Δόξα και Όνειδος

Πριν από δεκαετίες βρέθηκα στο μέσο μιας συζήτησης στο εξωτερικό. Ένας γιατρός μιλούσε για «ωμότητες» των Ελληνοκυπρίων σε βάρος των Τουρκοκυπρίων (εποχή ΕΟΚΑ Β). Δεν είχα ξανακούσει τέτοιο πράγμα και του το είπα. Με διέκοψε: «Ήμουν αυτόπτης!».

Κάθε λαός έχει τις δόξες του και κάθε δόξα συνοδεύεται αναγκαστικά από αποτρόπαιες πράξεις. Κατά κανόνα οι λαοί μαθαίνουν τη δόξα, αλλά όχι τις αποτρόπαιες πράξεις. Συνήθως προβάλλονται από τους αντιπάλους, φουσκωμένες, και από μερικούς ιστορικούς, συνήθως των άλλων ή και εκείνων του συγκεκριμένου λαού, αλλά χωρίς να διαδοθούν από επίσημα ή ανεπίσημα ΜΜΕ. Έτσι θα υπομνήσω μερικές τέτοιες επονείδιστες πράξεις. Δικές μας. Για όσες αφορούν ιδίως τα τελευταία 100 χρόνια δεν έχω επαρκή τεκμηρίωση. Τις άκουσα σα φήμες διατηρώντας σοβαρές επιφυλάξεις. Έτσι, ακόμη και αν ενέχουν αξιόλογη αλήθεια, αγνοώ τα δεδομένα που ενδεχομένως, ως ένα βαθμό, μπορεί να τις ερμηνεύουν. Αν κάποιος έχει περισσότερες πληροφορίες, θα ήταν μεγάλη προσφορά για όλους.

Οι Ελληνικές πολιτείες συνασπίσθηκαν και εκστράτευσαν κατά μιας πολιτισμένης πολιτείας, όπου έμενε ένας δανδής. Αυτός είχε ξελογιάσει την ομορφότερη γυναίκα του κόσμου και την έκλεψε, εκούσα (μαζί με τα χρυσαφικά της). Οι Έλληνες νίκησαν, όχι με παλικαριά, αλλά με δόλο, έσφαξαν ή εξανδραπόδισαν τον κόσμο και κατέκαψαν την πόλη με τα ιερά της (1194 π.Χ.).

Ο Αλέξανδρος προχωρεί ακάθεκτος. Όταν καταλαμβάνει την Περσέπολη, η πόλη, πανέμορφη, γεμάτη ιερά και θησαυρούς, καίγεται (333 π.Χ.).

Ο Αυτοκράτορας νίκησε του Βούλγαρους το 1014. Αιχμαλώτισε 15 000 άνδρες και τους τύφλωσε. Εμείς δοξάζομε το Βασίλειο Βουλγαροκτόνο, ενώ οι Βούλγαροι πενθούν σε κάθε επέτειο, διαιωνίζοντας το μίσος κατά των Βυζαντινών και, κατεπέκταση, των Ελλήνων. Φυσικά, το αναγραφόμενο, ακόμη και από ιστορικούς, περιστατικό δεν μπορεί να είναι εντελώς αληθινό. Η τύφλωση δεν γίνεται στιγμιαία. Πάνω από 6 τυφλωτικές επεμβάσεις την ώρα δεν μπορούν να γίνονται. Θα απαιτούνταν επομένως σχεδόν δύο χρόνια για να τυφλωθούν 15 000 άνδρες με καθημερινή εργασία!

Η Τριπολιτσά ελευθερώθηκε. Οι Τούρκοι κάτοικοι παραδόθηκαν στους Έλληνες. Ακολούθησε σφαγή εκείνων που είχαν παραδοθεί (1821).

Μετά την ένδοξη, νικηφόρο, μάχη κοντά στην Αράχωβα, σχηματίστηκε ένας πύργος από Τούρκικα κεφάλια (1826).

Οι Τούρκοι έκαναν τα αίσχιστα στον Ελληνικό πληθυσμό κατά τη Μικρασιατική καταστροφή. Οι Έλληνες τι κάναμε προηγουμένως κατά τη Μικρασιατική εκστρατεία; Οι φήμες για βιασμούς, δηώσεις και άλλες ωμότητες είναι έντονες στη γείτονα (1918-22). Ό,τι σχετικό έχει γραφεί στην Ελληνική βιβλιογραφία, έχει ασήμαντη διάδοση και αναγνωσιμότητα.

Στην ανταλλαγή πληθυσμών, οι μουσουλμάνοι κάτοικοι της Ηπείρου παρέμειναν στην Ελλάδα, επειδή θεωρούσαν τους εαυτούς τους Αλβανούς και όχι Τούρκους. Στην κατοχή προσπάθησαν να αποσπάσουν την Ήπειρο από την Ελλάδα ασκώντας αιματηρή βία. Η επέμβαση του ΕΔΕΣ κατέληξε σε εξουδετέρωσή τους με σφαγές και απώθησή τους στην Αλβανία. Δικαστική απόφαση λίγα χρόνια αργότερα τους καταδίκασε, άκουσα, ως εγκληματίες πολέμου και κατέσχεσε τις περιουσίες τους. Όσοι επιζούν και οι απόγονοί τους σήμερα αντιδρούν στην ανάπτυξη φιλικών σχέσεων με τη γείτονα. Άραγε, όλοι ανεξαιρέτως, γέροι, γυναίκες, παιδιά, ήταν εγκληματίες πολέμου;

Στην κατοχή πάλι, Βλάχοι αποφάσισαν να ιδρύσουν ανεξάρτητο Βλάχικο κράτος με πρωτεύουσα τη Σαμαρίνα. Αυτή τη φορά ήταν η επέμβαση του ΕΛΑΣ, λέγεται, που τους εξουδετέρωσε με παρόμοιο τρόπο ανατρέποντας τα σχέδιά τους να αποσπασθούν από την Ελλάδα.

Στον εμφύλιο Σλαβόφωνοι Μακεδόνες πολεμούσαν στο πλευρό του «δημοκρατικού» στρατού, όχι για να εγκαταστήσουν κομμουνισμό στην Ελλάδα, αλλά προσδοκώντας να αποσπασθεί η Μακεδονία και να γίνει ανεξάρτητο κράτος. Με τη λήξη των εχθροπραξιών έφυγαν στο εξωτερικό. Μετά το 1980 επιτράπηκε να επιστρέψουν στην Ελλάδα όλοι οι Έλληνες κομμουνιστές πρόσφυγες. Οι Σλαβόφωνοι δεν επέστρεψαν αφού, προφανώς, δεν (ήθελαν να) είναι Έλληνες. Σήμερα οι περιουσίες τους ρημάζουν στην Ελλάδα ερειπωμένες, χωρίς κανένας να μπορεί να κάνει τίποτε γι΄ αυτές.

Στα Ιωάννινα έβλεπα κάπου κάπου κάποιον που ο πατέρας του ήταν γιος πρωτοπαλίκαρου του Ζέρβα. Όταν του έκανα το τραπέζι, ήπιε λίγο παραπάνω κι άρχισε να μας αφηγείται ιστορίες του πατέρα του, που γίνονταν ολοένα και πιο ανατριχιαστικές. Μας περιέγραψε με κάθε λεπτομέρεια πώς οι αριστεροί αντάρτες έκοβαν τα κεφάλια των δεξιών αιχμαλώτων τους. «Τουλάχιστον ο πατέρας μου πρώτα τους εκτελούσε κι ύστερα τους έκοβε τα κεφάλια», τέλειωσε την αφήγησή του.

Τα γεγονότα εξελίσσονται και πρώην εχθροί πρέπει να βρουν τρόπους να συνεννοηθούν, να συμβιώσουν, να συνεργασθούν. Απόλυτα σωστό! Με ποιους τρόπους όμως; Ένας είναι ο λανθασμένος, πιστεύω. Προσπαθούμε, καλοπροαίρετα, να ξεχάσουμε τι μας έκαναν αυτοί, οι βάρβαροι, ή να υποβαθμίσουμε τα σχετικά γεγονότα. Παραδείγματα: χαρίζομε στους Γερμανούς (1959) την αποζημίωση που όφειλαν να μας δώσουν, για την εγκληματική συμπεριφορά τους κατά αμάχων με τη ναζιστική λογική των αντιποίνων. Μετονομάζομε την τραγωδία της Σμύρνης σε «συνωστισμό» (2006).

Ο τρόπος είναι λανθασμένος, διότι αφενός οι πληγές που έχουν αφήσει οι εχθροί είναι βαθιές και δεν ξεχνιόνται για πολλές γενιές και αφετέρου η υποβάθμιση των πληγών είναι ένα συνειδητό ψέμα με προφανείς πολιτικές σκοπιμότητες και αυτό δεν το συγχωρούν οι πολίτες που είτε είναι οι ίδιοι παθόντες ή συνδέονται στενά με τους παθόντες. Πιο σωστός είναι, θεωρώ, ο άλλος τρόπος: Η νηφάλια παρουσίαση και των δικών μας ανομημάτων απέναντι στους εχθρούς μας, ανομημάτων που, φυσικά, ποτέ δεν λείπουν στους πολέμους. Μαθαίνοντάς τα, γνωρίζοντας έτσι τις συνθήκες υπό τις οποίες συνέβηκαν, είμαστε προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουμε επιχειρήματα τρίτων που στρέφονται εναντίον μας. Ένας Τούρκος συνάδελφός μου στην Αθήνα στάθηκε μπροστά στο άγαλμα του Κολοκοτρώνη και θαύμασε: «Για φαντάσου, εσείς τιμάτε για ελευθερωτή σας έναν άνθρωπο που εμείς θεωρούμε σφαγέα!». Ο Κολοκοτρώνης δεν ήταν υπεύθυνος, διορισμένος από μια νόμιμη, αναγνωρισμένη διεθνώς, κυβέρνηση για να εκτελεί διαταγές. Έδωσε αυτός τη διαταγή της σφαγής; Την ανέχθηκε σιωπηρά; Προσπάθησε να την εμποδίσει, αλλά δεν μπόρεσε; Πώς να απαντήσεις αγνοώντας την ιστορία; Προπάντων όμως, η κάθαρση έρχεται μόνον όταν ο φόβος και ο έλεος έρχονται στην επιφάνεια της κοινωνικής συνείδησης και αντιμετωπίζονται έτσι με νηφαλιότητα. Μόνον τότε μπορεί να γίνει ανεκτός ο αντίπαλος όταν έχει πια τελειώσει –με τον ένα ή τον άλλο τρόπο πάντοτε τελειώνει –η θερμή βία. Και τότε είναι δυνατή η εφαρμογή της ρήσης που άκουσα να είπε ένας εκλεκτός ιερωμένος. Οι γονείς του σφάχτηκαν μπροστά του από τους Γερμανούς στην Κρήτη κι αυτός είχε πάει για μετεκπαίδευση στη Γερμανία. «Πώς το άντεξες να έλθεις εδώ;» ρωτήθηκε. «Δεν καταλαβαίνεις» απάντησε. «Άλλο να θυμάσαι κι άλλο να συγχωρείς!»

Koini gnomi 29.11.16

 

Υπαρξιακή ελευθερία και ισότητα

ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ Α. ΣΙΔΕΡΗ*

Dimitris.sideris@gmail.com

O Αμερικανός πολιτικός και κοινωνιολόγος Moynihan έλεγε ότι «η αντιπαλότητα μεταξύ του προέδρου Wilson και του Λένιν ήταν ο αγώνας μεταξύ του κόμματος της ελευθερίας και της ισότητας». Ο Διαφωτισμός, π.χ. Kant, αντίθετα, θεωρούσε ότι δε γίνεται ισότητα χωρίς ελευθερία και αντιστρόφως, ενώ το έμβλημα της Γαλλικής Επανάστασης ήταν: Liberte, Egalite, Fraternite. Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη. Όντως, αν κάποιος είναι ισχυρότερος, π.χ. πλουσιότερος, από έναν άλλον, μπορεί να ικανοποιεί τη βούλησή του ευκολότερα από τον ασθενέστερο. Από την άλλη, για να διατηρηθεί η ισότητα, πρέπει να αφαιρείται η ελευθερία από όποιον πάει να ανέλθει ψηλότερα. Μπορούμε να είμαστε όλοι και ίσοι και ελεύθεροι; Θα ξεκινήσω από βασικές έννοιες για να φθάσω σε κάποιο συμπέρασμα. Για τις ανάγκες αυτού του κειμένου, «υπάρχω» σημαίνει ότι διαφέρω αισθητά από το περιβάλλον μου. Δεν μπορεί να υπάρχει ένας πάλλευκος λεκές πάνω σε ένα πάλλευκο σεντόνι. Εμείς πότε αρχίζουμε να υπάρχουμε; Μια ιερή και κρίσιμη για μένα στιγμή, ένα σπερματοζωάριο του πατέρα μου ενώθηκε με ένα ωάριο της μητέρας μου. Εκείνη τη στιγμή γεννήθηκα ως νέα ύπαρξη. Το γονιμοποιημένο ωάριο διέφερε αισθητά από το περιβάλλον του. Πολλαπλασιάζονταν τα κύτταρά του με τρόπο προδιαγεγραμμένο και τοποθετούνταν στον χώρο επίσης προδιαγεγραμμένα, επιτελώντας προδιαγεγραμμένο έργο. Η μητέρα μου με φιλοξενούσε, χωρίς να έχει καμιά επίδραση στον τρόπο που αναπτυσσόμουν και λειτουργούσα. Μου χορηγούσε μόνο ασφάλεια και ενέργεια. Το έμβρυο, Εγώ, ξεχώριζα από το περιβάλλον μου· αντιλαμβάνονταν όλοι την ύπαρξή μου. Υπήρχα επομένως για όλους. Ήμουν αισθητός από όλους. Ο μόνος που δεν αντιλαμβανόταν την ύπαρξή μου ήμουν Εγώ ο ίδιος.

Στην επιφάνειά μου, στο δέρμα μου δηλαδή, υπήρχαν αισθητήρες που δέχονταν ερεθίσματα από μέσα και απέξω μου, από τη μητέρα μου. Το αξιοθαύμαστο είναι πως τα ερεθίσματα που δέχονταν τα αισθητήριά μου από μέσα ήταν σταθερά, χάρη στους εξισορροπιστικούς μηχανισμούς που διέθετα. Και τα ερεθίσματα που δέχονταν απέξω ήταν επίσης σταθερά, χάρη στους εξισορροπιστικούς μηχανισμούς της μητέρας μου. Και, το πιο θαυμαστό, ίδια. Ίδια θερμοκρασία, οξύτητα, ωσμωτική πίεση, υγρασία, ίδια σιωπή, σκότος, από μέσα και απέξω. Αφού δεν αντιλαμβανόμουν οποιαδήποτε διαφορά ανάμεσα στον εαυτό μου και στο περιβάλλον μου, για μένα, ήμουν ανύπαρκτος! Ώσπου, ξαφνικά, την ώρα του τοκετού, η Ανυπαρξία μου σχάσθηκε σε Εγώ και Περιβάλλον. Τα αισθητήριά μου συνέχισαν να δέχονται σταθερά ερεθίσματα από μέσα, τα ίδια που δέχονταν όσο ήμουν μέσα στη μήτρα. Απέξω όμως κατακλύζονταν τα αισθητήριά μου από μια καταιγίδα ποικίλων, διαρκώς, απρόβλεπτα, μεταβαλλόμενων ερεθισμάτων. Εκείνη τη φρικτή στιγμή του τοκετού γεννήθηκα Εγώ ο νοητός, ένα νέο πρόσωπο, που αισθανόμουν τη διαφορά μου από το περιβάλλον μου. Κάποια στιγμή, μετά τη γέννηση μου, εισάχθηκα στην κοινωνία μου. Με τη βάπτιση μου ως Χριστιανού και την εγγραφή μου στα ληξιαρχικά βιβλία έγινα μέλος της κοινωνίας μου. Τότε γεννήθηκε το κοινωνικό Εγώ μου. Ένα νέο άτομο.

Υπάρχουν θεμελιώδεις διαφορές ανάμεσα στις τρεις υποστάσεις του Εγώ. Το νοητό και το κοινωνικό Εγώ είναι ακέραια και άτμητα, όχι όμως και το αισθητό Εγώ. Μπορεί κάποιος να είναι σωματικά ακρωτηριασμένος, εξακολουθεί όμως να είναι ακέραιο πρόσωπο και άτομο. Το αισθητό και το νοητό Εγώ είναι μοναδικά. Δεν υπάρχει άλλος με δακτυλικά αποτυπώματα ή DNA ίδια με τα δικά μου, ενώ ποιες είναι οι σκέψεις, τα συναισθήματα και οι βουλήσεις μου μόνον Εγώ γνωρίζω. Όλα τα Εγώ όμως είναι κοινωνικά ίδια μεταξύ τους: απλά μέλη της ίδια κοινωνίας. Το αισθητό Εγώ ζει στο φυσικό τρισδιάστατο χώρο και στο φυσικό χρόνο. Το νοητό Εγώ όμως ζει σε ένα μοναδικό σημείο: Εδώ· και σε μια μοναδική στιγμή: Τώρα. Κάθε στιγμή το αισθητό Εγώ, όπως το αντιλαμβάνονται όλοι οι άλλοι, αλλάζει στο φυσικό χώρο και χρόνο, που είναι κοινοί σε όλους. Αντίθετα, το νοητό Εγώ μένει πάντοτε στο ίδιο μέρος που έχει την έκταση αδιάστατου σημείου: Εδώ. Και είναι σα να καβαλά τους δείκτες του ρολογιού, που αλλάζει τις ώρες, έτσι που πάντοτε ζει σε μία μόνο στιγμή: Τώρα. Το αισθητό (υλικό, σωματικό) Εγώ περιορίζεται αναγκαστικά από τους φυσικούς, βιολογικούς νόμους. Δεν είναι ελεύθερο. Όμοια το κοινωνικό Εγώ περιορίζεται αναγκαστικά από τους κοινωνικούς νόμους, σαν εκείνους ενός μυρμηγκιού ή μιας μέλισσας. Όριο του νοητού (πνευματικού) Εγώ όμως είναι η φαντασία, προσιτή μόνο στο ίδιο το νοητό Εγώ. Η φαντασία δεν έχει όρια. Το νοητό Εγώ έχει είσοδο, τη Γνώση, έξοδο τη Βούληση και ρυθμιστή το Συναίσθημα. Η Ελευθερία της Βούλησης είναι ιδιότητα αποκλειστικά του νοητού Εγώ και είναι απεριόριστη. Κανένα αισθητό Εγώ δεν έχει τα δακτυλικά αποτυπώματα, DNA ή άλλη ιδιότητα ίδια με κάποιου άλλου. Κανένα αισθητό Εγώ δεν είναι ίσο με ένα άλλο. Το νοητό Εγώ είναι άβατο για όλους πλην του εαυτού του. Επομένως δεν μπορεί να συγκριθεί με άλλο νοητό Εγώ. Άρα δεν μπορεί να υπάρξει ισότητα των νοητών Εγώ. Τα κοινωνικά Εγώ όμως, τη στιγμή της γέννησής τους είναι ακριβώς ίσα μεταξύ τους: Απλώς, μέλη της κοινής κοινωνίας ίσα με όλα τα άλλα μέλη της. Μετά την εισαγωγή στην κοινωνία όμως αρχίζουν οι διαφορές. Άλλος είναι πιο πλούσιος, άλλος από υψηλή καταγωγή κλπ. «Ο άνθρωπος γεννήθηκε λέφτερος και παντού είναι σιδεροδέσμιος», έλεγε ο J.J.Rousseau.

Με βάση τα παραπάνω, η ισότητα δεν αντιτίθεται στην ελευθερία, διότι βρίσκονται σε διαφορετικά υπαρξιακά επίπεδα. Φυσικά αλληλοεπηρεάζονται. Η κοινωνία δομείται από άνισους ρόλους που υπηρετούν κοινό σκοπό. Ο κηφήνας γονιμοποιεί τη βασίλισσα και ύστερα εκτελείται από τις εργάτριες μέλισσες. Στην ανθρώπινη κοινωνία ο ρόλος του βασιλιά είναι ανώτερος από του στρατιώτη, τον οποίον διατάσσει. Οι ηγέτες κινδυνεύουν περισσότερο από κάθε άλλον να σκοτωθούν, αλλά, σε αντιστάθμισμα, έχουν προνόμια που τους επιτρέπουν να υλοποιούν τη βούληση του νοητού Εγώ ευχερέστερα από τους υπηκόους τους. Αυτό είναι το κίνητρό τους. Το ίδιο ισχύει για τους πλούσιους, τους ιεραρχικά ανώτερους γενικότερα. Ο άνθρωπος όμως, επιπλέον του κοινωνικού, είναι και πολιτικό ζώο. Αποφασίζει μόνος του τους νόμους με τους οποίους θα ζήσει. Μ’ αυτούς σταθμίζει την ισορροπία νοητού και κοινωνικού Εγώ, την ισότητα με την ελευθερία. Η (κληρωτή) δημοκρατία των προγόνων μας υπήρξε στην ιστορία η καλύτερη εγγύηση αυτής της ισορροπίας. Όσο για τους ισχυρισμούς του Moyhihan, οφείλονται προφανώς σε (σκόπιμη;) σύγχυση. Μπερδεύει την ελευθερία των ανθρώπων με την ελευθερία της αγοράς. Που είναι βέβαια εντελώς άλλο πράγμα.__

Ηπειρωτικός Αγών 25 Νοεμβρίου 2016  

* Ο κ. Σιδερής είναι Ομ. Καθηγητής Καρδιολογίας

Τυχαιότητα και Τελολογία

Ο μεγάλος Πυθαγόρας μελέτησε τους αριθμούς. Έδειξε πως η αρμονία που τους χαρακτηρίζει ισχύει στο Σύμπαν, στον ουρανό με τις κινήσεις των πλανητών, στη γη με τη μουσική. Τα πάντα ήταν προβλέψιμα με τους αριθμούς, ένα σύμβολο του θείου. Όλα σε απόλυτη τάξη. Ας πούμε, αν διαιρέσουμε το 1 δια του 7, θα βρούμε 0,142857… κι από κει και πέρα επαναλαμβάνονται οι ίδιοι αριθμοί στο διηνεκές. Το επόμενο νούμερο είναι 1, το επόμενο 4 κλπ. Να θυμίσω παρενθετικά πως οι μεγάλοι αρχαίοι, Ηράκλειτος, Εμπεδοκλής, Πλάτων κλπ, παρά τον πολυθεϊσμό τους, διακήρυσσαν το ενιαίο θείο. Και ξαφνικά ήρθαν τα πάνω κάτω. Ένας (αναρχικός;) μαθητής του Πυθαγόρα, ο Ίππασος, ανακάλυψε τους άρρητους αριθμούς. Όσο και να προχωρούμε σε δεκαδικά ψηφία, υπολογίζοντας π.χ. το λόγο περιφέρειας και διαμέτρου στον κύκλο (το περίφημο «π»), δεν φθάνομε να προβλέψουμε το επόμενο. Ε, και; Λοιπόν ήταν τόσο σημαντική η ανακάλυψή του, που τελικά (όπως λέγεται) τον…σκότωσαν. Παραδεχόταν αρχή του κόσμου το πυρ, την ενέργεια, την ύλη, ενώ οι υπόλοιποι Πυθαγόρειοι την άυλη μορφή του, τους αριθμούς. Θυμίζει πως οι κομμουνιστές είναι υλιστές, ενώ οι αντικομμουνιστές ιδεαλιστές· κι αυτό είναι αιτία να σκοτώνει ο ένας τον άλλο! Κύριε ελέησον!

Από την αρχαιότητα ως σήμερα υπάρχει διχογνωμία μεταξύ υλισμού και ιδεαλισμού, μεταξύ τύχης και αναγκαιότητας, μεταξύ της προδιαγεγραμμένης μοίρας (τελολογίας) του ανθρώπου και της ελευθερίας του να διαγράφει αυτός την πορεία του. Κατά καιρούς η διαμάχη φουντώνει. «Μας κυβερνά λοιπόν η Μοίρα;» Ρώτησε ένας θνητός το Δία. «Φυσικά,», απάντησε εκείνος. «Και τότε, γιατί κάνομε θυσίες σε σένα παρακαλώντας σε, αν η Μοίρα προδιαγράφει την πορεία μας;», ανταπάντησε ο ασεβής θνητός. Και η λογική αυτού του διαλόγου (νομίζω του Μένιππου) ισχύει για κάθε θρησκεία. Δραστικό χτύπημα στη θρησκευτική τελολογία έδωσε ο μαρξισμός. Κι έτσι κατάργησε την τελολογία; Όχι, λάθος! Την άλλαξε. Ναι, η πορεία της ανθρώπινης ιστορίας είναι προδιαγεγραμμένη, από τους νόμους της ιστορικής επιστήμης, όμως. Και οι πιστοί του τον ακολούθησαν σα να ήταν θρησκεία.

Σε πιο αυστηρά επιστημονική βάση έθεσε το θέμα πριν από λίγες δεκαετίες ο Γάλλος Monod. Αυτός μελέτησε τις στοιχειώδεις ενώσεις άνθρακα, υδρογόνου, οξυγόνου και αζώτου που αποτελούν τη βάση της ζωής. Και απέδειξε πέρα από κάθε αμφιβολία, πως η διάταξη αυτών των ατόμων στα μόρια της ζωής είναι τυχαία, απρόβλεπτη. Σαν τους άρρητους αριθμούς.

Στον κόσμο της Φυσικής όλα είναι αναγκαστικά, αναπόφευκτα. Δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από το νόμο της βαρύτητας ή το νόμο της εντροπίας. Κι όμως, ακόμη και στη Φυσική υπάρχει πρόβλημα. Είναι αδύνατο να προσδιορίσουμε ταυτόχρονα τη θέση και την ορμή ενός ηλεκτρονίου που τριγυρίζει γύρω από τον πυρήνα ενός ατόμου. Μόλις αυξάνομε την ακρίβεια στη μέτρηση της ορμής, γίνεται πιο αόριστος ο προσδιορισμός της θέσης του. Με τέτοια απροσδιοριστία, πώς να προβλεφθούν με ακρίβεια τα φυσικά φαινόμενα; Βέβαια, αυτό δεν μας πολυνοιάζει. Στο μεσόκοσμό μας, έχομε αμέτρητο αριθμό ηλεκτρονίων. Αν δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε τα χαρακτηριστικά ενός ηλεκτρονίου, μπορούμε, με μεγάλη ακρίβεια μάλιστα, να μετρήσουμε τη μέση θέση και ορμή τους.

Και φθάνω σε πιο χειροπιαστά πράγματα. Είμαι βέβαιος, 99%, πως θα γίνει ισχυρός σεισμός σε ακτίνα 100 χιλιομέτρων σε συγκεκριμένο τόπο σε 30-60 χρόνια. Πάλι κάνω πρόβλεψη, με μεγάλες πιθανότητες αξιοπιστίας, αλλά και με τόσο τεράστιο σφάλμα, που η πρόβλεψή μου είναι σχεδόν άχρηστη. Σχεδόν! Διότι, ακόμη και τέτοια αοριστία μας αναγκάζει, αν έχομε στοιχειώδη σύνεση, να προδιαγράψουμε τους κανόνες δόμησης σ΄ αυτή την ευρεία περιοχή όπως πρέπει, έγκαιρα, πολύ πριν περάσουν τα 30 χρόνια. Με ανάλογη βεβαιότητα και ανάλογο σφάλμα, μπορώ να κάνω προβλέψεις στην πορεία της ιστορίας, της οικονομίας και πολλών κοινωνικών φαινομένων. Πού στηρίζεται μια τέτοια πρόβλεψη;

Ο Έγελος και μετά ο Μαρξ, υποστήριξαν πως η ιστορία εξελίσσεται, όχι όμως γραμμικά, όπως πρόβλεπε ο Δαρβίνος για τα είδη των ζώων και φυτών πάνω στη γη, αλλά ελικοειδώς. Από μια θέση προχωρούμε, όχι παραπέρα, αλλά, στην αντίθεσή της, που το σπέρμα της προϋπάρχει στη θέση, και στη συνέχεια στη σύνθεση, που αποτελεί τη θέση για την επόμενη σπείρα της έλικας. Ο μαρξισμός παρατήρησε κι άλλο σημαντικό φαινόμενο. Όταν αθροίζεται μια ποσότητα φθάνοντας μια κρίσιμη τιμή, επέρχεται ποιοτική αλλαγή. Ας πούμε, θερμαίνομε τον πάγο κι ανεβαίνει η θερμοκρασία του, ώσπου να φθάσει τους 0^οC βαθμούς. Κι εκεί, μολονότι συνεχίζομε τη θέρμανση, η θερμοκρασία δεν ανέρχεται. Αντί γι΄ αυτό, ο πάγος λιώνει και γίνεται νερό. Αντίστοιχα, λέει ο Κάρολος, όταν η αγανάκτηση του κόσμου από την ανισότητα συσσωρευθεί, θα γίνει ποιοτική αλλαγή προς ένα άλλο καθεστώς, τις πιο πολλές φορές με βία.

Πριν από 90 χρόνια ένας Ολλανδός φυσικός, ο Βαν-ντερ-Πολ, περιέγραψε ένα είδος ταλάντωσης, την ταλάντωση χάλασης. Αντίθετα από τη γνωστή μας αρμονική, σαν της αιώρας ή του λίκνου, που αποτελεί τη βάση των μουσικών ήχων, η ταλάντωση χάλασης είναι ασύμμετρη. Ένα μέγεθος αθροίζεται βραδέως, χάρη σε μια αρνητική ανάδραση, ώσπου να φθάσει σε συγκεκριμένη τιμή, τον ουδό (=κατώφλι) και τότε η ανάδραση γίνεται θετική, με μια ταχεία αντίστροφη πορεία ως έναν άλλο ουδό, οπότε αλλάζει ξανά η πορεία και γίνεται βραδεία, με αρνητική ανάδραση. Αυτή η ταλάντωση αποτελεί το πρότυπο πολλών φαινομένων φυσικών, φυσιολογικών, ψυχολογικών, κοινωνικών. Έχει ενδιαφέρουσες ιδιότητες. Οι πιο σημαντικές είναι οι εξής. Αφημένο χωρίς εξωτερικές επιδράσεις το ταλαντούμενο μέγεθος αυξομειώνεται ρυθμικά και, επομένως, προβλέψιμα. Όμως η ταλάντωση αυτή διεγείρεται εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα. Μετά την ταχεία εκτόνωσή της, δεν μπορεί να επαναδιεγερθεί. Με την πάροδο του χρόνου όμως, αυξάνεται η διεγερσιμότητά της. Έτσι ολοένα ασθενέστερα τυχαία ερεθίσματα προκαλούν την πρόωρη αλλαγή της πορείας της. Ώσπου, αν δεν τύχει ερέθισμα, η επόμενη φάση ακολουθεί αυτόματα, με μόνη την πάροδο του χρόνου. Συνδυασμός τυχαιότητας και τελολογίας.

Έτσι, μπορώ να προβλέψω ότι θα γίνει μια επόμενη μεγάλη οικονομική κρίση με βεβαιότητα. Πότε όμως ή από πού θα αρχίσει, εξαρτάται από πληθώρα τυχαίων παραγόντων. Μετρώντας τα στοιχεία του ταλαντούμενου συστήματος μπορούμε να προσδιορίσουμε την ιδιοπερίοδό του, πότε, το πολύ, θα γίνει η επόμενη αυτόματη ταλάντωση, μπορούμε ακόμη να μετρήσουμε τον ουδό της και, επομένως, μπορεί να μας δοθεί χρόνος να λάβουμε τα αναγκαία μέτρα.

Ναι, τελολογία μαζί με τυχαιότητα μοιάζει να είναι η μοίρα του κόσμου. Μένει εμείς να τη μελετήσουμε και να πάρουμε τα κατάλληλα μέτρα.

Koinignomi 22 Νοεμβρίου 2016

 

ΥΒΡΙΣ

15 Νοεμβρίου 2016

Νεαρός ειδικευόμενος διάβαζα με τα φτωχά Αγγλικά μου μια Θεραπευτική γραμμένη από ένα καθηγητή στο Κέμπριτζ. Έγραφε: «Τo pile Pelion upon Ossa». Τι τάχα να σήμαινε; Τα λεξικά που διέθετα τότε δεν βοηθούσαν. Μου φάνηκε σα να απευθυνόταν στους Έλληνες η φράση: «Να σωρεύσεις το Πήλιο πάνω στην Όσσα». Το νόημα ήταν να σωριάζεις τη μια συμφορά πάνω στην άλλη. Κι όταν μερικά χρόνια αργότερα βρέθηκα μετεκπαιδευόμενος στην Αγγλία, ρώτησα Άγγλους συναδέλφους μου σχετικά. Είχαν βαθιά μεσάνυχτα. Εγώ τουλάχιστον ήξερα τα δυο βουνά. Πέρασαν δεκαετίες ώσπου τυχαία βρέθηκα μπροστά στην απάντηση. Ο Ώτος και ο Εφιάλτης ήταν δίδυμοι γίγαντες, παιδιά του Ποσειδώνα. Θέλησαν να τα βάλουν με τους Ολύμπιους θεούς. Πώς να φθάσουν όμως στον ψηλό Όλυμπο; Σωριάσανε λοιπόν το Πήλιο πάνω στην Όσσα για να φθάσουν ψηλά ως τους θεούς. Τους περίμεναν φυσικά κεραυνοί, αστραπές, βροντές, υποδοχή του Δία. Η κατάληξη ήταν τραγική. Λέγεται πως άθελά τους αλληλοεξουδετερώθηκαν. Με δόλωμα βέβαια. Η Άρτεμη μεταμορφώθηκε σε ζαρκάδι, αυτοί το τόξεψαν από δυο αντίθετες πλευρές και τα βέλη τους καρφώθηκαν του ενός στο σώμα του άλλου. Η ύβρη, η αλαζονεία τους, τιμωρήθηκε σκληρά.

Η κατάρα συνεχίσθηκε στην παράδοση των Ελλήνων. Νομίζομε πως είμαστε έξυπνοι, ο ευφυέστερος λαός στη γη. Απόδειξη πως φτιάξαμε το μεγαλύτερο πολιτισμό. Ο κόσμος μας φθονεί. Εμείς λοιπόν πρέπει να τον φθάσουμε, να τον κατακτήσουμε. Κι εκεί είναι που αλληλοεξουδετερωνόμαστε. Τελευταία φορά, νομίσαμε πως είμαστε οι ήρωες. «Οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες», βαυκαλιζόμαστε πως έλεγε ο Τσόρτσιλ. Και αλληλοεξουδετερωθήκαμε μεταξύ μας στον εμφύλιο. Βέβαια υπήρξε δόλωμα από τους διεθνείς θεούς, όταν μας παρουσίασαν τον παράδεισο στους μισούς σαν επικράτηση της δεξιάς και στους άλλους μισούς σαν επικράτηση της αριστεράς. Αλλά η ευθύνη είναι δική μας: Η ύβρη μας. Και οι μεν και οι δε πιστεύαμε πως εμείς είμαστε οι Άγγελοι και οι άλλοι οι Διάβολοι.

Ας μη γίνομαι όμως αλαζόνας, υβριστής, νομίζοντας πως είμαστε οι μόνοι. Οι Εβραίοι θεωρούν πως αυτοί είναι ο περιούσιος λαός, οι εκλεκτοί του Θεού. Ο βασιλιάς Νιμρόδ θέλησε να φθάσει το Θεό που βρισκόταν ψηλά στον ουρανό. Είχε (νόμιζε) τα μέσα. Άρχισε λοιπόν να χτίζει έναν πύργο, ολοένα ψηλότερο, σαν να επισώρευε το Πήλιο πάνω στην Όσσα, για να φθάσει στο στόχο του. Εκεί, στη Βαβέλ. Λογάριαζε όμως χωρίς τον ξενοδόχο. Δεν χρειάστηκε ο Θεός να ρίξει κατακλυσμό όπως τον καιρό του Νώε ή φωτιά, όπως στα Σόδομα. Απλούστατα, τους αλληλοεξουδετέρωσε κάνοντας τους να μην καταλαβαίνουν ο ένας τι έλεγε ο άλλος. Ύβρη!

Κι οι Άγγλοι θεωρούν ότι είναι ο σπουδαιότερος λαός. Απόδειξη, είχαν γίνει κοσμοκράτορες. Κι αφού έγιναν κοσμοκράτορες, είναι ο σπουδαιότερος λαός και δικαιούνται, άρα, να άρχουν πάνω στους άλλους λαούς. Τώρα η κοσμοκρατορία τους έχει λήξει. Και οι ίδιοι αυτοαποπέμφθηκαν από τη μεγάλη Ευρωπαϊκή οικογένεια. Και τόχουν, λέγεται, μετανιώσει. Είναι όμως αργά.

Οι Γερμανοί, ανήκουν στην εκλεκτή Άρια φυλή. Είναι τόσο ψηλά η φυλή τους που έχουν υποχρέωση να αφανίσουν κατώτερες φυλές, Εβραίους, τσιγγάνους, κομμουνιστές, για να μη μιανθούν. Πλήρωσαν ακριβά την ύβρη τους με τις καταστροφές που υπόστηκαν χάνοντας τον πόλεμο. Όχι αρκετά όμως, διότι τους γλίτωσε ένας άλλος πρωτεργάτης της ύβρης, οι Ηνωμένες Πολιτείες.

Αφού απόκτησαν οι Αμερικανοί την ατομική βόμβα, ήταν οι μόνοι κυρίαρχοι πάνω στη γη μετά τον πόλεμο. Φάνηκαν μια στιγμή συγκρατημένοι, σώφρονες. Μπορούσαν να ρίξουν τη φωτιά πάνω στη Σοβιετική Ένωση, που ακόμα δεν είχε το μεγάλο όπλο. Όλος ο κόσμος ήξερε όμως πως είχε σωθεί από το μεγάλο όλεθρο του ναζισμού πρώτιστα χάρη στους Σοβιετικούς. Δεν το έκαναν. Πώς θα αντιμετώπιζαν οι Αμερικανοί ιθύνοντες το λαό τους στον οποίον οι Σοβιετικοί είχαν παρουσιασθεί από τους ίδιους σα μυθικοί ήρωες; Εξάλλου, ό,τι κι αν γινόταν, αυτοί ήταν οι ισχυρότεροι πάνω στη γη. Αντί λοιπόν να κάψουν τους Ρώσους, χάιδεψαν τους Γερμανούς. Τους χάρισαν αφειδώς χρήματα, εμπόδισαν τους άλλους λαούς να ζητήσουν αποζημιώσεις και τους άφησαν, χωρίς αμυντικές δαπάνες, να επιτύχουν το οικονομικό τους θαύμα. Κι αργότερα, ως ύπατοι δικαστές, αποφάσισαν πως οι Αφροασιάτες δικτάτορες, που οι ίδιοι είχαν επιβάλει ως αντικομμουνιστές, τους ήταν πια άχρηστοι και απαράδεκτοι, οπότε οργάνωσαν την εξόντωσή τους. Τώρα τους είχαν κάτω από τον έλεγχό τους. Μόνο που οι ανατροπείς, τους οποίους εξέθρεψαν και όπλισαν, τάβαλαν με τους Δίδυμους Πύργους και με ποικίλα Αμερικανικά συμφέροντα. Και τώρα; Τι γίνεται; Πώς θα τα βγάλει πέρα η Μεγαλοδύναμη Αμερική με την ύβρη και τη νέα κυβέρνησή της;

Δυστυχώς η Ύβρη με τις συντρόφισσές της, την Άτη και τη Νέμεση, δεν περιορίζεται, αλλά μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Ο Τάνταλος, που, για να δοκιμάσει τους θεούς τούς έκανε το τραπέζι και τους πρόσφερε μαγειρεμένο το γιο του, τον Πέλοπα, δεν συγχωρέθηκε ποτέ. Επιπλέον, η κατάρα μεταφέρθηκε στον Πέλοπα, που, υβριστής ο ίδιος, στην Πελοπόννησο γέννησε τον Ατρέα, άλλον υβριστή, κι αυτός τον αρχιστράτηγο Αγαμέμνονα κι από κείνον φύτρωσε ο Ορέστης, το πιο τραγικό πρόσωπο της οικογένειας. Και η ύβρη όμως κάποτε τελειώνει. Ο φόβος για το θείο, την υπερανθρώπινη Νέμεση, κι ο έλεος για το θύμα των θεών και των περιστάσεων, θα βρουν την κάθαρση, προσφεύγοντας στη λαϊκή κρίση: Ο Ορέστης κατέφυγε στην ανθρώπινη δικαιοσύνη. Με ισοψηφία, αλλά με τη μεροληψία της Αθηνάς αθωώνεται στον Άρειο Πάγο, από τους κληρωμένους ενόρκους.

Τελικά, μόνο από τον ίδιο, τον ανώνυμο λαό, μπορεί να αναμένεται η κάθαρση της ύβρης, ανάμεσα στο φόβο και στον έλεο. Μόνο αν αποδεχθούμε πως οι σοφοί του Χάρβαρντ ή του MIT μπορεί να ξέρουν πολύ περισσότερα, αλλά έχουν την ίδια βούληση και τα ίδια ακριβώς δικαιώματα όπως οι Παπούα της Αφρικής, πως οι επιστήμονες και καλά εκπαιδευμένοι μπορεί να υπερέχουν γνωστικά, αλλά έχουν τα ίδια δικαιώματα όπως και οι αγράμματοι χωριάτες για να παίρνουν αποφάσεις για το σύνολο, μόνο κληρωμένοι Δικαστές από όλο τον πλανήτη μπορούν να γλιτώσουν την ανθρωπότητα από την Ύβρη.

Οι πρόγονοί μας το είχαν καταλάβει και το είχαν εφαρμόσει στη Δημοκρατία τους, όπου δέχονταν πως «πάντων χρημάτων μέτρον ἂνθρωπος» (Πρωταγόρας). Και δέχονταν ότι για τις θέσεις πολιτικής εξουσίας (βουλευτές) και απόδοσης δικαιοσύνης όλοι οι πολίτες είχαν ίσα δικαιώματα. Επιλέγονταν με κλήρο. Εξαιρούνταν, φυσικά, οι θέσεις που απαιτούσαν ειδικές γνώσεις, όπως εκείνες των «Στρατηγών» (Κυβέρνησης) και κάποιων σημαντικών, αλλά λιγοστών, άλλων.

Koinignomi 15.11.2016

 

 

Νόμοι

08 Νοεμβρίου 2016

Οι νόμοι νέμουν: Αγαθά, υποχρεώσεις, δικαιώματα, εξουσία. Ο νόμος ορίζεται ως μια θεωρητική δήλωση που προκύπτει από συγκεκριμένα γεγονότα, εφαρμόζεται σε συγκεκριμένη τάξη φαινομένων και εκφέρεται με τη δήλωση ότι ένα συγκεκριμένο φαινόμενο συμβαίνει πάντοτε αν είναι παρούσες κάποιες συνθήκες. Οι νόμοι επιβάλλουν ή απαγορεύουν κάποιες ενέργειες. Η γνώση τους επιτρέπει την πρόβλεψη του μέλλοντος. Ισχύουν σε ποικίλα επίπεδα οργάνωσης, αλλά, παρά τον ορισμό τους, πάντοτε με σφάλμα. Οι νόμοι της φυσικής, χημείας, βιολογίας είναι οι περισσότερο άτεγκτοι, σαν τους νόμους της βαρύτητας, της εντροπίας, της κληρονομικότητας. Ενέχουν όμως ακόμη κι αυτοί σφάλμα. Είναι αδύνατο να προσδιορίσουμε ταυτόχρονα τη θέση και την ορμή ενός ηλεκτρονίου. Στο μεσόκοσμό μας η ασάφεια άλλοτε μειώνεται στατιστικά και άλλοτε μεγεθύνεται. Ξέρω πως θα γίνει οπωσδήποτε ισχυρός σεισμός σε συγκεκριμένη περιοχή με ακτίνα 100 χιλιόμετρα σε 30 ως 60 χρόνια στην Ελλάδα. Οι νόμοι της βιολογίας είναι ακόμη ασαφέστεροι στην πρόβλεψή τους. Είναι εξίσου υποχρεωτικοί όσο και οι φυσικοί. Οι ψυχολογικοί νόμοι της συμπεριφοράς προκύπτουν από τους βιολογικούς.

Κάποια ζώα οργανώνονται σε κοινωνίες. Υπόκεινται στους νόμους της φυσικής και βιολογίας και, επιπλέον, στους κοινωνικούς: Τα άτομα επιτελούν διαφορετικό έργο καθένα, αλλά όλα υπηρετούν κοινό σκοπό. Ο σκοπός επιβάλλει τους νέους νόμους. Τέτοιος είναι και ο νόμος της ομαδικής βίας μεταξύ ομοειδών ατόμων. Με βάση τους κοινωνικούς νόμους, η πρόβλεψη είναι δυνατή, αλλά με σφάλμα μεγαλύτερο από τους φυσικούς. Αν από ένα καύσωνα λιώσουν οι κηρύθρες στις κυψέλες και χυθεί το μέλι, οι μέλισσες θα επιδοθούν με μανία να το μαζέψουν χωρίς να νοιάζονται αν χύθηκε από τη δική τους ή άλλη κυψέλη. Θα ακολουθήσει εξοντωτικός πόλεμος μεταξύ τους ως τον αφανισμό τους.

Ο άνθρωπος είναι επιπλέον πολιτικό ζώο (Αριστοτέλης). Σχηματίζει μόνος του τους δικούς του νόμους, χωρίς να του επιβάλλονται από πουθενά.

Οι φυσικές Επιστήμες, μας επιτρέπουν να κάνουμε πρόβλεψη και να αντισταθμίσουμε τους υποχρεωτικούς νόμους. Με τίμημα πάντοτε. Με τη γνώση της φωτιάς αντιμετωπίσαμε το κρύο, του τροχού την τριβή, του αερόστατου, του αεροπλάνου και των πυραύλων τη βαρύτητα. Δεν εξουδετερώνομε τους νόμους· τους αντισταθμίζομε ικανοποιώντας τη βούλησή μας.

Όπως όλοι, και οι κοινωνικοί νόμοι είναι υποχρεωτικοί. Ένα μυρμήγκι θα κάνει ό,τι του επιβάλλεται, ακόμη και θα καεί, για να μην εγκαταλείψει το έργο του. Με τη γνώση όμως των κοινωνικών επιστημών, μπορούμε να αντισταθμίσουμε ανεπιθύμητες επιδράσεις των κοινωνικών νόμων.

Τα μέλη των πολύ πρωτόγονων κοινωνιών ήταν ίσα μεταξύ τους, εξίσου υποχρεωμένα να εκτελούν ό,τι τους επέβαλλε η κοινωνία τους. Όταν ο άνθρωπος έγινε τροφοπαραγωγός από τροφοσυλλέκτης, έχοντας αποκτήσει την ικανότητα να έχει φωτιά και να κυνηγά με τόξα, άρχισε η διαφοροποίηση και εξειδίκευση. Πρώτιστα μεταξύ ανδρών και γυναικών. Οι άνδρες, μυϊκά ισχυρότεροι, έβγαιναν να κυνηγήσουν, καλλιεργήσουν τη γη, ψαρέψουν, επεξεργασθούν τα προϊόντα τους αργότερα, να ληστέψουν το ξένο βιος, προστατέψουν το δικό τους κλπ. Οι γυναίκες, μυϊκά ασθενέστερες, έμεναν σε συγκεκριμένο μέρος να φυλάνε τη φωτιά και να φροντίζουν τα παιδιά τους. Αυτό εξάρτησε αμοιβαία άνδρες και γυναίκες. Στην αρχή συμπληρωματικά. Βαθμιαία όμως, όσο αυξανόταν η σημασία της τροφοπαραγωγής συγκριτικά με της τροφοσυλλογής, η αλληλεξάρτηση έπαψε να είναι ισοδύναμη. Εξακολούθησαν να εξαρτώνται οι μεν από τους δε, το ζεύγος όμως ενεργούσε σύμφωνα με τη βούληση των ανδρών. Η πρόοδος των επιστημονικών γνώσεων οδήγησε σε όλο και μεγαλύτερη εξειδίκευση τους άνδρες, έτσι που άρχισαν και ο ένας άνδρας να εξαρτάται από τον άλλον, αυξάνοντας την ανισότητα. Από αρκετά παλιά περίοδο, τα σύνολο ενεργούσε σύμφωνα με τη βούληση του μυϊκά (και πνευματικά) ισχυρότερου.

Η ανισότητα σημαίνει απομάκρυνση από τους φυσικούς κοινωνικούς νόμους και οδηγεί στη βία. Για να περιορισθεί αυτή, γίνονται οι ανθρώπινοι νόμοι για να εμποδίζουν τη βία τόσο των πολλών υποδεών όσο και των λίγων ισχυρών. Καθώς οι φυσικές επιστήμες σωρεύουν συνεχώς γνώσεις, η εξειδίκευση των ανθρώπων διαρκώς αυξάνεται και αντίστοιχα απομακρύνεται η κοινωνία από τους φυσικούς κοινωνικούς νόμους. Μ΄ άλλα λόγια, ενώ οι φυσικές επιστήμες αυξάνουν την ελευθερία έναντι των φυσικών νόμων, την περιορίζουν έναντι των κοινωνικών. Η ανακάλυψη μιας συσκευής που επιτελεί το μηχανικό ή πνευματικό έργο πολλών ανθρώπων δημιουργεί ανεργία με όλες τις κοινωνικές συνέπειές της. Οι κοινωνικές επιστήμες οφείλουν να παρέχουν τη γνώση για αντιστάθμιση των κοινωνικών περιορισμών που συνεπάγεται η πρόοδος των φυσικών επιστημών. Έργο του πολιτικού ζώου είναι να προσαρμόζει διαρκώς τους ανθρώπινους νόμους στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες.

Εξασφάλιση ισότητας είναι η κλήρωση. Αυτή όμως σαν κύριο μέσο πολιτικών σκοπών εφαρμόσθηκε μία και μοναδική φορά, στην αρχαία Ελλάδα, και οδήγησε στη δημιουργία του υψηλότερου πολιτισμού που έχει παρουσιασθεί ποτέ. Πρόβλημα είναι ότι η κλήρωση αντιστρατεύεται την εκλογή, που είναι απαραίτητη για να επιλεγεί ο πιο εξειδικευμένος για κάθε συγκεκριμένο πρόβλημα. Έργο των κοινωνικών επιστημών είναι να προσδιορίσουν ποιοι είναι οι τομείς που απαιτούν εξειδίκευση, για τους οποίους πρέπει να εφαρμόζεται εκλογή και ποιοι που απαιτούν τις ιδιότητες που έχουν κατά μέσον όρο όλοι οι άνθρωποι όπου οφείλει να εφαρμόζεται η κλήρωση. Ο δικηγόρος, ο γιατρός, ο μηχανικός κλπ, έξω από την ειδικότητά τους ο καθένας, είναι εξίσου ικανοί (ή ανίκανοι) για τα πάντα, όπως και κάθε άλλος εκπαιδευμένος ή ανεκπαίδευτος. Υπάρχουν πολλά πτυχία εκπαίδευσης, αλλά κανένα παιδείας. Και υπάρχουν πτυχία διοίκησης, αλλά κανένα εξουσίας.

Η νομή, όταν εκτρέπεται από την κλήρωση, απαιτεί όσο γίνεται να εξασφαλίζει τη μεγαλύτερη δυνατή ικανοποίηση όλων. Παράδειγμα. Για να χωριστεί μια πίτα στα δύο, ιδίως αν είναι ανομοιόμορφη, ο (με κλήρο) πρώτος την κόβει και ο άλλος επιλέγει. Αν οι υποψήφιοι μεριδιούχοι είναι τρεις, ο πρώτος κόβει το ένα τρίτο κατά την κρίση του. Ο επόμενος, αν νομίζει πως το κομμάτι είναι μεγαλύτερο από ένα τρίτο, το μειώνει και παίρνει αυτός το μειωμένο. Από τους δύο που μένουν, ο ένας κόβει κι ο άλλος επιλέγει. Να τώρα πώς εφαρμοζόταν η λογική αυτή στην αρχαία Αθήνα με την «αντίδοση». Οι πλούσιοι είχαν ρητά προνόμια του πλούτου τους, αλλά και, με κλήρο, υποχρεώσεις, να προσφέρουν τριήρεις, χορηγίες κλπ στο σύνολο. Αν ένας πλούσιος θεωρούσε ότι δεν έχει τις αναγκαίες οικονομικές δυνατότητες, δεν μπορούσε να αρνηθεί, αλλά έπρεπε να υποδείξει κάποιον άλλον, κατά τη γνώμη του πλουσιότερο. Είτε τότε δεχόταν ο άλλος ή αντάλλασσαν περιουσίες και ο πρώτος εκτελούσε την υποχρέωσή του.

Πού είσαι ελληνική δημοκρατία σήμερα!

 

ΚΛΙΝΤΟΝ Ή ΤΡΑΜΠ;

01 Νοεμβρίου 2016

Αστείος ο τίτλος. Δεν ψηφίζω στην Αμερική ούτε κι οι αναγνώστες μου. Δεν είμαι πολιτικός. Ό,τι γράψω είναι παρακινδυνευμένο, σα να κουβεντιάζω παίζοντας τάβλι στο καφενείο. Ωστόσο, οι αλλαγές στην ηγεσία των ισχυρών μπορεί να έχουν σημαντική επίδραση πάνω σε όλο τον κόσμο – και πάνω μας. Εμείς δεν μπορούμε να τις επηρεάσουμε. Μπορούμε όμως, κάπως, να προετοιμαστούμε για το πώς θα αντιμετωπίσουμε τις όποιες επιπτώσεις σε μας. Εδώ θα συγκρίνω δυο αντίθετα δόγματα που φαίνονται να συγκρούονται σ΄ αυτές τις εκλογές των ΗΠΑ, ακόμη κι αν, λόγω άγνοιάς μου, δεν ισχύουν τα γεγονότα ακριβώς όπως τα αναφέρω.

Η πολιτική του μεγαλοεπιχειρηματία Τραμπ είναι αφοπλιστικά απλή και σαφής. Η Αμερική για την Αμερική, έλεγε πριν από 200 χρόνια ο Μονρόε. Κι ο Τραμπ θα θωρακίσει τις ΗΠΑ από κάθε απειλή. Σκοπός του είναι να εμποδίσει την είσοδο σε κάθε, κατ΄ αρχήν, ύποπτο, κυρίως Μουσουλμάνο και Μεξικανό, και να διώξει από τις ΗΠΑ κάθε κατ΄ αρχήν ύποπτο. Δεν χρειάζεται να έχει κάνει κάτι ο άνθρωπος. Αρκεί να ανήκει σε μια ομάδα ατόμων μέσα στην οποίαν υπάρχουν κάποιοι που έχουν ενεργήσει σε βάρος της Αμερικής. Θα χτίσει, λέει, τείχος μεταξύ Μεξικού και Αμερικής και μάλιστα με έξοδα των Μεξικανών. Αυτό είναι το πρώτο σκέλος της πολιτικής του. Το δεύτερο είναι εξίσου απλό στη σύλληψή του. Στη διεθνή κονίστρα γίγαντες είναι, μικρότεροι, η Ρωσία και η Κίνα. Με εξασφαλισμένη την Αμερική, σχεδόν τα έχει βρει, λέγεται, μ΄ αυτούς και θα μοιράσει μαζί τους την Υφήλιο. Έτσι αποφεύγεται ο κίνδυνος ενός παγκόσμιου πολέμου που θα μπορούσε να αποβεί μοιραίος για τον κόσμο ολόκληρο, ενώ η Αμερική παραμένει πλανητάρχης, έστω με δυο ήσσονες συνεταίρους. Η υφήλιος υπόδουλη. Το τίμημα; Ρατσισμός με όλες τις συνέπειες. Θα πληρώσουν μαζί αθώοι και ένοχοι. Κοντά στα ξερά καίγονται και χλωρά. Θυσία κάθε κοινωνικής πρόνοιας. Και υγείας. Οι γέροι, άρρωστοι και ανήμποροι, είναι βάρος στην κοινωνία και δεν προσφέρουν τίποτε. Ας μας αδειάζουν τη γωνιά. Έτσι, χωρίς το φόβο του παγκόσμιου πολέμου και απαλλαγμένοι από το βαρίδι των αδυνάτων, θα ζήσουμε (ποιοι;) καλύτερα. Η πολιτική των ισχυρών. Διαίρεση του κόσμου μεταξύ Ισπανών και Πορτογάλων. Ιερή συμμαχία τον καιρό της Ελληνικής επανάστασης. Συμφωνία της Γιάλτας, χωρίς τις ιδιοφυΐες των Μέτερνιχ και Τσόρτσιλ.

Η Κλίντον υποστηρίζει τα κοινωνικά μέτρα. Πρωτοστάτησε στη δημιουργία ενός εθνικού συστήματος υγείας για όλους τους Αμερικανούς, έστω κι αν δεν πέτυχε ο Ομπάμα να το εφαρμόσει όπως θα το ήθελαν αυτός και η Χίλαρυ. Η πολιτική της είναι λιγότερο ρατσιστική ή προκατειλημμένη από του αντιπάλου της, χωρίς, όμως, λέγεται, να είναι άψογη η συμπεριφορά της. Στην εξωτερική πολιτική είναι αμείλικτη. Χωρίς επιτυχίες. Η Αμερική δεν εξασφαλίζεται αν εμποδίσουμε τους τρομοκράτες να εισδύσουν, αλλά αν πάμε στην πατρίδα τους και τους εξουδετερώσουμε. Έστω στηρίζοντας αντίπαλους τρομοκράτες. Όπως έκανε ο Μπους (ανεπιτυχώς, επικαλούμενος ψεύδη), αλλά και ο Ομπάμα, για Μπιν Λάντεν και τώρα Συρία. Ο φόβος των Ρώσων και Κινέζων δεν φαίνεται να την αναχαιτίζει. Η αποφασιστικότητά της, προσπαθεί να δείξει, είναι δεδομένη.

Σα να βρίσκονται αντιμέτωποι αυτή τη στιγμή στην Αμερική η κυνική, αλλά «ρεαλιστική», πολιτική του απομονωτισμού, με τη «δίκαιη» και εξίσου επικίνδυνη πολιτική της παγκοσμιοποίησης. Η διαφθορά δεν λείπει από κανένα στρατόπεδο. Η παλιαθρωπιά εναντίον της σαπίλας, όμως, που λένε κάποιοι, είναι σαφώς υπερβολή.

Μετά την ένδοξη ναυμαχία της Σαλαμίνας, ο πρωτεργάτης της Θεμιστοκλής ζήτησε από τους Αθηναίους να εφαρμόσει ένα σχέδιο που θα έκανε την Αθήνα μοναδική ηγέτιδα δύναμη, αλλά, για να επιτύχει, δεν μπορούσε να τους το αποκαλύψει. Οι Αθηναίοι δίστασαν. Η εκκλησία του δήμου μαγκώθηκε. Βρήκε σώφρονα συμβιβαστική λύση. Μπροστά στο δίλημμα, «ή με εμπιστεύεστε εν λευκώ, ή το μεγαλεπήβολο σχέδιό μου αποτυγχάνει», του ζήτησαν να το εμπιστευθεί στον κυριότερο αντίπαλό του, το «δίκαιο» Αριστείδη. Αν εκείνος το ενέκρινε, θα συμφωνούσαν. Ο Θεμιστοκλής του εξήγησε το σχέδιό του κι εκείνος είπε στους Αθηναίους ότι το σχέδιο ήταν μεγαλοφυές και πραγματικά θα έκανε την Αθήνα ηγέτιδα όλων των Ελληνικών πόλεων, όλου του γνωστού τότε πολιτισμένου κόσμου. Αλλά θα έμενε στην Αθήνα το όνειδος ως τη συντέλεια του αιώνα. Οι Αθηναίοι δεν δέχτηκαν την πρόταση του Θεμιστοκλή, που το σχέδιό του ήταν πολύ απλό. Καθώς ήταν συγκεντρωμένος όλος ο στόλος των Ελλήνων πανηγυρίζοντας τη νίκη τους πάνω στους Πέρσες, να πάνε και να τον κάψουν. Έτσι, μόνος στόλος θα έμενε στον κόσμο ο Αθηναϊκός: Η κυνική θέση των ισχυρών. Εξίσου κυνικός, ρεαλιστικός, αλλά σώφρων, ήταν ο Οκταβιανός Αύγουστος. Μετά τη νίκη του εναντίον των αντιπάλων του, γλεντούσε σε ένα πλοίο με τους συμμάχους του. Ένας άνθρωπός του τον πλησίασε και του πρότεινε, καθώς όλοι ήταν μεθυσμένοι, να λύσει τους κάβους, να ανοιχτούν στο πέλαγος και να τους πετάξει τροφή στα ψάρια. Ο Αύγουστος θαύμασε το σχέδιο και απάντησε πως η μεγαλοφυΐα δεν ζητά την άδεια πριν εφαρμόσει το σχέδιό της, αλλά τον έπαινο μετά. Δεν συναίνεσε.

Στα παραπάνω, η σοφία ενός ηγέτη, του Αυγούστου, ή του λαού, των Αθηναίων, επέλεξε την εντιμότητα μάλλον παρά το προφανές πρόσκαιρο όφελος από το κυνικό σχέδιο. Ο κόσμος μοιάζει να πολώνεται αυτή τη στιγμή. Πουθενά δεν έχει την εξουσία ο λαός για να στηριχτεί κανείς στη σοφή απόφαση του συνόλου των πολιτών. Κι ούτε φαίνεται να έχει ανακύψει σοφός ηγέτης με παγκόσμια ακτινοβολία. Οι διεθνείς προσωπικότητες, ισχυρές, πολλές φορές σκληρές, ανένδοτες, αλλά με σωφροσύνη και με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον, σπανίζουν. Η έντιμη στάση ορίζεται συχνά εκ των υστέρων, καθώς ο πολιτικός φθάνει μερικές φορές στο σημείο να πρέπει να επιλέξει τη λιγότερο κακή από τις κακές επιλογές που έχει. Θα βλάψει, αλλά λιγότερο παρά αν επέλεγε την εναλλακτική λύση. Κι αυτό μόνον η Ιστορία μπορεί να του το αναγνωρίσει, αν δικαιωθεί. Είναι βέβαιο πως θα κατηγορηθεί, διότι έβλαψε. Σαν το γιατρό που επιλέγει για τον βαρύτατα άρρωστό του μια δραστική θεραπεία με την οποίαν υπάρχουν κάποιες ελπίδες, μολονότι οι πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες προβλέπονται σοβαρές. Και στην περίπτωση του πολιτικού και του γιατρού, έχει σημασία να υπάρχει η επαφή με τον ενδιαφερόμενο, το λαό ή τον άρρωστο και η συναίνεσή του.

Περιμένομε τα αποτελέσματα των Αμερικανικών εκλογών. Κανένας υποψήφιος δεν φαίνεται να είναι Ο Σοφός Ηγέτης. Θα δούμε. Κι ας προετοιμαζόμαστε.

Δημ. Α. Σιδερής, Koinignomi 01.11.16