Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com
Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 28 Απριλίου 2022
“Οι παραπλανητικές ειδήσεις (fake news) είναι ένα από τα όπλα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία” . Έτσι αρχίζει ο κ. Δημήτρης Α. Σωτηρόπουλος (Καθημερινή, 17.04.22) ένα εξαιρετικό άρθρο όπου αναλύει το φαινόμενο από την αρχαιότητα ως σήμερα και προβάλλει ενδεχόμενους τρόπους για την αντιμετώπισή του. Θα με είχε πείσει αν δεν άρχιζε με τον τρόπο που ξεκίνησε το άρθρο του. Μόνο των Ρώσων όπλο είναι οι παραπλανητικές ειδήσεις ή και των Ουκρανών και των δυτικών υποστηρικτών τους; Διάβαζα προ ημερών στο Διαδίκτυο το εξής. Οι φωτογραφίες για τα φρικτά εγκλήματα, που είδαμε να έχουν τελεσθεί στη Μπούκα, λήφθηκαν 4 ημέρες μετά την αναχώρηση των Ρωσικών στρατευμάτων από την πόλη. Δύο μέρες νωρίτερα, δύο μέρες δηλαδή, μετά την αναχώρησή τους, είχε εισέλθει στρατός του Αζόφ. Για δυο μέρες απαγόρευσαν την είσοδο δημοσιογράφων. Οι Ρώσοι, όχι η Δύση, έγραφε το άρθρο, ζήτησαν να γίνει διεθνής έλεγχος, αλλά οι Βρετανοί, όχι οι Ρώσοι, το απέρριψαν. Και, φυσικά, μου γεννιόνται πάμπολλα ερωτηματικά. Τα πτώματα που είδαμε είχαν γίνει εκεί από τους Ρώσους ή ήταν σκηνοθετημένα από τους Αζόφ; Αν τα εγκλήματα είναι γνήσια, ποιος τα έκανε, οι Ρώσοι ή οι Αζόφ; Ποιος είχε συμφέρον για τη συγκάλυψη της αλήθειας; Οι Ρώσοι ή οι Βρετανοί; Η είδηση που διάβασα στο διαδίκτυο δεν είχε Ρωσική, αλλά δυτική προέλευση. Αποκλείεται όμως να υπάρχουν φιλορωσικές φωνές στις δυτικές “δημοκρατίες”, που, σημειωτέον, το όνομά τους είναι ρεπούμπλικες (republics), όχι δημοκρατίες (democracies), και μάλιστα φωνές πληρωμένες;
Τελικά, καταλήγει ο αρθρογράφος, περιμένομε τη λύση από την “ερευνητική δημοσιογραφία και τον έλεγχο των γεγονότων”. Ασφαλώς κανένας, ούτε εγώ, δεν μπορεί να διαφωνήσει με τη δυσπιστία που εκφράζει ο κ. Σωτηρόπουλος. Όμως, ούτε αυτά, τονίζει, είναι αρκετά μέτρα. Τώρα προβάλλει η ατομική ευθύνη καθενός. Πρώτον, δε δέχομαι άκριτα, ό,τι μου λένε οι άλλοι. Πιστεύω περισσότερο ό,τι είδα ή άκουσα με τις δικές μου αισθήσεις. Αλλά ποτέ δεν μπορώ να έχω πλήρη, άμεση εποπτεία όλων των γεγονότων. Επομένως, θέλω-δε-θέλω, συμπληρώνω τα κενά με ό,τι μου φαίνεται λογικό να τα συνδέει. Στο κάτω κάτω “Νοῦς ὁρᾶ καὶ νοῦς ἀκούει” (Επίχαρμος). Όμως και η νόηση σφάλλει, όταν τα γεγονότα συγκρούονται με την προκατάληψη. Κάποιοι “ξεκινούν από το συμπέρασμα (π.χ., φταίει η Δύση για τον πόλεμο στην Ουκρανία) και αναγόμενοι στον συλλογισμό τους προς τα πίσω σταχυολογούν δεδομένα ευνοϊκά προς το προκατειλημμένο συμπέρασμα”. Ναι, αλλά ο συγγραφέας αρχίζει ακριβώς από το συμπέρασμα. Πόσο προκατειλημμένος είναι; Φυσικά, είναι καθηγητής του Εθνικού Πανεπιστημίου και ερευνητής του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής. Με αυτά τα δεδομένα δεν γεννιέται υπόνοια για συμφέροντα του καθηγητή. Το Ίδρυμα όμως που υπηρετεί πόσο απροκατάληπτο είναι από τα Ελληνικά και τα Ευρωπαϊκά συμφέροντα, όπως το όνομά του υποδηλώνει; Μα, αν θεωρήσουμε ότι “τίποτε δεν είναι αληθινό, τότε όλα είναι θέαμα και σε αυτή την περίπτωση δεν υπάρχει έδαφος για την κριτική κατά της εξουσίας”.
Σωστά τα γράφει. Έχομε ανάγκη να στηριχθούμε σε κάποια δεδομένα για να κάνουμε την κριτική μας, να αποφασίσουμε. Τι κάνομε λοιπόν; Μένει, όπως γράφω, η ευθύνη του δέκτη της είδησης. Και πρώτο στοιχείο είναι ότι ένα στοιχείο που προέρχεται από την άμεση παρατήρηση, προσιτή σε όλους, είναι πιο ισχυρό από οποιοδήποτε νοητικό συμπέρασμα, οσοδήποτε αξιόπιστη και αν θεωρούμε ότι είναι η μαρτυρία των εκφραστών του. Ο Γαλιλαίος είδε με το τηλεσκόπιό του την έκλειψη των πλανητών του Δία. Επομένως, ο ουρανός που πάνω του βλέπομε σαν καρφιτσωμένα τα αστέρια, δεν είναι μια σφαιρική επιφάνεια, αλλά έχει βάθος. Αλλιώς δεν γίνεται να κρύβεται ένα άστρο πίσω από κάποιο άλλο. Όμως η Ιερά Εξέταση εκείνο τον καιρό αρνιόταν να παρατηρήσει ένα φαινόμενο προσιτό σε όλους. Η προκατάληψή της λίγο έλειψε να κάψει το σοφό, αν δεν παραδεχόταν ψευδώς ότι όσα έλεγε ήταν λανθασμένα. Και οι εκπρόσωποι κάποιων κρατών αρνούνται και να ακούσουν στον ΟΗΕ τις τοποθετήσεις των αντιθέτων.
Οι δέκτες των ειδήσεων πρέπει να υποψιαζόμαστε ότι κάτι σημαντικό σημαίνει. Ωστόσο, σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να αρκούμαστε σε ό,τι τα ΜΜΕ μας προσφέρουν. Πρώτο, ελέγχομε για εσωτερικές αντιφάσεις, αν όσα ακούμε αντιφάσκουν με άλλα που οι ίδιοι μας πληροφορούν. Αν αντιφάσκουν, κλονίζεται σοβαρά η αξιοπιστία τους. Δεύτερο, δεν αρκούμαστε σε όσα μας σερβίρουν, αλλά αναζητούμε μόνοι μας την αλήθεια ψάχνοντας το διαδίκτυο και άλλα ανάλογα ΜΜΕ. Διασταυρώνονται οι αλήθειες ενός γεγονότος από ποικίλες πηγές; Τρίτο, δεν αρκούμαστε σ΄ αυτά. Αναγκαστικά στο διαδίκτυο είτε δεν υπάρχει το σύνολο της πληροφόρησης είτε ο καθένας μας δεν μπορεί να το βρει. Για παράδειγμα, ό,τι διαβάζω είναι γραμμένο στην Ελληνική ή στην Αγγλική ή άλλη δυτικοευρωπαϊκή γλώσσα. Καθώς δεν ξέρω Ρωσικά ούτε Κινεζικά, ούτε Ινδικά κλπ, ακόμη και αν οι ειδήσεις τους δεν είναι λογοκριμένες από το διαδίκτυο που είναι σε εμένα προσιτό, εγώ δεν ξέρω τις γλώσσες τους. Μένει ο χρόνος. Αυτός αθροίζει γεγονότα, συμπεράσματα, συνέπειες και φτάνει πια στις αισθήσεις μας. Την ακρίβεια που είναι συνέπεια του πολέμου και της δικής μας στάσης σ΄ αυτόν τη νιώθομε στην τσέπη μας, εμείς οι ίδιοι, δεν είναι ψέμα. Είναι όμως ήδη αργά.
Συμφέρον έχουν να εμποδίζουν την έκφραση της αλήθειας κυρίως τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Η ανεξέλεγκτη έκφραση της αλήθειας όμως, όπως γίνεται στον “ελεύθερο κόσμο”, είναι εκτεθειμένη στη διασπορά των ψευδών ειδήσεων, της παραπληροφόρησης. Και δεν υπάρχει τρόπος να επιτρέπεται ελεύθερα η διάδοση των αληθών γεγονότων με εμπόδιση της διασποράς των ψευδών. Ποιος θα κρίνει προκαταβολικά ποια είναι τα αληθινά και ποια τα ψεύτικα; Το κράτος, ολοκληρωτικό και μη, έχει πρόδηλο συμφέρον να υποστηρίζει τη διατήρησή του. Δεν είναι απόλυτα αξιόπιστο. Μένει η κρίση του καθενός. Κι επειδή οι αποφάσεις πρέπει να υλοποιούνται, αυτό που συμπεραίνω είναι η διαβούλευση των κριτών. Αυτό γίνεται στα ορκωτά δικαστήρια, όπου οι κριτές (ένορκοι) είναι τυχαία κληρωμένα μέλη της κοινωνίας. Οι αποφάσεις τους μπορεί να υπόκεινται σε σφάλμα και, σωστά, οι νόμοι το προβλέπουν. Πάντοτε υπάρχει η δυνατότητα για δευτεροβάθμια (εφετείο) και τριτοβάθμια (Άρειος Πάγος) κρίση. Οπωσδήποτε, η κρίση του πλήθους που διαβουλεύεται με συγκεκριμένους όρους, είναι πιο αξιόπιστη από την κρίση οποιουδήποτε μόνου του. Στη δημοκρατία των προγόνων μας, το ίδιο ίσχυε για τη βουλή που αποτελούνταν από μέλη της κοινωνίας που δεν εκλέγονταν, όπως στα σύγχρονα κοινοβουλευτικά καθεστώτα, αλλά κληρώνονταν από όλο το λαό.
Δημήτρης Αντ Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com
Ηπειρωτικός Αγών, 28 Απριλίου 2022
Έπεσε το μάτι μου σε μια παλιά (2017) ανάλυση του BBC Future με τίτλο “Πώς θα μπορούσε να καταρρεύσει ο Δυτικός Πολιτισμός”. Αναφέρεται ιδιαίτερα στη “δημοκρατία, τις ατομικές ελευθερίες και την κοινωνική ανοχή”. Χωρίς να ληφθούν υπόψη γεγονότα ολέθρου του είδους μας, όπως η πρόσκρουση ενός αστεροειδούς, ένας πυρηνικός χειμώνας ή μια θανάσιμη πανδημία, υπάρχουν πολλοί άλλοι ανησυχητικοί παράγοντες, για τους οποίους θα μπορούσαμε να κάνουμε κάτι. Ήδη έχει αρχίσει να αχνοφαίνεται η απειλή του πυρηνικού ολέθρου. Ήδη βιώσαμε μια πανδημία που, εντάξει, μοιάζει να τιθασεύεται.
Η σύγχρονη δυτική κοινωνία είναι σαν το ποδήλατο. Όσο προχωρεί και γυρίζουν οι ρόδες της οικονομίας της, είναι σταθερή. Αν σταματήσουν να περιστρέφονται οι ρόδες, το ποδήλατο – και η δυτική κοινωνία – καταρρέουν. Οι δύο παράγοντες που τονίζει η ανάλυση είναι η οικολογική πίεση και η οικονομική διαστρωμάτωση. Ο οικολογικός παράγοντας είναι ο πιο κατανοητός, ιδίως ως ένδεια φυσικών πηγών, όπως το νερό, το έδαφος, η αλιεία και τα δάση, που όλα τους χειροτερεύουν με την κλιματική αλλαγή.
Ως προς τον οικονομικό παράγοντα, οι “εκλεκτοί”, η elit, σπρώχνουν την οικονομία προς την αστάθεια και την κατάρρευση θησαυρίζοντας τεράστιες ποσότητες πλούτου και πηγών και αφήνοντας ελάχιστα ή τίποτε στους κοινούς θνητούς που είναι συντριπτικά περισσότεροι, αλλά τους στηρίζουν με την εργασία τους. Τελικά, οι εργαζόμενοι εξαφανίζονται διότι το ποσοστό του πλούτους που τους διατίθεται δεν τους αρκεί με επακόλουθο την κατάρρευση των “εκλεκτών” λόγω απουσίας εργασίας. Περίπου 10% των πλουσιότερων εισοδηματιών είναι υπεύθυνα για 90% των εκπομπών αερίου θερμοκηπίου. Εξάλλου, ο μισός πληθυσμός της γης ζει με εισόδημα <$3 ημερησίως. Όλα αυτά είναι αντιμετωπίσιμα, όπως καταπολεμώντας την ανισότητα, την εκρηκτική αύξηση του πληθυσμού και το ρυθμό με τον οποίον μειώνομε τις φυσικές πηγές και αυξάνομε τη ρύπανση. Όλα αυτά είναι πραγματοποιήσιμα, με τον όρο ότι θα γίνουν έγκαιρα, διότι η ποσοτική μεταβολή, όταν αθροισθεί, γίνεται ποιοτική, δηλαδή μη αναστρέψιμη. Βέβαια, είναι δύσκολα πράγματα, καθώς βραχυπρόθεσμα είναι πιο δαπανηρό να λυθούν τέτοια προβλήματα παρά να συνεχίσουμε όπως πάμε. Εξάλλου, σ΄ αυτό το διάστημα μπορεί να συμβούν μη-γραμμικά, απρόβλεπτα, γεγονότα, όπως η οικονομική κρίση του 2008, το Brexit, οι εκλογές στην Αμερική, και, θα πρόσθετα, η πρόσφατη επιδημία με τον COVID-19 και, βέβαια, ο πόλεμος στην Ουκρανία.
Ο θεός Απόλλωνας χάρισε στην Κασσάνδρα, κόρη του Πριάμου και της Εκάβης, το χάρισμα να προβλέπει το μέλλον, με αντάλλαγμα τον έρωτά της. Εκείνη αρνήθηκε. Και ο θεός την τιμώρησε. Της άφησε τη δυνατότητα της προφητείας, αλλά της στέρησε τη δυνατότητα της πειθώς. Κανένας δεν πίστευε σε όσα εκείνη πρόβλεπε. Κάπως έτσι μοιάζουν σύγχρονοι σοφοί προφήτες που βλέπουν ευκρινώς το μέλλον, μεταφέρουν στον κόσμο ό,τι βλέπουν, αλλά κανένας δεν τους πιστεύει για να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα. Ήταν Κασσάνδρα ο ανώνυμος αναλυτής του BBC; Το ίδιο το κανάλι είναι από τα πιο αξιόπιστα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ωστόσο κι αυτό έχει τις προκαταλήψεις του. Θυμάμαι, όταν ήμουν στη Βρετανία, στη διάρκεια του Ισραηλοαιγυπτιακού πολέμου των 6 ημερών, που το κανάλι ήταν αναφανδόν, χωρίς προσχήματα, υπέρ του Ισραήλ. Πάντως, όταν δεν πρόκειται για θέματα που θίγουν άμεσα τα Βρετανικά συμφέροντα, διατηρεί σημαντικό βαθμό αντικειμενικότητας.
Ο αναλυτής εξέτασε τι έγινε σε προηγούμενους πολιτισμούς, όπως παλιά στην κραταιά Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, στα νεότερα χρόνια στη Συρία, αλλά και αλλού. Να θυμηθούμε ακόμη πώς κατέρρευσαν η Βρετανική αυτοκρατορία και η Σοβιετική Ένωση μετά το νικηφόρο Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Τα καθεστώτα δεν κατέρρευσαν επειδή τους επιτέθηκε κάποιος εχθρός, αλλά διότι από μέσα είχαν διαλυθεί, για λόγους σαν κι αυτούς που ανέφερε το BBC.
Πού μπορούμε να στρέψουμε τα βλέμματά μας άραγε για να αντλήσουμε ελπίδα; Αυτή τη στιγμή, ο μόνος οργανισμός με κάποια σχετική διεθνή αξιοπιστία που υπάρχει είναι ο ΟΗΕ. Καθώς τα κράτη μέλη του επηρεάζονται από τους ισχυρούς, η αντικειμενικότητά του αμφισβητείται, ενώ δεν έχει εκτελεστικές αρμοδιότητες. Περιορισμένες εκτελεστικές αρμοδιότητες έχει το Συμβούλιο Ασφαλείας. Παίρνει όμως δύσκολα αποφάσεις, καθώς απαιτείται ομοφωνία. Κάθε μόνιμο μέλος του έχει δικαίωμα αρνησικυρίας (βέτο). Εξάλλου αποτελείται από τα κράτη νικητές στο Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Έτσι όμως μένουν έξω από το κυριότερο όργανο διεθνών αποφάσεων χώρες που οικονομικά είναι από τις ισχυρότερες, επηρεάζοντας έτσι τον πλανήτη μας, ενώ έχουν περάσει πάνω από 70 χρόνια που στη διάρκειά τους έχουν να επιδείξουν υποδειγματικά ειρηνική ιστορία. Το χειρότερο όμως είναι, μου φαίνεται άλλο. Από τα 15 μέλη του, τα 5 είναι μόνιμα: ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, ΗΒ και Γαλλία. Αυτές οι χώρες όμως είναι οι κυριότεροι παραγωγοί όπλων που πουλούν στους λοιπούς λαούς. Συνήθως διαφωνούν σε όλα τα θέματα που συζητούν. Σε ένα μόνο συμφωνούν όλοι ομόφωνα και σιωπηρά, αφού δεν το έχουν ποτέ συζητήσει: Στο να μη σταματήσουν οι πόλεμο στον πλανήτη. Ο Αριστοφάνης δήλωνε με παρρησία ότι ένας από τους παράγοντες που δεν άφηναν να σταματήσει ο Πελοποννησιακός πόλεμος ήταν τα συμφέροντα των οπλοκατασκευαστών. Αλήθεια, θα εμπιστευόσαστε σεις να οργανωθεί παγκόσμια προσπάθεια για αντιμετώπιση της χρήσης εθιστικών ουσιών, αν το έργο το διεύθυναν τα καρτέλ των πέντε μεγαλύτερων παραγωγών μορφίνης, κοκαΐνης κλπ; Το ίδιο μου φαίνεται και για το Συμβούλιο Ασφαλείας.
Μπορούμε άραγε να περιμένουμε σωτηρία που θα ανακόψει την πορεία προς τον όλεθρο; Από επίσημους φορείς δεν βλέπομε φως. Αυτοί, ενώ συγκρούονται μεταξύ τους, είναι εκείνοι ακριβώς που διαιωνίζουν την κατάσταση. Εμείς, καθένας μας, οφείλει να συνειδητοποιήσει το προς τα πού οδεύομε ακάθεκτοι. Αν σχηματίσουμε ένα μεγάλο, παγκόσμιο κίνημα, ποιος μπορεί να μας αντισταθεί; Τα κινήματα χρειάζονται μια πίστη και αυτήν μπορούν να την προσφέρουν μόνο αντισυμβατικοί παράγοντες, που μοιάζουν αιρετικοί, όπως πολλοί διανοούμενοι και καλλιτέχνες, που συχνά λοιδορούνται ή και δολοφονούνται, όπως ο Lorca ή ο Φύσσας. Μα τι μπορούν να κάνουν; Μπορούν. Μην ξεχνάμε. Κανένας δεν κλόνισε τη δική μας χούντα, όσο ο Μίκης Θεοδωράκης και λοιποί καλλιτέχνες. Και η βάναυση, άσχετο από πόσες δικαιολογίες είχε, εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία έχει βρει το μάστορά της στο πρόσωπο ενός κωμικού ηθοποιού, του В. Зеле́нский. Όπως παλιότερα η, ετοιμόρροπη βέβαια πια τότε, Σοβιετική Ένωση, κατέρρευσε από έναν άλλον ηθοποιό, τον R. Reagan. Ας μην υποτιμάμε τη δύναμη της τέχνης, της παράλογης ορμής που ξεφεύγει από τη λογική. Μπορεί να αντικρίζει το αόρατο μέλλον χωρίς να θαμπώνεται από το αστραφτερό παρόν.
Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com
Κοινή Γνώμη, 26 Απριλίου 2022
Στα διλήμματα, ο υποκειμενικός παράγοντας είναι αναπόφευκτος. Προτιμάτε ξανθές ή μελαχροινές; Παναθηναϊκό ή Ολυμπιακό; Πράσινους ή Βένετους; Συνήθως υπάρχει επιλογή έξω από το δίλημμα. Όμως μια επείγουσα ανάγκη ενδέχεται να επιβάλλει να διαλέξουμε μανιχαϊστικά ναι ή όχι. Έτσι, σε πολύ σημαντικά προβλήματα συχνά έρχεται η στιγμή που πρέπει να αποφασίσουμε μεταξύ δύο επιλογών. Μπορεί να μη γίνεται αλλιώς, παρά να έχουμε κάποιο αφεντικό και μας μένει μόνο να επιλέγουμε τον τύραννό μας. Ένα συχνό τέτοιο ιστορικό δίλημμα είναι αν προτιμάμε έναν ντόπιο ή ένα ξένο απόλυτο άρχοντά μας.
Εμφύλιες διαμάχες υπάρχουν σε όλα τα έθνη. Δεν βρίσκεται στο DNA μας. Πρώτο υποδίλημμα. Ο οργανωμένος καλός μονάρχης ή ο άτακτος όχλος; Όταν τέθηκε στο Μεξικό το δίλημμα ανάμεσα στον καλοπροαίρετο ξενόφερτο αυτοκράτορα Μαξιμιλιανό που ζήτησε συνεννόηση με τον αρχηγό των ανταρτών Χουάρεζ, αυτός, λέγεται, απάντησε: “Όταν διαφωνεί ο άρχοντας με το λαό, στη δημοκρατία ο λαός αλλάζει τον άρχοντα, ο βασιλιάς προσπαθεί να αλλάξει το λαό!”. Συντάσσομαι λοιπόν με Χουάρεζ. Υπήρξαν στην αρχαιότητα αρκετοί σοφοί τύραννοι, που βοήθησαν την πατρίδα τους, όπως ο Περίανδρος στην Κόρινθο, ο Διονύσιος στις Συρακούσες, ο Πεισίστρατος στις Αθήνες κλπ. Ωστόσο, το αβασίλευτο πολίτευμα είναι που επικράτησε με την πολιτιστική ανάπτυξη που πέτυχε. Οι μεγάλοι μπορεί να έφεραν δόξα, μπορεί να διέδωσαν το σχηματισμένο πολιτισμό, όπως ο Αλέξανδρος, ο Ναπολέων και άλλοι, αλλά δεν ήταν αυτοί που τον ανέπτυξαν και, το σημαντικότερο όλων, ήταν θνητοί και μετά το θάνατό τους οι διάδοχοί τους δεν ήταν το ίδιο άξιοι. Όταν προέτρεψαν το Σόλωνα να γίνει τύραννος στις Αθήνες, απάντησε: “Καλὸν χωρίον ἡ τυραννὶς, ἀλλ΄ οὐκ ἒχει ἀπόβασιν“. Καλή η τυραννία, αλλά δεν έχει έξοδο.
Και τώρα έρχομαι στο δύσκολο δίλημμα του τίτλου. Οι αντιπαλότητες πάντοτε υπάρχουν σε μια κοινωνία, σε ένα έθνος, σε ένα κράτος. Αυτές λύνονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αλλά κάποτε καταλήγουν σε σύγκρουση. Μια αρκετά συχνή σύγκρουση είναι μεταξύ μιας ολιγαρχίας οργανωμένης, πολιτισμένης, με μεγάλη ισχύ και συντριπτική υπεροπλία απέναντι στην αντίπαλη παράταξη που, ανοργάνωτη, λιγότερο παιδευμένη, που παρασύρεται εύκολα επομένως από λαοπλάνους και αντλεί ισχύ από το μέγεθός της. Σε μια τέτοια σύγκρουση, όχι σπάνια, η παράταξη που θα νικήσει επιβάλλει τρομακτικούς νόμους που τείνουν στην εξόντωση των αντιπάλων, ώστε ποτέ να μην ξανασηκώσουν κεφάλι. Αυτό το ποτέ δεν είναι εξασφαλισμένο, αλλά έτσι νομίζουν. Με τέτοια απειλή, όσοι βλέπουν να χάνουν τον εμφύλιο πόλεμο, τείνουν να απευθύνονται σε ξένους για βοήθεια. Και εγώ, που θέλω να είμαι δίκαιος, υποχρεώνομαι να διαλέξω. Ο ξένος συνήθως σπεύδει ευχαρίστως. Με το αζημίωτο φυσικά. Όταν τελικά επικρατήσει, εφαρμόζει τυραννία όχι μόνο κατά της ηττημένης, αλλά και κατά της νικήτριας παράταξης. Ολόκληρη η κοινωνία είναι τότε σκλάβα του προσκεκλημένου ξένου. Η χώρα μας, έμεινε να διοικηθεί καθημαγμένη από τον εμφύλιο και, επομένως, εξαρτημένη από τον ξένο που βοήθησε τη νικήτρια παράταξη.
Στη Θήβα, ο αδικημένος Πολυνείκης ζήτησε τη βοήθεια 7 στρατηγών για να καταλάβει την πατρίδα του και να γίνει αυτός βασιλιάς. Η σύγκρουση έληξε με μονομαχία του με τον αδελφό του Ετεοκλή. Σκοτώθηκαν κι οι δυο, με αποτελέσματα ολέθρια για όλη την τραγική οικογένεια του Οιδίποδα. Ο Αλέξιος Δ΄ Άγγελος, αδικημένος, ζήτησε βοήθεια από το Δάνδολο, αρχηγό της 4ης Σταυροφορίας. Οι Φράγκοι τότε κατέλαβαν την Πόλη (1204) και η καταστροφή που έγινε ήταν μεγαλύτερη από εκείνη που επέβαλε αργότερα (1453) η άλωση της Πόλης από τον Μωάμεθ. Η Κορνέλια, αδικημένη κόρη του βασιλιά Ληρ, έφερε Γαλλικό στρατό κατά της πατρίδας της, για να αποκαταστήσει το δίκιο. Οι ντόπιοι αγωνιζόμενοι για την πατρίδα τους, νίκησαν. Ένας άξιος στρατηγικός νους έγινε δικτάτορας στη νεότερη ιστορία μας. Δεν δέχθηκε να παραδώσει την πατρίδα μας στον ξένο που την επιβουλευόταν και διεύθυνε αποτελεσματικά την αντίδρασή μας όσο ζούσε. Η δικτατορία του Μεταξά, αν και ένωσε τους Έλληνες στην κρίσιμη περίοδο, δεν είχε έξοδο και οι συνέπειές της μας βαραίνoυν ακόμη σήμερα. καθώς επέτεινε τα διχαστικά ένστικτα που υπάρχουν σε όλους τους λαούς. Με τη στρατιωτική διορατικότητά του, απέκρουσε την πρόταση να ζητήσει βοήθεια από τους Άγγλους, γιατί αυτό θα επέσπευδε τη Γερμανική επίθεση.
Κι όμως δεν μπορέσαμε τελικά να αποφύγουμε την ξένη στρατιωτική παρουσία. Είχαμε τον ολέθριο εμφύλιο πόλεμό μας. Η λιγότερο εξοπλισμένη δεξιά παράταξη ζήτησε τη βοήθεια των δυτικών. Η ξένη παρουσία επέτρεψε την εγκατάσταση της δικτατορίας το 1967, με τελικό αποτέλεσμα την Κυπριακή τραγωδία. Μα να άφηνε να έλθουν οι Ρώσοι; Δεν υπάρχει καμιά απόδειξη ότι αυτοί ήθελαν να έλθουν. Στη διάρκεια του εμφυλίου δεν βοήθησαν τη φιλοσοβιετική παράταξη, έστω και αν υπήρξε κάποια ενίσχυση από όμορες κομμουνιστικές χώρες, που βέβαια δεν συγκρίνεται με εκείνη που δόθηκε από τους Αγγλοαμερικανούς στη δεξιά παράταξη. Εξάλλου, η Αμερικανική παρουσία (βάσεις) εγκαταστάθηκε 3 χρόνια μετά τη λήξη του εμφύλιου πολέμου. Η ντόπια τυραννία κάποτε, ακόμα και με το θάνατο του τυράννου, λήγει. Όχι η ξένη. Η επέμβαση των ξένων δυνάμεων δεν γίνεται για την ειρήνευση, καθώς η συνέχιση των εμφύλιων πολέμων εξυπηρετεί τους σκοπούς τους. Η παρουσία τους δικαιολογείται για να τηρεί την τάξη. Το έχομε ζήσει, το βλέπομε σήμερα στον πόλεμο της Ουκρανίας.
Και τώρα έρχεται το μεγάλο δίλημμα. Εντάξει, δεν θα έρχονταν οι Ρώσοι, αλλά χωρίς τη στρατιωτική βοήθεια μήπως θα είχε επιβληθεί η αντίπαλη παράταξη, με τα εκδικητικά ένστικτα που τη συνείχαν και τα συνθήματά της που διατυμπάνιζαν το θάνατο στους αντιπάλους; “Χτυπάτε τους φασίστες, ντόπιους και ξένους φασίστες”, τραγουδούσαν. Προσωπικά, προτιμώ τον ντόπιο. Αργά ή γρήγορα αυτός είναι πιθανότερο να φθαρεί νωρίτερα από τον ξένο. Στην πατρίδα μας, η φθαρμένη βασιλεία αναγκάσθηκε να στηρίζεται σε ολοένα πιο εξωδημοκρατικές δυνάμεις που τελικά αυτές τον κατάργησαν. Η τυραννία της χούντας ανατράπηκε από την αυξανόμενη αντίσταση και την καταστροφή στην Κύπρο. Ο λαός, εφόσον επιβιώνει, είναι διαρκέστερος από κάθε τυραννία.
Σε μια δημοκρατία δεν αποκλείεται μια περίοδος ολοκληρωτισμού, που είναι πιο αποτελεσματικός από τη γραφειοκρατική δημοκρατία, όταν υπάρχει πιεστική κρίση. Απαραίτητο όμως είναι να διατηρείται κάτω από τον έλεγχο της δημοκρατίας, που έχει μεριμνήσει για τα χρονικά όριά του. Στη δημοκρατία μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης έχει αποφασισθεί και λήγει με τη λήξη της έκτακτης κατάστασης ή στον προαποφασισμένο χρόνο. Στον ολοκληρωτισμό η τυραννία δεν έχει ημερομηνία λήξης.
Ομότιμος καθηγητής Καρδιολογίας, Τμήμα Ιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, dimitris.sideris@gmail.com
Περίληψη
Σκοπός της σημερινής ομιλίας μου είναι να εξηγήσω το τρισυπόστατο της ύπαρξής μας, καθώς και τη γέννηση, το θάνατο και την αθανασία καθεμιάς. Υπάρχω σημαίνει ότι διαφέρω από ό,τι εγώ δεν είμαι. Κάθε ύπαρξη είναι από το νόμο της εντροπίας καταδικασμένη να πάψει να υφίσταται: Αφανίζεται η δομή της (θάνατος) και το περιεχόμενό της αφομοιώνεται με το περιβάλλον της. Μπορούμε να φαντασθούμε πώς τυχαία δημιουργήθηκαν στο τυχαίο Σύμπαν κάποια μορφώματα. Στο εσωτερικό τους υπάρχει κάποια τάξη, απέξω αταξία και το σύνορό τους μεταξύ τάξης και αταξίας ενεργεί προστατευτικά καθυστερώντας τον αφανισμό τους. Οι καταλύτες ευνοούν τη δημιουργία οντοτήτων χωρίς να μετέχουν στο τελικό αποτέλεσμα. Κάποια από τα μορφώματα ενδέχεται να έχουν καταλυτικές ιδιότητες. Η παρουσία τους ευνοεί τη δημιουργία άλλων οντοτήτων, κάποτε και οντοτήτων που είναι ίδιες με αυτές (με τον εαυτό τους). Έχει γίνει ένα μεγάλο βήμα που επιτρέπει την αναπαραγωγή της οντότητας που είναι η κύρια ιδιότητα της ζωής. Οι μονοκύτταροι οργανισμοί μεγαλώνουν, ο όγκος τους ανάλογα με τον κύβο της ακτίνας τους, η επιφάνεια λιγότερο, ανάλογα με το τετράγωνο της ακτίνας τους. Όταν η επιφάνειά τους δεν αρκεί για τις ανάγκες του όγκου τους, διαιρούνται σε δύο ίδιους θυγατρικούς οργανισμούς χωρίς να αφήσουν πτώμα. Ο πολλαπλασιασμός τους συμπίπτει με το θάνατό τους, και με κάποιου είδους «δυναμική» αθανασία. Όσο ζει το κύτταρο, αποκτά κάποιες ικανότητες που το προσαρμόζουν στο περιβάλλον του. Με τη διαίρεσή του, οι επίκτητες αυτές ικανότητες εξαφανίζονται, αλλά όχι τελείως. Ένα μικρόβιο που απέκτησε αντοχή στα αντιβιοτικά μεταβιβάζει στους απογόνους του τη νέα ικανότητά του. Σωματικά αρχίζομε να υπάρχουμε, γεννιόμαστε, με την ένωση ενός πατρικού σπερματοζωαρίου με ένα μητρικό ωάριο. Δημιουργείται ένα νέο ον, ανεξάρτητο από τη μητέρα, που του παρέχει μόνον ενέργεια και προστασία. Είναι αισθητό από όλους, εκτός από το ίδιο. Η επιφάνειά του διαθέτει αισθητήρες που δέχονται από μέσα και απέξω του ακριβώς ίδια ερεθίσματα, επομένως αδυνατεί να αντιληφθεί την ύπαρξή του. Με τον τοκετό γεννιέται το νοητό Εγώ που αντιλαμβάνεται τη διαφορά ανάμεσα στον σταθερό εαυτό του και στο περιβάλλον του που το κατακλύζει με σωρεία απρόβλεπτων μεταβαλλόμενων ερεθισμάτων. Με μια κοινωνική τελετή, το νέο άτομο εισάγεται στην κοινωνία του και γεννιέται το κοινωνικό Εγώ. Υπάρχουν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις τρεις υποστάσεις του Εγώ: σωματική, νοητή, κοινωνική. Κάποτε το νέο ον μοιραία θα πεθάνει τη στιγμή που θα πάψει η αυτορρύθμισή του και θα αρχίσει να εξομοιώνεται με το περιβάλλον του: Θάνατος του αισθητού Εγώ. Προηγουμένως όμως κάποια γεννητικά κύτταρά του, μπορεί να έχουν δημιουργήσει νέα άτομα, τα τέκνα του, που αποτελούν την αθανασία του αισθητού Εγώ. Λίγα λεπτά συνήθως πριν από το θάνατο του αισθητού Εγώ, έχει πάψει ο εγκέφαλος να αντιλαμβάνεται τη διέγερση των αισθήσεών του, και επομένως τη διαφορά του από το περιβάλλον του: Θάνατος του νοητού Εγώ. Οι μορφές του έργου που δημιούργησε το άτομο όσο ζούσε μένουν. Είναι το αθάνατο απομεινάρι του νοητού Εγώ. Το κοινωνικό περιβάλλον του ατόμου έχει συμβάλλει στη διαμόρφωσή του κι αυτό αντίστοιχα έχει επηρεάσει το περιβάλλον του. Τελικά ο ανθρώπινος περίγυρος, αποτελεί ένα είδος κοινωνικού εκμαγείου του θανόντος, ο οποίος συνεχίζει να ζει, αθάνατος, στη μνήμη της κοινωνίας.
The aim of this lecture is to explain the triune of our existence, as well as the birth, death and immortality of each. Existing of an entity means differing from what it is not. Every existence is doomed to cease existing. Death means that either the content of the entity vanishes or it is assimilated with its environment. We may imagine that an entity was formed accidentally in the randomness of the Universe. Some order exists within it, while there is disorder or randomness outside. Its boundary lying between order and randomness offers some protection delaying its extermination. A catalyst enhances the creation of entities without participating in the final product. Its presence enhances the creation of other entities, finally of entities similar to the catalyst itself. A great step has taken place that permits reproduction of the entity and this is the main feature of life. The unicellular organisms grow up, their volume in proportion to the cube of their radius and their surface in proportion to the square of the radius. When the surface becomes inadequate for the needs of their mass, they divide into two organisms without leaving a corps behind. Their multiplication coincides with their death and with “dynamic” immortality. As long as the cell is living acquires capabilities that adjust it to its environment. With its division these capacities vanish, but not completely. A bacterium may acquire resistance towards antibiotics and may transmit it to other bacteria. Physically, we start existing when a paternal sperm unites with a maternal ovum. A new entity is born which is independent of its mother who provides it with safety and energy. This entity may be sensed by everybody, except itself. Its cover has sensors that are stimulated by stimuli from inside and outside that are identical, so that it cannot perceive its existence. On delivery the mental Ego is born, that conceives its difference between its constant self and its continuously changing environment. With a social procedure the newborn is then entered in the society and the social Ego is born. There are important differences among the three hypostases of Ego, the physical, the mental and the social. Sometime, the new being will inexorably die when its autoregulation stops and it starts being assimilated by its environment: Death of the sensed Ego. Some of its germ cells, however, may have created new beings, its children, that constitute the immortality of the sensed Ego. A few minutes usually before the death of the sensed Ego, the brain stops perceiving the stimulation of its senses, hence, the difference from its environment: Death of the mental Ego. The forms, however, of the work created by the person during its life remain. They are the remnants of the mental Ego. The social environment of the individual has affected its formation while it has reciprocally affected its environment. Finally the human environment of the individual is some kind of a social cast of the dead person, who goes on living in the memory of the society.
«Nihil in intellectu quod non prius in sensu», έλεγε ο John Locke. «Οὐδὲν ἐν τῇ νοήσει ὃ μὴ πρότερον ἐν τῇ αἰσθήσει», το μετέφρασαν. Ξεχώριζε τον αισθητό κόσμο της Φυσικής με τη Χημεία και τη Βιολογία, από το νοητό των μαθηματικών, της Γεωμετρίας, της Λογικής. Ο Kant δέχθηκε ότι όλες σχεδόν οι έννοιες, για να σχηματισθούν στη νόησή μας, πρέπει να περάσουν πρώτα από τις αισθήσεις μας. Υπάρχουν όμως, ισχυρίσθηκε, έννοιες με τις οποίες γεννιόμαστε, είναι έτοιμες εκ των προτέρων, a priori, σε αντίθεση με τις συνηθισμένες a posteriori. Στις a priori έννοιες ανήκουν εκείνες του Χρόνου, του Χώρου, κλπ, που συμπίπτουν περίπου με τις «κατηγορίες» του Αριστοτέλη. Η επιστημονική πρόοδος με τα εξαρτημένα αντανακλαστικά, με τη γενετική, και με την επιστήμη των υπολογιστών, έχει αμβλύνει τις διαφορές μεταξύ υλιστικής και ιδεαλιστικής ενατένισης του κόσμου.
Στα ανθρώπινα, τα αισθητά συμπίπτουν περίπου με τα σωματικά και τα νοητά με τα ψυχικά, αν και η λέξη «ψυχή» είναι μια πολύ αόριστη έννοια που πολλοί προσπαθούν να την αποφεύγουν. Τα αισθητό και νοητό όμως υπάρχουν, αρκεί να γίνει αποδεκτό τι θα πει υπάρχουν.
Για τις ανάγκες αυτής της διάλεξης θεωρώ ότι υπάρχει κάτι, όταν αυτό διαφέρει από το περιβάλλον του, από ό,τι δεν είναι. Είναι το Αριστοτελικό αξίωμα της ταυτότητας: «Το Α είναι Α και δεν είναι Μη-Α». Αυτό ισχύει τόσο για τον αισθητό, υλικό, κόσμο όσο και για το νοητό, τον πνευματικό. Προφανώς, δεν μπορεί να υπάρχει ένας πάλλευκος λεκές πάνω σε ένα πάλλευκο σεντόνι. Τα φιλοσοφικά προβλήματα γιγαντώνονται όταν μια Ύπαρξη προσπαθεί να συλλάβει τον εαυτό της. Ο Descarte έλεγε: Cogito ergo Sum. Σκέφτομαι, άρα υπάρχω. Αγνόησε όμως έτσι το βουλητικό και το συναισθηματικό μέρος της ύπαρξής μας που τα είχε περιγράψει ήδη ο Πλάτων. Πιο σοφό και πιο κατανοητό μου φαίνεται ότι ήταν ένα νήπιο, ο γιος μου τεσσάρων χρονών, που, όταν τον ρώτησα τι θα πει «σκέφτομαι», μου απάντησε: «Κουβεντιάζω από μέσα μου». Κι ο Descarte συμφώνησε: «Je pence est une parole». Η σκέψη είναι κουβέντα.
Πώς γίνεται όμως να αρχίσει ξαφνικά κάτι να υπάρχει εκ του μηδενός; «Μηδὲν ἐκ τοῦ μὴ ὂντος γίγνεται μηδὲ ἐς τὸ μηδὲν φθείρεται», έλεγε ο μεγάλος Δημόκριτος. Η θρησκεία έδωσε μια απάντηση: Ο Θεός «είπε και εγένετο». Αυτό όμως απαντά στο ερώτημα «Ποιος δημιούργησε τον κόσμο», όχι στο «Πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος». Έργο της Επιστήμης είναι να απαντά σε ερωτήσεις που αρχίζουν με το Πώς, ενώ της θρησκείας σε ερωτήσεις που αρχίζουν με το Ποιος. Απαντώντας σε διαφορετικές ερωτήσεις, δεν είναι δυνατό να συγκρουσθούν επομένως μεταξύ τους.
«Τὰ πάντα ρεῖ» και «Οὐκ ἄν δίς τόν αὐτόν ποταμόν ἐμβαίης», έλεγε ο άλλος μέγας σοφός, ο Ηράκλειτος. Ας φαντασθούμε έναν κόσμο όπου στοιχειώδη σωμάτια κινούνται εική και ως έτυχε διαρκώς, σύμφωνα με το νόμο της Εντροπίας, το μόνο νόμο της Φυσικής που δεν άλλαξε τον περασμένο αιώνα. Η Εντροπία ορίζει ότι διαρκώς δημιουργείται αταξία από την τάξη. Κι όμως βλέπομε στο χάος να δημιουργούνται Γαλαξίες, ηλιακά συστήματα, πλανήτες, σε έναν τουλάχιστον από αυτούς που γνωρίζομε να προβάλλει η ζωή, κι αυτή να εξελίσσεται ως τον άνθρωπο που αναπτύσσει νόηση και αναρωτιέται πώς έγιναν όλα αυτά. Πορεία από την αταξία προς την τάξη είναι δυνατή, λέει ο νόμος της Εντροπίας, σε ένα κλειστό σύστημα, με βαρύ τίμημα όμως: Σε ένα ευρύτερο σύστημα που περιλαμβάνει το μικρό η αταξία αυξάνεται. Ας φαντασθούμε λοιπόν πως κάποτε, έτσι τυχαία, κάποια από αυτά τα στοιχειώδη σωμάτια συσσωρεύονται ώστε να σχηματίσουν ένα μόρφωμα που διαφέρει από την τυχαία διάταξη των υπόλοιπων στοιχείων γύρω του. Όπως τυχαία δημιουργήθηκε το μόρφωμα, έτσι, τυχαία, αναμένεται την άλλη στιγμή να αποδιοργανωθεί. Όμως δεν γίνεται έτσι.
Ανάμεσα στο μόρφωμα και στο περιβάλλον του υπάρχει αναγκαστικά ένα σύνορο. Φανταστείτε σαν μόρφωμα μια σταγόνα νερό. Κάθε μόριο του νερού μέσα στη σταγόνα δέχεται δυνάμεις από τα άλλα μόριά του που είναι ίδιες από κάθε κατεύθυνση κι έτσι αλληλεξουδετερώνονται. Τα μόρια όμως στο σύνορο της σταγόνας με το περιβάλλον της δέχονται διαφορετικές δυνάμεις από μέσα και διαφορετικές απέξω. Έτσι γύρω από τη σταγόνα σχηματίζεται υποχρεωτικά ένα είδος μεμβράνης που συγκρατεί τη σταγόνα να μη διασκορπισθεί. Κάθε φυσική ή βιολογική ή νοητή ύπαρξη που γνωρίζομε αφορίζεται από ένα τέτοιο προστατευτικό στρώμα. Το νερό έχει την επιφανειακή τάση, το γάλα τσίπα, το ψωμί κόρα, τα φυτά φλοιό, τα ζώα δέρμα ή όστρακo, τα γεωμετρικά σχήματα μια γραμμή κλπ. Η αναγκαστική παρουσία αυτού του περιβλήματος προστατεύει κάπως την ύπαρξη που δημιουργήθηκε και αντιστέκεται στην αποσύνθεσή της, στο θάνατό της, που μοιραία κάποτε θα επέλθει.
Υπάρχουν δύο τρόποι καταστροφής του μορφώματος που δημιουργήθηκε. Μπορεί να καταστραφεί από αντιτιθέμενες εξωτερικές δυνάμεις. Μια σταγόνα νερού μέσα σε ξερή ατμόσφαιρα εξατμίζεται. Ο άλλος τρόπος είναι αντίθετος. Το περιβάλλον γίνεται ίδιο με το μόρφωμα. Τότε παύει να υφίσταται η προστασία του και το μόρφωμα παύει να υφίσταται. Η σταγόνα του νερού δεν εξατμίζεται στην ξερή ατμόσφαιρα, αλλά πέφτει στον ωκεανό και χάνεται – σταγόνα στον ωκεανό!
Έτσι κι αλλιώς, η αποσύνθεση κάθε ύπαρξης θα επέλθει κάποτε, αλλά η αναγκαστική παρουσία του συνόρου την καθυστερεί. Σ’ αυτό το διάστημα μπορεί να γίνει κάτι σημαντικό. Υπάρχουν ουσίες που δρουν σαν καταλύτες. Οι καταλύτες μετέχουν σε μια αντίδραση, αλλά μετά την τέλεσή τους αποσύρονται, χωρίς να μετέχουν στο τελικό αποτέλεσμα. Το οξυγόνο με το υδρογόνο έχουν έντονη τάση να ενωθούν σχηματίζοντας νερό. Όμως αν αναμείξουμε οξυγόνο με υδρογόνο, η ένωσή τους δεν συντελείται χωρίς έναυσμα. Αν όμως υπάρχει εκεί λευκόχρυσος, ενώνονται απότομα το οξυγόνο με το υδρογόνο χωρίς έναυσμα, χωρίς ερέθισμα, που αποτελεί απότομη προσθήκη (ή αφαίρεση) μικρής ποσότητας ενέργειας, όπως θα ήταν ένας σπινθήρας. Ο τρόπος της καταλυτικής δράσης φαίνεται με την εξής ιστορία.
Πέθανε ένας Άραβας καμηλιέρης και άφησε στους 3 γιους του 17 καμήλες. Ο πρώτος, έγραφε στη διαθήκη του, να πάρει τις μισές· ο δεύτερος το ένα τρίτο· και ο τρίτος το ένα ένατο. Πολύ μπερδεύτηκαν τα παιδιά στη μοιρασιά. Κάθονταν στην όαση και δεν ήξεραν πώς να διαιρέσουν το 17 διά του 2, διά του 3 και διά του 9, χωρίς μάλιστα να κομματιάσουν καμιά καμήλα. Εκείνη την ώρα πέρασε από εκεί ένας άλλος, σοφός, καμηλιέρης. Ρώτησε το πρόβλημά τους κι έπειτα τους πρόσφερε την καμήλα του για να βοηθηθούν στην εκτέλεση της διαθήκης του πατέρα. Δεκαεπτά οι καμήλες της διαθήκης και 1 του σοφού, κάνουν 18. Πήρε λοιπόν ο πρώτος γιος τις μισές από τις 18, δηλαδή 9· ο δεύτερος το ένα τρίτο, 6· πήρε κι ο τρίτος το ένα ένατο, 2. Όλες μαζί, 9+6+2, είναι 17. Περίσσεψε στο τέλος κι η καμήλα του σοφού καμηλιέρη που την πήρε κι έφυγε με τις ευχαριστίες των 3 αδελφών. Ο σοφός καμηλιέρης ήταν ο καταλύτης.
Χάρη στον καταλύτη, ευνοείται η παραπέρα δημιουργία άλλων οντοτήτων. Και μια οντότητα που δημιουργείται μπορεί να έχει καταλυτικές ιδιότητες. Έτσι η πράξη της δημιουργίας επιταχύνεται. Και μπορεί να φθάσουμε στο σημείο όπου μια τέτοια ύπαρξη καταλύει τη σύνθεση άλλων μορφωμάτων ίδιων με τον εαυτό της. Και σ’ αυτό το σημείο προκύπτει μια ποιοτική μεταβολή στη δημιουργική εξέλιξη.
Είδαμε λοιπόν στο Σύμπαν τη διαδοχή αντίθετων τάσεων: της δημιουργίας, της αποσύνθεσης και της επόμενης δημιουργίας· της γέννησης, του θανάτου και της αθανασίας· της Εγελιανής και Μαρξιστικής θέσης, αντίθεσης και σύνθεσης.
Φθάσαμε στη Ζωή. Το κυριότερο χαρακτηριστικό της είναι ότι αναπαράγει τον εαυτό της. Παρατηρούμε ένα πρωτόζωο, μιαν αμοιβάδα. Προσλαμβάνει χρήσιμες ουσίες από το περιβάλλον της, τις αφομοιώνει, μεγαλώνει. Όταν φθάσει σε τέτοιο μέγεθος που η επιφάνειά της, από την οποίαν εξαρτάται και η οποία αυξάνεται στη δεύτερη δύναμη της ακτίνας της, δεν επαρκεί για τις ανάγκες του όγκου της, που αυξάνεται στην τρίτη δύναμη, διαιρείται στα δύο. Προκύπτουν δύο θυγατρικές αμοιβαδούλες που το άθροισμα των μαζών τους, μόλις γεννηθούν, είναι ακριβώς ίδιο με τη μάζα της μητρικής αμοιβάδας. Πτώμα δεν εγκαταλείπεται. Ταυτόχρονα, με την ίδια πράξη, γέννηση των θυγατρικών, και θάνατος του μητρικού πρωτοζώου. Δυναμική αθανασία. Μα πέθανε πραγματικά το πρωτόζωο;
Πριν από 90 χρόνια περίπου έγινε ένα αξιόλογο πείραμα από τον Metalnikov1. Παρακολούθησε πρωτόζωα μέσα σε νερό όπου είχε βάλει μια αδρανή χρωστική. Μέτρησε περίπου 15 κοκκία χρωστικής που ενσωματώνονταν σε μισήν ώρα. Όσο περνούσαν οι ώρες, ελαττωνόταν ο αριθμός των άχρηστων κοκκίων που ενσωμάτωναν τα κύτταρα. Μέσα σε 2 μέρες έφτασε να παίρνουν μόνο 0-3 κοκκία στη μισή ώρα. Και τότε συνέβηκε ο πολλαπλασιασμός, η διαίρεση των πρωτοζώων. Τα θυγατρικά λοιπόν κύτταρα, που το άθροισμα της μάζας τους ήταν ακριβώς ίδιο με του μητρικού κυττάρου, ενσωμάτωναν πάλι πολλά (περί τα 8) κοκκία της χρωστικής. Μ’ άλλα λόγια, με τη διαίρεσή του το μητρικό κύτταρο δεν μεταβίβασε στα θυγατρικά την ικανότητα που είχε «μάθει», να ξεχωρίζει και να μην προσλαμβάνει την άχρηστη ουσία. Η «μνήμη», η «προσωπικότητα» του μητρικού πρωτοζώου είχε πεθάνει με τη σωματική διαίρεσή του. Όχι, ωστόσο, εντελώς: 8 κοκκία, όχι 15. Με τις πιο σύγχρονες γνώσεις ξέρομε πως οι θεμελιώδεις ιδιότητες των κυττάρων εμπεριέχονται στη δομή μορίων του DNA μέσα στον πυρήνα τους. Αυτές οι ιδιότητες μεταδίδονται ακέραιες από τα μητρικά στα θυγατρικά κύτταρα. Ιδιότητες όμως που απέκτησαν ενόσω ζούσαν φέρονται στη δομή μορίων που βρίσκονται στο πρωτόπλασμα και δεν μεταφέρονται στα θυγατρικά κύτταρα. Κι όμως αυτό δεν είναι απόλυτο, όπως είδαμε. Μικρόβια που εκτίθενται σε περιβάλλον με αντιβιοτικά, αναπτύσσουν, όσα επιβιώσουν, αντίσταση σ’ αυτά, η οποία φέρεται στη δομή ειδικών μορίων, των πλασμιδίων. Τα πλασμίδια μεταδίδονται όχι μόνο από τα μητρικά στα θυγατρικά μικρόβια, αλλά και από το ένα στο άλλο. Μ’ αυτό τον τρόπο δημιουργείται μεγάλος πληθυσμός μικροβίων ανθεκτικών στα αντιβιοτικά. Να λοιπόν που όχι μόνο το σώμα των πρωτοζώων, αλλά και η ιδιαίτερη «προσωπικότητα» που απέκτησαν όσο ζούσαν μπορεί να παραμείνει αθάνατη με τον ταυτόχρονο πολλαπλασιασμό και το σωματικό θάνατό τους.
Στην εξέλιξη τα πρωτόζωα δημιούργησαν αποικίες, σαν συνομοσπονδίες, και στη συνέχεια ομοσπονδίες, τους πολυκύτταρους οργανισμούς. Τώρα κατένειμαν τις εργασίες μεταξύ τους. Τα σωματικά κύτταρα φρόντιζαν για την άμυνα του συνολικού οργανισμού και την εξεύρεση τροφής, ενώ τα γεννητικά για την αναπαραγωγή του. Καθώς εξειδικεύονταν τα κύτταρα, όλο και καλύτερα έκαναν τη δουλειά τους. Αυτή η βελτίωση είχε ένα τρομακτικό τίμημα. Εμφανίσθηκε ο θάνατος. Ο πολυκύτταρος οργανισμός πεθαίνει αφήνοντας πτώμα! Κι ωστόσο, ούτε αυτός ο θάνατος είναι απόλυτος. Τα γεννητικά κύτταρα πολλαπλασιάζονται και αφήνουν απογόνους, όπως έκαναν και οι μονοκύτταροι οργανισμοί. Η δυναμική αθανασία παρέμεινε, αλλά μόνο για τα γαμετοκύτταρα των πολυκύτταρων οργανισμών.
Και με την εξέλιξη, φθάνομε στον Άνθρωπο. Αρχίζομε να υπάρχουμε μόλις ενωθεί ένα πατρικό σπερματοζωάριο με ένα μητρικό ωάριο, μέσα στη μητέρα μας. Εκείνη τη στιγμή δημιουργείται ένα νέο ον που διαφέρει από το περιβάλλον: Πολλαπλασιάζονται τα κύτταρα του γονιμοποιημένου ωαρίου με τρόπο που είναι προδιαγεγραμμένος και τοποθετούνται στο χώρο επίσης με προδιαγεγραμμένο τρόπο, επιτελώντας ένα προδιαγεγραμμένο έργο. Ο προγραμματισμός ενυπάρχει στο γονιμοποιημένο ωάριο. Η μητέρα που φιλοξενεί το έμβρυο δεν έχει καμιά επίδραση στον τρόπο που αυτό αναπτύσσεται και λειτουργεί. Του χορηγεί μόνο ασφάλεια και ενέργεια. Το έμβρυο που δημιουργήθηκε τη στιγμή που ενώθηκαν το σπερματοζωάριο με το ωάριο ξεχωρίζει από το περιβάλλον του∙ το αντιλαμβάνονται όλοι. Υπάρχει επομένως για όλους. Είναι αισθητό από όλους. Από τη μητέρα που βλέπει την κοιλιά της να μεγαλώνει, ενώ νιώθει τα σκιρτήματά του, από τη μαμή που μπορεί να το ψηλαφήσει, από το γιατρό που το «βλέπει» με ένα υπερηχογράφημα ή ακούει τους παλμούς του κλπ.
Μόνο το ίδιο το έμβρυο δεν αντιλαμβάνεται την ύπαρξή του. Κι όμως από μια φάση και πέρα έχει τον κατάλληλο εγκέφαλο που θα μπορούσε να αντιληφθεί αυτή την ύπαρξη. Αισθητήρες στην επιφάνεια του εμβρύου δέχονται ερεθίσματα από μέσα από το έμβρυο και απέξω, από τη μητέρα. Το αξιοθαύμαστο είναι πως τα ερεθίσματα που δέχονται τα αισθητήρια από μέσα είναι σταθερά, χάρη στους εξισορροπιστικούς μηχανισμούς (ομοιόσταση) του εμβρύου. Και τα απέξω είναι επίσης σταθερά, χάρη στην ομοιόσταση της μητέρας. Ίδια, σταθερή, οξύτητα, ωσμωτική πίεση, υγρασία, σιωπή, σκοτάδι, από μέσα και απέξω. Ακόμη και ακουστικά ερεθίσματα περνώντας μέσα από ιστούς ασκούνται εξίσου από μέσα και απέξω από το τύμπανο. Το πιο αξιοθαύμαστο είναι ότι η ομοιότητα των φυσικών ιδιοτήτων μέσα και έξω από το έμβρυο υφίσταται χωρίς να αλληλεπενεργούν οι μηχανισμοί της μητέρας με του εμβρύου. Το ίδιο το έμβρυο, αφού δεν αντιλαμβάνεται διαφορά ανάμεσα στον εαυτό του και στο περιβάλλον του, δεν αισθάνεται την ύπαρξή του, είναι ανύπαρκτο. Σαν την πάλλευκη κηλίδα πάνω στο πάλλευκο σεντόνι. Ώσπου, ξαφνικά, την ώρα του τοκετού, η Ανυπαρξία του εμβρύου σχάζεται σε Εγώ και Περιβάλλον. Αμέσως μετά τον τοκετό, συνεχίζουν τα αισθητήρια του νεογνού να δέχονται σταθερά ερεθίσματα από μέσα, τα ίδια που δέχονταν και όσο το έμβρυο ήταν μέσα στη μήτρα. Απέξω όμως κατακλύζονται από μια καταιγίδα ποικίλων, διαρκώς, απρόβλεπτα, μεταβαλλόμενων ερεθισμάτων. Εκείνη τη φρικτή στιγμή του τοκετού γεννιέται το νέο νοητόΕγώ, που αισθάνεται τη διαφορά του από το περιβάλλον του. Ένα νέο πρόσωπο γεννήθηκε. Ακέραιο, άτμητο, μοναδικό. Οι άλλοι αδυνατούν να αντιληφθούν άμεσα το νοητό Εγώ με τις αισθήσεις τους, θεωρώντας το έτσι άυλο· μόνο το νοούν, το συμπεραίνουν από τις αισθητές εκδηλώσεις του.
Στον άνθρωπο, που είναι κοινωνικό ζώο, κάποια στιγμή, το νέο ον εισάγεται στην κοινωνία του. Με μια κοινωνική τελετή, σαν τα αμφιδρόμια στην ελληνική αρχαιότητα, την περιτομή στην Εβραϊκή και Μουσουλμανική κοινωνία, τη βάπτιση στη Χριστιανική κοινωνία, την εγγραφή στα ληξιαρχικά βιβλία στις σύγχρονες πολιτικές κοινωνίες, το νέο ον εισάγεται στην κοινωνία. Γεννιέται τότε το κοινωνικό Εγώ. Ένα νέο άτομο γεννήθηκε, ακέραιο, άτμητο, αλλά όχι μοναδικό. Με την τελετή που περιγράφηκε, αναγνωρίζουν αμοιβαία το νέο άτομο, οι γονείς του και η κοινωνία ότι αυτό το παιδί είναι τέκνο αυτών των γονιών που όλοι τους είναι μέλη αυτής της κοινωνίας. Επιπλέον, το νέο άτομο έχει όνομα κι αυτό το όνομα είναι το μόνο που το ξεχωρίζει από τα λοιπά άτομα της κοινωνίας. Κατά τα άλλα, τη στιγμή της κοινωνικής γέννησής του είναι ίσο με όλα τα άλλα μέλη της κοινωνίας.
Υπάρχουν θεμελιώδεις διαφορές μεταξύ των τριών υποστάσεων του Εγώ. Το νοητό και το κοινωνικό Εγώ είναι ακέραια και αδιαίρετα, ενώ το αισθητό Εγώ μπορεί να είναι ακρωτηριασμένο. Το αισθητό και το νοητό Εγώ είναι μοναδικά. Δεν υπάρχει άλλος με τα ίδια δακτυλικά αποτυπώματα και το ίδιο DNA όπως Εγώ ο αισθητός. Ούτε υπάρχει άλλος που να σκέπτεται, να συναισθάνεται και να θέλει τα ίδια ακριβώς όπως Εγώ ο νοητός. Το κοινωνικό Εγώ όμως γεννιέται ίδιο με όλα τα άλλα μέλη της κοινωνίας. Το αισθητό Εγώ ζει στο φυσικό χρόνο και χώρο, που έχει τις αντίστοιχες φυσικές διαστάσεις. Το νοητό Εγώ όμως ζει μόνιμα σε μία αδιάστατη χρονική στιγμή, «τώρα», και σε ένα αδιάστατο σημείο του χώρου, «εδώ». Όσο για το κοινωνικό Εγώ αυτό μπορεί, όπως θα δούμε, να ζει για πάντα οπουδήποτε. Εξ ορισμού, το αισθητό Εγώ γίνεται άμεσα αντιληπτό με τις αισθήσεις όλων, το νοητό μόνο από αυτό το ίδιο και το κοινωνικό από ένα είδος κοινωνικού εκμαγείου του που αλληλεπηρεάζεται, αλληλοδιαμορφώνεται, με το άτομο. Το αισθητό Εγώ γεννήθηκε με τη σύλληψη, το νοητό με τον τοκετό, και το κοινωνικό με κατάλληλη κοινωνική τελετή.
Πίνακας 1. Διαφορές και ομοιότητες μεταξύ των τριών υποστάσεων του Εγώ
ΙΔΙΟΤΗΤΑ
ΑΙΣΘΗΤΟ
ΝΟΗΤΟ
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ
Αγγλ: Material me Γερμ: In-der-Welt-sein
Αγγλ: Spiritual me Γερμ: Dasein
Αγγλ: Social me Γερμ: Mitsein
Ακεραιότητα
Όχι
Ναι
Ναι
Αδιαιρετότητα
Όχι
Ναι
Ναι
Μοναδικότητα
Ναι
Ναι
Όχι
Γέννηση
Με τη σύλληψη
Με τον τοκετό
Με εισόδια τελετή
Ζήση
Στο φυσικό χωροχρόνο
Στο αδιάστατο σημείο «εδώ και τώρα»
Στο «παντού και πάντοτε»
Αντιληπτό από τρίτους
Ναι (με τα αισθητήριά τους)
Όχι (μόνο το ίδιο αντιλαμβάνεται άμεσα τον εαυτό του. Από τους άλλους είναι νοητό)
Ναι (ως κοινωνικό εκμαγείο του)
Θάνατος
Παύση ομοιόστασης
Παύση διάκρισης εαυτού από περιβάλλον
Απώλεια κοινωνικής μνήμης
Μετά θάνατον
Αφομοίωση με περιβάλλον
Επάνοδος στη μακαριότητα της ενδομήτριας ζωής
Εξόδια τελετή και διαγραφή από κοινωνικά μητρώα
Αθανασία
Ναι (μέσω απογόνων)
Ναι (μέσω πνευματικών έργων)
Ναι (στο κοινωνικό εκμαγείο του)
Κάποια στιγμή πεθαίνομε. Οι νόμοι της εντροπίας μπορούν τυχαία να οδηγήσουν στη δημιουργία μιας οποιασδήποτε ύπαρξης (τοπική εκτροπή από την τυχαιότητα, με δημιουργία τάξης σε ένα κλειστό σύστημα). Οι ίδιοι νόμοι όμως οδηγούν αναγκαστικά στον αφανισμό της (επάνοδο στην τυχαιότητα). Ο Κρόνος-χρόνος γεννά τα πάντα και ο ίδιος τα καταπίνει. Το αισθητό Εγώ πεθαίνει τη στιγμή που παύουν οι αυτορρυθμιστικοί μηχανισμοί του και αρχίζει να εξομοιώνεται με το περιβάλλον του (ίδια θερμοκρασία, υγρασία, χημεία κλπ). «Xοῦς εἶ καὶ εἰς χοῦν ἀπελεύσει». Με το θάνατό του το αισθητό Εγώ επιστρέφει και αφομοιώνεται με το φυσικό περιβάλλον του. Λίγο, συνήθως, προηγουμένως έχει πεθάνει το νοητό Εγώ: τη στιγμή που οριστικά παύει να ξεχωρίζει τον εαυτό του από το περιβάλλον του. Με το θάνατό του το νοητό Εγώ επανέρχεται στη μακαριότητα της ενδομήτριας ζωής του. Ο θάνατος του κοινωνικού Εγώ γίνεται, όπως και η γέννησή του, με μια κοινωνική διαδικασία: κηδεία, διαγραφή από ληξιαρχικά βιβλία κλπ. Όσοι προσέρχονται σε μια κηδεία αποτελούν ένα είδος «κοινωνικού εκμαγείου» του νεκρού. Από το ολοκλήρωμα της μνήμης όλων μπορεί να ανασυντεθεί η εικόνα, ακόμη και η συμπεριφορά του. Χάρη στην κοινωνική μνήμη, το κοινωνικό Εγώ μπορεί να παραμένει «ζωντανό» παντού και πάντοτε. Το «αιωνία η μνήμη» είναι έτσι συνώνυμο με την Πλατωνική «αθανασία της ψυχής», ενώ ο τεθνεώς εξακολουθεί να υπάρχει «ἒνθα ουκ ἒστι πόνος, οὐ λύπη οὐ στεναγμός, ἀλλὰ (στη μνήμη της κοινωνίας) ζωὴ ἀτελεύτητος».
Αναφέρθηκε πώς το κοινωνικό Εγώ μένει αθάνατο στο κοινωνικό περιβάλλον του τεθνεώτος. Αλλά και το αισθητό, το σωματικό Εγώ μένει αθάνατο. Αφενός τα μόρια και τα άτομα που αποτελούσαν τον πεθαμένο παραμένουν στο περιβάλλον του. Αυτό που έχει πεθάνει είναι η δομή τους με τις λειτουργικές δυνατότητές τους. Αφετέρου, κάποια από τα γαμετοκύτταρά του παραμένουν ζωντανά έχοντας δημιουργήσει νέους απογόνους, όπως το έκανε ο πρόγονός μας, η αμοιβάδα. Όσο για το νοητό Εγώ, όσο ζούσαμε δημιουργούσαμε, ιδέες, συναισθήματα, βουλήσεις που τα μεταδώσαμε στο περιβάλλον μας. Η νόηση του Σωκράτη, του Ιησού, του Κομφούκιου εξακολουθεί να ζει στο πνεύμα μας και, διαμέσου μας, ο δημιουργός της.
Το τρισυπόστατο του Είναι μας αναγνώρισαν ψυχολόγοι και φιλόσοφοι. Ο William James2 ξεχωρίζει τις τρεις υποστάσεις του Εγώ, ως material me, spiritual me και social me. Ο υπαρξιστής Martin Heiddeger3 αναγνωρίζει με την ίδια αντιστοιχία τις τρεις υποστάσεις ως In-der-Welt-sein, Dasein και Mitsein. Ενώ οι μεγάλοι αυτοί άνδρες αναγνώρισαν και ανέλυσαν σε βάθος τις τρεις υποστάσεις, δεν τόνισαν ικανοποιητικά το διαφορετικό χρόνο γέννησης και θανάτου καθεμιάς.
Έτσι, η ύπαρξή μας φαίνεται να είναι τρισυπόστατη (αισθητό, νοητό, κοινωνικό Εγώ) με κάθε υπόσταση να είναι τόσο αυθύπαρκτη, που γεννιέται και πεθαίνει σε διαφορετικό χρόνο η καθεμιά, αλλά αφήνει τη συνέχειά της παραμένοντας αθάνατη. Μολονότι τρισυπόστατη, είναι ενιαία! Μολονότι θνητή, είναι αθάνατη!
Το τρισυπόστατο κάθε ύπαρξης όμως έχει και μεταφυσική όψη. Τα παρακάτω δεν ερμηνεύουν τα του Θεού. Επιχειρείται όμως, με την αναλογία των ουρανίων με τα επίγεια («ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς»), να ανοίξουν μια πύλη μέσα μας για την υποδοχή των θείων λόγων. «Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, καὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν Θεόν, καὶ Θεός ἦν ὁ Λόγος … Καὶ ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο … Θεόν οὐδεὶς ἑώρακε πώποτε … Πνεῦμα ὁ Θεός.», γράφει ο Ιωάννης4. Και σε αυτές τις φράσεις περιλαμβάνει το τρισυπόστατο της Θεότητας. Ο Θεός είναι πνεύμα. Νοητός, άβατος, («αμέθεκτος») για τον ανθρώπινο λογισμό. Κανείς ποτέ δεν Τον έχει δει, είναι Πνεύμα. Και ο Λόγος ἦν προς τον Θεόν. Και έγινε σάρκα, ο Ιησούς. Μην αναζητήσετε διεθνή βιβλιογραφία για επιβεβαίωση. Οι ξένες γλώσσες δεν έχουν λέξη για τον Ελληνικό Λόγο. Έτσι τον μετέφρασαν σε verbum, parole, parola, word, Wort, слово κλπ. Όλες αυτές οι λέξεις όμως σημαίνουν «λόγια», όχι «Λόγο», είναι αισθητές: ακουστές ή ορατές. Όμως ο Λόγος του Θεού από νοητός, πνεύμα, έγινε σάρκα, αισθητή, που γεννήθηκε διαμέσου της Μαρίας, έζησε, έπαθε και πέθανε σαν κάθε άλλη σάρκα. Ο Θεός, ως πνεύμα, είναι άβατος, αμέθεκτος, για τον ανθρώπινο λογισμό. Προσπελάζεται μόνο με πίστη, που διαχέεται από τον ένα στον άλλο μέσα στην κοινωνία, με τους κοινωνικούς κώδικες επικοινωνίας. Αυτοί οι κώδικες είναι τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος. Δεν έχει σημασία από ποιον εκπορεύεται. Όπως το κοινωνικό Εγώ δεν εκπορεύεται ούτε από το νοητό ούτε από το αισθητό Εγώ. Το Άγιο Πνεύμα, είναι που διέπει τις Συνόδους και όλο το πλήρωμα των Χριστιανών, αφού μεταδόθηκε πρώτα στους μαθητές του Κυρίου. Και να πώς γίνεται αντιληπτό το μυστήριο της τριαδικής Χριστιανικής Θεότητας, χωρίς να αίρεται ο μονοθεϊσμός: Όπως είναι η ενιαία ύπαρξή μας, που, ωστόσο, διαθέτει τις τρεις υποστάσεις της, αισθητό, νοητό και κοινωνικό Εγώ. Και να πώς συνδυάζεται ο θάνατος με την αθανασία του αισθητού, του νοητού και του Κοινωνικού Εγώ.
REFERENCES
Metalnikov S. La Lutte contre la Mort (Ο αγώνας κατά του θανάτου). Gallimard, Paris, 1937.
James W. Psychology (Ψυχολογία). The World Publishing Company. Cleveland and New York, 1948.
Heidegger M. SeinundZeit (Είναι και Χρόνος). Neunwehnte Auflage. Max Niemayer, Tübingen, 2006.
Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com
Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα. 21 Απριλίου 2022
Ένδοξοι ονομάζονται στην ιστορία όσοι πέτυχαν τους μαζικότερους φόνους ανωνύμων και βγήκαν νικητές. Μερικά παραδείγματα. Ο Αγαμέμνονας έκαψε την πολιτισμένη Τροία. Ο Αλέξανδρος πυρπόλησε την πανέμορφη Περσέπολη. Στα νεότερα χρόνια ένδοξοι ήταν ο И.Сталин με τις εκατόμβες θυμάτων του και ο H.Truman που σε κλάσμα δευτερολέπτου εξόντωσε εκατοντάδες χιλιάδες αμάχων. Κορυφαίος ένδοξος θα είχε αναδειχθεί ο A.Hitler, αν είχε νικήσει αυτός στον πόλεμο, με το ολοκαύτωμα μερικών εκατομμυρίων Εβραίων, κομμουνιστών και Ρομά, όχι για κάτι που (θεώρησε ότι) έκαναν, αλλά για ό,τι ήταν. Θα δούμε την ιστορία του πιο ένδοξου από όλους.
Ο Τάνταλος, γιος της Πλουτούς, ήταν σπουδαίος βασιλιάς στη Φρυγία. Δεν ήταν δηλαδή Έλληνας, ήταν βάρβαρος· οι Έλληνες δεν διέπρατταν εγκλήματα τόσο φρικτά όσο αυτός. Ο πλούτος του τον έκανε ομοτράπεζο με τους θεούς, από τους οποίους έκλεψε νέκταρ και αμβροσία. Έφτασε να αμφισβητήσει την παντογνωσία τους και στο τραπέζι που τους κάλεσε είχε σφάξει και βράσει πελοπόσουπα το γιο του τον Πέλοπα να τους τον προσφέρει για έδεσμα. Εκείνοι όμως αντιλήφθηκαν την απάτη. Ανέστησαν τον Πέλοπα και τιμώρησαν μεταθανάτια τον Τάνταλο, αφού τον κατακεραύνωσε ο Δίας. Τον τοποθέτησαν σε μια λίμνη γεμάτη γάργαρο νερό με πάνω του ένα δέντρο γεμάτο λιμπιστούς καρπούς. Πεινούσε και διψούσε, αλλά μόλις άπλωνε το χέρι του να κόψει ένα φρούτο, το δέντρο υψωνόταν ψηλά και μόλις έσκυβε να πιει νερό, η στάθμη του έπεφτε ως τα πόδια του.
Ο Πέλοπας, απ΄τα κόκκαλα βγαλμένος και ελεύθερος (τόσο που αργότερα η φράση έγινε εθνικός ύμνος) έφυγε από τον μπαμπά του που τόσο τρυφερά τον είχε σφάξει και ήλθε σε μια χώρα που είχε ακούσει πως δίνουν επιδόματα στους μετανάστες. Ο ίδιος έκανε διάφορες μικροαπατεωνιές για να επιβιώσει. Άκουσε ότι γίνονταν αγώνες αρματοδρομίας και αποφάσισε να λάβει μέρος. Έπεισε τον Μυρτίλο, ηνίοχο του βασιλιά, να βγάλει τη σφήνα από το άρμα του αντιπάλου του με αντάλλαγμα να του δώσει το μισό βασίλειο που θα έπαιρνε αν νικούσε. Έτσι νίκησε στον αγώνα. Πάντως δεν ήταν κορόιδο. Αντί να δώσει στο Μυρτίλο το μισό βασίλειο, τον πέταξε από ένα γκρεμό στη θάλασσα. Εκείνος πρόλαβε να καταραστεί τους απογόνους του. Τόσο σπουδαίος έγινε, που η χερσόνησος που είχε καταφύγει ονομάστηκε από το όνομά του Πελοπόννησος. Εμείς, πιστοί στις εθνικές παραδόσεις, κόψαμε τον ισθμό που συνέδεε τη χερσόνησο με τη στεριά, έτσι κάναμε την περιοχή πραγματικά νησί, περιβρεχόμενο πανταχόθεν υπό θαλάσσης. Η κατάρα όμως μας κυνηγάει. Οι σύμμαχοί μας οι Τούρκοι και από κοντά οι Αμερικανοί, αμφισβητούν αν έχουν υφαλοκρηπίδα τα νησιά. Τέλος πάντων. Τα παιδιά του Πέλοπα, ο Ατρέας και ο Θυέστης δεν τα πήγαιναν και τόσο καλά. Πηδάω κάποια επεισόδια λόγω χώρου και φθάνω στα παιδιά του Ατρέα, το Μενέλαο που έγινε βασιλιάς της Σπάρτης και τον Αγαμέμνονα, βασιλιά των Μυκηνών, στο Άργος. Κάποιοι νεότεροι ισχυρίζονται πως η Σπάρτη πήρε το όνομά της όταν ένας Άγγλος τουρίστας πηγαίνοντας σ΄ εκείνο τον τόπο μετά από ένα πάρτι, ενθυμούμενος τα ουΐσκυ, τη μουσική και τα κορίτσια της προηγούμενης βραδιάς, αναφώνησε “Nice party!”. Οι άλλοι τον άκουσαν να λέει “Να η Σπάρτη” κι έτσι πήρε το όνομα ο τόπος. Πολύ αμφιβάλλω γι΄ αυτή την ετυμολογία. Όμως, ο Μενέλαος, πιστός στις Ελληνικές παραδόσεις για τη φιλοξενία, όταν έφθασε εκεί ένας ξένος, τον φιλοξένησε. Ο ξένος, ο Πάρης, ήταν διάσημος Δον Ζουάν και η Αφροδίτη του είχε τάξει να του δώσει την ωραιότερη γυναίκα του κόσμου, όταν μερολήπτησε υπέρ της κρίνοντάς την ομορφότερη από την Αθηνά. Ο ανταγωνισμός των θεαινών συνεχίσθηκε αργότερα στην Τροία. Ο γόης λοιπόν τρελάθηκε βλέποντας την Ελένη, τη γυναίκα του Μενέλαου. Μια μέρα που έλειπε για κυνήγι ο βασιλιάς, ο Πάρης πήρε την Ελένη, μαζί και με όλα τα τζιβαερικά της, και επιστρέφει στην Τροία. Έξαλλος ο κερατάς πηγαίνει στον αδελφό του, το μεγαλύτερο βασιλιά της εποχής. Σκέψου πως για την άμυνα των Μυκηνών είχε οικοδομήσει τείχη καμωμένα από βράχους τόσο μεγάλους που χρειάστηκε να φωνάξει Κύκλωπες για να τους σηκώσουν. Ο Αγαμέμνονας λοιπόν, κινητοποίησε όλους τους Έλληνες από την Ιθάκη ως την Κρήτη για να πάνε να ξεπλύνουν την προσβολή των βαρβάρων στους Έλληνες. Πήρε πολύ στα σοβαρά την υπόθεση ο μεγάλος βασιλιάς, τόσο που, για χάρη της, δε δίστασε να θυσιάσει το κοριτσάκι του, την Ιφιγένεια. Στην Τροία τα βρήκαν σκούρα. Οι παλικαριές των σπουδαίων Ελλήνων ανδρών συνάντησαν τη φιλοπατρία των πολιτισμένων Τρώων, ιδίως του Έκτορα, που έλεγε: “Εἷς οἰωνὸς ἄριστος ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης“. Ό,τι δεν κατάφερε η ανδρεία το πέτυχε η μπαμπεσιά του πολύτροπου Οδυσσέα: Δούρειος ίππος. Ακολούθησε η μεγάλη σφαγή και η καταστροφή της όμορφης Τροίας. Δεν έμειναν αδιάφοροι οι θεοί. Τιμώρησαν τους δυο πιο ένδοξους νικητές, τον Αγαμέμνονα και τον Οδυσσέα. Για τον Οδυσσέα άλλη φορά. Ο Αγαμέμνονας επέστρεψε νικητής και τροπαιοφόρος φέρνοντας μαζί το λάφυρό του, την Κασσάνδρα, αδελφή του Έκτορα. Η γυναίκα του, η Κλυταιμνήστρα, μαζί με τον γκόμενό της τον Αίγισθο, υποδέχθηκαν με ανοιχτές αγκάλες και ένα στιλέτο τον Αγαμέμνονα με την παλλακίδα του. Ο Αίγισθος ήταν παιδί του θείου του τού Θυέστη που τον απέκτησε με την ανόσια αιμομιξία του με την κόρη του. Οι θεοί όμως δεν ικανοποιήθηκαν. Ο γιός του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, ο Ορέστης, φεύγοντας με ένα πιστό δούλο, γλίτωσε από την οργή του πατριού του. Όταν, μεγάλος πια, γύρισε, τιμώρησε σφάζοντας τους φονιάδες, τη μάνα του και τον αγαπητικό της. Αυτή τη φορά οι θεοί δεν περίμεναν μεταθανάτια τιμωρία. Εγκατέστησαν μέσα του τις φρικτές Ερινύες που τον τριβέλιζαν διαρκώς για τη μητροκτονία. Ο Ορέστης δεν ήταν ένδοξος. Δεν έσφαξε μαζικά ανθρώπους. Ήταν το πρότυπο έντιμου και συνετού άρχοντα. Για να απαλλαγεί από την τιμωρία, πήγε μόνος του και έθεσε τον εαυτό του, κατήγορο και κατηγορούμενο, μπροστά στους ενόρκους του Αρείου Πάγου στην Αθήνα. Τι ήταν πιο σημαντικό; Να αποδώσει δικαιοσύνη στον πατέρα του, που του είχε δώσει την κοινωνική υπόστασή του, αφού, χάρη σ΄ αυτόν ήταν βασιλόπουλο; Ή να φεισθεί τη γυναίκα που του είχε δώσει τη νοητή υπόστασή του, τη μητέρα του; Οι δικαστές διχάστηκαν. Με τη μεροληπτική παρέμβαση της Αθηνάς (η ισοψηφία είναι υπέρ του κατηγορουμένου), ο Ορέστης αθωώθηκε. Και μαζί μ΄ αυτόν εξαντλήθηκε η μήνις των θεών εναντίον της ένδοξης γενιάς του Πέλοπα.
Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com
Κοινή Γνώμη, 19 Απριλίου, 2022
Στα θεμελιώδη φυσικά μεγέθη ανήκουν το μήκος, η μάζα και ο χρόνος. Η μεταβολή του μήκους στο χρόνο μετριέται ως ταχύτητα. Ο πρωταθλητής έτρεξε 100 μέτρα σε δέκα δευτερόλεπτα. Ταχύτητα μπορούν να έχουν μόνο τα υλικά σώματα. Το φως έχει κι αυτό ταχύτητα, τη μέγιστη που μπορεί να επιτευχθεί, αλλά είναι κι αυτό ένα είδος υλικού σώματος με μάζα. Το έδειξε ο A. Einstein. Ταχύτητα έχει και κάθε κύμα, π.χ. ο ήχος. αλλά το κύμα είναι μεταφορά κίνησης κάποιου σώματος, χωρίς να μετατοπίζεται τελικά το ίδιο,που απλώς αιωρείται γύρω από μια μέση θέση ισορροπίας. Η ταχύτητα δεν αλλάζει από μόνη της με κανένα τρόπο, πρέπει κάτι να επιδράσει πάνω της. Αυτό το κάτι είναι η δύναμη, που είναι ανάλογη με την ποσότητα της ύλης (τη μάζα του κινητού) και με το πόσο γρήγορα αλλάζει η ταχύτητα, ανάλογη δηλαδή με την επιτάχυνση (ή επιβράδυνση) που συνεπάγεται. Αν το υλικό σώμα είναι ακίνητο, η εφαρμογή της δύναμης προξενεί όχι επιτάχυνση ή επιβράδυνση, αφού είναι ακίνητο, αλλά παραμόρφωσή του. Έτσι, η δύναμη ορίζεται ως αίτιο μιας επιτάχυνσης ή παραμόρφωσης.
Μπορεί όμως και να μεταφέρεται μια δύναμη. Για παράδειγμα, μια πολύ οικεία μας δύναμη είναι η βαρύτητα. Όταν ανεβάζουμε ένα υλικό σώμα, μετακινούμε τη δύναμη που ασκείται από τη γη πάνω του. Αυτό ονομάζεται ενέργεια ή έργο. Η ποσότητα της ενέργειας και της μάζας που υπάρχουν στο Σύμπαν, μάλλον το άθροισμά τους, αφού η ενέργεια (Ε) ισούται με τη μάζα (m) πολλαπλασιαζόμενη με το τετράγωνο της ταχύτητας του φωτός (c) στη διάσημη εξίσωση E=mc2, είναι σταθερή. Το είχε προβλέψει ο Δημόκριτος που έλεγε: “Μηδέν ἐκ τοῦ μὴ ὂντος γίγνεται, μηδὲ εἰς τὸ μὴ ὂν φθείρεται“. Σε ένα περιορισμένο χώρο όμως η ποσότητα της ενέργειας μπορεί να αλλάζει. Το πόσο γρήγορα αλλάζει ονομάζεται ισχύς. Εύκολα δείχνεται από αυτά που είπαμε πως η ισχύς είναι η ταχύτητα με την οποίαν μεταφέρεται μια δύναμη. Να το πω αλλιώς. Στο έδαφος είναι μια σακούλα με σκορπισμένα μέσα της πολλά σπυριά σιτάρι. Ένα μυρμήγκι πιάνει ένα σπυρί και με πολύ κόπο το μεταφέρει στη σπηλιά του που βρίσκεται ένα μέτρο πιο πάνω. Κατεβαίνει και ανεβάζει άλλο σπυρί κι έτσι συνεχίζει ώσπου μετά από μακρό χρόνο έχει μεταφέρει όλο το σιτάρι στη φωλιά του. Έρχεται όμως ένας άνθρωπος πιάνει τη σακούλα και την ανυψώνει ένα μέτρο πιο πάνω. Το μυρμήγκι και ο άνθρωπος έκαναν το ίδιο ακριβώς έργο, ανέβασαν κάποια, τα ίδια, σπυριά σιτάρι ένα μέτρο. Ο άνθρωπος όμως είναι πολύ ισχυρότερος, αφού το έκανε σε ένα δευτερόλεπτο, ενώ το μυρμήγκι χρειάσθηκε πολλούς μήνες. Η ενέργεια μπορεί να είναι κινητική, όταν κάποιο υλικό σώμα κινείται, ή δυναμική, όταν καταναλώθηκε και αποθηκεύτηκε στο ακίνητο πια σώμα. Η τελευταία θα γίνει αντιληπτή όταν μετατραπεί ξανά σε κινητική. Μια πέτρα είναι πάνω στο πόδι μου. Νοιώθω μια πίεση που παραμορφώνει το πόδι μου. Τη σηκώνω ψηλά. Αυτό είναι έργο, της προσέδωσα δυναμική ενέργεια που δε φαίνεται, αλλά δεν έχει χαθεί. Τώρα αφήνω την πέτρα κι αυτή πέφτει πίσω εκεί που ήταν πριν μετατρέποντάς την ενέργειά της σε κινητική. Κι αυτό το καταλαβαίνω, διότι θα νοιώσω πόνο, όχι πια πίεση, μπορεί και να πάθω κάταγμα.
Η βία είναι κάποιου είδους δύναμη, αλλά δεν είναι φυσικό μέγεθος. Μπορεί να επιταχύνει ή να παραμορφώσει, όχι όμως υλικά σώματα, αλλά ανθρώπους. Αναφέρεται στις πράξεις της επιθετικότητας και της κατάχρησης που προκαλεί ή σκοπεύει να προκαλέσει τον εγκληματικό τραυματισμό ή τη ζημιά στα πρόσωπα. Η βία είναι δηλαδή μια στοχευμένη δύναμη εναντίον κάποιου(ων) ανθρώπου(ων). Η επιτάχυνση ή παραμόρφωση που μπορεί να επιφέρει στους ανθρώπους μπορεί να αφορά όχι μόνο τη φυσική υπόστασή τους, ως και το θάνατο, αλλά και τις εκδηλώσεις των σκέψεων, των συναισθημάτων και της βούλησής τους.
Είπαμε παραπάνω πως η ταχύτητα με την οποίαν μετακινείται μια δύναμη είναι ισχύς. Και η ταχύτητα με την οποίαν αναπτύσσεται η βία είναι ένα είδος ισχύος. Όπως η φυσική ισχύς, έτσι και εκείνη που αφορά ανθρώπους και κοινωνίες έχει σε άλλες γλώσσες το ίδιο όνομα, power. Στη γλώσσα μας τις ξεχωρίζομε. Την άσκηση ταχείας βίας πάνω σε ανθρώπους την ονομάζομε εξουσία. Η εξουσία είναι η μόνη ισχύς που μπορεί να ασκεί βία νόμιμα.
Όλα τα παραπάνω είναι επιδράσεις πάνω σε ένα σύστημα, φυσικό ή κοινωνικό. Αλλά το σύστημα αντιδρά. Αν είναι ακίνητο, είπαμε, οι ποικίλες επιδράσεις το παραμορφώνουν. Και αυτό αντιδρά με ίση και αντίθετη δύναμη, τόσο πιο μεγάλη όσο μεγαλύτερη είναι η παραμορφωτική δύναμη. Αυτή η ιδιότητα είναι γενικά η ελαστικότητα. Το κοινωνικό σύστημα αντίστοιχα θα αντιδράσει στην επιβολή βίας με βία, συλλαλητήρια, διαμαρτυρίες, απεργίες, καταστροφές, εξεγέρσεις. Το σύστημα προσαρμόζεται με λιγότερη αντίδραση στις παραμορφωτικές εξωτερικές επιδράσεις, αν είναι μεγάλο και καλά οργανωμένο. Ας πούμε, αν μας έλθουν ξαφνικά 100 000 πρόσφυγες, το σύστημά μας θα ανατραπεί. Στην Αμερική, πολύ μεγαλύτερη χώρα, θα απορροφηθούν χωρίς μεγάλους κλυδωνισμούς.
Aν το σύστημα κινείται, αντιμετωπίζει μια αντίδραση, την τριβή, που μετατρέπει την ενέργειά του σε θερμότητα κι αυτή χάνεται, διασπείρεται στο σύμπαν. Το ίδιο, διαρκώς χάνει ενέργεια, ένα κράτος απλώς επειδή διαρκώς μεταβάλλεται. Οφείλει διαρκώς να καταναλώνει γκάζι σα να βρίσκεται στο ρελαντί, για να μην καταρρεύσει. Αν τώρα επιταχύνεται ή επιβραδύνεται το κινούμενο σύστημα αναπτύσσει μιαν άλλη δύναμη, την αδράνεια που είναι ανάλογη με την ταχύτητα της αλλαγής. Μπορεί να τα βλέπουμε όλα στραβά, στο πολιτικό μας σύστημα. Όμως η αλλαγή του απαιτεί τόση δύναμη, εννοώ βία, που, άστα, καλά είμαστε όπως είμαστε!
Ο συνδυασμός της ελαστικότητας είτε με αδράνεια είτε με αντίσταση συνεπάγεται την εμφάνιση ταλαντώσεων. Περιοδικά επαναλαμβάνονται παρόμοια φαινόμενα. Οι ποσοτικές αλλαγές που αθροίζονται παρ΄ όλες τις αντιδράσεις, αυξάνονται και όταν φθάσουν σε μια κρίσιμη τιμή, ακολουθεί ποιοτική αλλαγή και η ταλάντωση ξαναρχίζει από την αρχή.
Τα προβλήματα της φυσικής επιλύονται τελικά συμβολικά με τα μαθηματικά. Τα όσα έγραψα παραπάνω σημαίνουν πως η αντιστοιχία των φαινομένων στο φυσικό και στον κοινωνικό κόσμο θα μπορούσε να βοηθήσει. Με τη συνεργασία φυσικών, κοινωνιολόγων, μαθηματικών και άλλων σοφών, θα μπορούσε να σχεδιασθεί ένα μαθηματικό μοντέλο ικανό να προβλέψει βάσιμα επερχόμενες μεταβολές. “Θεοὶ μελλόντων, ἂνθρωποι δὲ γιγνομένων, σοφοὶ δὲ προσιόντων αἰσθάνονται“. Δεν είναι ακατόρθωτο. Οι νόμοι είναι ίδιοι σε όλα τα επίπεδα.
Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com
Ηπειρωτικός Αγών, 15 Απριλίου 2022
Ένας καθηγητής ψυχολογίας έδωσε στους μαθητές του την εξής επιλογή:
«Μπορώ να σας δώσω 2 ή 6 βαθμούς ή μηδέν. Ο καθένας θα πάρει ό,τι ζητήσει υπό έναν όρο. Αν διαλέξουν 6 βαθμούς πάνω από 10% των μαθητών, θα δώσω σε όλους μηδέν, ούτε 2 ούτε 6». Εσείς τι θα διαλέγατε;
Πώς τη θέλετε την κοινωνία που μέσα της θα ζήσετε; Στο τι επιδιώκετε θα πρέπει να λάβετε υπόψη σας και τους άλλους. Θέλετε να πάρετε το μεγάλο βαθμό, να ζήσετε πάμπλουτοι, «σελέμπριτις», να σας αναφέρει το Φορμπς; Ή να ζήσετε μια μέτρια ζωή στη μεσαία τάξη; Να ξέρετε όμως πως, αν μεγεθυνθεί πάνω από ένα όριο η ανισότητα, δεν θα πάρετε τίποτε ούτε σεις ούτε άλλος. Όταν επιδιώκει μια κρίσιμου μεγέθους μειονότητα να γίνει πάμπλουτη, θα αφαιρεθεί ο πλούτος από την πλειονότητα κι αυτή θα επαναστατήσει. Στις επαναστάσεις, οι αγριεμένοι αδιαφορούν αν θα επιζήσουν οι ίδιοι, αδιαφορούν αν θα καταστρέψουν ό,τι υπάρχει γύρω τους, αρκεί να μη ζουν δίπλα τους οι προκλητικοί μεγιστάνες. Δίκαιο ή άδικο, έτσι γίνεται. Κανένας δεν σας εγγυάται πως μπορείτε να γίνετε σελέμπριτι, όσο και να προσπαθήσετε. Διαλέγετε λοιπόν κάτι τέτοιο, όταν ξέρετε πως και άλλοι, άγνωστο πόσοι, το έχουν διαλέξει;
Το δίλημμα του ιδιοφυή καθηγητή της ψυχολογίας είναι βέβαια υπαραπλούστευση. Στην πραγματική ζωή π.χ. οι λίγοι που θα επιδιώξουν να πάρουν τα πολλά συγκεντρώνουν ισχύ γύρω τους και τη χρησιμοποιούν προς όφελός τους. Μπορούν π.χ. με την εξουσία του πλούτου τους να εξουδετερώσουν τον “καθηγητή” τους, τη νόμιμη αρχή που κάνει τη νομή (δηλαδή τους νόμους) και να αλλάξουν τους κανόνες προς όφελός τους. Προτυπώνει όμως πολύ ωραία την τυχαιότητα. Είναι αδύνατο να ξέρετε τι θα επιλέξουν οι άλλοι. Ποντάρετε. Και η πιθανότητα να επιτύχετε το δικό σας σκοπό εξαρτάται από τους άλλους. Το πλήθος αυτών των άλλων, αν είναι αρκετοί εκείνοι που επιδιώκουν τον ακράτητο πλούτο, θα οδηγήσει σε καταστροφή των πάντων, σε μια Γαλλική ή Σοβιετική Επανάσταση με τις εκατόμβες των νεκρών και τελικά στην επιβολή του Νοπολεόντιου ή Σταλινικού ολοκληρωτισμού. Οι περισσότερες επαναστάσεις, βλέπεις, ισχυρίζονται πως αποβλέπουν στην ισότητα, ενώ εκείνο που πραγματικά επιδιώκουν είναι η διατήρηση της ανισότητας, αντιστρέφοντας του όρους: αυτοί που τώρα έχουν τα λίγα να γίνουν εκείνοι που έχουν τα πολλά. Ισχυρίζονται ακόμη πως αποβλέπουν στην ελευθερία και προσπαθούν να την επιβάλλουν με τη βία. Αλλά όταν οτιδήποτε επιβάλλεται με τη βία καταργεί την ελευθερία.
Υπάρχει λύση στο δίλημμα; Η προφανής λύση είναι ότι οι ενδιαφερόμενοι πρέπει να διαβουλεύονται, να μιλούν μεταξύ τους, να ανταλλάσσουν απόψεις και να συμφωνούν. Και οι διαδικασίες να γίνονται στο φως. Αν π.χ. συμφωνήσουν όλοι να ζητήσουν 2 και κανένας 6, όλοι θα κερδίσουν κάτι. Και αν κάποιος παρασπονδήσει και ζητήσει το 6, θα είναι φανερό ποιος θα είναι και θα υποστεί αυτός τις συνέπειες της παρατυπίας του.
Και τα προσωπικά δεδομένα; Προσωπικά δεδομένα είναι κάθε πληροφορία που σε χαρακτηρίζει, όπως για παράδειγμα το όνομά σου, η διεύθυνσή σου, το τηλέφωνό σου, τα ενδιαφέροντά σου, οι επιδόσεις σου στο σχολείο, οι φωτογραφίες σου, οι απόψεις σου, κ.ά. Μερικές φορές τα προσωπικά σου δεδομένα αφορούν ιδιαίτερα ευαίσθητα στοιχεία της ιδιωτικής σου ζωής, όπως το θρήσκευμά σου, τις πολιτικές σου πεποιθήσεις, την κατάσταση της υγείας σου ή την ερωτική σου ζωή.
Από τις τρεις όψεις της ύπαρξής μας, η αισθητή (φυσική, σωματική) και η κοινωνική είναι αντικειμενικά αντιληπτές. Αντίθετα η νοητή, οι σκέψεις με τις αποθηκευμένες γνώσεις τους, τα συναισθήματα και οι βουλήσεις μας, είναι άβατη για τον έξω κόσμο. Ωστόσο, και η νοητή όψη του Εγώ μας δεν είναι εντελώς στεγανή. Διαμέσου των αισθήσεών μας εισάγει πληροφορίες από τον αντικειμενικό κόσμο και εξάγει σ΄ αυτόν τη βούλησή της διαμέσου των μυών και των αδένων μας. Ακόμη και τα συναισθήματά μας εκδηλώνονται έτσι, π.χ. με κλάμα ή γέλιο. Και από τέτοιες εκδηλώσεις μπορούν οι άλλοι να συνάγουν τι συμβαίνει μέσα μας. Κάποιες από αυτές τις εκδηλώσεις αποτελούν τα προσωπικά δεδομένα μας. Πώς θα αφορισθούν όμως, για να μπορούν να προστατευθούν από την αδιάκριτη ματιά των γύρω μας; Τι θα έπρεπε να συμπεριληφθεί ως “προσωπικά δεδομένα” σε ένα νόμο;
Το βασικό στοιχείο είναι πως απόρρητα είναι τα πάντα μέσα μου, εκτός από ό,τι ο ίδιος εγώ θέλω να φανερώσω. Ο B. Spinoza το διευκρινίζει σαφέστερα: Υποβάλλονται σε έλεγχο από την εξουσία οι πράξεις όλων, αλλά όχι η κρίση και η σκέψη τους. Αυτό το σύστημα είναι η Δημοκρατία. Μια πολιτεία που επιβάλλει περιορισμούς ανάλογα με τη θρησκεία, τα φρονήματα ή άλλο ανάλογο παράγοντα είναι ολοκληρωτισμός. Υπάρχουν όμως και πράξεις που έχουν άμεση συνάφεια με τις κρίσεις και τη σκέψη του καθενός. Αμέσως μετά τη γέννησή μου δηλώνομαι στο ληξιαρχείο. Εκείνη τη στιγμή “φακελώνομαι”. Αποκτώ ταυτότητα, είμαι ένα άτομο, συγκεκριμένο μέλος της κοινωνίας, η οποία φροντίζει για μένα, αλλά και απαιτεί από μένα ορισμένα πράγματα, απαραίτητα για τη διατήρησή της. Η ταυτότητά μου οφείλει να είναι διαθέσιμη σε οποιονδήποτε εκπροσωπεί την κοινωνία μου, αστυνομία, δημόσιος υπάλληλος κλπ. Στο στρατό μπορώ να έχω τα στοιχεία της ταυτότητάς μου σε ένα μενταγιόν περασμένο στο λαιμό μου. Αν πιαστώ αιχμάλωτος, οφείλω κανονικά να μη δώσω στον εχθρό οποιαδήποτε άλλη πληροφορία, εκτός από αυτήν, έστω και αν με βασανίσει.
Για να ζήσω όμως μέσα στην κοινωνία, πρέπει να αναγνωρίζομαι από τους άλλους. Πρέπει δηλαδή από όλους να γίνεται εμφανής η ταυτότητά μου. Η ταυτότητά μου είναι διαφορετική σε κάθε είδος υπόστασής μου. Je suis que j’ ai, είμαι ό,τι έχω, λέει ο Sartre. Και αυτή είναι η αισθητή ταυτότητά μου. Είμαι δηλαδή όχι μόνο ό,τι περικλείεται μέσα στο δέρμα μου, αλλά και ο βηματοδότης που έχω βάλει και τα τεχνητά δόντια μου, και τα ρούχα μου και το σπίτι μου κλπ. Αντίστοιχα, η κοινωνική ταυτότητά μου είναι “είμαι ό,τι θέλω”. Και τώρα, νόμος προαποφασισμένος από το σύνολο της κοινωνίας μπορεί να επιτρέπει στο κράτος υπό όρους να μαθαίνει περισσότερα στοιχεία για μένα, όπως τα περιουσιακά μου στοιχεία κλπ. Όχι βέβαια τις σκέψεις και την κρίση μου. Μόνο με τέτοια δεδομένα διαθέσιμα για τους άλλους, μπορώ να πάρω εγώ εύλογες αποφάσεις μου αν θα επιδιώξω το 2 ή το 6 του καθηγητή.
Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com
Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 14 Απριλίου 2022.
Η ιστορία που διδάχθηκα στη μέση εκπαίδευση ήταν ένα χρονικό των ποικίλων αρχόντων, βασιλιάδων, ηγετών γενικά. Κάποτε άρχισα να διαβάζω αποσπασματικά ιστορικά κείμενα, με επιστημονική δομή και είδα κάπως διαφορετικά την ιστορία. Επιστημονικά σημαίνει πως, με βάση κάποια δεδομένα, σχηματίζει ο ιστορικός μια υπόθεση, ένα μοντέλο, και αναζητώντας νέα δεδομένα προσπαθεί να αποδείξει αν είναι έγκυρη ή άκυρη. Τα δεδομένα που αναζητεί είναι κυρίως έγγραφα, απομνημονεύματα, χρονικά μιας εποχής, που αναδιφεί ψάχνοντας αραχνιασμένες βιβλιοθήκες, και αρχαιολογικά ευρήματα με τα οποία διασταυρώνει την εγκυρότητα των γραπτών πληροφοριών του. Το πλεονέκτημα της επιστημονικής ιστορίας είναι ότι με βάση την υπόθεση που σχηματίζει, μπορεί να προβλέψει με κάποιες πιθανότητες το μέλλον, έτσι που μπορεί αυτό να διαμορφωθεί σύμφωνα με τις επιθυμίες μας. Τέτοια μοντέλα ήταν π.χ. εκείνο του Παπαρρηγόπουλου που προσπαθεί να αποδείξει πως εμείς που ζούμε αυτή τη στιγμή είμαστε κοινό έθνος με τους προγόνους μας, τους ήρωες του Τρωικού πολέμου, τους Μίνωες κλπ. Ένα άλλο μοντέλο είναι του Κορδάτου που προσπαθεί να αποδείξει πως ό,τι συνέβηκε στον τόπο μας ήταν συνέπεια της πάλης των τάξεων. Μ΄ αυτό τον τρόπο, η ιστορία μοιάζει να έχει μια νομοτέλεια, όπως ανακαλύπτοντας τους νόμους της βαρύτητας μπορούμε να προβλέψουμε την πορεία ενός αστεροειδούς σώματος που πλησιάζει με ιλιγγιώδη ταχύτητα τη γη. Αντίθετα, η θεώρηση της ιστορίας ως χρονικού κάποιων ηγετών την θεωρεί ως μια σειρά από τυχαία, απρόβλεπτα γεγονότα που επηρεάζουν την πορεία της ιστορίας. Έτσι, η Αλεξανδρινή εποχή δημιουργήθηκε επειδή βρέθηκε μια μεγαλοφυής και φιλόδοξη στρατηγική προσωπικότητα, ο Αλέξανδρος. Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος έγινε, διότι ανήλθε στην εξουσία ένας παράφρονας ηγέτης, ο Χίτλερ. Ο σημερινός πόλεμος στην Ουκρανία γίνεται επειδή έτυχε επικεφαλής μια μεγάλης χώρας να είναι ένας άλλος παράφρονας, ο Πούτιν. Και η Τουρκία μας απειλεί επειδή επικεφαλής της είναι ένας άλλος υπερφίαλος ηγέτης, ο Ερντογάν. Αυτή η τοποθέτηση οδηγεί σε απλές σκέψεις: Αρκεί να δολοφονηθεί ο ηγέτης και η πορεία της ιστορίας αλλάζει. Αυτή τη στιγμή ο θάνατος του Πούτιν (ή του Ζελένσκι) θα φέρει ειρήνη στον κόσμο;
Ό,τι κι αν σκεφτώ, δεν μπορώ να πετάξω τη μια θέση ή την άλλη. Μου φαίνεται πως η ιστορία προχωρεί πολυδιάστατα. Τυχαία γεγονότα και ιστορική νομοτέλεια την ορίζουν άλλοτε το ένα άλλοτε το άλλο περισσότερο. Γύρω όμως από αυτή τη διαπλοκή των δύο παραγόντων οικοδομούνται άλλα. Για παράδειγμα, ένα καθεστώς που, βέβαια, δεν θέλει να αλλάξει φροντίζει για την παιδεία των πολιτών του έτσι που να πιστεύουν στην τυχαία πορεία της ιστορίας, κάνοντας όλους έτσι να θεωρούν ότι δεν φταίει αυτό το καθεστώς για οποιαδήποτε δεινά βιώνουν οι πολίτες του. Φταίνε οι άλλοι, τα λαμόγια, οι διεφθαρμένοι, οι μοχθηροί. Επιλεκτικά παρουσιάζει ορισμένα γεγονότα, ενώ επισκιάζει άλλα έτσι που να ενισχύεται η άποψή του (το κάνω μερικές φορές άθελά μου και εγώ αυτό). Από την άλλη, υπάρχουν επαΐοντες που βλέπουν τις ευθύνες των καθεστώτων. Ο John Mearsheimer π.χ. υποστηρίζει στον Economist (20.03.22) ότι η δύση έχει σημαντική ευθύνη για τον πόλεμο στην Ουκρανία. O Jack F. Matlock Jr, τ. πρέσβης των ΗΠΑ στην Σοβιετική Ένωση, γράφει ότι η Ουκρανική κρίση προκλήθηκε εσκεμμένα, ως συνέπεια της διαχρονικά λανθασμένης, όπως λέει, νατοϊκής – αμερικανικής πολιτικής έναντι της μετασοβιετικής Ρωσίας. Προβλέψιμη ήταν η κρίση, ισχυρίζεται και ο συνταγματάρχης στρατού των ΗΠΑ Douglas McGregor, επισημαίνοντας μάλιστα πως την είχε προβλέψει από πολλά χρόνια ο A. Kissinger.
Τους δύο παράγοντες διέκρινε ήδη ο Αριστοτέλης. Παραδέχθηκε για παράδειγμα ότι η κοινοκτημοσύνη, που υποστήριζε ο δάσκαλός του ο Πλάτων, μπορεί πραγματικά να μειώνει τις αντιθέσεις και τις συγκρούσεις. Όμως την απορρίπτει όχι μόνο διότι τη θεωρεί αναποτελεσματική, αφού καθένας επαφίεται στους άλλους να κάνουν τη δουλειά, αλλά και διότι θεωρεί σημαντική την επίδραση των “μοχθηρών” για τους οποίους το καθεστώς δεν μπορεί να κάνει άλλο από το να τους περιορίσει εφαρμόζοντας λιγότερη ή περισσότερη βία. Τύχη λοιπόν ή νομοτέλεια; Προσωπικά ρέπω να παρουσιάζω τη λιγότερο δημοφιλή στάση, αλλά, φυσικά, δεν είμαι καθόλου βέβαιος για την ορθότητα των απόψεών μου.
Χωρίς να είμαι ιστορικός, προσπαθώ να παρουσιάσω ένα πολύ γενικό, αλλά διαδεδομένο, μοντέλο που θα μπορούσε να απασχολήσει τους ιστορικούς: Τους ταλαντωτές χάλασης του Van der Pol. Οι ταλαντώσεις τους έχουν ρυθμικότητα όπως η απλούστατη ημιτονοειδής ταλάντωση, αλλά διαφέρουν από αυτή κατά το ότι έχουν δύο διαφορετικές ασύμμετρες φάσεις και στη μια από αυτές επηρεάζονται εύκολα επισπεύδοντας την ταλάντωση από τυχαία ερεθίσματα. Το μοντέλο έχει ισχύ στο φυσικό κόσμο, στο βιολογικό, στον ψυχολογικό και στον κοινωνικό. Για παράδειγμα, κατά τον Ολλανδό επινοητή του, προτυπώνει τις περιοδικές οικονομικές κρίσεις. Προτυπώνει καλύτερα από εκείνο στο νοητό κόσμο του G.W.F.Hegel και στον αισθητό του K.Marx, που έβλεπαν την εξέλιξη όχι σαν ταλάντωση, αλλά σαν έλιξη. Μια φάση του μοντέλου αναπτύσσεται βραδέως, επειδή επικρατεί μια αρνητική ανάδραση, τόσο βραδέως που δίνει την ψευδαίσθηση της σταθερότητας, τίποτε δεν συμβαίνει. Τα αδιόρατα γεγονότα όμως αθροίζονται και όταν φθάσουν σε ένα ουδό (κατώφλι), μια κρίσιμη τιμή, απότομα, σχεδόν απρόβλεπτα, μεταπίπτουν στην επόμενη φάση, που είναι θεαματική και ταχεία, καθώς διέπεται από θετική ανάδραση, ένα είδος ανεξέλεγκτου φαύλου κύκλου. Σε έναν άλλο ουδό η ταχεία φάση σταματά και το μοντέλο μεταπίπτει σε ανερέθιστη περίοδο, στη διάρκεια της οποίας κανένα ερέθισμα δεν μπορεί να το διεγείρει. Βαθμιαία, στη βραδεία φάση που ακολουθεί, η ανερέθιστη περίοδος γίνεται διεγέρσιμη. Ο ταλαντωτής μπορεί τότε να διεγερθεί τυχαία, εμφάνιση μιας προσωπικότητας. Αν δεν συμβεί κάτι τέτοιο, απλώς με την πάροδο του χρόνου, θα έλθει η αυτόματη αυτοδιέγερσή του. Στην πολιτική είναι δυνατό να προληφθεί η τυχαία εξέλιξη με προγραμματισμένες αλλαγές, όπως είναι οι περιοδικές εκλογές κ.ά., πριν φθάσει στο σημείο της ανεξέλεγκτης θετικής ανατροφοδότησης. Όταν ωριμάσει η κοινωνία, θα γίνει αναστάτωση. Στατιστικά σε μεγάλο πλήθος πάντοτε υπάρχουν άτομα με ηγετικές ικανότητες, άλλοτε μεγαλύτερες άλλοτε μικρότερες. Αυτοί ηγούνται. Στην αναμπουμπούλα που ακολουθεί, θα γίνουν φρικτά πράγματα, σαν κι αυτά που βλέπομε στα κανάλια στην Ουκρανία. σαν κι αυτά που μας έκαναν οι Τούρκοι ή οι Γερμανοί, σαν κι αυτά που εμείς κάναμε στους Τούρκους και σε ποικίλες μειονότητες, αλλά δεν τα μαθαίνομε αν δεν ψάξουμε γι΄ αυτά. Και θα τελειώσει είτε με επικράτηση μιας επανάστασης ή στην κατάπνιξή της, οπότε θα ακολουθήσει χειρότερο αυταρχικό καθεστώς, οπωσδήποτε όμως ποιοτική μεταβολή.
Αυτή η δημοσίευση αναρτήθηκε στην κλειστή πλέον Πλατφόρμα Αρθρογράφου Huffpost. Οι συνεργάτες αρθρογράφοι έχουν τον έλεγχο της δουλειάς τους και αναρτούσαν δημοσιεύσεις ελεύθερα στον ιστότοπό μας. Εάν θεωρείτε πως πρέπει να επισημάνετε αυτήν την καταχώριση ως καταχρηστική,στείλτε μας ένα e-mail.
O Τζον Γουίλκς Μπουθ δολοφονεί τον πρόεδρο Λίνκολν στις 14 Απριλίου 1865
BETTMANN VIA GETTY IMAGES
Ο J. W. Booth (Τζον Γουίλκς Μπουθ), δολοφόνος του A. Lincoln (Αβραάμ Λίνκολν) (14.04.1865), έγραφε στο ημερολόγιό του:”Με όλους εναντίον μου, βρίσκομαι εδώ σε απόγνωση. Και γιατί; Γιατί έκανα αυτό για το οποίο οΒρούτοςτιμήθηκε και για το οποίο ο Τέλλος έγινε Ήρωας. Και όμως εγώ, για το ότι σκότωσα ένα μεγαλύτερο τύραννο από όσους γνώρισαν ποτέ οι παραπάνω, θεωρούμαι ένας κοινός φονιάς.”
Εύλογα, προβάλλει το ερώτημα του Μπουθ. Σε τι διαφέρει ένας τυραννοκτόνος από ένα φονιά; Παράλληλα, σε τι διαφέρει ένας τύραννος από έναν αμείλικτο ηγέτη που προσπαθεί να ξεριζώσει μια κατεστημένη αδικία; Και, φυσικά, πόσο αληθινή είναι η ιστορία που περιγράφει τα γεγονότα και πόσο μύθος, περίπου σαν τον Κοντορεβυθούλη και το Δράκο;
Remaining Time-0:00
Fullscreen
Mute
Θα αρχίσω από την αξιοπιστία των αφηγήσεων. Ακόμη και για γεγονότα που εκτυλίσσονται μπροστά στα μάτια μας, ποτέ δεν έχομε πλήρη αντίληψη. Εξαρτώνται οι εντυπώσεις μας από τη γωνιά που τα είδαμε, αλλά και από τις προκαταλήψεις μας. Πολύ περισσότερο, βέβαια, αν δεν είμαστε αυτόπτες, αλλά τα μάθαμε από άλλους. Γι΄ αυτό τα δικαστήρια δεν αρκούνται στις καταθέσεις των μαρτύρων, αλλά τις διασταυρώνουν με απτά τεκμήρια. Ένα πασίγνωστο γεγονός.
Στις 11 Σεπτεμβρίου 2001 αεροπλάνα οδηγούμενα από φανατικούς εξτρεμιστές μετά από αεροπειρατεία, έπεσαν πάνω στους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης αυτοκτονώντας, αλλά και προκαλώντας το θάνατο χιλιάδων αθώων, άμαχων πολιτών. Ο θεωρούμενος υπεύθυνος, ο Οσάμα Μπιν Λάντεν εκτελέσθηκε από το επίσημο Αμερικανικό κράτος χωρίς να δικαστεί, όπου θα αποδεικνυόταν, όσο γίνεται πιο αξιόπιστα, η ενοχή του.
Οι πιλότοι που έφεραν την καταστροφή χαρακτηρίστηκαν ως απαίσιοι άμεσοι δολοφόνοι χιλιάδων αθώων ανθρώπων. Από την πλευρά πολλών μουσουλμάνων όμως θεωρήθηκαν σπουδαίοι ήρωες, αφού μάλιστα πλήρωσαν οικειοθελώς τη, ”μεγαλειώδη” γι΄ αυτούς, πράξη τους με τη ζωή τους. Ενισχύοντας το συνωμοσιολογικό μυστήριο. αναφέρεται ανάμειξη του Σιωνισμού, καθώς, ισχυρίζονται κάποιοι, στους Δίδυμους Πύργους δεν είχαν πάει εκείνη τη μέρα όσοι Εβραίοι εργάζονταν εκεί.
Πόσο αξιόπιστα σας φαίνονταν όλα αυτά; Αν υπάρχει αναξιοπιστία ως προς την επίσημη εκδοχή γεγονότων που έγιναν μπροστά στα μάτια μας, αφού τα βλέπαμε στην τηλεόραση όσο εξελίσσονταν, πόσο αξιόπιστα είναι τα θρυλούμενα ηρωικά κατορθώματα; Τόσο διαδεδομένες απόψεις, από την άλλη, όση άλως αναξιοπιστίας και αν τις περιβάλλει, έχουν κάποιο αληθινό πυρήνα.
Στον Τρωικό Πόλεμο, ”ήρωες” Έλληνες νίκησαν τους Τρώες που μας είχαν προσβάλλει κλέβοντάς μας την ωραιότερη γυναίκα του κόσμου και έκαψαν συθέμελα μια πολιτισμένη πολιτεία. Παραμύθι θεωρούνταν ως πριν από 150 χρόνια, όταν ο Ερρίκος Σλήμαν, ερασιτέχνης αρχαιολόγος, αποκάλυψε ερείπια που ταίριαζαν με τις περιγραφές του Ομήρου για το μεγάλο έπος.
Με βάση όμως τον πυρήνα αλήθειας που αναφέρθηκε και την άλω μυθοπλασίας, έρχομαι να συζητήσω το ηθικό πρόβλημα: Πόσο ήρωες και πόσο φονιάδες είναι οι θρύλοι των περιγραφών; Ήδη αναφέρθηκε ένα κριτήριο. Όταν ο φονιάς εκτελεί την πράξη του με αντίτιμο την ίδια τη ζωή του, έχει στοιχεία ηρωισμού.
Μ΄ αυτή την έννοια ήρωες ήταν οι Ιάπωνες καμικάζι που έπεφταν με τα αεροπλάνα τους πάνω στα Αμερικανικά αεροπλανοφόρα για να τα καταστρέψουν στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου.
Ήρωες βέβαια και στο Μεσολόγγι και στο Αρκάδι με τα ολοκαυτώματα που προκάλεσαν οι πολιορκημένοι όταν εισέβαλαν οι Τούρκοι.
Ήρωας και ο Σαμψών που προκάλεσε το θάνατο σε άοπλους Φιλισταίους κλονίζοντας με τη δύναμή του τις κολώνες που στήριζαν το ναό και φωνάζοντας, λέγεται, ”αποθανέτω η ψυχή μου μετά των αλλοφύλων”.
Και ασφαλώς ήρωες οι Αρμόδιος και Αριστογείτων που σκότωσαν τον Τύραννο Ίππαρχο, γιο του Πεισιστράτου, αν και τα κίνητρα του φόνου δεν φαίνεται να ήταν πολύ σαφή, αφού παρεμβαλλόταν και μια περίεργη ερωτοδουλειά.
Κι έτσι η ηρωική πράξη θεμελιώνεται με την εθελούσια προσφορά της ίδιας της ζωής του τελεστή της για το σκοπό της πράξης του.
Ο J. F. Kennedy (Τζον Φιτζέραλντ «Τζακ» Κέννεντι) είχε πει προφητικά πριν από τη δολοφονία του, πως”αν κάποιος είναι πρόθυμος να ανταλλάξει τη ζωή του με τη ζωή μου, καμιά δύναμη δεν μπορεί να τον σταματήσει”.
Έρχεται λοιπόν τώρα να προβληθεί το άλλο στοιχείο της ηρωικής πράξης, ο σκοπός της. Όποιος σκοτώνει τον άλλον σε μια μονομαχία ή και στήνοντάς του καρτέρι, είναι καθαρά φονιάς, όχι ήρωας. Ήρωας γίνεται αν ο φόνος εξυπηρετεί τα συμφέροντα μιας μεγάλης μερίδας ανθρώπων. Ο Κολοκοτρώνης ήταν ένας από τους μεγαλύτερους ήρωες της Επανάστασής μας, ίσως ο μεγαλύτερος. Για τους Τούρκους όμως, ήταν βέβαια ένας απαίσιος σφαγέας, αφού, συνομολόγησε με τους Τούρκους, στην πλειονότητά τους αμάχους, της Τριπολιτσάς να φύγουν ανενόχλητοι και έπειτα άφησε τους ανθρώπους του να τους σφάξουν και να τους ληστέψουν.
Όμως ο στρατηγός δεν είχε ουσιαστικά άλλη λύση. Τι θα έκαναν, πού θα πήγαιναν οι Τούρκοι φεύγοντας από την πόλη όπου είχαν γεννηθεί; Δεν διέθετε ελεύθερο κράτος για να έχει ένα στρατόπεδο να τους συγκεντρώσει αιχμαλώτους. Οι αντάρτες, όπως ήταν οι κλέφτες και αρματολοί στην Επανάσταση, δεν έχουν την πολυτέλεια να διατηρούν αιχμαλώτους. Αυτή είναι μια από τις αιτίες της αγριότητας που συνοδεύει μια επανάσταση και έναν εμφύλιο πόλεμο.Οι φονικές δραστηριότητες των μεγάλων ηρώων της παράδοσής μας οδήγησαν στο γεγονός πως εμείς, ένας λαός αρκετών εκατομμυρίων, τώρα ζούμε ελεύθεροι.
Για να επιστρέψουμε στον Λίνκολν, αυτός πέτυχε την ελευθερία ενός λαού. Όχι όμως της πλειοψηφίας που ήταν οι λευκοί, αλλά της άδικης μεταχείρισης της μειονότητας των μαύρων. Και αυτό με έναν πολυετή εμφύλιο πόλεμο, με όλες τις αγριότητες των εμφυλίων. Και έρχεται το Δίκαιο που οι περισσότεροι, θεωρητικά τουλάχιστον, δεχόμαστε πως σημαίνει πως όλοι πρέπει να ενεργούν υποχρεωτικά όπως βούλεται η πλειοψηφία, αλλά μεαπόλυτο σεβασμό κάποιων δικαιωμάτων της μειοψηφίας, που στηρίζονται στην ανθρώπινη, κοινωνική, φύση τους.
Από τα πρότυπα του Μπουθ, ο Βρούτος, δολοφόνος του Καίσαρα, δεν θεωρήθηκε ποτέ ήρωας. Και ο W. Tell (Γουλιέλμος Τέλλος)είναι ένας μάλλον μυθικός ήρωας που σκότωσε τον Αυστριακό τύραννο, άλλο αμφισβητούμενο πρόσωπο, και ξεκίνησε την ελευθερία της Ελβετίας.
Τελικά, ο χαρακτηρισμός κάποιου ως ήρωα ή φονιά είναι υπόθεση εκείνων που τον διατηρούν στη μνήμη τους μάλλον παρά συμπέρασμα που προκύπτει από αντικειμενική διασταύρωση ιστορικών μαρτύρων και αρχαιολογικών ερευνών. Οι χαρακτηρισμοί είναι στοιχεία δημοσιογραφικής, όχι ιστορικής, έρευνας, περιγραφή ενός χρονικού, όχι μιας ιστορίας. Ο αναγνώστης έχει ευθύνη, να ξεχωρίσει τα δύο, για να καταλήξει στο δικό του συμπέρασμα. Θα είναι βέβαια μια προκατάληψη, αλλά δική του και όχι φυτεμένη μέσα του από άλλους.
***
Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.co
Δημήτρης Α. Σιδερής 