ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 30 Σεπτεμβρίου 2021, dimitrissideris.wordpress.com

Ψάχνω για νύφη ή είμαι γέρος και ψάχνω για ταίρι στο γιο μου. Τι χαρακτηριστικά πρέπει να έχει αυτή; Οι πρόγονοί μας συνόψιζαν το άριστο στον άνθρωπο: Καλός καγαθός, με ομορφιά και αρετή. Το πρώτο στοιχείο χαρακτηρίζει ό,τι καλύτερο για το αισθητό Εγώ, να είναι ωραίος δηλαδή κάποιος, να έχει εμφάνιση αντιληπτή με τις αισθήσεις μας ευχάριστη, αρμονική στο φυσικό περιβάλλον του. Το δεύτερο είναι το ό,τι καλύτερο για το κοινωνικό Εγώ, να είναι σωστός στις συναλλαγές του με το κοινωνικό, το έλλογο περιβάλλον του. Εντάξει όλα αυτά, αλλά εγώ θα ζήσω μια ζωή δίπλα σ΄ αυτή τη γυναίκα. Αυτό που με ενδιαφέρει δεν είναι η σχέση της με το φυσικό και το κοινωνικό περιβάλλον της, αλλά με εμένα. Αυτό πώς περιγράφεται;

Όχι, δεν περιγράφεται. Για να περιγραφεί πρέπει να εκδηλωθεί διαμέσου του αισθητού και του κοινωνικού Εγώ. Αλλά μόλις έτσι εκδηλωθεί, παύει να είναι ο μοναδικός, άβατος εαυτός της. Έχομε συνηθίσει να εκτιμούμε τους ανθρώπους γύρω μας στη βάση αισθητών και κοινωνικών χαρακτηριστικών. Αυτή η γυναίκα δεν είναι στραβοκάνα, δεν είναι ούτε παχιά ούτε στέκα, δεν είναι αλλοίθωρη, χαμογελά ευχάριστα δείχνοντας μια σειρά από κάτασπρα στρωτά δόντια, έχει δέρμα λείο, ροδαλό, είναι χάρμα ἰδέσθαι. Επιπλέον είναι η δήμαρχος ή ιατρός ή ζωγράφος ή πιανίστρια. Με αυτά τα στοιχεία ξεκινώ για να δω αν μου ταιριάζει. Ναι, αλλά εγώ θα ζήσω σε άμεση επαφή μαζί της. Τις νύχτες που θα είμαστε μόνοι, δεν κοιτάζω την ομορφιά της. “Λυχνίας σβεσθείσης πάσα γυνή Λαΐς“. Όταν ο Διογένης περιφρόνησε την πανέμορφη, πανέξυπνη, πάμπλουτη εταίρα Λαΐδα, αυτή ενοχλήθηκε, τον πλησίασε και του πρόσφερε μια βραδιά μαζί της δωρεάν. Ο κυνικός δεν είχε τίποτε να χάσει και δέχτηκε. Η Λαΐδα όμως, για να τον εκδικηθεί, όταν έσβησαν τα φώτα, έβαλε στη θέση της μια δούλη της κακάσχημη. Αυτός δέχθηκε τις ερωτικές θωπείες της, αλλά το πρωί είδε το πάθημά του, ενώ η εταίρα φρόντισε να το μάθει όλη η Κόρινθος. Ο Διογένης δεν πτοήθηκε και είπε την παραπάνω ατάκα. Όπως συζώντας στενά με τη σύντροφό μου δεν ενδιαφέρομαι πρώτιστα για την ομορφιά της, έτσι δεν ενδιαφέρομαι και για τις κοινωνικές πιστοποιήσεις της προσωπικότητάς της για τα πτυχία ή τις τιμές που της αποδίδει η πολιτεία. Ενδιαφέρομαι για τον Άνθρωπο, για το νοητό Εγώ του, το άβατο για όλους. Λοιπόν;

 Ο μόνος τρόπος για να προσεγγισθεί το νοητό Εγώ είναι ο διαλεκτικός. Δεν μπορώ να μπω μέσα στον άλλο, να σκέφτομαι, να συγκινούμαι, να θέλω τα ίδια όπως αυτός. Όμως μπορώ να επικοινωνήσω αμφίδρομα μαζί του. Μιλώ ή ρωτώ και ο άλλος σχολιάζει ή απαντά. Τώρα μέσα στο νου μου έχω και ό,τι εγώ σκέφτηκα, αισθάνθηκα ή θέλησα, και την περιγραφή της ανταπόκρισης στα όσα προσέλαβε ο άλλος. Μέσα στον  ίδιο νου, το δικό μου, βρίσκονται και τα δύο, και η δική μου άποψη και του άλλου, μπορώ να τις συγκρίνω λοιπόν και να καταλάβω αν είναι συμβατές. Το ίδιο γίνεται στη νόηση του άλλου. Έτσι προσεγγίζουν, διαλεκτικά, η μία την άλλη οι δυο διαφορετικές νοήσεις. Και ακριβώς αυτό είναι που μετράει περισσότερο στη σχέση μεταξύ δύο ανθρώπων, όπως είναι μεταξύ ενός άνδρα και μιας γυναίκας στο αντρόγυνο, αλλά και στη φιλία δυο ανθρώπων. Ασφαλώς αυτού του είδους η επικοινωνία δεν είναι μόνο λεκτική, λογική, αλλά γίνεται και με κάθε άλλο δυνατό τρόπο. Είναι ο τόνος και η ένταση της φωνής, η συνοδεία από γέλιο ή κλάμα, η χειρονομία, είναι και το πώς ανταποκρίνεται το άλλο πρόσωπο στη θωπεία μου στο σύνολο της συμπεριφοράς μου, είναι το αν η ανταπόκριση είναι θετική, μια πρόκληση για περαιτέρω συνέχιση της επαφής μας, ή αρνητική. Είναι ακόμη το αν απολαμβάνουμε κι οι δυο το ίδιο αντικείμενο, το ίδιο φαινόμενο. Κρατώ το χέρι της αγαπημένης μου βλέποντας ένα θεατρικό έργο και τη στιγμή που εγώ συγκινούμαι νιώθω και το δικό της χέρι ιδρωμένο από παρόμοια συγκίνηση.

Δεν αμφισβητώ την αξία των αντικειμενικών αισθητών και κοινωνικών κριτηρίων. Οι πρόγονοί μας τα έβαζαν σε ίση μοίρα: “καλός καγαθός”. Και φυσικά, αν είναι αρνητικά, μπορούν να απειλήσουν την οποιαδήποτε προσωπική, μοναδική, επαφή. Την αγαπημένη μου δεν την έχω δίπλα μου μόνο τη σκοτεινή νύχτα, την έχω και τη μέρα. Τη θαυμάζουν και με ζηλεύουν οι άλλοι που μας βλέπουν μαζί. Μαζί οι δυο μας μοιραζόμαστε τους ρόλους μας, που είναι κοινωνικοί, μας εξασφαλίζουν την επιβίωσή μας και την επιβίωση των παιδιών μας αν έχουμε κάνει οικογένεια. Όμως το σημαντικό πάνω από όλα αυτά είναι η αυστηρά προσωπική, διαλεκτική σχέση μας, ο ισχυρός δεσμός μας.

Τόση ταύτιση είναι βέβαια σπάνια. Οπωσδήποτε θα υπάρξουν κάποτε διαφορές ή και αντιθέσεις, συγκρούσεις. Σημασία όμως έχει η ένταση και η διαχρονικότητα τέτοιων περιστατικών. Καθένας οφείλει, όσο είναι νέος, να ασκείται στην ανοχή διαφοροποιήσεων ήσσονος σημασίας, οφείλει να προσαρμόζεται στη συμπεριφορά του άλλου, να προσπαθεί. φυσικά, να εξηγήσει στον άλλο τις δικές του θέσεις, αλλά να ανεχθεί να μην γίνουν όλες αποδεκτές, και να προσπαθεί να κατανοήσει τις θέσεις του(ης) συντρόφου του και να συμμορφωθεί μ΄ αυτές, εφόσον δεν προσβάλλουν ζωτικά στοιχεία της προσωπικότητάς του. Οφείλει γι΄ αυτό να ξέρει πρωτ΄ απ΄ όλα τον εαντό του, τι είναι σημαντικό, αδιαπραγμάτευτο, γι΄ αυτόν και τι μπορεί να το θυσιάσει για χάρη των άλλων, των πολλών που απολαμβάνει. “Γνῶθι σαυτόν“, είναι ένα από τα Δελφικά παραγγέλματα. Η αυτογνωσία είναι προϋπόθεση για μια σωστή επιλογή συντρόφου. Και δεν είναι εύκολη. Πολλά στοιχεία από τη συμπεριφορά μας, ακόμη και τις σκέψεις μας και τα συναισθήματα και τις θελήσεις μας δεν καθοδηγούνται μόνο από τις περιοδικές ταλαντώσεις της βούλησής μας, όπως είναι η περιοδική πείνα, δίψα, ερωτικός ίμερος κλπ, ούτε είναι απάντηση σε εξωγενή ερεθίσματα που επιδρούν πάνω μας. Μπορούν να υπαγορεύονται και από κρυμμένα αίτια, απωθημένα στο υποσυνείδητό μας, ξεχασμένα, αλλά όχι νεκρά. Η αυτογνωσία, όπως με την αυτοανάλυση, μπορεί να βοηθήσει, αλλά χρειάζεται αγώνα, όχι σπάνια επώδυνο.

Τέτοιος δεσμός μπορεί να είναι ισόβιος, αλλά όχι αιώνιος. Ο χωρισμός θα έλθει και το αναπόδραστό του γίνεται αναγκαστικά δεκτό. Όποιος(α) έφυγε πρώτος δεν είναι πια στο πλάι εκείνου(ης) που έμεινε. Έχοντας όμως συμβάλει στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς όποιου(ας) μένει εξακολουθεί να ζει μέσα του(ης).

ΑΠΩΛΕΙΑ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 28 Σεπτεμβρίου 2021

• 

• 

Θεμελιώδη υπαρξιακά ρήματα είναι τα: έχω, είμαι και θέλω. Εγώ ο αισθητός, η υλική υπόστασή μου σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον μου, είμαι ό,τι Εγώ ο νοητός έχω και Εγώ ο κοινωνικός, η κοινωνική υπόστασή μου σε σχέση με το έλλογο περιβάλλον μου, είμαι ό,τι Εγώ ο νοητός θέλω. Εγώ ο αισθητός περιλαμβάνω ό,τι Εγώ ο νοητός εννοώ με την κτητική αντωνυμία  “MOY”. Εγώ είμαι το σώμα ΜΟΥ που περικλείεται από το δέρμα ΜΟΥ, είμαι τα ποικίλα όργανά ΜΟΥ, η καρδιά, το συκώτι, ο εγκέφαλός ΜΟΥ, τα πόδια ΜΟΥ, όλα αυτά νευρικά και λειτουργικά συνδεδεμένα μεταξύ τους, αλλά είμαι και τα στεντ στα στεφανιαία ΜΟΥ, η τεχνητή οδοντοστοιχία ΜΟΥ, το ξύλινο ποδάρι ΜΟΥ, γιατί είμαι ακρωτηριασμένος, που συνδέονται λειτουργικά, όχι νευρικά, με το υπόλοιπο σώμα μου. Και είμαι ακόμη, αφού χρησιμοποιώ την κτητική αντωνυμία, η οικογένειά ΜΟΥ, η περιουσία ΜΟΥ, η πατρίδα ΜΟΥ, για τα οποία, ωστόσο, αναγνωρίζω πως μπορεί να υπάρχουν και άλλοι συνιδιοκτήτες. Το σημαντικό είναι πως ό,τι έχω το κάνω ό,τι θέλω, το μεταχειρίζομαι, το υπερασπίζομαι από άλλους, αλλά μπορώ ακόμη και να το καταστρέψω. Προπάντων, αν το στερηθώ, Εγώ ο νοητός υποφέρω.

Η απώλεια έχει πάντοτε ένα τραγικό στοιχείο. Είτε για αντικείμενο μιλάμε είτε για ένα πρόσωπο, αυτό είναι ένα μέρος του Εγώ μας, ένα μέρος του εαυτού μου. Η απώλειά του με κάνει να υποφέρω, μερικές φορές αφάνταστα, καθώς η λειτουργική σύνδεσή του με εμένα μπορεί να είναι ζωτική, υπαρξιακή. Αρκετοί είναι εκείνοι που, επειδή έχασαν κάτι ζωτικό γι΄ αυτούς, έχασαν και τη ζωή τους. Κάποιοι αυτοκτόνησαν επειδή πτώχευσαν, έχασαν την περιουσία τους και η Πηνελόπη Δέλτα αυτοκτόνησε επειδή έχασε την πατρίδα της. Αγαπώ σημαίνει ότι γίνομαι ένα με ό,τι αγαπώ. Κι η αφομοίωση έχει διττή σημασία. Αγαπώ το παιδί μου και είμαι έτοιμος να θυσιασθώ γι΄ αυτό, είναι το παιδί ΜΟΥ. Αλλά αγαπώ και το κατσικάκι ΜΟΥ, και είμαι έτοιμος να το σφάξω και να το φάω. Τρώγοντάς το, ενώνομαι μαζί του, το αφομοιώνω, όπως ενώνομαι διαμέσου της αγάπης με ό,τι άλλο αγαπώ, αλλά στην κτητική αγάπη μηδενίζω την ύπαρξη του αγαπώμενου πράγματος. Άλλες φορές, δεν φθάνω στην απώλεια της ύπαρξής μου, αλλά μόνο, ενός μέρους μου, διότι η παρουσία του είναι επιβλαβής, απειλητική. Το πόδι ΜΟΥ μολύνθηκε και έπαθε γάγγραινα, που τείνει να καταλάβει ολόκληρο τον οργανισμό ΜΟΥ. Η μόνη ελπίδα για να σωθώ είναι ο ακρωτηριασμός. Υποφέρω, αλλά τον κάνω εκούσια. Το ίδιο εκούσια, υποβάλλομαι σε κολεκτομή, διότι το παχύ έντερό ΜΟΥ ανέπτυξε καρκίνο. Μου μένουν αναπηρίες, αλλά ζω! Στις τελευταίες συνθήκες η οδυνηρή απώλεια ενέχει στοιχεία ανακούφισης, λύτρωσης. Και τέτοια ανακούφιση μπορεί να έχει ατομική ή και κοινωνική σημασία.

Ο Αριστοτέλης στα μέλη της οικογένειας περιλάμβανε τον πατέρα, τη μητέρα, τα τέκνα και τους δούλους. Η συζυγική σχέση άνδρα και γυναίκας, γαμική, αντιστοιχεί στην πολιτική μορφή εξουσίας. Ελεύθερα, αλλά άνισα τα μέλη της. Η σχέση πατέρα-τέκνων, τεκνοποιητική, αντιστοιχεί στη βασιλική μορφή εξουσίας. Η σχέση δεσπότη-δούλου αντιστοιχεί στη δεσποτική μορφή εξουσίας. Ο Σταγειρίτης θεωρεί ότι ο δούλος είναι ανθρώπινο ον, με περιορισμένο λόγο όμως, τόσον όσος του αρκεί για να αντιλαμβάνεται τι τον διατάσσει ο κύριός του και να το εκτελεί. Ο δεσπότης σκέφτεται, ο δούλος χειρωνακτεί. Έναντι αυτού, ο αφέντης εξασφαλίζει στο δούλο τροφή, στέγη, ένδυση και υπεράσπιση έναντι ξένων που θέλουν να τον βλάψουν. Η κατάσταση ήταν χειρότερη στη Ρωμαϊκή εποχή, όταν ο δούλος θεωρούνταν πράγμα, res, που χρησιμοποιείται, αγοράζεται, καταστρέφεται. Και ακόμη χειρότερη ήταν η κατάσταση στην περίοδο της αποικιακής δουλείας, όταν π.χ. στις νότιες Πολιτείες των ΗΠΑ, υπήρχαν ακόμη και εκτροφεία δούλων, όπου οι γυναίκες γεννούσαν και μεγάλωναν τα παιδιά τους για να πουληθούν δούλοι. Κι όμως, κάποτε η δουλεία καταργήθηκε, επίσημα τουλάχιστον, διότι τα ίχνη της εξακολουθούν να υπάρχουν. Αξίζει να σημειωθεί η Ελληνική πρωτοπορία, αφού η δουλεία στον τόπο μας καταργήθηκε με το πρώτο Σύνταγμα 1822. Συγκριτικά Αγγλία 1833, ΗΠΑ 1865. Οι δούλοι όμως ήταν κτήμα του αφέντη τους, τους είχε αυτός. Γιατί καταργήθηκε το σύστημα; Καταργήθηκε, για παρόμοιο λόγο, που δεχόμαστε να μας γίνει ακρωτηριασμός. Η διατήρηση της δουλείας είχε γίνει είτε ιδιαίτερα δαπανηρή, τόσο που η συντήρηση των δούλων δεν αντιστάθμιζε τα οφέλη από τη διατήρησή της, ή και επιβλαβής, όταν άρχιζαν εξεγέρσεις των δούλων.

Επανέρχομαι στο τραγικό προσωπικό επίπεδο. Η απώλεια δεν αποκλείεται κάποιες φορές να συνοδεύεται με ανακούφιση, καθώς το υλικό και προπάντων ψυχικό κόστος της συντήρησής του κτήματος γίνεται μεγαλύτερο από την ωφέλεια και την απόλαυση της κατοχής του. Υπάρχει, ωστόσο, η συνένωση υπάρξεων με αγάπη. Κάποια κτητικότητα υπάρχει πάντοτε σε κάθε αγάπη, όταν λέω “η αγαπημένη ΜΟΥ”. Ωστόσο, ξεχωρίσαμε ήδη την καθυπεροχήν κτητική από τη δημιουργική αγάπη, που στην τελευταία υπάρχει απόλυτος σεβασμός στην υπόσταση του αγαπώμενου προσώπου με δυνητική πιθανότητα δημιουργίας, νέας ύπαρξης ή νέου έργου. Δεν παύει, ωστόσο, το ενδεχόμενο, ακόμη και σε τέτοιες περιπτώσεις, η απώλεια, οσοδήποτε επώδυνη και αν είναι, να είναι λυτρωτική. Το αγαπώμενο πρόσωπο πάσχει βαριά, επώδυνα και ανίατα. Ο θάνατος πλησιάζει ακάθεκτος, αλλά καθυστερεί και το πρόσωπο υποφέρει· κι εγώ, που το αγαπώ, πονώ μαζί μ΄ αυτό. Η απώλειά του θα είναι έσχατα οδυνηρή, όπως κάθε απώλεια, όμως λυτρωτική. Η ακραία περίπτωση αφορά την επώδυνη και ανίατη δική ΜΟΥ πάθηση. Η ζωή ΜΟΥ είναι απόλυτα, μοναδικά δική ΜΟΥ, αφορά και το μοναδικό, νοητό Εγώ ΜΟΥ. Η απώλειά της θα είναι συνάμα λυτρωτική και οδυνηρή. Ή μήπως όχι; “Τὸ φρικωδέτερον οὖν τῶν κακῶν ὁ θάνατος οὐθέν πρὸς ἡμᾶς, ἐπειδὴ περ ὃταν μὲν ἡμεῖς ὦμεν, ὁ θάνατος οὐ πάρεστιν, ὃταν δὲ ὁ θάνατος παρῇ, τόθ΄ ἡμεῖς οὐκ ἐσμὲν” (Επίκουρος, κατά Διογένη Λαέρτιο). Το φριχτότατο λοιπόν αυτό κακό, ο θάνατος, δεν πρέπει να μας σκοτίζει, γιατί όσο εμείς υπάρχομε, ο θάνατος δεν υπάρχει, κι άμα έρθει ο θάνατος, εμείς δεν υπάρχομε. Σε τέτοιες περιπτώσεις η απώλεια της ζωής είναι λυτρωτική! Οδυνηρή μπορεί να είναι η μεταβατική διαδικασία. Δικαίως, λοιπόν, ευχόμαστε: “Χριστιανὰ τὰ τέλη τῆς ζωῆς ἡμῶν, ἀνώδυνα, ἀνεπαίσχυντα, εἰρηνικά, καὶ καλὴν ἀπολογίαν τὴν ἐπὶ τοῦ φοβεροῦ βήματος τοῦ Χριστοῦ, αἰτησώμεθα“. Θλιβερή προσπάθεια παρηγοριάς στις προσωπικές μας απώλειες! Όσο αναπόφευκτη είναι η υπαρξιακή απώλεια, ο θάνατος, τόσο ισχυρή είναι η δύναμη της ζωής, που μας κάνει να προσπαθούμε.

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 25 Σεπτεμβρίου 2021

Βλέπω σε μια γωνιά ενός δρομάκου την επιγραφή: “Απαγορεύεται η ρίψη απορριμμάτων”. Ο τόπος είναι γεμάτος σκουπίδια, ενώ φιλόζωοι έχουν αφήσει υπολείμματα τροφών για τα καημένα τα γατάκια που είναι αρκετά γύρω γύρω. Κι αναρωτιέμαι. Τι νόημα έχει η επιγραφή; Η λέξη “απαγορεύεται” σχετίζεται στενά με το δίκαιο. Η εικόνα που βλέπω κουρελιάζει κάθε έννοια δικαίου.

Οι δεοντολογικοί κανόνες, που μας λένε τι πρέπει να κάνουμε ή να μην κάνουμε και πώς να συμπεριφερόμαστε, χωρίζονται βασικά σε δύο κατηγορίες. Και οι δύο εκφράζουν τη βούληση της κοινωνίας. Όμως το δίκαιο διαστέλλεται από τις άλλες δεοντολογικές επιταγές κατά το ότι περιβάλλεται από την εγγύηση της κοινωνίας, η οποία εκφράζεται με την κύρωση και την αναγκαστική επιβολή. Χωρίς αυτήν το δίκαιο αποβαίνει νεκρό γράμμα. Όλοι οι άλλοι δεοντολογικοί κανόνες μπορούν να περιληφθούν στο γενικό πλαίσιο της ηθικής, που κανένας δεν εγγυάται την τήρησή της, μολονότι δεν αποκλείεται να υπάρχουν κυρώσεις για τις παραβάσεις, μερικές φορές πολύ σκληρές, αλλά αυτές δεν προβλέπονται από κανένα κανόνα. Ή, μερικές φορές προβλέπονται από μεταφυσικούς κανόνες. Τους επιβάλλει μια μεταφυσική Δύναμη, που προβλέπει τιμωρίες κι αυτές μπορεί να είναι επίγειες, ως τον αφορισμό που θέτει τον παραβάτη εκτός κοινωνίας, ή, ακόμη κι αν αυτές αποφευχθούν, είναι επουράνιες, με αιώνια κόλαση. Σ΄ αυτές τις περιπτώσεις οι εκφραστές της ηθικής όμως δεν έχουν την εγγύηση της κοινωνίας, αλλά της μεταφυσικής Δύναμης, έστω κι αν η κοινωνία δέχεται (δεν μπορεί να κάνει κι αλλιώς) το κύρος της. Καθώς μεταφυσικό είναι ό,τι δεν μπορεί να γίνει αντιληπτό με τις αισθήσεις μας, η ισχύς των εκπροσώπων του είναι αυθαίρετη. Στην κυριολεξία. Εκλέγονται δηλαδή από τον εαυτό τους, ο ένας από τον άλλον.

Ένα πρώτο στοιχείο στο δίκαιο είναι η πηγή του δεοντολογικού γεγονότος και η μορφή του. Απαγορεύεται η ρίψη απορριμμάτων. Ποιος την απαγορεύει; Έπειτα, διαθέτει το δίκαιο όργανα για την τήρηση των κανόνων, αστυνομία, δικαστήρια κλπ. Η επιγραφή “απαγορεύεται”, χωρίς να αναφέρεται η πηγή της απαγόρευσης και χωρίς να υπάρχει όργανο για την επιβολή της, όχι μόνο δεν ισχύει, αλλά και κουρελιάζει το δίκαιο. Όποιος βλέπει την αφύλακτη απαγόρευση συνηθίζει να τη θεωρεί ανύπαρκτη και όταν τη συναντήσει σε πιο σημαντικό, φυλασσόμενο, μέρος αδιαφορεί. Πόσο πιο ανθρώπινο θα ήταν να έγραφε: “Η γειτονιά σάς παρακαλεί να μην αφήνετε εδώ τα σκουπίδια σας. Υπάρχει κάδος απορριμμάτων 50 μέτρα πιο πέρα. Ευχαριστούμε”. Αν δεν είναι από τη γειτονιά, αλλά π.χ. απόφαση του δήμου, αυτός πρέπει να προβλέψει να υπάρχει κάποιος μπάστακας εκεί, να επιβλέπει και να κόβει πρόστιμα. Να σημειώσουμε ότι τις περισσότερες φορές, η απλή εμφανής παρουσία του οργάνου για την τήρηση των κανόνων αρκεί για να συμμορφώνονται τα άτομα με τις επιταγές του χωρίς να, ή προτού, τελεσθεί η παράβαση. 

Το δεύτερο σημαντικό στοιχείο είναι η επίβλεψή της. Όπως τονίσθηκε ήδη, μια απαγόρευση που κανένας δεν επιβλέπει την τήρησή της είναι ανύπαρκτη. Και όχι μόνο ανύπαρκτη, αλλά και κλονίζει την έννοια της απαγόρευσης.

Το τρίτο στοιχείο είναι η ποινή. Η ποινή πρέπει να είναι γνωστή στον υποψήφιο παραβάτη ευθύς εξαρχής, με τη γνωστοποίηση της απαγόρευσης. Αλλιώς, δεν είναι ποινή, αλλά αυθαιρεσία. Και βέβαια έχει αποφασισθεί μαζί με την απαγόρευση.

Κανονικά, οι απαγορεύσεις σε μια κοινωνία αποσκοπούν στο γενικό καλό. Είναι τα διαδοχικά “ου” που περιλαμβάνονται θεσμικά στο δεκάλογο του Μωυσή. Έχουν βέβαια μεταφυσική προέλευση από το Θεό και δεν διασαφηνίζουν τις ποινές ούτε τον τρόπο επιτήρησής τους. Αυτά διευκρινίζονται παραπέρα από το Δευτερονόμιο της Πεντατεύχου. Στην Ελληνική κοινωνία, οι απαγορεύσεις εξαρχής είχαν ανθρώπινη προέλευση, μολονότι δεν έλειπαν και οι θεϊκές εντολές. Αυτές περιλαμβάνονται π.χ. στις επιγραφές που υπάρχουν στους Δελφούς και όχι μόνο, ή μεταδιδόμενες από στόμα σε στόμα με την ποικίλη παράδοση, σαν ηθικοί κανόνες. Θεσμοθετημένα υπάρχουν στα ποικίλα πολιτεύματα, που άρχισαν σαν βασιλείες, αλλά σε όλο τον Ελληνικό χώρο, πλην της Μακεδονίας, εξελίχθηκαν άλλοτε σε ολιγαρχίες, όπως στη Σπάρτη κι άλλοτε σε δημοκρατίες όπως στις Αθήνες. Τα πολιτεύματα αποσκοπούσαν στην ευδαιμονία των πολιτών, αλλά αυτή δεν ορίζεται αντικειμενικά. Υπονοεί το να σχηματίζει κάθε πολίτης το δικό του σκοπό και να τον επιδιώκει, ενώ χρέος της πολιτείας είναι να τον διευκολύνει να τον πετύχει χωρίς να εμποδίζει το αντίστοιχο στους άλλους πολίτες. Βέβαια, πρέπει να σημειωθεί ότι ακόμη και η δημοκρατία δεν περιλάμβανε στους πολίτες της όλους τους κατοίκους του αντίστοιχου χώρου. Οι δούλοι, οι μέτοικοι, οι γυναίκες και τα παιδιά δεν περιλαμβάνονταν στους πολίτες, σε εκείνους δηλαδή που μετείχαν στη λήψη αποφάσεων για ολόκληρη την κοινωνία. Στη δημοκρατικότερη πολιτεία όλων, στις Αθήνες, οι πολίτες ήταν μόνο 10% περίπου των κατοίκων. Παρόλα αυτά, ακόμη και εκεί οι νόμοι πρόβλεπαν κανόνες που προστάτευαν κάποια δικαιώματα των μη πολιτών. 

Τα τρία στάδια της απαγόρευσης δεν μπορούν να συμπίπτουν στο ίδιο πρόσωπο. Στην αρχαία Αθήνα για παράδειγμα, τους νόμους (απαγορεύσεις) αποφάσιζε το νομοθετικό σώμα (βουλή, εκκλησία του δήμου), την παράβαση του νόμου η δικαιοσύνη (βουλή, Ηλιαία, Άρειος Πάγος), ενώ η εκτέλεση της απόφασης (π.χ. θανάτωση) ανατίθενταν σε άλλα πρόσωπα. Αν κάποιος δικαστής έβλεπε πως πρέπει να καταδικάσει σε θάνατο έναν κατηγορούμενο και θα έπρεπε να είναι ο ίδιος δήμιος, θα δίσταζε να ψηφίσει την καταδίκη, μη αντέχοντας το βάρος της συνείδησής του να γίνει ο ίδιος φονιάς στερώντας τη ζωή από κάποιο συνάνθρωπό του. Ακόμη και σε μιαν απόλυτη μοναρχία, όπου ο μονάρχης είναι η μόνη βούληση της πολιτείας, και ο μόνος κριτής αν έγινε παράβαση, την απόφαση, π.χ. να θανατωθεί ή μαστιγωθεί ο ένοχος, την ανέθετε σε κάποιον άλλον. Αυτή τη στιγμή όμως δεν συζητώ την ακραία περίπτωση της θανατικής ποινής, αλλά την καθημερινότητα, που εξασφαλίζει το ευ ζην μιας κοινωνίας.

Η εντύπωσή μου είναι ότι στον τόπο μας αφενός γίνεται κατάχρηση της λέξης απαγορεύεται και αφετέρου η απαγόρευση δεν στηρίζεται σε επαρκή εγγύηση για την εφαρμογή της. Και σ΄ αυτό δεν φταίνε μόνον οι πολίτες, που συχνά τείνομε να τους ενοχοποιούμε για ασυδοσία. Υπάρχουν νόμοι που αποφασίσθηκαν, πράγμα σπάνιο, από όλα τα κόμματα στη βουλή και όμως ποτέ δεν εφαρμόσθηκαν. Πρόχειρα παραδείγματα που μου έρχονται στο νου είναι ο νόμος Διαμαντοπούλου για την παιδεία και η ομόφωνη απόφαση της διακομματικής επιτροπής το 2008 για τα δάση και την κλιματική αλλαγή. Αγνοήθηκαν από όλες τις κυβερνήσεις.  

ΔΕΝ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΩ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα. 23 Σεπτεμβρίου 2021

Αφού δεν είμαι πολιτικός ούτε κάτι σχετικό, πώς να καταλάβω; Ανοίγω λοιπόν το χάρτη του κόσμου και, με βάση τη γεωγραφία, που ελάχιστα μεταβάλλεται, προσπαθώ να εννοήσω τα όσα συμβαίνουν. Θυμάμαι και λίγη ιστορία από το σχολείο.

Από το 1492 που ανακαλύφθηκε από τους Ευρωπαίους μια νέα Ήπειρος, αποδύθηκαν σε ένα αγώνα μεταξύ τους οι ισχυροί για το ποιος θα εξοντώσει τους ανθρώπους για να κλέψει τον πλούτο τους στο Νέο Κόσμο. Ισπανοί και Πορτογάλοι ήταν στην αρχή. Όταν είδαν ότι ο ανταγωνισμός τους δε συνέφερε κανένα τους, κατέφυγαν στον αλάθητο αντιπρόσωπο του Θεού. Ο Πάπας πήρε την Υδρόγειο, με μια γραμμή τη χώρισε στα δύο κι έδωσε τη μισή, ανατολικά, στους Πορτογάλους και τη μισή, δυτικά, στους Ισπανούς. Άλλος λαός στον κόσμο δεν υπήρχε! Όμως σε λίγο μπήκαν στο παιχνίδι και οι Άγγλοι και οι Γάλλοι. Οι Ευρωπαίοι πολεμούσαν μεταξύ τους για το μεγάλο τρόπαιο, την Αμερική. Συγχρόνως, οι άρχοντες σε κάθε τόπο έστελναν εκεί τα πιο ζωηρά στοιχεία τους, μικρο- ή μεγαλο- εγκληματίες. Έτσι απαλλάσσονταν εδώ από τα επικίνδυνα άτομα που αφάνιζαν και έκλεβαν τους εκεί ιθαγενείς και έστελναν τους φόρους τους πίσω στην Ευρώπη, στα αφεντικά που είχαν αφήσει και που τους έστελναν ενισχύσεις όποτε τις χρειάζονταν. Ώσπου αυτά τα ζωηρά στοιχεία άρχισαν να εξεγείρονται κατά των Ευρωπαϊκών αφεντικών τους. Έγινε σε πολλά σημεία της Αμερικής περίπου την ίδια περίοδο. Το πιο σημαντικό ήταν η δημιουργία των ΗΠΑ στη Βόρεια Αμερική που ανεξαρτητοποιήθηκε από την Αγγλία το 1776. Όταν και άλλες Ευρωπαϊκές χώρες προσπαθούσαν να διατηρήσουν την κυριαρχία τους πάνω στις Αμερικανικές χώρες που είχαν σχηματίσει οι δικοί τους άνθρωποι, αλλά ζητούσαν τη χειραφέτησή τους από τις μητροπόλεις, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ J. Monroe διακήρυξε το 1823 το γνωστό δόγμα του, ότι περαιτέρω προσπάθειες των ευρωπαϊκών εθνών να αποικίσουν ή να αναμειχθούν στα πολιτικά πράγματα των κρατών της Βόρειας ή Νότιας Αμερικής θα μπορούσε να θεωρηθεί επιθετική ενέργεια, που απαιτεί παρέμβαση των ΗΠΑ. Έτσι σταμάτησε η επιθετική προσπάθεια των Ευρωπαίων ισχυρών να επεμβαίνουν στην Αμερική. Όμως, άρχισε η επιθετική προσπάθεια των ΗΠΑ να επεμβαίνουν στα δρώμενα στην Ευρώπη και σ΄ όλο τον κόσμο. Η πρώτη σημαντική παρέκκλιση από το δόγμα έγινε με τον T. W. Wilson που επενέβηκε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Entente. Το ίδιο δρόμο ακολούθησε αργότερα ο F. D. Roosevelt που στάθηκε ενεργά ενάντια στον Άξονα.

Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι οι παραπάνω εκτροπές από το δόγμα Μονρόε μας συνέφεραν και έσωσαν τον κόσμο, δεν παύουν να είναι ασυνέπειες της Αμερικανικής πολιτικής. Οι ΗΠΑ βγήκαν να πολεμήσουν χωρίς να έχουν υποστεί καμιά απειλή στον τόπο τους. Ακόμη και η μόνη απειλή που υπήρξε, ήταν στο Pearl Harbor έξω από την Αμερικανική Ήπειρο. Ποτέ οι ΗΠΑ δεν δέχθηκαν επίθεση στον τόπο τους ούτε είδαν κατακτητή. Δεν είναι περίεργο ο λαός τους να μην νιώθει τι θα πει να έχεις έναν ένοπλο ξένο πάνω από το κεφάλι σου. Πρωτοστατούν στα ατομικά δικαιώματα παγκοσμίως, όχι όμως στον τόπο τους. Το πρόβλημα της ανισότητας σε βάρος των εγχρώμων εξακολουθεί να ισχύει, ιδίως στις Νότιες πολιτείες, ενώ οι συνθήκες σε διαβόητες φυλακές, όπως στο Guantánamo, δεν επιτρέπεται να γίνουν γνωστές. Βέβαια, υπήρξε επίθεση μέσα στις ΗΠΑ, η ανατριχιαστική της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Χιλιάδες άμαχων πολιτών σκοτώθηκαν, χωρίς να έχουν κάνει τίποτε. Οι φονιάδες τους ήταν “ήρωες”, σύμφωνα με τους οπαδούς τους, αφού θυσιάστηκαν οι ίδιοι στη διάρκεια της επιχείρησης. Οργανωτής της επίθεσης ήταν Ο Μπιν Λάντεν. Δεν τον συνέλαβαν, δεν δικάστηκε. Δολοφονήθηκε! Αλλά η τρομοκρατία στον κόσμο δεν έληξε. Λαοί πανηγύριζαν για το φρικτό έγκλημα της 11ης Σεπτεμβρίου. Τον τρομοκράτη μπορείς να τον σκοτώσεις, την τρομοκρατία όχι, αν δεν εξαφανίσεις τα αίτια που την προκαλούν.

Η αντιπαλότητα των ΗΠΑ με την ΕΣΣΔ δεν ήταν γνήσια. Ήταν με τη Ρωσία. Η ΕΣΣΔ διαλύθηκε, αλλά η αντιπαλότητα παρέμεινε. Σ΄ αυτήν μετέσχε η Δυτική Ευρώπη, με το ΝΑΤΟ. Να θυμίσουμε πως η μεγάλη χώρα, η Ρωσία, ποτέ δεν επιτέθηκε στη Δύση. Από λιμάνια είχε ανάγκη, διότι τα δικά της στο Βόρειο Ωκεανό είναι παγωμένα το μισό χρόνο. Έτσι πάντοτε στρεφόταν προς την Ανατολή και τον Εύξεινο Πόντο. Αντίθετα, επανειλημμένα Ευρωπαϊκές δυνάμεις εισέβαλαν στη Ρωσία, Λιθουανοί, Σουηδοί, Πολωνοί, Γάλλοι, Γερμανοί. Η Ρωσία δεν αποτελεί απειλή για την Ευρώπη, διότι η Ευρώπη δεν της προσφέρει κάτι που χρειάζεται (λιμάνια). Αντίθετα η Δύση έχει περικυκλωμένη από παντού τη Ρωσία με το ΝΑΤΟ και πολλές Αμερικανικές βάσεις. Βρίσκεται η Ρωσία σε διαρκή θέση άμυνας. Αν και δεν είναι πια η τρομακτική δύναμη, η ΕΣΣΔ, διαθέτει φοβερό πυρηνικό οπλοστάσιο και τεράστια πρωτογενή αποθέματα, όπως φυσικό αέριο.

Η Κίνα, μεγάλη χώρα, με πανάρχαια ιστορία και παλιές αυτοκρατορικές βλέψεις, είχε μηδενισθεί ως δύναμη από τους Άγγλους και τους Ιάπωνες. Η ανάληψη της ηγεσίας από τους Κομμουνιστές σήμανε εκατομμύρια νεκρών, αλλά και ανάδειξη της χώρας σε μεγάλη Δύναμη. Με τους διαδόχους του Μάο έγινε ένα δυσνόητο μείγμα κομμουνισμού και καπιταλισμού και άρχισε να διεκδικεί την οικονομική πρωτοκαθεδρία στον κόσμο. Στρατιωτικά είναι ισχυρή δύναμη, αλλά πολιορκείται από τις ΗΠΑ με βάσεις τριγύρω της, ενώ ο κλοιός στενεύει με την πρόσφατη συμμαχία με Αυστραλία και ΗΒ, που από παρακατιανή δύναμη που είχε καταντήσει αρχίζει να θυμάται την ισχυρή ακόμη ναυτική δόξα του.

Και η Ευρώπη; Από επίκεντρο του κόσμου στους δύο παγκόσμιους πολέμους, παραγκωνίζεται. Έχει αφήσει την άμυνά της στα χέρια των Αμερικανών, αλλά αυτοί, στρέφονται πια προς την Ανατολική Ασία. Παράτησαν επαίσχυντα τον πόλεμο κατά των Ταλιμπάν, που τους είχαν εξοπλίσει για να πολεμούν τη Σοβιετία και με αυτό τον εξοπλισμό πολεμούσαν μετά κατά των Αμερικανών για να επιβάλουν το σκοταδιστικό σύστημά τους που επαναφέρει το Μεσαίωνα. Η Ευρώπη θα τολμήσει να αναλάβει την αμυντική αυτοδυναμία της; Θα τολμήσει να προσεγγίσει τη Ρωσία, με την οποία συγγενεύει πολιτιστικά; Θα τολμήσει να προστατεύει τα μέλη της από απειλές φιλόδοξων γειτόνων που ονειρεύονται περασμένα Οθωμανικά μεγαλεία; Θα αποφύγει ο κόσμος την “παγίδα του Θουκυδίδη” για τα αίτια του Πελοποννησιακού πολέμου την οποία θυμήθηκαν ο Κινέζος Xi Jinping και ο Αμερικανός Graham Allison; “Όταν μια ισχυρή κυρίαρχη δύναμη αντιλαμβάνεται την άνοδο μιας άλλης που απειλεί να την επισκιάσει, μοιραία οδηγείται σε σύγκρουση μαζί της”.

ΔΕ ΓΙΝΕΤΑΙ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ, καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 21 Σεπτεμβρίου 2021

• 

Θυμάμαι πριν από πολλά χρόνια είχα δει το έργο του Tenessee Williams, Camino Real. Σε ένα απομονωμένο τόπο έχουν αποκλεισθεί ποικίλοι ήρωες της λογοτεχνίας. Περιμένουν να έρθει η απρόβλεπτη σωτηρία, το απρογραμμάτιστο Fugitivo, η ευκαιρία για να πάρει όποιον προλάβει να φύγει. Κάποια στιγμή εμφανίζεται ο Δον Κιχώτης, που διψάει. Κατευθύνεται προς τη βρύση της πλατείας. Τον αποτρέπουν, μάλλον τον περιγελούν, οι άλλοι. “Μην κάνεις τον κόπο. Από πολλά χρόνια η βρύση δεν έχει νερό!”. Ο Δον Κιχώτης σα να μην τους άκουσε, βάζει το κύπελό του κάτω από τη βρύση, την ανοίγει και το κύπελο γεμίζει νερό. Θυμάμαι επίσης ένα δάσκαλό μου που μου έλεγε για το δικό του δάσκαλο, που τους έλεγε: “Μη μου αραδιάζετε 99 τρόπους με τους οποίους δεν γίνεται αυτό που θέλομε. Πέστε μου τον ένα τρόπο για να γίνει”. Ο δάσκαλός του είχε επινοήσει τον τεχνητό νεφρό.

Κατά καιρούς βρισκόμαστε σε δύσκολες συνθήκες. Πολύ συχνά είναι φαύλοι κύκλοι, όπου το αποτέλεσμα της αιτίας γίνεται αιτία για τη συνέχιση του κύκλου. Ο,τι και να κάνεις, επομένως, δεν είναι δυνατό να ξεφύγεις, ο φαύλος κύκλος αυτοσυντηρείται. Κι όμως, πολλές φορές αρκεί να αλλάξεις επίπεδο και ο φαύλος κύκλος αποκαλύπτεται ως μόνο μια όψη ενός ταψιού. Με την αλλαγή σκοπιάς, τον βλέπεις τρισδιάστατο. Τώρα απλώς πηδάς πάνω από τα τοιχώματα του ταψιού και ξεφεύγεις. Τι δημιουργεί όμως τέτοιους φαύλους κύκλους, παρωπίδες που μας κάνουν να μη βλέπουμε τη διέξοδο;

“Δεν γίνεται. Όλοι το λένε!”. Αφού το λένε όλοι, άρα είναι αληθινό! Το πλήθος πάντα ξέρει την αλήθεια! Αυτή είναι μια από τις πιο μεγάλες συγχύσεις που επικρατούν. Το πλήθος γνωρίζει τι θέλει. Μόνο αυτό το γνωρίζει, κανένας άλλος. Ωστόσο, δεν γνωρίζει ούτε την αλήθεια ούτε πώς να το επιδιώξει. Αυτό το ξέρουν όσο γίνεται μόνο οι ειδήμονες, καθένας στο δικό του τομέα. Η επόμενη σύγχυση είναι πως οι ειδήμονες, επειδή γνωρίζουν πώς να πετυχαίνουν ό,τι θέλουν, ξέρουν και τι θέλει το πλήθος. Φυσικά και δεν το ξέρουν, αν δεν τους το πει το ίδιο το πλήθος.

Το “δεν γίνεται” είναι πολλές φορές καλοπροαίρετο. “Μην κάνεις τον κόπο, δεν γίνεται!” Ο Κοραής και ο Καποδίστριας έβλεπαν λογικά, ότι μια επανάσταση εναντίον μιας κραταιάς αυτοκρατορίας δεν γινόταν να πετύχει, μάλιστα με τη διεθνή επικράτηση της Ιερής Συμμαχίας, ενώ οι ολέθριες συνέπειές της είχαν γίνει βαριά αισθητές πριν από μισό αιώνα με τα Ορλοφικά. Εξάλλου, οι Έλληνες δεν ήταν ώριμοι για την ελευθερία που απαιτεί παιδεία. Κανένας ολοκληρωτισμός όμως δεν επιτρέπει στους σκλάβους του την παιδεία που θα τον καταργήσει! Ο φαύλος κύκλος αποκλείει την απελευθέρωση. Η σωστή οργάνωση, αρχικά από τον εμπνευσμένο Ρίγα και έπειτα από τη Φιλική Εταιρεία όμως έπεισε το σύνολο του Ελληνισμού, ανεξάρτητα από ταξικά ή άλλα συμφέροντα. Φυσικά είχε μεγάλο ρίσκο. Τελικά όμως πέτυχε. Συχνά όμως το “δεν γίνεται” είναι κακοπροαίρετο. Εκείνοι που άρχουν και δεν θέλουν την αλλαγή, ελέγχουν τα ΜΜΕ, έτσι, το λέει όλος ο κόσμος: “Δεν γίνεται!”

Επανειλημμένα στα άρθρα μου έχω τονίσει την ανάγκη να επανέλθουν οι Έλληνες από τις μεγαλουπόλεις στα χωριά και στα νησιά των πατέρων και παππούδων τους. Είναι απαραίτητο για λόγους οικονομικούς. Από την εκμετάλλευση αυτών των περιοχών τρεφόταν ολόκληρος ο πληθυσμός. Είναι απαραίτητο για λόγους εθνικούς. Οι κατοικημένοι τόποι με οικονομική δραστηριότητα έχουν υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Οι έρημοι περιμένουν τους γείτονες να τους καταλάβουν. Γιατί όχι; Μας κοστίζει σήμερα η υπεράσπισή τους, ενώ δεν αποδίδουν τίποτε. Κανένας στρατός δεν επιτίθεται εύκολα σε χώρους κατοικημένους από αμάχους, ξέροντας πως θα βρει αντιμέτωπη όλη την Οικουμένη. Τελευταία προστέθηκε και το φοβερό επιχείρημα: Οι επιδημίες άρχισαν και θα συνεχίσουν, καθώς ο κύριος παράγοντας που τις εκτρέφει είναι ο συνωστισμός. “Ναι, μα δε γίνεται! Πας εσύ να μείνεις σε ένα ερημονήσι;”, είναι μια από τις κριτικές που δέχεται η πρότασή μου. Φυσικά, πάω. Αν είμαι άνεργος και εκεί υπάρχει δουλειά, και υπάρχει δυνατότητα επικοινωνίας με τον εξελιγμένο κόσμο, αφενός με την ηλεκτρονική τεχνολογία και αφετέρου με τη φυσική συγκοινωνία, με δρόμους που υπάρχουν πια και με ταχύπλοα που όλα αυτά με φέρνουν όποτε θέλω σε ένα αστικό κέντρο μέσα σε λιγότερο από μια ώρα, για να επιστρέψω αυθημερόν.   

Μια σωστή ενημέρωση με σωστή οργάνωση και σωστά κατασταλτικά μέτρα για τους ελάχιστους που παρεκκλίνουν από τη συμπεριφορά του πλήθους, πετυχαίνει πρωτοφανή πειθαρχία (όπως τότε, το 1821 ή το 1940) όλου το λαού, ενός λαού που (όλοι το λένε!) είναι μοναδικά απείθαρχος. Ανεξάρτητα από την ορθότητα της απόφασης (μήπως τελικά, συνυπολογίζοντας τις οικονομικές και άλλες συνέπειες των μέτρων, οι ΗΠΑ, η Γερμανία, η Ολλανδία κλπ αποδειχθούν πιο σωστές;) η απόφαση για τα μέτρα πρόληψης της πανδημίας πάρθηκε και επιδιώχθηκε με μοναδική συνέπεια που δεν την έχομε συνηθίσει στις κυβερνήσεις μας, χωρίς λαϊκισμούς και με σωστή ενημέρωση και οργάνωση. Πέτυχε αρχικά την πειθαρχία και το σκοπό της πειθαρχίας, τον περιορισμό της πανδημίας με τις απώλειές της. Όχι για πολύ όμως. Η απουσία εμπιστοσύνης αντέστρεψε το κλίμα.

Διαβάζω τα άρθρα σύγχρονων διανοητών. Ανακαλύπτουν συνωμοσίες και διαφθορές πίσω από όλα τα δεινά μας. Υπάρχουν όμως και οι σοβαρότεροι που αναλύουν μοναδικά τα προβλήματα της κοινωνίας μας. Αυτό που λείπει είναι η θαρραλέα πρόταση, τι να κάνουμε. Λες και φοβούνται να την εκφράσουν, επειδή όλος ο κόσμος ξέρει πως αυτό που θα πρότειναν δεν γίνεται. Καυτηριάζουν για παράδειγμα τη συναλλαγή με την πελατειακή σχέση πολιτικών και κοινού και τη διαφθορά. Δεν τολμούν όμως να προτείνουν τη δοκιμασμένη λύση από τους προγόνους μας, τη δημοκρατία. Δεν λείπουν όμως εντελώς οι θετικές προτάσεις. Όχι το “μην κάνετε τούτο”, αλλά “κάνετε αυτό!” Είδα πρόσφατα ένα άρθρο του Νικόλαου Σαμπάνη στο Huffpost όπου ζητά να ενισχυθεί η soft power, η “απαλή εξουσία”, δηλαδή η ισχύς που έχει η πολιτιστική επέκταση. Λέει πράγματα που καθένας θα έλεγε “αυτά δεν γίνονται”. Καλά, μπορούμε εμείς να συναγωνισθούμε τους Δυτικοευρωπαίους με την παράδοση από την Αναγέννηση ή τους Αμερικανούς με τα μέσα που διαθέτουν; Κι όμως εμένα με έπεισε. Ναι, γίνεται, αν μια πολιτική εξουσία το επιβάλει με αξιοπιστία και σωστό σχεδιασμό σαν αυτόν που εφαρμόσθηκε αρχικά στον κορωνοϊό. Και με την πανάρχαια πολιτιστική παράδοσή μας, που πάνω της στηρίχθηκαν όλοι οι σύγχρονοι πολιτισμοί, ναι, γίνεται.

ΑΡΙΣΤΕΡΑ Ή ΔΕΞΙΑ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας. dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 16 Σεπτεμβρίου 2021

Σας την έσκασα! Δεν συζητώ πολιτική. Εξάλλου, είμαι έτοιμος να διαγράψω από το πολιτικό λεξιλόγιό μου τις λέξεις αριστερά και δεξιά ως παρωχημένες.

Η συμμετρία, και ο ρυθμός, είναι έννοιες μαθηματικές, ιδίως γεωμετρικές, αλλά και βιολογικές, αισθητικές, κοινωνικές κλπ. Ο Πυθαγόρας ήταν ο πρώτος που τη μελέτησε και ανακάλυψε την ύπαρξή της στους αριθμούς, στη μουσική, στις κινήσεις των πλανητών, στο Σύμπαν, που μόλις αντιληφθήκαμε τη συμμετρία του μετατράπηκε σε Κόσμο, δηλαδή κόσμημα. Κι εκείνο το παλιόπαιδο, ο Ίππασος, μαθητής του Μεγάλου Δασκάλου, ανέτρεψε το υπέροχο οικοδόμημά του. Ανακάλυψε τους άρρητους αριθμούς. Δολοφονήθηκε! Αν διαιρέσεις με οποιονδήποτε αριθμό, θα δεις να επαναλαμβάνεται η ίδια αλληλουχία αριθμών περιοδικά, ρυθμικά. Για παράδειγμα, η διαίρεση διά του 7 δίνει επαναλαμβανόμενη την αλληλουχία 142857 142857… κλπ. Κι ο Ίπασσος απέδειξε ότι η διαγώνιος ενός τετραγώνου δεν είχε περιοδικότητα. Άρχιζαν τα μαθηματικά του τυχαίου. Το «π» του κύκλου, το «φ» της χρυσής τομής («φ» από το Φειδίας), το «e» των φυσικών λογαρίθμων, είναι άρρητοι αριθμοί.

Όμως και τη συμμετρία τη βλέπομε πολύ συχνά με ποικίλες μορφές. Η πενταπλή συμμετρία που υπάρχει σε ποικίλα άνθη ακολουθεί τους νόμους της χρυσής τομής. Εμάς μας απασχολεί η αμφίπλευρη συμμετρία. Έχομε δεξιά και αριστερά τα ίδια όργανα, από δυο πόδια, χέρια, μάτια, αυτιά κλπ. Έχομε όμως και κεντρώα όργανα, μια μύτη, ένα στόμα, ένα πέος, ένα κόλπο κλπ. Η συμμετρία μας όμως δεν είναι απόλυτη. Δεξιά έχομε το ήπαρ, αριστερά το στομάχι, το σπλήνα, ενώ η καρδιά μας είναι κεντροαριστερή. Βέβαια σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να υπάρχει μερική ή και ολική αναστροφή των σπλάγχνων. Κι ο εγκέφαλός μας; Σε πρώτη ματιά μοιάζει αμφίπλευρα συμμετρικός με δύο ημισφαίρια. Όμως τα δύο ημισφαίρια δεν έχουν λειτουργική συμμετρία. Ένα εγκεφαλικό επεισόδιο στο αριστερό ημισφαίριο παραλύει το δεξί μας χέρι και πόδι, και παθαίνομε οι δεξιόχειρες αφασία. Με δεξιό εγκεφαλικό επεισόδιο, παραλύει η αριστερή πλευρά μας, αλλά χωρίς αφασία. Στο αριστερό ημισφαίριο εδράζονται τα ανώτερα κέντρα του Λόγου, ενώ στο δεξιό, υποστηρίζεται, του Συναισθήματος. Όλα αυτά ισχύουν στην πλειονότητα των ανθρώπων, στους δεξιόχειρες. Σε μια σημαντική μειονότητα, στους αριστερόχειρες, η (α)συμμετρία είναι αντίθετη.

Αναρωτιέμαι, ως ποιο βαθμό επηρεάσθηκε η δομή της ομιλίας και της γραφής της, ακόμη και των αριθμών, από αυτή την εγκεφαλική (α)συμμετρία.

Όταν γράφουμε, προχωρούμε από αριστερά προς τα δεξιά. Όχι όλοι όμως. Οι Σημίτες, αρχίζοντας από την αρχαία Φοινικική (που υιοθετήσαμε την ονομασία των γραμμάτων της) ως τις σύγχρονες Εβραϊκή και Αραβική, γράφονται από τα δεξιά προς τα αριστερά. Μια απάντηση είναι πως ήταν τυχαίο. Εντελώς όμως;

Μετρώ. Μετά το 10, ακολουθεί το 11, μετά το 12. Τα λέμε «ένδεκα» και «δώδεκα» αντίστοιχα, συνεχίζομε όμως «δεκατρία, δεκατέσσερα, δεκαπέντε» κλπ. Γιατί να μη λέμε αντίστοιχα τρίδεκα, τετράδεκα, κλπ όπως λέμε ένδεκα και δώδεκα; Όταν προφέρομε αριθμούς, εκφράζομε τελευταίες τις μονάδες, πιο πριν τις δεκάδες κοκ. Λέμε π.χ. Χίλια οκτακόσια είκοσι ένα. Κι όταν γράφουμε τους αριθμούς αρχίζομε τον πρώτο που προφέρομε από αριστερά και συνεχίζομε προς τα δεξιά. Τοποθετούμε επομένως στο δεξιό άκρο του αριθμού τις μονάδες και γράφομε 1821 και όχι 1281. Ωστόσο, όταν κάνουμε αριθμητικές πράξεις, ακολουθούμε την αντίστροφη σειρά. Μια πρόσθεση π.χ. την αρχίζομε από τα δεξιά και προχωρούμε αριστερά. Ας πούμε, 1821+2017=… και αρχίζομε να προσθέτουμε πρώτα το 7 με το 1, έπειτα το 1 με το 2 κλπ. Κι αυτό ισχύει τόσο για δεξιόχειρες όσο και για αριστερόχειρες. Θυμίζω πως σήμερα έχομε υιοθετήσει τους «Αραβικούς» αριθμούς και η «Άλ-γεβρα» έχει βέβαια Αραβική προέλευση, όπως και η «Αλ-χημεία».

Η έννοια του χώρου έχει σχηματισθεί μέσα μας τρισδιάστατη, με κάθε διάσταση να έχει κατεύθυνση και φορά, κατά προτίμηση, όχι υποχρεωτικά, μονόδρομη: Η πορεία από το ένα άκρο της στο άλλο έχει διαφορετική ευκολία από την αντίθετη πορεία. Από κάτω προς τα πάνω είναι πιο δύσκολο παρά από πάνω προς τα κάτω λόγω της βαρύτητας. Από πίσω προς τα μπρός είναι ευκολότερο επειδή βλέπομε πού πάμε. Κι από τα αριστερά προς τα δεξιά, ή αντιστρόφως, έχει διαφορετική ευκολία για τους δεξιόχειρες, παρά για τους αριστερόχειρες. Καθώς αυτές οι τρεις κατευθύνσεις έχουν διαφορετική σημασία για τη φυσιολογική λειτουργία μας, αποκτήσαμε την υποκειμενική αίσθηση του τρισδιάστατου χώρου. Μπορεί αυτή η φυσιολογική ασυμμετρία να παίζει ρόλο στον τρόπο της γραφής γλώσσας και αριθμών; Όμως, τα ποσοστά αριστεροχείρων δεν είναι σημαντικά διαφορετικά μεταξύ Καυκασίων (Ελλήνων) και Σημιτών (Φοινίκων, Αράβων, Εβραίων).

Το άλλο ασύμμετρο φαινόμενο είναι φυσικό. Ο ουρανός γυρίζει για τα μάτια του κατοίκου στο βόρειο ημισφαίριο από την ανατολή προς τη δύση, που σημαίνει, όταν κοιτάζουμε τον Πολικό Αστέρα, από τα δεξιά προς τα αριστερά. Γιατί όμως να κοιτάζει ο Βορειοημισφαιριώτης προς τον Πολικό Αστέρα; Αυθαίρετο. Αν κοιτάζει προς τη μεσημβρία, προς τα κει δηλαδή που βρίσκεται ο ήλιος όταν μεσουρανεί, ο ουρανός γυρίζει από τα αριστερά προς τα δεξιά. Η γη γυρίζει περί τον άξονά της από Δύση προς την Ανατολή. Γιατί όχι αντίστροφα; Όλοι οι πλανήτες γυρίζουν όπως η γη από τη Δύση προς την Ανατολή, εκτός από τον Ουρανό και την Αφροδίτη που περιστρέφονται αντίστροφα. Αν λοιπόν οι άνθρωποι της βόρειας εύκρατης ζώνης άρχισαν να γράφουν μιμούμενοι την κίνηση του ήλιου ενώ κοιτούσαν προς τα βόρεια, θα έγραφαν από δεξιά προς τα αριστερά, ενώ αν κοιτούσαν προς τη μεσημβρία, θα έγραφαν από αριστερά προς τα δεξιά. Να πούμε πως ο Κάδμος, εξελληνισμένος Φοίνικας, έγραφε από δεξιά προς τα αριστερά, ενώ ο Παλαμήδης, αντιδιαστέλλοντας το δικό του αλφάβητο, έγραψε αντιστρόφως; Απλή φαντασία χωρίς τεκμηρίωση. Θα άξιζε να βρούμε και μελετήσουμε επιγραφές της εποχής του Κάδμου και του Παλαμήδη.

Οφείλω να ομολογήσω ότι ούτε η δεξιοχειρία-αριστεροχειρία ούτε η φαινόμενη κίνηση του ουρανού μου εξηγούν γιατί γράφομε από αριστερά προς τα δεξιά. Καλά, η πρόσθεση αριθμών που αρχίζει από δεξιά (μονάδες) προς τα αριστερά δικαιολογείται, αφού η γραφή των αριθμών μας έχει ανατολίτικη προέλευση. Στην πολιτική πάντως, οι όροι «αριστερά» και «δεξιά», έχουν τις ρίζες τους στη Γαλλική Επανάσταση (1789–1799) όπου αναφέρονταν στον τρόπο που κάθονταν οι παρατάξεις στη Γενική Συνέλευση: αριστερά όσοι εναντιώνονταν στη μοναρχία και υποστήριζαν την επανάσταση, τη δημοκρατία και ένα κοσμικό καθεστώς, ενώ δεξιά κάθονταν οι υποστηρικτές του παλαιού καθεστώτος. Δηλαδή, τυχαία. Μη δίνετε λοιπόν σημασία!

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 15 Σεπτεμβρίου 2021

Για τον πολύ κόσμο οι έννοιες της εκκλησίας και της θρησκείας συγχέονται. Όποιος π.χ. δεν πηγαίνει τακτικά στην εκκλησία θεωρείται άθρησκος! Φυσικά οι έννοιες δεν είναι ταυτόσημες. Για να καταλάβουμε τις διαφορές τους, θυμίζουν εκείνες μεταξύ δικαίου και ηθικής. Καθένας θέλει κάτι διαφορετικό και μάλιστα αλλάζει κάθε στιγμή αυτό που θέλει. Σε μιαν ανθρώπινη κοινωνία όμως, όπου οι άνθρωποι επικοινωνούν, υπάρχει μια δεσπόζουσα θέληση και αυτή είναι η ηθική. Δεν είναι ακριβώς ο μέσος όρος των βουλήσεων σε μια στιγμή ούτε καν ο διαχρονικός μέσος όρος τους. Αυτό μεταξύ άλλων και διότι οι ποικίλες βουλήσεις των πολιτών έχουν διαφορετική βαρύτητα. Ας πούμε, κάποιοι θέλουν να έχουν στην παρέα τους έναν ευχάριστο άνθρωπο που, με τη συμπεριφορά του τους δίνει κέφι, ενθάρρυνση, σιγουριά. Τυχαίνει αυτός να είναι γιατρός. Και κάποιος άλλος, έξω από αυτούς, είναι άρρωστος και θέλει το γιατρό δίπλα του. Προφανώς, η βούληση του τελευταίου είναι ισχυρότερη από τη βούληση των πολλών της παρέας. Έτσι, η ηθική, η επικρατούσα βούληση της κοινωνίας είναι ασαφής και μεταβαλλόμενη. Η κοινωνία όμως έχει ανάγκη από κάποιους σαφείς κανόνες για να επιβιώνει. Και με τον ένα ή τον άλλον τρόπο, μαζί με ποικίλου βαθμού εξαναγκασμούς δημιουργεί το δίκαιο με σαφείς υποχρεώσεις και απαγορεύσεις και ποινές για τις παραβάσεις τους. Η ηθική έχει κι αυτή ποινές που όμως είναι αδιευκρίνιστες. Το άτομο που, κατά την άποψή του κοινού, έχει συμπεριφερθεί ανήθικα. έστω και αν η πράξη του δεν ήταν παράνομη, τιμωρείται ποικιλοτρόπως από την κοινωνία. Κάποιος, έχει επικρατήσει η φήμη πως προσπάθησε να βιάσει ένα ανήλικο κορίτσι. Δεν αποδείχθηκε. Η κοινωνία γύρω του όμως το έχει πιστέψει. Οι άνθρωποι δεν του μιλούν, δεν τον καλημερίζουν, τα μαγαζιά δεν τον εξυπηρετούν, γενικά τον σπρώχνουν έξω από την κοινωνία τους, τον εξοστρακίζουν. Σε ακραίες περιπτώσεις τον λυντσάρουν, τον κρεμνούν ή τον λιθοβολούν. Έτσι κι αλλιώς η επιβίωση εκτός κοινωνίας είναι αδύνατη. Σε κάποιες περιπτώσεις αναλαβαίνει την ευθύνη της ποινής η εκκλησία. Να το κείμενο του αφορισμού, της εκκλησίας (που, κατά τον Δημήτρη Λιαντίνη, συνέταξε ο Γρηγόριος ο Ε΄ το 1799): “Να είσαι ἀφωρισμένος, κατηραμένος καὶ μετὰ θάνατον ἄλυτος. Αἱ πέτραι και ο σίδηρος να λυθοῦν, σύ δέ μηδαμῶς. Να σχισθῇ ἡ γῆ καὶ νά σε καταπίῇ ὡς τòν Δαθὰν καὶ τòν Ἀβειρὼν. Να τρέμῃς ἐπὶ τῆς γῆς ὡς ὁ Κάϊν, καί να ἀποκτήσῃς τήν λέπραν τοῦ Γιεζῆ, καί τήν ἀγχόνην τοῦ Ἰούδα. Περιπλέον νά ἔχεις τάς ἀράς τῶν 318 θεοφόρων πατέρων”.

Η δομή της κοινωνίας θεμελιώνεται πάνω σε γνωστικούς κυρίως και βουλητικούς ψυχολογικούς νόμους. Η θρησκεία θεμελιώνεται πάνω σε συναισθηματικούς κυρίως νόμους, στην πίστη μάλλον παρά στη γνώση. Όπως η κοινωνία για να επιβιώνει έχει ανάγκη από το δίκαιο, έτσι και η θρησκεία έχει ανάγκη από την εκκλησία (ή άλλο σύστημα “εκπροσώπων του Θεού” σε άλλες θρησκείες). Όπως το δίκαιο μπορεί να μη συμβαδίζει πάντοτε με την ηθική και κάποτε να έρχεται σε οξεία αντίθεση μ΄ αυτήν, το ίδιο ισχύει και με την εκκλησία στη σχέση της με τη θρησκεία. Η εκκλησία είναι η κοινωνική όψη της θρησκείας. Θα αναφερθώ σε μερικά επιμέρους παραδείγματα, που, ως επιμέρους, δεν αποδεικνύουν τα παραπάνω, αλλά, ως παραδείγματα, τα κάνουν πιο κατανοητά.

Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια. Είναι το τρίπτυχο που υποστηρίζει έντονα η εκκλησία. Τι λέει όμως ο Χριστός, όπως γράφει ο  Ματθαίος; ¨”Μὴ  νομίσητε  ὃτι  ἦλθον  βαλεῖν  εἰρήνην  επί  τὴν  γῆν,  ἀλλά  μάχαιραν.  Ἦλθον  γὰρ  διχάσαι  ἂνθρωπον  κατὰ  τοῦ  πατρός  αὐτοῦ  καὶ  θυγατέρα  κατὰ  τῆς  μητρὸς  αὐτῆς  καὶ  νύμφην  κατὰ  τῆς  πενθερᾶς  αὐτῆς.  Καὶ  ἐχθροὶ  τοῦ  ανθρώπου  οἱ  οἰκιακοὶ  αὐτοῦ“. Η περικοπή αυτή διαλύει τους δεσμούς της οικογένειας. Δεν διαβάζεται ποτέ στην εκκλησία. Των Αγίων Πάντων που γίνεται η ανάγνωση του σχετικού Ευαγγελίου παραλείπεται το συγκεκριμένο εδάφιο, ενώ διαβάζονται τα πριν και τα μετά από αυτό. Εκείνη την εποχή, με την απόλυτη επικράτηση της πατριαρχικής οικογένειας, τόσο στη Ρωμαϊκή όσο και στην Ιουδαϊκή κοινωνία, η οικογένεια ήταν ο φορέας της περιουσίας που μεταβιβαζόταν από τον πατέρα στον πρωτότοκο γιο και αυτούς τους κανόνες τους εξασφάλιζε η μητέρα. Η Χριστιανική αγάπη που ήθελε σχέση αδελφική μεταξύ όλων των ανθρώπων δεν μπορούσε να ανεχθεί τέτοιο περιορισμό.

 Όταν ανακηρύσσονται επίσημα βουλευτές οι υποψήφιοι που εκλέχθηκαν, ορκίζονται με το χέρι στο Ευαγγέλιο. Μάλιστα, αν κάποιοι αρνηθούν να ορκισθούν χαρακτηρίζονται από μερικούς κληρικούς ως Αντίχριστοι. Τι γράφει όμως μέσα αυτό το Ευαγγέλιο; “Ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν μὴ ὀμόσαι ὃλως” (Ματθαίος). Ποιος είναι λοιπόν αντίχριστος; αυτός που ορκίζεται ή αυτός που αρνείται να ορκισθεί. Να σημειωθεί εδώ ότι και η εθνική μας παράδοση απαγορεύει τον όρκο, αν και υπήρχε η φρικτή θεότητά του. Στις επιγραφές των Δελφών αναγράφεται, μεταξύ άλλων: “Ὂρκῳ μὴ χρῷ“.

Όσο είχαμε “βασιλευόμενη δημοκρατία” κάθε Κυριακή ακουόταν στην εκκλησία: ” Πολυχρόνιον ποιῆσαι, Κύριος ὁ Θεός τὸν εὐσεβέστατον Βασιλέα ἡμῶν…”. Γράφει τίποτε σχετικό το Ευαγγέλιο; Ναι, το αντίθετο: “Καθείλε δυνάστας από θρόνων και ύψωσε ταπεινούς…” (Λουκάς).

Για να μη θεωρηθεί ότι τα παραπάνω είναι κατάλοιπα του Βυζαντίου πάνω στο τελετουργικό του Ελληνοχριστιανικού δόγματος, παραθέτω και την περιγραφή του Καζαντζάκη από το Φτωχούλη του Θεού. Ο Άγιος Φραγκίσκος, γόνος πλούσιας οικογένειας, εγκατέλειψε την οικογένειά του τσίτσιδος, για να μη της οφείλει ούτε τα ρούχα του και ξεκίνησε πεζοπορώντας για να φθάσει στον Πάπα και κηρύσσοντας τη φτώχεια. Τον ακολουθούσε ολοένα ευρύτερο κοινό. “ἐμβλέψατε εἰς τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ, ὅτι οὐ σπείρουσιν οὐδὲ θερίζουσιν οὐδὲ συνάγουσιν εἰς ἀποθήκας, καὶ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος τρέφει αὐτά· οὐχ ὑμεῖς μᾶλλον διαφέρετε αὐτῶν; (Ματθαίος). Κάποτε αποσύρθηκε από την ηγεσία των φραγκισκανών που τον ακολουθούσαν. Και είδε με απελπισία ότι οι διάδοχοί του κατασκεύασαν ένα άγαλμα της Φτώχειας, καμωμένο από…χρυσάφι!” Τέτοια υποκρισία πώς αντέχεται;   

Κι εμείς; Η εκκλησία, κοινωνική όψη της θρησκείας, έστω και με υποκρισία, είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της θρησκείας, που με τη σειρά της είναι απαραίτητη για τη δομή της κοινωνίας. Το ίδιο όπως και το μερικές φορές άδικο Δίκαιο είναι απαραίτητο για τη συνοχή της. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι κληρικοί, υπηρέτες της εκκλησίας, είναι άνθρωποι σαν εμάς. Οι πράξεις τους δεν είναι πρότυπα της θρησκείας μας που πρέπει να ακολουθούμε και την ανηθικότητα, όταν τους διέπει, δεν πρέπει να την καταλογίζουμε στη θρησκεία.

ΦΥΣΙΚΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΤΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris@wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 14 Σεπτεμβρίου 2021

Να το ξεκαθαρίσω εξαρχής. ΔΕΝ υπάρχουν φυσικά προνόμια. Ο ψηλός τρέχει πιο γρήγορα­­, μπορεί να κυνηγά πιο εύκολα τη λεία του και να φεύγει από τα επικίνδυνα θηρία, αλλά ο κοντός κινείται πιο εύκολα στα λαγούμια και στις σπηλιές. Δεν υπάρχουν φυσικά προνόμια, υπάρχουν άπειρες φυσικές ποικιλίες. Το περιβάλλον όμως στο οποίο ζει ο άνθρωπος είναι εκείνο που μια ποικιλία την κάνει προνομιούχο και άλλη υποδεή. Επιπλέον ο άνθρωπος ζει και σε ένα ανθρωπογενές περιβάλλον, το έλλογο της κοινωνίας. Η δομή της κοινωνίας είναι ιεραρχική, με ρόλους που κάποιοι είναι πιο προνομιούχοι από άλλους. Κάποιοι διατάζουν και κάποιοι υπακούν. Τι θα πει αυτό; Ο ένας εξαρτάται από τον άλλον. Ο δεσπότης δεν μπορεί να ζήσει χωρίς το δούλο. Και αντιστρόφως. Το προνόμιο του αφέντη έγκειται στο ότι αυτός κάνει το ξεκούραστο μέρος του έργου, το πνευματικό, ενώ ο δούλος το κουραστικό, το χειρωνακτικό. Ξεκούραστο θεωρείται το πνευματικό έργο, διότι ο εγκέφαλος μας, το όργανο που μας είναι απαραίτητο για να σκεφτόμαστε, καταναλώνει βέβαια περισσότερη ενέργεια για το βάρος του από όλα τα άλλα όργανα του σώματός μας, αλλά δεν αυξάνει την κατανάλωση όταν εργάζεται, επομένως η σκέψη δεν εξαντλεί. Δεν είναι όμως ακριβώς έτσι. Το δημιουργικό έργο επιστρατεύει απαραίτητα την προσοχή. Και η προσοχή είναι η μόνη πνευματική λειτουργία που υφίσταται κόπωση. Μπορούμε, κι αυτό με διαλείμματα, να εστιάζουμε την προσοχή μας εκούσια σε κάποιο σημείο για ως τρεις ώρες περίπου. Μετά πρέπει να ξεκουραστεί το πνεύμα μας, συχνά με ύπνο.

Παρά την ύπαρξη ιεράρχησης στην κοινωνία, η τεράστια ποικιλία κοινωνικών ρόλων και σωματικών και ψυχικών ποικιλιών επιτρέπει σε κάθε άνθρωπο να είναι πιο κατάλληλος από τους άλλους για κάθε ρόλο. Αν είναι δυο υποψήφιοι για μια δημόσια θέση, θα έλεγε κανένας ότι πρέπει να επιλεγεί ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου μάλλον παρά ο σκουπιδιάρης. Αν όμως η θέση είναι αυτή του δημοτικού οδοκαθαριστή, ε, πώς να το κάνουμε, καταλληλότερος είναι ο σκουπιδιάρης και αυτός μάλλον παρά ο πρύτανης πρέπει να προσληφθεί. Δίκαιο από αυτή τη σκοπιά είναι κάθε ρόλο να τον αναλαμβάνει ο καταλληλότερος γι΄ αυτόν μάλλον παρά ο γενικά πιο προνομιούχος. Καταλληλότερος σημαίνει πως θα επιτελεί το απαιτούμενο έργο με τον καλύτερο γενικά τρόπο προς όφελος του συνόλου. Άλλο θέμα είναι το πώς αμείβεται αυτό το έργο, έτσι που καθένας να έχει τόσες απολαβές όσες του επιτρέπουν να κάνει όσο γίνεται ό,τι θέλει στο νοητό, ελεύθερο δηλαδή, ωράριο της μέρας του, με μόνο περιορισμό να μην εμποδίζει άλλους να κάνουν ό,τι εκείνοι θέλουν.

Τεχνητά προνόμια είναι εκείνα που προσφέρει η κοινωνία σε κάποιους ανεξάρτητα από τις ικανότητές τους. Οι ικανότητες μπορούν βέβαια να είναι φυσικές, μυική ισχύς, ομορφιά, ευφυΐα κλπ, ή και επίκτητες, από παιδεία. Τεχνητά προνόμια είναι εκείνα που προκύπτουν από διαφορές έξω από τις ικανότητές τους, όπως είναι η καταγωγή, η συμμετοχή σε κάποια ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα, ο πλούτος κλπ. Ο Rousseau διατύπωσε πρώτος επίσημα πως η κοινωνία είναι άδικη διότι δίνει περισσότερα δικαιώματα στους προνομιούχους, που, προφανώς, τα προνόμιά τους δεν τα όφειλαν στις φυσικές ή επίκτητες ικανότητές τους.

Και τώρα έρχομαι σε πιο ευαίσθητα σημεία. Περιορισμός στην υλοποίηση της βούλησής μου είναι, όπως λέγαμε, η βούληση των άλλων. Ως ποιο σημείο; Εγώ θέλω να κυκλοφορώ ελεύθερος και να κάνω ό,τι θέλω. Η κοινωνία όμως, νόμιμα, με τα δικαστήριά της, θέλει να με κλείσει στη φυλακή. Είναι δίκαιο αυτό; Το να συμπεριφέρεται διαφορετικά η κοινωνία σε κάποιους από ό,τι σε άλλους, για οποιονδήποτε λόγο, μήπως είναι άδικο, ρατσισμός; Ο Αριστοτέλης δήλωνε με σαφήνεια: “Εἰ γὰρ καὶ ταυτὸν ἐστιν (τἀνθρώπινον ἀγαθὸν) ἑνὶ καὶ πόλει, μεῖζον γε καὶ τελειότερον τὸ της πόλεως φαίνεται καὶ λαβεῖν καὶ σώζειν“. Η βούληση της πολιτείας, των πολλών, υπερτερεί έναντι εκείνης του ενός. Μια τέτοια στάση που δίνει απεριόριστο δικαίωμα στην πολιτεία να επιβάλλεται στο άτομο θα οδηγούσε ίσια σε ολοκληρωτικό καθεστώς, αν δεν συμπλήρωνε αλλού ο ίδιος ότι “Ἀπάντων  γὰρ  αὐτὸς  αὐτὸν  πεποίηκεν  ὁ  δῆμος  κύριον  καὶ  πάντα  διοικεῖται  ψηφίσμασι  καὶ  δικαστηρίοις,  ἐν  οἷς  ὀ  δῆμος  ἐστίν  ὀ  κρατῶν“. Η απόφαση πρέπει να έχει ληφθεί νόμιμα, από τον ίδιο το λαό, από νομοθετικά και δικαστικά σώματα στα οποία υπάρχει γνήσια εκπροσώπηση του δήμου.

            Ακόμη κι έτσι όμως το δίλημμα μπορεί να υπάρχει. Τι γίνεται όταν κάποιος θέλει να αυτοκτονήσει; Κανέναν δεν βλάπτει. Έχουν λόγο πάνω σ΄ αυτό οι άλλοι; Οι περιπτώσεις ποικίλλουν. Η πιο συνηθισμένη είναι η αυτοχειρία από κατάθλιψη. Η κατάθλιψη όμως είναι νόσος στην οποίαν η ελεύθερη βούληση έχει καταργηθεί. Επομένως, μου φαίνεται δικαιολογημένο να επέμβει δραστικά η κοινωνία, διαμέσου των γιατρών, για να εμποδίσουν την αυτοχειρία. Όταν θα έχει ιαθεί από την κατάθλιψη ο άρρωστος, δεν θα θέλει πια να θέσει τέρμα στη ζωή του. Σε άλλες περιπτώσεις δεν είμαι βέβαιος αν ισχύει αυτό. Τέτοιες είναι π.χ. όταν ο αυτόχειρας προκρίνει τον τερματισμό της ζωής του από μια κατάσταση που δεν μπορεί να αποφευχθεί, σε μια ανίατη νόσο με πόνους ή σε μια αυτοκτονία ενός αιχμαλώτου που γλιτώνει έτσι το βασανισμό.

Όμως δεν τελειώνομε. Κάποιος δεν αυτοκτονεί, αλλά προτιμά να είναι εκτεθειμένος σε ένα κίνδυνο παρά να υποβληθεί σε περιορισμό που άλλοι εύκολα τον υφίστανται. Ως εδώ, δεν μας πέφτει λόγος. Έχει νου και ελεύθερη βούληση και η απειλή είναι έμμεση, όχι παρούσα. Και προχωρώ. Κάποιος δεν θέλει να εμβολιασθεί για μια νόσο στη διάρκεια μιας πανδημίας. Νομίζω ότι θα ήταν δικαίωμά του, αν ο ίδιος δεν γινόταν κίνδυνος για τους άλλους. Αν όμως, μη εμβολιαζόμενος, γίνεται για τους άλλους απειλή σημαντικά μεγαλύτερη από όσο οι εμβολιασμένοι. λυπάμαι, αλλά η βούληση των πολλών υπερτερεί έναντι της δικής του. Αρκεί η απόφαση να έχει ληφθεί από ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα του δήμου, π.χ. με ένα νόμο ψηφισμένο από βουλή που αποτελείται από βουλευτές κληρωμένους από το σύνολο, ενώ η παράβαση του νόμου θα κρίνεται από ένα ποινικό δικαστήριο ενόρκων, πάλι κληρωμένων από το σύνολο του δήμου. Σε μια τέτοια βουλή θα μετείχαν και όσοι δεν επιθυμούν να εμβολιασθούν. Δεν είναι τώρα ρατσισμός, αν στην ομάδα των αντιεμβολιαστών επιβληθούν περιορισμοί που δεν τίθενται στους εμβολιασμένους. Κάτω από αυτούς τους όρους, και ο αριθμός των αντιεμβολιαστών θα ήταν ασφαλώς μικρότερος.

ΛΥΚΟΣ ΔΙΩΚΕΙ ΑΜΝΟΝ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 11 Σεπτεμβρίου 2021

Η πρώτη μου επαφή με την αρχαιοελληνική γλώσσα, όταν ήμουν 11 χρονών, ήταν με ένα μύθο σαν εκείνους του Αισώπου. Θα τον μεταφέρω σε σύγχρονη γλώσσα. Ένας λύκος κυνηγούσε ένα αρνί κι αυτό κατέφυγε σε ένα ναό. Ο λύκος έμεινε έξω και φώναξε στο αρνί. “Γιατί μένεις στο ναό και δεν φεύγεις να τρέξεις στους αγρούς; Δεν ξέρεις πως οι άνθρωποι θυσιάζουν τα αρνιά στους θεούς;” Αλλά το αρνί δεν έφυγε και λέει στο λύκο: “Το ξέρω πολύ καλά, αλλά προτιμώ να γίνω θυσία στους θεούς παρά τροφή στο λύκο”. Ο Αίσωπος ήταν δούλος, αλλά έπλασε τους περίφημους μύθους του που ενέπνευσαν πολλούς συγγραφείς μετέπειτα. Καυτηρίαζε συχνά την αλαζονική και άδικη συμπεριφορά, που την μετέφερε σε ζώα. Δεν ξέρω αν ο μύθος που διαβάζαμε το 1947 που πήγαινα εγώ στην πρώτη (τρίτη τη λέγαμε) τάξη του Γυμνασίου ήταν πολύ σοφός, καθώς το δίδαγμα που μεταφέρει αποδίδει μάλλον τη λογική της άρχουσας τάξης παρά της ανεξαρτησίας. Το βιβλίο υπήρχε από τη μεταξική εποχή. Σήμερα θα ήταν στους περισσοτέρους απαράδεκτη αυτή η στάση, Δεν νοιάζομαι για την ελευθερία μου, αλλά σε ποιον θα είμαι δούλος, τελικά για οποιονδήποτε το θύμα. Είναι όμως ρεαλιστική η άρνηση μιας τέτοιας ηθικής;

“Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ/μεγάλα κ΄ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη…ανεπαισθήτως μ΄ έκλεισαν από τον κόσμον έξω”, θρηνεί ο Καβάφης. Περήφανοι πριν από 2 αιώνες ξεσηκωθήκαμε να ελευθερωθούμε από μια σκλαβιά. Και με διαδοχικά βήματα, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, ανεπαισθήτως, ύψωσαν τριγύρω μας υψηλά τείχη υποδούλωσης. Τις τελευταίες δεκαετίες, από κράτος έθνος που θέλαμε να είμαστε, ολισθαίνομε διαρκώς σε κράτος μέλος. Υπαγόμαστε σε δεσμευτικούς μηχανισμούς, όπως το ΝΑΤΟ και η ΕΕ. Αφήνω τις ξένες βάσεις που βρίσκονται στον τόπο μας. Τουλάχιστον στους μηχανισμούς που ανέφερα, έχομε συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων, έστω και αν αυτή η συμμετοχή μας είναι ασήμαντη, με ψήφο κάτω από 5%. Για τις βάσεις δεν έχομε τίποτε να πούμε. “Ανεπαισθήτως μ΄ έκλεισαν…”. Οι δεσμευτικοί αυτοί κανόνες είναι πάνω και από τον ανώτατο νόμο μας, το σύνταγμά μας. Αν καταδικαστώ για κάποια παρανομία μου, ακόμη και στο Ανώτατο Δικαστήριό μας, τον Άρειο Πάγο σ΄ αυτή την περίπτωση, αλλά το διεθνές δικαστήριο με δικαιώσει, το γράφω εκεί που πρέπει το Ανώτατο Δικαστήριό μας.

Και τώρα έρχομαι στον, σαν Αισώπειο, μύθο που μάθαινα παιδί. Μήπως αυτή η υποδούλωση είναι προτιμότερη από άλλες; Μήπως πρέπει να δεχθούμε πως έτσι κι αλλιώς θα είμαστε υπόδουλοι, αλλά μπορούμε ακόμη να επιλέξουμε τον αφέντη μας; Μήπως έτσι κι αλλιώς είμαστε θανατοποινίτες, αλλά ακόμη μπορούμε να επιλέξουμε τον τρόπο της εκτέλεσής μας, τουφεκισμό, απαγχονισμό, στραγγαλισμό, ηλεκτρική καρέκλα, λιθοβολισμό κλπ;  Έξω από το ναό του κράτους που κατοικούμε καραδοκεί ο εξ ανατολών λύκος. Δεν είναι καλύτερα να είμαστε υπόδουλοι στην ΕΕ, με Γερμανίες και άλλους θύτες κλπ παρά υπόδουλοι στους Τούρκους; Δεν συζητώ για ΝΑΤΟ και Αμερικανικές βάσεις, διότι εκεί είμαστε συνάδελφοι και σύνδουλοι με τους γείτονες.

Αυτή, του μύθου, είναι η στάση του σώφρονα που επιλέγει τον τρόπο της θανάτωσής του εκλαμβάνοντας δεδομένη τη δυνατότητα ελευθερίας του. Προτιμότεροι οι ταπεινωτικοί συμβιβασμοί με Βόρεια Μακεδονία, Ιταλία, Αίγυπτο, με αρκετές παραχωρήσεις, αλλά είναι προτιμότεροι – και αναγκαίοι – για να στραφούμε προς τα εκεί που υπάρχει ορατή απειλή.  Υπάρχει όμως τέτοια δυνατότητα; Ο Καζαντζάκης, ιδίως με το Ζορμπά, τον από πολλούς θεωρούμενο αντιπροσωπευτικό της Ελληνικής νοοτροπίας, θέλει να προσπαθώ ώσπου να φθάσω στο αδιαπέραστο και τότε, όταν φθάσω εκεί, να συνεχίσω να προσπαθώ να το διαπεράσω – κι ας χαθώ. Κι ο Καβάφης θέλει να συνεχίσω το ταξίδι για την Ιθάκη – κι ας χαθώ. Προορισμός υπάρχει, αλλά αξία δεν έχει το φθάσιμο εκεί, αλλά το ωραίο ταξίδι, ο αγώνας. Κανένας δεν μπορεί να σου υποδείξει τι να προτιμήσεις.

Το δίλημμα, όπως και κάθε δίλημμα, έχει κρυμμένες κάποιες ρωγμές: Ότι η έκβαση είναι δεδομένη. Και αντί να προσπαθούμε να την αλλάξουμε, να προσπαθούμε να επιλέξουμε τον τρόπο της υποδούλωσής μας, από εκείνους που μας θέτει πολύ έντεχνα το δίλημμα. Για αναλογισθείτε κάποια στιγμή ένα μεγάλο μυαλό που συνδύαζε το όραμα με τη σκέψη και τη δράση, εκείνο του Ρήγα, του Βλάχου από το Βελεστίνο. Αν οι Βαλκανικές χώρες γινόμαστε μια ενιαία ομόσπονδη δημοκρατία, μαζί με “προαιώνιους εχθρούς” μας, όπως έβλεπε ο Ρήγας, Έλληνες, Βούλγαρους, Σέρβους, Τούρκους, Αλβανούς, Βορειομακεδόνες, Ρουμάνους και όσους άλλους θα ήθελαν  στη γειτονιά μας, ποιος θα τολμούσε να μας επιβάλει τη θέλησή του χωρίς αντίστοιχη ανταλλαγή υποχρεώσεων και δικαιωμάτων; Αντ΄ αυτής, οι μεγάλοι ισχυροί, μας φύτεψαν τις Μεγάλες Ιδέες. Στο παρελθόν την Κόκκινη Μηλιά και το Μαρμαρωμένο Βασιλιά εμείς, τη Μεγάλη Βουλγαρία οι Βόρειοι γείτονες. Σήμερα την Οθωμανική Αυτοκρατορία οι Ανατολικοί κοκ. Φυσικά, εκείνη ήταν η λύση που κανένας σήμερα μεγάλος, ισχυρός, δεν ήθελε και με τις άμεσες ή έμμεσες παρεμβάσεις τους έκαναν ό,τι μπορούσαν για να μας διχάσουν, να πολεμούμε ο ένας εναντίον του άλλου, ενώ όλοι αυτοί οι λαοί ζήσαμε ενωμένοι για 2 χιλιετίες, από τον καιρό του Αλεξάνδρου, των Ρωμαίων, του Βυζαντίου, των Οθωμανών, έχοντας καλλιεργήσει μεταξύ μας κοινά έθιμα και με επικοινωνιακό εργαλείο τη δουλεμένη Ελληνική γλώσσα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Αυτό το τελευταίο το σκοτώσαμε μόνοι μας αρνούμενοι να επισημοποιήσουμε προφορικά και γραπτά τη γλώσσα που μιλούσε ο λαός μας. “Τα ελληνικά σχολεία που στήθηκαν παντού σε πόλεις και χωριά (Μακεδονία αρχές 20ού αιώνα) δεν ήταν σε θέση να λειτουργήσουν αφομοιωτικά εξαιτίας ακριβώς της δύσκολης γραπτής γλώσσας, η οποία διαφέρει εντελώς από την διαδεδομένη λαϊκή γλώσσα. Αν η λαϊκή ελληνική ήταν και η γραπτή ελληνική, τότε θα γίνονταν η κοινή γλώσσα όλων των χριστιανικών λαών της Μακεδονίας”, γράφει ο γλωσσολόγος επιτόπου παρατηρητής G.Weigand. Για τα υπόλοιπα νοιάστηκαν οι προστάτες μας. Οι Ρώσοι καλλιέργησαν το μύθο της Μεγάλης Βουλγαρίας, οι Αγγλογάλλοι της Μεγάλης Ελλάδας, ενώ έμμεσα τώρα, από κοινού όλοι οι μεγάλοι αφέντες το μύθο της Γαλάζιας Πατρίδας, που πνιγμένη στον πλούτο της στεριάς της ονειρεύεται το Γαλάζιο Αιγαίο και τη γαλάζια Μεσόγειο.  

Το αρνί είναι όντως καταδικασμένο να γίνει είτε θυσία στους θεούς ή τροφή του λύκου. Εμείς όμως δεν είμαστε αμνοί. Μην περιμένετε από εμένα απάντηση. Μόνον αν ένας μεγάλος αριθμός από εμάς αποκτήσουν κοινή βούληση, μπορούμε να έχουμε εναλλακτικές δυνητικές εκβάσεις.