΝΦΙΑ; Και για να το πω αλλιώς, ως πού φθάνει η υποχρέωση του κράτους μου απέναντί μου για να έχω εγώ στέγη;

Μια υποτυπώδης ευθύνη του κράτους μου είναι να ελέγχει τη στατική επάρκεια της στέγης μου. Έτσι, ακόμη και όταν η κατασκευή γίνεται αμιγώς από εμένα, απαιτείται κάποια γραφειοκρατία. Και τώρα προκύπτουν τα προβλήματα, η δυνατότητα μιας πελατειακής σχέσης ανάμεσα σε μένα και την πολεοδομία. Για να επιταχύνω τη διαδικασία ή να παρακάμψω κάποιες ασήμαντες λεπτομέρειες κάνω κάποιο μικρό ή μεγαλύτερο δωράκι στον αρμόδιο. Ή, στη χειρότερη περίπτωση, χωρίς την άδεια της πολεοδομίας, πάω μια αφέγγαρη νύχτα και χτίζω το αυθαίρετό μου μέσα σε μια ρεματιά ή στο δάσος κι όταν γίνει πλημμύρα και/ή πυρκαγιά, αν επιζήσω, βγαίνω και φωνάζω. “Μα, επιτέλους, πού είναι το κράτος να με προστατέψει;” Στο μεταξύ το κράτος έχει κάνει τα στραβά μάτια μπροστά στην παρανομία μου, έναντι της ψήφου μου. Στην καλύτερη περίπτωση, καθώς τα οικονομικά μου δεν αρκούν, επιστρατεύοντας πάλι κάποιες πελατειακές σχέσεις έχω πάρει δάνειο και χτίζω το σπιτάκι μου. Όμως, η οικογένεια μεγαλώνει, και οι ανάγκες μου, τα οικονομικά μου δεν βελτιώνονται και δεν μπορώ να αποπληρώσω το δάνειό μου. Ας φρόντιζα! Και όντας πια εσχατόγερος, ημιανάπηρος, βλέπω τον κλητήρα να με πετάει στο δρόμο. “Το σπίτι που έχτισες με τον ιδρώτα σου και έζησες μέσα μια ζωή και μεγάλωσες την οικογένειά σου, δεν είναι δικό σου. Ψόφησε στο δρόμο!”

Το σπίτι όμως δεν είναι μόνο η στέγη μας. Είναι και εμπόρευμα. Χτίζω σπίτια και τα πουλάω ή τα νοικιάζω ή τα διατηρώ σε ποικίλα σημεία της χώρας μου (ή και έξω από τα όριά της) για να περνάω τις μέρες της σχόλης μου όπου θέλω σε όλο τον κόσμο.

Θέση μου είναι ότι η κοινωνία έχει υποχρέωση απέναντι στον πολίτη της να του εξασφαλίζει δυνατότητες διατροφής και στέγης. Ως προς τη στέγη που μας απασχολεί αυτή τη στιγμή, μια λύση είναι η κατασκευή στέγης από το ίδιο το κράτος και η διάθεσή της έναντι μικρού ενοικίου στους πολίτες της. Το ενοίκιο είναι βέβαια για να καλυφθούν τα έξοδα της ανέγερσης και συντήρησής του και παρακρατιέται από το μισθό του. Έτσι γινόταν πριν στα πάλαι ποτέ σοσιαλιστικά κράτη, όπου δεν υπήρχε άστεγος. Τα μειονεκτήματα είναι ότι η διαμόρφωση της οικοδομής δεν γίνεται σύμφωνα με τις δικές μου ανάγκες και προτιμήσεις, η συντήρησή του χρειάζεται ατέλειωτη γραφειοκρατία (στο μεταξύ η στέγη στάζει στη βροχή!) και αρκετά άλλα. Η άλλη λύση είναι να βοηθηθεί οικονομικά ο πολίτης να χτίσει μόνος του το σπίτι του, σύμφωνα με τις ανάγκες του και επιθυμίες του, ενώ η κοινωνία ελέγχει τη στατική επάρκειά του και τη σχέση του με το περιβάλλον του. Το νέο οικοδόμημα πρέπει να ταιριάζει με το περιβάλλον του, να μην ενοχλεί τους γείτονες κλπ. Η δημόσια έκθεση του σχεδίου σε μικρές περιοχές όπως είναι μια ενορία για κάποιο διάστημα λύνει το πρόβλημα. Αν λήξει η προθεσμία χωρίς αντιρρήσεις, προχωρεί· αλλιώς επιλαμβάνεται ως διαιτητής ο δήμος. Πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι ο όρος “ταιριάζει με το περιβάλλον του” είναι πολύ ευρύς. Κανένα οικοδόμημα δεν ήταν τόσο αταίριαστο με το περιβάλλον του όσο ο πύργος του Άιφελ με το τότε Παρίσι, σήμερα όμως αποτελεί το σήμα κατατεθέν της πόλης των φώτων. Ένα μοντέρνο ωραίο κτίσμα αταίριαστο στο μέσο μιας παραγκούπολης αναβαθμίζει ολόκληρη την περιοχή γύρω της. Σε τέτοια διλήμματα χρειάζεται η διαιτησία των ειδικών του δήμου. Ο ιδιοκτήτης θα πιεσθεί με ποικίλα μέσα να αποπληρώνει την οφειλή του. Υπενθυμίζεται ότι δεν υπάρχει πολίτης που να μην πληρώνεται κάπως από το κράτος, με μισθό, σύνταξη ή και ως αγορά της εργασίας του. Σε καμιά περίπτωση δεν επιτρέπεται κατάσχεση αυτής, της πρώτης, κατοικίας. Αντίθετα, το κράτος δεν έχει καμιά υποχρέωση για την επιπρόσθετη κατοικία, εξοχική ή εμπορεύσιμη. Η αύξηση της φορολόγησης της δεύτερης κατοικίας, που ιδιοκτήτες της είναι μη άποροι, θα αντισταθμίσει τις απώλειες, λόγω αντικειμενικών αδυναμιών να ανταποκριθούν στις οικονομικές υποχρεώσεις τους οι κάτοχοι μιας μόνο κατοικίας.

Το σπίτι δεν είναι μόνο στέγη και ντουβάρια. Είναι το προσωπικό, άβατο, περιβάλλον μας. Η προσωπική βούλησή μας είναι μοναδική και χρειάζεται ένα μοναδικό, προσωπικό περιβάλλον για να ευδοκιμήσει. Έχω διαμορφώσει τους χώρους του όπως ταιριάζουν με τις δραστηριότητές μου. Εκεί μέσα έχω τις ερωτικές σχέσεις μου και εκεί ανατρέφω τα παιδιά μου όσο δεν τα αναλαμβάνει η κοινωνία με νηπιαγωγεία, σχολεία κλπ.  Ό,τι κάνω μέσα στο σπίτι μου δεν αφορά την κοινωνία ούτε εγώ δικαιούμαι να το διατυμπανίζω. Τα εν οίκω μη εν δήμω. Αυτά καταργούνται με την κατάσχεση της πρώτης κατοικίας.

ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΕΣ ΠΟΛΕΜΟΥ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 19 Ιουλίου 2022

Τα ζώα τρέφονται σκοτώνοντας άλλα ζώα ή φυτά. Ωστόσο, μεταξύ ζώων του ίδιου είδους η βία είναι σπάνια, και δεν είναι ομαδική. Στα ανώτερα μάλιστα σπονδυλωτά, μεταξύ ζώων του ίδιου είδους εκδηλώνονται συμπεριφορές αγάπης, όπως μεταξύ μητέρας και τέκνων και μεταξύ ζευγών αρσενικού και θηλυκού. Εξαίρεση είναι τα ζώα που ζουν κοινωνικά, όπως τα μυρμήγκια, οι μέλισσες κλπ. Τα ποικίλα ζώα σκοτώνουν για να ικανοποιήσουν την πείνα τους. Τα κοινωνικά ζώα όμως αγωνίζονται όχι μόνο για να χορτάσουν, αλλά και για να σχηματίσουν αποθήκες αγαθών. Αυτές όμως είναι ισχυρό κίνητρο για άλλα ομοειδή ζώα που ανήκουν σε διαφορετική κοινωνία. Μεγάλος καύσωνας, μου έλεγαν, είχε πέσει στα Κύθηρα. Έλιωσαν οι κηρήθρες στις κυψέλες και χύθηκε το μέλι έξω. Όρμησαν οι μέλισσες να το μαζέψουν και, φυσικά, δεν έκαναν διάκριση ανάμεσα σε εκείνο που είχε διαρρεύσει από τη δική τους κυψέλη ή από άλλη. Ακολούθησε λυσσώδης εξοντωτικός πόλεμος που αφάνισε τις μέλισσες σε όλη την περιοχή.

Οι άνθρωποι μάθαμε να ζούμε σε κοινωνίες. Χάρη στα δυο χέρια με αντικριστό τον αντίχειρα από τα λοιπά δάχτυλα που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σαν λαβίδες, και την ικανότητά μας να μιλάμε, που επέτρεπε να αθροίζεται στον καθένα η εμπειρία από τους άλλους και από τους προγόνους, αρχίσαμε όχι μόνο να αποθηκεύουμε τροφές, αλλά και να τις διατηρούμε έτσι που να πολλαπλασιάζονται. Για τέτοιο έργο, καθένας κάνει κάτι διαφορετικό από τα λοιπά μέλη της κοινωνίας, αλλά όλοι μαζί υπηρετούν τον κοινό στόχο της δημιουργίας τέτοιων αποθηκών, καλλιεργήσιμης γης και κοπαδιών. Για ποικίλους λόγους σπάνια σκοτώνουν οι άνθρωποι άλλους ανθρώπους για να τους φάνε, αν και δεν λείπουν από την ανθρωπότητα ανθρωποθυσίες. Αυτές γίνονταν όμως πάντα για κάποιους “ανώτερους” σκοπούς, για την ωφέλεια δηλαδή της κοινωνίας, όχι για το χορτασμό κάποιου. Κάποιος ηγέτης, για να επιβληθεί στους υπηκόους του που για ποικίλους λόγους δεν πειθαρχούν, θυσιάζει ένα δικό του πρόσωπο, δείχνοντας έτσι πως για το σκοπό του δεν διστάζει να προσφέρει ό,τι πολυτιμότερο διαθέτει. Τέτοιες ήταν π.χ. η θυσία της Ιφιγένειας και, μετά τη λήξη του Τρωικού πολέμου, της Πολυξένης, για να εξευμενισθούν οι θεοί και κάνουν καλό καιρό για τα καράβια. Στη νεότερη μυθολογική μας παράδοση, ήταν η θυσία της όμορφης γυναίκας του Πρωτομάστορα που έπρεπε να πείσει τους μαθητάδες του να δουλεύουν μέρα και νύχτα για να στεριώσει το μεγάλο έργο, το γιοφύρι της Άρτας. Ήταν και η θυσία του Ισαάκ όταν οι Εβραίοι δεν έκαναν το θέλημα του Θεού, δηλαδή του Αβραάμ, αφού αμφισβητούσαν κάτι το εξόχως σημαντικό: Ποιος ήταν ο κληρονόμος του Αβραάμ, ο πρωτότοκος Ισμαήλ από την παλλακίδα Άγαρ ή ο δευτερότοκος Ισαάκ από τη νόμιμη σύζυγο Σάρα; Οπωσδήποτε η ανθρωποθυσία ήταν πάντοτε μια εξαίρεση στην ανθρώπινη διαδρομή.

Με την πρόοδο του ανθρώπου, τα φονικά εργαλεία, τα όπλα, έγιναν τόσο αποτελεσματικά, που κυριάρχησε στη φύση, ικανός να αφαιρεί κάθε ζωή, ακόμη και άλλων ανθρώπων. Έτσι έχομε τους πολέμους με ποικίλες δικαιολογίες, θρησκευτικές, ιδεολογικές, γλωσσικές, γεωγραφικές, που επινοούνται κάθε φορά για να στηρίξουν την αχρειότητα του πολέμου. Ηθικά, ο μόνος δεκτός λόγος για άσκηση βίας κατά άλλου ανθρώπου είναι η άμυνα. Σ΄ αυτήν, ασκεί κάποιος βία για να αποκρούσει βία παρούσα και άδικη εναντίον του ή και εναντίον τρίτου. Η μη άσκηση άμυνας δεν αποσοβεί το αποτέλεσμα της βίας, απλώς αλλάζει το θύμα. Στον πόλεμο όμως κάθε ένοπλος βρίσκεται απέναντι σε έναν άλλον ένοπλο. Η απειλή είναι παρούσα και για τους δύο, ενώ δεν υπάρχει χρόνος για να συζητηθεί αν η βία είναι δίκαιη ή άδικη.

Σε όλους τους πολέμους γίνονται τρομερά, ασύλληπτα, πράγματα. Έτσι έχουν τεθεί κανόνες, ακόμη και στον πόλεμο. Αυτός που τιμάται τελικά είναι ο νικητής, είτε αγωνίστηκε με ηρωισμό, με δική του έκθεση στον κίνδυνο, είτε με μπαμπεσιά, εξαπατώντας τον αντίπαλο. Με το δούρειο ίππο, κατέλαβαν οι Έλληνες την Τροία και έσφαξαν ή εξανδραπόδισαν τους κατοίκους, ενώ έκαψαν την πανέμορφη, πολιτισμένη πολιτεία. Οι δικαιολογίες ποτέ δεν λείπουν. Κάποτε είναι να απελευθερωθούμε από μια δουλεία, κάποτε να ελευθερώσουμε άλλα αδέλφια μας, κάποτε να ανακαταλάβουμε ό,τι κάποτε μας ανήκε, κάποτε για να επεκτείνουμε τον “ανώτερο” πολιτισμό μας στους άλλους, τους βαρβάρους. Οπωσδήποτε έχουν τεθεί κανόνες. Και οι παραβάτες δικάζονται εκτωνυστέρων ως εγκληματίες πολέμου.

Αυτό το τελευταίο είναι λιγάκι μύθευμα. Καταδικάζονται ως εγκληματίες πολέμου από τους νικητές μόνον οι ηττημένοι. Μα οι νικητές ήταν άγγελοι στον πόλεμο; Στο φοβερό Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι ηττημένοι Γερμανοί έκαναν ανήκουστα εγκλήματα. Κύριο έγκλημα στον πόλεμο είναι η θανάτωση αμάχων. Με τίποτε δεν μπορεί να ισχυρισθεί κάποιος πως έγινε για άμυνα. Οι άμαχοι είναι ακίνδυνοι απέναντι στους ενόπλους. Στην πατρίδα μας έχομε πολλά τέτοια εγκλήματα από τους ναζί κατακτητές. Δίστομο, Καλάβρυτα, Λυγκιάδες και πολλά άλλα. Και δεν μιλώ για το ολοκαύτωμα των πολλών εκατομμυρίων Εβραίων, κομμουνιστών και τσιγγάνων, που εξοντώθηκαν όχι γιατί έκαναν κάτι κατά των Γερμανών, αλλά διότι ήταν αυτό που ήταν. Κάποιοι Γερμανοί δικάστηκαν στην περιβόητη δίκη της Νυρεμβέργης. Οι ένοχοι ήταν ασφαλώς πολύ περισσότεροι, πάντως φάνηκε πως η διεθνής τάξη νοιαζόταν για τα εγκλήματα πολέμου, πράγμα που δεν ίσχυε ως τότε και το δικαστήριο έπρεπε να βρει νομικούς λόγους για να καταδικάσει. Η ουσία ήταν πάντοτε μία: Θανάτωση αμάχων. Ναι, αλλά τέτοια εγκλήματα είχαν κάνει και οι νικητές. Θυμίζω κάποια που μου έρχονται στο νου. Οι Σοβιετικοί εκτέλεσαν μεγάλο αριθμό αιχμαλώτων όχι για εγκλήματα που είχαν διαπράξει, αλλά απλώς διότι ήταν αξιωματικοί του εχθρικού στρατού. Η Δρέσδη, μια πανέμορφη πανεπιστημιούπολη με μεγάλη πολιτιστική παράδοση ισοπεδώθηκε από τους βομβαρδισμούς των Βρετανών. Δυο πόλεις της Ιαπωνίας, Χιροσίμα και Ναγκασάκι, με σχεδόν 200 000 πληθυσμό, έγιναν στάχτη σε κλάσμα του δευτερολέπτου με την ατομική βόμβα. Ο τελευταίος ηγέτης της Γιουγκοσλαβίας, Слободан Милошевић, είχε χαρακτηριστεί «κύριος παράγοντας σταθερότητας στα Βαλκάνια» και συνυπέγραψε τη Συμφωνία Ειρήνης του Ντέητον το 1995. Κατηγορήθηκε από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για εγκλήματα πολέμου.  Η πενταετής δίκη του έληξε χωρίς ετυμηγορία όταν πέθανε στο κελί του. Μετά το θάνατο του Μιλόσεβιτς το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης κατέληξε ότι ιδιαίτερα για την Υπόθεση της Γενοκτονίας της Βοσνίας δεν υπάρχουν στοιχεία που να τον συνδέουν με τη γενοκτονία που διέπραξαν οι Σερβοβοσνιακές δυνάμεις κατά τη διάρκεια του Πολέμου της Βοσνίας. Για τους βομβαρδισμούς του Βελιγραδίου ποιος δικάστηκε;

ΚΛΕΦΤΕΣ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 16 Ιουλίου 2022

Συχνά οικτίρομε τους εαυτούς μας. Μα λαός είμαστε; Δεκάδες χρόνια πίσω από τους πολιτισμένους! Καθόλου παράξενο. Αφού την ελευθερία μας την οφείλομε στους κλέφτες, αφού θεωρείται ακόμη και σήμερα λεβεντιά η ζωοκλοπή, αφού…και τόσα άλλα. Και άκουγα πρόσφατα στις ειδήσεις πως στο Ενωμένο Βασίλειο, τη σπουδαία αυτή πολιτισμένη χώρα, οι κλοπές στη σουπερμάρκετ αυξήθηκαν τον τελευταίο χρόνο κατά 35% και εξετάζουν διάφορα αντικλεπτικά συστήματα, όπως το να μην μπορεί να βγει από το κατάστημα ένα προϊόν αν δεν έχει πληρωθεί, και μάλιστα αυτόματα, χωρίς ταμία. Ε, να, εκεί υπερέχουν λοιπόν. Όμως γιατί αυξήθηκαν οι κλοπές; Ο λαός τους, αυτοί οι πολιτισμένοι, κλέβουν. Η απάντηση ήταν σαφής. Τον τελευταίο χρόνο ο πληθωρισμός πήδηξε στα ουράνια. Και οι άνθρωποι δεν έχουν να πληρώσουν.

Καλά, τι είναι αυτό το θηρίο; Πληθωρισμός είναι η συνεχής αύξηση του γενικού επιπέδου τιμών μιας οικονομίας σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, που προκαλεί πτώση στην αγοραστική δύναμη, καθώς κάθε μονάδα χρήματος (π.χ. €) αγοράζει λιγότερα αγαθά και υπηρεσίες. Καλά, πώς γεννιέται αυτός ο Μπαμπούλας;

Οι άνθρωποι πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια ξεφύγαμε από την τροφοσυλλογή και πήγαμε στην τροφοπαραγωγή. Κανένας όμως δεν μπορούσε να παράγει όλα όσα χρειαζόταν, ενώ μερικές φορές παρήγε περισσότερα από τα αναγκαία. Και τα άτιμα τα αγαθά, χωρίς να τους κάνεις το παραμικρό, μόνο με το χρόνο, φθείρονται, μουχλιάζουν, σαπίζουν, για πέταμα. Και άρχισαν οι ανταλλαγές. Κάθε κοινότητα πουλούσε ό,τι της περίσσευε σε άλλην που της έλειπε και αγόραζε από αυτήν ό,τι εκείνη είχε παραπάνω. Εμπόριο. Δημιουργία του άστεως. Έμποροι, τεχνίτες για να τους υπηρετούν, στρατιώτες για να τους υπερασπίζονται και να η κοινωνία με την ποικιλία των απασχολήσεων που, όλες μαζί υπηρετούν κοινό σκοπό. Όλη αυτή η διαδικασία έγινε πολύ πιο εύκολη όταν επινοήθηκε το χρήμα. Στην αρχή ήταν ένα κομμάτι μέταλλο, από εκείνα που είναι άχρηστα, αλλά σχετικά άφθαρτα, δεν σκουριάζουν. Τέτοια ήταν ο χρυσός κυρίως και ο άργυρος. Πόσες κότες ή πόσο σιτάρι αξίζει μια κατσίκα; Προφανώς δεν υπάρχει τρόπος να το υπολογίσεις αντικειμενικά, καθώς το κόστος επηρεάζεται όχι μόνο από το υλικό που ανταλλάσσεται, αλλά και από την ανάγκη που έχει ο καθένας (ένα ποτήρι νερό είναι ό,τι πιο ακριβό υπάρχει στην έρημο), αλλά περιλαμβάνει και το κόστος μεταφοράς, επεξεργασίας κλπ. Οπλισμένη με μια συμφωνία η αξία ενός νομίσματος διευκολύνει πολύ τη ζωή. Πολιτισμός δεν υπήρξε χωρίς χρήμα. Οι Έλληνες όλοι ανέπτυξαν σπουδαίο πολιτισμό, πλην των Λακεδαιμονίων, που για να είναι προπάντων στρατιώτες, δεν είχαν νομίσματα ή είχαν βαριά, δύσχρηστα σιδερένια και δεν άφησαν αξιόλογα πολιτιστικά μνημεία, μεγαλοπρεπείς ναούς, θέατρα, ποιητικά έργα φιλοσοφία κλπ.

Στα στοιχεία του πολιτισμού είναι και η καινοτομία, η ανακάλυψη ενός πρωτοφανούς αγαθού που εξυπηρετεί κάποιες ανάγκες καλύτερα από προηγουμένως. Αυτό πόσο τιμάται; Είναι βέβαια η αξία των υλικών από τα οποία είναι φτιαγμένο, αλλά και η εργασία που χρειάζεται για να γίνει και, προπάντων, η πνευματική αξία που το επινόησε. Πώς θα πληρωθεί αυτό λοιπόν; Ο υποψήφιος καταναλωτής διαθέτει τόσα μόνο χρήματα όσα του χρειάζονται για να αγοράζει ό,τι από τα υπάρχοντα χρειάζεται. Και σ΄ αυτό το σημείο έρχεται η κοινωνία που κόβει μονέδα. Δημιουργεί νομίσματα με τα οποία πληρώνεται κάθε τι νέο. Έτσι πάντοτε υπάρχει ένας φυσικός δημιουργικός πληθωρισμός. Αν κάθε αγαθό (περιλαμβάνοντας και τις υπηρεσίες) που υπάρχει πάνω στη γη συμβολίζεται με χρήμα, τόσο τα αγαθά όσο και το χρήμα που κυκλοφορούν θα μένουν ποσοτικά σταθερά διαρκώς. Οι άνθρωποι όμως σκέπτονται και υλοποιούν τη σκέψη τους, αναπτύσσοντας διαρκώς νέους  τρόπους να ικανοποιούν τις ανάγκες τους καλύτερα. Νέα αγαθά απαιτούν περισσότερο χρήμα. Η δημιουργία τους απαιτεί εργασία, που χρειάζεται χρήμα για να συντελεσθεί, πριν ακόμη ετοιμασθούν τα αγαθά. Οι παραγωγοί και εργαζόμενοι πρέπει να ζήσουν ώσπου να υπάρξουν τα νέα αγαθά που θα πουληθούν. Επομένως, πρέπει να υπάρξει χρήμα πριν ακόμη υπάρξει η παραγωγή. Αυτό το χρήμα είναι περισσότερο από όσο αντιστοιχεί στα υπάρχοντα αγαθά. Λιγότερα αγαθά από όσο το χρήμα είναι πληθωρισμός που είναι απαραίτητος για την πρόοδο στην ανθρωπότητα. Το πληθωριστικό αυτό χρήμα εκδίδεται από τις αρμόδιες αρχές και θα αποπληρωθεί στο μέλλον όταν θα κυκλοφορήσει το προϊόν. Είναι ένα είδος δανείου. Και τα δύο αποπληρώνονται στο μέλλον. Η προσπάθεια για τη δημιουργία νέου προϊόντος είναι μελλοντική και μπορεί να αποτύχει. Ωστόσο, το ρίσκο αξίζει τον κόπο. Έτσι η ανθρωπότητα προοδεύει. Γέροι πια ή τα παιδιά μας θα απολαύσουν τα νέα αγαθά που εμείς παραγάγαμε.

Οι κυβερνήσεις έχουν κανονικά το μοναδικό προνόμιο να εκδίδουν νόμισμα. Και τώρα έρχεται ο ανεξέλεγκτος πληθωρισμός. Για αντικειμενικούς λόγους (π.χ. πόλεμος) υπάρχει ένδεια αγαθών. Οι τιμές ανέρχονται. Και, για να μπορούν οι πολίτες να αγοράζουν τα αναγκαία, κόβεται πληθωριστικό χρήμα, χωρίς αντίκρισμα. Υπάρχει όμως και το χειρότερο. Για να αγοράσει ψήφους η κυβέρνηση αυξάνει τους μισθούς και τις συντάξεις με πληθωριστικό χρήμα. Από τη στιγμή που κυκλοφορεί χρήμα στην αγορά, αυξάνεται η τιμή των αγαθών. Κι αυτή σημαίνει πληθωρισμό. Φαύλος κύκλος.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αφαίρεσε από τα μέλη της τη δυνατότητα να εκδίδουν χρήμα, για να αντιμετωπιστεί ο φαύλος πληθωρισμός. Κι έρχεται αυτή τη στιγμή ο πόλεμος στην Ουκρανία, η εφαρμογή κυρώσεων κατά της Ρωσίας. Αυτό σημαίνει ότι παύουν οι εμπορικές σχέσεις μεταξύ Ευρώπης και Ρωσίας και επομένως παρατηρείται στην Ευρώπη ένδεια σε ενέργεια, τόσο φυσική (αέριο κλπ) όσο και βιολογική (σιτάρι κλπ). Ο πληθωρισμός αρχίζει. Τα κράτη δίνουν επιδόματα, φοροαπαλλαγές κλπ, αλλά το θηρίο δεν χορταίνει. Και αρχίζει η παρανομία. Οι άνθρωποι, οι πολιτισμένοι, που έχουν μάθει να σέβονται την ιδιοκτησία, κλέβουν. Αν 100 άνθρωποι μείνουν χωρίς φαγητό, όλοι κάποτε θα κλέψουν. Κάποιοι από την πρώτη στιγμή, πριν ακόμη πεινάσουν. Κάποιοι ίσως ελάχιστοι θα προτιμήσουν να πεθάνουν από την πείνα παρά να παρανομήσουν. Οι πολλοί όμως, άλλος νωρίτερα άλλος αργότερα θα κλέψουν για να χορτάσουν τον τύραννο, την πείνα τους. Είναι φυσικός νόμος. Τους φυσικούς νόμους δεν μπορεί καμιά πολιτεία να τους αγνοεί. Η επιβολή αυστηρών νόμων και αντικλεπτικών συστημάτων, δεν χορταίνει την πείνα και τις λοιπές ανάγκες. Οι υποψήφιοι κλέφτες, μην μπορώντας να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους θα στραφούν αλλού, θα γίνουν ληστές. Αν οι πρόγονοί μας ήταν κλέφτες και αρματολοί (μισθοφόροι για να προστατεύουν από τους κλέφτες), πρόγονος των πολιτισμένων Άγγλων ήταν ο αρχικλέφταρος Ρομπέν των Δασών.

ΔΙΑΚΡΑΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 15 Ιουλίου 2022.

Σε γενικές γραμμές ο κόσμος εξελίσσεται με κάποιου είδους ταλάντωση, όπως αυτή του Van der Pol. Η ταλάντωση αποτελείται από δύο φάσεις που μεταπίπτουν η μια στην άλλη σε δύο αντίστοιχουςουδούς (=κατώφλια), κρίσιμες τιμές. Η μία φάση χαρακτηρίζεται από αρνητική ανάδραση, που τείνει να διατηρεί μια ισορροπία με ποσοτικές μόνο μεταβολές, αντιστεκόμενη στις αλλαγές. Παρόλα αυτά ο άνω ουδός αγγίζεται και τότε γίνεται ποιοτική αλλαγή. Η αρνητική ανάδραση γίνεται θετική, μια θεαματική αισθητή φάση, στην οποίαν κάθε μεταβολή γίνεται αιτία για την επόμενη. Η αλλαγή διαρκώς επιταχύνεται, ώσπου φθάνει τον κάτω ουδό, σε ένα είδος κόρου, όπου γίνεται νέα ποιοτική αλλαγή και η θετική ανάδραση ξαναγίνεται αρνητική. Αρχικά, η κατάσταση είναι τότε ανερέθιστη, απόλυτα ανθεκτική σε εξωτερικές επεμβάσεις. Βαθμιαία όμως γίνεται διεγέρσιμη, έτσι που μια αφορμή μπορεί να επισπεύσει την άφιξη στον άνω ουδό και την πρόωρη έναρξη μιας νέας θετικής αναδραστικής φάσης.

Παρά τη μακροχρόνια αντιπαλότητα που υπάρχει ανάμεσα στους Τούρκους και σε εμάς, οι σχέσεις μας ταλαντώθηκαν μακροπρόθεσμα από ομαλές ως βίαιες. Όλο αυτό το διάστημα οι Τούρκοι είχαν υπεροχή ισχύος. Το Βυζάντιο, από την εποχή της κατάληψής του από τους Φράγκους, ποτέ δεν ανένηψε πραγματικά. Κατά διαστήματα, είχαμε αντιπαραθέσεις με τους Τούρκους, άλλοτε με νίκη και άλλοτε με ήττα. Γενικά, νικήσαμε τους ισχυρότερους Τούρκους πάντοτε με σκληρούς αγώνες, αλλά με συμμαχίες ή προστασία, όπως στην Επανάσταση του 1821, στους Βαλκανικούς πολέμους, στον Α΄ΠΠ. Γενικά, ηττηθήκαμε από τους Τούρκους σε αναμετρήσεις ένας προς ένα, όπως το 1897, το 1922 και πιο πρόσφατα το 1974 με την Κυπριακή τραγωδία. Το προφανές συμφέρον και των δύο λαών είναι να ζουν γειτονικά με ειρήνη. Δυστυχώς η ειρήνη είναι ένας μπάλος που χορεύεται από δύο.

Η αντιπαλότητα μεταξύ των δύο λαών αυξάνεται βαθμιαία, νομοτελειακά, καθώς η Τουρκία, μετά τον Α΄ΠΠ σταθερά ενισχύεται, ενώ είχε φθάσει κοντά στην πλήρη διάλυση. Η ενίσχυσή της αφορά σε διαρκή αύξηση του πληθυσμού της, ενώ ο δικός μας μένει σχεδόν σταθερός· σε οικονομική άνθισή της, ενώ εμείς όλο και περισσότερο υστερούμε συγκριτικά με τα άλλα Ευρωπαϊκά κράτη· σε εξασθένηση των θέσεών μας από αποκλειστικά δικά μας σφάλματα, όπως με τον εμφύλιο, που όχι μόνο επέτεινε την καταστροφή που μας είχε επιφέρει η ξένη κατοχή, αλλά και βάθυνε ένα ψυχικό διχασμό των Ελλήνων που ακόμη, μετά από δύο γενιές δεν μπορεί να κοπάσει εντελώς· με αψυχολόγητες προκλήσεις προς τους Τούρκους, όπως όταν οι Ελληνοκύπριοι κατάργησαν έμπρακτα τις συμφωνίες της Ζυρίχης με αποτέλεσμα τη βίαιη αποπομπή των Ελλήνων από την Κωνσταντινούπολη· την επανάληψη της προκλητικότητας από την Ελληνική χούντα μαζί με αντίστοιχους Ελληνοκύπριους που έφερε τους Τούρκους να καταλάβουν σχεδόν 40% του νησιού, ενώ ο Πρόεδρος της Κύπρου διακήρυσσε στο Συμβούλιο Ασφαλείας πως η Κύπρος δέχεται επίθεση από την Ελλάδα. Τέτοιες προκλήσεις, όπως και άλλες ήταν οι αφορμές που λέγαμε παραπάνω, οι οποίες μπορούν να επισπεύσουν τη μετάπτωση από τη φάση της σχετικής ηρεμίας στη φάση της βίαιης αναταραχής.

Στο μεταξύ αυξάνεται η διαφορά μεταξύ μας και σε εξοπλισμούς. Η ποσοτικά αυξανόμενη διαφορά σημαίνει ότι προσεγγίζομε τον ουδό της ποιοτικής μεταβολής, που σημαίνει πόλεμο. Ήδη οι Τούρκοι έχουν προειδοποιήσει πως πολιτικές πράξεις μας που διεθνώς τις δικαιούμαστε, αλλά εκείνοι δεν έχουν δεχθεί, σημαίνουν πόλεμο (casus belli). Τώρα, με την αυξανόμενη υπεροχή τους, έχουν αρχίσει αυτοί να αμφισβητούν ανοιχτά τις διεθνείς συμφωνίες που έχομε συνάψει μεταξύ μας.

Σε κάποια θέματα έχουν ευλογοφανή επιχειρήματα. Πώς είναι δυνατό π.χ. εξουσία στην ευρεία θαλάσσια περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου να έχουν μόνο (πολύ αδρά) 10% οι Τούρκοι, έχοντας τις μακρότερες ακτογραμμές στην περιοχή, ενώ εμείς έχομε πολλαπλάσια δικαιώματα διαθέτοντας κάποια νησάκια, στη συντριπτική πλειονότητά τους ακατοίκητα; Αυτές είναι οι συμφωνίες που έχομε υπογράψει, και τις οποίες με διάφορα τερτίπια αμφισβητούν οι γείτονές μας. Υπάρχει πάντοτε κάποια λογική βάση για συζήτηση. Όπως μπορούμε να εκμεταλλευόμαστε θαλάσσιες περιοχές μαζί με άλλους, είτε κρατικούς φορείς, Κύπρο, Ισραήλ, Αίγυπτο, Ιταλία ή οικονομικούς, με τους οποίους εκμεταλλευόμαστε τον θαλάσσιο και υποθαλάσσιο πλούτο, γιατί να μην κάνουμε το ίδιο και με τους Τούρκους; Εδώ αρχίζουν κάποιοι ενδοιασμοί μεταξύ λογικού φόβου και παράλογης φοβίας.

Οι κρίσεις σε μια ταλάντωση μπορούν να τιθασεύονται, όταν τις προκαλούμε με ελεγχόμενο τρόπο. Αποφεύγομε τις αυτόματες πολιτικές και οικονομικές κρίσεις αν προκαλούμε περιοδικά νόμιμες κρίσεις, όπως με περιοδικές εκλογές πριν επέλθει η αυτόματη αναστάτωση. Και τώρα έχομε φοβία – ή εύλογο φόβο. Αν, ευρισκόμενοι κοντά στον ουδό μιας κρίσης, δεχθούμε ένα συμβιβασμό, αυτός θα οδηγήσει σε ελεγχόμενη κρίση που καταλήγει σε ανερέθιστη περίοδο και μακρά περίοδο ηρεμίας; Ή μήπως, αντίθετα θα θέσουμε σε λειτουργία τη θετική ανάδραση, το φαύλο κύκλο, όπου “τρώγοντας έρχεται η όρεξη” και η υποχώρηση σε ένα θέμα θα ανοίξει την όρεξη για νέες διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις; Κανένας δεν μπορεί να απαντήσει με βεβαιότητα. Τι κάνομε λοιπόν;

Ένα είναι, πιστεύω, η ενίσχυση της άμυνάς μας. Τι χρειαζόμαστε, δεν μπορώ να το πω. Δεύτερο, εξίσου σημαντικό, είναι η επανοίκηση των εγκαταλειμμένων αμφισβητούμενων νησιών μας. Αυτό σημαίνει οικονομική ανάπτυξή τους, με παραγωγή ενέργειας βιολογικής (καλλιέργειες ιχθύων και άλλων θαλασσινών) και φυσικής (ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά, κυματική ενέργεια). Σημαίνει ακόμη σύνδεση των περιοχών αυτών με τον εθνικό χώρο τόσο με ηλεκτρική θαλάσσια καλωδίωση, όσο και ναυτιλιακή, διατηρώντας τακτική συγκοινωνία τους με τα κεφαλονήσια. Χρειάζονται ταχύπλοα πλοιάρια, τακτικά τουλάχιστον δύο φορές την ημέρα και εκτάκτως οποτεδήποτε. Αυτή είναι η μόνη ενέργειά μας χωρίς άδεια από κανέναν. Εδώ περιμένω να εκδηλώσουν το ενδιαφέρον τους οι μεγάλοι Έλληνες πλοιοκτήτες, αλλά δεν είμαι βέβαιος πόσο συντρέχουν στους εθνικούς στόχους. Οι πλοιοκτήτες, όπως ο Μιαούλης και άλλοι το 1821, υπήρξαν καταλυτικοί στην έκβαση της επανάστασης. Τρίτο είναι η σχολαστική προσκόλληση στις διεθνείς συμφωνίες μας, οσοδήποτε επώδυνες και αν είναι. Δεν μπορούμε να φωνασκούμε κατά των “κακών” Εβραίων ή Αμερικανών ή Ευρωπαϊκής Ένωσης ή να ονομάζουμε μια επώνυμη χώρα με το όνομα μιας πόλης της, όσο δυσάρεστες και αν είναι οι συμφωνίες που έχομε συνάψει μαζί τους. Με τη διεθνή υποστήριξη – ή τουλάχιστον τη μη αντίθετη τοποθέτησή της, με ενίσχυση της εθνικής εδαφικής ενότητας – κατοίκηση και οικονομική εκμετάλλευση όλου του εθνικού χώρου, και με την ένταση της αμυντικής ικανότητάς μας, μπορούμε να προχωρήσουμε διατηρώντας τους έλλογους φόβους, αλλά όχι την υστερική φοβία μας.

ΑΥΤΟΔΥΝΑΜΙΑ Ή ΣΥΝΕΡΓΑΣIΑ;

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας. dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 12 Ιουλίου 2022

            Κανονικά, εκλογές θα ξαναέχουμε σε ένα χρόνο. Δεν αποκλείεται όμως και συντομότερα. Υπάρχουν δικαιολογίες για πρόωρες εκλογές. Λογικά, κάθε κόμμα παρουσιάζει το πρόγραμμά του και οι ψηφοφόροι ψηφίζουν όποιο θεωρούν καλύτερο, ένα είδος άμιλλας. Όμως στην πράξη τα κόμματα μετατρέπουν την άμιλλα σε ανταγωνισμό. Αντί να αναλύουν το πρόγραμμά τους προσπαθούν να αποδομήσουν εκείνα των αντίπαλων κομμάτων. Κι όταν, ως συνήθως, δεν μπορούν να κάνουν ούτε αυτό, επιδίδονται σε προσωπικές επιθέσεις εναντίον τους, με χτυπήματα κάτω από τη ζώνη.  Στην πράξη τα κόμματα παρουσιάζουν ποικίλα “θα”, που βέβαια δεν θα τα εφαρμόσουν όταν γίνουν εξουσία. Υπάρχουν εύκολες δικαιολογίες, απρόβλεπτα προβλήματα κλπ, έστω και αν ήταν εκτωνπροτέρων βέβαια πως ποτέ δεν θα τα υλοποιήσουν. Η ουσία είναι να ψηφιστούν!

Ο άλλος τρόπος να αποφασίσω είναι τούτος: Προτιμώ μια αυτοδύναμη κυβέρνηση ή κυβέρνηση συνεργασίας; Στην πρώτη περίπτωση ψηφίζω το κόμμα που οι δημοσκοπήσεις δείχνουν να προηγείται. Στη δεύτερη ανάλογα με το πρόγραμμα των κομμάτων, με τη γνωστή αναξιοπιστία των προεκλογικών υποσχέσεων.

Γενικά, όμως, συμφέρει αυτοδυναμία ή συνεργασία; Στην αυτοδυναμία η κυβέρνηση μπορεί να γίνεται πιο αποτελεσματική. Καθώς οι βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος δεσμεύονται με πειθαρχικούς μηχανισμούς, ψηφίζουν ό,τι προτείνει η κυβέρνηση, έστω και αν προσωπικά διαφωνούν. Και η κυβέρνηση έχει έτσι τη δυνατότητα να εφαρμόσει το πρόγραμμά της. Από την άλλη, αν δυο κόμματα συμφώνησαν σε μια κοινή βάση συνεργασίας, χάρη στην επιρροή που έχουν στους ψηφοφόρους τους, αναμένονται λιγότερες αντιδράσεις (διαμαρτυρίες, συλλαλητήρια, απεργίες κλπ) από το λαό. Οι ενδοκυβερνητικές διαφορές επιλύονται στα γραφεία με λόγια, οι εξωκυβερνητικές ανεξέλεγκτα με πράξεις στους δρόμους.

Δεν βλέπω απάντηση στο δίλημμα με απόλυτο κύρος. Πριν από καιρό, το Βέλγιο είχε μείνει ακυβέρνητο για μήνες, μην μπορώντας να επιτύχει πλειοψηφία κανένα κόμμα. Κι όμως κανένα πρόβλημα δεν παρατηρήθηκε στη λειτουργία του κράτους. Η Γερμανία κυβερνάται κατά κανόνα από συνεργαζόμενα κόμματα που προεκλογικά συγκρούονταν. Κι όμως το κράτος ευημερεί. Το Ενωμένο Βασίλειο από την άλλη, με το πλειοψηφικό σύστημα που διαθέτει, μπορεί κατά κανόνα να έχει αυτοδύναμες κυβερνήσεις. Και δεν πάει άσχημα. Αυτή τη στιγμή, η Γαλλία, με αποχή σαφώς πάνω από 50%, κυβερνάται από έναν πρόεδρο με τη συμφωνία γύρω στο ένα τέταρτο του συνολικού λαού. Και στη “σταθερή” Αγγλία ο πρωθυπουργός παραιτείται. Υποπτεύομαι πως, περισσότερο από το αν η κυβέρνηση έχει αυτοδυναμία ενός κόμματος ή όχι, εκείνο που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι πόσο καλά οργανωμένο είναι το κράτος. Και το δικό μας, φοβούμαι, δεν είναι. Γιατί;

Όταν ελευθερωθήκαμε, έπρεπε να μελετηθούν τα επικρατούντα έθιμα του τόπου μας και να γίνουν οι αντίστοιχοι νόμοι, που θα απαιτούσε επιστημονική εργασία για πολλά χρόνια και στο μεταξύ το κράτος έπρεπε να κυβερνάται. Η μελέτη δεν έγινε. Οι Βαυαροί τον καιρό του Όθωνα προσπάθησαν να επιβάλουν το Βαυαρικό σύστημα, που, καταγόμενο από τη Γαλλική Επανάσταση, ήταν το πιο προοδευτικό της εποχής. Όμως αγνόησαν τοπικές συνθήκες και έθιμα. Επιπλέον το κράτος μας επεκτεινόταν συνεχώς ώσπου έφθασε η επικράτειά μας τη σημερινή έκτασή της. Κάθε περιοχή που ενσωματωνόταν στον κεντρικό κορμό είχε το δικό της δίκαιο. Ακόμη διαφέρουν από το ένα μέρος στο άλλο οι νόμοι που ορίζουν τις ιδιοκτησίες. Κάποιοι έχουν τη βούλα του Σουλτάνου. Γιατί δεν τους αλλάζομε; Τέτοιες αλλαγές έχουν συνέπειες απροσμέτρητες. Θα θίξουν π.χ. το καθεστώς πατριαρχείων, Αλεξάνδρειας, Ιεροσολύμων ή δεν ξέρω ποιων άλλων. Σα να αλλάζομε σύνορα και αυτός ο αναθεωρητισμός είναι ακριβώς αυτό που επιθυμούν όποιοι επιβουλεύονται τμήματα της πατρίδας μας.

Μια και ήταν επείγον να εισαγάγουμε ξένους τρόπους διοίκησης του κράτους μας, επιλέξαμε ποικίλους θεσμούς. Τον κοινοβουλευτισμό από τους Άγγλους· το Συμβούλιο Επικρατείας από τους Γάλλους· το αστικό δίκαιο από τους Γερμανούς. Μα ταιριάζουν αυτά τα συστήματα μεταξύ τους; Δεν ξέρω. Δηλαδή, το θεσμικό μας πλαίσιο δεν έχει μελετηθεί ποτέ αν ταιριάζει με την παράδοσή μας ούτε αν καθένα κεφάλαιό του αντιφάσκει με τα άλλα. Μπάχαλο; Σχεδόν! Κάποτε πρέπει να αποφασίσουμε να αποκτήσουμε ένα σύστημα που να ταιριάζει στη μοναδική γεωγραφία και ιστορική παράδοση του τόπου μας. Δεν ξέρω ποιο θα είναι. Όμως, χωρίς αυτό δεν πρόκειται ποτέ να προκόψουμε.

Με τις παρούσες συνθήκες, το δίλημμα αυτοδυναμίας ή συνεργασίας δεν έχει απάντηση. Η αυτοδυναμία ρέπει προς περισσότερο ολοκληρωτικά μέτρα που είναι πιο αποδοτικά, αλλά με περισσότερες πιθανότητες να έχουν μοιραία σφάλματα, αντίθετα προς τα συμφέροντα του λαού. Σε πολύ γενικές γραμμές, η αυτοδυναμία είναι ίσως πιο χρήσιμη σε επείγουσες περιόδους κρίσης, οικονομικής, αμυντικής ή άλλης. Θυμίζω πως στο ρεπουμπλικανικό μας σύστημά (Hellenic Republic), που είναι ολιγαρχία όχι δημοκρατία, τα κυβερνώντα κόμματα δεν ενεργούν για το συμφέρον του λαού, αλλά για το συμφέρον των ψηφοφόρων τους. Για παράδειγμα, αδυνατούν να πάρουν μέτρα που να προβλέπουν τι θα συναντήσουν τα παιδιά και τα εγγόνια μας, διότι αυτά δεν ψηφίζουν. Πρέπει να ικανοποιηθούν αιτήματα των ψηφοφόρων που έχουν προοπτική ως 4 ετών, ως τις επόμενες εκλογές δηλαδή. Μια δημοκρατία, με επιλογή των βουλευτών με κλήρωση μεταξύ του συνόλου των πολιτών, όχι με εκλογή, αντιμετωπίζει τα περισσότερα παραπάνω προβλήματα. Με το παρόν σύστημα, η κυβέρνηση χωρίς βουλευτική πλειοψηφία είναι πρακτικά αδύναμη, καθώς η αντιπολίτευση είναι οργανωμένη και οι βουλευτές καταψηφίζουν κάθε κυβερνητική πρόταση, έστω και αν προσωπικά συμφωνούν. Σε μια βουλή κληρωμένη, όχι εκλεγμένη, δεν υπάρχει οργανωμένη αντιπολίτευση.  Έχει επιπλέον η δημοκρατία, με απόφαση της πλειοψηφίας όλου του λαού (όχι μόνο των οπαδών του πλειοψηφούντος κόμματος), τη δυνατότητα, για αυστηρά περιορισμένο χρονικό διάστημα, να αναθέτει αυξημένες αρμοδιότητες σε όποια κυβέρνηση είναι στην εξουσία. Ήδη το Σύνταγμά μας προβλέπει αναστολή κάποιων άρθρων σε περιόδους κρίσης.

Ο ψηφοφόρος των επόμενων εκλογών πρέπει να αποφασίσει. Το σύστημά μας προβλέπει ότι, αν κανένα κόμμα δεν ικανοποιεί ένα ελάχιστο των προσδοκιών του, μπορεί να ρίξει λευκό. Έτσι όμως ενισχύει το πρώτο κόμμα. Τα ποσοστά του είναι αριθμός ψήφων του διά αριθμού έγκυρων ψήφων. Με τη λευκή ψήφο, ο αριθμητής, αριθμός των ψήφων του κόμματος, δεν αλλάζει, αλλά μειώνεται ο παρανομαστής, σύνολο ψήφων, και επομένως το ποσοστό αυξάνεται. Η άλλη επιλογή είναι η αποχή. Είναι ο μόνος νόμιμος τρόπος να δηλωθεί η αντίθεση όχι με τα κόμματα, αλλά με το σύστημα. Έχει δύο μειονεκτήματα. Η ψήφος γίνεται φανερή με ενδεχόμενες προσωπικές συνέπειες· και είναι άγνωστο αν η ανατροπή του συστήματος θα φέρει ένα άλλο καλύτερο ή χειρότερο.