ΟΜΟΙΟΣ ΚΑΙ ΙΣΟΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 29 Αυγούστου 2020

Ίσος θα πει ίδιος με άλλον κατά το ποσόν, το μέγεθος ή την αξία. Όμοιος σημαίνει ότι έχει τα ίδια ή περίπου τα ίδια γνωρίσματα (μέγεθος, σχήμα, ιδιότητες κλπ) με άλλον. Θα προσπαθήσω να ξεκαθαρίσω αυτές τις δύο έννοιες.

Ένα κιλό σίδερο είναι ίσο με ένα κιλό μπαμπάκι ως προς το βάρος τους. Καμιά ομοιότητα όμως δεν αντιλαμβάνομαι ανάμεσα στο σίδερο και στο μπαμπάκι. Από την άλλη είδα ένα μικρό αγόρι που ήταν όμοιο με τον πατέρα του, φτυστός. Φυσικά κάθε άλλο παρά ίσοι ήταν οι δυο τους.

Στη νόησή μας ίσος κι όμοιος είναι κάποιος μόνο με τον εαυτό του. Στον αισθητό, αντικειμενικό, κόσμο όμως κανένας δεν ταυτίζεται ούτε και με τον εαυτό του. Κάθε στιγμή αλλάζει. “Οὐκ ἄν δίς τὸν αὐτὸν ποταμὸν ἐμβαίης” και “Τὰ πάντα ρεῖ” (Ηράκλειτος). Και τότε ποιος τολμά να μιλά για ισότητα; Κι όμως, αναγνωρίζομε ότι ο ποταμός είναι διαρκώς ίδιος, με την ίδια κοίτη και το ίδιο όνομα.

Ισότητα υπάρχει μόνο σχετικά, ως προς κάτι. Όποτε μπορεί να υπάρχει ισότητα, μπορεί και ανισότητα. Ο συγκριτικός βαθμός των επιθέτων τη δηλώνει. Κάποιος είναι μεγαλύτερος, βαρύτερος, ευφυέστερος, ωραιότερος κλπ από άλλον. Και πάλι, βέβαια, η ανισότητα είναι ως προς κάτι μοναδικό, μέγεθος, βάρος, ευφυΐα, ομορφιά κλπ. Προφανές είναι ότι δεν υπάρχουν δύο άνθρωποι ίσοι. Εξίσου προφανές είναι ότι δεν υπάρχει ανισότητα μεταξύ των ανθρώπων. Ο ένας είναι μεγαλύτερος, ο δεύτερος βαρύτερος, ο άλλος ευφυέστερος, ο τέταρτος ωραιότερος κλπ. Αν δεν υπάρχει ισότητα στο χρόνο (Ηράκλειτος), ούτε και στο χώρο υπάρχει. Αντίστοιχα, ούτε ανισότητα υπάρχει. Επικρατεί η ανομοιομορφία. Και ανομοιομορφία ΔΕΝ σημαίνει ανισότητα.

Οι άνθρωποι είμαστε τρισυπόστατοι. Το αισθητό Εγώ μας, ό,τι από τον καθένα μας προσφέρεται να το δει, να το ακούσει, να το οσφρανθεί, να το αγγίξει, ακόμη και να το γευθεί με ένα φιλί οποιοσδήποτε, είναι μοναδικό. Δεν υπάρχει άλλος ίσος με εμένα ούτε άνισος. Το ίδιο ισχύει και για το νοητό Εγώ μας. Αυτό είναι άβατο για όλους τους άλλους, οι οποίοι μπορούν να το νοούν, να το συμπεραίνουν από τη συμπεριφορά μας. Με αυτές τις θεμελιώδεις ιδιότητές του δεν μπορεί καν να συγκριθεί με το νοητό Εγώ κάποιου άλλου, πολύ περισσότερο να θεωρηθούν τα δύο ίσα. Μένει το κοινωνικό Εγώ, το εντύπωμά μας στην κοινωνία που μας περιβάλλει, στο έλλογο περιβάλλον μας. Με την είσοδό μας στην κοινωνία δεν έχομε παρά μόνον μία κοινωνική ιδιότητα: μέλη της κοινωνίας μας, κι αυτό ισχύει όσο ζούμε. Αφού η κύρια ιδιότητά μας είναι μία, μπορούμε, ως προς αυτήν να είμαστε ίσοι ή άνισοι. Τη στιγμή της εισόδου μας στην κοινωνία, ως μέλη της, είμαστε όλοι ίσοι, ακέραιοι, άτμητοι, άτομα. Δεν υπάρχει μισό άτομο. Ύστερα αρχίζομε να αναλαμβάνουμε κοινωνικούς ρόλους, γινόμαστε επαγγελματίες, σε μια τεράστια ποικιλία επαγγελμάτων, γινόμαστε πολιτικά άρχοντες και αρχόμενοι. Οι άνθρωποι μπορεί να μην είναι κοινωνικά άνισοι, οι κοινωνικοί ρόλοι όμως δεν είναι ούτε ίσοι, ούτε όμοιοι μεταξύ τους. Είναι συμπληρωματικοί, αναγκαστικά ανόμοιοι, αν και υπάρχουν ομαδοποιήσεις (π.χ. γιατροί, καπετάνιοι, σκουπιδιάρηδες κλπ). Συχνά είναι άνισοι, δηλαδή με διαφορετική αξία για την ύπαρξη της κοινωνίας μας. Κάποιοι ρόλοι είναι για να διατάζουν και άλλοι να υπακούν. Ο βασιλιάς διατάζει, ο στρατιώτης υπακούει. Οι άνθρωποι δηλαδή, είμαστε ως φυσικά και νοητά όντα διαφορετικοί μεταξύ μας, όχι άνισοι, αλλά οι κοινωνικοί ρόλοι που αναλαμβάνομε μπορούν να είναι άνισοι. Ο ολοκληρωτισμός αρνείται την ποικιλότητα και ιδιαιτερότητα των ανθρώπων (ισοπέδωση) απανθρωπίζοντάς τους.

Η θεμελιώδης ισότητα-ανισότητα στην κοινωνία είναι μεταξύ των ρόλων που διατάσσουν και εκείνων που υπακούν. Διατάσσουν οι άρχοντες, υπακούν οι αρχόμενοι. Η ποικιλία των φυσικών ανθρώπων είναι άπειρη, αλλά και των κοινωνικών ρόλων πολύ μεγάλη. Μέσα σ΄ αυτή την ποικιλότητα αναζητείται ποιος είναι πιο κατάλληλος για κάθε ρόλο. Το λάθος προκύπτει από το ότι κάποιοι, επειδή είναι ίσοι με τους άλλους σε ένα θέμα νομίζουν πως είναι ίσοι σε όλα και κάποιοι, επειδή είναι ανώτεροι σε ένα τομέα νομίζουν πως είναι σε όλους. “Οἰ μὲν ὃτι ἐὰν κατὰ τι ἲσοι ὦσιν, ὃλως ἲσοι νομίζουσιν εἶναι οἰ δ΄ ὃτι, ἐὰν κατὰ τι ἂνισοι, πάντων ἀνίσων ἀξιοῦσιν ἑαυτοὺς (Αριστοτέλης).

Και τώρα προκύπτει ένα θεμελιώδες πολιτικό ζήτημα. Ποιοι είναι κατάλληλοι για άρχοντες; Οι κύριες εξουσίες είναι τρεις. Έργο της δικαστικής εξουσίας είναι να κρίνει αν κάποια πράξη έχει συντελεσθεί παρά τους νόμους και ποιος τη διέπραξε, επιβάλλοντας αντίστοιχες ποινές. Είναι προφανές ότι για την παρανομία της πράξης ο γνώστης των νόμων είναι πιο κατάλληλος από τον αδαή. Το αν κάποιος διέπραξε μια πράξη, όμως, είναι υπόθεση του κοινού νου, που κρίνει. Γνώση νόμου δεν χρειάζεται. Οι δικαστές επομένως οφείλουν να είναι τώρα πολίτες που εκφράζουν τον κοινό νου, ένα τυχαία κληρωμένο δείγμα των πολιτών, όπως είναι τα κακουργιοδικεία στις ΗΠΑ (ένορκοι) και αλλού. Είναι ικανοί να κρίνουν, όπως ο καθένας μπορεί να αποφανθεί ποιος άλτης πήδησε ψηλότερα ή ποιος δρομέας τερμάτισε πρώτος. Η σύννομη διαδικασία, εξασφαλίζεται από νομικούς (πρόεδρο δικαστηρίου, πολιτική αγωγή, υπεράσπιση), χωρίς να αποφασίζουν.

Έργο της εκτελεστικής εξουσίας (κυβέρνησης) είναι η εισήγηση νόμων για ψήφιση στη βουλή και η επίβλεψη της εκτέλεσης των νόμων. Ο ηγέτης της κυβέρνησης βοηθιέται από διάφορους υπουργούς, οι οποίοι έχουν αρμοδιότητα σε συγκεκριμένο τομέα (π.χ. υγεία, εκπαίδευση, εξωτερικές υποθέσεις, άμυνα, οικονομία κλπ). Επομένως, κατάλληλοι για την εκτελεστική εξουσία είναι μόνον πολίτες με ειδική εκπαίδευση, καθένας στον τομέα του. Ο διορισμός υπουργών με βάση την εντοπιότητα κάποιου ή την αναγνωρισιμότητά του (τηλεπαρουσιαστής, ηθοποιός, ποδοσφαιριστής κλπ) είναι καθαρά ψηφοθηρικός και, επομένως λαϊκιστικός.

Έργο της νομοθετικής εξουσίας (βουλής) είναι η θέσπιση νόμων και ο έλεγχος της κυβέρνησης. Ηθική είναι η βούληση της κοινωνίας, η οποία διαρκώς αυτόματα εξελίσσεται. Οι νόμοι αποτελούν τη βούληση των αρχόντων και αλλάζουν μόνον με ανθρώπινη παρέμβαση. Η διάσταση μεταξύ νόμων και ηθικής είναι κύριος λόγος ανωμαλιών σε μια πολιτεία. Για να είναι συμβατοί οι νόμοι με την ηθική, οι βουλευτές πρέπει να εκφράζουν τη βούληση της κοινωνίας με θεμελιώδεις ιδιότητές τους τον κοινό νου και την αρετή. Ως προς αυτές τις ιδιότητες, όλοι οι πολίτες, αν και ποικίλλουν, εφόσον περιοδικά εναλλάσσονται, είναι διαχρονικά ίσοι. Από όλους τους τρόπους για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, εκείνος των προγόνων μας, κλήρωση των βουλευτών μεταξύ όλων των πολιτών, είναι ο μοναδικός στην ιστορία.

ΠΟΝΟΣ ΚΑΙ ΗΔΟΝΗ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 27 Αυγούστου 2020

Έχω καταπιαστεί αρκετές φορές με το θέμα, αλλά δεν εμπεδώνεται εύκολα. Γι΄ αυτό επανέρχομαι. Η πορεία μας είναι μονόδρομος: Από την αποφυγή του πόνου στην επιδίωξη της ηδονής. Ακόμη κι όταν συγχέονται τα δύο, ενεργούμε, ώστε να υποφέρουμε λιγότερο και να χαιρόμαστε περισσότερο, έστω και αν αυτό σημαίνει την αυτοθυσία. Η αποφυγή του πόνου συνδέεται περισσότερο (αλλά όχι αποκλειστικά) με την επιβίωση, το λεγόμενο ένστικτο αυτοσυντήρησης, ενώ η επιδίωξη της ηδονής με το ένστικτο της αναπαραγωγής. Δεν αποκλείεται να έρχονται σε σύγκρουση οι δύο αυτές ενέργειες, εγωισμός με αλτρουϊσμό. Η μάνα γάτα θα παλέψει με κίνδυνο της ζωής της (εγωιστική αυτοπροστασία) για να προστατέψει τα γατάκια της (αλτρουϊσμός) από μια απειλή. Η αποφυγή του πόνου είναι άρνηση. Η επιδίωξη της ηδονής είναι θέση.

Η δημιουργία και διατήρηση της ανθρώπινης κοινωνίας στηρίχτηκε περισσότερο στην άρνηση, παρά στη θέση, από την εποχή του Αδάμ, του γενάρχη του κοινωνικού ανθρώπου. ΜΗ φάτε από τον απαγορευμένο καρπό. Και τη συνέπειά της: ΜΗΝ αφήνετε σε κοινή θέα τα γεννητικά σας όργανα, καλύψτε τα με φύλλα συκιάς. Με αυτές τις δύο αρνήσεις, μια διατροφική, που εξασφάλιζε την ταλάντωση μεταξύ νηστείας και θυσίας και μια γενετήσια, την απαγόρευση του ελεύθερου έρωτα που εξασφάλιζε τη διαδοχή στην αποκτημένη περιουσία, το αυτοπολλαπλασιαζόμενο κεφάλαιο, εξελίχθηκε η κοινωνία. Και μαζί με αυτήν ήλθε η δυστυχία στον άνθρωπο, καθώς και η ορατή πια απειλή για αυτοκαταστροφή της. Με την πρόοδο που συντελέσθηκε, διασπάσαμε το άτομο και φέραμε τη δυνατότητα στιγμιαίου περίπου αφανισμού του πλανήτη. Με την αύξηση της παραγωγικότητας μειώσαμε τον κίνδυνο του λιμού, αυξήσαμε τον πληθυσμό της γης και τώρα κινδυνεύομε όλοι από τα απόβλητά του που δηλητηριάζουν τα πάντα· παράγονται τόσο γρήγορα, που δεν επιτρέπουν στη Μάνα Γη να τα ανακυκλώνει. Η τρομοκρατία που μας κινητοποιεί περισσότερο από κάθε άλλο κίνδυνο, λόγω της οξύτητας και της γειτνίασής της, είναι ο μικρότερος από όλους τους κινδύνους. Αντίθετα, η ίδια η τεχνολογία, η πιο ύπουλη από τις απειλές, μας φοβίζει λιγότερο. Κι όμως είναι ο βραδύς, αλλά ολοένα επιταχυνόμενος κίνδυνος για την ανθρωπότητα. Παιδί του Ανθρώπου, τείνει να τον κατακτήσει, να δεσπόζει πάνω του, όπως ο Άνθρωπος, παιδί της Φύσης έχει κατακτήσει τη μάνα και (νομίζει πως) δεσπόζει πάνω της.

Υπάρχουν κινήματα αντίθετα στην παραπάνω πορεία. Ο J. J. Rousseau υποστήριζε την επιστροφή στη φύση, όταν έβλεπε, σωστά, την κοινωνική αδικία. “Ο άνθρωπος γεννήθηκε λέφτερος και παντού είναι σιδεροδέσμιος. Η κοινωνία είναι άδικη, διότι δίνει περισσότερα δικαιώματα στους προνομιούχους”. Στη σύγχρονη εποχή, σε πιο επιστημονική βάση, η Οικολογία αντιτίθεται στην καταστροφική “πρόοδο”. Δυστυχώς, αυτά τα υγιή κινήματα έχουν αποδειχθεί ουτοπικά, διότι στηρίζονται στην άρνηση. Για την ευδαιμονία ενός ζευγαριού δεν αρκεί να μη δέρνω και πονάω τη γυναίκα μου, αλλά πρέπει και να της χαρίζω χαρά και ηδονή. Έστω ένα απλό χάδι, έναν τρυφερό λόγο.

Μέχρι σήμερα, η κοινωνία στηρίχθηκε σε δύο ειδών απαγορεύσεις, διατροφική και γενετήσια, κανόνες που απαγορεύουν την κατανάλωση σε κάποια φάση (οικονομικά, φάση λιτότητας) για να εναλλάσσεται με μια φάση θυσίας (κατανάλωσης) και τον ελεύθερο έρωτα, όπως με απαγόρευση της αιμομιξίας, της πολυγαμίας των γυναικών, τη δεσποτεία για χιλιάδες χρόνια του άνδρα πάνω στη γυναίκα κλπ. Όλα αυτά με ένα ποινικό σύστημα που επιβάλλει κυρώσεις στους παραβάτες. Η κοινωνία δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς τις απαγορεύσεις που αποτελούν άρνηση. Ωστόσο, αν επιδίωξή της είναι, όπως προσωπικά εγώ και οι περισσότεροι πρόγονοί μου (Αριστοτέλης, Επίκουρος κλπ) πιστεύομε, η ευδαιμονία του ανθρώπου, οφείλει να συνοδεύεται από θετικές κοινωνικές πράξεις. Έτσι:

Δεν αρκεί η επιβολή ποινών στα δικαστήρια για αντικοινωνικές πράξεις, χρειάζεται και απονομή τιμής σε “τιμητήρια” για προκοινωνικές ενέργειες. Δεν αρκεί η απαγόρευση της καύσης του πετρελαίου. Χρειάζεται και όδωση (ενίσχυση) τρόπων χρησιμοποίησης ενέργειας για την κάλυψη των αναγκών μας από μη αναλώσιμες πηγές, ήλιο, ανέμους, κύματα κλπ. Δεν αρκεί να σβήνουμε τις πυρκαγιές στα δάση. Πρέπει και να τα προφυλάσσουμε και προάγουμε. Να αναδασώνουμε ερημωμένες παλιά δασώδεις περιοχές, να τις προστατεύουμε από ανθρωπογενείς ενέργειες, που τις μετατρέπουν σε τσιμέντο ή βοσκοτόπους. Δεν αρκεί να εμποδίζουμε την καταστροφική ενέργεια πάνω τους, αλλά χρειάζεται καθαρισμός τους, και ανθρωπογενής προστασία τους από ιδιωτικές ζημίες, αλλά και από κλιματικές ή άλλες καταστροφικές επιδράσεις. Να οικοδομούμε ξύλινους ή λίθινους (“ξερολιθιά”) αναβαθμούς για να επιβραδύνουμε τους χειμάρρους στους κατακλυσμούς και να διευκολύνουμε την απορρόφησή των υδάτων· να παρακολουθούμε τη χλωρίδα και πανίδα διευκολύνοντας την ισορροπία της έναντι ποικίλων κινδύνων, όπως η αναβροχιά για μακρά διαστήματα, ή υπερανάπτυξη κάποιων ειδών που καταστρέφουν άλλα (π.χ. ο υπερπληθυσμός ελάφων τρώνε το δάσος – αρνητική δράση, ενώ η παράλληλη ανάπτυξη λύκων – θετική δράση –  το προστατεύει από αυτόν και άλλους ανάλογους κινδύνους). Όχι στην ανάπτυξη φωτοβολταϊκών σε περιοχές δασώδεις, καλλιεργήσιμες ή βοσκότοπους, αλλά ναι στην ανάπτυξή τους στις στέγες των σπιτιών και άλλες ανθρωπογενείς επιφάνειες. Όχι στην ανάπτυξη ανεμογεννητριών σε δάση ή άλλες περιοχές που προάγουν τη βιοποικιλία, αλλά ναι σε ερημιές και ξερότοπους και μάλιστα σε μορφή που λιγότερο διαταράσσει την ιπτάμενη ζωή, όπως με κατακόρυφο, αντί του οριζόντιου, άξονα και μέσα σε κλωβό. Όχι σε κυματογεννήτριες στις πανέμορφες, καλλιεργήσιμες, υδατοκαλλιεργήσιμες, τουριστικά ελκυστικές, νότιες ακτές, αλλά ναι στις βορεινές άγονες απόκρημνες ακτές. Οι κυματογεννήτριες μπορούν να δημιουργούν υδαταποθήκες που η υδατόπτωση από αυτές καλύπτει τις ενεργειακές ανάγκες στις νυχτερινές νηνεμίες, όταν θα ησυχάζουν οι ανεμογεννήτριες και τα φωτοβολταϊκά. Όχι στον υπερπληθυσμό, αλλά ναι στην ανακατανομή του, καθιστώντας βιώσιμες άξενες περιοχές, Σαχάρα, Σιβηρία, Πόλους κλπ. Όχι στους πολέμους και τις πανδημίες που σκοτώνουν μαζικά ανθρώπους, αλλά ναι στον έλεγχο των γεννήσεων. Αυτός μπορεί να αυτορρυθμίζεται: η ευημερία μειώνει τις γεννήσεις. Εξάλλου πρέπει να παραδεχθούμε ότι η ιδανική δημογραφία δεν απαιτεί πια υπεροχή των νέων που εργάζονται και υπερασπίζονται τους θησαυρούς μας. Ήδη η τεχνολογία (τα θετικά της) επιτρέπει να εργαζόμαστε πολύ λιγότερο από παλιά και οι πόλεμοι, αν δεν μπορούν να αποφευχθούν, αντιμετωπίζονται πατώντας κουμπιά, όχι με νεανικούς ηρωισμούς. Λιγότερες ώρες εργασίας, όχι απολύοντας εργαζομένους, αλλά αυξάνοντας τον ελεύθερο χρόνο όλων, απαιτώντας λιγότερη εργασία όλων, με τις ίδιες αποδοχές, αφού η παραγωγή μένει υψηλή. Όταν είναι αδύνατος ο ταυτόχρονος συνδυασμός θετικών με αρνητικές ενέργειες, υπάρχει η ταλάντωση από τη μία στην άλλη, έτσι που διαχρονικά διατηρείται η ισορροπία.

ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΧΩ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 25 Αυγούστου 2020

Τα “είμαι”, “έχω”, “θέλω” είναι τα πιο σημαντικά υπαρξιακά ρήματα. Είναι τα βοηθητικά ρήματα στη γραμματική (βλ. Είμαι, έχω, θέλω.dimitrissideris.wordpress.com). Το “είμαι” αντιστοιχεί στη νοητή όψη της ύπαρξής μας και εκφράζει το παρόν. Το “έχω” αντιστοιχεί στην αισθητή όψη του Εγώ μας και εκφράζει το παρελθόν· ό,τι έχω έγινε κτήμα μου παλιότερα. Το “θέλω” αντιστοιχεί στην κοινωνική όψη μας και εκφράζει το μέλλον· ό,τι θέλω το επιδιώκω στο μέλλον. Συζητώ σήμερα το “έχω”.

Το “έχω” εκφράζεται με την αντωνυμία “ΜΟΥ”. Ό,τι έχω είναι δικό “ΜΟΥ”. Το σπίτι μου, το χωράφι μου, το κοπάδι μου, το εργοστάσιό μου, το πλοίο μου, τα λεφτά μου, τα παιδιά μου, η πατρίδα μου, όλα αυτά τα έχω. Ακόμη, οι σκέψεις μου, οι χαρές και οι λύπες μου, η βούλησή μου, είναι δικά μου, τα έχω. Το “έχω” έχει δύο ειδών υποχρεώσεις: προς τον εαυτό του και προς τον περίγυρό του.

Προς εαυτό. Ό,τι έχω ικανοποιεί κάποιες ανάγκες μου. Αν δεν το κάνει, είναι σα να μην το έχω. Στο χωράφι μου καλλιεργώ εδώδιμα, με το πλοίο μου ταξιδεύω κλπ. Η χρήση όσων έχω, σημαίνει όμως και υποχρεώσεις. Για να χρησιμοποιώ ό,τι έχω, βάζω τάξη. Ο νόμος της εντροπίας, ο μόνος αναλλοίωτος μετά την επανάσταση στη Φυσική πριν από ένα αιώνα, είναι μονόδρομος, από την τάξη προς την αταξία. Επιτρέπει όμως σε ένα κλειστό σύστημα να αυξάνεται η τάξη, αλλά με τίμημα, αύξηση της αταξίας γύρω του. Έτσι είναι δυνατή η δημιουργία. Σε ό,τι έχω επομένως εγώ, βάζω τάξη για να το εκμεταλλευθώ. Κι αυτό συνεπάγεται μεγαλύτερη αταξία στον περίγυρό του. Απορούσα στα νησάκια μας βλέποντας μακριά, ξερολιθιά, ντουβάρια να χωρίζουν άγονους βράχους. Τόσα μεροκάματα, για να χτισθούν, ποιος τρελός τα διέθετε; Όχι, δεν ήταν τρελός. Πριν από μερικές γενιές, οι άνθρωποι ζούσαν εκμεταλλευόμενοι αυτούς του άγονους τόπους. Για να τους καλλιεργήσουν έπρεπε να διώξουν τις πέτρες και να μείνει το λιγοστό χώμα που θα όργωναν για να το φυτέψουν. Πού να τις πάνε τις πέτρες όμως; Η εντροπία όριζε ότι βάζουν τάξη στο χωράφι τους και δημιουργούν αταξία στο περιβάλλον τους πετώντας γύρω τις πέτρες. Όμως δίπλα ήταν το χωραφάκι του γείτονα, που κι αυτός έκανε το ίδιο. Ο πιο οικονομικός τρόπος για να διευθετηθεί το ζήτημα ήταν να συγκεντρώσουν τις πέτρες σε όσο γίνεται στενότερο χώρο μεταξύ των ιδιοκτησιών τους κι αυτός ήταν ένας τοίχος. Έτσι, αυτά τα άχρηστα αντικείμενα, ξαφνικά έμπαιναν σε τάξη κι εξυπηρετούσαν άλλους σημαντικούς σκοπούς. Τα ντουβαράκια εμπόδιζαν το χώμα να φύγει με τους χειμάρους που δημιουργούσαν τα πρωτοβρόχια. Επιπλέον, εμπόδιζαν τα ζώα, κατσίκες και άλλα, να σκορπίσουν και τρέχα γύρευε. Και, ίσως το πιο σημαντικό, όριζαν εμφανώς τα σύνορα των ιδιοκτησιών.

Πρώτη μέριμνα λοιπόν στα κτήματά μου είναι η εκμετάλλευσή τους βάζοντας τάξη. Με την τάξη αυτή δημιουργούνται απόβλητα, σαν τις πέτρες στα χωραφάκια, από τα οποία πρέπει να απαλλαγώ. Κάποια από τα απόβλητα μιας εκμετάλλευσης μπορεί να είναι και τοξικά. Για να μην αυξάνω την αταξία γύρω μου, που είναι ιδιοκτησία άλλου, πρέπει να τα ανακυκλώνω. Αν είναι τα κόπρανα των ζώων μου, κουτσουλιές, βερβελιές, καβαλίνες, σβουνιές κλπ, τα ανακυκλώνω κάνοντας τα κοπριά, που τη χρησιμοποιώ ως λίπασμα στα σπαρτά μου. Η ανακύκλωση είναι λοιπόν η δεύτερη μέριμνα για τα κτήματα που χρησιμοποιώ. Τα πάντα, χάρη στην εντροπία, με το χρόνο φθείρονται, αν δεν υπάρχει μέριμνα. Και οι ιδιοκτησίες, χωρίς ανθρώπινη μέριμνα, φθείρονται, αυξάνει η αταξία μέσα τους. Ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες, ο χώρος γίνεται ζούγκλα ή έρημος και τα δύο άξενα για τους ανθρώπους. Και τα απόβλητα φθείρονται με το χρόνο. Ο χρόνος της φθοράς όμως μπορεί να είναι πολύ μακρός. Μια πλαστική σακούλα χρειάζεται αιώνες για να φθαρεί. Και τότε τα άχρηστα (ή και τοξικά) απόβλητα αθροίζονται. Η φροντίδα της ιδιοκτησίας γίνεται καταστροφή της. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η ανακύκλωση δεν αρκεί και, τρίτη μέριμνα, οφείλει να βρεθεί τρόπος να χρησιμοποιηθούν τα απόβλητα, όπως οι πέτρες στα άγονα χωραφάκια.

Αν δεν εκμεταλλεύομαι τα κτήματά μου, ό,τι έχω, είναι σα να μην το έχω. Έχει κόστος η φύλαξή τους, που δεν αντισταθμίζεται, διότι δεν μου αποδίδουν τίποτε. Μπορεί να συμφέρει τότε να απαλλαγώ από το κτήμα μου. “Ό,τι έχω, μπορώ να το καταστρέψω”, λέει ο Sartre. Και γίνεται αντικείμενο επιβουλής από τους άλλους. Κι έτσι φθάνομε στην υποχρέωση προς τους άλλους.

Προς τους άλλους. “Ο,τι έχω είναι δικό μου…”. Ως εδώ καλά. Όμως συχνά υπονοείται μια συνέχεια της φράσης: “…και δεν είναι κανενός άλλου”. Όχι, αυτό δεν είναι αυτονόητο. Η πατρίδα μου είναι η δικιά μου πατρίδα, αλλά είναι και πολλών άλλων, των συμπατριωτών μου. Φυσική αποκλειστικότητα των κτήσεών μου είναι μόνο το αμιγώς νοητό περιεχόμενο του Εγώ μου, οι σκέψεις μου, τα συναισθήματά μου, η βούλησή μου. Όλα τα άλλα κτήματά μου είναι έκθετα στην απληστία του περιβάλλοντός μου.

Στην πολιτική, για πρώτη φορά, εδώ και λίγα χρόνια αρχίσαμε να το συνειδητοποιούμε και ορίσαμε μια εκτεταμένη θαλάσσια περιοχή ως εκμεταλλεύσιμη μαζί με άλλα κράτη, Κύπρο, Ισραήλ, Αίγυπτο, Ιταλία. Η περιοχή αυτή, ανεξάρτητα από το σε ποιον ανήκει η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της, είναι εκμεταλλεύσιμη από όλους τους εταίρους. Κτήμα μας η αξιοποίησή της και κτήμα των εταίρων μας. Εξάλλου, έχομε χιλιάδες νησιά που, εκτός από μονοψήφιο αριθμό τους, είναι ακατοίκητα, αφημένα έρμαια στον αδυσώπητο νόμο της εντροπίας. Οφείλομε να εκμεταλλευθούμε την ΑΟΖ τους με όρους σαν τους παραπάνω, διότι είναι δικά μας. Προφανώς, μπορούμε να τα συνεκμεταλλευθούμε με άλλους, που θα μπορούσαν να είναι και οι Τούρκοι. Βασική προϋπόθεση είναι ότι και εμείς και οι άλλοι, θα σεβόμαστε τις αμοιβαίες συμφωνίες μας στη βάση του διεθνούς δικαίου. Εμείς σφάλλομε στο ότι, ως τώρα τα έχομε αφήσει στο έλεος της τύχης και στο ότι δεν αποδεχόμαστε την παραπάνω αρχή. Οι Τούρκοι τα διεκδικούν, αλλά η συμπεριφορά τους, διατηρώντας τακτικό στρατό έξω από τα σύνορά τους (Κύπρο, Συρία, Λιβύη), δείχνει την επιθετικότητά τους. Σφάλλουν αποδεικνύοντας βίαια τη μη αποδοχή της παραπάνω αρχής. Ειρηνικές λύσεις είναι η κοινοκτημοσύνη (Πλάτων, πρώτοι Χριστιανοί, μοναστήρια, κλπ), αλλά και η κοινοχρησία. Η τελευταία είναι δυνατή αν, όπως οι λοιποί εταίροι μας, αποδεχθούν οι άλλοι την απουσία επιθετικότητας, δηλαδή παρουσίας στρατού εκτός επικράτειας.

ΑΝΑΠΟΦΕΥΚΤΟ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 22 Αυγούστου 2020

Τίποτε στον αισθητό κόσμο δεν μένει εσαεί, αιώνιο. Τα πάντα είναι φθαρτά. Κι ωστόσο, κάθε οντότητα διαθέτει μια προστασία, έναντι αλλογενών επιθέσεων. Αναγκαστικά. Σε μια σταγόνα νερό, τα μόρια που την αποτελούν έλκονται το ένα με το άλλο τείνοντας το καθένα στο να περιβάλλεται από άλλα. Η σταγόνα γι΄ αυτό τείνει να αποκτήσει τη μικρότερη δυνατή επιφάνεια για τον όγκο της και αυτή είναι της σφαίρας. Η δυναμική ενέργεια των επιφανειακών μορίων όμως είναι αυξημένη. Καθώς δέχονται ελκτικές δυνάμεις μόνο προς το κέντρο της σταγόνας, για να έλθουν μόρια στην επιφάνεια, καταναλώνεται ενέργεια κι αυτή αποθηκεύεται. Έτσι, αναγκαστικά, σχηματίζουν ένα είδος προστατευτικού υμένα, την επιφανειακή τάση, που εμποδίζει τη σταγόνα να αποσυντεθεί. Μπορεί τυχαία να σχηματίσθηκε, τυχαία κάποτε θα αποδομηθεί, αλλά ο θάνατός της καθυστερεί χάρη στην ύπαρξη της επιφανειακής τάσης που τη συγκρατεί σε ενιαίο σύνολο. Σαν τη σταγόνα το νερό, κάθε οντότητα διαθέτει μια επιφανειακή προστατευτική κάλυψη. Το γάλα έχει την τσίπα, το ψωμί την κόρα, το αβγό το τσόφλι, τα κύτταρα τη μεμβράνη τους, τα φυτά το φλοιό, τα ζώα δέρμα ή όστρακο, τα έθνη σύνορα.

Αυτή η προστασία είναι προσωρινή, απλώς αναβάλλει τη φθορά, που μοιραία, χάρη στο νόμο της εντροπίας οπωσδήποτε κάποτε θα επέλθει. Πρέπει να το παραδεχθούμε πως η τελική φθορά, ο θάνατος, είναι αναπόφευκτη κατάληξη της ζωής, Χωρίς το θάνατο δεν υπάρχει, πριν από αυτόν, ζωή!

Η τελική φθορά επέρχεται είτε από μια εσωτερική αποδόμηση είτε από εξωτερικούς κινδύνους. Η εσωτερική αποδόμηση οφείλεται στο ότι οσοδήποτε σταθερή και αν είναι η οντότητα, τα στοιχεία της υπόκεινται στον αναπόφευκτο τρομερό, παγκόσμιο νόμο της αταξίας, το νόμο της εντροπίας. Ο θάνατος είναι προγραμματισμένος, σαν την απόπτωση των φύλλων των φυτών το φθινόπωρο. Υπάρχει όμως και ο βίαιος θάνατος, από τις έξωθεν επιδράσεις. Πώς τον αντιμετωπίζει αυτόν μια οντότητα και μάλιστα όταν είναι έλλογη, όπως είναι η ανθρώπινη;

Ένας τρόπος είναι να ενισχυθεί η επιφάνεια, τα σύνορα της οντότητας με αυξημένη δυναμική ενέργεια, οχυρωμένα σύνορα για τα κράτη. Ο άλλος τρόπος είναι υπερευαίσθητες πύλες εισόδου, έτσι που οποιαδήποτε εισβολή να αντιμετωπίζεται με κλείσιμο των πυλών, αντί όλου του συστήματος. Το σπίτι μου είναι γεμάτο καλώδια από όπου περνά ηλεκτρικό ρεύμα για φώτα, ανεμιστήρες, θερμοσίφωνα, κλιματιστικά, ηλεκτρική κουζίνα, σίδερο, ψυγείο κλπ. Η όποια ΔΕΗ φροντίζει το ρεύμα που μου παρέχει να έχει σταθερό δυναμικό, αλλά, όπως κάθε πράγμα, αυτό δεν είναι απόλυτα εφικτό. Άλλοτε πέφτει η τάση κι άλλοτε αυξάνεται η ηλεκτρική ενέργεια που εισάγεται στο σπίτι μου. Πώς να προστατευθώ; Ένας τρόπος είναι να έχω πολύ χοντρά καλώδια στο σπίτι μου. Δαπανηρό. Τα χοντρά καλώδια αντέχουν στο ισχυρό ρεύμα και δεν καίγονται, δεν λιώνει από τη θερμοκρασία το μέταλλό τους. Άδικος κόπος. Ένας κεραυνός, αν πέσει σε ένα καλώδιο της ΔΕΗ, θα διοχετευθεί σε όλες τις συσκευές μου και θα τις κάψει. Ο άλλος τρόπος είναι αντίθετος. Όλο το ηλεκτρικό ρεύμα που φθάνει στο σπίτι μου περνά από ένα λεπτό καλώδιο, την ασφάλεια. Όταν αυξηθεί η ένταση του ρεύματος π.χ. επειδή ταυτόχρονα λειτουργώ όλες τις ηλεκτρικές συσκευές του σπιτιού μου, αντί να καούν τα καλώδια, καίγεται η ασφάλεια. Αν απειλείται ένα νησάκι από έναν ιό, απομονώνεται αυτό, αντί ολόκληρη η χώρα. Πολύ ενοχλητικό αυτό, αλλά σώζονται οι συσκευές μου.

Γενικεύοντας αυτή τη σκέψη, φθάνομε σε συμπεράσματα περίεργα. Όταν υπάρχει κίνδυνος, αυτός μπορεί συχνά να αντιμετωπισθεί, όχι με αυστηρότερα μέτρα, αλλά με ελεγχόμενη ασφάλεια. Ο κίνδυνος μιας λοιμώδους νόσου αντιμετωπίζεται αρρωσταίνοντας από μια παραλλαγή της πολύ ελαφριά, μόλις αισθητή, που αφήνει ανοσία. Αυτά είναι τα εμβόλια. Με τον εμβολιασμό, υφιστάμεθα την ενόχληση μιας μικροαρρώστιας, αλλά προστατευόμαστε από τον κίνδυνο μιας θανατηφόρου νόσου. Μια πολιτεία έχει ανάγκη από ενότητα. Μια αυστηρή τήρηση της τάξης θα μπορούσε να την εξασφαλίσει, φανταζόμαστε, όπως με ένα ολοκληρωτικό καθεστώς, μια δικτατορία, μια αυστηρή μοναρχία γενικότερα. Όμως τίποτε δεν είναι άφθαρτο εσαεί. Όσο υπάρχουν αιτίες δυσαρέσκειας, αυτές αθροίζονται και ο ολοκληρωτισμός θα καταπέσει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, συχνά βίαια, με μεγάλες καταστροφές. Η εναλλακτική λύση είναι ακριβώς αντίθετη. Αποκέντρωση. Δεν λέω να κάνει ο καθένας ό,τι θέλει, αυτό είναι οχλοκρατία που σημαίνει διάλυση. Εννοώ, αποκεντρωτική ασφάλεια. Φυσικά έχει τους κινδύνους της. Αν δοθεί μεγάλη εξουσία στην τοπική αυτοδιοίκηση, οι ανάγκες και επιθυμίες των πολιτών εκτονώνονται με τοπικά μέτρα, που δεν επηρεάζουν τη συνολική κρατική ενότητα. Ο κίνδυνος όμως υπάρχει. Υπερβολική τοπική αυτοδιοίκηση δημιουργεί αποσχιστικές τάσεις. Μια περιφέρεια στην πατρίδα μας με πλούσιους πόρους, π.χ. εύφορα εδάφη, μπορεί να σκεφθεί, γιατί να φεύγουν τα πλούτη της να διανεμηθούν σε άλλες, ενδεείς περιφέρειες; Τι ανάγκη έχουν; Το πρόβλημα αντιμετωπίσθηκε από τους προγόνους μας. Όταν άρχισαν να παρατηρούνται αποσχιστικές τάσεις στις μικροπόλεις που αποτελούσαν τις Αθήνες, οι σοφοί μυθολογικοί βασιλιάδες δεν αύξησαν τις συγκεντρωτικές εξουσίες τους (που θα διακύβευαν την αυξανόμενη αντίδραση, με περισσότερες φυγόκεντρες τάσεις), αλλά, αντίθετα, δημιούργησαν παράλληλη αποκέντρωση, με άξονα όχι τον τόπο αυτή τη φορά, αλλά το επάγγελμα. Δημιούργησαν ένα είδος συνδικαλιστικής διαίρεσης των πολιτών. Έτσι, οι φτωχοί της Αμαρυσίας που ένοιωθαν αλληλέγγυοι με τους πλουσίους της, εναντίον των υπόλοιπων Αθηνών, ένοιωθαν αλληλεγγύοι και με τους φτωχούς της Κεκροπίας και των λοιπών Αθηνών, εναντίον των πλουσίων όλης της επικράτειας. Και η ενότητα αποκαταστάθηκε. 

Η ύπαρξή μας αναπόφευκτα διαρκώς αλλάζει. Γεννιόμαστε, αλλάζομε, πεθαίνομε. Πώς αντιμετωπίζομε το αναπόφευκτο. Κάποιοι πιστεύουν στην αιώνια μετά θάνατο ζωή. Είναι μια λύση. Απαλλάσσει όμως από την αγωνία του θανάτου; “Οἲμοι, οἷον ἀγῶνα ἒχει ἡ ψυχὴ χωριζομένη ἐκ τοῦ σώματος!” αναφωνεί ο Ιωάννης Δαμασκηνός. Κάποιοι άλλοι, πιο προσγειωμένοι, σκέφτονται πως λίγα κύτταρά τους, τα γεννητικά, επιβιώνουν μετά το θάνατό τους στα παιδιά τους. Και η σωματική, αισθητή αθανασία επιτυγχάνεται. Κάποιοι άλλοι, ξέρουν πως το αποτύπωμά τους μένει σα σε εκμαγείο στη μνήμη της κοινωνίας και ενεργούν έτσι που η κοινωνία να τους θυμάται εσαεί. Ήρωες, Άγιοι! Είναι και άλλοι που νοιώθουν πως η νόησή τους, οι γνώσεις, τα συναισθήματα και οι επιθυμίες τους είναι το πιο σημαντικό. Και όλα αυτά έχουν υλοποιηθεί στα δημιουργήματα που έχουν αφήσει πίσω τους. Το όνειρο της αθανασίας είναι φρούδα ελπίδα. Αυτά είναι, ωστόσο, η Ασφάλειά μας μπροστά στο Αναπόφευκτο. Εξασφαλίζουν την αθανασία της μεταφυσικής άλω που μας περιβάλλει.

ΕΙΣΟΔΟΣ, ΓΝΩΣΗ, ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 20 Αυγούστου 2020

Στα συστήματα που επεξεργάζονται σήματα, εύκολα παρατηρούμε δύο στοιχεία, το δέκτη σημάτων και τον πομπό. Σε μια ζυγαριά, δέκτης είναι η υποδοχή μιας μάζας ή ενός βάρους με άγνωστομέγεθος. Η φύση του εισαγόμενου σήματος, μάζα, βάρος, δυναμικό, ένταση ρεύματος, πίεση, ροή, θερμοκρασία κλπ δεν έχει καμιά σχέση με τη φύση του εξαγόμενου που μπορεί να είναι ένας αριθμός. Ωστόσο, η σχέση των εισαγόμενων μεγεθών μεταξύ τους είναι ίδια με τη σχέση των εξαγόμενων σημάτων μεταξύ τους. Διπλασιάζοντας το βάρος στη ζυγαριά, διπλασιάζεται και η ένδειξη. Επομένως, κάποιος μηχανισμός υπάρχει ανάμεσά τους που μετατρέπει τη φύση των σημάτων, χωρίς να διαταράσσει τη σχέση μεταξύ τους. Δεν τον βλέπομε εύκολα. Βέβαια υπάρχουν μηχανισμοί που παράγουν σήματα χωρίς να δέχονται από πουθενά. Είναι συνήθως ταλαντωτές, όπως το ρολόι, που δείχνει τις ώρες χωρίς να δέχεται πληροφορίες από πουθενά. Σήμερα ασχολούμαι με την είσοδο. Βλέποντας την ένδειξη της εξόδου δεν έχομε την παραμικρή ιδέα για τη φύση των εισαγόμενων σημάτων, αν είναι μηχανικά, ηλεκτρικά, θερμικά κλπ, εκτός αν ξέρουμε το είδος του οργάνου. Ο αριθμός σε ένα θερμόμετρο σημαίνει ύψος θερμοκρασίας, σε ένα βολτόμετρο τάση ηλεκτρικού δυναμικού κλπ.

Οι πολυκύτταροι οργανισμοί, διαθέτοντας νευρικό σύστημα, επεξεργάζονται σήματα, τα ερεθίσματα, δηλαδή βραχεία προσθήκη ή αφαίρεση μικρής ενέργειας που διεγείρει τα αισθητήρια όργανά μας. Διέγερση σημαίνει αναστροφή της φόρτισης που έχει η κυτταρική μεμβράνη. Μεταφέρεται στο κεντρικό νευρικό σύστημα και από εκεί στα όργανα εξόδου, μύες και/ή αδένες. Η μεταφορά γίνεται κατά μήκος νεύρων με ένα ηλεκτρικό κύμα και από το ένα κύτταρο στο άλλο διαμέσου ειδικών χημικών ουσιών, όπως η αδρεναλίνη, η ακετυλοχολίνη κλπ. Η επεξεργασία των σημάτων είναι εξαιρετικά πολύπλοκη και διενεργείται στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Η αισθητική περιοχή του εγκεφάλου δέχεται τα ερεθίσματα μετατρέποντάς τα σε αισθήματα και από τη βουλητική περιοχή του ξεκινά η ανταπόκριση. Από την ένταση των ερεθισμάτων και από το είδος του αισθητηρίου που έστειλε τα σήματα αποκτούμε έτσι μια περίπου εικόνα της εξωτερικής πραγματικότητας, που είναι εξίσου αισθητή από όλους. Με μια πολύπλοκη διαδικασία τα αισθήματα από πολλές ταυτόχρονες αισθήσεις οργανώνονται σε αντίληψη, γίνεται αποθήκευση στη μνήμη, επεξεργασία των σημάτων μαζί και με άλλα αναδυόμενα από τη μνήμη, και αρχίζει να οργανώνεται ο λόγος με ταξινόμηση, στη βάση ομοιοτήτων και διαφορών. Όλα αυτά γίνονται “μέσα μας” κεκλεισμένων των θυρών, κανένας δεν μπορεί να τα παρατηρήσει άμεσα, ακόμη και όταν με τα σύγχρονα μέσα βλέπουμε ποιες περιοχές του εγκεφάλου είναι διεγερμένες στις ποικίλες διαδικασίες. Έμμεσα όμως τις εικάζομε. Αυτό το “μέσα μας” είναι το νοητό Εγώ μας. Η διέγερση των αισθητηρίων μας στην είσοδο, των μυών και των αδένων μας στην έξοδο μπορούν να παρατηρηθούν και είναι μέρος του αισθητού Εγώ μας. Καθώς, ειδικά οι άνθρωποι, ζούμε σε κοινωνίες, η επικοινωνία μεταξύ μας κάνει ώστε όταν εκπέμπει καθένας μας κάποια σήματα δέχεται την ανταπόκριση των άλλων έλλογων όντων που μας περιβάλλουν. Τώρα μπορούμε να συγκρίνουμε και να επεξεργασθούμε μέσα μας τα σήματα που εκπέμψαμε με τα αντίστοιχα που λάβαμε από τους άλλους. Έτσι σχηματίζεται ο Λόγος μας που είναι περίπου κοινός για όλους. Όλα τα ζώα γεννιόνται με έτοιμα αντανακλαστικά, όπου με προδιαγεγραμμένες ανατομικά γραμμές, σε κάθε ερέθισμα υπάρχει η κατάλληλη απάντηση. Ιδιαίτερα τα θερμόαιμα ζώα μπορούν να σχηματίζουν και επίκτητα αντανακλαστικά (εξαρτημένα), που στηρίζονται στη σταθερή σχέση της διέγερσης διαφορετικών αισθήσεων. Οι άνθρωποι, επιπλέον, μπορούμε να σχηματίζουμε και δευτεροβάθμια εξαρτημένα αντανακλαστικά, που στηρίζονται σε προσχηματισμένα (πρωτοβάθμια) εξαρτημένα. Έτσι οι ικανότητές μας να επεξεργαζόμαστε τα σήματα του περιβάλλοντος και να προσαρμοζόμαστε ανάλογα, είναι σχεδόν απεριόριστες.

Οι ποιοτικά διαφορετικές λογικές ικανότητές μας από τα λοιπά ζώα, μας έδωσαν την (ψευδ)αίσθηση πως είμαστε το ανώτερο ζώο στη φύση. Το λογικό μας αισθανόμαστε σα να είναι ο ηνίοχος που τιθασεύει τα δύο άλογα μέρη, το συναίσθημα και τη βούληση, όπως γλαφυρά πρωτοπαρατήρησε ο Πλάτων. Όμως ολόκληρο το νοητό Εγώ μας οφείλει την ύπαρξή του στο αισθητό Εγώ μας, το σώμα μας με τις λειτουργίες του, αφού χωρίς το σώμα νόηση δεν υπάρχει. Και οφείλει τη διαμόρφωσή του στο κοινωνικό Εγώ μας, αφού τα “θέλω” των άλλων είναι που επιβάλλουν περιορισμούς, τα ποικίλα “πρέπει“, στο νοητό Εγώ. Και από τα στοιχεία της νόησής μας, το ενεργητικό, η βούληση, εξαρτάται βέβαια από το παθητικό, τη γνώση (Αριστοτελική προαίρεση), αλλά και αυτοδιεγείρεται μαζί με το συναίσθημα σα μια ταλάντωση (Αριστοτελική όρεξη). Πραγματικός ρόλος του λόγου δεν είναι τόσο ο περιορισμός ή η όδωση (ενίσχυση) της βούλησης, αλλά μάλλον η δημιουργία τάξης σε χρόνο και χώρο. Αν και αυτή είναι η φυσική πορεία, ο αυτοματισμός συναισθήματος και βούλησης μπορεί να οδηγεί στην ψευδαίσθηση γνώσης, όπως στις παρανοϊκές ιδέες.

Σε μια κοινωνία, η γνώση της ονομάζεται επιστήμη. Αυτή αναζητεί την αλήθεια που βρίσκεται εκεί όπου διασταυρώνονται το νοητό με το αισθητό, θεωρία με εμπειρία, υπόθεση με παρατήρηση. Η επιστημονική είναι η πιο αξιόπιστη αλήθεια, που αναγνωρίζει ότι σφάλλει, αλλά μετρά το μέγεθος του σφάλματος και προσπαθεί να το περιορίσει. Σε αντιπαράθεση με την επιστημονική γνώση, είναι η πίστη, οι προκαταλήψεις, που μάλιστα εκλαμβάνονται σαν ακλόνητες αλήθειες.

 Σε μια πολιτεία, το “θέλω” της εκδηλώνεται από τη νομοθετική εξουσία. Αν αυτή είναι ένα τυχαία κληρωμένο δείγμα του συνόλου των πολιτών, τότε η βούλησή της αντικατοπτρίζει τη βούλησή τους, την “ηθική”. Το γνωστικό στοιχείο της είναι η εκτελεστική εξουσία. Αυτή προσλαμβάνει το συναίσθημα και τη βούληση της κοινωνίας, τα συνδυάζει με τις μετρημένες ανάγκες και τους διαθέσιμους πόρους και σχηματίζει κάποιο σκοπό που τον εισηγείται στη βουλή, ώστε η “ηθική” να διαμορφωθεί σε “δίκαιο”. Από κει κι έπειτα οργανώνει την υλοποίηση του σκοπού. Αντίθετα από τη βουλή, επομένως, η κυβέρνηση οφείλει να αποτελείται από επιστήμονες, εξειδικευμένα άτομα, καθένα στην αρμοδιότητά του. Η επιλογή τέτοιων ατόμων μπορεί να γίνεται από π.χ. κόμματα, που διαμορφώνουν τον δικό τους καθένα σκοπό και ο λαός αποφασίζει ποιο προτιμά. Ευθύνη του κόμματος είναι επομένως ποιον θα έχει αρχηγό (και η χώρα πρωθυπουργό, που να χαράζει πολιτική) και δική του ευθύνη ποιους θα έχει υπουργούς για την επίτευξη του σκοπού. Με τέτοια διαδικασία επιλέγονται από το λαό ιδέες, όχι πρόσωπα, μειώνοντας στο ελάχιστο τις παρενέργειες της εκλογής, που σημαίνει αναγκαστικά συναλλαγή, πελατειακή σχέση, διαφθορά, λαϊκισμό, δημαγωγία.

ΚΟΥΡΣΑ ΖΩΗΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γν’ωμη, 18 Αυγούστου 2020

6 Ιουλίου 1885. Ένα αγόρι 9 χρονών δαγκώνεται από λυσσασμένο σκύλο. Η λύσσα δεν θεραπεύεται μέχρι σήμερα και ο θάνατος από αυτή είναι μαρτυρικός. Ένας χημικός πειραματιζόταν τότε. Λεγόταν L.Pasteur. Είχε ανακαλύψει ότι το αίτιο της λύσσας, που κανένας δεν το γνώριζε και δεν φαινόταν με το μικροσκόπιο, περνώντας διαδοχικά από εγκεφάλους κουνελιών εξασθενεί σημαντικά. Δοκίμασε την ουσία που περιείχε το εξασθενημένο αίτιο σε 11 σκυλιά και έπειτα τους μετέδωσε την τρομερή αρρώστια. Κανένα δεν αρρώστησε. Σ΄ αυτή τη φάση παρουσιάσθηκε το εννιάχρονο παιδί. Και ο Παστέρ του χορήγησε το εμβόλιο που είχε κατασκευάσει. Το παιδί δεν αρρώστησε. Έφτασε τότε ένα τρένο με μια ντουζίνα Ρώσους που είχαν δαγκωθεί από λυσσασμένο λύκο. Το εμβόλιο του Παστέρ τους έσωσε. Η ιστορία δεν τέλειωσε εδώ. Ο Παστέρ ήταν χημικός, όχι γιατρός. Πώς έκανε θεραπεία σε ανθρώπους; Τελικά η φήμη που απέκτησε τον γλίτωσε από την ποινή που θα ήταν εξοντωτική.

1957. Κυκλοφορεί ένα καινούργιο φάρμακο. Είναι ένα ηρεμιστικό, ιδιαίτερα για τις αγχώδεις διαταραχές της κύησης. Δεν προκαλεί καμιά ανεπιθύμητη ενέργεια. Λίγους μήνες αργότερα γεννιόνται από μητέρες που είχαν πάρει θαλιδομίδη πολλά παιδιά με τρομακτικές δυσπλασίες, άκρα σαν της φώκιας (φωκομέλεια), που πολλά πέθαναν. 

Σήμερα. Έχουν καθιερωθεί διεθνείς κανόνες για τη χρησιμοποίηση νέων φαρμάκων. Στηρίζονται στη διακήρυξη του Elsinki που καθορίζει τη δεοντολογία της κλινικής έρευνας. Έχει αποδειχθεί σε πειράματα in vitro, στο εργαστήριο δηλαδή, και σε ζώα ότι μια ουσία μπορεί να είναι χρήσιμη για την αντιμετώπιση μιας νόσου. Ήλθε η ώρα να δοκιμασθεί σε ανθρώπους. Παρά τις σημαντικές ομοιότητες μεταξύ ανθρώπων και ποικίλων ζώων, δεν είμαστε το ίδιο είδος. Κάτι που ωφελεί και δεν βλάπτει σ΄ αυτά μπορεί να μην ωφελεί ή και να βλάπτει τους ανθρώπους. Η κλινική έρευνα, σε ανθρώπους σταδιοποιείται σε φάσεις. Στη φάση Ι δοκιμάζεται το φάρμακο σε  λίγους (20-80) εθελοντές, συνήθως υγιείς, άριστα ενημερωμένους, για να ελεγχθεί η ασφάλειά του. Στη φάση ΙΙ σε περισσότερους (100-300), ασθενείς αυτή τη φορά, δοκιμάζεται η αποτελεσματικότητα και επιβεβαιώνεται η ασφάλειά του. Στη φάση ΙΙΙ το νέο φάρμακο δοκιμάζεται σε μεγάλο αριθμό (1000-3000) ασθενών που στους μισούς δίνεται το φάρμακο και στους άλλους μισούς μια ουσία καθόλα ίδια με, αλλά χωρίς, το φάρμακο (placebo). Αν περάσει και αυτή τη δοκιμασία επιτυχώς, το φάρμακο παίρνει άδεια κυκλοφορίας. Η νέα ουσία δεν παύει να αξιολογείται, αφού κυκλοφορήσει, και αυτή είναι η φάση  IV. Η διαδικασία απαιτεί πολλά χρόνια μελέτης. Το φάρμακο του καρκίνου ενδέχεται να έχει ανακαλυφθεί, αλλά θα περιμένουμε 5-10 χρόνια από σήμερα για να το μάθουμε. Κάθε παραγωγός νέων φαρμάκων, κατά κανόνα γιγαντιαίες φαρμακοβιομηχανίες, βιάζεται να είναι ο πρώτος που θα ανακαλύψει το θαυματουργό φάρμακο και θα πλουτίσει. Κι όμως δεν σπεύδει, διότι, αν υπάρξουν ανεπιθύμητες ενέργειες, οι αποζημιώσεις που θα πληρώσει στους παθόντες είναι εξοντωτικές. Ως γνωστόν, η οικονομία παίρνει τις αποφάσεις.

Παρά τα παραπάνω μέτρα, τα προβλήματα δεν λύνονται. Υπάρχουν νόσοι που δεν επιδέχονται καμιά θεραπεία. Γιατί να μην κάνουμε μια δοκιμή σε τέτοιους αρρώστους, πριν συμπληρωθούν τα πολλά έτη της ερευνητικής διαδικασίας; Ήδη σε επιστημονικό επίπεδο γίνεται κάποια έκπτωση. Συνήθως, αν μια υπόθεση αποδειχθεί  σωστή με βεβαιότητα 95%, παίρνομε αποφάσεις σε αυτή τη βάση. Το 95% στηρίζεται στο ότι, αν έχουμε ένα πολυέλαιο με 100 λάμπες και ξαφνικά σβήσουν οι 10, όλοι θα το καταλάβουμε· αν σβήσουν μόνον 5 και οι υπόλοιπες (95%) μείνουν αναμμένες κανένας δεν θα το αντιληφθεί. Σε ακραίες, ανίατες περιπτώσεις λοιπόν γίνεται επιστημονικά αυθαίρετα δεκτό ότι και μια βεβαιότητα >90% αρκεί. Ανάλογες εκπτώσεις γίνονται και στις ποικίλες φάσεις κάθε κλινικής έρευνας. Αλλιώς, εγώ ο κλινικός ιατρός σκέφτομαι ένα φάρμακο που θα δώσω σε ένα πελάτη μου υγιή για να μην αρρωστήσει, οπότε απαιτώ ασφάλεια, αν είναι δυνατό, 100% και αλλιώς σε έναν άρρωστο, που πάσχει αυτή τη στιγμή και ανεχόμαστε κι εγώ κι αυτός κάποιες παρενέργειες προκειμένου να απαλλαγεί από την αρρώστια του.

Βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση. Μια πανδημία έχει εξαπλωθεί παντού και όχι μόνο σε υπανάπτυκτες χώρες οι οποίες συχνά ξεχνάμε πως υπάρχουν. Είμαστε άοπλοι μπροστά της, εκτός από τα γενικά μέτρα που απαιτούνται σε κάθε πανδημία, όπως η αποφυγή του συγχρωτισμού. Για πρώτη φορά διαγωνίζονται οι Μεγάλοι για το ποιος θα αποκτήσει υπεροπλία όχι εναντίον του άλλου (ανταγωνισμός), αλλά εναντίον κοινού εχθρού (άμιλλα). Η έμφαση έχει δοθεί στα εμβόλια. Αυτή τη στιγμή παρασκευάζονται διεθνώς περί τα 135 εμβόλια, που 30 από αυτά δοκιμάζονται ήδη σε ανθρώπους. Τα μέτρα που λαμβάνονται για την αντιμετώπιση της πανδημίας δαγκώνουν άγρια την Οικονομία και αυτή όπως είπαμε διατάζει.

Και ξαφνικά, παρουσιάζεται το εμβόλιο που έχει παρασκευάσει η Ρωσία. Θυμίζει τη μακαριότητα της υπεροπλίας που νόμιζε πως είχε κάποτε η Αμερική και ξαφνικά η Ρωσία εκτόξευσε τον πρώτο δορυφόρο να περιφέρεται γύρω από τη γη, τον Σπούτνικ. Και να τώρα ο Σπούτνικ V, το Ρωσικό εμβόλιο. Δεν έχει περάσει τη φάση ΙΙΙ των κλινικών μελετών και, επομένως, ουσιαστικά, μόνη απόδειξη που έχομε για την αποτελεσματικότητά και ασφάλειά του είναι ότι ο Άρχοντας Πασών των Ρωσιών το έδωσε στην κόρη του που είχε πυρετό και αυτή έγινε καλά σε 2 μέρες.

Αυτή η πανδημία μας έκανε να αρχίσουμε να αλλάζουμε τρόπο σκέψης. Στην Ελλάδα π.χ. επισπεύσθηκε πρωτοφανώς η μηχανογράφηση που θα διευκολύνει (ελπίζεται) αφάνταστα μειώνοντας στο ελάχιστο (ελπίζεται) τη γραφειοκρατία και αδιαφορώντας αν έτσι θα γίνουν περιττές ένα σωρό θέσεις εργασίας στο δημόσιο, ενώ η ανεργία εξακολουθεί να καλπάζει. Αλλά και διεθνώς είδαμε εκπληκτικά πράγματα. Ένα από αυτά που ανακύπτει είναι η αναθεώρηση του τρόπου που αξιολογούνται οι νέες θεραπευτικές μέθοδοι. Πόσο επείγον είναι να κυκλοφορήσουν ώστε να συντμηθεί ο χρόνος των δοκιμών; Πώς θα αντιμετωπισθούν οι ανεπιθύμητες ενέργειες, που το είδος και η βαρύτητά τους είναι αδύνατο να προβλεφθούν, αλλά είναι σχεδόν βέβαιο πως θα είναι περισσότερες; Ποιος και με ποια διαδικασία θα λαμβάνονται οι αποφάσεις; Αρκεί η απόφαση μιας φαρμακοβιομηχανίας; Πρέπει να μετέχουν και τα κράτη; Πώς; Με γιατρούς; με νομικούς; με κληρικούς; ή ακόμη και με τον κοινό λαό, όπως μια ομάδα κληρωμένων πολιτών; Αρχίζει να κλονίζεται η όλη οργάνωση της κοινωνίας μας. Μήπως ζούμε την αρχή της απάντησης της φύσης στην ανθρώπινη αλαζονεία που (νομίζει πως) έγινε ο δεσπότης της;

ΜΗΧΑΝΗ, ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ, ΤΕΧΝΗ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 13 Αυγούστου 2020

Καλά, το συναίσθημα σχετικά εύκολα το βλέπομε να σχετίζεται με την τέχνη. Αλλά η μηχανή τι ρόλο παίζει; Μηχανή είναι μια συσκευή που διευκολύνει τη μετατροπή μιας μορφής ενέργειας σε άλλη. Mια ανεμογεννήτρια μετατρέπει την ενέργεια του ανέμου σε ηλεκτρική. Όταν η μετατροπή γίνεται μεταξύ των στοιχείων που αποτελούν την ενέργεια, μιλούμε για απλή μηχανή. Για παράδειγμα, μηχανικό έργο είναι το γινόμενο μιας δύναμης επί τη μετατόπισή της. Όταν αυξάνουμε τη διαδρομή, επιτυγχάνομε το ίδιο αποτέλεσμα με λιγότερη δύναμη και μιλάμε για απλή μηχανή. Απλές μηχανές είναι οι μοχλοί, τροχαλίες, κοχλίες, κεκλιμένα επίπεδα κλπ. Όταν ανακάλυψε ο Αρχιμήδης τους νόμους των μοχλών, ανέκραξε, λέγεται: “Δός μοι πᾷ στῶ καὶ τὰν γᾶν κινήσω” (δώσε μου τόπο να σταθώ και τη Γη θα μετακινήσω). Απλές μηχανές είναι και οι μετασχηματιστές. Η ηλεκτρική ενέργεια (ισχύς) είναι το γινόμενο της τάσης επί την ένταση του ηλεκτρισμού. Με τους μετασχηματιστές πετυχαίνομε να μεταφέρουμε ηλεκτρική ενέργεια με υψηλή τάση και χαμηλή ένταση ή αντιστρόφως. Θερμότητα παράγει η ένταση, όχι η τάση. Επομένως, η ΔΕΗ, για να μη λιώνουν τα καλώδιά της, μεταφέρει σε μεγάλες αποστάσεις ηλεκτρισμό με υψηλή τάση και χαμηλή ένταση.

Αντί της μετατροπής ενέργειας, όμως, μια μηχανή μπορεί να εκτελεί μετατροπή σημάτων. Τα σήματα αποτελούν μια απειροελάχιστη προσθήκη ή αφαίρεση ενέργειας, μεταφέροντας απλώς πληροφορίες. Και τώρα παρατηρούμε δύο ειδών μηχανές. Στη μία, όπως π.χ. στη ζυγαριά, υπάρχει μια είσοδος, όπου τοποθετείται το σήμα, βάρος ή μάζα, μία έξοδος, όπου παρατηρείται ένας αριθμός (ή άλλη ένδειξη) και ένας διάμεσος μηχανισμός που είναι μια απλή μηχανή, στην προκειμένη περίπτωση μοχλός. Ο διάμεσος μηχανισμός μετατρέπει το σήμα εισόδου (βάρος ή μάζα) σε κάτι τελείως διαφορετικό, π.χ. αριθμό. Καμιά σχέση δεν υπάρχει ανάμεσα στη φύση της εισόδου και της εξόδου. Ωστόσο, οι σχέσεις των εισερχόμενων σημάτων μεταξύ τους διατηρούνται ίδιες στα εξερχόμενα. Αν διπλασιάσουμε τα βάρη, διπλασιάζεται και ο αριθμός που βλέπομε. Στο άλλο είδος μηχανής, όπως π.χ. στο ρολόι, δεν υπάρχει είσοδος. Υπάρχει ένας μηχανισμός και μια έξοδος που μας δείχνει κάποιο σήμα. Ο μηχανισμός τώρα, ένας ταλαντωτής, δεν έχει είσοδο, δεν μετατρέπει μορφές σημάτων, αλλά παράγει σήματα. Υπάρχει και μια τρίτη κατηγορία απλών μηχανών που συνδυάζει τις δυο παραπάνω ιδιότητες, οι ταλαντωτές χάλασης (Van der Pol). Αυτοί μπορούν και σήματα να παράγουν, όταν αφήνονται μόνες τους, όπως το ρολόι, αλλά και να μεταφέρουν σήματα, όπως η ζυγαριά, αν ενεργήσει ένα από αυτά πάνω τους.

Το συναίσθημά μας λειτουργεί όπως αυτό το τελευταίο είδος μηχανισμού. Βρίσκεται μεταξύ του γνωστικού και του βουλητικού στοιχείου της ψυχής μας. Μπορεί αφενός να παράγει σήματα (αντιστοιχώντας στην Αριστοτελική όρεξη), όπως π.χ. περιοδικά διψάμε, πεινάμε, θέλομε να κάνουμε έρωτα κλπ, οπότε η βούλησή μας ανταποκρίνεται αναλόγως· μπορεί όμως αφετέρου να αντιδρά σε εισαγόμενα σήματα (αντιστοιχώντας στην Αριστοτελική προαίρεση), όπως όταν π.χ. τρυπηθούμε από ένα αγκάθι, η βούλησή μας μάς κάνει να απομακρύνουμε το αγκάθι.

Στη ζυγαριά και στο ρολόι, βλέπομε την είσοδο και έξοδό τους. Ο μηχανισμός τους είναι κατά κάποιον τρόπο κρυφός. Και στην ανθρώπινη ψυχή αυτό που παρατηρούμε, είναι η είσοδος, τα αισθήματά μας από τη διέγερση των αισθήσεών μας με κάποια ερεθίσματα και η έξοδος, οι κινήσεις και εκκρίσεις μας που παράγονται με τη συνειδητή ή και ασυνείδητη βούλησή μας. Το συναίσθημα όμως γίνεται άμεσα αντιληπτό μόνο από εμάς τους ίδιους, από κανέναν άλλον. Μπορεί να είναι ευχάριστο ή δυσάρεστο. Το ευχάριστο συναίσθημα γίνεται έμμεσα αντιληπτό καθώς οδηγεί σε θετική ανάδραση. Το άρωμα μιας γαρδένιας μας κάνει να εισπνεύσουμε βαθύτερα. Το δυσάρεστο σε αρνητική αντίδραση. Μια πικρή γεύση μας κάνει να φτύσουμε ό,τι έχομε στο στόμα μας. Όλη η ζωή μας είναι προσανατολισμένη, κατευθυνόμενη από την αποφυγή του δυσάρεστου προς την επιδίωξη του ευχάριστου. Και το συναίσθημα καθορίζει τη στάση μας με τα ομοειδή όντα μας, αν θα είναι ανταγωνιστική, μιμητική ή συμπληρωματική. Η ανταγωνιστική στάση έχει να κάνει με τον προσπορισμό τροφής και την αποφυγή να γίνει το ζώο τροφή ενός άλλου ζώου. Στην πρώτη περίπτωση είναι θετικό, στη δεύτερη αρνητικό. Οι αρχέγονες συμπληρωματικές στάσεις ενώνουν θετικά δύο ομοειδή ζώα: είναι τα συναισθήματα που συμπλησιάζουν τη μητέρα με το τέκνο της και τους δύο εραστές. Αν και η ψυχή του καθενός είναι άβατη, τα συναισθήματα γίνονται έμμεσα αντιληπτά με εκούσιες ή ακούσιες εκδηλώσεις, κλάμα, γέλιο, ανατρίχιασμα, κούνημα της ουράς του σκύλου, γουργούρισμα της γάτας κλπ. Αυτές οι εκδηλώσεις επιτρέπουν τη μιμητική στάση, χάρη στα εξαρτημένα αντανακλαστικά που αναπτύσσουν τα θερμόαιμα ζώα. Καθένα ενεργεί έτσι όχι απαντώντας σε ερεθίσματα που δέχεται, αλλά μιμούμενο τις απαντήσεις των άλλων ομοειδών ζώων σε ερεθίσματα που εκείνα αισθάνονται.

Η τέχνη είναι το διάμεσο μεταξύ επιστήμης και ηθικής σε επίπεδο κοινωνίας. Το κοινωνικό συναίσθημα μπορεί να ταλαντώνεται, όπως στις περιοδικές πολιτικές και οικονομικές κρίσεις, ή να ανταποκρίνεται σε διάφορες πληροφορίες που έρχονται. Από τις ποικίλες πληροφορίες, οι επιστημονικές είναι οι περισσότερο αξιόπιστες, καθώς διασταυρώνουν το αισθητό με το νοητό, την εμπειρία με τη θεωρία, την παρατήρηση με την υπόθεση. Η τέχνη περισσότερο από κάθε άλλη κοινωνική λειτουργία μπορεί να συμβάλλει στην ενότητα της κοινωνίας, καθώς το ίδιο εικαστικό ή μουσικό δημιούργημα μπορεί να γεννά ίδια θετικά συναισθήματα σε μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Ακριβώς όπως η ίδια πράξη, θηλασμός ή συνουσία, γεννά αμοιβαία θετικά συναισθήματα σε δύο διαφορετικά πρόσωπα. Κι αυτή είναι η μεγάλη, αναντικατάστατη αξία της τέχνης.

Η ανθρωποκεντρική αντίληψη αξιολογεί τα πάντα ανάλογα με τη χρησιμότητά τους στον άνθρωπο. Ζυγαριά είναι ένα εργαλείο για να ζυγίζουμε πράγματα και ρολόι για να μας δείχνει το χρόνο. Επιστημονικά, αντικειμενικά όμως θα λέγαμε, ζυγαριά ίσον μοχλός και ρολόι ίσον ταλαντωτής. Αντίστοιχα, από επιστημονική σκοπιά, η ουσία του ανθρώπου δεν είναι ούτε η λογική του, όπως έβλεπαν οι φιλόσοφοι από την αρχαιότητα ως τους σύγχρονους, τον I.Kant καιτον G.W.F.Hegel, ούτε η βούλησή του, όπως το είδαν ο B.Spinoza και ο A.Schopenhauer, αλλά μάλλον το συναίσθημα, που είναι μοναδικό για κάθε άνθρωπο, άμεσα προσβάσιμο μόνον από τον ίδιο. Εθνικοκεντρικά, Έλληνας σημαίνει Αγαμέμνονας, Λεωνίδας, Θεμιστοκλής, Αλέξανδρος. Σημαίνει ακόμη Λυκούργος, Σόλων, Περικλής. Πανανθρώπινα όμως σημαίνει Σοφοκλής, Φειδίας, Ικτίνος, Καλλικράτης. Αντίστοιχα, Ιταλός σημαίνει L.DaVinci, Dante Alighieri, Άγγλος W.Shakespeare, Γερμανός L.van Beethoven, Γάλλος E.Delacroix, V.Hugo, Ισπανός, M.de Cervantes, P.Picasso κλπ. Διαλέξτε.

ΕΞΟΔΟΣ, ΒΟΥΛΗΣΗ, ΗΘΙΚΗ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 13 Αυγούστου 2020

Όταν γίνεται επεξεργασία σημάτων, κάποια εισάγονται και κάποια εξάγονται. Ανάμεσά τους υπάρχει ένας μηχανισμός που μετατρέπει τα εισαγόμενα σε εξαγόμενα αλλάζοντας τη φύση τους, αλλά διατηρώντας στα δεύτερα τις ίδιες σχέσεις που υπάρχουν στα πρώτα. Υπάρχουν και μηχανισμοί που εκπέμπουν σήματα χωρίς να λαβαίνουν κανένα από πουθενά, οι ταλαντωτές, όπως το ρολόι. Έτσι ό,τι σήμα βγαίνει από ένα σύστημα μπορεί να έχει διττή προέλευση. Είτε παράχθηκε αυτόματα, από μόνο του ή προκλήθηκε από κάποιο άλλο, που έδρασε στο μηχανισμό του. Πολύ σημαντικό, υπάρχουν μηχανισμοί, οι ταλαντωτές χάλασης (VanderPol), οι οποίοι εκπέμπουν σήματα τόσο αυτόματα, παράγοντάς τα, όσο και με διέγερσή τους, αν προλάβει κάποιο εξωτερικό ερέθισμα να τους διεγείρει. Οι περισσότερες λειτουργίες του οργανισμού μας εκδηλώνονται με αυτό τον τρόπο. Η καρδιά μας π.χ. πάλλεται, ταλαντώνεται, αυτόματα, ρυθμικά, αλλά μπορεί και να διεγερθεί από εξωγενή ερεθίσματα και τότε αισθανόμαστε κάποια “αρρυθμία”.

Ο εσωτερικός μας κόσμος λειτουργεί ανάλογα. Έξοδος του νοητού Εγώ μας είναι η βούληση, είσοδος η γνώση, το λογικό, ενώ ενδιάμεσο συνδετικό στοιχείο είναι το συναίσθημα. Περιοδικά, σαν από ταλάντωση, διψάω και θέλω να πιω νερό, πεινάω και θέλω να φάω, είμαι σε γενετήσια διέγερση και θέλω να κάνω έρωτα κλπ. Αυτές οι λειτουργίες συντελούνται αυτόματα, απλώς με την παρέλευση του χρόνου. Ωστόσο, διεγείρονται και από εξωτερικά ερεθίσματα που προσπίπτουν στις αισθήσεις μας, στους αισθητήρες του αισθητού Εγώ μας. Πεινάω διότι πέρασε η ώρα, αλλά και διότι μου παρουσιάσθηκε πρόωρα ένας νόστιμος μεζές. Θέλω να κάνω έρωτα, διότι παρήλθε αρκετός χρόνος, αλλά και διότι είδα ένα προκλητικό γυμνό. Επομένως, μόνον εν μέρει το συναίσθημα και η βούλησή μου βρίσκονται κάτω από τον έλεγχο της λογικής μου. Διεγείρονται από τα γνωστικά στοιχεία του Λόγου μου, με προαίρεση (Αριστοτέλης), αλλά και αυτόματα, με την Αριστοτελική όρεξη. Οι φιλόσοφοι ερίζουν για το ποιο από τα τρία στοιχεία της ψυχής, γνωστικό, συναισθηματικό ή βουλητικό, γνωστά από τον καιρό του Πλάτωνα, έχει το προβάδισμα. Από τον καιρό των αρχαίων, θεωρήθηκε ότι ο Λόγος επικρατεί πάνω στα άλλα δύο στοιχεία της ψυχής μας. Αυτή η στάση, ωστόσο, είναι ανθρωποκεντρική. Επειδή ο άνθρωπος έχει ποιοτικά πιο οργανωμένο από τα άλλα ζώα το γνωστικό στοιχείο του, θεωρούν ότι ο Homo sapiens κυριαρχεί πάνω στον κόσμο και το κύριο στοιχείο που τον ξεχωρίζει είναι ο Λόγος. Συνέβαλαν σ΄ αυτό και όλες οι θρησκείες, που βλέπουν ως κέντρο του Σύμπαντος τον άνθρωπο. ” Ἰδοὺ δέδωκα ὑμῖν πᾶν χόρτον σπόριμον σπεῖρον σπέρμα, ὃ ἐστιν ἐπάνω πάσης τῆς γῆς καὶ πᾶν ξύλον, ὃ ἒχει ἐν ἑαυτῷ καρπόν σπέρματος σπορίμου – ὑμῖν ἒσται εἰς βρῶσιν – καὶ πᾶσι τοῖς θηρίοις τῆς γῆς καὶ πᾶσι τοῖς πετεινοῖς τοῦ οὐρανοῦ καὶ παντὶ ἑρπετῷ τῷ έρποντι ἐπὶ τῆς γῆς ὃ ἒχει ἑαυτῷ ψυχήν ζωῆς, πάντα χόρτον χλωρόν εἰς βρῶσιν” (Γένεσις). Ο άνθρωπος είναι ο άρχοντας του Κόσμου, μετά το Θεό, βέβαια. Ήδη ο Spinoza και εντονότερα αργότερα ο Shopenhauer, θεώρησαν ότι το σημαντικό στοιχείο του ανθρώπου είναι η βούλησή του, διότι από αυτήν ξεκινά η επιρροή του πάνω στον κόσμο. Από καθαρά φυσική σκοπιά όμως, τόσο στον άνθρωπος όσο και σε ολόκληρο το ζωικό βασίλειο, το σημαντικό στοιχείο είναι το συναίσθημα. Τη στιγμή της γέννησής του το νεογνό ούτε γνωρίζει τίποτε ούτε εκφράζει κάποια επιθυμία του, εκφράζει όμως το συναίσθημά του, π.χ. κλαίοντας, γελώντας κλπ. Η μητέρα του προσλαμβάνει και ερμηνεύει τα σήματα που εκπέμπει το βρέφος (“όταν κλαίει ή πεινάει ή πονάει”) και ανταποκρίνεται. Αν η ανταπόκριση της μητέρας ήταν σωστή, το βρέφος προσκολλάται στο μαστό της, αλλιώς τον αποποιείται. Όμως η ανθρώπινη ψυχή είναι ένα αδιαίρετο σύνολο, στο οποίο δεν έχει έννοια να αξιολογούμε ποιο στοιχείο της έχει το προβάδισμα, εκτός αν oρίζουμε ως προς ποιο κριτήριο αξιολογούμε. Η βούληση ενεργοποιείται, όπως είπαμε από τη γνώση, αλλά και αφεαυτής, ενώ είναι η απαρχή της επίδρασης του ατόμου πάνω στο περιβάλλον του, να προσαρμοσθεί σ΄ αυτό, αλλά και να προσπαθήσει να το προσαρμόσει στις δικές του συναισθηματικές ανάγκες.

Η βούληση μιας κοινωνίας, το “θέλω” της γίνεται αντιληπτό στο κάθε μέλος της ως “πρέπει”. Είναι, ωστόσο, ασαφές, αφού υποκειμενικά και άβατα στους άλλους είναι τα “θέλω” του καθενός. Για να είναι η ηθική ίδια για όλους, γίνεται δεκτό είτε ότι έχει υπερφυσική προέλευση, με πίστη σε ένα Πανάγαθο Θεό (που όμως οὐδεὶς  ἑώρακε  πώποτε, Ιωάννης) ή να διαμορφωθεί σε αντικειμενικές, γραπτές κανονικά, προτάσεις που εμμένουν στο χρόνο, το “Δίκαιο”. Η μετατροπή της ηθικής σε δίκαιο γίνεται από “άρχοντες”, τους μόνους σε μια κοινωνία που νόμιμα μπορούν να επιβάλλουν τη βούλησή τους βίαια: Κυβέρνηση, που εισηγείται τους νόμους, βουλή, που τους εγκρίνει και δικαιοσύνη που ελέγχει αν τηρούνται. Οι νόμοι όμως αποτελούν μια αποκρυσταλλωμένη βούληση, ενώ η ηθική διαρκώς εξελίσσεται, καθώς αλλάζουν οι συνθήκες, τα ερεθίσματα που δέχονται οι πολίτες δηλαδή, αλλά και οι ίδιοι οι πολίτες με τις διαδοχικές γενιές. Επομένως, οι νόμοι πρέπει περιοδικά, προγραμματισμένα, να αλλάζουν προσαρμοζόμενοι στις νέες συνθήκες. Για να γίνονται σεβαστοί οι νόμοι με όσο γίνεται μικρότερη βία, οι άρχοντες, ειδικά στη νομοθετική εξουσία, πρέπει να εναλλάσσονται εκπεριτροπής μεταξύ όλων των πολιτών. “Ελευθερία: Ἓν μὲν τὸ ἐν μέρει ἂρχειν καὶ ἂρχεσθαι…ἓν δὲ  τὸ  ζῆν  ὡς βούλεταἱ τις” (Αριστοτέλης). Αυτοί κρίνουν αν μια κυβερνητική εισήγηση είναι σύμφωνη με τη βούληση της κοινωνίας. Το αν είναι σύμφωνη με προϋπάρχοντες νόμους (π.χ. Σύνταγμα) κρίνεται πριν από τη συζήτηση στη βουλή. Δεν απαιτούνται επομένως ειδικές γνώσεις και, ένα αρκετά ευρύ κληρωμένο δείγμα των πολιτών είναι κατάλληλο για τέτοια αποστολή. Οι δικαστές όμως είναι δύο ειδών. Από τη μια, για τα ποινικά δικαστήρια, εξετάζεται αν μια εκ προοιμίου τεκμηριωμένα παράνομη πράξη, έχει διαπραχθεί από κάποιο άτομο ή όχι. Κριτική ικανότητα, όχι γνώσεις, π.χ, νόμων, απαιτείται για τέτοιου είδους αποστολή. Τυχαία κληρωμένοι ένορκοι είναι, επομένως, οι πιο κατάλληλοι. Για τα αστικά και πολιτικά δικαστήρια όμως γίνεται σύγκριση μιας πράξης με κάποιους νόμους. Οι δικαστές συνεπώς πρέπει να είναι γνώστες των νόμων, καλά εκπαιδευμένοι και έμπειροι νομικοί, χωρίς καμιά εξάρτηση από τις άλλες εξουσίες, αλλιώς η απόφασή τους αμφισβητείται μήπως είναι προκατειλημμένη. Η εξάρτησή τους οδηγεί στο παράλογο, ένας δικαστικός λειτουργός που στρέφεται κατά μελών μιας κυβέρνησης να βρίσκεται κατηγορούμενος για κατάχρηση εξουσίας, όταν αλλάξει η κυβέρνηση.    

ΕΛΛΑΔΑ – ΑΙΓΥΠΤΟΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 11 Αυγούστου, 2020

Δεν έχω διαβάσει τη συμφωνία που κάναμε με την Αίγυπτο κι έτσι δεν μπορώ να έχω γνώμη για το περιεχόμενό της. Ωστόσο, σταθερά πιστεύω πως η σαφήνεια στις διεθνείς σχέσεις είναι ό,τι καλύτερο υπάρχει για την ειρήνη. Εφόσον βέβαια είναι συμβιβασμός και όχι υποχώρηση.

Με τις ατελείς ιστορικές γνώσεις μου (συγχωρήστε με), προσπαθώ να συνοψίσω τη συμβίωσή μας με τους Αιγυπτίους. Στην αρχαιότητα ήταν από τους πιο σοφούς. Είχαν ανακαλύψει τη γραφή, τα ιερογλυφικά, που ήταν σύμβολα εννοιών και έτσι μπορούσαν ευκολότερα να μεταβιβάζουν τις γνώσεις τους από τη μια γενιά στην άλλη αθροίζοντάς τες. Ωστόσο, η γραφή τους υστερούσε από την Ελληνική αλφαβητική γραφή που ακολούθησε και στην οποία συμβολίζονταν φθόγγοι, φωνήματα, όχι έννοιες. Έτσι, τα Αιγυπτιακά ιερογλυφικά παρίσταναν το νοητό Λόγο, ενώ τα Ελληνικά γράμματα την αισθητή Γλώσσα. Η μεγαλοφυΐα στην ανακάλυψή των τελευταίων ήταν ότι για κάθε φθόγγο αντιστοιχούσε ένα μόνο γράμμα και για κάθε γράμμα ένας μόνο φθόγγος. Το εργαλείο ήταν φοβερό, καθώς μάλιστα επέτρεπε τη διάχυση της γνώσης όχι μόνο στην περιορισμένη κάστα των ιερέων (επιστημόνων), αλλά σε όλο το λαό, σε όποιον ήξερε να μιλάει Ελληνικά. Η Ελληνική υπεροχή φάνηκε όταν ο Θαλής από τη Μίλητο πήγε στην Αίγυπτο να διδαχθεί από τους σοφούς και τους άφησε εμβρόντητους όταν μπόρεσε να υπολογίσει το ύψος των πυραμίδων από την ομοιότητα των τριγώνων που σχηματίζονταν από το άγνωστο ύψος των πυραμίδων και το γνωστό δικό του αφενός και το μήκος της σκιάς τους από την άλλη. Οι Αιγύπτιοι άρχισαν να ξεπέφτουν.  Έπεφταν κατά διαστήματα στην επικράτεια των Περσών που προσδοκούσαν από την εύφορη πεδιάδα του Νείλου τα δημητριακά τους. Ο Περικλής, αν θυμάμαι καλά, προσπάθησε να αποσπάσει την Αίγυπτο από τους Πέρσες, αλλά απέτυχε. Αυτός ο εκπληκτικός, ο μέγιστος θα έλεγα, πολιτικός ήταν μάλλον κακός στρατηγός. Έχοντας επίγνωση της αδυναμίας του, φρόντισε για την άμυνα της πατρίδας του, π.χ. χτίζοντας τα μακρά τείχη και όχι κατακτητικούς πολέμους που είχε κάνει ο Κίμων. Ακολούθησε η Αλεξανδρινή περίοδος. Ο μεγαλύτερος ηγέτης όλων των εποχών, στρατηγός και πολιτικός, ενώ στόχος του ήταν κυρίως η Περσία, κατάλαβε πως για την οριστική ήττα των Περσών ήταν απαραίτητη η διακοπή της επαφής τους με την Αίγυπτο. Έτσι κατάκτησε την Αίγυπτο. Μόνο που, για τον Αλέξανδρο, ο όρος κατάκτηση δεν ήταν τόσο η δεσποτική εξουσία ενός έθνους πάνω στα άλλα, αλλά μάλλον ένα υβρίδιο του Ελληνισμού με τους κατά τόπους πολιτισμούς. Έτσι δημιουργήθηκε η Αλεξανδρινή περίοδος των Πτολεμαίων με την εκπληκτική ανάπτυξη της παιδείας, τη δημιουργία της περίφημης βιβλιοθήκης (που καταστράφηκε από ποικίλους που δεν εκτίμησαν την ανεκτίμητη αξία της) και ειδικότερα την ανάπτυξη των φυσικών επιστημών, με επιστήμονες όπως ο Ήρων, ο Ευκλείδης κλπ. Η περίοδος αυτή συνεχίσθηκε και με τη Ρωμαϊκή κατοχή, αλλά τερματίσθηκε με την εκπάγλου καλλονής Κλεοπάτρα, που αυτοκτόνησε όταν ο εραστής της Αντώνιος ηττήθηκε από τον  Οκταβιανό Αύγουστο.

Στα νεότερα χρόνια οι σχέσεις μας με την Αίγυπτο συνέχισαν να είναι θετικοαρνητικές, με επικράτηση των θετικών μάλλον στοιχείων. Στην Επανάστασή μας ο Σουλτάνος ευρισκόμενος σε απελπισία ζήτησε τη συνδρομή των μισοανεξάρτητων Αιγυπτίων, του Μωχάμετ Άλι από τη Δράμα. Ο  γιος του (ίσως θετός) Ιμπραήμ (Αβραάμ) στάλθηκε να καταστείλει την Ελληνική Επανάσταση. Ο Ιμπραήμ  ήταν  σπουδαίος στρατιωτικός, αλλά δεν ολοκλήρωσε την αποστολή του, αφενός λόγω της συνεχιζόμενης επιμονής των Ελλήνων, όπως με τον κλεφτοπόλεμο του Κολοκοτρώνη, και αφετέρου λόγω της γνωστής ναυμαχίας στο Ναβαρίνο. Η ιστορία όμως δεν τελειώνει εδώ. Πλήθος Ελλήνων, μετά την επανάσταση, κυνηγημένοι ή παραμελημένοι από την Ελληνική πολιτεία μετανάστευσαν στην Αίγυπτο, όπου αναπτύχθηκαν ως επιτυχημένοι επιχειρηματίες. Από την άλλη ο Ιμπραήμ συνέχισε τη στρατιωτική του δραστηριότητα δίνοντας μάχες εναντίον των Τούρκων. Σε όλες τις μάχες του βγήκε νικητής, σε όλες τις περιπτώσεις όμως η πολιτική ακύρωσε τις νίκες του, για να οδηγηθεί τελικά στο θάνατο από κατάθλιψη και φυματίωση. Στα νεότερα χρόνια, οι Έλληνες επιχειρηματίες αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν την Αίγυπτο όταν ο Νάσερ αποφάσισε να ανεξαρτητοποιηθεί από την εκμετάλλευση των ξένων, αλλά η Αίγυπτος στάθηκε πάντοτε στο πλευρό μας κυρίως όσον αφορά το Κυπριακό πρόβλημα. Έβλεπαν (και βλέπουν) τους Τούρκους ως κατακτητές/καταπιεστές Οθωμανούς, όπως ακριβώς και εμείς, όπως του βλέπουν και άλλοι μουσουλμανικοί λαοί, οι Σύροι κλπ, παρά την ομόθρησκη πίστη τους στον Μωάμεθ. Σεβάσθηκαν σε γενικές γραμμές τους πιστούς της δικής μας θρησκείας.    

Δεν ξέρω το ακριβές περιεχόμενο της συμφωνίας ούτε είμαι σε θέση να το εκτιμήσω πλήρως έστω διαβάζοντάς το, χωρίς συζήτηση με ειδικούς. Ούτε μπορώ να στηριχθώ στις απόψεις των πολιτικών, αφού, εκ προοιμίου γνωρίζω ότι οι συμπολιτευόμενοι θα το εκθειάσουν και οι αντιπολιτευόμενοι θα το απορρίψουν ως επιζήμιο για τα εθνικά μας συμφέροντα. Έχω ξαναγράψει ότι το σημαντικό θα είναι μια συμφωνία με την ίδια την Τουρκία, η οποία, είναι βέβαιο, δεν θα δεχθεί ως έγκυρο ένα σύμφωνο μεταξύ μας και της Αιγύπτου που τη θίγει. Εμείς ζητούμε να κριθεί από διεθνές δικαστήριο η διαφορά μας για την Υφαλοκρηπίδα, εκείνοι όμως ζητούν να κριθούν ταυτόχρονα από δικαστήριο και οι αποκαλούμενες από αυτούς “γκρίζες ζώνες”, περιοχές που θεωρούμε δικές μας αλλά αυτοί αμφισβητούν την κυριότητά μας. Φοβούμαι ότι αυτοί έχουν ένα γενικό σχέδιο που το έχουν επιμερίσει και επιδιώκουν ένα ένα μέρος του, ενώ εμείς δεν έχομε ολοκληρωμένο σχέδιο. Με αυτό εννοώ πως θα έπρεπε να διευθετηθούν από διεθνές δικαστήριο τα πάντα μεταξύ μας, όπως π.χ. η παρουσία Τουρκικών στρατευμάτων έξω από την επικράτειά τους, στην Κύπρο, στη Λιβύη και δεν ξέρω πού αλλού. Δεν αποκλείεται να χάσουμε κάποια από όσα θεωρούμε δικά μας, αλλά θα κερδίσουμε άλλα, με περισσότερο μακροχρόνιες συνέπειες. Εξάλλου, η αναζωογόνηση ερημωμένων νησιών μετατρέποντάς τα σε ενεργοπαραγωγά κέντρα από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ανέμους, ήλιο, κύματα) και με θαλασσοκαλλιέργειες θα εμπεδώσει διεθνώς, αλλά προπάντων σε εμάς και τους ίδιους τους Τούρκους την ελληνικότητά τους. Θυμάμαι μια συνέντευξη του Ντεμιρέλ. Τον συμβουλεύθηκαν αν μπορούν να κάνουν απόβαση στα Ίμια. Ρώτησε: “Υπάρχει κανένας άνθρωπος πάνω τους;” Και όταν του απάντησαν αρνητικά, τότε τους είπε: “Κάνετε απόβαση!” Η διαφορά μεταξύ προκλήσεων και στρατιωτικής δράσης είναι ποιοτική. Και μια στρατιωτική επέμβαση σε κατοικημένο τόπο με οικονομική, αλλά και λοιπή κοινωνική δραστηριότητα είναι αιτία για διεθνείς συνέπειες που δεν θα είναι πια μόνο λόγια.