Μοιρασιά

• Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας
• Κοινή Γνώμη, 26 Φεβρουαρίου 2019
• 

  

Βρέθηκα να αποφασίζω πώς θα κατανεμηθούν ερευνητικά χρήματα. Οι διεκδικητές ήταν δύο. Το επιχείρημα του ενός ήταν ότι είχε μεγάλη απόδοση, καθώς παρουσίασε σπουδαίο δημιουργικό έργο. Άρα έπρεπε να πάρει τη χορηγία, αφενός σαν ένα «μπράβο» για ό,τι είχε επιτελέσει και αφετέρου για να συνεχίσει να παράγει χρήσιμη εργασία. Είχε αποδείξει πως το μπορεί. Το επιχείρημα του άλλου ήταν ότι υπολειπόταν σε απόδοση, διότι ερευνούσε χωρίς οικονομική στήριξη. Είναι άδικο να δοθούν χρήματα σε όποιον έχει ήδη πολλά. Το πρώτο επιχείρημα είχε στήριγμα και στην παραβολή των ταλάντων. Ο κύριος αντάμειψε εκείνους από τους δούλους που απέδωσαν διπλάσια από όσα τους είχε εμπιστευθεί, ενώ τιμώρησε εκείνον που δεν απέφερε τίποτε. Αμείβεται η αποδοτικότητα. Το δεύτερο στηρίζεται και πάλι στο Ευαγγέλιο όταν προτρέπει ο Κύριος όποιον έχει δύο χιτώνες να δίνει τον ένα. Αποκαθίσταται η ισότητα. Τι νάκανα εγώ λοιπόν, μοιράζοντας χρήματα; Πρότυπη μοιρασιά είναι των φύλλων στα παιχνίδια της τράπουλας. Αλλά στην πράξη; Ως σήμερα δεν έχω πάρει ικανοποιητική απάντηση.

Το δίλημμα, σε μεγέθυνση, βρίσκεται στην παγκόσμια πολιτική. Οι Wilkinson και Picket συνέκριναν μεταξύ τους τις 23 πλουσιότερες χώρες του κόσμου και 282 μητροπολιτικές περιοχές των ΗΠΑ. Βρήκαν ότι ένας δείκτης ψυχοκοινωνικών δεινών (προσδόκιμου επιβίωσης, επίδοσης σε μαθηματικά και γράμματα, παιδικής θνησιμότητας, ανθρωποκτονιών, αριθμού φυλακισμένων, γεννήσεων από ανήλικες, εμπιστοσύνης, παχυσαρκίας, ψυχικών νόσων και εθισμού σε ναρκωτικά και οινόπνευμα, κοινωνικής κινητικότητας) ήταν ευθέως ανάλογος με την οικονομική ανισότητα. Το κύριο πολιτικό εργαλείο της οικονομικής ανισότητας είναι ο νεοφιλελευθερισμός, ενώ της οικονομικής ισότητας ο κομμουνισμός. Με τους παραπάνω συλλογισμούς, αν ήμουν ο παγκόσμιος Χρηματοδότης, θα έπρεπε να δώσω αμοιβή στους φτωχότερους. Όμως, ο Norberg παρατηρεί ότι η επέκταση του καπιταλισμού συνδέεται με μείωση των ποσοστών φτώχειας, δημιουργώντας ευκαιρίες για τα άτομα σε όλο τον κόσμο. Το βιοτικό επίπεδο και το προσδόκιμο επιβίωσης έχουν αυξηθεί στις περισσότερες περιοχές. Η παγκόσμια πείνα, η παιδική θνησιμότητα, και η ανισότητα έχουν μειωθεί. Αποδίδει τη θετική πορεία της ανθρωπότητας στην «οικονομική και τεχνολογική ανάπτυξη». Καθώς όλα αλληλεπηρεάζονται, είναι δύσκολο να αποφανθεί κάποιος αν η θετική πορεία οφείλεται περισσότερο στον καπιταλισμό ή στην τεχνολογία. Το ότι χώρες που δεν έχουν δεχθεί τον καπιταλισμό δεν εξελίσσονται θετικά είναι δύσκολο να αποφανθεί κάποιος αν οφείλεται στην απουσία καπιταλισμού σ΄ αυτές ή στην επιβολή κυρώσεων εναντίον τους από τις άλλες χώρες. Ωστόσο, το επιχείρημα παραμένει ισχυρό. Από την άλλη, βελτίωση παρατηρείται και στην Κίνα με ιδιότυπο κομμουνισμό και τεχνολογική ανάπτυξη. Δεν πρέπει να ανταμείβεται ο επιτυχημένος; Αν ήμουν ο παγκόσμιος Χρηματοδότης, ποιους θα έπρεπε να χρηματοδοτήσω;

Επικρατεί η αντίληψη ότι ο λαϊκισμός απαντά κυρίως στις λαϊκές μάζες. Δεν είναι έτσι. Σχετίζεται με την αργομισθία, είτε φτωχός είναι κάποιος είτε πλούσιος. Όταν περίσσεψαν χρήματα από τα αργυρορυχεία του Λαυρίου, ο Αριστείδης, αρχηγός των πλουσίων, πρότεινε να μοιρασθούν «δίκαια» στους φτωχούς. Ο Θεμιστοκλής, αρχηγός των φτωχών, πρότεινε να δοθούν στους πλουσίους, με τον όρο ότι θα κατασκεύαζαν τριήρεις. Έτσι, οι φτωχοί θα εύρισκαν δουλειά στα ναυπηγεία και ως ναυτικοί αργότερα. Επικράτησε. Τον Αριστείδη το Δίκαιο τον εξοστράκισε. Και με το στόλο που δημιουργήθηκε, οι Αθηναίοι νίκησαν τους Πέρσες στη Σαλαμίνα.

Η πορεία της ανθρωπότητας είναι μια ταλαντούμενη εναλλαγή μεταξύ αρνητικής και θετικής ανάδρασης. Και υπάρχει μια κρίσιμη τιμή, που αλλάζει ποιοτικά την κατάσταση. Ένας εργαζόμενος μπορεί να αμείβεται δίκαια ανάλογα με το έργο που προσφέρει. Ένας επενδυτής όμως αμείβεται δίκαια για την προσφορά του κεφαλαίου του που το διακινδυνεύει, αλλά, από τη στιγμή που υπάρχουν κέρδη, αμείβεται επιπλέον και για την αύξηση του κεφαλαίου του, όπως γίνεται στον ανατοκισμό. Με την ισχύ που του παρέχει ο επιταχυνόμενος πλουτισμός του μπορεί να εκβιάζει τον εργαζόμενο να εργάζεται με μικρότερη αμοιβή – αλλιώς χάνει τη δουλειά του. Και ο πλούτος του αυξάνεται λογαριθμικά.

Οι άνθρωποι διαφέρουν. Κανένας δεν έχει δακτυλικά αποτυπώματα ή DNA ίδιο με ενός άλλου. Ούτε ίδιες ικανότητες. Ωστόσο, κανένας δεν είναι άριστος σε όλα. Για καθένα υπάρχει ένας τουλάχιστον τομέας στον οποίον είναι καλύτερος από τους περισσοτέρους. Η κοινωνία αποτελείται από ρόλους που τους αναλαμβάνουν οι πολίτες στο κοινωνικό τους ωράριο. Εναπόκειται στην κοινωνία, αλλά και στο καθένα από τα μέλη της να εντάξει τον πολίτη στο ρόλο που του ταιριάζει. Ένας πνευματικά αμβλύς δεν μπορεί να γίνει επιστήμονας, αλλά και κάθε πνευματικά ικανός δεν σημαίνει πως μπορεί να γίνει παλαιστής. Κόμπαζε κάποιος ότι νίκησε τον πρωταθλητή του σκακιού και τον πρωταθλητή της πυγμαχίας (το σκακιστή στην πυγμαχία και τον πρωτοπυγμάχο στο σκάκι!). Εξάλλου, εκτός από τις πνευματικές και σωματικές ικανότητες, εκείνο που ενδιαφέρει την κοινωνία είναι η βούληση του καθενός. Αν ένας ικανός για σπουδαία πράγματα δεν έχει διάθεση να τα κάνει, για την κοινωνία είναι αδιάφορος. Βέβαια λέγεται πως «όποιος φελά παντού φελά». Και η λαϊκή σοφία ισχύει. Αυτός που «φελά» όμως είναι βέβαια αυτός με ικανότητες, αλλά κυρίως αυτός που θέλει, αυτός που επιμένει σε ό,τι καταπιαστεί, ώσπου στο τέλος να επιτύχει.

Λοιπόν; Θεωρώ ότι οφείλομε να αφήσει η πολιτική την πορεία να ταλαντώνεται αγρυπνώντας για να μην γίνει υπέρβαση των κρίσιμων τιμών (ουδών) που συνεπάγονται κρίση. Βήματα προς αυτή την κατεύθυνση έγιναν σημαντικά μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο με μέτρα όπως, π.χ. ανθρώπινα δικαιώματα, μια ελάχιστη αμοιβή των εργαζομένων κλπ. Τα βήματα αυτά, τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αρχίσει συστηματικά να υποχωρούν. Τα ανθρώπινα δικαιώματα καταπατούνται και όχι μόνο στις τριτοκοσμικές χώρες. Και τα δικαιώματα των εργαζομένων σβήνονται βαθμιαία από τον προγραμματισμό των κρατών.

Εγώ όμως, που αποφάσιζα τη χρηματοδότηση τι να έκανα; Τα αποτελέσματα εντυπωσιάζουν. Συχνά, τα επιχειρήματα για να λάβουν περαιτέρω οικονομική στήριξη οι ερευνητές στηρίζονται, μεταξύ άλλων και στο πόσοι άλλοι έχουν χρηματοδοτήσει την έρευνά τους. Κι όμως, η πρότυπη σκέψη θα όφειλε να είναι: Μήπως αυτοί με τα πενιχρά αποτελέσματα, αυτά τα λίγα, τα είχαν επιτύχει με μηδενική χορηγία; Και μήπως αυτοί με τα εντυπωσιακά αποτελέσματα τα είχαν επιτύχει με πακτωλό χρημάτων; Αν είναι έτσι, προσδοκάται ότι οι «φτωχοί» ερευνητές θα απέδιδαν τα μέγιστα στην ανθρωπότητα αν βοηθιούνταν οικονομικά. Εγώ μπορεί να κάνω λάθος. Υπάρχουν όμως και οι άλλοι κριτές. Συζητάμε κιόλας μήπως ξέφυγε κάποιου κάποια λεπτομέρεια. Το σφάλμα μειώνεται ευθέως ανάλογα με το πλήθος, λέει η στατιστική. Τελικός κριτής για το σύνολο των αποφάσεων είναι ο λαός.

 

ΠΕΡΙ ΔΙΚΑΙΟΥ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 23 Φεβρουαρίου 2019

Πριν από πολλά χρόνια θυμάμαι ότι διαμαρτυρόμαστε στους Αμερικανούς, διότι υποστήριζαν τους Τούρκους. “Καλά, είστε λογικοί;” ήταν η απάντηση. “Είναι δυνατό ένα κράτος να ορίζει τις σχέσεις ενός άλλου κράτους με ένα τρίτο; Τι δουλειά έχετε εσείς με τις σχέσεις μας με την Τουρκία;” Κάπως έτσι, όσο θυμάμαι, ήταν η αποστομωτική απάντηση των Αμερικανών. Και μου φάνηκε δίκαιη. Και να που τώρα…

Οι Αμερικανοί πιέζουν αφόρητα τους Τούρκους να μην αγοράσουν τους S400  από τους Ρώσους. Αν τους αγοράσουν, ας μην περιμένουν να τους παραδώσουν οι Αμερικανοί τα F35. Καλά, είναι δυνατόν ένα κράτος, η Αμερική, να ορίζει τις σχέσεις άλλου κράτους, της Τουρκίας, με ένα τρίτο, τη Ρωσία; Τρίβω τα χέρια μου με χαιρέκακη ικανοποίηση. Βέβαια, εγώ θα ήθελα να μην έχουν οι γείτονές μας ούτε S400 ούτε F35. Να είναι αδύναμοι όσο γίνεται. Γιατί; Για να τους κάνουμε ό,τι θέλομε. Ήδη με τις συνθήκες που υπάρχουν τους έχομε κυκλώσει. Μπορεί να είναι οκταπλάσια δύναμη από εμάς, αλλά εμείς είμαστε γύρω γύρω τους, σα να τους στραγγαλίζουμε. Εκτός από τον Ελλήσποντο και τα νησάκια, Ίμβρο και Τένεδο, δεν έχουν άλλη πρόσβαση στη θάλασσα. Και ύστερα θυμήθηκα μια Στρατιωτική Ιστορία που δίδασκε ο Τηλέμαχος Καράκαλος, ένας ολυμπιονίκης στρατηγός, καθηγητής στη Σχολή Ευελπίδων. Φανατικός Κωνσταντινικός, δεν τον άλλαζαν οι Βενιζελικές κυβερνήσεις στη Σχολή Ευελπίδων, λόγω των πνευματικών ικανοτήτων του. Τι έλεγε λοιπόν στην Ιστορία του; Ο Αλέξανδρος ξεκίνησε να εξουδετερώσει το κράτος των Περσών. Τι δουλειά είχε να πάει να καταλάβει την Αίγυπτο; Ο Αλέξανδρος όμως είχε μυαλό. Μόνο αν είχε κόψει από παντού τον ανεφοδιασμό των Ασιατών αντιπάλων του θα τους είχε οριστικά εξουδετερώσει. Και η πρόσβασή τους στην Αίγυπτο ήταν κύρια οδός για να προμηθεύονται ό,τι ήθελαν. Μήπως λοιπόν ισχύει απλώς το δίκαιο του ισχυροτέρου;

Τι είναι Δίκαιο; Ο Πλάτων το αναλύει μεγαλοφυώς στην Πολιτεία του. Στην αρχή του διαλόγου οι ομιλητές διαφωνούν για το πώς ορίζεται η δικαιοσύνη, καθώς ο γηραιός Κέφαλος την ορίζει ως τιμιότητα στις συναλλαγές και συνέπεια στην απόδοση των χρεών, ενώ ο γιος του, Πολέμαρχος, θεωρεί δικαιοσύνη την απόδοση του καλού στους φίλους και του κακού στους εχθρούς. Ο Θρασύμαχος κρίνει ότι υφίσταται και το δίκαιο του ισχυρότερου και ο Γλαύκων, φέρνοντας ως παράδειγμα το μύθο για το δαχτυλίδι του Γύγη, υποστηρίζει ότι η δικαιοσύνη αποτελεί απλά μια κοινωνική σύμβαση, καθώς και ο δίκαιος και ο άδικος άνθρωπος θα έκαναν την αδικία, αν ήξεραν πως δεν θα τιμωρηθούν, βγάζοντας συμπέρασμα πως είναι προτιμότερο να ζει κανείς «μέσα» στην αδικία. Ο Γύγης είχε ένα δαχτυλίδι που τον έκανε αόρατο. Ο Σωκράτης θεωρεί ότι όλα αυτά έχουν μια δόση αλήθειας,. Ωστόσο, αν εφαρμόσει καθένα από αυτά μόνο του, ο διάλογός που έχει με τους συνομιλητές του οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο δικαιότερος άνθρωπος είναι…ο κλέφτης! Απίθανη Σωκρατική ειρωνεία! Κατά τον Πλάτωνα, ο Σωκράτης θεωρεί ότι δίκαιοι είναι οι φιλόσοφοι και προσπαθεί να οικοδομήσει μια ιδανική Πολιτεία στη βάση αυτής της αρχής. Κρίνοντας την Πολιτεία του με τα σύγχρονα δεδομένα, αυτή είναι ένα φασιστικό, σαν το Χιτλερικό, κράτος με στεγανό διαχωρισμό μεταξύ τάξεων και συνάμα ένα κομμουνιστικό, σαν το Σταλινικό, κράτος, με κοινοκτημοσύνη. Είναι όμως συνάμα ένα αξιοθαύμαστο δημοκρατικό κράτος, όπου δεν υπάρχουν δούλοι, ενώ οι γυναίκες έχουν πλήρη ισότητα με τους άνδρες και τα παιδιά δεν γνωρίζουν ποιον έχουν πατέρα. Εμένα μου θυμίζει μάλλον τις κοινωνίες των εντόμων, μελισσών, μυρμηγκιών, κλπ που έχουν όλες αυτές τις ιδιότητες. Ήδη ο ίδιος ο Πλάτων καταλάβαινε ότι τέτοια Πολιτεία δεν υπάρχει σε κανένα τόπο, ήταν Ου-τοπία. Ο μαθητής του ο Αριστοτέλης αποδόμησε τις αρχές αυτής της Πολιτείας στα Πολιτικά του. Ο άνθρωπος από τη φύση του δεν είναι ούτε αγελαίο ζώο, όπως τα περισσότερα σπονδυλωτά, ούτε κοινωνικό, όπως κάποια έντομα, αλλά πολιτικό, αποφασίζοντας μόνος του πόσο αγελαία και πόσο κοινωνική θα είναι η πολιτεία του.

Έχοντας υπόψη μας όλη αυτή την προϊστορία για το Δίκαιο, αυτή των αρχαίων σοφών προγόνων μας και πλήθους άλλων γνώσεων έκτοτε, θα πρέπει να καταλήξουμε κι εμείς, ο καθένας μας, τι θεωρούμε ως Δίκαιο. Είναι βέβαια η ανταπόδοση σε κάτι που κάνει κάποιος, όπως ισχυριζόταν ο Κέφαλος. Ανταπόδοση όμως στη βάση ορισμένων αρχών. Ποιες είναι αυτές; Είναι η βούληση κάποιων, εκείνων που μπορούν να την επιβάλλουν. Και ποιοι είναι αυτοί; Είναι οι ισχυροί, όπως ισχυρίστηκε ο Θρασύμαχος. Ποιοι είναι όμως οι ισχυροί; Μια εύκολη απάντηση είναι πως ισχυροί σήμερα είναι οι Αμερικανοί, είτε με μας συνομιλούν είτε με τους Τούρκους. Είμαστε όμως ικανοποιημένοι με μια τέτοια εκτίμηση; Οι ισχυροί στην ιστορία πάντοτε άλλαζαν. Τη δικαιοσύνη όμως τη φανταζόμαστε αιώνια. Αιώνιος είναι μόνον ο Θεός και Αυτός είναι ο Ήλιος της Δικαιοσύνης. Το κακό είναι ότι ουδείς πώποτε Θεόν εώρακε, κανένας ποτέ δεν Τον έχει δει και ό,τι ξέρομε γι΄ Αυτόν είναι ό,τι μας έχουν παραδώσει οι εκπρόσωποί Του πάνω στη γη. Αλλά κανένας δεν εγγυάται ότι αυτοί μας παραδίδουν την πραγματική βούληση του Κυρίου. Απλώς παρατηρώντας τι γίνεται στη φύση δεν μπορούμε να τη γνωρίζουμε. Άγνωστες είναι οι βουλές Του. Μας φαίνεται άδικο να πνίξει όλη την ανθρωπότητα εκτός από το Νώε, να κάψει τα Σόδομα που ήταν αμαρτωλά, αλλά και τα Γόμορρα που δεν ήταν, να βλέπουμε να πεθαίνουν αθώα παιδιά, και τόσα άλλα. Επιστρέφομε λοιπόν στην ανθρώπινη δικαιοσύνη κι εκεί αναζητούμε την αιωνιότητα. Αν αύριο αποκτήσουν οι Βορειοκορεάτες ένα υπερόπλο πιο καταστρεπτικό από ολόκληρο το οπλοστάσιο των ΗΠΑ, θα δεχθούμε ότι η βούληση αυτών είναι το δίκαιο;

Μου φαίνεται ότι δίκαιο είναι η βούληση της ανθρώπινης κοινωνίας. Υπάρχει αιώνια, όσο υπάρχει ανθρώπινη κοινωνία. Για να μη διαλυθεί, έχει ανάγκη από περιορισμούς. Επιβάλλονται από τους άρχοντες, που έχουν εξουσία, νομοθετική, εκτελεστική, δικαστική. Η βούλησή τους είναι το Δίκαιο. Ρητό και γραπτό, επιβαλλόμενο με νόμιμη βία. Αλλά οι άρχοντες εκφράζουν τη δική τους βούληση και όχι τη βούληση ολόκληρης της κοινωνίας. Ως τώρα, την καλύτερη έκφραση της κοινωνίας, την Ηθική, την εφάρμοσαν οι πρόγονοί μας. Ήταν η περιοδική δυνατότητα όλων να βρεθούν εκ περιτροπής άρχοντες και αρχόμενοι. Στατιστικά, οι πολλοί είναι ισχυρότεροι από τους λίγους και η βούλησή τους έχει μακρότερη διάρκεια από των λίγων. Το σύστημα υλοποιούνταν με κλήρωση και περιορισμένη θητεία. Ονομαζόταν Δημοκρατία.

Κράτος και εκκλησία. Μια ιστορία από τα παλιά

• Δημήτρης Α. Σιδερής Ομότιμος καθηγητής καρδιολογίας

LOUISA GOULIAMAKI VIA GETTY IMAGES

 

Huffpot, 22 Φεβρουαρίου 2019

 

Μπόρεσαν επιτέλους να συμφωνήσουν κράτος και εκκλησία. Έχω τόση άγνοια των πραγμάτων που δύσκολα μπορώ να συλλάβω πόσο καλή είναι ούτε να αναλύσω τα άρθρα της. Εμένα όμως με απασχολεί, με την Ελληνική, τη δική μας, κοινωνία, τα βρήκαν; Και αρχίζω από το Σύνταγμά μας.

Το Σύνταγμά μας αρχίζει με τη φράση:″Εις το όνομα της Αγίας και Ομοουσίου και Αδιαιρέτου Τριάδος…” Και αμέσως διερωτώμαι, οι Έλληνες πολίτες που (εντάξει, κακώς ίσως, αλλά έτσι είναι) δεν πιστεύουν στην Αγία και Ομοούσια και Αδιαίρετη Τριάδα, οι Έλληνες Ισραηλίτες, Μουσουλμάνοι, άθεοι, αγνωστικιστές κλπ, πόσο υποχρεωμένοι είναι να πειθαρχούν σ΄ αυτό το Σύνταγμα;

Σημειώνω ότι ο όρκος για να γίνει κάποιος μέλος της Φιλικής Εταιρείας, άρχιζε έτσι: ”Ορκίζομαι εις το όνομα της αληθείας και της δικαιοσύνης, ενώπιον του Υπερτάτου Όντος…”.

Το άρθρο 3 ορίζει ότι″Επικρατούσα θρησκεία στην Ελλάδα είναι η θρησκεία της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Χριστού…” Το άρθρο 5 ορίζει ότι″…Όλοι όσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων” και το άρθρο 13 γράφει ότι:″…Η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης είναι απαραβίαστη…”.

Όλα αυτά μου φαίνεται πως εμποδίζουν το κράτος να επέμβει σε όσους δεν ανήκουν στην επικρατούσα θρησκεία. Κι αυτό διότι όλοι όσοι μετέχουν στις εξουσίες του κράτους (κυβέρνηση, βουλή, δικαιοσύνη) ενεργούν στο όνομα της Αγίας Τριάδας και τους απαγορεύεται, επομένως, από το Σύνταγμα να μεροληπτούν υπέρ της Επικρατούσας Θρησκείας. Αλλά εξασφαλίζουν το κράτος ότι οι αλλόθρησκοι, που δεν πιστεύουν στην Αγία Τριάδα δεσμεύονται να πειθαρχούν στις διατάξεις του Συντάγματος, που ισχύει στο όνομα της Αγίας Τριάδας; Αν όμως το κράτος δεν εξασφαλίζεται ότι κάποιοι πολίτες δεν είναι υποχρεωμένοι να πειθαρχούν στο Σύνταγμα, προφανώς δεν μπορεί να τους εμπιστευθεί να μετέχουν στις εξουσίες του. Τότε όμως τους γίνεται διάκριση με βάση τις θρησκευτικές πεποιθήσεις τους. Κι αυτό είναι κατάφορα, μου φαίνεται, αντίθετο προς κάθε είδους κοινωνία που έχομε, είτε μοναρχία είναι αυτή είτε ολιγαρχία είτε δημοκρατία.

Τα παραπάνω είναι αντιφάσεις που μου παρουσιάζονται στο ισχύον Σύνταγμα (και σε όλα τα προηγούμενα). Έχω όμως και κάποιες επιφυλάξεις που ίσως σχετίζονται περισσότερο με την τρέχουσα συζήτηση μεταξύ κράτους και εκκλησίας. Αμοιβές των λειτουργών της θρησκείας. Φαίνεται να λύθηκε το ζήτημα της μισθοδοσίας των κληρικών της επικρατούσας θρησκείας με τη συζήτηση μεταξύ κράτους και εκκλησίας. Έχω όμως το εξής πρόβλημα: Οι αλλόδοξοι ιερείς πώς επιβιώνουν; Αν το κράτος μας δεν τους μισθοδοτεί, είναι υποχρεωμένοι να επιβιώνουν είτε με τις εισφορές των πιστών τους είτε, πώς αλλιώς; Δεχόμαστε να ζουν κάποιοι Έλληνες πολίτες με απόλυτη οικονομική εξάρτηση π.χ. από το Βατικανό, από την Τουρκία, από το Ισραήλ κλπ; Ως εθνικά σκεπτόμενος Έλληνας δύσκολα δέχομαι κάτι τέτοιο. Μου φαίνεται πως είτε όλοι οι ιερείς όλων των θρησκειών πρέπει να μισθοδοτούνται από το κράτος μας είτε όλοι από έσοδα της καθέκαστα θρησκείας, συμπεριλαμβάνοντας βέβαια τις προσφορές των πιστών. Θα χαρώ να ακούσω άλλες λύσεις, που ενδεχομένως υπάρχουν.

Είναι κι ένα τρίτο θέμα στο οποίο έχω πλήρη άγνοια. Το καθεστώς ιδιοκτησίας της εκκλησίας στην πατρίδα μας κατάγεται από την εποχή των Συμφωνιών που έχουν γίνει με την Τουρκία πριν από πολλά χρόνια. Οι διεθνείς αυτές συμφωνίες ορίζουν και άλλα ζητήματα που δεν υπόκεινται στις μονομερείς αποφάσεις της Ελληνικής κοινωνίας. Τέτοια είναι π.χ. το καθεστώς του Αγίου Όρους, των Αγίων Τόπων, του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας κλπ που, το ξαναλέω, τα αγνοώ πλήρως. Εκείνο που με κάνει να ανησυχώ είναι ότι δεν ακούω να λαμβάνονται υπόψη τέτοια ζητήματα όταν γίνονται συζητήσεις σε ανώτατο πολιτικό επίπεδο πάνω στα θρησκευτικά θέματα.

Θυμάμαι. Μαθητής, πριν από πολλές δεκάδες χρόνια, έβλεπα στην ιδιαίτερη πατρίδα μου, τη Σύρο, να λείπουν από την τάξη στο μάθημα των θρησκευτικών κάποιοι συμμαθητές μου που ήταν καθολικοί. Θυμάμαι ακόμη έναν Εβραίο φίλο μου που μου έλεγε με παράπονο πως εγώ ήξερα περισσότερα από εκείνον για τη Βίβλο, διότι αυτός δεν παρακολούθησε ποτέ, πουθενά, μάθημα των θρησκευτικών στο σχολείο, όπου διδάσκονταν, έστω επιλεκτικά, τα εδάφια της Παλαιάς Διαθήκης που ήταν συμβατά με τον μετέπειτα Χριστιανισμό.

Δηλαδή, η υποχρεωτική παιδεία του έθνους μας δεν ήταν υποχρεωτική για όλους. Από κει όμως μπορεί να ξεκινά μια αιτία διχασμού μεταξύ ατόμων του ίδιου, του δικού μας, έθνους. Αν η κοινωνία μας επιθυμεί στην πλειοψηφία της να αναπτύσσει την εθνική και θρησκευτική συνείδηση (άρθρο 16: ”Η παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την …ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης …”), καλώς να το κάνει. Η ανάπτυξη της θρησκευτικής τουλάχιστον συνείδησης δεν γίνεται όμως με την αποχώρηση κάποιων μαθητών από το μάθημα των θρησκευτικών. Γίνεται με προβολή της θρησκευτικότητας, όπως θα μπορούσε να γίνεται σε ένα μάθημα π.χ. θρησκειολογίας. Ένα τέτοιο μάθημα θα τόνιζε την ύπαρξη θρησκευτικότητας σε όλους τους λαούς όλων των εποχών, στην αρχαία Ελλάδα, στο Ισραήλ, στις Ινδίες, στην Αραβία και παντού. Το ποια θα είναι η θρησκεία που θα πιστεύουν οι μαθητές εξαρτάται από την οικογενειακή αγωγή τους και την κατήχηση που θα τους γίνεται εκτός σχολείου στους αντίστοιχους θρησκευτικούς χώρους. Ένα τέτοιο μάθημα που το περιεχόμενό του θα ελέγχεται από το κράτος μας, θα μπορεί να διδάσκεται στους μαθητές από θεολόγους απόφοιτους οποιασδήποτε αναγνωρισμένης θεολογικής σχολής, ανεξάρτητα από το θρήσκευμα ή το δόγμα τους. Έτσι, δεν θα έχουμε πολίτες δύο κατηγοριών, όπου σε μια μειονότητα, μολονότι με Ελληνική ιθαγένεια, είναι οι πόρτες κλειστές για υπαλληλική θέση στο Κράτος.

Το θρησκευτικό πρόβλημα είναι μακροχρόνιο. Κάθε μεγάλο ιστορικό γεγονός έχει πολλαπλές αιτίες και πολλούς χαρακτήρες. Πολύ σχηματικά, η δική μας Επανάσταση οργανώθηκε πάνω σε κοινωνικοπολιτική βάση από το Ρήγα Φεραίο, που ονειρευόταν μια δημοκρατία στην Οθωμανική Επικράτεια.

Παρεμφερής περίπου ήταν και η στάση της Φιλικής Εταιρείας, που άρχισε την Επανάσταση στο Δραγατσάνι (Ρουμανία). Ήταν αρχικά και ένα είδος εθνικού αγώνα, Ελλήνων και Αλβανών (Αλή Πασάς) εναντίον των Τούρκων. Ήταν τέλος, και επικράτησε, η θρησκευτική εξέγερση έτσι που οι μουσουλμάνοι Αλβανοί αφομοιώθηκαν στον αγώνα με τους Τούρκους, ενώ οι Χριστιανοί Αλβανοί με τους Έλληνες. Έκτοτε η θρησκευτική επίδραση παραμένει ισχυρή πάνω στο Ελληνικό κράτος με τις αντιφάσεις που προανέφερα συμπεριλαμβάνοντας την ανταλλαγή πληθυσμών που έγινε με βάση το θρήσκευμα.

 

ΑΝΘΕΛΛΗΝΕΣ

• Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com
• Κοινή Γνώμη, 19 Φεβρουαρίου 2019

Είμαστε ομοιογενής λαός. Μιλάμε την ίδια ζωντανή, διαρκώς εξελισσόμενη, γλώσσα. Κάθε τι ζωντανό διαρκώς εξελίσσεται. Αν μένει αμετάβλητο, σημαίνει ότι είναι νεκρό, μούμια – σαν τα Λατινικά, γλώσσα μητρική, μαζί με την Ελληνική, για πλείστες σύγχρονες ακμάζουσες γλώσσες, πάντως νεκρή. Έχομε οι περισσότεροι κοινή θρησκεία. Βέβαια η θρησκεία μας δεν είναι ίδια με των προγόνων μας, ήταν όμως τότε και είναι τώρα διαρκώς κοινή για την πλειονότητα των Ελλήνων. Αν ψάξουμε λίγο πιο βαθιά, θα διαπιστώσουμε μάλιστα πως η θρησκεία των προγόνων μας δεν διέφερε ουσιαστικά από τη σύγχρονη θρησκεία μας, αφού αναγνώριζε Ένα μοναδικό θείο, παρά την ύπαρξη πλήθους αθανάτων. Ο Εμπεδοκλής θεωρούσε το Θεό σα σφαίρα, χωρίς κεφαλή, σώμα ή μέλη, αλλά μόνο πνεύμα. Ο Ηράκλειτος έλεγε πως «Τρέφονται πὰντες οἱ ἀνθρώπειοι νόμοι ὑπὸ ἑνὸς, τοῦ θείου», με σαφή μονοθεϊσμό. Κι ο Σωκράτης μιλούσε για Το Δαιμόνιο. Μετά την περίοδο του διωγμού των Χριστιανών από τους Ρωμαίους ακολούθησε ο διωγμός των Ελλήνων από τους Ρωμαίους Χριστιανούς που, στο φανατισμό τους, κατέστρεψαν υπέροχα δημιουργήματα των προγόνων μας. Εμφανίστηκαν όμως οι τρεις φωστήρες της τρισηλίου Θεότητας, Βασίλειος, Γρηγόριος και Ιωάννης, που αναγνώρισαν πως ο Ελληνισμός δεν ήταν ασύμβατος με το Χριστιανικό πνεύμα κι έτσι ξεπήδησε ο Ελληνοχριστιανικός πολιτισμός. Χάρη σ΄ αυτόν επιβίωσαν ήθη και τρόποι λατρείας των ποικίλων αρχαίων αθανάτων ως τρόποι εορτασμού της μνήμης των Χριστιανών αγίων, με κορυφαίο ίσως έθιμο το θάνατο και την ανάσταση ενός θεού-ανθρώπου, με σύμβολό του το κρασί, με εκκωφαντικούς κρότους που ακούγονταν στην ανάσταση του Διονύσου και συνεχίζονται στην Ανάσταση του Κυρίου.

Επιβίωσε ακόμη από την αρχαιότητα η ανοχή της διαφορετικότητας στις ποικίλες θεωρήσεις, από τον υλισμό ως τον ιδεαλισμό και στην αποδοχή ενός πολιούχου για κάθε πόλη, αλλά και σεβασμό κάθε άλλου θεού, ακόμη και του Άγνωστου Θεού. Σήμερα γιορτάζει κάθε τόπος τον πολιούχο Άγιό του, με κοινωνικές εκδηλώσεις σαν των προγόνων μας και με σεβασμό σε κάθε άλλο Άγιο. Η τρισδιάστατη και δισδιάστατη ειδωλολατρία αντικαταστάθηκε από τη δισδιάστατη εικονογραφία, μετά από ένα αιώνα αναστατώσεων. Το ανατολικότροπο τότε Ρωμαϊκό κράτος ήλθε σε σύγκρουση για ένα αιώνα με τον κλήρο, ιδίως της Δύσης, αλλά και με τα Ελληνικά εικονογραφικά έθιμα, με αλλεπάλληλες Συνόδους που ακύρωναν καθεμιά την προηγούμενη. Επικράτησε τελικά ότι η εικόνα είναι νεοπλατωνικό σύμβολο και μέσο. Η προσκύνηση δεν αποδίδεται στην εικόνα, άλλα στο εικονιζόμενο ιερό πρόσωπο και δεν έχει σχέση με τη λατρεία, που αναφέρεται αποκλειστικά και μόνο στο Θεό (Ιωάννης Δαμασκηνός). Νίκησε τελικά το Ελληνικό πνεύμα της ανεκτικότητας. Σήμερα, εκτός από τη συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων Ορθοδόξων Χριστιανών, υπάρχει ποικιλία θρησκευτικών μειονοτήτων, καθολικών, διαμαρτυρομένων, Ισραηλιτών, Μουσουλμάνων, αθέων, αγνωστικιστών κλπ που ζουν γενικά αρμονικά ενσωματωμένοι στην Ελληνική κοινωνία.

Ζούμε, ιδίως μετά τη Γαλλική Επανάσταση, στην ιστορική περίοδο του Κράτους-Έθνους. Η χώρα μας, με ασυνήθιστη ομοιογένεια σήμερα (μετά από μερικές εθνοκαθάρσεις, καθώς αναπτυσσόταν), είναι ιδανικό Κράτος-Έθνος. Ωστόσο, σημαντικές μειονότητες παραμένουν, θρησκευτικές κυρίως, αλλά και γλωσσικές. Το κράτος είναι οργανωμένη πολιτική οντότητα που κατέχει το μονοπώλιο της χρήσης νόμιμης εξουσίας σε μια καθορισμένη γεωγραφική περιοχή. Μπορεί να βρεθεί σε πόλεμο με άλλα κράτη. Εύλογο προκύπτει το ερώτημα: Οι μειονότητες θα συνταχθούν με τους ομοεθνείς τους Έλληνες, ή με κάποιον ομόδοξό τους εχθρό; Ο κίνδυνος αναμφισβήτητα υφίσταται. Ασφαλής απάντηση δεν υπάρχει. Υπάρχουν, ωστόσο, ενδείξεις. Στον τόπο μου, τη Σύρο, σημαντική μειονότητα είναι οι καθολικοί. Έχουν ονόματα και θρήσκευμα σαν των Ιταλών. Παρά ταύτα διατήρησαν την Ελληνική ως μητρική τους γλώσσα. Στην κατοχή κάποιοι από αυτούς συνεργάσθηκαν με τους Ιταλούς. Ωστόσο, το ποσοστό τους δεν ήταν σημαντικά διαφορετικό από εκείνο των Ορθόδοξων Συριανών που επίσης συνεργάσθηκαν με τους κατακτητές. Επιπλέον, μολονότι οι καθολικοί κυρίως κατείχαν τη λίγη καλλιεργήσιμη γη, οι θάνατοι από πείνα στο αυστηρά απομονωμένο νησί, λόγω μικρής παραγωγής, πλήθους κατοχικού στρατού και αποκλεισμού από τους Άγγλους, δεν ήταν σημαντικά λιγότεροι από των αστών κυρίως ορθοδόξων. Σε επίσημα έγγραφά τους ο Ιταλοί ιθύνοντες παραπονούνται ότι συνεννοούνται καλύτερα με τον Ορθόδοξο παρά με τον Καθολικό Επίσκοπο. Ωστόσο, παραμένει μια επιφύλαξη, αν ποτέ γινόταν ένας πόλεμος με τους Ισραηλινούς, πώς θα συμπεριφέρονταν οι Έλληνες Ισραηλίτες; Με τους Τούρκους, πώς θα συμπεριφέρονταν οι Μουσουλμάνοι της Θράκης; Ο Ελληνορθόδοξος Ν. Παπαδόπουλος, αξιωματικός του Τουρκικού Στρατού παρέδωσε στον Ελληνικό στρατό απόρρητες πληροφορίες. Όταν εμείς αποκαλύψαμε την προδοσία του, εκτελέσθηκε δυστυχώς (αλλά εύλογα) από τους Τούρκους. Το πρόβλημα είναι διεθνές.

Η προφανής λύση είναι να θεωρήσουμε ολόκληρη την Υδρόγειο πατρίδα όλων των κατοίκων της. Όλοι συμβάλλουν στην ευημερία της κοινής πατρίδας, ενώ διατηρούν την πίστη, τη γλώσσα, τις παραδόσεις, και ό,τι άλλο ιδιαίτερο επιθυμούν ως το σημείο που δεν περιορίζουν τους άλλους. Έτσι συμμετέχουν στο γενικό καλό. Δυστυχώς, είμαστε μακριά από τέτοια εποχή, ενώ οι διεθνείς οργανισμοί και συμφωνίες αδυνατούν να την επιβάλλουν ακόμη και με τη βία.

Τι κάνομε λοιπόν; Η πλειοψηφία των Ελλήνων κρατεί συνήθως επιφυλάξεις για τις μειονότητες. Τους θεωρεί ανθέλληνες. Τους στερεί συχνά δικαιώματα που έχει κάθε Έλληνας. Ποιο είναι όμως το αποτέλεσμα μιας τέτοιας στάσης; Οι μειονοτικοί, που εδώ βρίσκονται οι τάφοι των προγόνων τους, αισθάνονται υποτελείς και ποτίζονται με μίσος κατά της κοινής πατρίδας. Έτσι, από ύποπτοι γίνονται πραγματικά επικίνδυνοι. Η άλλη λύση είναι ακριβώς αντίθετη. Γίνονται καλοδεχούμενοι από όλους, ακριβώς όπως γίνεται και κάθε άλλος που ανήκει στην πλειονότητα. Το πιο σημαντικό είναι συμμετοχή όλων αδιακρίτως στις δύο θεμελιώδεις αναγκαστικές υποχρεώσεις των Ελλήνων, την υποχρεωτική κοινή παιδεία και την υποχρεωτική θητεία. Αυτές οι υποχρεώσεις διαμορφώνουν τον Έλληνα όχι εναντίον κάποιων, που κατά καιρούς αλλάζουν, αλλά υπέρ της Ελληνικής πατρίδας, που μένει διαρκώς μοναδική. Αυξάνουν την επικοινωνία μεταξύ μας, καθώς και με τους προγόνους και απογόνους μας. Χωρίς θρησκευτική κατήχηση ή ιστορική μεροληψία. Και με εμπέδωση της αυτοεκτίμησης που είμαστε όλοι Έλληνες, αλλά και της αυτογνωσίας για όσα τυχόν επαίσχυντα έχομε διαπράξει σε άλλους (και μεταξύ μας). Μήπως είναι ανθέλληνες όσοι αρνούνται τέτοια στάση, καθώς η πατρίδα μας στη μακρόχρονη ιστορία της έχει στηριχθεί στη διαρκή ανοχή ετεροδόξων; Αυτών είμαστε όλοι απόγονοι. Μήπως τελικά δεν πρέπει να θεωρούμε εκ προοιμίου κανένα Έλληνα πολίτη ανθέλληνα;

Έτσι κι αλλιώς η αποτροπή προδοσίας ποτέ δεν εξασφαλίζεται. Οι μειονοτικοί όμως μπορούν να γίνουν οι φυσικοί πρεσβευτές για ειρηνική συνύπαρξη με τους γείτονές μας, απαραίτητη για την ευημερία όλων. Από μας εξαρτάται.

 

ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ ΑΥΤΟΡΡΥΘΜΙΣΗ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. Καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 15 Φεβρουαρίου 2019

Έπεσε επιδημία. Το καράβι μας θαλασσοδέρνεται στην τρικυμία. Έχομε τον εχθρό απέναντί μας. Είμαστε ανήμποροι να αντιμετωπίσουμε τον κίνδυνο. Και επικαλούμαστε το θαύμα. Χρησιμοποιούμε «μέσο» για να μας λυπηθεί ο Θεός και να μας απαλλάξει από το κακό. Συνήθως τη Μητέρα του Θεού. «Και σε μεσίτριαν έχω…ταις πρεσβείαις της Θεοτόκου… πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ κλπ». Όπως εμείς, έτσι κι άλλοι, στο καράβι, στο διπλανό χωριό ή οι εχθροί μας επικαλούνται τους Αγίους να τους σώσει. Οι εκπρόσωποι της εκκλησίας μας (ή, το ίδιο, της εκκλησία των εχθρών μας) ευλογούν τα όπλα μας(τους). Η προσευχή μας εισακούεται και η επιδημία απέρχεται. Δεν έγινε το ίδιο στο άλλο χωριό. Εγώ σώθηκα στο ναυάγιο από θαύμα. Οι υπόλοιποι πνίγηκαν. Τα ευλογημένα όπλα μας νίκησαν, τα ευλογημένα όπλα των εχθρών μας ηττήθηκαν. Γιατί; Μα εμείς (Εγώ) είμαστε οι καλοί που τηρούμε τις εντολές του Κυρίου. Αν η έκβαση ήταν κακή, φταίνε οι αμαρτίες μας (μου). Καλέσαμε γιατρούς κι ο άρρωστος σώθηκε. Τον έσωσε ο Θεός. Ή πέθανε. Οι γιατροί φταίνε. Έστειλα το παιδί στο περίπτερο να μου αγοράσει εφημερίδα. Την ώρα που πήγαινε το πάτησε ένα αυτοκίνητο. Εγώ φταίω. Αν δεν το είχα στείλει για εφημερίδα, τώρα θα ζούσε. Δεν υπάρχει λογικό επιχείρημα που να μπορεί να αντισταθεί στην παραπάνω συλλογιστική. Το άκουσα από μορφωμένο: Για την τρέχουσα οικονομική κρίση φταίει που αφαιρέσαμε την εικόνα του Σταυρού από τα σχολεία και τα Δημόσια καταστήματα. Μπορεί νάναι κι έτσι. Ποιος μπορεί να αποδείξει το αντίθετο;

Η σχέση αιτίου και αιτιατού έχει μελετηθεί από τον καιρό του μακαρίτη του Αριστοτέλη, ξέρετε εκείνου από τα Στάγειρα. Η αιτία είναι συνθήκη αναγκαία και ικανή. Αν ένα σχήμα είναι τρίγωνο, το άθροισμα των γωνιών του ισούται με δύο ορθές γωνίες. Αυτά όμως ισχύουν για τον κόσμο των ιδεών του Πλάτωνα. Τι γίνεται με τον αισθητό κόσμο, όπου είναι ανοικτά όλα τα ενδεχόμενα, όπου κάθε φαινόμενο έχει ένα σωρό αιτίες και γίνεται το ίδιο αιτία για πολλά αποτελέσματα; Να το αφήσουμε στην τύχη; Ή μήπως στη Μοίρα; Ναι, έχει την αιτία του, αλλά δεν την ελέγχουμε εμείς, την ελέγχει ο Θεός ή και, απλώς είναι γραφτό. Υπάρχει μεγάλο πλεονέκτημα στη μοιρολατρία. Δεν φταίμε εμείς, ας μην αγχωνόμαστε νοιώθοντας ένοχοι. «Εἰ τό φέρον σέ φέρει, φέρε καί φέρου˙ εἰ δ’ ἀγανακτεῖς, καί σαυτόν λυπεῖς καί τό φέρον σέ φέρει! (Παλλαδάς Αλεξανδρεύς)». Αν σε σέρνει η Μοίρα, άσε να παρασύρεσαι. Αν αγανακτείς, και τον εαυτό σου λυπείς και η Μοίρα σε σέρνει. Έχει όμως ένα μεγάλο μειονέκτημα: Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε για να ευνοήσουμε την έλευση του επιθυμητού αποτελέσματος ή να αποφύγουμε το ανεπιθύμητο.

Στην εμπειρική πραγματικότητα, οι κανόνες είναι απλοί. Στηρίζονται στη στατιστική, αλλά αρκεί και ο κοινός νους: 1.Δυο φαινόμενα συνδέονται. Στις περισσότερες περιπτώσεις (95% λέει αυθαίρετα η στατιστική) όποτε παρατηρείται το ένα παρατηρείται και το άλλο. 2. Το ένα φαινόμενο (αιτία) παρατηρείται πάντα πριν από το άλλο (αποτέλεσμα). Στην τυπική λογική δεν υπεισέρχεται ο χρόνος. Αρκεί να είναι τρίγωνο ένα σχήμα για να έχουν οι γωνίες του άθροισμα δύο ορθών. 3. Η άρση του αιτίου συνεπάγεται άρση και του αποτελέσματος. Στον τρίτο κανόνα στηρίζεται το πείραμα. Κάτω από ελεγχόμενες συνθήκες, ρυθμίζοντας σταθερές όλες τις νοητά δυνητικές αιτίες, εκτός από μία που τη μεταβάλλομε κατά βούληση, παρατηρούμε ότι η θέση αυτής της μίας προκαλεί το αποτέλεσμα, ενώ η άρση της το ακυρώνει. Απλοί οι κανόνες, αλλά δεν μπορούν να βρουν εύκολα εφαρμογή στις κοινωνικές επιστήμες, ιδίως στην ιστορία, κοινωνιολογία, οικονομία κλπ. Σ΄ αυτές δεν μπορεί να τελεσθεί πείραμα. Επιπλέον, συχνά σε πολλές επιστήμες παρατηρείται φαύλος κύκλος, όπου το αποτέλεσμα γίνεται αιτία του αιτίου που το προκάλεσε. Η κατάσταση συνεχίζεται επαόριστον. Δεν είναι δυνατό, π.χ. να καταναλώνουμε για πολύ, περισσότερα από όσα παράγομε, ούτε και αντιστρόφως. Η ισορροπία επιτυγχάνεται εύκολα. Όταν η κατανάλωση γίνει κάποια στιγμή μεγαλύτερη από την παραγωγή, ακριβαίνουν τα αγαθά, αποθαρρύνονται οι καταναλωτές, ενθαρρύνονται οι παραγωγοί και η ισορροπία αποκαθίσταται. Αφήστε ήσυχη την οικονομία να αυτορρυθμίζεται. Ελεύθερη αγορά. Το κακό είναι ότι η αυτορρύθμιση έχει όρια, κρίσιμες τιμές, ουδούς (=κατώφλια). Αν υπάρχει υπέρμετρη παραγωγή, όσο και να πέσουν οι τιμές, τα προϊόντα δεν καταναλώνονται. Οι παραγωγοί αναγκάζονται να απολύσουν εργάτες. Η απόλυση εργατών μειώνει την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών και εγκαθίσταται ο φαύλος κύκλος της οικονομικής κρίσης. Χτίστηκαν πάρα πολλά σπίτια κι εδώ κι αλλού. Και ξαφνικά έμειναν απούλητα. Με κατρακύλισμα των τιμών που συμπαρασύρει όλη την οικονομία.

Ευτυχώς στην εμπειρική πραγματικότητα οι φαύλοι κύκλοι δεν είναι απόλυτα στεγανοί. Για να συντηρηθούν καταναλώνουν ενέργεια. Όταν τελειώσει η διαθέσιμη ενέργεια, ο φαύλος κύκλος σταματά. Το θέμα είναι να σταματήσει ο φαύλος κύκλος πριν εξαντληθούμε και εμείς. Δύσκολο, όχι αδύνατο. Απαιτεί όμως πολλαπλές παρεμβάσεις στα στοιχεία του κύκλου και μάλιστα συνήθως έξω από τις συνηθισμένες ενέργειες. Όχι σπάνια, απαιτούνται πρωτότυπες, σχεδόν αιρετικές, ιδέες, για να σταματήσει έγκαιρα ο φαύλος κύκλος. Συχνά χρειάζεται θεμελιώδης αλλαγή νοοτροπίας, που έχει παγιωθεί από πολλές γενιές πλύσης εγκεφάλου. Η μοναρχία (βασιλεία, δικτατορία κλπ) σε μας έχει οδηγήσει επανειλημμένα σε εθνικές καταστροφές (Μικρασιατική, Κυπριακή κλπ). Εναλλακτικά χρειαζόμαστε, επομένως, δημοκρατία. Εφαρμόζομε λοιπόν ολιγαρχία και τη βαφτίζομε δημοκρατία. Ε, όχι το πολίτευμά μας είναι ολιγαρχία, όχι δημοκρατία. Πρέπει να συνεννοούμαστε καλύτερα μεταξύ μας. Αυτό απαιτεί στον προφορικό λόγο τη χρήση της γλώσσας που μάθαμε καλά από τη μάνα μας, εμπλουτισμένη όσο γίνεται από το θησαυρό της πανάρχαιας γλωσσικής μας παράδοσης. Και στο γραπτό λόγο απαιτεί τη χρήση της απλούστερης δυνατής ορθής γραφής που αποδίδει γραπτά την προφορική μητρική μας γλώσσα. Χωρίς τέτοιου είδους θυσίες, δεν λυνόμαστε από τα δεσμά μας. Έχομε προαιώνιους εχθρούς που μας έχουν κάνει τα πάνδεινα. Τα μάθαμε στο σχολείο. Ναι, αλλά και μεις τους έχομε κάνει φοβερά πράγματα που δεν τα μάθαμε στο σχολείο. Πλύση εγκεφάλου. Πρέπει να συνεννοηθούμε, όπως συνεννοήθηκαν προαιώνιοι εχθροί, Γάλλοι με τους Γερμανούς, Γάλλοι με τους Άγγλους. Κι έτσι υπάρχει τώρα η βασανιστική, αλλά σωτήρια τελικά, Ευρωπαϊκή Ένωση. Η μη συνεννόηση, όπως και η τυφλή μίμηση, ισοδυναμεί με όλεθρο. Τέτοιες αλλαγές στη νοοτροπία μας αναμένονται πιο αποτελεσματικές από όποιες μαγικές λύσεις για να ξεφύγουμε από το φαύλο κύκλο. «Βόηθα Χριστέ και Παναγιά. Κούνα και συ το χέρι σου!»

 

 

Αρθρο 16.

• Δημήτρης Α. Σιδερής, Ομότιμος καθηγητής καρδιολογίας
• Huffpost, 13 Φεβρουαρίου 2019

.

 

 

Άκουσα πρόσφατα σε βίντεο μια ομιλία του άξιου Στέφανου Μάνου. Μιλάει για το άρθρο 16 του Συντάγματος που προτείνει ότι πρέπει να αλλάξει. Το βασικό του επιχείρημα είναι ότι μετά από πολλές δεκαετίες, προσπάθειες για να βελτιωθεί η παιδεία μας έχουν αποτύχει, άλλες λιγότερο, άλλες περισσότερο, Επομένως, πρέπει να αλλάξει το Συνταγματικό άρθρο.Συμφωνώ. Όμως…

Το ίδιο επιχείρημα ισχύει για ολόκληρο το Σύνταγμά μας. Ολόκληρη η πολιτική μας μετά από πολλές δεκαετίες, έχει αποτύχει. Επομένως, με αυτή τη λογική, χρειάζεται ριζική αλλαγή ολόκληρο το Σύνταγμα. Έχω επανειλημμένα τονίσει αυτή την ανάγκη. Αλλά, να επανέλθω στο άρθρο 16. Φυσικά, ο Σ. Μάνος, στα λίγα λεπτά της ομιλίας του δεν μπόρεσε να αναπτύξει ποιες αλλαγές πρέπει να επενεχθούν στο επίμαχο άρθρο. Το λέω, διότι οι αλλαγές που έχουν γίνει στο Σύνταγμά μας συνέβαλαν ως τώρα στην επιδείνωση μάλλον παρά στη βελτίωσή του. Αλλαγή σημαίνει βελτίωση, αλλά εξίσου μπορεί να σημαίνει και επιδείνωση.

Η όλη γενική συζήτηση και αντιπαράθεση πάνω στο άρθρο 16 περιστρέφεται κυρίως σε ένα μέρος του:”…Όλοι οι Έλληνες έχουν δικαίωμα δωρεάν παιδείας, σε όλες τις βαθμίδες της, στα κρατικά εκπαιδευτήρια…”. Και ”…Η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση…”. Με αυτά τα σημεία, οι αντίθετες γνώμες μεταφέρονται πρακτικά στη λειτουργία είτε μόνον κρατικών ή και ιδιωτικών ΑΕΙ. Κι αυτό σημαίνει ”αριστερή” (υποτίθεται) ή ”δεξιά” τοποθέτηση. Η αριστερά θέλει τα πάντα κρατικά, η δεξιά θέλει τα πάντα ιδιωτικά. Επενδύονται τα επιχειρήματά τους με την κατηγορία ότι η δωρεάν παιδεία για όλους είναι λαϊκισμός, ενώ η ιδιωτική είναι αξιοκρατία. Η, αντιστρόφως, ότι η δωρεάν παιδεία είναι δημοκρατία, ενώ η ιδιωτική αριστοκρατία. Κάπως έτσι. Η συζήτηση εκτρέπεται από το στόχο της, που είναι η καλύτερη δυνατή παιδεία.Κι αυτός είναι κι από τις δυο μεριές ο χειρότερος δυνατός λαϊκισμός.

Προφανώς δεν έχω εγώ τη λύση. Ωστόσο, θα κάνω μερικές σκέψεις που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη σε κάθε συζήτηση. Η εκπαίδευση διαιρείται σε βαθμίδες από την κατώτερη ως την ανώτατη. Όμως η παιδεία του καθενός μας αρχίζει από τη γέννησή μας και τελειώνει με το θάνατό μας. ”Γηράσκω αεί διδασκόμενος”. Σ΄ αυτό το διάστημα υπάρχει η υποχρεωτική εκπαίδευση που το Σύνταγμά μας την ορίζει σε 9 το λιγότερο χρόνια. Είναι διεθνής απαίτηση και συμφωνώ. Επανειλημμένα όμως έχω τονίσει ότι η εθνική παιδεία του καθενός μας συνεχίζεται και με την, επίσης υποχρεωτική, θητεία μας στις αμυντικές δυνάμεις. Και δεν έχω ακούσει κανέναν να εκφράζει αντιρρήσεις σ΄ αυτά τα θέματα. Το σημαντικό διακύβευμα είναι, ωστόσο, στην ανώτατη παιδεία που έχει ιδιαιτερότητες.

Τα ΑΕΙ δεν διαφέρουν μόνο ποσοτικά από τη μέση εκπαίδευση προσφέροντας περισσότερες και πιο ειδικές γνώσεις στον εκπαιδευόμενο. Διαφέρουν και ποιοτικά: Δεν μεταδίδουν μόνο, αλλά και παράγουν, γνώσεις. Είναι υποχρεωμένα δηλαδή να κάνουν έρευνα. Η παραγωγή γνώσεων απαιτεί ανεξαρτησία από οποιονδήποτε παράγοντα πλην της γνώσης καθεαυτήν. Αλλιώς είναι προκατειλημμένη, πλύση εγκεφάλου δηλαδή μάλλον παρά παιδεία.

Ένα ιδιωτικό ερευνητικό ίδρυμα αναμενόμενο είναι να παράγει γνώση που προάγει τα συμφέροντα του ερευνητικού χρηματοδότη του. Η διεθνής βιβλιογραφία εμφανίζει σωρεία άρθρων που, με επιστημονική αληθοφάνεια, φθάνουν σε σφαλερά αποτελέσματα, που, τελικά είτε παρασύρουν επιζήμια τις διεθνείς αποφάσεις ή απαξιώνουν ολόκληρη την επιστήμη. Επομένως, η έρευνα πρέπει να είναι κρατική; Και πάλι υπάρχει πρόβλημα, ιδιαίτερα έντονο στα ολοκληρωτικά καθεστώτα, αλλά όχι μόνο. Στην περίοδο της ναζιστικής Γερμανίας δεν ήταν δυνατό να γίνει εκεί έρευνα και να παρουσιαστούν αποτελέσματα που να ενισχύουν την άποψη πως το περιβάλλον διαμορφώνει τη συμπεριφορά μας. Αντιστρόφως, σε κράτη που προέκυψαν από επαναστάσεις, όπως η Γαλλία και, προπάντων, η ΕΣΣΔ, απαξίωναν την κληρονομικότητα προάγοντας την αντίληψη πως το περιβάλλον είναι ο αποφασιστικός παράγοντας για διαμόρφωση της συμπεριφοράς μας. Πάλι πλύση εγκεφάλου. Σε πόσα Τουρκικά ερευνητικά κέντρα γίνεται έρευνα που να προβάλλει την Ελληνική παράδοση του τόπου που κατέχουν σήμερα και τα δεινά που επέφεραν στους Έλληνες οι Τούρκοι αυτού του τόπου; Και, το ίδιο, σε πόσα Ελληνικά κέντρα ερευνάται η Τουρκική παράδοση που κατείχε τούτο τον τόπο για 4 αιώνες και τα δεινά που επιφέραμε στους Τούρκους, γεννημένους πάππου προς πάππου για πάνω από 10 γενιές στην Ελλάδα; Μόνο σπάνιοι ανεξάρτητοι ερευνητές, όσο γίνεται περισσότερο αποσιωπόμενοι, παρουσιάζουν τέτοια στοιχεία, ενώ, όχι σπάνια, χαρακτηρίζονται ως προδότες. Το δίλημμα είναι επομένως όχι αν πρέπει να είναι κρατική ή ιδιωτική η ανώτατη παιδεία, αλλά πώς θα είναι ανεξάρτητη.

Εκτός από τα ΑΕΙ, υπάρχουν παντού και ανεξάρτητα ερευνητικά κέντρα. Αυτά διαφέρουν από τα ΑΕΙ κατά τούτο: Τα ΑΕΙ είναι υποχρεωμένα, τυπικά τουλάχιστον, να συνδέουν την έρευνα με την εκπαίδευση, την παραγωγή με τη διάδοση της γνώσης. Δεν είναι νοητή η απόρρητη έρευνα στα ΑΕΙ. Αντίθετα τίποτε δεν εμποδίζει τα ανεξάρτητα (κρατικά ή ιδιωτικά) ερευνητικά κέντρα να διεξάγουν απόρρητη έρευνα. Τα προϊόντα γνώσης των τελευταίων ανήκουν στο χρηματοδότη τους, ιδιώτη (π.χ. βιομηχανική έρευνα) ή το κράτος (π.χ. έρευνα σε αμυντικά θέματα)· των ΑΕΙ ανήκουν στην Επιστήμη, δηλαδή στην ανθρωπότητα ολόκληρη. Το μη απόρρητο της έρευνας στα ΑΕΙεξασφαλίζεται μόνον με υποχρεωτική επιβολή διαφάνειας σε όλα τα στάδια της έρευνας από το σχεδιασμό της ως την παρουσίασή της, δημοσίευσή προφορική, γραπτή ή ηλεκτρονική.

Ένας άλλος τρόπος για να εξασφαλισθεί η ανεξαρτησία της ανώτατης παιδείας είναι το περίφημο ”άσυλο”. Παραβιάστηκε βάναυσα τον καιρό της δικτατορίας, ενώ εξελίχθηκε σε διάτρητο σύστημα που επιτρέπει την άνετη είσοδο κακοποιών στοιχείων που δεν προάγουν, αλλά εμποδίζουν, την ανεξάρτητη έρευνα, απαγορεύοντας όμως την είσοδο του κράτους στα ΑΕΙ. Τα ΑΕΙ διακινούν ιδέες. Στη φύση οι ιδέες διακινούνται στο νευρικό σύστημα. Κι αυτό προστατεύεται από εισβολείς αφενός με μηχανικά μέσα (π.χ. σκελετός) και αφετέρου με ένα στρατό από ειδικά κύτταρα φύλακες, τα νευρογλοιακά. Η είσοδος στα κοινά αμυντικά κύτταρα απαγορεύεται ρητά, εκτός αν έχει καταληφθεί το νευρικό σύστημα από εχθρικά κύτταρα, π.χ. μικρόβια. Η διαφορά είναι ότι τα κοινά αμυντικά κύτταρα (φαγοκύτταρα) ”τρώνε”  το καθετί, ενώ τα νευρογλοιακά σέβονται απόλυτα το νευρικό ιστό. Ένα αποτελεσματικό ασφαλιστικό σώμα από άτομα που βρίσκονται κάτω από τον αποκλειστικό έλεγχο των ΑΕΙ (π.χ. πρυτανικό συμβούλιο) θα μπορούσε να επιτελέσει το δύσκολο έργο της ασφάλειας της γνώσης.

Τελικά, ναι στην αλλαγή του άρθρου 16, λαμβάνοντας όμως υπόψη τις παραπάνω παρατηρήσεις.

 

 

Αρθρο 16.

• Δημήτρης Α. Σιδερής, Ομότιμος καθηγητής καρδιολογίας
• Huffpost, 13 Φεβρουαρίου 2019

 

Άκουσα πρόσφατα σε βίντεο μια ομιλία του άξιου Στέφανου Μάνου. Μιλάει για το άρθρο 16 του Συντάγματος που προτείνει ότι πρέπει να αλλάξει. Το βασικό του επιχείρημα είναι ότι μετά από πολλές δεκαετίες, προσπάθειες για να βελτιωθεί η παιδεία μας έχουν αποτύχει, άλλες λιγότερο, άλλες περισσότερο, Επομένως, πρέπει να αλλάξει το Συνταγματικό άρθρο. Συμφωνώ. Όμως…

Το ίδιο επιχείρημα ισχύει για ολόκληρο το Σύνταγμά μας. Ολόκληρη η πολιτική μας μετά από πολλές δεκαετίες, έχει αποτύχει. Επομένως, με αυτή τη λογική, χρειάζεται ριζική αλλαγή ολόκληρο το Σύνταγμα. Έχω επανειλημμένα τονίσει αυτή την ανάγκη. Αλλά, να επανέλθω στο άρθρο 16. Φυσικά, ο Σ. Μάνος, στα λίγα λεπτά της ομιλίας του δεν μπόρεσε να αναπτύξει ποιες αλλαγές πρέπει να επενεχθούν στο επίμαχο άρθρο. Το λέω, διότι οι αλλαγές που έχουν γίνει στο Σύνταγμά μας συνέβαλαν ως τώρα στην επιδείνωση μάλλον παρά στη βελτίωσή του. Αλλαγή σημαίνει βελτίωση, αλλά εξίσου μπορεί να σημαίνει και επιδείνωση.

Η όλη γενική συζήτηση και αντιπαράθεση πάνω στο άρθρο 16 περιστρέφεται κυρίως σε ένα μέρος του:”…Όλοι οι Έλληνες έχουν δικαίωμα δωρεάν παιδείας, σε όλες τις βαθμίδες της, στα κρατικά εκπαιδευτήρια…”. Και ”…Η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση…”. Με αυτά τα σημεία, οι αντίθετες γνώμες μεταφέρονται πρακτικά στη λειτουργία είτε μόνον κρατικών ή και ιδιωτικών ΑΕΙ. Κι αυτό σημαίνει ”αριστερή” (υποτίθεται) ή ”δεξιά” τοποθέτηση. Η αριστερά θέλει τα πάντα κρατικά, η δεξιά θέλει τα πάντα ιδιωτικά. Επενδύονται τα επιχειρήματά τους με την κατηγορία ότι η δωρεάν παιδεία για όλους είναι λαϊκισμός, ενώ η ιδιωτική είναι αξιοκρατία. Η, αντιστρόφως, ότι η δωρεάν παιδεία είναι δημοκρατία, ενώ η ιδιωτική αριστοκρατία. Κάπως έτσι. Η συζήτηση εκτρέπεται από το στόχο της, που είναι η καλύτερη δυνατή παιδεία. Κι αυτός είναι κι από τις δυο μεριές ο χειρότερος δυνατός λαϊκισμός.

Προφανώς δεν έχω εγώ τη λύση. Ωστόσο, θα κάνω μερικές σκέψεις που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη σε κάθε συζήτηση. Η εκπαίδευση διαιρείται σε βαθμίδες από την κατώτερη ως την ανώτατη. Όμως η παιδεία του καθενός μας αρχίζει από τη γέννησή μας και τελειώνει με το θάνατό μας. ”Γηράσκω αεί διδασκόμενος”. Σ΄ αυτό το διάστημα υπάρχει η υποχρεωτική εκπαίδευση που το Σύνταγμά μας την ορίζει σε 9 το λιγότερο χρόνια. Είναι διεθνής απαίτηση και συμφωνώ. Επανειλημμένα όμως έχω τονίσει ότι η εθνική παιδεία του καθενός μας συνεχίζεται και με την, επίσης υποχρεωτική, θητεία μας στις αμυντικές δυνάμεις. Και δεν έχω ακούσει κανέναν να εκφράζει αντιρρήσεις σ΄ αυτά τα θέματα. Το σημαντικό διακύβευμα είναι, ωστόσο, στην ανώτατη παιδεία που έχει ιδιαιτερότητες.

Τα ΑΕΙ δεν διαφέρουν μόνο ποσοτικά από τη μέση εκπαίδευση προσφέροντας περισσότερες και πιο ειδικές γνώσεις στον εκπαιδευόμενο. Διαφέρουν και ποιοτικά: Δεν μεταδίδουν μόνο, αλλά και παράγουν, γνώσεις. Είναι υποχρεωμένα δηλαδή να κάνουν έρευνα. Η παραγωγή γνώσεων απαιτεί ανεξαρτησία από οποιονδήποτε παράγοντα πλην της γνώσης καθεαυτήν. Αλλιώς είναι προκατειλημμένη, πλύση εγκεφάλου δηλαδή μάλλον παρά παιδεία.

Ένα ιδιωτικό ερευνητικό ίδρυμα αναμενόμενο είναι να παράγει γνώση που προάγει τα συμφέροντα του ερευνητικού χρηματοδότη του. Η διεθνής βιβλιογραφία εμφανίζει σωρεία άρθρων που, με επιστημονική αληθοφάνεια, φθάνουν σε σφαλερά αποτελέσματα, που, τελικά είτε παρασύρουν επιζήμια τις διεθνείς αποφάσεις ή απαξιώνουν ολόκληρη την επιστήμη. Επομένως, η έρευνα πρέπει να είναι κρατική; Και πάλι υπάρχει πρόβλημα, ιδιαίτερα έντονο στα ολοκληρωτικά καθεστώτα, αλλά όχι μόνο. Στην περίοδο της ναζιστικής Γερμανίας δεν ήταν δυνατό να γίνει εκεί έρευνα και να παρουσιαστούν αποτελέσματα που να ενισχύουν την άποψη πως το περιβάλλον διαμορφώνει τη συμπεριφορά μας. Αντιστρόφως, σε κράτη που προέκυψαν από επαναστάσεις, όπως η Γαλλία και, προπάντων, η ΕΣΣΔ, απαξίωναν την κληρονομικότητα προάγοντας την αντίληψη πως το περιβάλλον είναι ο αποφασιστικός παράγοντας για διαμόρφωση της συμπεριφοράς μας. Πάλι πλύση εγκεφάλου. Σε πόσα Τουρκικά ερευνητικά κέντρα γίνεται έρευνα που να προβάλλει την Ελληνική παράδοση του τόπου που κατέχουν σήμερα και τα δεινά που επέφεραν στους Έλληνες οι Τούρκοι αυτού του τόπου; Και, το ίδιο, σε πόσα Ελληνικά κέντρα ερευνάται η Τουρκική παράδοση που κατείχε τούτο τον τόπο για 4 αιώνες και τα δεινά που επιφέραμε στους Τούρκους, γεννημένους πάππου προς πάππου για πάνω από 10 γενιές στην Ελλάδα; Μόνο σπάνιοι ανεξάρτητοι ερευνητές, όσο γίνεται περισσότερο αποσιωπόμενοι, παρουσιάζουν τέτοια στοιχεία, ενώ, όχι σπάνια, χαρακτηρίζονται ως προδότες. Το δίλημμα είναι επομένως όχι αν πρέπει να είναι κρατική ή ιδιωτική η ανώτατη παιδεία, αλλά πώς θα είναι ανεξάρτητη.

Εκτός από τα ΑΕΙ, υπάρχουν παντού και ανεξάρτητα ερευνητικά κέντρα. Αυτά διαφέρουν από τα ΑΕΙ κατά τούτο: Τα ΑΕΙ είναι υποχρεωμένα, τυπικά τουλάχιστον, να συνδέουν την έρευνα με την εκπαίδευση, την παραγωγή με τη διάδοση της γνώσης. Δεν είναι νοητή η απόρρητη έρευνα στα ΑΕΙ. Αντίθετα τίποτε δεν εμποδίζει τα ανεξάρτητα (κρατικά ή ιδιωτικά) ερευνητικά κέντρα να διεξάγουν απόρρητη έρευνα. Τα προϊόντα γνώσης των τελευταίων ανήκουν στο χρηματοδότη τους, ιδιώτη (π.χ. βιομηχανική έρευνα) ή το κράτος (π.χ. έρευνα σε αμυντικά θέματα)· των ΑΕΙ ανήκουν στην Επιστήμη, δηλαδή στην ανθρωπότητα ολόκληρη. Το μη απόρρητο της έρευνας στα ΑΕΙ εξασφαλίζεται μόνον με υποχρεωτική επιβολή διαφάνειας σε όλα τα στάδια της έρευνας από το σχεδιασμό της ως την παρουσίασή της, δημοσίευσή προφορική, γραπτή ή ηλεκτρονική.

Ένας άλλος τρόπος για να εξασφαλισθεί η ανεξαρτησία της ανώτατης παιδείας είναι το περίφημο ”άσυλο”. Παραβιάστηκε βάναυσα τον καιρό της δικτατορίας, ενώ εξελίχθηκε σε διάτρητο σύστημα που επιτρέπει την άνετη είσοδο κακοποιών στοιχείων που δεν προάγουν, αλλά εμποδίζουν, την ανεξάρτητη έρευνα, απαγορεύοντας όμως την είσοδο του κράτους στα ΑΕΙ. Τα ΑΕΙ διακινούν ιδέες. Στη φύση οι ιδέες διακινούνται στο νευρικό σύστημα. Κι αυτό προστατεύεται από εισβολείς αφενός με μηχανικά μέσα (π.χ. σκελετός) και αφετέρου με ένα στρατό από ειδικά κύτταρα φύλακες, τα νευρογλοιακά. Η είσοδος στα κοινά αμυντικά κύτταρα απαγορεύεται ρητά, εκτός αν έχει καταληφθεί το νευρικό σύστημα από εχθρικά κύτταρα, π.χ. μικρόβια. Η διαφορά είναι ότι τα κοινά αμυντικά κύτταρα (φαγοκύτταρα) ”τρώνε”  το καθετί, ενώ τα νευρογλοιακά σέβονται απόλυτα το νευρικό ιστό. Ένα αποτελεσματικό ασφαλιστικό σώμα από άτομα που βρίσκονται κάτω από τον αποκλειστικό έλεγχο των ΑΕΙ (π.χ. πρυτανικό συμβούλιο) θα μπορούσε να επιτελέσει το δύσκολο έργο της ασφάλειας της γνώσης.

Τελικά, ναι στην αλλαγή του άρθρου 16, λαμβάνοντας όμως υπόψη τις παραπάνω παρατηρήσεις.

 

 

ΠΟΥ ΣΤΡΑΒΩΣΕ;

• Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com
• Κοινή Γνώμη, 13 Φεβρουαρίου 2019
• 

Κάποτε οι άνθρωποι άρχισαν να οργανώνονται σε κοινωνίες. Στροφή από την καρποσυλλογή στην καρποπαραγωγή. Με την παραγωγή δημιούργησαν “αποθήκες” με αγαθά που αυτοαναπαράγονταν, έτσι που αντιμετώπισαν τις συνηθισμένες ένδειες από τυχαία φαινόμενα, αναβροχές, χιονοθύελλες κλπ. Καλλιεργήσιμη γη και κοπάδια. Αυτό απαιτούσε επιβολή απαγορεύσεων στη διατροφή και στη γενετήσια λειτουργία. Η μυθολογία μας διέσωσε τον “απαγορευμένο καρπό” και την “κάλυψη των γεννητικών οργάνων με φύλλα συκιάς”. Για να τηρούνται αυτές οι απαγορεύσεις και να υπάρχει άμυνα από ξένες επιβουλές έπρεπε να δημιουργηθούν δύο κύριοι κοινωνικοί ρόλοι, των αρχόντων και των αρχομένων. Από κει και πέρα άρχισε η δυστυχία της ανθρωπότητας. Αντιμετωπίσθηκαν οι φυσικοί περιορισμοί, αλλά με τίμημα την ανάδειξη κοινωνικών περιορισμών.

Η μητρική εξουσία έδωσε τη θέση της στην πατρική, αφού ο άνδρας, ως μυϊκά ισχυρότερος, ήταν πιο κατάλληλος να υπερασπίζεται τις “αποθήκες” και είχε σαν τίμημα τη μονογαμία των γυναικών. Μόνον έτσι εξασφαλιζόταν να είναι γνωστός ο πατέρας καθενός, που θα συνέχιζε να είναι κύριος της “αποθήκης” μετά το θάνατο του πατέρα. Πριν γίνουν όσα λέμε, δεν υπήρχε λόγος να θυμάται η κοινωνία τους γονείς οποιουδήποτε, επομένως, κοινωνικά δεν υπήρχαν, και γι΄ αυτό οι Πρωτόπλαστοι (όπως και στην Ελλάδα η Πανδώρα) δεν είχαν γονείς: Τους έπλασε ο Θεός.

Η προσπάθεια αυξανόταν, χρειαζόταν μεγαλύτερη οργάνωση των αρχόντων, που έγιναν δύο ειδών: ο βασιλιάς, υπεύθυνος για την άμυνα και ο ιερέας, υπεύθυνος για την τήρηση των κοινωνικών νόμων. Νέοι ρόλοι εμφανίζονται πλάι στους βοσκούς και τους γεωργούς, οι έμποροι, οι ναυτικοί, οι τεχνίτες κλπ. Κι αυτοί, αν και χωρίς δικαιώματα πάνω στις παραγωγικές μονάδες, άρχισαν να έχουν ολοένα μεγαλύτερη ισχύ, καθώς γίνονταν ολοένα περισσότερο αναγκαίοι. Και άρχισε η διαδοχή πολιτευμάτων. Ο Αριστοτέλης διέκρινε τρία βασικά πολιτεύματα: Μοναρχία, ολιγαρχία και δημοκρατία. Οι κοινωνικές ανάγκες επέβαλαν τη μοναρχία, με απόλυτη υποταγή των αρχομένων σε ένα άτομο. Μόνο βασιλιάδες υπάρχουν στην Ελλάδα την εποχή γύρω από τον Τρωικό πόλεμο. Οι αγώνες των αρχομένων οδήγησαν (και εξακολουθούν να οδηγούν) από τη μοναρχία στην ολιγαρχία. Μετά τον Κόδρο δεν υπήρξε άλλος βασιλιάς στην Αθήνα. Στο Μεσαίωνα, ο Ιωάννης ο Ακτήμων στην Αγγλία αναγκάσθηκε να εκχωρήσει εξουσίες στους ευγενείς υποτακτικούς του. Και στη Γαλλία, με την κοσμοϊστορική επανάστασή της η βασιλεία παρέδωσε τα ινία στην Γαλλική ρεπούμπλικα, που, παρακαλώ, μην τη συγχέετε με τη δημοκρατία, που και οι δύο είναι κανονικά αβασίλευτες. Με τον ορισμό του Αριστοτέλη, στη ρεπούμπλικα οι άρχοντες εκλέγονται, στη δημοκρατία κληρώνονται. Φυσικά, ο δρόμος δεν ήταν ανθόσπαρτος. Παλιννοστήσεις της μοναρχίας υπήρξαν, συχνά με προβλήματα, διότι είχε κοπεί η κληρονομική συνέχεια της βασιλείας. Στην Αθήνα υπήρξε το διάλειμμα με τον Πεισίστρατο. Στη Ρώμη, μετά την εγκαθίδρυση της res publica, ήλθε ο Αύγουστος που επανέφερε τη μοναρχία που διατηρήθηκε ως το τέλος του μεσαίωνα και για πολύ ακόμη. Στη Γαλλία, από την ίδια τη ρεπούμπλικα, επανέφερε τη μοναρχία ο Ναπολέων.

Στις περισσότερες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας, με πρότυπο την Αθήνα, για την οποίαν έχομε περισσότερες πληροφορίες, μετά την παλιννόστηση της μοναρχίας του τυράννου Πεισιστράτου, καθιερώθηκε η δημοκρατία από τον Κλεισθένη. Οι άρχοντες, νομοθέτες και δικαστές, κληρώνονταν με θητεία. Θεωρήθηκε, αυθαίρετα (ή αυτονόητα) είναι αλήθεια, ότι γι΄ αυτούς τους ρόλους το μόνο που χρειαζόταν ήταν αρετή (“αιδώς και δίκη”) που ήταν ιδιότητες ισοκατανεμημένες σε όλους τους πολίτες. Αντίθετα, στην εκτελεστική εξουσία (αρχαίοι στρατηγοί, σύγχρονη κυβέρνηση) απαιτούνται ειδικές γνώσεις, τεχνογνωσία, και οι αντίστοιχοι άρχοντες πρέπει να διορίζοντα επιλεγόμενοι μεταξύ εκείνων που έχουν τις αντίστοιχες ικανότητες. Αυτή η εξέλιξη υπήρξε το λίκνο του πολιτισμού. Μέσα σ΄ αυτήν αναπτύχθηκαν οι επιστήμες, οι τέχνες, η πολιτική, η φιλοσοφία, όσο ποτέ άλλοτε και πουθενά αλλού στον κόσμο. Κι αυτό, παρόλο που η δημοκρατία υπήρξε συχνά ανελέητα άτεγκτη απέναντι στους επιστήμονες, στους τεχνουργούς, στους πολιτικούς στους φιλοσόφους, τους δημιουργούς των μεγαλειωδών έργων που επιτεύχθηκαν, όποτε τους έκρινε επικίνδυνους για την πολύτιμη δημοκρατία. Ωστόσο, η δημοκρατία πουθενά, ποτέ, ούτε εκεί και τότε, ολοκληρώθηκε. Είχε αρχίσει από την εποχή των βασιλέων (ο βασιλιάς του Άργους σε κρίσιμη απόφαση έκανε δημοψήφισμα) και εξελισσόταν διαρκώς, χωρίς όμως να φθάσει ποτέ να κάνει πολίτες τις γυναίκες, τους δούλους και τους μετοίκους.

Υπήρξαν βίαιες αντιπαραθέσεις μεταξύ ολιγαρχικών και δημοκρατικών. Αυτή ήταν η βάση της αντιπαράθεσης μεταξύ Λακεδαιμονίων και Αθηναίων στον καταστρεπτικό Πελοποννησιακό πόλεμο, μολονότι υπήρχε η παράλληλη αντιπαράθεση μεταξύ Ιώνων και Δωριέων, χωρίς αυτές οι διακρίσεις να είναι οι μόνες αιτίες του πολέμου. Παρήκμασε έκτοτε η δημοκρατία βαθμιαία, ως τη Χαιρώνεια, χωρίς να αποκατασταθεί έκτοτε ως σήμερα. Πέρα από τις αντιπαραθέσεις μεταξύ πολιτευμάτων όμως, στην ολιγαρχία υπάρχουν παράλληλα και έντονες, συχνά βίαιες αντιπαραθέσεις μεταξύ διεκδικητών της εξουσίας των αρχόντων, όπως είναι τα κόμματα. Οι πιο ριζικές αντιπαραθέσεις, στις συνθήκες που δημιούργησε η βιομηχανική επανάσταση, ήταν μεταξύ καπιταλιστών, κεφαλαιούχων, κατόχων των μέσων παραγωγής και προλεταρίων, των εργαζομένων, των σύγχρονων δούλων, χωρίς τη δυνατότητα, ωστόσο να πουλιόνται όπως ήταν οι παραδοσιακοί δούλοι.

Μετά τη Γαλλική επανάσταση και τις άλλες αντίστοιχες, σε όλο τον κόσμο, αναμενόμενο θα ήταν να ακολουθήσει η (ενδεχομένως βίαιη πάλι) μετάβαση στη δημοκρατία. Στράβωσε. Αντ΄ αυτής, λόγω των συνθηκών που είχε δημιουργήσει η βιομηχανική επανάσταση, αλλά και της συγκυρίας ιδιοφυών ηγετών, όπως ο Μαρξ και αργότερα ο Λένιν, επικράτησε η αντιπαλότητα μεταξύ ολιγαρχικών, καπιταλιστών και προλεταρίων. Η δημοκρατία ξεχάσθηκε. Και οι δύο παρατάξεις κατηγορούν τους αντιπάλους για αντιδημοκρατική στάση. Έχουν και οι δύο δίκιο. Οι ολιγαρχικές πολιτείες καμώνονται πως είναι δημοκρατικές χωρίς να είναι. Και οι σοσιαλιστικές, καμώνονται πως είναι δημοκρατίες, αφού δεν επιτρέπουν σε καπιταλιστές να έχουν οιονεί δούλους τους εργαζομένους. Φυσικά σε κανένα από αυτά τα καθεστώτα η πρόσβαση του δήμου, του συνόλου του οργανωμένου λαού, στις εξουσίες δεν είναι εφικτή. Στις ποικίλες εκδοχές της ρεπούμπλικας ο δήμος επιλέγει μεταξύ προεπιλεγμένων από τα κόμματα ποιοι θα τον εκπροσωπήσουν, ενώ ο ίδιος ο δήμος μένει αμέτοχος στη λήψη αποφάσεων, υποχρεωμένος από τη νόμιμη βία της εξουσίας να υπακούει. Στις ποικίλες εκδοχές του σοσιαλισμού οι άρχοντες εκλέγονται από τα σώματα των προλεταρίων, που ψηφίζουν προεπιλεγμένους από το μοναδικό κόμμα τους εκπροσώπους τους. Λείψανα δημοκρατίας έχουν απομείνει σε χώρες που δεν βρέθηκαν ποτέ υπό ξένη κατοχή: Π.χ. στην Ελβετία, με σημαντικό ρόλο των δημοψηφισμάτων και στις ΗΠΑ με τη λειτουργία των ορκωτών δικαστηρίων.

Μήπως είναι καιρός να αγωνισθούμε για τη δημοκρατία;

 

 

 

 

ΔΕΝ ΞΕΡΩ ΤΙ ΝΑ ΣΚΕΦΤΩ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογιας, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 8 Φεβρουαρίου 2019

“Φονιάδες των λαών, Αμερικάνοι!” Κραυγάζει ο λαός και όχι μόνο εδώ. Δίκιο έχει. Αναρωτιέμαι αν άλλο έθνος έχει σφάξει τόσο πολλούς όσο οι Αμερικάνοι. Εξολόθρευσαν στον τόπο τους τούς ντόπιους. Εκατομμύρια κόσμου. Ερήμωσαν την Αφρική από τους κατοίκους της, παίρνοντάς τους δούλους. Σε κάθε πόλεμο σκοτώνουν. Όχι αμυνόμενοι μέσα στην πατρίδα τους. Και όχι μόνο ενόπλους. Μέσα σε κλάσμα δευτερολέπτου, δυο φορές εξόντωσαν εκατοντάδες χιλιάδες αμάχους. Το θυμάμαι, παιδάκι ήμουν. Και πανηγύριζα γι΄ αυτή την “επιτυχία” των συμμάχων μας!

Σε μια κοινωνία, για να διατηρηθεί η τάξη, πρέπει να υπάρχουν κάποιοι “άρχοντες” οι μόνοι που επιτρέπεται να ασκούν νόμιμα βία. Άμυνα υπάρχει όταν υφίσταται απειλή παρούσα και άδικη. Τότε η αποφυγή της βίας δεν την αποσοβεί, απλώς αλλάζει το θύμα. Στον πόλεμο δεν υπάρχει χρόνος να ελεγχθεί ποιος έχει δίκιο και ποιος άδικο. Όλοι βρίσκονται σε άμυνα και η βία εκατέρωθεν θριαμβεύει. Οι ΗΠΑ, θέλομε-δε-θέλομε, είναι μια υπερδύναμη, μάλλον είναι Η Υπερδύναμη. Ισχυροί υπάρχουν κι άλλοι, όπως οι Κινέζοι και οι Ρώσοι. Και σε μια σύρραξη κανένας δεν μπορεί να προβλέψει ποιος θα νικήσει. Βάσιμα, με τις υπάρχουσες ενδείξεις, για πρώτη φορά στην ιστορία, νικητής δεν θα υπάρξει, όλοι ανεξαιρέτως οι άνθρωποι πάνω στον πλανήτη μας θα είμαστε ηττημένοι. Αυτή η υψηλή πιθανότητα κάνει ιδιαίτερα υπεύθυνους τους ισχυρούς, και μάλιστα την Υπερδύναμη. Κι αυτή την απειλή χρησιμοποιούν οι σχετικά αδύναμοι κρατώντας σε ομηρία τους μεγάλους. “Αν δεν κάνετε ό,τι θέλω εγώ, θα φθάσω στα άκρα που οδηγούν στον Γ΄ (Τελικό) Παγκόσμιο Πόλεμο”. Κανένας δεν ξέρει πώς θα εξελιχθεί μια τοπική διένεξη, που, καθαυτή μικρής σημασίας, μπορεί όμως να αποτελέσει το έναυσμα για γενικότερη αναταραχή. Προκειμένου να αποφύγουν τέτοιο ενδεχόμενο, οι ισχυροί όχι σπάνια αναγκάζονται να αδικούν αδίστακτα τους “προστατευόμενούς” τους, για να αποφευχθεί ο γενικευμένος όλεθρος. Τα περιγράφει ο Θουκυδίδης, στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Όποτε συμπλησίαζαν να κάνουν ανακωχή οι “μεγάλοι”, οι Αθηναίοι και οι Σπαρτιάτες, ξεσηκώνονταν οι προστατευόμενοί τους σε άλλες πολιτείες (π.χ. Κορίνθιοι) και δεν τους άφηναν, διότι αυτό θα σήμαινε να χάσουν την προστασία των ισχυρών. Έτσι, η γη χωρίσθηκε στη Γιάλτα σε σφαίρες επιρροής και αποφεύχθηκε για πολλές δεκαετίες ως τώρα ένας τρίτος παγκόσμιος πόλεμος, παραδίδοντας όμως, ερήμην τούς χωρίς άμυνα μικρούς στους συμφωνημένους “προστάτες” τους.

Αυτή τη στιγμή προεδρεύει στις ΗΠΑ κάποιο άτομο, εκλεγμένο με οριακή πλειοψηφία. Η γενική στάση του είναι ό,τι χειρότερο προσωπικά πιστεύω. “Πρώτα η Αμερική!”, φωνάζει κι αυτό δεν διαφέρει από το “Deutschland über alles”, η Γερμανία πάνω από όλους, που διατυμπάνιζε ο μεγαλύτερος προγραμματισμένος σφαγέας που έχει να παρουσιάσει η ιστορία. Σ΄ αυτό το πλαίσιο, ο Πρόεδρος παίρνει δραστικά μέτρα εναντίον των μεταναστών και αθετεί την υπογραφή της Αμερικής για τον περιορισμό της ρύπανσης του πλανήτη. Κάνει ό,τι μπορεί για να καταστήσει την Αμερική αδιαφιλονίκητο ηγέτη όλης της Σφαίρας, μόνο έθνος που θα μπορεί “νόμιμα” να ασκεί βία όποτε νομίζει. Χωρίς έλεγχο. Τι άλλο θέλω για να τον αντιπαθώ;

Για πολλές δεκαετίες βρισκόμαστε κάτω από την επιρροή των ΗΠΑ. Είμαστε χειροπόδαρα δεμένοι. Μετά από μια βραχεία περίοδο Βρετανικής κυριαρχίας, οι Αμερικανοί μας διευθύνουν. Στον καταστροφικό εμφύλιο πόλεμο, αντί να προωθήσουν την ειρήνευση που θα μας έσωζε από τον όλεθρο, προτίμησαν να μας χωρίσουν με ποταμούς ελληνικού αίματος εκατέρωθεν που ακόμη μας στοιχειώνουν. Αυτό τους συνέφερε. Όταν νόμισαν πως μπορούσαμε να ασκήσουμε υποτυπώδη, ανεξαρτησία, μας επέβαλαν (ή ανέχθηκαν) το καθεστώς που στον τόπο τους θα ήταν απαράδεκτο, δικτατορία. Και αυτή οδήγησε στην Κυπριακή τραγωδία. Με το να μπούμε στο ΝΑΤΟ, αποκτήσαμε σαφείς αντιπάλους, τους ομόδοξους Ρώσους. Αν αυτοί μας απειλήσουν, η Συμμαχία θα ενεργήσει, μόνον αν αυτή κρίνει πως υπάρχει απειλή, ενώ σε μια σύρραξη της Συμμαχίας μαζί τους, θα είμαστε ο πρώτος στόχος, όπως στόχοι βομβαρδισμών στις αεροπορικές επιδρομές ήταν τα γεφύρια, που κάτωθέ τους καταφεύγαμε για να μην μας πάρουν οι αδέσποτες. Σε όλες τις άδικες απειλές των γειτόνων μας εναντίον μας ή εναντίον των Κύπριων αδελφών μας, στάθηκαν στο πλευρό εκείνων, ή, στάθηκαν ουδέτεροι, έστω και αν είχαμε καταφανώς εμείς δίκιο κι αυτοί άδικο.

Και, ξαφνικά, εδώ και λίγα χρόνια, με τον απαίσιο ηγέτη της απαίσιας Υπερδύναμης, για πρώτη φορά, βλέπομε τη Συμμαχία και τους Αμερικανούς να βρίσκονται, άλλοτε έμμεσα κι άλλοτε πιο άμεσα στο πλευρό μας, εναντίον των κακών γειτόνων μας. Στα θέματα εκμετάλλευσης της θάλασσας προειδοποιούν ανοικτά τους Τούρκους να μας αφήσουν να κάνουμε τη δουλειά μας. Στην αντιπαλότητά μας με τους βόρειους γείτονές μας, οι προηγούμενοι είχαν δεχθεί, μαζί με τη συντριπτική πλειοψηφία όλου του κόσμου διεθνώς, να είναι πολίτες της Δημοκρατίας της Μακεδονίας, απόγονοι του Μεγαλέξανδρου. Και ξαφνικά τους πίεσαν να μετριάσουν τις παράλογες απαιτήσεις τους. Τι έγινε;

Έτσι ήλθαν τα πράγματα και, μετά από χρόνια, τα συμφέροντά μας συμπλέουν με της Αμερικής. Της δώσαμε άλλωστε ανταλλάγματα, στρατιωτικές βάσεις όπου θέλουν στην περιοχή μας, χωρίς μα και μου. Και τώρα, ψάχνομαι εγώ να ζυγίσω. Να είμαι με το μέρος της Αμερικής και του αλλοπρόσαλλου ηγέτη της, όταν είναι η μόνη περίοδος που ενισχύει τα εθνικά μας συμφέροντα ή να είμαι εναντίον του; Αυτή η στάση των Αμερικανών είναι το αποτέλεσμα μιας πολιτικής που τη σχεδίασε και την υλοποίησε ένας υπουργός, ιδεολογικά αντίπαλος των ΗΠΑ, και τον οποίον εμείς αποπέμψαμε από το Υπουργείο μας των Εξωτερικών. Πρόσφερε προφανώς ανταλλάγματα, που για πολλούς από εμάς είναι απαράδεκτα ή άγνωστα. Μα την αλήθεια, έχω ζαλιστεί. Δεν ξέρω τι να κάνω.

Πώς ονειρεύομαι την πατρίδα μου στο μέλλον; Πρέπει να καταγράψω τα προβλήματά μας, να τα ιεραρχήσω. Να αποδεχθώ να στερηθώ κάποια προνόμια ιεραρχικά ασήμαντα, για χάρη άλλων, ιεραρχικά πιο σημαντικών. Είναι αδύνατο να τα έχουμε όλα δικά μας. Και να υπολογίσω πώς συμβιβάζονται με τα συμφέροντα των ισχυρών, που πρέπει να τους επιλέξω με συνέπεια όσο γίνεται στις ήδη ανειλημμένες υποχρεώσεις μας. Μετά τι κάνω; Μια προώθηση των κοινών συμφερόντων μας (πάντοτε υπάρχουν κοινά συμφέροντα) με τους γύρω μας. Θα χρειασθεί φυσικά να κάνουμε παραχωρήσεις. Ήδη προωθήθηκαν σημαντικές συνεργασίες, με Κύπρο, Ισραήλ, Αίγυπτο, άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής και (ενδεχομένως) βόρειους γείτονές μας. Αυτές οι θέσεις μας μάς κάνουν ισχυρότερους απέναντι σε όποιους “ισχυρότερους” θέλουν να μας επιβάλουν τη θέλησή τους ενάντια στις δικές μας.