ΟΥΔΕΝ ΚΑΚΟΝ ΑΜΙΓΕΣ ΑΓΑΘΟΥ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 24 Μαρτίου 2020

Μέσα στο κάθε τι ενυπάρχει λανθάνον και το αντίθετό του. Σε κάθε θέση ενυπάρχει αντίθεση. Προτάθηκε πρώτα από τον Αριστοτέλη και καθιερώθηκε από τους Hegel και Marx. Οι άνθρωποι έχομε μοναδικά τη δυνατότητα να σχηματίζουμε εξαρτημένα αντανακλαστικά όχι μόνο στη βάση των φυσικών, όπως τα λοιπά θερμόαιμα ζώα, αλλά και δευτεροβάθμια, στη βάση προσχηματισμένων πρωτοβάθμιων εξαρτημένων. Χάρη σ΄ αυτά, έχομε όχι μόνο γνώση, αλλά και συνείδηση, όχι μόνο βούληση, αλλά και υποσυνείδητες απωθημένες τάσεις, όπως έδειξε ο S.Freud. Χάρη σ΄ αυτά μπορούμε να γνωρίζουμε, πως δεν γνωρίζομε παρά μόνον ότι δεν γνωρίζομε (ἕν οἶδα, ὅτι οὐδέν οἶδα), να επιθυμούμε κάτι που δεν θέλομε, να χαιρόμαστε για κάτι για το οποίο θλιβόμαστε, όπως οι μάντεις χαίρονταν όταν έβγαιναν αληθινές οι προβλέψεις τους, ακόμη και όταν αυτές ήταν ένας όλεθρος. Τίποτε το απόλυτο δεν υπάρχει, εκτός από το απόλυτο μηδέν, που δεν είναι δυνατό να επιτευχθεί.

Βιώνομε μια πρωτόγνωρη για την εποχή μας πανδημία. Καλά, είναι δυνατό να δει κανείς κάτι αγαθό στα πλαίσια τέτοιου κακού; Δεν είναι απόλυτο κακό μια πανδημία;

Πολλοί θεωρούν, συχνά ανομολόγητα, ότι το μεγάλο Ένα κακό στην ανθρωπότητα είναι ο υπερπληθυσμός. Ο φόβος του υπερπληθυσμού, που θα έφθανε στο σημείο να μην μπορεί να συντηρηθεί από τα παραγόμενα αγαθά και θα οδηγούσε σε αφανισμό την ανθρωπότητα υπάρχει από την αρχαιότητα. Τεκμηριώθηκε επιστημονικά με διατύπωση φυσικών νόμων από τον T.R.Malthus το 1798. Ο πληθυσμός αυξάνεται γεωμετρικά όταν υπάρχει αφθονία, ενώ η παραγωγή αγαθών αριθμητικά. Επομένως κάποια στιγμή τα αγαθά δεν θα επαρκούν για να συντηρήσουν το πλήθος, οπότε θα επιζήσουν μόνον οι ισχυρότεροι. Η εξέλιξη ως σήμερα τον διέψευσε. Ποτέ άλλοτε ο πλανήτης μας δεν κατοικούνταν από τόσο πληθυσμό, και ποτέ άλλοτε δεν υπήρχε τέτοια αφθονία αγαθών πάνω στη γη. Η μάνα μας, η Γαία, παράγει ανάλογα με το πλήθος των ανθρώπων που την κατοικούν. Κι όμως, ο κίνδυνος του υπερπληθυσμού υπάρχει, αλλά με άλλη μορφή. Ένας άνθρωπος πεθαίνει αν δεν εισάγει χρήσιμες τροφές, όπως σε μια σιτοδεία, αλλά και όταν δεν μπορεί να αποβάλλει τα απόβλητα, όπως σε έναν ειλεό. Και ο υπερπληθυσμός σήμερα κινδυνεύει όχι από έλλειψη των αναγκαίων, αλλά από υπερπλήρωση του περιβάλλοντος με τα απόβλητα που δεν προλαβαίνουν να ανακυκλωθούν. Ο πλανήτης δηλητηριάζεται από τα απορρίμματά μας, πλαστικά, διοξείδιο του άνθρακα και πολλά άλλα. Υπολογίζεται με αρκετή βεβαιότητα ότι σε 2-3 γενιές η δηλητηρίαση του περιβάλλοντος θα έχει γίνει τόσο ισχυρή και αναπαραγόμενη, που δεν θα είναι αναστρέψιμη. Έτσι κι αλλιώς ο υπερπληθυσμός αποτελεί ένα σοβαρό κίνδυνο. Πώς αντιμετωπίζεται;

Καθώς οι ηθικές αξίες μας μάς απαγορεύουν να σκοτώνουμε ανθρώπους, εκτός από την περίπτωση της άμυνας, μένει να περιορίσουμε τις γεννήσεις. Από την αρχαιότητα αυτός ο τρόπος χρησιμοποιήθηκε με ποικίλα μέσα. Δεν υπήρχαν τότε τα γνωστά μας σήμερα αντισυλληπτικά, οπότε κρατούσαν τους νέους σε στρατόπεδα, για να τους κάνουν πολεμιστές και συγχρόνως να στραφούν στην ομοφυλοφιλία, που τους ικανοποιούσε την ανάγκη για γενετήσια ηδονή, χωρίς να παράγει απογόνους. Ο υποχρεωτικός περιορισμός των γεννήσεων, με ποινές, εφαρμόσθηκε με σύγχρονους τρόπους στην Κίνα, που πραγματικά μείωσε έτσι την αναπαραγωγή των ανθρώπων. Πέρα από τις όποιες ηθικές αντιρρήσεις που μπορούν να υπάρχουν, αυτό σήμανε αλλαγή της δημογραφίας με κυριάρχηση στην κοινωνία των γερόντων που είναι ανίκανοι να εργασθούν και να συνεισφέρουν στην κοινωνία όσο οι νέοι, ενώ έχουν αυξημένες ανάγκες. Η κοινωνία γερνάει και εξασθενεί.

Άλλος τρόπος που μειώνει τον πληθυσμό είναι οι πόλεμοι. Σ΄ αυτούς προσπαθούμε να σκοτώνουμε τους ανεπιθύμητους για να επιβιώσουμε εμείς. Ηθικά στηρίζεται στο ότι και οι δυο αντίπαλες ομάδες βρίσκονται σε άμυνα. Σκοτώνει καθένας επειδή ο απέναντι τον απειλεί και η απειλή είναι παρούσα και, για τον καθένα, άδικη. Αν δεν σκοτώσεις στον πόλεμο τον αντίπαλο, ο φόνος δεν αποσοβείται, απλώς αλλάζει το θύμα. Η έναρξη του πολέμου όμως δεν έχει ηθική δικαιολογία. Στους δύο παγκόσμιους πολέμους σκοτώθηκαν άμεσα ή έμμεσα τεράστιος αριθμός ατόμων, ενώ έφερε πολλών ειδών συμφορές σε όσους επέζησαν. Οι πόλεμοι όμως έχουν το μειονέκτημα ότι εξοντώνουν κατεξοχήν τους νέους ανθρώπους. Το μειονέκτημα του περιορισμού των γεννήσεων υπάρχει κι εδώ και μάλιστα με πιο άγριο τρόπο. Εξάλλου, με τα σημερινά μέσα, ένας παγκόσμιος πόλεμος θα χρησιμοποιήσει, σχεδόν αναπόφευκτα, πυρηνικά όπλα κι αυτό θα σημάνει ενδεχομένως αφανισμό όλης της ανθρωπότητας, αν όχι και κάθε ζωής πάνω στον πλανήτη.

Ο τρίτος τρόπος είναι οι επιδημίες, όπως η τρέχουσα. Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η μεταλλαγή που γέννησε τον ιό σχετίζεται με τη δηλητηρίαση της γης. Οπωσδήποτε όμως ο συνωστισμός των ανθρώπων συμβάλλει στην εξάπλωση των πανδημιών.  Έχουν τουλάχιστον δύο “καλά”. Πρώτον εξοντώνουν κατά προτίμηση τους ηλικιωμένους και χρόνια πάσχοντες, που είναι αντιπαραγωγικοί και η συντήρησή τους κοστίζει πολύ κοινωνικά. Και δεύτερο, δεν έχομε ευθύνη. Είναι ο πιο φυσικός τρόπος για τη μείωση του υπερπληθυσμού. Υπάρχει όμως και ένα τρίτο “καλό”. “Μαζικά κινήματα μπορούν να γεννηθούν και να αναπτυχθούν χωρίς την πίστη σ΄ ένα θεό, ποτέ όμως χωρίς την πίστη σ΄ ένα θανάσιμα μισούμενο διάβολο” (Δ.Σουλιώτης). Σε μια πανδημία σαν την παρούσα, ο “διάβολος” δεν είναι κάποια άλλη ανθρώπινη ομάδα, αλλά κάποιος μισούμενος από ολόκληρη την ανθρωπότητα. Εξοντώνονται κοινωνικά άχρηστα και δαπανηρά άτομα με φυσικά, όχι φασιστικά, κριτήρια. Για πρώτη φορά, όλα τα έθνη υπακούν εκούσια στην ίδια αρχή, στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Για πρώτη φορά μπορούμε να διανοηθούμε ότι όλα τα έθνη θα κατανοήσουν ότι υπάρχουν τομείς στους οποίους όλοι μπορούμε να εμπιστευθούμε μια Παγκόσμια Αρχή, ως την ολιγότερο επιβλαβή για το σύνολο. Ο ΟΗΕ δεν το πέτυχε, αλλά αυτή η εξειδικευμένη υπηρεσία του τα κατάφερε. Είχε ως τώρα σημαντικές επιτυχίες, αν και δεν προβλήθηκαν όσο έπρεπε. Περιλαμβάνουν την εξάλειψη της ευλογιάς, την αντιμετώπιση των μεταδοτικών ασθενειών κυρίως του AIDS (HIV), του ιού της Έμπολα, της ελονοσίας και της φυματίωσης, τον περιορισμό των επιπτώσεων των μη μεταδοτικών ασθενειών, τη σεξουαλική υγεία και την αναπαραγωγή, την ανάπτυξη και τη γήρανση, την υγιεινή διατροφή και την ασφάλεια των τροφίμων. Αξιόλογο είναι ότι ο επικεφαλής του Π.Ο.Υ. μπορεί να προέρχεται από οποιοδήποτε έθνος, καταρρίπτοντας την προκατάληψη υπέρ της λευκής φυλής. Αυτή τη στιγμή είναι ο Αιθίοπας Tedros Adhanom Ghebreyesus, πρώην υπουργός Υγείας στην πατρίδα του και γνωστός για πρωτοπόρες μεθόδους στην αντιμετώπιση της

ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ -ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 27 Μαρτίου 2020.

Οι λέξεις μπερδεύονται, αλλάζουν περιεχόμενο και, από όσους  προσδοκούν ωφέλεια, γίνεται κατάχρησή τους. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για όσες συμβολίζουν έννοιες με κάποια ιερότητα, με σεβασμό δηλαδή, χωρίς λογική. Τέτοιες λέξεις έχουν σημαντική ισχύ, καθώς μπορούν να παρακινούν σε ομαδικές πράξεις. Θα εστιασθώ ιδιαίτερα σε δύο, που μοιάζουν πολύ μεταξύ τους, εθνικισμός και πατριωτισμός.

Είμαι εθνικιστής σημαίνει ότι ομολογώ ότι ανήκω σε ένα έθνος και αναγνωρίζω τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα που μου δίνει αυτή η ένταξή μου, ότι επικοινωνώ με τους ομοεθνείς μου πιο εύκολα παρά με τους ετεροεθνείς και ότι είμαι υπερήφανος για αυτή την ταυτότητά μου. Το έθνος διαφέρει από το γένος κατά το ότι το γένος ανάγεται στην καταγωγή, στην κληρονομικότητα, ενώ το έθνος στο έθος, τη συνήθεια, την παιδεία. Η διεθνής ορολογία μάλλον αυξάνει τη σύγχυση, καθώς ονομάζει nation και το έθνος και το γένος, ενώ το natio κατάγεται από το λατινικό nasco που σημαίνει γεννώ. Παρόλα αυτά διακρίνουν το ethnicity από το nationality και η σύγχυση μάλλον επιτείνεται.  Ο Ισοκράτης έβαλε τα πράγματα στη θέση τους, θεωρώντας ότι η λέξη Έλληνας αναφέρεται σε ένα έθνος: “Τὸ τῶν Ἑλλήνων ὄνομα πεποίηκε μηκέτι τοῦ γένους ἀλλὰ τῆς διανοίας δοκεῖν εἶναι καὶ μᾶλλον Ἓλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἤ τοὺς τῆς κοινῆς φύσεως μετέχοντας“. Ο πατριωτισμός σημαίνει αγάπη της πατρίδας μας. Έχει τις ίδιες προδιαγραφές όπως και ο εθνικισμός, αλλά μπορεί να περιλαμβάνει όχι μόνο ομοεθνείς, αλλά και ετεροεθνείς, μετοίκους, μετανάστες, πρόσφυγες, αλλοθρήσκους, κλπ που αναγνωρίζουν κοινή πατρίδα με τους συμπατριώτες τους Έλληνες.

Παρά την ικανοποιητική, πιστεύω, σαφήνεια των παραπάνω, γίνεται κατάχρηση, ολέθρια συχνά, των παραπάνω όρων. Η κατάχρηση οφείλεται σε προκαταλήψεις που η κυριότερή τους είναι εκείνη της ανισότητας. Στο φυσικό, αντικειμενικό, αισθητό, κόσμο υπάρχει απόλυτη ανομοιογένεια, αλλά όχι ανισότητα. Ο υποκειμενικός, νοητός κόσμος δεν επιδέχεται καν σύγκριση του ενός με του άλλου, διότι είναι άβατος του καθενός για όλους τους άλλους. Η ετερογένεια αποκτά τη δυνατότητα για ισότητα ή ανισότητα μόνο στα πλαίσια του κοινωνικoύ κόσμου, όπου π.χ. ένας ισχυρότερος είναι ανώτερος από έναν άλλον ασθενέστερο ως προς την ισχύ τους, ενώ μπορεί ο ίδιος να είναι κατώτερος ως προς την ωραιότητά του ή ως προς την ευφυΐα του. Και αυτή η ανισότητα έχει σημασία, διότι η κοινωνία απαρτίζεται από ρόλους που κάποιοι είναι υποχρεωτικά εξαρτώμενοι από άλλους. Αυτό δε σημαίνει ότι όλοι είναι εξαρτημένοι και επομένως άνισοι. Αίρεται η κοινωνική ανισότητα αν υπάρχει αλληλεξάρτηση ή εναλλαγή όλων σε ρόλους με εξάρτηση. Δεν αντικαθίσταται όμως από ισότητα με ομοιομορφία, αλλά από ισοδυναμία.

Η κατάχρηση ως προς το έθνος σημαίνει όχι μόνο ότι είμαι υπερήφανος που ανήκω στο έθνος μου, αλλά και ότι θεωρώ πως το έθνος μου είναι ανώτερο από τα άλλα έθνη. Βεβαίως, κανένα έθνος δεν είναι ανώτερο από τα άλλα. Τα έθνη όλα είναι ισοδύναμα. Καθένα μπορεί να είναι ανώτερο από τα άλλα σε ένα τομέα, αλλά κατώτερο από τα άλλα σε άλλον. Η πίστη  ότι το έθνος μου είναι ανώτερο από τα άλλα (εθνικοφροσύνη με ποικίλες παραλλαγές, όπως φασισμός και ναζισμός) σημαίνει ότι αναγνωρίζω ανισότητα μεταξύ των εθνών και, επομένως, επειδή δεν μπορώ να είμαι ανώτερος σε όλα, σε κάποια είμαι κατώτερος από τα άλλα. Και εγώ δεν δέχομαι ότι το έθνος μου είναι κατώτερο (ούτε ανώτερο) από κανένα άλλο. Είναι μόνο διαφορετικό. Κάθε μη υγιής εθνικόφρονας (για παράδειγμα φασίστας, ναζιστής) θεωρεί ότι το έθνος του είναι ανώτερο από τα άλλα, αλλά επειδή μπορεί να το αμιλλάται κάποιο άλλο, προσπαθεί να το εξουδετερώσει, υιοθετώντας μια επιθετική βίαιη στάση. Ο φασισμός στηρίζεται στο έθνος, που μπορεί να είναι και πολυφυλετικό (π.χ. ΗΠΑ), ενώ ο ναζισμός στη φυλή, στο γένος δηλαδή, που είναι κληρονομικό και επιδιώκει την εξόντωση των υπόλοιπων (θεωρούμενων κατώτερων) φυλών. Και, φυσικά, απαγορεύει τη μίξη με άλλες φυλές για να διατηρηθεί η καθαρότητα της (ανώτερης, πιστεύει) φυλής του.

Γνήσιο πατριωτισμό εξέφραζε το πρώτο Σύνταγμα της Ελλάδας του 1822: “Όσοι έξωθεν ελθόντες, κατοικήσωσιν, ή παροικήσωσιν εις την επικράτειαν της Ελλάδος, εισίν όμοιοι με τους αυτόχθονας κατοίκους ενώπιον των Νόμων. Η Διοίκησις θέλει φροντίσει να εκδώση προσεχώς Νόμον περί Πολιτογραφήσεως των ξένων, όσοι έχουσι την επιθυμίαν να γίνωσιν Έλληνες“. Αναρωτιέμαι, πόσο Έλληνες, όσο εκείνοι οι επαναστάτες πρόγονοί μας τουλάχιστον, είναι εκείνοι που αρνούνται να πολιτογραφήσουν ως Έλληνες τους έξωθεν ελθόντες, για να κατοικήσουν ή παροικήσουν στην Ελληνική επικράτεια, αν έχουν την επιθυμία να γίνουν Έλληνες;

Όχι, είναι και αυτοί Έλληνες. Το έχουν αυτό το δικαίωμα, αν πληρούν τους όρους που προδιαγράφηκαν παραπάνω. Βρίσκονται όμως σε βαριά πλάνη, σε βαριά προκατάληψη, που τους εμποδίζει να δουν την αλήθεια. Η συμπεριφοράς μας είναι απόλυτα εξαρτημένη από την παιδεία μας και όχι από την κληρονομικότητά μας. Κληρονομικά, το είπαμε ήδη έχομε απεριόριστες διαφορές ο ένας από τον άλλο. Φανταστείτε όμως δυο δίδυμα παιδιά, το ένα γεννημένο με κληρονομικές προδιαγραφές να γίνει μυώδες, το άλλο μάλλον εξασθενημένο. Αν οι γονείς και το περιβάλλον τους τούς δώσουν κατά το δυνατό την ίδια γυμναστική παιδεία, ο πρώτος θα πετυχαίνει τους στόχους του και θα γίνει ένας αισιόδοξος άνθρωπος. Ο δεύτερος με τις ίδιες προκλήσεις προγύμνασης, θα αποτυχαίνει και θα γίνει απαιδιόδοξος. Αν, αντίθετα, το περιβάλλον προσαρμόζει την εκπαίδευση στα μέτρα καθενός, και τα δυο παιδιά μπορούν να γίνουν το ίδιο αισιόδοξοι. Η παιδευτική ισοπέδωση είναι το ίδιο καταστροφική όπως και η διάκριση, με βάση την οποία στα ικανότερα παιδιά δίνεται μεγαλύτερη προσοχή και έμφαση για να εκπαιδευθούν παρά στα λιγότερο ικανά. Φαύλος κύκλος. Η κοινωνία έχει ανάγκη από τη συνδρομή όλων και όχι μόνο κάποιων εκλεκτών, δηλαδή εκείνων που είναι κατάλληλοι για να συντηρούν εκείνη τη δομή της κοινωνίας που ήδη υπάρχει. Ειδικότερα η πατρίδα μας από τα μυθικά χρόνια στηρίχτηκε στους επήλυδες για να αναπτύξει τον Ελληνισμό. Ο Προμηθέας, παππούς του Έλληνα, ήταν γιος του Ιαπετού, του Ιάφεθ, γιου του Νώε δηλαδή, που ήλθε από το Αραράτ στην Ευρώπη. Ο Πέλοπας, παππούς του Αγαμέμνονα και του Μενέλαου ήταν γιος του Τάνταλου και είχε έλθει από τον Καύκασο. Ο Κάδμος, προπάππους του Οιδίποδα, είχε έλθει από τη Φοινίκη (Συρία) αναζητώντας την αδελφή του την Ευρώπη. Μια συνεχής μίξη λαών πάνω σ΄ αυτόν το μοναδικά ευλογημένο τόπο υπήρξε πάντοτε ο Ελληνισμός.

 

 

Ελλάδα ή Έλληνες;

• Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com
• Κοινή Γνώμη, 24 Μαρτίου 2020.

“Η Ελλάδα στους Έλληνες!” Φώναζε ο Ανδρέας Παπανδρέου. Περίπου όπως φωνάζει ο D.Trump για τις ΗΠΑ. Μοιάζει ταυτότητα το σύνθημα. Αναρωτιέμαι: Η Ελλάδα είχε πάντοτε πολύ ασαφή σύνορα, ξεκινώντας από τη “Μεγάλη Ελλάδα” στην Κάτω Ιταλία και τη Σικελία και φθάνοντας στη Μικρά Ασία και δεν ξέρω πού αλλού. Πάντοτε είχε όμως ένα πυρήνα: τη χερσόνησο στην οποία εκτείνεται σήμερα, με σαφέστερα σύνορα από ποτέ, την πατρίδα μας, μαζί με τα νησιά τριγύρω της, σαν ένα εθνικό κράτος. Τα τελευταία χρόνια αρχίζει να χάνεται αυτή η ιδιότητα, καθώς από κράτος-έθνος αρχίζομε να μεταπίπτουμε σε κράτος-μέλος μιας μεγάλης συνομοσπονδίας, της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ερώτημά μου λοιπόν είναι: αυτός ο γεωγραφικός πυρήνας που λέγεται Ελλάδα είναι εκείνος που διαμόρφωσε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Έλληνα ή, αντίστροφα, η λειτουργία αυτού του χώρου προέκυψε από το ιδιαίτερο αυτό είδος ανθρώπου που ονομάζονται Έλληνες; Να το πω αλλιώς. Είναι η μονιμότητα του εδάφους που έκανε τους Έλληνες ή κάποια μονιμότητα, το DNA ας πούμε, της φυλής μας που έφτιαξε αυτή τη χώρα;

Το κυριότερο από τα χαρακτηριστικά του γεωγραφικού χώρου που λέγεται Ελλάδα και τον ξεχωρίζει από άλλους είναι η αφάνταστη πολυμορφία του. Πουθενά αλλού από όσο ξέρω δεν συνωστίζονται σε τόσο στενή γεωγραφική επιφάνεια τόση μεγάλη ποικιλία εδάφους με ψηλά βουνά δίπλα σε ωραίους κάμπους και ονειρεμένα νησιά. Αυτό το ξέρομε όλοι. Τι συνέπειες μπορεί να έχει αυτή η εδαφική ανομοιογένεια στη διαμόρφωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των κατοίκων;

Διαφορετική γεωγραφική διαμόρφωση σημαίνει πρώτ΄ απ΄ όλα διαφορετική επαγγελματική ενασχόληση. Σε πολύ αδρές γραμμές οι ορεινοί είναι βοσκοί ή ληστές, οι πεδινοί είναι αγρότες, οι νησιώτες και παράλιοι είναι ναυτικοί ή πειρατές. Και όλοι αυτοί αφενός ευρισκόμενοι ο ένας δίπλα στον άλλο και αφετέρου έχοντας κοινή γλώσσα, επικοινωνούν μεταξύ τους. Και αυτή η επικοινωνία διευρύνει το πνεύμα όλων. Ο νησιώτης, όταν λέει τη λέξη δέντρο, φέρνει στο νου μου αρμυρίκια, συκιές κλπ. Ο ορεινός Έλληνας, όταν λέει τη λέξη δέντρο εννοεί έλατα, οξιές κλπ. Στον Έλληνα γενικά, για τους λόγους που είπαμε, η έννοια δέντρο περιλαμβάνει όλη αυτή την ποικιλία των δέντρων. Για το μέσο Έλληνα διαχρονικά, οι έννοιες είχαν ευρύτερο πλάτος, από εκείνο του μέσου κατοίκου άλλων περιοχών. Αυτή η ευρύτητα πνεύματος θα μπορούσε να είναι, ισχυρίζομαι, η βάση της εκπληκτικής πνευματικής ανάπτυξης των προγόνων μας συγκριτικά με εκείνους που ζούσαν σε ομοιογενείς εκτεταμένες εύφορες πεδιάδες ή ομοιογενείς ορεινούς όγκους κλπ. Σ΄ αυτή την ανάπτυξη συνέβαλε προφανώς και η θέση αυτής της γεωγραφικής οντότητας, στα σύνορα των τριών αρχαίων ηπείρων, της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής. Λόγω αυτής της θέσης όποιοι ήθελαν να μετακινηθούν από τη μια ήπειρο στην άλλη (και ήταν πάντοτε πολλοί αυτοί) αναγκαστικά σχεδόν περνούσαν από τη χώρα μας, μεταφέροντας και μπολιάζοντάς μας με τις δικές τους αντιλήψεις για τον κόσμο.

Μια άλλη συνέπεια της γεωγραφικής ανομοιογένειας της πατρίδας μας ήταν ότι σε μια εποχή, στην αρχαιότητα, όταν άκμαζαν τα μεγάλα βασίλεια της Ασίας και της Αφρικής, η Ελλάδα ήταν κλασματοποιημένη σε πόλεις-κράτη. Καλό αυτό και κακό. Πώς να διοικηθούν με τον ίδιο τρόπο η ορεινή Αρκαδία με την πεδινή Θεσσαλία και τα ποικίλα νησιά; Διαφορετικές γεωγραφικές συνθήκες σημαίνουν ανάγκη για διαφορετική διοίκηση. Το μεγάλο μειονέκτημα τέτοιας διάσπασης είναι ότι συχνά βρίσκονταν σε πόλεμο μεταξύ τους. Οι εμφύλιοι πόλεμοι ήταν ψωμοτύρι σε όλη την Ελληνική ιστορία. Επιχειρήθηκε πολλές φορές να γίνει μια κεντρική διοίκηση σε όλους τους Έλληνες. Η κεντρική διοίκηση απαιτεί κάποιου βαθμού ολοκληρωτισμό, βίαιη επιβολή κοινών νόμων σε όλους. Οι πιο βίαιοι στην κλασική αρχαιότητα ήταν οι Σπαρτιάτες. Δεν τόλμησαν και αρκέσθηκαν στην κυριαρχία τους στην Πελοπόννησο. Κυρίως, διότι αυτό θα σήμαινε να σκορπίσουν το στρατό τους σε πολλά μέρη, αλλά τότε ποιος θα φύλαγε την Σπάρτη για να μην επαναστατήσουν οι είλωτες; Μετά το Μαραθώνα και τη Σαλαμίνα ισχυρή δύναμη αναδείχθηκαν οι Αθήνες και επιχείρησαν να γίνουν ηγεμονική δύναμη όλων των Ελλήνων. Δεν το ανέχθηκαν οι Λακεδαιμόνιοι, έγινε ο Πελοποννησιακός πόλεμος και η προσπάθεια κατέληξε σε εξασθένηση όλων των Ελλήνων. Επιτυχώς το επιχείρησαν ο Φίλιππος και ο Μέγας γιος του, ο Αλέξανδρος. Η Ελλάδα επεκτάθηκε ανατολικά ως τις Ινδίες. Αυτό το σχήμα όμως δεν μπόρεσε να επιβιώσει. Μικρότερα βασίλεια υποτάχθηκαν σε αυτοκρατορίες, τη Ρωμαϊκή, Βυζαντινή, Οθωμανική.

Στην Ελληνική Επανάσταση η εδαφική πολυμορφία που αναφέραμε σήμανε πως ποτέ δεν απέκτησε ούτε αρχηγό ούτε τακτικό στρατό. Η επανάσταση έγινε από μπουλούκια κάτω από την ηγεσία ποικίλων αρχηγίσκων, αρματολών, κλεφτών, κοτζαμπάσηδων, καραβοκυραίων κλπ. Οι προσπάθειες του Κολοκοτρώνη, του Μαυροκορδάτου και άλλων να δημιουργήσουν ενιαίο κράτος με τακτικό στρατό οδήγησαν απλώς στον εμφύλιο πόλεμο που παρά λίγο να οδηγήσει την Επανάσταση σε αποτυχία και τελικά σε ένα ημιελεύθερο κράτος υπό την προστασία (προτεκτοράτο) των μεγάλων δυνάμεων. Περισσότερα, συνοπτικά και πιο τεκμηριωμένα μπορείτε να τα βρείτε στις διαλέξεις της Μαρίας Ευθυμίου στο Ίδρυμα Μποδοσάκη (διαδίκτυο).

Μόλις πριν από 1-2 γενιές ζήσαμε, τον καταστροφικό εμφύλιο πόλεμό μας. Σήμερα βλέπομε κατά κανόνα κάθε πράξη της οποιασδήποτε κυβέρνησης να είναι, κατά την αντιπολίτευση, ολέθρια, να αλλάζει η κυβέρνηση και πάλι να γίνεται αυτή η ολέθρια αρχή, κατά τη νέα αντιπολίτευση.

Η Ελλάδα απαιτεί ενίσχυση της τοπικής αυτοδιοίκησης για τους λόγους που είπαμε. Χρειάζεται όμως και ενότητα. Πώς αντιμετωπίζεται τέτοια πολυαρχία, όταν απαιτείται και ενότητα; Ένας τρόπος είναι ο ολοκληρωτισμός. Στον περασμένο αιώνα τον πέτυχε ο Ιωάννης Μεταξάς και οδήγησε στο θαύμα της αντίστασης στην εισβολή των ορδών του B.Moussolini. Είχε όμως και το θλιβερό απόηχό του που συνεχίσθηκε για δεκαετίες. «Καλὸν χωρίον ἡ τυραννὶς, ἀλλ΄ οὐκ ἒχει ἀπόβασιν» (Σόλων). Δεν έχει έξοδο η δικτατορία. Διαφορετικά, θα μπορούσε να είναι η βασιλεία, αλλά ο βασιλιάς πρέπει να έχει θεϊκές ιδιότητες. “Ὣσπερ γὰρ θεὸν ἐν ἀνθρώποις εἰκὸς εἶναι τὸν τοιοῦτον” (Αριστοτέλης), πράγμα απίθανο.

Εναλλακτική λύση για την αποδυνάμωση της πολυκέφαλης κατάστασης είναι η υποταγή της, όχι εκ των άνω αλλά, εκ των κάτω. Αυτό σημαίνει ισχυρή κεντρική διοίκηση, που όμως ανήκει εξίσου σε όλο το λαό: Δημοκρατία. Αυτή είναι το πολίτευμα στο οποίο μοναδικά εμείς οι Έλληνες έχομε παράδοση, είναι το σύστημα που στους προγόνους μας παρήγαγε τον υψηλότερο, αρμονικότερο και διαρκέστερο πολιτισμό στον κόσμο. Και ευδαιμονία στους πολίτες.

 

ΟΡΦΕΑΣ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 20 Μαρτίου 2020.

Από τους πιο μαγευτικούς μύθους. Ένα σωρό αντιφάσεις γι΄ αυτόν. Καμιά δεν μπορεί να δικαιολογήσει τον άδικο χαμό ενός άκακου τραγουδιστή. Οι πρώτοι ποιητές, Όμηρος και Ησίοδος, δεν τον αναφέρουν. Γιατί άραγε; Οι ποιητές τότε ζούσαν τραγουδώντας για να διασκεδάσουν οι άρχοντες της εποχής, όπως πολύ αργότερα ο Bach, o Mozart, και όλοι οι μεγάλοι της εποχής τους. Αν τα τραγούδια τους δεν άρεσαν στην παρέα, πώς θα επιβίωναν; Να τώρα το δικό μου σενάριο.

Θρακιώτης, ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο και είδε τους σοφούς της Αιγύπτου και των Ινδιών. Σοφός και ο ίδιος. Μουσική μεγαλοφυΐα. Και η ζωή του διχάστηκε. Αριστοκρατία και φτωχολογιά. Απόλλων και Διόνυσος. Γυναίκες και άντρες.

Διδάχτηκε τη μουσική από το Διόνυσο, το γήινο θεό της φτωχολογιάς, με τα κύμβαλα και τη φλογέρα του, ένα τόσο εύκολο και γλυκόλαλο όργανο. Όταν ήμουν παιδάκι, ο παππούς μου μού έφτιαχνε φλογέρες από καλάμι. Αργότερα όμως μυήθηκε από τον Απόλλωνα στην “ανώτερη” μουσική με τα έγχορδα. Έλεγαν μάλιστα πως ο θεός του χάρισε τη λύρα του. Αυτή τη μεταστροφή δεν του τη συγχώρησε, φαίνεται, ο άγριος θεός που πότιζε τους πιστούς του με άφθονο κρασί.

Έλαβε μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία, με τον Ιάσωνα, τον Ηρακλή, τους Διόσκουρους και όλους τους σπουδαίους ήρωες της εποχής. Δεν τον πήραν μαζί τους για να τραβάει κουπί, ήταν άλλωστε γέρος πια, αλλά για τη μουσική του. Μάγευε και ημέρευε τους ανθρώπους και τα άγρια θηρία, ενώ τα δέντρα και τα βράχια χόρευαν στο άκουσμά του. Μπορώ να φαντασθώ πως με τη μουσική του έδινε το ρυθμό στους κωπηλάτες. Έσωσε τους ναύτες από τους πειρασμούς των σειρήνων – η μουσική του ήταν πιο ελκυστική από τη δική τους. Μάγεψε και κοίμισε τους δράκους που φύλαγαν το χρυσόμαλλο δέρας.

Ερωτεύτηκε μία και μοναδική γυναίκα. Την παντρεύτηκε την Ευρυδίκη, αλλ΄ αυτή πέθανε. Απαρηγόρητος ο Ορφέας αποφάσισε να πάει στον Κάτω Κόσμο να τη φέρει πίσω. Με τη μουσική του μάγεψε το Σύμπαν. Για λίγο η όποια κίνηση στον Κάτω Κόσμο σταμάτησε. Η Τέχνη δεν κοιτάζει το ρολόι: Για λίγο, ο Τάνταλος δεν πρόσεχε πια πώς να φτάσει στο νερό, ο τροχός του Ιξίωνα ακινητοποιήθηκε, οι γύπες σταμάτησαν το μεγάλο φαγοπότι με το συκώτι του Τιτυού, οι Δαναΐδες άφησαν κάτω τα πιθάρια τους, ο Σίσυφος έπαψε να κυλά το βράχο του, ως και οι Ερινύες ένιωσαν τα μάγουλά τους να υγραίνονται από τα δάκρυα που για πρώτη φορά κύλησαν από τα μάτια τους. Οι χθόνιοι θεοί συγκινήθηκαν και αποφάσισαν να επιτρέψουν στην Ευρυδίκη να γυρίσει πίσω στο φως, αλλά με έναν όρο: Θα ακολουθούσε τον Ορφέα, που όμως δεν έπρεπε να γυρίσει να τη δει πριν επιστρέψουν στη ζωή. Αλλοίμονο! Ο μεγάλος μουσικός δεν μπόρεσε να συγκρατηθεί. Γύρισε να τη δει κι εκείνη επέστρεψε αμετάκλητα πια στον Άδη. Από κει κι έπειτα δε γύρισε να κοιτάξει γυναίκα. Πρόσεχε όμως τα αγόρια. Η δεύτερη μεταστροφή του μεγάλου τραγουδιστή.

Φαίνεται πως δεν τον συγχώρεσαν οι γυναίκες. Όχι μόνο επειδή τον ακολουθούσαν χωρίς να τους δίνει σημασία, αλλά και επειδή τους έπαιρνε τους άντρες. Κι ο Διόνυσος του κρατούσε κακία για την προσβολή, να τον εγκαταλείψει και να ακολουθήσει τον Απόλλωνα, το θεό των πολεμιστών και της αριστοκρατίας. Οι γυναίκες μέθυσαν με άφθονο κρασί που τους πρόσφερε ο Βάκχος και μεθυσμένες κατασπάραξαν τον ειρηνικό τραγουδιστή που μπορούσε να κατευνάζει όσους τον άκουγαν.

Γιατί άραγε να δολοφονηθεί με τέτοιο άγριο τρόπο ένας ειρηνικός ποιητής; Οι αρχαίοι συγγραφείς δεν δίνουν πληροφορίες. Γιατί άραγε τα βίαια καθεστώτα κυνηγούν τους καλλιτέχνες; Γιατί δολοφονήθηκε ο F.G.Lorca; Γιατί κυνηγούσαν το Θεοδωράκη οι Απριλιανοί; Γιατί διώχθηκαν ο Д.Šostakovič, ο Б.Пастернак, ο P.Picasso, ο A.Miller, ο C.Chaplin και τόσοι άλλοι. Χωρίς όπλα αυτοί δεν απειλούσαν κανένα καθεστώς. Πόση δύναμη (και απειλή) περικλείει η Τέχνη;

Ο πολιτισμός στηρίζεται στην επιβολή τάξης. Και ο κύριος ρόλος του Λόγου είναι να επιβάλλει καταπιεστική τάξη. Το συναίσθημα έχει κι αυτό τάξη, αλλά πολύ διαφορετική. Είναι η μελωδία και η αρμονία ήχων, χρωμάτων, σχημάτων, μορφών. Ο S.Freud απόδειξε την ύπαρξη κανόνων που φαίνονται παράλογοι και τους απωθεί η συνείδηση.

Η δημιουργία και συντήρηση της κοινωνίας απαιτεί Λόγο, με καταπιεστική καταστολή των επιθυμιών. Με τάξη, με εναλλαγή ζήτησης και ικανοποίησης. Το Συναίσθημα όμως αντιδρά. Βάζει τάξη, αλλά όχι καταπιεστική, με εναλλαγή απλώς διέγερσης και χαλάρωσης. Η εργασία στα πλαίσια του συναισθήματος είναι παιχνίδι, ερασιτεχνία. Δίνει χαρά στον εργαζόμενο, καθώς ικανοποιεί το δικό του σκοπό. Η δουλειά στα πλαίσια της λογικής δομής της κοινωνίας είναι “σοβαρή”, είναι επάγγελμα. Δεν του δίνει χαρά καθαυτή. Την όποια ικανοποίηση θα την πάρει, όχι δουλεύοντας, αλλά αμειβόμενος για το έργο του, καθώς ικανοποιεί το σκοπό κάποιου άλλου.

Ο Ορφέας ζει στην εποχή των ηρώων, όταν ο Ηρακλής καθαρίζει τον τόπο από θηρία και όρνια, κάνει αρδευτικά έργα στη Λέρνη και στο βασίλειο του Αυγεία, φέρνει νέες καλλιέργειες, όπως εσπεριδοειδή από τη Δύση. Ο Ιάσωνας φέρνει χρυσάφι από την Κολχίδα. Αρχίζει ο κυνηγός λαός να οργανώνεται σε αστική κοινωνία. Κρίσιμη εποχή. Ακόμη και ο Πλάτων, υμνητής του Λόγου ως ηνίοχου πάνω στο συναίσθημα και τη βούληση, αναγνωρίζει το όραμα μιας εποχής, όταν οι άνθρωποι θα μπορούν να παίζουν, να πανηγυρίζουν, να τραγουδούν και να χορεύουν. Παίζοντὰ ἐστιν διαβιωτέον τινὰς δὴ παιδιάς, θύοντα καὶ ἂδοντα καὶ ὀρχούμενον. Η μητριαρχία αρχίζει να μεταπίπτει σε πατριαρχία. Οι πρότυποι μουσικοί, Απόλλωνας και Διόνυσος αμιλλώνται. Στις ειρηνικές περιόδους υπάρχουν αντίπαλες ομάδες, αλλά και ειρηνοποιοί καλλιτέχνες που κατευνάζουν. Σε τέτοιες περιόδους όποιος δεν είναι εναντίον μας είναι μαζί μας. Ὃς οὐκ ἒστι καθ΄ ἡμῶν, ὑπὲρ ἡμῶν ἐστί. Έρχεται όμως η ώρα της κρίσης. Αυτή είναι απόλυτη, μανιχαϊστική. Ή άσπρο ή μαύρο· ή καλό ή κακό. Γκρίζο δεν υπάρχει. Τώρα, Ὁ μὴ ὢν μετ΄ ἐμοῦ κατ΄ ἐμοῦ ἐστὶ. Οι ειρηνοποιοί, οι καλλιτέχνες, είναι πιο επικίνδυνοι από τους αντιπάλους μας, καθώς κατευνάζουν τον κόσμο και μειώνουν τη δική μας επιθετικότητα και αγωνιστικότητα. Ή είναι μαζί μας ή εναντίον μας. Αλλιώς, διώκονται ως τα άκρα. Σταλινισμός ή Μακαρθισμός.

Θύμα της εποχής του ο Ορφέας. Κι όμως υπάρχει κι αυτή η λογική. Η ισόρροπη ανάπτυξη απαιτεί να άρχει όχι μια ομάδα, πλούσιων ή φτωχών, πατρικίων ή πληβείων, καπιταλιστών ή προλεταρίων, αλλά το σύνολο.

 

 

 

ΙΞΙΩΝ ΚΑΙ ΔΑΝΑΪΔΕΣ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 19 Μαρτίου 2020

Θυμόμουν τις προάλλες τον Ιξίωνα. Παραβίασε την ιερή εντολή του Δία για τη φιλοξενία. Είχε διαφορές με τον πεθερό του, τον προσκάλεσε και μόλις ήλθε αυτός, τον έριξε στην πυρά. Μαζί και με άλλα ανομήματά του, ο Δίας τον καταδίκασε στα Τάρταρα, εσαεί τιμωρία. Τον έδεσε με φίδια σ΄ ένα φλεγόμενο τροχό. Κι ακόμα σήμερα ο Ιξίων περιστρέφεται.

Η φιλοξενία όμως έχει πάντοτε κινδύνους. Έχει δύο όψεις, μια του οικοδεσπότη και μια του ξένου. Οι άγραφοι και ιεροί νόμοι διαφέρουν, υποκείμενοι σε διαφορετικές συνθήκες. Στην Ελλάδα απαγορευόταν η αιμομιξία, απαγόρευση που, μεταξύ των άλλων, ευνοούσε την ένωση διαφορετικών μικρών περιουσιών που συνεισέφερε το κάθε μέλος του ζεύγους. Στην Αίγυπτο, αντίθετα, η αιμομιξία ήταν περίπου υποχρεωτική, καθώς, μεταξύ των άλλων, εμπόδιζε τη διάσπαση των εκτεταμένων εδαφικών περιουσιών σε διαφορετικές οικογένειες. Πενήντα παλικάρια, γιοι του Αίγυπτου λοιπόν, κατά το νόμο τους, έπρεπε να παντρευτούν τις 50 εξαδέλφες τους, Ελληνίδες κόρες του Δαναού. Γι΄ αυτές, όμως, κατά το δικό τους νόμο, τέτοιος αιμομικτικός γάμος θα ήταν ασύλληπτη ιεροσυλία. Κατέφυγαν ικέτιδες στο Άργος. Ο βασιλιάς Πελασγός βρέθηκε στο δίλημμα. Άρνηση της φιλοξενίας ερχόταν σε αντίθεση με την ιερή εντολή του ξένιου Δία. Φιλοξενία σήμαινε εισβολή από τους 50 ερωτικά ντοπαρισμένους βάρβαρους Αιγύπτιους με τα όπλα τους φυσικά. Τι να αποφασίσει;

Ο Ελληνικός λαός είναι βαθύτατα δημοκρατικός, από τα πανάρχαια μυθολογικά χρόνια με τους βασιλιάδες μέχρι σήμερα. Μετά τη Χαιρώνεια, μέχρι σήμερα, η δημοκρατία έπαψε να ισχύει στην Ελλάδα. Μετά τη Χαιρώνεια, μέχρι σήμερα, οι Έλληνες έπαψαν να εμπιστεύονται τις όποιες κυβερνήσεις τους. Ξαναγυρίζω όμως στον Πελασγό. Μπροστά στο δίλημμα, έκανε δημοψήφισμα. Κι οι Αργείοι αποφάσισαν να φιλοξενήσουν τις Δαναΐδες. Αυτές δέχθηκαν να παντρευτούν τα ξαδέρφια τους, αλλά την πρώτη νύχτα του γάμου, αντί να αποκαλύψουν στους γαμπρούς τα κάλλη τους, αποκάλυψαν ένα μαχαίρι που είχαν κρυμμένο στα ρούχα τους και το έμπηξαν στην καρδιά των παλικαριών. Τέτοια φρικτή κατάχρηση της φιλοξενίας δεν μπορούσε να μείνει ατιμώρητη. Ο Δίας τις καταδίκασε στα Τάρταρα, εσαεί τιμωρία. Να γεμίζουν με νερό πιθάρια, που όμως, σαν τα Ελληνικά εθνικά Ταμεία, ήταν διάτρητα. Κι ακόμα, σήμερα, οι Δαναϊδες κουβαλούν κουβάδες νερό να γεμίσουν τα τρύπια κιούπια.

Βέβαια, σε κάθε καθολικό γεγονός, στατιστικά, υπάρχει η εξαίρεση που ξεφεύγει τον κανόνα. Μια από τις 50 αδελφές, η Υπερμήστρα, παρασυρμένη από τον έρωτα, αθέτησε τη συμφωνία να σκοτώσει το γαμπρό, το Λυγκέα. Το ζευγάρι αφομοιώθηκε πλήρως από την ντόπια κοινωνία και ο Λυγκέας έγινε τόσο σπουδαίος, που έγινε αργότερα βασιλιάς του Άργους μετά το Δαναό και άνοιξε το δρόμο στην πόλη του για τη δόξα.

Άγραφοι νόμοι διατρέχουν τον Ελληνισμό από πανάρχαια χρόνια. Η αντίσταση στους ένοπλους που θέλουν να εγκατασταθούν στον τόπο μας είναι ένας τέτοιος νόμος, με τελευταίο παράδειγμα την άρνησή μας να δεχθούμε την εισβολή των ορδών του B.Moussolini. Η αποδοχή των άοπλων, ξένων και η αφομοίωσή τους είναι ένας άλλος. Τέτοιοι ξένοι ήταν ο Δευκαλίωνας, ο Πέλοπας, ο Κάδμος, ο Λυγκέας και πλήθος άλλοι μετανάστες. Κι αυτό όχι μόνο σε όλη την έκταση της Ελλάδας, αλλά και σε κάθε πόλη. Ο Πρωταγόρας, ο Αριστοτέλης, ο Ηρόδοτος και πολλοί ακόμη άκμασαν μέτοικοι στις Αθήνες.

Και τώρα έρχομαι στα δικά μας. Υπάρχουν κάποιοι που καθόλου δεν ενοχλούνται από την παρουσία ξένων ενόπλων στον τόπο μας, ενώ ενοχλούνται από την εισβολή ρακένδυτων αμάχων που προσπαθούν να διαβούν τα σύνορά μας. Τι είναι αυτοί; “εθνομηδενιστές” ή “φασίστες”; Ούτε το ένα ούτε το άλλο! Το δίλημμα είναι τεράστιο, με ασύλληπτες επιπτώσεις για τις επόμενες γενιές. Φανταζόμαστε τον ικέτη σα ρακένδυτο ζητιάνο που ζητά έλεος, λίγο ψωμί και στέγη και, αντί γι΄αυτόν, έχομε μια ορδή από απελπισμένους, ενίοτε καλοντυμένους, φυγάδες από τον τόπο τους για να σωθούν, που απαιτούν, δεν ικετεύουν, να τους φιλοξενήσουμε, ντοπαρισμένοι από ποικίλα συμφέροντα, κάθε άλλο παρά φιλικά για μας. Και το δίλημμα υφίσταται. Την ίδια ώρα, ξένος πάνοπλος στρατός μπροστά στα σύνορά μας μάς απειλεί ανοιχτά αμφισβητώντας τα. Τι κάνομε; Η χειρότερη λύση είναι να αυτοχαρακτηρίζομε οι μεν τους δε εθνομηδενιστές ή φασίστες.

Να εμπιστευθούμε τους ηγέτες μας; Μα αυτοί, μαχόμενοι ο ένας εναντίον του άλλου, ακόμα και παρασύροντάς μας σε ολέθριο εμφύλιο πόλεμο, είναι εκείνοι που, διαρκώς εναλλασσόμενοι μεταξύ τους, μας έφεραν μπροστά στο δίλημμα. Να εμπιστευθούμε τους εταίρους μας; Μα όποια απόφαση και να πάρουμε, θα έχει δυστυχώς και σοβαρές δυσάρεστες συνέπειες, που εμείς, όχι αυτοί, θα υποστούμε. Τι μένει; Ο Πελασγός έδωσε την Ελληνική απάντηση: Δημοκρατία! Σε τέτοια ζητήματα, όπως είναι η παρουσία ένοπλων ή άοπλων ξένων στον τόπο μας, ο λαός πρέπει να πάρει την απόφαση, διότι αυτός, ο λαός, είναι εκείνος που θα πληρώσει τις όποιες συνέπειες.

Μια θετική απάντηση στο “μεταναστευτικό” πρόβλημα, θα ήταν η λύση της Υπερμήστρας: αφομοίωση των ξένων. Αυτό σημαίνει ότι έχομε προγραμματίσει με τις τελευταίες λεπτομέρειες ένα σύστημα υποδοχής. Μεταξύ άλλων, προγραμματισμένη, οικολογικά παραδεκτή (έχομε, βλέπεις και την άλλη, την πλανητική οικολογική απειλή) ανάπτυξη όπου διασταυρώνονται οι ανάγκες που έχομε, οι πόροι που διαθέτομε, και η τεχνογνωσία μας. Οι ανάγκες μας είναι μεγάλες και τις καλύπτομε σήμερα με ελεημοσύνες και δάνεια που χρεώνομε στους απογόνους μας. Οι πόροι μας είναι οι εγκαταλειμμένοι τόποι μας, ορεινά χωριά και έρημα, πολλές χιλιάδες νησιά, που γίνονται χέρσα χωρίς την ανθρώπινη παρουσία και αγάπη. Όσο για τεχνογνωσία, αφού την αποκτήσουμε με πολλές προσωπικές και εθνικές θυσίες, παράγομε καλά εκπαιδευμένους νέους που τους αφήνομε να διαρρεύσουν σε ξένους τόπους, εκεί να καρπίσουν. Αν αποδεχθούμε τη μαζική εισροή προσφύγων, αδιάφορο αν ονομάζονται μετανάστες, ψευδομετανάστες, πρόσφυγες, ψευδοπρόσφυγες κλπ, λέω αν, πρέπει να τους διασκορπίσουμε στους έρημους τόπους να τους γονιμοποιήσουν, αφού τους διαθέσουμε τα κατάλληλα εφόδια. Να καλλιεργήσουν τη γη και τη θάλασσα, να παραγάγουν βιολογική, ηλιακή, αιολική, κυματική ενέργεια, ενώ θα τους διαθέτομε τα σχολεία μας να γίνουν Έλληνες, περήφανοι κι αυτοί και τα εγγόνια τους για όσους θα νοιώθουν έτσι πολιτιστικούς προγόνους τους το Δευκαλίωνα, τον Πέλοπα, τον Κάδμο. Αν από την άλλη τους αρνηθούμε, πρέπει να βρούμε διέξοδο στο τι θα κάνουμε με τον όγκο των σωρευμένων απελπισμένων μπροστά στα σύνορά μας, που το μόνο που θα τους απομένει θα είναι να ενωθούν με τους ενόπλους που καραδοκούν την κατάλληλη στιγμή απέναντί μας.

 

 

 

Μίμηση και Πανικός

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.woedpress.com

Κοινή Γνώμη, 17 Μαρτίου 2020

Αισθητήρες του πόνου υπάρχουν άφθονοι διάσπαρτοι σε όλη την επιφάνεια του δέρματός μας, αλλά και μέσα μας. Ερεθίσματα, είτε απέξω είτε από μέσα μας, προκαλούν πόνο μόνο σε επαφή με μας. Ο πόνος είναι ταυτόχρονα αίσθημα και συναίσθημα πρότυπα δυσάρεστο. Συνδυάζεται αντανακλαστικά, χωρίς τη συμμετοχή της βούλησής μας με ποικίλες αντιδράσεις. Αυτές περιλαμβάνουν ποικίλες εκδηλώσεις του φυτικού νευρικού συστήματος, εκκρίσεις (π,χ. δάκρυα), κινήσεις, εκούσιες (μυών) ή ακούσιες (π.χ. ανατρίχιασμα), επιτάχυνση του μεταβολισμού μας, με ταχεία κατανάλωση χρήσιμων ουσιών και παραγωγή άχρηστων αποβλήτων κλπ. Όλα αυτά αυξάνουν την πιθανότητα να απομακρυνθεί το ένοχο επώδυνο ερέθισμα. Επιπλέον, τα επώδυνα εξωτερικά ερεθίσματα συμβάλλουν στην ανάπτυξη εξαρτημένων αντανακλαστικών. Βλέπομε ή ακούμε το βλαπτικό ερέθισμα πριν μας αγγίξει και αυτή η αίσθηση, μετά από λίγες επαναλήψεις μας κάνει να νοιώθουμε με τη θέα ή το άκουσμά τους το δυσάρεστο συναίσθημα του πόνου, αλλά χωρίς πόνο. Αυτό είναι ο φόβος.

Ο φόβος έχει διαβαθμίσεις. Μια αναφέρθηκε ήδη. Αν ο φόβος είναι υπαρξιακός, απειλείται δηλαδή η ύπαρξή μας από το ερέθισμα, ο φόβος γίνεται αγωνία. Η αγωνία, όπως το λέει η λέξη, συνοδεύεται από αγώνα, οργανωμένες αντιδράσεις που συνεπάγονται πάλη ή φυγή για να εξουδετερωθεί η επίδραση της απειλής. Αυτή είναι η υπερένταση, το στρες. Συνδέεται με την έκκριση ποικίλων ορμονών, αδρεναλίνης, ενδορφινών, που αφενός επιταχύνουν το μεταβολισμό, αφετέρου μειώνουν τον πόνο, ώστε ο αγώνας να γίνεται πιο αποτελεσματικός. Αν δεν υπάρχει αντιληπτό ερέθισμα, όπως όταν ο πόνος είναι εσωτερικός, η αγωνία λέγεται άγχος. Μπορεί ακόμη και να μην υπάρχει κανένα ερέθισμα, κανένας πόνος, αλλά μόνον το συναίσθημα της απειλής κατά της ύπαρξής μας. Αυτό είναι η αγχώδης νεύρωση, εξαιρετικά βασανιστική, καθώς δεν υπάρχει αντικειμενικός στόχος για να καταπολεμηθεί. Έχει όλα τα στοιχεία της αγωνίας, αλλά δεν συνδέεται με αγώνα. Ένας πόνος στο στήθος ή μια δυσκολία στην αναπνοή μπορεί να σημαίνουν απειλή για τη ζωή μας. Οι αντανακλαστικές αντιδράσεις στην αγωνία χειροτερεύουν μάλλον παρά βελτιώνουν τις προοπτικές του άγχους, όπως σε ένα έμφραγμα που απαιτεί επιβράδυνση μάλλον παρά επιτάχυνση του μεταβολισμού, χαλάρωση μάλλον παρά διέγερση. Όταν ή ένταση του φόβου αγγίξει κάποια όρια, έναν ουδό, η αντίδραση γίνεται πανικός. Τώρα, η ανταπόκρισή μας, ψυχολογική και σωματική, γίνεται με τέτοια ταχύτητα που δεν προλαβαίνει να διαμορφωθεί λογικά. Το άτομο αντιδρά εναντίον κάθε ερεθίσματος είτε βλαπτικό είναι ή ωφέλιμο. Τάχιστα εξαντλούνται τα ενεργειακά αποθέματα που δεν προλαβαίνουν να αντικατασταθούν και πλεονάζουν τα τοξικά απόβλητα που δεν προλαβαίνουν να απομακρυνθούν. Τέτοια κατάσταση οδηγεί σε αδυναμία όλων των συστημάτων μας να ανταποκριθούν στα συντονιστικά κελεύσματα του κεντρικού νευρικού μας συστήματος με συνέπεια την αναποτελεσματικότητά τους που μόλις αναφέραμε. Ο πανικός όμως δεν έχει μόνο φυσιολογική, βιολογική συνιστώσα, αλλά και ομαδική. Κι αυτό διότι οι αντιδράσεις μας, όπως είπαμε συνδέονται με την ανάπτυξη εξαρτημένων αντανακλαστικών, δηλαδή συνηθειών που έχουν αγελαία προέλευση. Στην αγελαία συμπεριφορά, επικρατούν η μίμηση μάλλον και η σύγκρουση παρά η συμπληρωματική δράση.

Ξημερώματα, καλοκαίρι 1956. Κοιμάμαι σε ένα ημιυπόγειο του σπιτιού μας στη Σύρο με τον αδελφό μου. Ξαφνικά αρχίζει να κουνιέται το κρεβάτι μου πέρα δώθε. “Σεισμός”, σκέφθηκα Κοίταξα τα ντουβάρια του σπιτιού μας, που είχαν πάχος πάνω από 60 cm. “Αν είναι να πέσει αυτό το σπίτι, θα πέσει η μισή Σύρος”, είπα μέσα μου και ηρέμησα. Ο αδελφός μου στο διπλανό κρεβάτι άνοιξε τα μάτια. “Σεισμός”, είπε και τίποτε άλλο. Σηκωθήκαμε, πήγαμε στον πάνω όροφο, όπου η ψυχραιμία του πατέρα μας κατασίγασε τους όποιους φόβους μας. Μετά από λίγες ώρες όμως άρχισαν να καταφθάνουν οι τραυματίες από τη Σαντορίνη, μαζί με τις ειδήσεις για τους τόσους νεκρούς και τις τόσες καταστροφές. Όσο περνούσε η ώρα πλήθαιναν οι αφίξεις τραυματιών και ειδήσεων. Ο κόσμος άρχισε να στήνει πρόχειρες σκηνές στο ύπαιθρο για να βγάλει τη νύχτα. Βλέποντας όλη αυτή την κινητοποίηση από όλο τον κόσμο, ένοιωσα ένα σφίξιμο στην καρδιά, τα πρώτα σημάδια του πανικού, που δεν τον είχα νοιώσει την ώρα που σειόταν το κρεβάτι μου.

Χάρη στο μηχανισμό του αγελαίου μιμητισμού, ο πανικός μεταδίδεται με πολλαπλασιαζόμενη ταχύτητα. Και τα αποτελέσματά του μπορεί να είναι ολέθρια, πιο ολέθρια και από την πραγματική απειλή. Κάποιο γεγονός μας φοβίζει. Καλώς ή κακώς. Κάποιοι αποσύρουν τα χρήματά τους από την Τράπεζα. Το γεγονός αυτό ωθεί και άλλους να τα αποσύρουν, και άλλους, κι αυτό οδηγεί σε οικονομικό πανικό, με φαύλο μιμητικό κύκλο, στην οικονομική κρίση. Ακούγεται ότι μια άγνωστη ως τώρα επιδημία διαδίδεται, μεταδιδόμενη από τον ένα στον άλλο. Αποφεύγονται οι συνωστισμοί σε κλειστούς χώρους. Μίμηση. Εξάπλωση του πανικού. Οι σουπερμάρκετ ανεπαρκούν. Οι οικονομικές δραστηριότητες αναβάλλονται. Παγκόσμια κρίση. Πώς αντιμετωπίζονται τέτοιες, κοινωνικής έκτασης πια, καταστάσεις;

Η λογική λέει, ότι ένα πραγματικό συμβάν, ο υπεύθυνος ιός π.χ. μεταδίδεται μεν πολύ εύκολα, αλλά δεν είναι πιο επικίνδυνος από την κοινή γρίπη. Ποιος ακούει όμως τέτοιο επιχείρημα, όταν όλοι τρέχουν να προφυλαχθούν, μην ξέροντας πραγματικά πώς. Αντίδοτο στον πανικό είναι η εμπιστοσύνη. Χρειάζεται κοινωνική παρέμβαση. Οι δημοκρατικές αρχές, στην ιδανική περίπτωση κληρωμένες, είναι ακατάλληλες. Έχοντας πλήρη άγνοια είναι ευεπίφορες σε τυχαίες παραινέσεις. Οι ολιγαρχικές εκλεγμένες ή μοναρχικές αρχές, είναι επίσης ακατάλληλες. Ποιος τους πιστεύει, όταν πίσω από αυτή την αναστάτωση μπορεί να κρύβονται συμφέροντα οικονομικά, εθνικά, πολιτικά, θρησκευτικά, που σ΄ αυτά στηρίζεται η εκλογή τους; Μένει ένα συλλογικό όργανο ειδημόνων, που οπωσδήποτε γνωρίζουν καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον πόσος είναι ο πραγματικός κίνδυνος και πώς αυξάνονται οι πιθανότητες να αντιμετωπισθεί. Ένα τέτοιο όργανο, όπως είναι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας για τις επιδημίες ή ένα συλλογικό όργανο σεισμολόγων (και όχι καθένας χωριστά στο γυαλί) κλπ είναι τα πιο κατάλληλα όργανα για να ενημερώσουν. Όλα τα άλλα φοβόμαστε, δικαιολογημένα ή αδικαιολόγητα, ότι είτε μας αποκρύπτουν γεγονότα (για να μη γίνει πανικός, οπότε δεν παίρνομε κατάλληλα μέτρα) είτε παρουσιάζουν ψευδή γεγονότα (για όφελος κάποιων). Προϋπόθεση είναι βέβαια ότι οι ειδήμονες που απαρτίζουν τέτοια όργανα έχουν επιλεγεί και διορισθεί αξιοκρατικά, χωρίς προκατάληψη, που π.χ. επιβάλλει ή αποκλείει κάποιους για λόγους θρησκευτικούς, πολιτικούς, οικονομικούς, καταγωγής κλπ. Όσο ευρύτερη είναι η βάση των επιλογέων τέτοιων οργάνων ειδημόνων, τόσο πιο αξιόπιστα γίνονται αυτά. “Εμείς όλοι τους διαλέξαμε”. Και τόσο πιο αποτελεσματικοί γίνονται για την καταστολή του πανικού. Αρκεί βέβαια και οι πολιτικοί μας (τους οποίους αγελαία υπακούομε) να τα αποδέχονται.

 

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΘΗΤΕΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. Καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.c0m

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 13 Φεβρουαρίου 2020.

 

Τα αγελαία ζώα έχουν απεριόριστη ελευθερία να κάνουν ό,τι θέλουν και μπορούν. Καθώς επικρατεί όμως ο νόμος του ισχυροτέρου, έχουν μηδενική ισότητα. Τα κοινωνικά ζώα, αντίθετα (μυρμήγκια, μέλισσες κλπ), έχουν μηδενική ελευθερία, κάνοντας αναγκαστικά ό,τι συμφέρει την κοινωνία τους και όχι ό,τι επιθυμούν για τον εαυτό τους. Όμως έχουν απόλυτη ισότητα, καθώς, ανεξάρτητα από το ρόλο τους που είναι αναγκαστικά στεγανός, έχουν όλα ίση πρόσβαση στις αποθήκες που δημιουργούν (π.χ. μέλι). Ο άνθρωπος έχει το προνόμιο να αποφασίζει, χωρίς εξωτερικές επεμβάσεις, πόση ελευθερία και ισότητα διαθέτει, πόσο αγελαίος και πόσο κοινωνικός είναι. Ο άνθρωπος είναι φύσει πολιτικό (όχι κοινωνικό) ζώο (Αριστοτέλης).

Στην ουτοπική κοινωνία του Πλάτωνα δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά από τις φυσικές κοινωνίες. Όπως σ΄ αυτές, ο Πλάτων αναγνωρίζει στην πολιτεία του στεγανούς διαχωρισμούς ρόλων και κοινοκτημοσύνη των αγαθών, δηλαδή πλήρη ισότητα των πολιτών (φυλάκων). Στις μέλισσες, ίση πρόσβαση στο μέλι έχουν όλα τα μέλη της κυψέλης, βασίλισσα, εργάτριες και κηφήνες. Καθώς οι κηφήνες μετά τη γονιμοποίηση της βασίλισσας δεν έχουν άλλο κοινωνικό ρόλο (δεν παράγουν μέλι), είναι κοινωνικά άχρηστοι και εκτελούνται. Στην Πολιτεία του Πλάτωνος οι κοινωνικά άχρηστοι δεν εκτελούνται – διαφορά από μια φυσική κοινωνία, αν και υπάρχει μέριμνα για έλεγχο του πληθυσμού.

Στις ανθρώπινες κοινωνίες η αναγκαστική εργασία προς όφελός της κοινωνίας είναι περιορισμένη. Αφορά στο κοινωνικό, κυρίως επαγγελματικό, ωράριο καθενός. Αυτό είναι ασήμαντο σε ανεπάγγελτους, μικρές ηλικίες, υπερήλικες, ασθενείς και άλλους. Αλλά και στους υπόλοιπους περιορίζεται περίπου στο τρίτο του χρόνου τους. Τα άλλα δύο τρίτα διατίθενται στις σωματικές ανάγκες του αισθητού Εγώ και στις επιθυμίες και σκοπούς, τη βούληση του νοητού Εγώ. Η υπεύθυνη ανάληψη κοινωνικών ρόλων προαπαιτεί παιδεία. Παιδεία είναι η διαδικασία με την οποία σχηματίζεται μια εσωτερική κλίμακα αξιών, στην οποία εντάσσει το άτομο κάθε φαινόμενο που παρατηρεί. Σε αντιδιαστολή, με την εκπαίδευση το άτομο γίνεται ικανό να κάνει κάτι που δεν μπορούσε να το κάνει προηγουμένως.

Όσο υπάρχουν τα σύγχρονα κράτη-έθνη, όπως διαμορφώθηκαν μετά τη Γαλλική Επανάσταση, οι πολίτες τους οφείλουν να έχουν ένα ελάχιστο κοινής παιδείας. Κοινή παιδεία επιβάλλει κάποιου βαθμού εξαναγκασμό. Οι ευκαιρίες είναι δύο μόνο: η υποχρεωτική εκπαίδευση για παιδιά 5-15 ετών και η υποχρεωτική θητεία των ενηλίκων. Αν και βραχύτερη από την εκπαιδευτική παιδική περίοδο η θητεία, είναι σημαντική, διότι αφορά σε ολόκληρο το 24ωρο.

Η θητεία έχει συνδεθεί παραδοσιακά με την άμυνα της πολιτείας. Οι στρατιώτες οφείλουν τότε να δώσουν ακόμη και τη ζωή τους για το συμφέρον της πατρίδας τους. Η πατρίδα έχει υποχρεωτικές ανάγκες πέρα από την άμυνα κατά εχθρών, π.χ. αντιπλημμυρικά, αρδευτικά έργα, προστασία και επέκταση δασών, έργα υγείας, εσωτερική ασφάλεια, πυρόσβεση κλπ. Καθώς παραδοσιακά από την εποχή του Τρωικού πολέμου και πιο παλιά ως πρόσφατα, οι πόλεμοι απαιτούσαν μυϊκή ισχύ και οι άνδρες έχουν κατά μέσον όρο σαφή μυϊκή υπεροχή έναντι των γυναικών, η θητεία αφορά συνήθως μόνο άνδρες. Παραπάνω όμως δόθηκε στη θητεία ένας ευρύτερος κοινωνικός, παιδευτικός, ρόλος. Θα μπορούσαν να μετέχουν σ΄ αυτήν και οι γυναίκες; Ισχυρίζομαι, ναι. Υλοποιείται επιτυχώς στο κράτος του Ισραήλ και δεν ξέρω πού αλλού. Αναφέρθηκαν ήδη κάποιοι τομείς για τους οποίους είναι χρήσιμη μια υποχρεωτική θητεία, πέρα από την άμυνα.

Οι σύγχρονοι πόλεμοι δεν περιορίζονται στο μέτωπο, όπως γινόταν ως ακόμη και τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Οι άμαχοι στα μετόπισθεν δεν έχουν επαρκή άμυνα, ενώ είναι εκτεθειμένοι στους κινδύνους του πολέμου (βομβαρδισμούς ασύλληπτης καταστροφικότητας, λιμούς και λοιμούς, ανατροπή γενικά του κοινωνικού ιστού κλπ). Απαιτείται επομένως αστική άμυνα που δεν την παρέχει ικανοποιητικά ο στρατός. Μια γυναικεία θητεία θα μπορούσε να βοηθήσει αποφασιστικά στην αστική άμυνα.

Η γυναικεία θητεία έχει βιολογικά κωλύματα, κυρίως την αποκλειστική ικανότητα της γυναίκας για κύηση και γαλουχία. Τρόπους αντιμετώπισης των κωλυμάτων μπορούμε να εμπνευσθούμε από άλλες χώρες. Ωστόσο, η «ισότητα» στις υποχρεώσεις των δύο φύλων οφείλει να αντισταθμισθεί με αντίστοιχη ισοδυναμία των δύο φύλων στις επαγγελματικές δραστηριότητες. Στον ιδιωτικό τομέα, ο εργοδότης προτιμά να προσλάβει έναν άνδρα που δεν θα απουσιάζει για λόγους κύησης μόλις αποκτήσει την αναγκαία πείρα ενώ τείνει να αμείβει τη γυναίκα με κατώτερο μισθό για τους ίδιους λόγους. Ακόμη και αν οι νόμοι επιβάλλουν στις δημόσιες υπηρεσίες να μη γίνεται διάκριση στην πρόσληψη και στις αμοιβές μεταξύ των φύλων, η διαφορά υπάρχει. Οι γυναίκες απουσιάζουν από την απόκτηση προσόντων στη διάρκεια της κύησης και γαλουχίας και επομένως υστερούν έναντι των ανδρών στις προαγωγές τους. Η ανισότητα αυτή υποτίθεται πως αντισταθμιζόταν με την απαλλαγή της γυναίκας από τη στρατιωτική θητεία, η οποία όμως μπορεί να δημιουργεί άλλες ανισότητες (για παράδειγμα, «ειδικότητα αποκτηθείσα εν τω στρατεύματι»).

Εναλλακτικός τρόπος αντιστάθμισης θα ήταν η οικονομική εξαγορά του χρόνου απουσίας από την εργασία με κατάλληλο επίδομα που πηγάζει από την ανδρική εργασία. Υπάρχουν και άλλοι τρόποι για τέτοια αντιστάθμιση που απαιτούν σοβαρή μελέτη για τον υπολογισμό τους, καθώς η γονιμότητα είναι αξία ποιοτική, ενώ η οικονομική εξαγορά έχει τιμή ποσοτική. Η ισοδυναμία του ποιοτικού με το ποσοτικό μόνο με ένα τρόπο εξασφαλίζεται, την ευρύτατη συναίνεση του συνόλου. Αυτό είναι ηθική, η βούληση της κοινωνίας. Τέτοια επιτυγχάνεται σε μια δημοκρατία. Θυμίζω ότι δημοκρατία είναι το πολίτευμα στο οποίο οι άρχοντες (δικαστές και βουλευτές, νομοθέτες που η βούλησή τους γίνεται νόμος) κληρώνονται, ενώ το πολίτευμα στο οποίο οι άρχοντες εκλέγονται είναι ολιγαρχία (Αριστοτέλης).

Η απόκτηση πείρας των γυναικών στη θητεία τους για ενδεχόμενη αστική άμυνα είναι χρήσιμη και σε περιόδους ειρήνης. Με τη βιολογικά επιβαλλόμενη ανάγκη να περιποιείται σωματικά η γυναίκα τα παιδιά της, επικρατεί σε επαγγέλματα που σκοπό έχουν την άμεση ή έμμεση σωματική περιποίηση σε όλες τις ηλικίες: Βρεφονηπιαγωγοί, φροντιστές ηλικιωμένων, νοσηλευτές, μαίες, κλπ.

Ο παιδευτικός χαρακτήρας της θητείας έγκειται σε δύο κυρίως στόχους. Αφενός ενίσχυση της εθνικής ταυτότητας και αφετέρου εθισμό στην πειθαρχία. Η πειθαρχία, μια κοινωνική αρετή, διαφέρει ριζικά από την υπακοή, μια αγελαία ιδιότητα. Στην υπακοή ο ασθενέστερος υπάγει τη βούλησή του σε μια ανώτερη βούληση. Στην πειθαρχία όλοι υπάγονται σε μια ανώτερη βούληση, το Νόμο. Ενδέχεται ο ρόλος κάποιου (π.χ. αξιωματικού) να είναι να διατάζει και άλλου (π.χ. στρατιώτη) να υπακούει. Αν αμελήσει να διατάξει ή αν διατάξει πέρα από τις δικαιοδοσίες του ο αξιωματικός, ή αν δεν υπακούσει ή αν υπακούσει σε παράνομη διαταγή ο στρατιώτης, υπάρχουν κυρώσεις.

 

ΙΞΙΩΝ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 13 Φεβρουαρίου 2020.

Ο Ιξίων, Λαπίθης βασιλιάς στη Θεσσαλία, υποσχέθηκε ακριβό δώρο στον πεθερό του, αλλά δεν τήρησε την υπόσχεσή του. Κι αυτός σε αντίποινα του έκλεψε άλογα. Η Θεσσαλία, με τη μεγάλη πεδιάδα της, ευνόησε τη χρήση του ίππου. Ο Ιξίωνας προσκάλεσε τον πεθερό του σε εορταστικό γεύμα και μόλις έφθασε, τον έσπρωξε στην πυρά. Η πρώτη δολοφονία συγγενούς. Η πράξη του εξήγειρε τους πάντες, καθώς παραβίασε το νόμο του ξένιου Δία και τον απέπεμψαν όλοι από παντού. Για να ξεφύγει κατέφυγε ικέτης στο ναό του Δία κι ο μεγάλος θεός τον λυπήθηκε, τον πήρε μάλιστα στον Όλυμπο. Ο Ιξίων όμως δεν είχε φρονηματιστεί. Ερωτεύθηκε την Ήρα! Φαίνεται πως τόλμησε να προχωρήσει και σε σεξουαλική παρενόχληση. Κι ο Δίας έδωσε τη μορφή της Ήρας σ΄ ένα σύννεφο, τη Νεφέλη, κι από το ζευγάρωμά τους βγήκαν οι Κένταυροι, μισοί άνθρωποι, μισοί άλογα (δηλαδή το περίφημο Θεσσαλικό ιππικό) που ήλθαν αργότερα σε σύγκρουση με τους Λαπίθες. Ο Δίας κεραυνοβόλησε τον Ιξίωνα και τον έδεσε με φίδια πάνω σε ένα φλεγόμενο τροχό που γυρίζει αιώνια στα Τάρταρα (ακόμη σήμερα περιστρέφεται). Οι υποσχέσεις πρέπει να τηρούνται, αλλιώς υπάρχουν ποινές. Η φιλοξενία είναι ιερή, αλλιώς αποδοκιμάζεται απόλυτα από την κοινωνία. Οι παράτολμοι πόθοι πρέπει να ελέγχονται, αλλιώς φουντώνουν με τη φαντασία και καταλήγουν στην εσαεί τιμωρία.

Πόσο πιστά τηρούμε τις διεθνείς υποσχέσεις μας; Εννοώ συμφωνίες με τους γείτονές μας, αλλά και με τους “συμμάχους” μας με τους οποίους, εκόντας άκοντας έχομε υπογράψει συμβόλαια. Εμείς βέβαια ισχυριζόμαστε ότι οι άλλοι τις παραβιάζουν, αυτοί λένε ότι εμείς. Κάποιος βαθμός ανεπαρκούς επικοινωνίας δεν αποκλείεται, αλλά και η κακοήθεια, δεν είναι προνόμιο μόνο των άλλων. Ούτε αυτή αποκλείεται. Βρισκόμαστε σε μια κρίση φιλοξενίας. Δικαίως υποφέρομε. Αλλά μην ξεχνάμε ότι η φιλοξενία είναι ιερή και την επιτηρεί με τους κεραυνούς του ο μεγάλος θεός. Και αφηνόμαστε στη φαντασία μας που ονειρεύεται ερωτικούς ηρωισμούς και μας παρασύρει σε ανομολόγητες πράξεις. Μήπως μας περιμένει ο φλεγόμενος τροχός με τα φίδια;

Η ανάγκη αυτοαξιολόγησης είναι σήμερα απαραίτητη όσο ποτέ άλλοτε. Συχνά ακούω και διαβάζω ότι χρειαζόμαστε παιδεία. Η παιδεία που πήραμε τους δυο αιώνες της ελευθερίας μας μάς οδήγησε σε δόξες, αλλά και σε τρισμέγιστες συμφορές, αρχίζοντας από την ντροπή της ήττας το 1897, την ασύλληπτη Μικρασιατική καταστροφή, την τραγωδία της Κύπρου. Αυτή η παιδεία εντυπώθηκε μέσα μας με την ιδέα ότι είμαστε ο σπουδαιότερος, ο πιο ευφυής και ένδοξος λαός, που μας έχουν αδικήσει. Τιμούμε τη μπαμπεσιά. Ο μεγάλος ήρωας που κατάφερε να νικήσει τους Τρώες, κατέλαβε την Τροία όχι με ηρωικές πράξεις, αλλά με την απάτη του δούρειου ίππου. Οι θεοί τον τιμώρησαν, αλλά και τον αντάμειψαν. Πολλά χρόνια αργότερα ήλθε ο Χριστιανισμός που ηρωοποίησε τους Εβραίους προγόνους του Χριστού, ιδίως τον Ιακώβ, που με απάτη πήρε τα πρωτοτόκια από τον αδελφό του, με απάτη πήρε την ευλογία (δηλαδή γονική παροχή) του πατέρα του προς τον αδελφό του, με απάτη ανέπτυξε το κοπάδι του, αντί του κοπαδιού του θείου του. Ο Θεός τον τιμώρησε, αλλά και τον αντάμειψε. Αυτοί είναι οι ήρωες που θαυμάσαμε και κάναμε πρότυπά μας στην παιδεία που πήραμε. Τέτοιες απάτες ονομάσαμε ευφυΐα, για την οποία καμαρώνομε. Κάποιοι, αραιά και πού, προσπάθησαν να γκρεμίσουν αυτή τη στρέβλωση της παιδείας μας. Θεωρήθηκαν “εθνομηδενιστές”, αφού αμφισβητούσαν τα “ιερά και τα όσια” με τα οποία είχαμε ανατραφεί. Η αλήθεια είναι ότι, ναι, τέτοια πρότυπα, πρέπει να γκρεμισθούν, αλλά, στη θέση τους πρέπει να στηθούν άλλα, πιο πραγματικά, από τα οποία, δόξα τω Θεώ, η ιστορία μας δεν έχει έλλειψη. Αριστοτέλη, Επίκουρο και τόσους άλλους μεγάλους δεν θυμάμαι να διαβάσαμε και διδαχθήκαμε ποτέ στο σχολείο. Δεν ξέρω αν διδάσκονται σήμερα τα παιδιά, αλλά αμφιβάλλω αν μάθανε από αυτούς ποτέ τι σημαίνει δημοκρατία. Αυτόματα, όπως είναι φυσικό, οι νέοι μας απαιτούν. Δεν έμαθαν όμως να απαιτούν ό,τι επιθυμούν στη βάση κανόνων, που είναι η ουσία της δημοκρατίας. Αντίθετα, είτε τους επιβάλλονται κανόνες που δεν ικανοποιούν τις απαιτήσεις τους, είτε αναγκάζονται να ενεργούν παραβιάζοντας κανόνες. Την τέχνη να αλλάζουν έλλογα κανόνες δεν την διδάχθηκαν ποτέ. Ούτε σήμερα, φοβούμαι, τη μαθαίνουν.

Οι περισσότεροι που ζητούν περισσότερη παιδεία για τους μαθητές μας, στην πραγματικότητα εννοούν παραγέμισμα της μνήμης τους με μύθους και ιστορίες που χαϊδεύουν τα αυτιά των παιδιών.  Όμως, εύστοχα τονίζει ο Schopenhauer, “είναι επικίνδυνο να διαβάζουμε για ένα θέμα πριν σκεφθούμε οι ίδιοι πάνω σ΄ αυτό. Όταν διαβάζουμε, κάποιος άλλος σκέφτεται για μας”. Και η πραγματική παιδεία; Τα παιδιά, στην ηλικία που μπορούν να ρουφούν σα σφουγγάρια τα πάντα, πρέπει να μάθουν να σκέφτονται, όχι να απομνημονεύουν, ημερομηνίες και ονόματα ηρώων. Φυσικά δεν είναι εύκολο να το κάνει κάποιος δάσκαλος που δεν το έμαθε στο νηπιαγωγείο, αλλά εδώ είναι η ευθύνη των δασκάλων των δασκάλων μας, των διανοητών, των καθηγητών των Πανεπιστημίων. Οι διεθνείς μέθοδοι υπάρχουν. Οι γνώσεις που μας μένουν και διαπλάθουν την κρίση μας είναι αυτές που αποκτούμε αναζητώντας τες, όχι εκείνες με τις οποίες μας ταΐζουν μασημένες στο στόμα με το κουταλάκι. Φυσικά αυτό το τελευταίο είναι το πιο εύκολο και για τους μαθητές και για τους δασκάλους και για τους δασκάλους των δασκάλων τους.

Αναγνώστη μου, ίσως έχεις παιδιά. Πώς τα ανατρέφεις; Τους αγοράζεις στις γιορτές παιχνίδια. Μήπως, αντί γι΄ αυτό, θα έπρεπε να τους προσφέρεις χρόνο παίζοντας μαζί τους και κατασκευάζοντας μαζί τους παιχνίδια; Αφήνεις την ευθύνη της παιδείας τους στους δασκάλους. Σωστά, αν είσαι και λίγο εύπορος, πληρώνεις ιδιωτικά σχολεία, όπου, τουλάχιστον δεν υπάρχουν σιχαμένοι ψευδοπρόσφυγες και λαθρομετανάστες. Οι δάσκαλοι σου λένε ότι όλα πάνε καλά κι έρχονται οι Πανελλήνιες (και αργότερα η ίδια η ζωή) και αποδεικνύει ότι τίποτε δεν πήγε καλά. Έφταιγαν βέβαια οι άλλοι. Δεν μιλώ για τη μειονότητα που, έξοχα προικισμένη, θα προχωρήσει παρ΄ όλες τις αντίξοες καταστάσεις· ούτε για την άλλη μειονότητα που έχει ικανότητες άλλες από εκείνες που ζητά το σχολείο όπου υστερούν. Μιλώ για τη μεγάλη πλειονότητα των παιδιών, που θα προχωρήσουν αν έχουν καλή παιδεία, θα μείνουν πίσω αν έχουν κακή.

Να σεβαστούμε με οποιοδήποτε κόστος τις υποσχέσεις μας  και την ιερή φιλοξενία, να συγκρατήσουμε τη ερωτοηρωική φαντασία μας. Αλλιώς, φοβούμαι πως μας περιμένει η εσαεί τιμωρία δεμένους με φίδια στο φλεγόμενο τροχό.

 

 

Γυναίκα, κατώτερο ή ανώτερο ον;

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 10 Μαρτίου 2020.

Ο Αριστοτέλης απηχώντας την κρατούσα αντίληψη της εποχής του, τοποθετεί τη γυναίκα κάτω από τον άνδρα. Η εξουσία του άνδρα στη γυναίκα εκφράζει την αρχή (πολιτική) που ασκείται σε ελεύθερα και ισότιμα όντα. Η εξουσία του πατέρα στο τέκνο δηλώνει την αρχή (βασιλική) που ασκείται σε ελεύθερα, αλλά όχι ισότιμα όντα Τέλος η εξουσία του κυρίου στο δούλο παραπέμπει στην αρχή (δεσποτική) που ασκείται σε μη ελεύθερα όντα. Κι όμως, γνώριζε πως ο δάσκαλός του Πλάτων, θεωρούσε τη γυναίκα ισότιμη με τον άνδρα. “Τὰς μὲν γυναῖκας οἲεται (Σωκράτης) δεῖν συμπολεμεῖν καὶ παιδείας μετέχειν τῆς αυτῆς τοῖς φύλαξιν τὰ δ΄ ἃλλα τοῖς ἒξωθεν πεπλήρωκε τὸν λόγον καὶ περὶ τῆς παιδείας“. Να πολεμούν οι γυναίκες και να λαμβάνουν την ίδια παιδεία με τους φύλακες. Κι ο απόηχος αυτής της αντίληψης συνεχίζεται ως τις μέρες μας. Οι 2,5 χιλιετίες που στηρίζουν μια τέτοια δοξασία είναι αρκετές για να αποτελέσουν απόδειξη της αλήθειας της;

Η μητριαρχία στηριζόταν στη βιολογική σχέση μητέρας τέκνων. Οι άνδρες, μυϊκά ισχυρότεροι από τις γυναίκες, κυνηγούσαν και μάζευαν καρπούς, ενώ οι γυναίκες έμεναν στην κατοικία τους να φυλάνε τα παιδιά και τη φωτιά να μη σβήσει (εστιάδες). Η διατήρηση μιας φωτίτσας στο πιο γερό (ιερό) μέρος του σπιτιού συνεχίζεται ως τις μέρες μας σαν καντηλάκι στο εικονοστάσι μας. Όταν άρχισε να σχηματίζεται “περιουσία, αποθήκες αγαθών που αναπαράγονταν”, καλλιεργήσιμο χωράφι και κοπάδι, έπρεπε να μη διασκορπιστεί με το θάνατο του ιδιοκτήτη της. Ο πατέρας ήταν άγνωστος, ενώ τη μητέρα τη γνώριζαν όλοι. Επομένως η “περιουσία”, έπρεπε να μεταβιβάζεται από μητέρα σε κόρη, αποκλείοντας το γιο, που, όταν θα πέθαινε, δεν θα είχε γνωστούς απογόνους. Παράλληλα άρχισε να υπάρχει βία, όταν κάποιοι θηρευτές επιβουλεύονταν τη σχηματισμένη περιουσία. Οι άνδρες, μυϊκά ισχυρότεροι, ήταν καταλληλότεροι από τις γυναίκες στη βία. Έτσι, είτε θηρευτές είτε υπερασπιστές, οι άνδρες γίνονταν κύριοι της περιουσίας. Για να μη σκορπισθεί αυτή με το θάνατό τους, έπρεπε να έχουν γιους αναγνωρισμένους από όλους κι αυτό σήμαινε αποκλειστικότητα στη σύζυγο, μονογαμία. Μετά από περιόδους μεγάλης βίας, η πατριαρχία αντικατέστησε τη μητριαρχία, όπως έγινε στην Ελλάδα μετά τον Τρωικό πόλεμο. Οι γυναίκες, από μητέρες των κοριτσιών τους, έγιναν μητέρες των γιων του ανδρός τους.

Με την εξέλιξη της κοινωνίας, οι άνδρες, έξω από το σπίτι άρχισαν να διαφοροποιούνται σε ποικίλες ασχολίες που αλληλοσυμπλήρωναν η μια την άλλη σε ένα σύνολο, την κοινωνία. Αγρότες, βοσκοί, ναυτικοί, έμποροι, στρατιώτες, οικοδόμοι, τεχνίτες, πολιτικοί, επιστήμονες και ο κατάλογος δεν έχει τελειωμό. Αυτοί αποτελούσαν την κοινωνία. Όλο αυτό το διάστημα οι γυναίκες ήταν μονότονα, αγελαία, μιμητικά η μια με την άλλη, μόνον εστιάδες και μητέρες των παιδιών του άντρα τους. Αναγκαστικά λοιπόν από τη στιγμή που γεννιόταν ένα παιδί, έπαιρνε αγωγή που προόριζε το αγόρι μέλος μιας κοινωνίας, με την αναλυτική και συνθετική δομή της, και το κορίτσι μέλος μιας αγέλης με μιμητική δομή και με αρχηγό.

Η μεγάλη αλλαγή έγινε στον 20ό αιώνα με τη βιομηχανική επανάσταση και τους δύο παγκόσμιους πολέμους. Οι άνδρες έλειπαν στρατευμένοι και οι αστικές εργασίες ανατέθηκαν αναγκαστικά στις γυναίκες, ενώ οι πολεμικές επιχειρήσεις δεν απαιτούσαν πια μυϊκή ισχύ.

Υπάρχει άραγε καμιά διαφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών που να καθιστά το ένα μέλος του ζεύγους ανώτερο από το άλλο; Βιολογική διαφορά υπάρχει. Έχουν διαφορετική, συμπληρωματική κατασκευή των γεννητικών τους οργάνων και μετέχουν έτσι αμοιβαία στην ερωτική διαδικασία και στη σύλληψη. Από κει κι έπειτα όμως, η γυναίκα κυοφορεί και μετά γαλουχεί, ένα έργο συμπληρωματικό με το τέκνο, που παρακάμπτει τους άνδρες. Αυτές οι διαφορές όμως δεν συνιστούν ιεραρχική ανωτερότητα του ενός ή του άλλου. Μήπως υπάρχει όμως πνευματική ανωτερότητα; Κάποιοι υποστηρίζουν πνευματική ανωτερότητα του άνδρα. Ωστόσο, τέτοιες διαφορές μπορούν άριστα να μην είναι φυσικές, εκγενετής, αλλά αποτέλεσμα της υπερδισχιλιετούς διαφορετικής παιδείας που αναφέρθηκε παραπάνω: Κοινωνική παιδεία οι άνδρες, αγελαία παιδεία οι γυναίκες.

Τους τελευταίους δύο αιώνες περίπου, οι γυναίκες άρχισαν να έχουν περίπου κοινή εκπαίδευση με τους άνδρες. Ήδη βλέπομε περίπου ίση κατανομή ανδρών και γυναικών σε όλα τα επαγγέλματα. Κι όμως εξακολουθούν να υπάρχουν διαφορές στις πνευματικές επιδόσεις ανδρών και γυναικών. Υπάρχουν πλήθος γυναίκες επιστήμονες, αλλά κορυφαίες ερευνήτριες ελάχιστες. Σπουδαίες ηθοποιοί, αλλά σκηνογράφοι σπάνια. Έξοχες εκτελέστριες μουσικών οργάνων, αλλά οι συνθέτριες σπανίζουν. Γενικά, δραστηριότητες που απαιτούν αναλυτική και συνθετική προσπάθεια και εξασφαλίζουν ηγετικές θέσεις στην κοινωνία, εξακολουθούν να είναι συχνότερες στους άνδρες παρά στις γυναίκες. Ωστόσο, ιδίως τις τελευταίες δεκαετίες, βλέπομε την τάση να μειώνεται η διαφορά αυτή. Ηγετικές γυναικείες φιγούρες κυριαρχούν στο προσκήνιο. Υπενθυμίζω ενδεικτικά: Μ.Thatcher, Α.Merkel, C.Lagarde κλπ. Υπήρξαν, άραγε στην αρχαιότητα, σημαντικά γυναικεία ονόματα, σε υψηλού επιπέδου πνευματικές δραστηριότητες; Δε μιλώ απλά για καλλιτεχνικές επιδόσεις, όπως ήταν της μεγάλης Σαπφώς, αλλά για την κορυφαία πνευματική ενασχόληση της αρχαιότητας τη φιλοσοφία. Να λοιπόν μερικά ονόματα.

Η Περικτιώνη ήταν φυσική φιλόσοφος και πιθανόν δίδασκε στη σχολή του Πυθαγόρα. Έχουν διασωθεί δύο έργα της, η «Σοφία» και η «Αρµονία της Γυναίκας»

Η Θεανώ, μαθηματικός και αστρονόμος, καταγόταν από τους Θούριους της Κάτω Ιταλίας. Ήταν κι αυτή αρχικά μαθήτρια και στη συνέχεια σύζυγός του Πυθαγόρα. Δίδαξε αστρονομία και μαθηματικά στις Σχολές του Πυθαγόρα στον Κρότωνα και μετά το θάνατο του συζύγου της στη Σάμο.

Η Διοτίμα από τη Μαντινεία, φιλόσοφος, αναφέρεται από τον Πλάτωνα πως υπήρξε δασκάλα του Σωκράτη. Tου άνοιξε το δρόμο να θεωρήσει το αντίκρισμα της θεότητας ως τον ύψιστο αναβαθμό του έρωτα.

Η Αρήτη, σύγχρονη του Σωκράτη, δίδασκε φιλοσοφία στη σχολή της Αττικής. Ακόµη και χίλια χρόνια αργότερα µνηµονευόταν ως πολύτιµη πηγή γνώσεων, συγγραφέας 40 βιβλίων, και δασκάλα περισσοτέρων από 110 φιλοσόφων.

Η Λασθινία ήταν άλλη φυσική φιλόσοφος, από αρκετές που αναφέρει ο Πλάτων ως αναγνωρισμένες φιλοσόφους στην αρχαία Ελλάδα.

Η Θυµίστα, επίσης φυσική φιλόσοφος, χρημάτισε ως επιστολογράφος του Επίκουρου. Την έλεγαν οι σύγχρονοί της “η θηλυκή Σόλων”.

Η Υππαρχία των Κυνικών ήταν κυνική. ‘Εζησε με τον άντρα της χωρίς ανέσεις, ιδιοκτησία και τεχνητούς συµβατικούς κανόνες, συµπεριλαµβάνοντας το γάµο.

Η Υπατία, νεοπλατωνική φιλόσοφος και μαθηματικός, διευθύντρια της νεοπλατωνικής σχολής στην Αλεξάνδρεια, δίδαξε φιλοσοφία και αστρονομία στην Αλεξάνδρεια, όπου και δολοφονήθηκε από όχλο φανατικών χριστιανών.

Θα διπλασιάσει τους δημιουργούς της η κοινωνία, αν εξασφαλίσει στις γυναίκες ρόλους που να μην καθιστούν μειονέκτημα τη μέγιστη βιολογική προσφορά τους, τη μητρότητα.