ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΕΙΟΨΗΦΙΑΣ

Δημ. Α. Σιδερής*, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 30 Νοεμβρίου 2018.

Για να επιβιώσει μια πολιτεία πρέπει να έχει μια ενιαία καθολική βούληση, παρά τις διαφορετικές βουλήσεις καθενός πολίτη της. Η κοινή βούληση επιβάλλεται από όποιον έχει ισχύ, εξουσία: από τους άρχοντες. Συχνά την ισχύ την έχουν οι περισσότεροι και είναι λογικό το θέλω τους να αποτελεί το θέλω της ολότητας, αφού η ολότητα, και κατ΄ αναλογία, η πλειοψηφία, θα πληρώσει το κόστος για την επιδίωξή του. Το βασικό εργαλείο για να βρεθεί η βούληση της κοινωνίας είναι η ψηφοφορία. Υπάρχει τόσο στις ρεπούμπλικες, συμπεριλαμβάνοντας την Hellenic republic, που μόνο στην Ελλάδα τις ονομάζομε δημοκρατίες χωρίς να είναι, όσο και στη δημοκρατία. Υπενθυμίζεται ότι, στη δημοκρατία οι άρχοντες κληρώνονται, ενώ στην ολιγαρχία εκλέγονται. (Αριστοτέλης).

Με την ψηφοφορία λύνεται σχεδόν ικανοποιητικά το πρόβλημα της βούλησης της κοινωνίας. Το μεγάλο πρόβλημα είναι όμως τα δικαιώματα της μειοψηφίας. Τι θα γίνει αν π.χ. το 50%+1 ψηφίσει να εκτελεσθούν το 50%-1; Πέρα από αυτό το ακραίο παράδειγμα, τι γίνεται με τη βούληση μιας μικρής μειοψηφίας. Για στατιστικούς λόγους ένα μικρό ποσοστό, π.χ. 1-10% του πληθυσμού είναι ακραία διαφορετικό από τη μεγάλη πλειοψηφία. Θα τους αγνοήσουμε; Αυτός ο 1, ο μοναδικός, ή κάποιοι ελάχιστοι, μπορεί να είναι καθάρματα, αλλά και μεγαλοφυΐες. Αυτοί δεν έχουν δικαιώματα απέναντι στον οδοστρωτήρα της μεγάλης πλειοψηφίας; Διεθνείς οργανισμοί έχουν αποφασίσει και οι σύγχρονες πολιτείες έχουν αποδεχθεί, τα «ανθρώπινα δικαιώματα». Πολλά άρθρα του συντάγματός μας τα περιλαμβάνουν. Πώς να απαλλαγούμε από τους χειρίστους; Είναι λύση να τους εκτελέσουμε και έτσι η κοινωνία να μείνει μόνο με τους μέσους και τους αρίστους; Ασφαλώς όχι! Η συμπεριφορά του συνόλου καθορίζεται από την κοινωνία. Αν η κοινωνία παράγει π.χ. 5% χειρίστους, μετά την εκτέλεσή τους, η ίδια κοινωνία θα εξακολουθεί με την παιδεία της να παράγει χειρίστους που θα αποτελούν πάλι το 5% των μελών της.

Η μορφή του σώματός μας και η λειτουργία του καθορίζονται κυρίως από την κληρονομικότητά μας. Κι αυτή δεν αλλάζει εύκολα. Απαιτεί πάμπολλες γενιές ώστε τυχαίες ή μη επιδράσεις, όπως η κοσμική ακτινοβολία και επιμειξίες να επηρεάσει τα γονίδια μιας φυλής ή ενός είδους. Έτσι εξελίσσονται τα είδη. Αντίθετα, η συμπεριφορά μας, κατευθυνόμενη από την προσωπική βούληση του καθενός, έχει όρια που προκαθορίζονται κυρίως από την παιδεία μας στη διάρκεια μιας ζωής. Και η παιδεία αυτή παρέχεται από την κοινωνία που μας περιβάλλει, πρώτιστα την οικογένεια, τα παιδιά της γειτονιάς, το σχολείο. Αν θέλουμε λοιπόν να μειώσουμε τους χειρίστους, χωρίς μάλιστα να μειώσουμε τους αρίστους, αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να αλλάξουμε την κοινωνία!

Μένει να καθορισθεί πώς οι διαφορετικοί κρίνονται ως χείριστοι και ως άριστοι. Η χρησιμότητα των ενεργειών τους είναι ένα κριτήριο, αλλά, αν αυτό ήταν το μόνο, δεν θα εξελισσόταν προς το καλύτερο η κοινωνία. Οι άριστοι χαρακτηρίζονται από το ότι έχουν μακροπρόθεσμο δημιουργικό όραμα, το μετατρέπουν σε σκοπό, με στόχο και σχέδιο για το πώς θα επιτευχθεί και εργάζονται ακάματα για την υλοποίησή του. Εμείς οι κοινοί θνητοί συμπεριφερόμαστε, όπως έχομε μάθει συναντώντας ποικίλες τρέχουσες λίγ΄ ως πολύ απρόβλεπτες προκλήσεις, αλλά και ανάλογα με τις βιοτικές ανάγκες μας που ταλαντώνονται περιοδικά, ανεξάρτητα από το περιβάλλον. Κάθε τόσο θέλω να φάω, χωρίς να μου έχει παρουσιασθεί ορεκτικός μεζές και επιθυμώ να κάνω έρωτα χωρίς να δω μπροστά μου ένα προκλητικό γυμνό. Ενεργώ δηλαδή καθοδηγούμενος από το παρελθόν και το παρόν μου. Βέβαια όλοι έχομε ένα όνειρο να πραγματοποιήσουμε στο μέλλον. Οι άριστοι όμως έχουν αυτό το όνειρο κύρια πυξίδα σε όλες τις περιπλανήσεις τους. Αυτό το όνειρο δεν φαίνεται να έχει άμεση χρησιμότητα, αφού δεν ικανοποιεί ανάγκες. Ωστόσο, μακροπρόθεσμα, η χρησιμότητά του μπορεί να είναι μέγιστη. Για να σκεφθούμε: Τι χρησιμότητα είχε η οικοδόμηση του Παρθενώνα τον καιρό του Περικλή; Προφανώς καμία! Δημιουργούσε βέβαια – αυτή ήταν η δικαιολογία – το κατάλληλο περιβάλλον για να εορτάζονται τα Παναθήναια. Κάλυπτε όμως αυτή η δικαιολογία το «φιλοκαλούμεν μετ΄ ευτελείας» δηλαδή δίχως πολυτέλεια, του Περικλή, για να διατεθούν τόσοι πόροι στην κατασκευή του αφαιρούμενοι από άλλες ανάγκες, όπως η διατροφή και η στέγαση τόσων Αθηναίων; Αξίζει να διατηρούμε το Τρίτο Πρόγραμμα, όταν οι φιλόμουσοι που το παρακολουθούν συστηματικά στην Ελλάδα είναι κάτω από 5%; Άξιζε να φθάσει ο Άνθρωπος στο φεγγάρι με τις γιγαντιαίες δαπάνες, όταν αυτές θα μπορούσαν να στραφούν στην κάλυψη τόσων λιμοκτονούντων πάνω στη γη – ή και σε καθαρά αμυντικούς σκοπούς της χώρας καθενός; Υπενθυμίζω πως στα 2500 χρόνια που έχουν περάσει ο Παρθενώνας είναι η πιο επικερδής επένδυση που έχει γίνει ποτέ στον τόπο μας. Εκατομμύρια άνθρωποι από όλη τη γη έρχονται στον τόπο μας κάθε χρόνο, αφήνοντας εδώ τα χρήματά τους, για να δουν απλώς τα ερείπια αυτού του αριστουργήματος της τέχνης. Παρόλα αυτά, η ωφελιμότητα που υπάρχει, μελλοντική, δεν είναι το κύριο επιχείρημα για την αξία τέτοιων ανθρώπινων επιτευγμάτων. Τα πανανθρώπινα, ή έστω πανεθνικά, επιτεύγματα είναι κύρια μέσα διαπαιδαγώγησης των ανθρώπων. Προσφέρουν παιδεία. Ο σκοπός του Τρίτου Προγράμματος δεν είναι μόνο να παρέχει εκλεκτή μουσική στους φιλόμουσους. Επιπλέον να προβάλλει Έλληνες συνθέτες που δεν έχουν πια άλλες επιλογές. Υπενθυμίζεται ότι από τότε που η μουσική παρέχεται δωρεάν (ραδιόφωνο και προπάντων διαδίκτυο) δεν υπάρχει ουσιαστική δισκογραφία για να αμείβεται ο μουσικός, ενώ η διεθνής προβολή του επηρεάζεται αποφασιστικά από εξωμουσικούς παράγοντες, δηλαδή από τους νόμους της αγοράς. Είναι όμως προπάντων ο σκοπός να παιδαγωγεί στη μουσική τους Έλληνες. Και η προσπάθεια για τα άστρα παρήγαγε απρόβλεπτα πλήθος παράπλευρων εφευρέσεων που διευκολύνουν ποικιλοτρόπως τη ζωή των πολιτών του πλανήτη, ενώ, προπάντων, διεύρυνε τους ορίζοντες της ανθρωπότητας. Ανάλογα ισχύουν για κάθε μορφή πολιτισμού. Δεν είναι πια ωφελιμότητα, αλλά παιδεία, νέα νοοτροπία, ενίσχυση της επινοητικότητας, της εφευρετικότητας, ανάταση του ανθρώπινου πνεύματος.

Όσο για τους χειρίστους, υπάρχει βέβαια ο ποινικός νόμος για την προστασία της κοινωνίας, ψηφισμένος από ενισχυμένες πλειοψηφίες. Ωστόσο, δεν αρκεί. Ο ποινικός νόμος προστατεύει βραχυπρόθεσμα, αλλά και δημιουργεί μίσος κατά της εξουσίας των αρχόντων που τον έχουν ψηφίσει και νόμιμα τον ασκούν. Άλλα παράλληλα σωφρονιστικά μέτρα πρέπει να θεσπισθούν – και υπάρχουν. Προπάντων όμως οφείλει να αλλάξει η κοινωνία προς το καλύτερο. Κι αυτό σημαίνει όσο γίνεται σύμπτωση του δικαίου με την ηθική, τη βούληση της κοινωνίας. Αυτό μόνο με δημοκρατία προσπελάζεται.

*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας

ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΕΧΝΙΕΣ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Κοινή Γνώμη, 27 Νοεμβρίου 2018

Καθένας λογικό είναι να αγωνίζεται για τα συμφέροντά του. Σ΄ αυτό τον αγώνα του, αναμενόμενο είναι να προσβάλλει τα συμφέροντα άλλων, αλλά και να απειλείται από άλλους αντίστοιχα. Η ισχύς εν τη ενώσει. Πολλοί με κοινά συμφέροντα παρακάμπτουν μικροδιαφορές μεταξύ τους και ενωμένοι αντιμετωπίζουν τις επιθέσεις άλλων που απειλούν το κοινό συμφέρον τους. Πάνω σ΄ αυτή την αρχή στηρίζεται η δομή της κοινωνίας, που κύριος σκοπός της είναι η δημιουργία αποθέματος αγαθών για την αντιμετώπιση συνθηκών ένδειας. Από τις κοινωνίες κάποιων εντόμων (μυρμηγκιών, μελισσών κλπ) ως τις ανθρώπινες κοινωνίες, τις πολιτείες.

Στην προϊστορία του ανθρώπου, ενώ οι κτηνοτρόφοι ήταν νομάδες, οι γεωργοί ήταν δεμένοι με την ακίνητη γη που καλλιεργούσαν. Σ΄ αυτούς με τον ένα ή τον άλλο τρόπο επιβλήθηκαν κάποιοι, οι γαιοκτήμονες, φεουδάρχες αργότερα, που είχαν υποτελείς τους (δούλους, δουλοπάροικους, απλώς φτωχούς κλπ) για να καλλιεργούν τη γη ενώ τα αφεντικά έπαιρναν τις αποφάσεις. Σ΄ αυτό το πλαίσιο αναπτύχθηκαν βαθμιαία οι έμποροι, οι ναυτικοί, οι τεχνίτες, που άρχισαν να έχουν ικανή ανεξαρτησία από τους γαιοκτήμονες. Καθώς κατοικούσαν όπου συγκεντρωνόταν το πλήθος, στις πόλεις δηλαδή, στο άστυ, ονομάσθηκαν αστοί. Που κι αυτοί όμως αργότερα διαιρέθηκαν σε ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής (π.χ. πλοία, εργοστάσια) και εργαζόμενους, το αντίστοιχο των δουλοπαροίκων της γης.

Όλο αυτό το μεγάλο πλήθος των εργαζομένων έπρεπε να ενωθούν για να προστατεύουν τα συμφέροντά τους. Μια πρώτη ένωση ήταν όσων κατοικούσαν σε ένα τόπο, για να αντιμετωπίζουν ανταγωνιστές τους από άλλους τόπους. Η τοπική διαίρεση άρχισε από τη μυθολογική περίοδο των προγόνων μας και ήταν ξεκίνημα προς τη δημοκρατία που ποτέ δεν ολοκληρώθηκε. Στην αρχαία Αθήνα ο μυθικός βασιλιάς Κέκροπας, αυτός που έκανε το διαιτητή στην αντιδικία ανάμεσα στην Αθηνά με την ελιά (γαιοκτήμονες) και τον Ποσειδώνα με το άλογο (έμποροι), διαίρεσε τον τόπο που βασίλευε σε 4 Αθήνες (Μαραθώνας, Οινόη, Προβάλινθος, Τρικόρυθος). Ήταν η πρώτη αποκεντρωτική πορεία προς τη δημοκρατία. Όπως ήταν φυσικό, άρχισαν και οι πρώτες αποσχιστικές τάσεις μεταξύ τους. Οπότε, ένας επόμενος μυθικός βασιλιάς, ο Ίωνας, ξαναδιαίρεσε κάθετα τους Αθηναίους με βάση επαγγελματική, στους Γελέωνες (γεωργούς), Όπλητες (κτηνοτρόφους ζώων με οπλές), Αιγικορείς (αιγοβοσκούς) και Αργαδείς (εργάτες/τεχνίτες). Αν μεταφέραμε στα σημερινά δεδομένα την παραπάνω διαίρεση, θα λέγαμε πως εκείνη του Κέκροπα αντιστοιχεί στην τοπική αυτοδιοίκηση και του Ίωνα στο συνδικαλισμό. Στη συνέχεια, από το μυθικό Θησέα προχώρησε ο εκδημοκρατισμός που κορυφώθηκε στον Κλεισθένη, χωρίς να ολοκληρωθεί ποτέ κάνοντας πολίτες τους δούλους και τις γυναίκες.

Ο σύγχρονος συνδικαλισμός όμως δεν κατάγεται από τον προγονικό, αλλά από τις μεσαιωνικές συντεχνίες. Επαγγελματίες, π.χ. τέκτονες, ενώθηκαν σε συντεχνίες για να υπερασπισθούν τα συμφέροντα των ομοτέχνων τους. Έτσι προέκυψαν ο σύγχρονος συνδικαλισμός και οι σύγχρονες συντεχνίες.

Σε τι διαφέρουν ο συνδικαλισμός από τις συντεχνίες; Η διαφορά είναι περίπου ίδια όπως μεταξύ δήμου και όχλου, μεταξύ δημοκρατίας και λαϊκισμού. Στη δημοκρατία κυβερνά (κρατεί) ο δήμος, ένα πολιτικό σώμα συγκροτημένο με κανόνες που καθορίζουν αυστηρά ποιος έχει το δικαίωμα να συγκαλέσει το λαό, ποια θέματα είναι να συζητήσει ο λαός και πώς θα πάρει τις αποφάσεις του. Τους κανόνες αυτούς τους έχει θεσπίσει από την αρχή ο ίδιος ο λαός σε μεγάλη γενική συνέλευση (δημοψήφισμα) γι΄ αυτό ακριβώς το θέμα και με τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή και αποδοχή. Στο λαϊκισμό δεν υπάρχουν κανόνες. Ο ασυντόνιστος λαός, με μίμηση του ενός με τον άλλον, παρασύρεται από τον ισχυρότερο, τον πιο φωνακλά, δημαγωγό και διεκδικεί την ικανοποίηση επιθυμιών του μάλλον, παρά αναγκών και σκοπών του. Στο λαϊκισμό ανήκουν π.χ. η αργομισθία, ο εθνικισμός, η θρησκοληψία. Όλα αυτά σε βάρος άλλων λαών και μάλιστα, συχνά, η μισαλλόδοξη παρουσία αυτών των άλλων αντιπάλων είναι κύρια δικαιολογία της συγκρότησης του λαϊκισμού. Αντίστοιχα, «έτσι (στις «κλειστές» συντεχνίες) υπάρχουν μεν εργαζόμενοι που υπερασπίζονται τα συμφέροντά τους, αλλά δεν υπάρχει εργατική τάξη να υπερασπίζεται τα ταξικά συμφέροντα.» (Ραφαηλίδης). Ο λαϊκισμός δεν είναι ιδιότητα των κατώτερων λαϊκών τάξεων. Είναι το αντίθετο της δημοκρατίας και οδηγεί ίσια στο φασισμό. Όλα τα φασιστικά καθεστώτα βασίσθηκαν στο λαϊκισμό συμμαχώντας στη συνέχεια με το μεγάλο κεφάλαιο. Η σύγχυση μεταξύ δήμου, λαού και όχλου είναι που συμβάλλει στη σύνδεση του λαϊκισμού με τις κατώτερες οικονομικές τάξεις. Προς όφελος των ολιγαρχικών αρχόντων βέβαια. Αντίθετα, στο συνδικαλισμό, πρώτο ιεραρχικά καθήκον του εργαζομένου είναι η ικανοποίηση των αναγκών του πελάτη του και ακολουθούν η αλληλεγγύη με τον εργαζόμενο επαγγελματία και η πειθαρχία στον εργοδότη.

Στη σύγχρονη ζωή μας, ο λεγόμενος συνδικαλισμός, αντί να πιέζει εύλογα τους εργοδότες για εκχώρηση δικαιωμάτων στους εργαζομένους, εκβιάζει τους απλούς πολίτες καθιστώντας τους όμηρους. Όταν απεργούν οι αγρότες ή οι λιμενεργάτες αποκλείοντας δρόμους και λιμάνια ή οι δάσκαλοι και οι ιατροί αποκλείοντας το λαό από τα κοινωνικά δικαιώματά του, αυτό δεν είναι συνδικαλισμός, είναι συντεχνία. Κι όταν υποκύπτουν οι κυβερνήσεις στους συντεχνιακούς εκβιασμούς, ανοίγει διάπλατα η θύρα για τον εκφασισμό της κοινωνίας.

Η εκχώρηση δικαιωμάτων από την κεντρική κυβέρνηση στην τοπική αυτοδιοίκηση είναι μεγάλο βήμα εκδημοκρατισμού. Είναι ιδιαίτερα αναγκαία στις Ελληνικές συνθήκες, καθώς η μεγάλη γεωγραφική ανομοιογένεια της πατρίδας μας δεν επιτρέπει όμοια αντιμετώπιση των ορεινών, των πεδινών, των θαλασσινών κλπ. Όπως τον καιρό του Κέκροπα όμως, ενέχει τον κίνδυνο των αποσχιστικών τάσεων. Περιοχές οικονομικά αυτοδύναμες φυσικό είναι να διαμαρτύρονται που η πλούσια παραγωγή τους αποβαίνει προς όφελος άλλων περιοχών. Μια συνδικαλιστική διαίρεση αντίστοιχη με εκείνη του Ίωνα είναι το ισχυρό αντίδοτο. Ο εργαζόμενος στην Κρήτη φυσικό είναι να αισθάνεται, ως τοπική αυτοδιοίκηση, ότι έχει κοινά συμφέροντα με τον Κρητικό εργοδότη. Από την άλλη, ο εργαζόμενος στην Κρήτη, ως συνδικαλιστής, αισθάνεται ότι έχει κοινά συμφέροντα με το Ηπειρώτη εργαζόμενο. Έτσι αμβλύνεται η αντιπαλότητα μεταξύ αφενός των επαγγελματικών τάξεων και αφετέρου διαφορετικών τόπων. Φυσικά, αμβλύνεται, αλλά δεν αίρεται. Απαιτείται και μια τρίτη διαίρεση, ανάμεσα σε οικονομικές τάξεις, πλουσίους και φτωχούς, που τον τελευταίο αιώνα πήρε κυρίαρχο χαρακτήρα μετά τη βιομηχανική επανάσταση και, πιο πρόσφατα, την παγκοσμιοποίηση. Στην αρχαιότητα αυτή έγινε με το Σόλωνα που διαίρεσε τον πληθυσμό ανάλογα με τον πλούτο του σε τάξεις και καθεμιά είχε υποχρεώσεις ανάλογα με τον πλούτο της. Σήμερα η διαίρεση κατά οικονομικές τάξεις γίνεται πιο ελεύθερα με τα κόμματα, που στην αρχαιότητα δεν υπήρχαν. Η δημοκρατική δομή της κοινωνίας δεν επιτρέπει ολιγαρχική κομματοκρατία, που επικρατεί σήμερα στον τόπο μας.

 

ΕΝΣΤΙΚΤΟ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ

Δημ. Α. Σιδερής*, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 24 Νοεμβρίου 2018

Συχνά, όταν ξεκινώ να γράφω δεν ξέρω πού θα καταλήξω. Γράφοντας βοηθιέμαι να σκέφτομαι. Φοβάμαι πως δεν έχω ικανοποιητική απάντηση στα ερωτήματα που θα θέσω. Θυμάμαι, θάμουνα 5 ετών. Φιλάσθενος, βαριά αδυνατισμένος από την κατοχική πείνα, ήμουν σε ανάρρωση από μια από τις παιδικές αρρώστιες. Ήμουν σκεπασμένος με μια κουβέρτα που το χείλος της ήταν ραμμένο. Πρόσεξα πως αν τραβούσα την άκρη της κλωστής, ξήλωνα το ράψιμο. Καταλάβαινα πως δεν έπρεπε να το κάνω αυτό. Κι όμως μου ήταν αδύνατο να σταματήσω. Αργά αργά, τραβώντας το νήμα, έβλεπα να ξεμοντάρονται απολαυστικά μια μια οι θηλιές από το πλέξιμο. Ποιο ήταν το κίνητρο μου; Συχνά βλέπομε παιδιά να «παίζουν» καταστρέφοντας τα παιχνίδια τους. Δεν ξέρω ως ποιο βαθμό πρέπει να επεμβαίνουμε να τα σταματήσουμε. Διαλύοντας τα παιχνίδια τους, χωρίς να το καταλαβαίνουν, αντιλαμβάνονται πώς είναι συναρμολογημένα. Όμως αυτή η καταστροφική ακατανίκητη μανία επεκτείνεται και στην ενήλικη ζωή. Αναρωτιέμαι. Στον Τρωικό πόλεμο οι Έλληνες νίκησαν. Είχαν ταλαιπωρηθεί αφάνταστα για 10 χρόνια. Πολλοί σύντροφοί τους είχαν σκοτωθεί ή πεθάνει από τις ταλαιπωρίες και τα θανατηφόρα βέλη, τις ακτίνες, του Απόλλωνα που σκόρπιζαν αρρώστιες, τύφο ή χολέρα υποθέτω, που θέριζαν τους πολεμιστές. Έτσι, όταν βρέθηκαν μέσα στην πόλη με το Δούρειο Ίππο, κατανοώ γιατί επιδόθηκαν σε σφαγές του πληθυσμού, εκδικούμενοι για την ντροπή (να τους κλέψουν την πιο όμορφη γυναίκα της Οικουμένης!) και την εκδίκηση για τα τόσα που υπέφεραν. Αλλά την πόλη γιατί να την καταστρέψουν; Θα ήταν δικιά τους, όμορφη, έτοιμη να την ζήσουν, να την απολαύσουν. Το ίδιο γίνεται σε κάθε πόλεμο. Οι νικητές δεν αρκούνται να εξουδετερώσουν τον αντίπαλο, αλλά προχωρούν στην καταστροφή των δημιουργημάτων του. Όταν βρέθηκα κάποτε στα Χανιά, μια από τις ωραιότερες πόλεις της πατρίδας μας, μου έδειχναν οι ντόπιοι κάποια ερείπια που κάποτε υπήρξαν πανέμορφα κτίσματα και όταν έδιωξαν τους Τουρκοκρητικούς που τα κατείχαν, τα γκρέμισαν. Γιατί; Τα ίδια έγιναν και στη Γαλλική Επανάσταση στο Παρίσι. Αυτό το κείμενο γράφεται στις 17 Νοέμβρη. Βλέπω στην τηλεόραση τους «κουκουλοφόρους» να καταστρέφουν τα πάντα, ως και την ιστορική πύλη του Πολυτεχνείου, σπάνε μάρμαρα, βάζουν φωτιές σε δημόσια και ιδιωτικά κτήρια. Γιατί;

Το συμβολικό ξέσπασμα, ιδίως σε ώρες χαράς, συνδέεται με πολυθόρυβες εκδηλώσεις. Η ανάσταση του Διονύσου συνδεόταν με εκκωφαντικούς κρότους κάθε είδους. Το καταλαβαίνω, γιατί οι εορταστές ήταν μεθυσμένοι με την επαναφορά στη ζωή του θεού του κρασιού. Αλλά το έθιμο διατηρήθηκε και στην Ανάσταση του δικού μας Χριστού με κροτίδες και βαρελότα, όχι σπάνια με σοβαρά, ως και θανάσιμα, ατυχήματα. Παρόλον ότι το αίμα του Χριστού είναι οίνος, οι τελεστές του επικίνδυνου εθίμου δεν είναι μεθυσμένοι (η πόση κρασιού θα ακολουθήσει). Έχουν μόνο τρελή χαρά.

Η υπερένταση, το στρες, έχει φυσιολογικό μηχανισμό. Συνδέεται με την υπερέκκριση ουσιών όπως η αδρεναλίνη που εντείνει τη λειτουργία της καρδιάς, της αναπνοής, των μυών, οι ενδορφίνες που μειώνουν την αίσθηση του πόνου και άλλες. Το σύνολο βοηθά το άτομο να επιβιώσει είτε παλεύοντας είτε φεύγοντας. Έτσι κι αλλιώς, η κατάσταση της υπερέντασης κάνει να υπερεκκρίνονται οι ορμόνες που ανέφερα, η υπερέκκρισή τους αυξάνει την υπερένταση κι ένας φαύλος κύκλος αναπτύσσεται. Όλα αυτά σημαίνουν κατανάλωση χρησίμων, σακχάρου, οξυγόνου, πιο γρήγορα από την ανανέωσή τους και παραγωγή άχρηστων ουσιών ταχύτερα από το ρυθμό αποβολής τους. Αυτή η κατάσταση συναγερμού μπορεί να σώζει, αλλά εξαντλεί τάχιστα, όπως όλες οι καταστάσεις συναγερμού. Αν η υπερένταση δεν συνδέεται με απειλή για τη ζωή, π.χ. οφείλεται στην πείνα και στο κυνήγι μιας λείας, είναι ευχάριστη, έστω και με πάλη, καθώς η υπερέκκριση ιδίως ενδορφινών απαλλάσσει από οδυνηρά αισθήματα, όπως γίνεται με τη μορφίνη.

Είναι τα παραπάνω μια εξήγηση, αλλά δεν μου αρκεί. Όταν το παιδί καταστρέφει τα παιχνίδια του δεν είναι στρεσαρισμένο. Απλώς ενεργεί με ένα φαύλο κύκλο από τον οποίον δεν μπορεί να απαλλαγεί και τον απολαμβάνει.

Οι μαζικές καταστροφές, όπως γίνονται π.χ. σε επαναστάσεις, έχουν μια σημαντική διαφορά από τις παιδαριώδεις, όπως στην καταστροφική μανία των παιδιών ή των ανώριμων κουκουλοφόρων. Η διαφορά έγκειται στο ότι η βία στην επανάσταση είναι το μέσον με το οποίο οι επαναστάτες ελπίζουν να γίνει πραγματικότητα ένα όνειρό τους. Στην «ανώριμη» βία είναι ο σκοπός. Οι επαναστάτες δεν επιδιώκουν να ανατραπεί μια απαράδεκτη γι΄ αυτούς κατάσταση, αλλά να αντικατασταθεί από μιαν άλλη, ελπίζουν καλύτερη. Η Γαλλική Επανάσταση στηρίχθηκε στο Διαφωτισμό, η Σοβιετική στο Μαρξισμό, ο δικός μας εμφύλιος στην ελπίδα να γίνει η χώρα μας σοσιαλιστική κοκ. Σ΄ αυτή την επιδίωξη αναμενόμενη είναι η ομαδική βία. Μεταδίδεται μιμητικά από τον ένα στον άλλο και συνεχίζεται σαν από αδράνεια, ακόμη και όταν δεν είναι πια αναγκαία. Μια αλεπού πεινάει, βρίσκει ένα κοτόπουλο, το σκοτώνει και το τρώει. Όμως, αν καταφέρει να μπει στο κοτέτσι, κατακρεουργεί όσες κότες μπορέσει, μολονότι δεν πρόκειται βέβαια να τις φάει όλες. Τίθεται σε λειτουργία ο φαύλος κύκλος που λέγαμε για το στρες.

Παρά την καταστροφική μανία, ατομική ή αγελαία, όπως εκδηλώνεται από τον όχλο, η ανθρωπότητα τελικά βαδίζει προς διαρκή οργάνωση, όλο και πιο πολύπλοκη. Όσο πιο οργανωμένη είναι μια πολιτεία, τόσο καλύτερα αποφεύγει την αδικαιολόγητη βία, τη βία για τη βία. Στο Β΄ παγκόσμιο πόλεμο έγιναν φρικτές πράξεις και από τις δυο μεριές. Τα άριστα οργανωμένα κράτη των νικητών ισοπέδωσαν τη Δρέσδη, τη Χιροσίμα, το Ναγκασάκι, όμως διότι θεωρήθηκε απαραίτητο για τη νίκη. Η άλλη μεριά, με τα φρικτά ανήκουστα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, δεν βομβάρδισε τις ανοχύρωτες πόλεις, μεταξύ τους την Αθήνα. Τα εγκλήματά τους έγιναν για μια παράλογη αντιανθρώπινη πίστη ότι για το κακό στην ανθρωπότητα έφταιγαν συγκεκριμένες ανθρώπινες ομάδες, Εβραίοι, κομμουνιστές και τσιγγάνοι. Δεν έφταιγαν οι πόλεις με τους πολιτιστικούς θησαυρούς.

Η οργανωμένη βία είναι τελικά απαραίτητη στον άνθρωπο, όπως και στις κοινωνίες των εντόμων. Για να φάμε, να σχηματίσουμε αποθήκες των αναγκαίων, για να τις υπερασπιστούμε, για να ληστέψουμε ξένες αποθήκες. Η «ώριμη» βία, του δήμου, γίνεται για συγκεκριμένο σκοπό. Από τη στιγμή που θα αρχίσει, χρειάζεται αυτοσυγκράτηση για να σταματήσει, όταν δεν είναι πια αναγκαία. Η «ανώριμη» παιδαριώδης καταστροφική βία, του όχλου, γίνεται χωρίς συγκεκριμένο σκοπό, ανακυκλούμενη, απλώς από μια αφορμή. Τέτοια μπορεί να είναι μια προβοκάτσια ή απλώς μια επέτειος, σαν του Πολυτεχνείου. Ενυπάρχει σαν ένστικτο στον ανώριμο άνθρωπο. Ένστικτο καταστροφής.

*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας

 

ΣΕ ΤΙ ΧΡΗΣΙΜΕΥΕΙ;

• Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com
• Κοινή Γνώμη 20 Νοεμβρίου 2018

• 

 

Lectures Bureau (αγνοώ ποιος έχει την ευθύνη) στο Facebook: «Σε τί άραγε χρησιμεύει να διαβάσεις την Οδύσσεια ή ένα ποίημα της Σαπφούς; Σε τί άραγε χρησιμεύει να μελετήσεις λατινικά και ελληνικά; Σε τί άραγε χρησιμεύει να ακούσεις Mozart; Σε τί άραγε χρησιμεύει να επισκεφθείς τον Παρθενώνα; Σε τί χρησιμεύει να δεις το ηλιοβασίλεμα από τον υπέροχο ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο; Σε τί χρησιμεύει να θαυμάσεις τον πίνακα του Cezanne oι χαρτοπαίκτες; Σε όποιον ρωτούσε τον Αριστοτέλη “σε τί χρησιμεύει η φιλοσοφία” απαντούσε ότι η φιλοσοφία “δεν χρησιμεύει”, διότι δεν “κάνει εκδούλευση”, διότι είναι μια επιστήμη αυθύπαρκτη που διδάσκει το δρόμο προς την ελευθερία: ακριβώς όπως ένας ελεύθερος άνθρωπος “υπάρχει για τον εαυτό του και όχι για κάποιον άλλον”. Αληθινή φιλοσοφία είναι η “θεωρητική γνώση των πρώτων αρχών και αιτιών”». Θα συμφωνούσε ο Τίτος Πατρίκιος.

Η χρησιμότητα έχει αξία και τιμή. Δεν έχουν τιμή όμως όλα όσα αξίζουν. Γιατί αξίζει η Τέχνη; Σε τι οι ανθρωπιστικές επιστήμες; Σε τι η Φιλοσοφία;

Όταν δέχονται τα αισθητήριά μας ένα ερέθισμα, διεγείρονται, διεγείρεται και ο εγκέφαλός μας σχηματίζοντας μια παράσταση. Παύει το ερέθισμα, αλλά μένει η ανάμνηση της παράστασης. Άλλοτε διεγείρεται ένα αισθητήριο και ακολουθεί αντανακλαστική αντίδραση. Παύει το ερέθισμα, αλλά μένει η ανάμνηση όχι μόνο του ερεθίσματος αλλά και της ανταπόκρισης σ΄ αυτό. Τα ανώτερα ζώα σχηματίζομε εξαρτημένα, αντανακλαστικά. Όταν ένα εξαρτημένο, όπως λέγεται, ερέθισμα προηγείται σταθερά πριν από ένα άλλο που ξεκινά ένα αντανακλαστικό, ο οργανισμός “μαθαίνει” να αντιδρά στο εξαρτημένο χωρίς την παρουσία του άλλου. Έγινε ποιοτική μεταβολή: Δεν είναι μόνο η συγκεκριμένη ανάμνηση που παραμένει, αλλά και μια νέα ιδιότητα που δεν υπήρχε: να αντιδρά ο οργανισμός σε ερέθισμα στο οποίο δεν αντιδρούσε προηγουμένως.

Οι ανάγκες μας ταλαντώνονται. Περιοδικά, χωρίς ερέθισμα διψάω, θέλω να πιω, διεγείρομαι ερωτικά, επιζητώ έρωτα. Τέτοιες ανάγκες απαιτούν από το περιβάλλον, έμψυχο ή άψυχο, κάτι με το οποίο ικανοποιούνται. Αυτό είναι χρήσιμο. Χρήσιμα είναι και τα μέσα για την εξασφάλιση των χρησίμων. Το τόξο με το οποίο σκοτώνω ένα θήραμα για να φάω, το κρεβάτι στο οποίο θα αναπαυθώ όταν νυστάξω, τα λεφτά με τα οποία θα αγοράσω τα χρήσιμα. Κι όμως επιζητώ και κάνω προσπάθεια, εργαζόμενος σωματικά ή πνευματικά, καταναλώνοντας ενέργεια, για κάποια πράγματα που φαίνονται άχρηστα. Ζωγραφίζω ένα πίνακα, γράφω μουσική ή ένα ποίημα, σκέφτομαι, φιλοσοφώ. Και οι άλλοι διαθέτουν χρόνο και χρήματα για να δεχθούν και απολαύσουν τέτοιες δημιουργίες. Και κοινωνίες ολόκληρες δαπανούν τεράστια ποσά για προσπάθειες, όπως να χτίσουν ένα Παρθενώνα ή να περπατήσουν στο φεγγάρι. Τέτοια επιτεύγματα μακροπρόθεσμα μπορεί να φανούν χρήσιμα. Καμιά επένδυση στην Ελλάδα δεν υπήρξε τόσο επικερδής όσο η οικοδόμηση του Παρθενώνα. Ύστερα από 2500 χρόνια, εκατομμύρια ανθρώπων κάθε χρόνο πληρώνουν για να δουν αυτό το ερείπιο. Αλλά αυτή είναι μια πολύ απώτερη χρησιμότητα.

Εκείνο που έχει σημασία είναι τι μένει σε κάποιον όταν δημιουργεί ή απολαμβάνει ένα πνευματικό έργο. Όπως η δημιουργία ενός εξαρτημένου αντανακλαστικού αφήνει πίσω της όχι μόνο την ανάμνηση του ερεθίσματος, αλλά και μια μόνιμη αλλαγή στη λειτουργία του οργανισμού, μια νέα ιδιότητα που προηγουμένως δεν είχε, έτσι γίνεται και με την προσπάθεια που καταβάλλομε όταν ασχολούμαστε με κάποια από τα “άχρηστα” πράγματα. Όταν μαθαίνω στο σχολείο κάποια γεγονότα, ξεχνάω τα περισσότερα. Οι αναμνήσεις σβήνουν με το χρόνο. Γενικά, τα χρήσιμα είναι αναλώσιμα. Η προσπάθεια όμως που καταβάλλω για να τα μάθω μένει σαν μια νέα ικανότητα που δεν διέθετα προηγουμένως. Αυτό που μένει μετά τη λήξη τους είναι ανεξίτηλο. Κουλτούρα, έλεγε ένας Γάλλος, είναι “ό,τι μένει όταν όλα έχουν ξεχασθεί”. Ταξινομώ μνήμες μέσα μου. Για να τις ταξινομήσω, σχηματίζω “κατηγορίες” μέσα μου, όπου εντάσσω αναμνήσεις που σχετίζονται μεταξύ τους. Οι μνήμες ξεχνιόνται, οι κατηγορίες μένουν. Αυτή είναι η καλλιέργειά μου. Η διαδικασία για ν΄ αποκτήσω τέτοια καλλιέργεια ονομάζεται παιδεία. Κατά κανόνα οι κατηγορίες που σχημάτισα ιεραρχούνται. Και εντάσσοντας σ΄ αυτές ποικίλα νεοεισερχόμενα ερεθίσματα, τα ιεραρχώ επίσης. Όταν το εκπαιδευτικό σύστημα επιμένει στην απομνημόνευση, αυτή είναι η μόνη παιδεία που αποκτά ο μαθητής. Σημαντικό να ασκείς τη μνήμη σου, αλλά όχι το πιο σημαντικό. Μαθαίνω στην ιστορία ονόματα και ημερομηνίες κι ύστερα από λίγο τα έχω ξεχάσει. Έχει μείνει μόνο η ικανότητα να απομνημονεύω. Όχι τόσο χρήσιμο πια σήμερα. Η μνήμη μας έχει επεκταθεί, όχι χάρη στην άσκησή της, αλλά χάρη στους υπολογιστές που η μνήμη τους είναι απείρως μεγαλύτερη από τη δική μας. Το ισχυρό όπλο στην εκπαίδευση είναι η αξιολόγηση. Φανταστείτε λοιπόν εξετάσεις να γίνονται με ανοιχτό βιβλίο, έτσι που να μη χρειάζεται επίκληση της μνήμης. Ο εξεταστής ζητά από τον κρινόμενο να συγκρίνει την Αθηναϊκή δημοκρατία με τη Ρωμαϊκή res publica, με τη βοήθεια του ανοιχτού βιβλίου της ιστορίας ή να λύσει ένα πρόβλημα άλγεβρας, φυσικής, χημείας κλπ με τη βοήθεια του βιβλίου των μαθηματικών, της φυσικής της χημείας. Με τέτοια εκπαίδευση, ο μαθητής δεν αποκτά μόνο γνώσεις, αλλά και αλλάζει, γίνεται ικανότερος σε κάποιους πνευματικούς τομείς. Το “Έχω” γίνεται “Είμαι”. Με τη γυμναστική, όχι μόνο επιτελεί ασκήσεις, αλλά και ασκείται το νευρομυϊκό του σύστημα, γίνεται ικανότερος να αντιμετωπίζει προκλήσεις στη ζωή του με περισσότερη δύναμη και λιγότερο κάματο.

Οι ποικίλες τέχνες ευχαριστούν τις αισθήσεις μας, όραση κυρίως και ακοή, αλλά και το πνεύμα μας. Οι μουσικοί ήχοι ακούονται ευχάριστα, (λόγω απλής αριθμητικής σχέσης, λέει ο Πυθαγόρας) με κάποιους, όχι με άλλους. Και η ταυτόχρονη (αρμονία) ή διαδοχική (μελωδία) εμφάνισή τους διεγείρει ή ηρεμεί το πνεύμα, έτσι που μετά από αντιπαράθεση αντιθέσεων, καταλήγει στην τελική συγχορδία που ικανοποιεί. Αντίστοιχα, στην τραγωδία, η αντιπαράθεση ελέου και φόβου καταλήγει στην κάθαρση. Παρόμοια διέγερση και ηρεμία προκαλεί ο συνδυασμός χρωμάτων και γραμμών. Το σύνολο δημιουργεί μια προσδοκία σε χρόνο ή χώρο που ικανοποιείται με την αρτίωση. Τέτοια σύνθεση καλλιεργεί το πνεύμα έτσι που σε συναισθηματικό επίπεδο, ταχύτερα και πέρα από το λογικό, να συλλαμβάνει μια ολοκλήρωση που ικανοποιεί. Αποκτώ χρήσιμα με κάποια τιμή και τα έχω. Εξοπλίζομαι με αξίες και αυτό είμαι.

Φιλοσοφία, είναι η ειδικότητα της γενικότητας. Άχρηστη! Κι όμως, αυτή διαμορφώνει τη σκέψη μας αλλάζει όχι μόνο το φιλόσοφο, την ικανότητά του να σκέπτεται, αλλά και την ανθρωπότητα ολόκληρη για αιώνες. Η απουσία σύγχρονης φιλοσοφίας είναι η δυστυχία της παραπαίουσας σήμερα ανθρωπότητας.

ΑΥΤΟΚΡΙΤΙΚΗ

Δημ. Α. Σιδερής*, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 17 Νεμβρίου 2018

Πριν από 4 χρόνια άρχισα να αρθρογραφώ στην Κοινή Γνώμη της ιδιαίτερης πατρίδας μου (Σύρου) και το Νοέμβριο 2016 στον Ηπειρωτικό Αγώνα, της δεύτερης πατρίδας μου. Οι επέτειοι είναι ευκαιρίες για αυτοκριτική. Αυτό θα επιχειρήσω σήμερα. Προσπάθειά μου στα άρθρα μου είναι να αποφεύγω την προκατάληψη, την πίστη χωρίς διασταυρωμένη γνώση. Όμως χαρακτηριστικό του προκατειλημμένου είναι ότι δεν συνειδητοποιεί την προκατάληψή του. «Δεν έχω εγώ προκατάληψη με τους μαύρους· αυτοί φταίνε που είναι μαύροι!». Κάπως έτσι λειτουργεί ο ρατσισμός. Αντικαταστήστε τώρα τη λέξη «μαύροι» με άλλες λέξεις, όπως Μουσουλμάνοι, Χριστιανοί, δεξιοί, αριστεροί, Έλληνες, Τούρκοι κλπ. Εγώ όμως είμαι απροκατάληπτος. Είμαι αλήθεια;

Έχω αναπτύξει μια γενική προσωπική, δική μου θεωρία. Αντίθετα από τις περισσότερες, η θεωρία μου στηρίζεται σε ένα αρκετά ευρύ γνωστικό πεδίο: Μαθηματικά, φυσική, χημεία, βιολογία, φυσιολογία, ιατρική, ψυχολογία, ιστορία, γλωσσολογία, κοινωνιολογία, οικονομολογία, μουσική κλπ. Σε καθένα από αυτούς τους τομείς έχω κάποιες γνώσεις, αλλά υστερούν πολύ έναντι των ειδικών. Οι αναγνώστες μου πρέπει να δέχονται με επιφύλαξη τα λεγόμενά μου, που, για λόγους απλοποίησης ή και άγνοιας, απέχουν από την πραγματικότητα. Τα συμπεράσματά μου στηρίζονται σε όσο γίνεται πιο ευρεία λογική βάση. Σε κάθε τομέα οι ειδικοί γνωρίζουν περισσότερα από εμένα, αλλά, κατά κανόνα, αγνοούν τους υπόλοιπους. Προσπάθειά μου ήταν να είμαι ένας δεκαθλητής στη γνώση. Είμαι;

Με βάση την ευρύτητα των γνώσεών μου έχω αναπτύξει τη δική μου κοσμοθεωρία. Αποτελείται από 3 αξιώματα και καταλήγει σε πρωτότυπα συμπεράσματα που σχετίζονται με την παρούσα δύσκολη δική μας κατάσταση. Όμως οι γνώσεις μου σε όλα τα παραπάνω δεν είναι μια τυχαία επιλογή από το πλήθος τους. Είναι σε σημαντικό βαθμό επιλεγμένες, για να στηρίζουν τη θεωρία μου. Αυτό είναι προκατάληψη. Τα αξιώματα που στηρίζω τις θέσεις μου είναι: 1. Η ύπαρξή μας είναι τρισυπόστατη, αποτελούμενη από το αισθητό, το νοητό και το κοινωνικό Εγώ. 2. Τα εξαρτημένα αντανακλαστικά ερμηνεύουν το σύνολο των ψυχολογικών διεργασιών μας, ενισχυμένα από το τρίτο αξίωμα. 3. Η εξέλιξη σε όλα τα πεδία γίνεται κυρίως με ταλαντώσεις ειδικού τύπου ονομαζόμενες ταλαντώσεις χάλασης. Σε γενικές γραμμές ερμηνεύω δυσνόητες αξίες, όπως είναι η αλήθεια, η ελευθερία, η ισότητα κ.ά. με βάση τα αξιώματα που ανέφερα. Τέτοια ερμηνεία διαλύει συγχύσεις που οδηγούν σε σαφώς προκατειλημμένες θέσεις. Διαλύονται οι συγχύσεις; Έτσι ονειρεύομαι. Μήπως όμως θάπρεπε να αμφιβάλλω;

Από τα παραπάνω φθάνω σε προτάσεις με κατευθύνσεις για λύση των προβλημάτων μας. Μια είναι η αποκατάσταση της δημοκρατίας. Θυμίζω, τα βασικά πολιτεύματα είναι 3 με παραλλαγές: μοναρχία, ολιγαρχία, δημοκρατία. Καθένα ορίζει διαφορετικά τους άρχοντες, τους μόνους που έχουν νόμιμο δικαίωμα να μεταχειρίζονται βία. Στη μοναρχία ορίζονται κληρονομικά (βασιλεία) ή βίαια (δικτατορία). Στην ολιγαρχία κληρονομικά (αριστοκρατία), ή με εκλογές (ρεπούμπλικα). Στη δημοκρατία με κλήρωση. Έτσι ορίζει ο Αριστοτέλης. Εμείς έχομε ρεπούμπλικα (Hellenic republic), ολιγαρχία, που εδώ την ονομάζομε δημοκρατία. Έτσι, αυταπατόμαστε: Ό,τι δεν είναι μοναρχία είναι δημοκρατία και η αποτυχία του πολιτεύματός μας χρεώνεται στη δημοκρατία, οπότε εναλλακτική λύση μένει η μοναρχία. Ενώ δεν έχομε δημοκρατία και η αποτυχία του συστήματός μας οφείλει να οδηγήσει στη δημοκρατία, μια και η μοναρχία έχει συνδεθεί με τις μεγαλύτερες εθνικές καταστροφές στην ιστορία μας (μικρασιατική, κυπραϊκή). Σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου δεν εφαρμόζεται δημοκρατία όπως την περιγράφω. Η πρωτοτυπία της ιδέας μου μοιάζει τόσο ακραία που ηχεί αιρετική. Είναι όμως;

Όχι, δεν είναι πρωτότυπη. Εφαρμόσθηκε στους προγόνους μας διαρκώς εξελισσόμενη, ποτέ ολοκληρωμένα, και συνδέθηκε με τον υψηλότερο πολιτισμό που εμφανίσθηκε ποτέ στον πλανήτη μας. Αλλά και σήμερα, το πολιτικό μέρος της εφαρμόζεται παραλλαγμένο σε ένα ευνομούμενο κράτος, την Ελβετία, με συχνά δημοψηφίσματα. Και το δικανικό μέρος της εφαρμόζεται σε πολλές χώρες, συστηματικά π.χ. στις ΗΠΑ, όπου οι δικαστές κληρώνονται (ένορκοι). Και στην αρχαιότητα, και στις σύγχρονες εποχές, παντού, και είναι λογικό, όπου χρειάζονται ειδικές γνώσεις, οι άρχοντες διορίζονται από τις άλλες αρχές, στις δημοκρατίες και ολιγαρχίες από το λαό: Οι στρατηγοί (και ελάχιστοι άλλοι) στην αρχαιότητα, οι κυβερνήσεις σήμερα. Για ποια πρωτοτυπία λοιπόν επαίρομαι; Και είναι αιρετική ουτοπία να υποστηρίζω την επαναφορά στην παράδοση του έθνους μας; Μια άλλη πρόταση που συχνά προβάλλω αφορά τη γλώσσα μας. Η γλώσσα είναι ο κυριότερος συνεκτικός παράγοντας μιας κοινωνίας. Υποστηρίζω λοιπόν ότι η γλώσσα που μάθαμε από τη μάννα μας οφείλει να είναι η επίσημη γλώσσα μας. Η επίσημη σημερινή δημοτική, είναι ένα ικανοποιητικό ολοκλήρωμα της ποικιλίας των ιδιωματισμών που μιλιόνται στον τόπο μας. Ωστόσο: Η καθαρεύουσα τής κληροδότησε την καθαρότητα, να μη μαγαρίζεται η γλώσσα μας. Και αυτή την αρνητική αρχή της καθαρεύουσας υιοθέτησε η επίσημη δημοτική. Να μη μαγαρίζεται η δημοτική με λέξεις της καθαρεύουσας! Υποβαθμίσθηκε σημαντικά η εκπαίδευση στη γλώσσα των προγόνων μας. Αντιπρογονικός ρατσισμός. Όμως η γλώσσα των προγόνων μας, από τον Παπαδιαμάντη ως τον Όμηρο είναι η απέραντη κληρονομιά μας. Από αυτήν πρέπει να αρυόμαστε τα εφόδια για να καλύπτουμε τις διαρκώς εξελισσόμενες γλωσσικές ανάγκες μας. Κανένας άλλος λαός δεν έχει τόσο πλούσια γλωσσική κληρονομιά. Η προγονική γλώσσα από τον περασμένο αιώνα ως την Ομηρική εποχή πρέπει να διδάσκεται, υποστηρίζω, στους μαθητές από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού. Οι μαθητές, διαβάζοντάς την, να συνηθίσουν να εμπλουτίζουν το λεξιλόγιό τους με τις αρχαίες λέξεις προσαρμόζοντάς τες στο τυπικό της σύγχρονης δημοτικής. Να μάθουν να τη διαβάζουν, δεν χρειάζεται να τη γράφουν, αφού δεν ζει κανένας πρόγονος να διαβάσει τα γραπτά τους. Από την άλλη, υποστηρίζω ότι πρέπει να εφαρμόσουμε φωνητική γραφή. Αιρετική ιδέα; Μα φωνητική γραφή είχαν οι πρόγονοί μας. Εμείς διατηρήσαμε αναλλοίωτη τη γραφή τους ενώ εξελισσόταν η γλώσσα μας. Η αίρεση επικρατεί για αιώνες.

Σχετίζονται τα παραπάνω μεταξύ τους; Η μοναρχία συνδέεται με τον αναλφαβητισμό. Οι υπήκοοι δεν χρειάζεται να ξέρουν. Η ολιγαρχία σχετίζεται με τη γνώση της ανάγνωσης. Οι πολίτες πρέπει να ξέρουν να διαβάζουν τους νόμους και τις ρήσεις των αρχόντων. Δεν χρειάζεται να γράφουν. Η δημοκρατία στηρίζεται στη γνώση της άψογης γραφής. Οι πολίτες πρέπει να ξέρουν όχι μόνο να διαβάζουν, αλλά και να εκφράζουν γραπτά άψογα τις απόψεις τους. Ούτε αιρετικές ούτε καν πρωτότυπες είναι οι προτάσεις μου: Ίσχυσαν στους προγόνους μας. Προφανώς είμαι προκατειλημμένος και δεν το ξέρω. Γι αυτό κάνω την αυτοκριτική μου. Πρόκληση στους αναγνώστες μου να με κρίνουν και να κάνουν το ίδιο στον εαυτό τους.

*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΤΕΛΟΣ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας. dimitris.sideris@gmail.com

Κοινή Γνώμη, 13 Νοεμβρίου 2018

Στον καφενέ, καρσί στο σεράι, έπαιζαν τάβλι ο Διάβολος με τον Καραγκιόζη. Όποιος νικήσει παίρνει τον άλλο δούλο. Έπαιζε ο Διάβολος κι ό,τι ζαριά ήθελε έφερνε. Έπαιζε κι ο Καραγκιόζης κι αν η ζαριά δεν του άρεσε προλάβαινε να τη χαλάσει και ξανάπαιζε. Στα 100 παιχνίδια, ήταν ισόπαλοι. Πετάγεται ο Διάβολος: «Ο πιο δυνατός νικάει», λέει κι αρπάζει τον Καραγκιόζη. «Ο πιο επίμονος νικάει», πρόλαβε να φωνάξει ο Καραγκιόζης. Ο Διάβολος τον πήρε κι ύστερα γύρισε στον καφενέ. Εκεί είχε στηθεί ένας φωτισμένος μπερντές και σκιές πάνω του παρίσταναν ένα σεράι κι έναν καφενέ. Στον καφενέ, καρσί στο σεράι, έπαιζαν τάβλι ο Διάβολος με τον Καραγκιόζη. Όποιος νικήσει παίρνει τον άλλο δούλο. Έπαιζε ο Διάβολος κι ό,τι ζαριά ήθελε έφερνε. Έπαιζε κι ο Καραγκιόζης κι αν η ζαριά δεν του άρεσε προλάβαινε να τη χαλάσει και ξανάπαιζε. Στα 100 παιχνίδια, ήταν ισόπαλοι. Πετάγεται ο Διάβολος: «Ο πιο δυνατός νικάει», λέει κι αρπάζει τον Καραγκιόζη. «Ο πιο επίμονος νικάει», πρόλαβε να φωνάξει ο Καραγκιόζης. Ο Διάβολος τον πήρε κι ύστερα γύρισε στον καφενέ. Εκεί είχε στηθεί ένας φωτισμένος μπερντές και σκιές πάνω του παρίσταναν ένα σεράι κι έναν καφενέ….

Η ιστορία δεν έχει τέλος. Η ζωή που ζούμε είναι άραγε πραγματική ή είναι μια παράσταση, σκιά μιας πραγματικότητας σαν τον ιδεατό Πλατωνικό κόσμο; Μας παρέδωσε ο σοφός και το μύθο του σπηλαίου.

Η ιστορία δεν έχει τέλος. Στην ιστορία υπάρχουν διαρκώς ανταγωνισμοί. «Πόλεμος πάντων πατήρ» έλεγε ο Ηράκλειτος. Κι ο Marx διευκρίνισε ότι η ιστορία διέπεται από την πάλη των τάξεων. Προσπαθώντας να φανεί επιστήμονας, παρουσίασε τα πράγματα «αντικειμενικά», αλλά προφανώς μεροληπτούσε υπέρ της εργατικής τάξης. Κι εμείς, υποπτεύομαι, διαβάζοντας την παραπάνω ιστορία μεροληπτούμε υπέρ του δικού μας, του Καραγκιόζη.

Τελικά όμως ποιος νικάει; Ο πιο δυνατός ή ο πιο επίμονος; Δεν υπάρχει σαφής απάντηση. Η ισοπαλία δεν είναι στατική. Η ιστορία δεν έχει τέλος. Επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά. Το είπε και αυτό ο Marx επαναλαμβάνοντας τον Hegel που έβλεπε τα πάντα να κινούνται ελικοειδώς από μια θέση σε μια αντίθεση κι από κει ξανά σε μια σύνθεση, θέση για την επόμενη έλιξη. Το είχε προείπει κι ο Πυθαγόρας που έβλεπε τα πάντα να κινούνται κυκλικά, από την τροχιά των αστέρων ως τις συχνότητες των αρμονικών ήχων και τους αριθμούς. Τώρα, με τους τελευταίους έσφαλε, καθώς δεν είχε ανακαλύψει τους άρρητους, απεριοδικούς, αριθμούς. Απέδειξε την ύπαρξή τους ένας μαθητής του, ο Ίππασος, που δολοφονήθηκε. Το αναπαρέστησε και πιο επιστημονικά ο VanderPol που το μοντέλο του με ταλαντώσεις αναπαρήγαγε όχι μόνο την επαναληπτική ρυθμικότητα, αλλά και τη διεγερσιμότητα από τυχαίους εξωγενείς παράγοντες, και ακόμη τη μετατροπή της περιοδικότητας σε τυχαιότητα, προσδιορίζοντας μάλιστα τους νόμους που ορίζουν αυτή τη μετατροπή.

Αλήθεια, πώς εξελίσσεται η ιστορία; Ο Διάβολος όποια ζαριά κι αν ήθελε την έφερνε. Η τυχαιότητα είναι αναπόφευκτη. Ανήκει στη δικαιοδοσία υπαρανθρώπινων δυνάμεων. Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε γι΄ αυτό. Ο Καραγκιόζης όμως, εμείς δηλαδή, μπορούμε να χαλάμε τα σχέδια του Διαβόλου και να ξαναπροσπαθούμε. Η τυχαιότητα είναι βέβαια πιο δυνατή. Περπατώ στο δρόμο κι ένα κεραμίδι πέφτει στο κεφάλι μου. Ή ζω στο αυθαίρετο και μια πυρκαϊά ή μια πλημμύρα με παρασέρνει. Ή και, χωρίς τίποτε από όλα αυτά, μοιραία, αυτό είναι το μόνο βέβαιο, πεθαίνω. Οι νόμοι της φύσης είναι αδυσώπητοι, ανελέητοι. Κι ωστόσο…

Κάποια κύτταρά μου δεν πεθαίνουν με το θάνατό μου. Ενωμένα με αντίστοιχα μιας γυναίκας, εξακολουθούν να ζουν, γονιμοποιημένα ωάρια οι γόνοι μου, να αναπνέουν, να σκέφτονται, να υποφέρουν ή χαίρονται, να δημιουργούν, να αφήνουν κι αυτοί ζωντανά κάποια κύτταρά τους στο διηνεκές. Δεν τελειώνει η ιστορία μας με το θάνατό μας. Έπειτα, όσο ζούμε, διαρκώς δημιουργούμε. Μια σταγόνα δημιουργικότητας μάς σταλάχτηκε από τον Πλάστη που μας εμφύσησε πνοή. Και τα έργα μας μπορούν να μένουν αθάνατα. Ο Αισχύλος ζει με τους Πέρσες, ο DaVinci με το Μυστικό Δείπνο, ο Beethoven με την Ενάτη Συμφωνία, o Σωκράτης με την Απολογία του, ο Θεμιστοκλής με τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, ο Αλέξανδρος με την εκστρατεία του, τα παιδιά μας με την παιδεία που τους δώσαμε. Όλοι αυτοί που άλλαξαν την πορεία της ιστορίας, δεν τους άρεσαν οι ζαριές και ξανάπαιζαν. Πώς ζουν όλοι αυτοί; Μα στη μνήμη του περιβάλλοντός τους επιβιώνουν. Σε μια κηδεία, όσοι είναι παρόντες αποτελούν το κοινωνικό εκμαγείο του εκλιπόντος. Αν ερωτηθούν, από τις απαντήσεις τους μπορούν όλοι μαζί να αναστήσουν τη διαχρονική μορφή και συμπεριφορά του κεκοιμημένου. Όπως παριστάνονται στις εικόνες οι Άγιοι της Ορθοδοξίας, διαχρονικοί, στην ηλικία της ακμής τους. Αγάλματα, φωτογραφίες, ηχογραφήσεις, ονοματοδοσίες δρόμων, πλατειών κλπ κρατούν στη ζωή την ανάμνηση των ηρώων.

Τελικά όμως ποιος νικάει; Ο δυνατός ή ο επίμονος; Ο Θεός είναι ο Δημιουργός. Δημιουργεί τάξη από την αταξία. Στη Φυσική ο νόμος της εντροπίας, ο πιο ακαταμάχητος νόμος, ορίζει ότι από την τάξη δημιουργείται συνεχώς αταξία. Κι όμως κυριαρχεί η δημιουργία. Η Φυσική ορίζει ότι σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο είναι δυνατό να δημιουργείται τάξη από την αταξία, με βαρύ τίμημα όμως, την αύξηση της αταξίας έξω από το κλειστό χωροχρονικό σύστημα. Από το χάος δημιουργήθηκαν Γαλαξίες, μέσα τους ηλιακά συστήματα, σ΄ ένα τουλάχιστον, το πιο γνωστό μας από αυτά, δημιουργήθηκε ζωή, κι αυτή οργανώθηκε, παρήγαγε πνεύμα κι αυτό αναρωτιέται ποιος νικάει. Από τους αθανάτους, μόνον ο Θεός έχει βούληση. Οι Άγγελοι απλώς μεταφέρουν τη βούλησή Του στους ανθρώπους. Ούτε ο Διάβολος έχει δική του, κακή, βούληση. Απλώς αντιστρατεύεται τη θεία βούληση.

Κι εμείς, οι Καραγκιόζηδες, προσπαθούμε να αντισταθμίσουμε τους φυσικούς νόμους που μας καταπιέζουν. Μάθαμε να ανάβουμε και συντηρούμε τη φωτιά, αντιμετωπίσαμε το κρύο. Μάθαμε τον τροχό, εξουδετερώσαμε την τριβή. Μάθαμε τα αερόστατα, τα αεροπλάνα και τους πυραύλους, περιφρονήσαμε τη βαρύτητα. Ό,τι από τη φύση, την τυχαία Φύση, δεν μας αρέσει, εμείς οι Καραγκιόζηδες το χαλάμε και ξαναδοκιμάζομε. Ο Διάβολος παραμονεύει. Είναι (σχεδόν) παντοδύναμος, έτοιμος να μας αρπάξει και να μας υποδουλώσει. Εμείς όμως επιμένομε. Ξανά και ξανά επαναλαμβάνομε τις προσπάθειές μας εμείς οι ίδιοι και η αθάνατη συνέχειά μας, τα παιδιά μας, τα έργα μας, η μνήμη μας στην κοινωνία. Ποιος τελικά νικάει; Ο δυνατός ή ο επίμονος; Η ιστορία δεν έχει τέλος. Ούτε απάντηση.

 

 

ΗΡΩΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΟΚΑΤΟΡΕΣ

Δημ. Α. Σιδερής*, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 11 Νοεμβρίου 2018

Πάνε σχεδόν τρεισήμισυ χιλιετίες που ενώθηκαν βασίλεια από όλο το γνωστό τότε κόσμο κι εκστρατεύσανε εναντίον μιας συμμαχίας άλλων πολιτισμένων βασιλείων σε ένα καταστρεπτικό πόλεμο που κράτησε 10 χρόνια. Για τι; Για ένα γύναιο που δεν τίμησε το στεφάνι της! Μα είναι δυνατό; Όχι, θα απαντήσουν οι ψυχροί επιστήμονες ιστορικοί. Αυτά είναι παραμύθια που γεννήθηκαν στα μυαλά των ποιητών. Οι πόλεμοι γίνονται για συγκεκριμένες αιτίες, για συγκροτημένα συμφέροντα, κυρίως ταξικά, αλλά και άλλα. Εντάξει, κύριοι ιστορικοί, δεν μπορώ να τα βγάλω πέρα μαζί σας. Αλλά πέστε μου, σας παρακαλώ, κι ο πόλεμος που έγινε και περιέλαβε ολόκληρο τον πλανήτη πριν από μόλις ένα αιώνα, δεν έγινε αυτός για ένα ξιπασμένο δούκα που δολοφονήθηκε; Παραμύθι των ποιητών ήταν κι ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος;

Η αλήθεια είναι πως τα μεγάλα γεγονότα, οι πόλεμοι, γίνονται για αιτίες, αλλά και για αφορμές. Η θεωρία του χάους έδειξε το μηχανισμό. Απέδειξε πώς μπορεί μια πεταλούδα κουνώντας τις φτερούγες της στο Πεκίνο να προκαλέσει ένα κυκλώνα στην Αμερική με ένα ντόμινο αντιδράσεων. Ναι, χρειάζονται αιτίες για να συμβεί κάτι, αλλά, χωρίς εναύσματα, αφορμές, όλα μένουν στην ησυχία τους. Η σφαίρα είναι στη θέση της και η πυρίτιδα το ίδιο. Το πάτημα της σκανδάλης όμως την εκτοξεύει.

Στα προκλασικά αρχαία χρόνια δεν ήξεραν πολλά πράγματα για τις κοινωνικές αιτίες. Δυνατές προσωπικότητες, οι ήρωες, έκαναν μόνοι τους ασύλληπτους άθλους, μαζί και ανατριχιαστικά εγκλήματα που όμως τους τα συγχωρούσαν, διότι ήταν ήρωες. Τέτοιοι ήταν ο Ηρακλής, ο Θησέας, ο Περσέας, ο Ιάσωνας, ο Οιδίποδας και άλλοι, που τους ύμνησαν οι ποιητές. Κι ήλθε η ώριμη πολιτεία και τα πράγματα άλλαξαν άρδην. Ο νέος πολίτης, όταν στρατευόταν, ορκιζόταν: «ου καταισχυνώ όπλα τα ιερά, ουδ΄ εγκαταλείψω τον παραστάτην…» Η εγκατάλειψη της τάξης του για να κάνει προσωπικές ανδραγαθίες, ακόμη και με κίνδυνο της ζωής του για χάρη της πατρίδας του ήταν προδοσία. Καταδίκη συνήθως σε θάνατο!

Σήμερα προσπαθούμε να διακρίνουμε τον ηρωισμό από την προβοκάτσια, την πρόκληση. Αναγνωρίζομε πως η αυθαίρετη πράξη, ακόμη και με κίνδυνο ζωής, κάποιου μπορεί να εκλύσει την αλυσίδα αντιδράσεων των δυνάμεων που συγκρατούνται σε κάποια ασταθή ισορροπία. Μπορεί να είναι η πράξη κάποιου πραγματικά ηρωικά σκεπτόμενου, αλλά άσκεφτου, νέου, μπορεί όμως και να είναι η ενέργεια ενός πράκτορα του εχθρού, που, με την πράξη του, ξεκινά μια αναμέτρηση σε μια στιγμή που αυτός, ο εχθρός, γνωρίζει, ή νομίζει, πως έχει την υπεροχή. Πολλά τα παραδείγματα. Παρακολουθώ τα σχόλια με το πρόσφατο επεισόδιο στην Αλβανία. Ένας περήφανος νέος ύψωσε την Ελληνική σημαία. Η αστυνομία πήγε να τον συλλάβει. Αυτός όχι μόνο δεν υπάκουσε, αλλά έτρεξε να φύγει πυροβολώντας τους. Τον σκότωσαν. Βρήκαν, λέει, στο σπίτι του ολόκληρο οπλοστάσιο. Ήταν, λέει, διακινητής ναρκωτικών. Δεν ξέρω αν είναι αλήθεια όλα αυτά, φαίνονται μάλλον λάσπη που του ρίχνουν για να δικαιολογηθούν. Δεν μας επιτρέπουν και μια άνετη έρευνα των συνθηκών. Όμως οι πυροβολισμοί δεν αμφισβητήθηκαν. Εμείς βέβαια αγανακτήσαμε όταν Αλβανοί νεαροί, δεν ύψωσαν ασφαλώς εδώ Αλβανική σημαία, αλλά με τα χέρια τους έκαναν το σχήμα της. Γιατί απορούμε με την αντίδραση της γειτονικής αστυνομίας; Ήταν ήρωας ή προβοκάτορας; Και το έκανε από δική του θερμοκεφαλιά ή βαλτός; Όχι, προδότης δεν ήταν, ιδίως αφού έχασε τη ζωή του. Η εκμετάλλευση του «φιλότιμου», όπως στην περίπτωση της Ωραίας Ελένης και του Αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου δεν λείπει από τις πολιτικο-στρατιωτικές ενέργειες. Χαρακτηριστική είναι η εύγλωττη σιωπή του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου της Αλβανίας, μιας από τις πλέον σεπτές προσωπικότητες της σύγχρονης Ορθοδοξίας. Προδότη τον χαρακτηρίζουν κάποιοι στο Διαδίκτυο. Λες και είναι τοποτηρητής των ελληνικών συμφερόντων στην Αλβανία και όχι ο πνευματικός ποιμένας των Αλβανών ορθοδόξων.

Τι πρέπει να κάνουμε; Πρώτο, να αντιδρούμε ψύχραιμα και αποτελεσματικά στις προκλήσεις. Δεύτερο να μην προκαλούμε εμείς. Θυμάμαι, το 1996 μια συμμορία Αλβανών εισέβαλε στην Ελλάδα, συνέλαβε και κρατούσε όμηρο ένα βοσκό ζητώντας λύτρα. Από τη δική μας πλευρά, χωρίς φανφάρες, μια στρατιωτική επιχείρηση, με επικεφαλής τον ικανό αξιωματικό Δήμου, συνέλεξε πρώτα πληροφορίες, εισέβαλε στην περιοχή της συμμορίας, την αιφνιδίασε και, χωρίς να ανταλλάξουν ντουφεκιά, ελευθέρωσε τον όμηρο και επέστρεψε σε λίγες ώρες στην πατρίδα μας. Από την άλλη, αυτοπροσδιοριζόμενοι «πατριώτες» έχουν προκαλέσει επανειλημμένα γειτονικές δυνάμεις. Να θυμηθούμε την αυθαίρετη ύψωση της σημαίας μας στα αμφισβητούμενα Ίμια, και τον εξαναγκασμό μας να αναγνωρίσουμε γκρίζα δικαιώματα στους Τούρκους. Και να θυμηθούμε άλλους που εισχώρησαν πρόσφατα «κατά λάθος» σε Τουρκικό έδαφος και, αντί να ζητήσουμε συγγνώμη, τους αναδείξαμε σε ήρωες. Βέβαια, ο νεαρός Κατσίφας στην Αλβανία έχασε τη ζωή του με την αποκοτιά του. Και οι δικαιολογημένοι σπαραγμοί των δικών του δεν μας αφήνουν ασυγκίνητους. Αυτά οφείλομε να τα σεβαστούμε έτσι κι αλλιώς. Αλλά άλλο η προσωπική τραγωδία και άλλο η πολιτική.

Ο πόλεμος είναι μια σειρά από απρόβλεπτες καταστροφικές ενέργειες που αλληλομεγεθύνονται, ενώ η έκβασή του είναι άγνωστη. Οι κοινωνικοί νόμοι αντιστρέφονται. Στην ειρήνη ο φόνος είναι η πιο απάνθρωπη πράξη· στον πόλεμο είναι αρετή. Οι Αθηναίοι θεωρούσαν βέβαιη τη νίκη τους πάνω στους προκλητικούς Λακεδαιμονίους, διότι ο πόλεμος κερδίζεται με χρήμα και με καρδιά, έλεγε ο Περικλής. Και τα δυο τα είχαν. Κι όμως ηττήθηκαν, με τίμημα την παρακμή της δημοκρατίας, αλλά και ολόκληρου του Ελληνισμού που αδυνάτισε και παραδόθηκε οικονομικά στους Πέρσες που είχαν ηττηθεί λίγες δεκαετίες προηγουμένως στο πεδίο της μάχης. Τις αιτίες δεν μπορούμε να τις αντιμετωπίσουμε εύκολα. Αυτές ακολουθούν δυσνόητους κοινωνικούς, οικονομικούς νόμους, τους οποίους δεν ελέγχει ακόμη και η πιο αποτελεσματική πολιτική. Πολύ περισσότερο σήμερα που κυβερνάται ο κόσμος από οικονομικές, όχι πολιτικές, δυνάμεις. Τις αφορμές όμως οφείλομε και μπορούμε να τις αποφεύγουμε με κάθε μέσο, με τον πιο ισχυρό αυτοπεριορισμό.

Επανειλημμένα έχω γράψει ότι είμαι Έλληνας σημαίνει Ελληνική βούληση, Ελληνική παιδεία και Ελληνικό συναίσθημα. Το τελευταίο το αναλύω σε θετικό και αρνητικό: Περηφάνια για ό,τι μεγάλο έχουν δημιουργήσει οι πρόγονοι και κάνουν οι σύγχρονοι συνέλληνές μας, με διεκδίκηση της αντίστοιχης τιμής. Αλλά και αισχύνη για ό,τι επίμεμπτο έχουν διαπράξει οι παλιότεροι και κάνουν σύγχρονοι, ενώ είμαστε έτοιμοι να αποκαταστήσουμε ή αποζημιώσουμε όποια βλάβη έχει προκληθεί. Εθνική αυτογνωσία χρειάζεται, χωρίς να χαρακτηρίζουμε προδοτική τη στάση όσων προβάλλουν, μαζί με το θετικό, και το αρνητικό στοιχείο της σύγχρονης και παλιότερης ιστορίας μας. Μάλλον να τους ευγνωμονούμε.

*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομότιμος καθηγητής καρδιολογίας

ΕΞΟΥΣΙΕΣ

• Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com
• Κοινή Γνώμη, 6 Νοεμβρίου 2018

Εξουσία είναι η δυνατότητα να επιβάλλει κάποιος (ή ένα κράτος), τη θέλησή του σε άλλους με βάση νόμο, παράδοση κλπ. Στις σύγχρονες κοινωνίες του αναπτυγμένου κόσμου, όπως και στην αρχαία Ελλάδα, τέτοια εξουσία αρμόζει μόνο στο Δήμο. Δήμος είναι πολιτικό σώμα που συγκροτείται με κανόνες. Αυτοί καθορίζουν αυστηρά ποιος έχει το δικαίωμα να συγκαλέσει το λαό, ποια θέματα είναι να συζητήσει ο λαός και πώς θα πάρει τις αποφάσεις του. Δεν είναι δηλαδή ούτε όχλος ούτε συλλαλητήριο ούτε άλλη ανάλογη αγελαία άθροιση ανθρώπων. Ανώτατος νόμος σε κάθε κράτος είναι το Σύνταγμα. Είναι ο νόμος που περιορίζει τους άρχοντες. Οφείλει να πειθαρχεί σε νοητές αξίες, όπως είναι η Αλήθεια, ο Λόγος κλπ. Το 1ο άρθρο του δικού μας Συντάγματος γράφει: “Θεμέλιο του πολιτεύματος είναι η λαϊκή κυριαρχία. Όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους και ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα.” Το άρθρο αυτό βέβαια είναι παράλογο και αυτοδιαψεύδεται. Αν όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το Λαό, πώς ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα και όχι όπως ορίζει ο Λαός; Αν αυτό το Σύνταγμα δεν μπορεί να το αλλάξει ο λαός, πώς πηγάζουν οι εξουσίες από το Λαό; Ξεκινώντας από μια παράλογη και αναληθή διάταξη, ο νόμος θεμέλιο του κράτους μας είναι αδύνατο να οικοδομήσει ισχυρή, σταθερή, κατάσταση, ικανή να επιβάλει τη βούλησή της.

Ποιες είναι οι πραγματικές εξουσίες σε ένα σύγχρονο ιδανικό κράτος; Πρώτα ο δήμος. Η ανώτατη εξουσία. Εκφράζεται με ένα και μοναδικό τρόπο, το δημοψήφισμα. Αντίστοιχα στην αρχαιότητα υπήρχε η εκκλησία του δήμου. Το δημοψήφισμα έχει ένα βασικό μειονέκτημα. Ο δήμος αποφασίζει δυϊστικά, με ένα Ναι ή ένα Όχι. Οι ενδεχόμενες λύσεις όμως στα ποικίλα προβλήματα ποικίλλουν, απαιτούν συζήτηση, ανταλλαγή επιχειρημάτων, άμεσες λήψεις αποφάσεων κλπ, που δεν μπορεί να τις κάνει το δημοψήφισμα. Έτσι, χωρίζεται σε τρεις ανεξάρτητες εξουσίες: Νομοθετική, Δικαστική και Εκτελεστική.

Η δικαστική εξουσία απαιτεί μια απόφαση που, όντας νόμιμη, στηρίζεται στο Λόγο και την Αλήθεια. Απαιτούνται επομένως αφενός κληρωμένοι δικαστές που διαθέτουν κοινό νου και αφετέρου διορισμένοι ειδήμονες, γνώστες του νόμου, που φροντίζουν για την έννομη διαδικασία (Πρόεδρος του δικαστηρίου) και την προβολή των επιχειρημάτων υπέρ (Υπεράσπιση) και κατά (Πολιτική αγωγή) του κρινομένου. Την απόφαση στα πλαίσια των παραπάνω τη λαμβάνει ο κοινός νους, δηλαδή ο λαός. Στην αρχαιότητα, σε σημερινές ικανοποιητικά ευνομούμενες σύγχρονες χώρες (π.χ. ΗΠΑ), και στην πατρίδα μας πριν από το 1967, ο λαός εκπροσωπούνταν με κλήρωση μεταξύ όλων των πολιτών: ένορκοι. Τέτοιοι ήταν οι Αρεοπαγίτες που έκριναν τον Ορέστη, όταν, για χάρη της υποχρέωσης στη μνήμη του πατέρα του (που του έδωσε το κοινωνικό Εγώ), φόνευσε τη μητέρα του (που του έδωσε το νοητό Εγώ). Σε εκείνη τη μοναδική δίκη πρόβλημα υπήρξε η ισοψηφία των δικαστών που λύθηκε με την αυθαίρετη παρέμβαση της Αθηνάς. Αυτή θέσπισε την υπεροχή μιας ανώτατης αυθαίρετης αξίας, σαν εκείνη του Λόγου και της Αλήθειας, δηλαδή ότι η ισοψηφία είναι υπέρ του κατηγορουμένου. Συνέπεια ήταν ότι, στην αντίληψη των τότε Ελλήνων, το μητριαρχικό δίκαιο υποχώρησε υπέρ του πατριαρχικού.

Η δικαστική εξουσία εφαρμόζει το νόμο. Ο νόμος ψηφίζεται από τη νομοθετική εξουσία, τη βουλή. Εκεί, με πολύ λιγότερα άτομα από όσο στο δημοψήφισμα, είναι δυνατό να γίνει ευρεία συζήτηση πριν από τη λήψη μιας απόφασης-νόμου. Σε ένα τέτοιο άθροισμα ατόμων, αν υπάρχει ένας μόνος ειδικός, αυτός στην ουσία δικτατορεύει. Αυτόν ακούν και ακολουθούν όλοι οι άλλοι. Για το λόγο αυτό, η ιδανική νομοθετική εξουσία οφείλει να ασκείται από ένα σώμα κληρωμένο από το σύνολο των πολιτών, εκφράζοντας έτσι στατιστικά γνήσια τη βούληση της κοινωνίας. Έτσι γινόταν στην Αθηναϊκή δημοκρατία. Προφανώς αυτό το σώμα οφείλει να διευθύνεται από ένα πρόσωπο με γνώσεις των κανόνων (Πρόεδρος της βουλής) και να ακούονται ελεύθερα οι απόψεις ιθυνόντων που τάσσονται με τη συμπολίτευση ή την αντιπολίτευση. Οι βουλευτές όχι μόνο ακούν τους ειδικούς, αλλά και τις απαντήσεις των ειδικών στις δικές τους ερωτήσεις. Σημειώνω, ότι τέτοιοι ρόλοι, είναι αυστηρά κοινωνικοί. Τόσο στη δικαιοσύνη όσο και στη βουλή, υποχρέωση του επικεφαλής Προέδρου είναι η αμερόληπτη διεξαγωγή της διαδικασίας, ενώ των υπέρ και κατά μιας πρότασης (νομικοί, εκπρόσωποι κυβέρνησης, αντιπολίτευσης, κομμάτων) είναι να υπερασπίζονται ή αντιτίθενται σε μια πρόταση. Ίδιο των καλά εκπαιδευμένων είναι να ενεργούν όχι σύμφωνα με τη δική τους βούληση, αλλά σύμφωνα με τους κανόνες που υπαγορεύουν οι γνώσεις και οι κοινωνικοί ρόλοι τους. Κάθε απόκλιση από αυτούς οφείλει να τιμωρείται.

Αντίθετα από τη νομοθετική και τη δικαστική εξουσία, όπου μόνες προϋποθέσεις είναι ο κοινός νους και η αρετή, που μοιράζονται εξίσου στο σύνολο του λαού και στους επαΐοντες, η εκτελεστική εξουσία απαιτεί ειδικές γνώσεις. Δεν είναι καθένας κατάλληλος για τις κυβερνητικές θέσεις. Αυτοί πρέπει να διορισθούν επιλεγμένοι μεταξύ κατάλληλων υποψηφίων που μπορούν να τεκμηριώσουν τις ικανότητές τους. Ο διορισμός θα γίνει δημοψηφισματικά, δηλαδή με εκλογές μεταξύ κομμάτων. Είναι αλάνθαστος αυτός ο τρόπος; Ασφαλώς όχι. Δεν υπάρχουν αλάνθαστοι τρόποι. Αλλά η εισήγηση λύσεων με νόμους και η υλοποίηση των ψηφισμένων νόμων, το έργο της εκτελεστικής εξουσίας δηλαδή, θα έχει συνέπειες και το κόστος τους θα πληρωθεί από όλο το λαό. Έτσι το σύνολο του λαού αποφασίζει με ανάδραση. Ο ίδιος αποφασίζει, ο ίδιος υφίσταται τις συνέπειες των αποφάσεών του. Στην περίπτωση της νομοθετικής εξουσίας δεν απαιτούνται γνώσεις, αλλά κοινός νους και αρετή. Εγνωσμένα ακατάλληλα άτομα μπορούν να εξαιρεθούν. Απαιτείται επιπλέον δυνατότητα για συζήτηση και συμμετοχή σε κάθε απόφαση και όχι μόνο μια στιγμή κάθε 4 χρόνια.

Η εφαρμογή τέτοιου συστήματος έχει αντιδράσεις ενδογενείς και εξωγενείς. Δεν είναι τέλειο. Διαρκώς εξελίσσεται. Στην αρχαιότητα εξελίχθηκε βαθμιαία από την εποχή των βασιλιάδων ως την Αθηναϊκή δημοκρατία, αλλά δεν προχώρησε να περιλάβει στην τάξη του γυναίκες, δούλους, μετοίκους. Λένε κάποιοι πως έφταιγε η δημοκρατία, επιρρεπής στην ασυδοσία, για την ήττα στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Από την άλλη, αν πολίτες δεν ήταν περί τις 30 000, αλλά όλοι, (περί τις 300 000) οι κάτοικοι, δύσκολα θα έφθαναν στην ήττα. Είναι εφαρμόσιμο. Δοκιμάστηκε με επιτυχία στην αρχαία Αθήνα, πολιτικά σήμερα στην Ελβετία και δικαστικά στις ΗΠΑ και αλλού. Από την άλλη, εξωγενώς θα βρει αντιδράσεις από την ισχυρή ολιγαρχία που σήμερα μας κυβερνά. Η παράκαμψη τέτοιων εμποδίων είναι χρέος όλων, πρώτιστα όσων μπορούν να σκέφτονται και ενεργούν.

ΡΟΥΣΦΕΤΙ

Δημ. Α. Σιδερής* dimitris.sideris@gmail.com

Στην Αναγέννηση και στο Διαφωτισμό οι δυτικοευρωπαϊκοί λαοί ξανανακάλυψαν τον Ελληνικό πολιτισμό και προσπάθησαν να τον επανεισαγάγουν στη ζωή τους. Τον έμαθαν αφενός από τους Μουσουλμάνους, που, ιδίως στη Συρία και στην Αίγυπτο από τον καιρό του Αλεξάνδρου, διατηρούσαν πολιτισμό υψηλού επιπέδου, και αφετέρου από πρόσφυγες του Βυζαντίου που διέφυγαν όταν εάλω η Πόλις. Προσπάθησαν να αντιγράψουν το Ελληνικό πνεύμα και να το συνεχίσουν με σημαντική επιτυχία σε πολλούς τομείς. Ιδιαίτερα, λάτρεψαν το Λόγο με τον οποίον προσπάθησαν να υποκαταστήσουν την τυφλή θρησκευτική πίστη. Πρόοδος σε πολλούς τομείς, εκτός από έναν: Στην πολιτική αντέγραψαν το Ρωμαϊκό πρότυπο της res publica. Η Ρωμαϊκή ρεπούμπλικα όμως δεν ήταν η Ελληνική δημοκρατία. Φθάσαμε σήμερα να νομίζουμε πως ό,τι δεν είναι βασιλεία είναι δημοκρατία. Ο Αριστοτέλης όμως ήταν σαφής, ως συνήθως. Τα βασικά πολιτεύματα είναι τρία: Μοναρχία, Ολιγαρχία και Δημοκρατία. Διαφέρουν η Ολιγαρχία από τη Δημοκρατία κατά το ότι οι εκπρόσωποι της πολιτείας στην Ολιγαρχία εκλέγονται, όπως π.χ. στη Ρωμαϊκή ρεπούμπλικα, ενώ στην Ελληνική (Αθηναϊκή) δημοκρατία κληρώνονταν.

Όταν ελευθερωθήκαμε από τον Οθωμανικό ζυγό, με μια Επανάσταση που την έκαναν οι αγωνιστές, στρατιωτικοί και πολιτικοί, αλλά πλαισιώθηκε από τις αρχές του Ρήγα και των Φιλικών στην αρχή και τη ναυμαχία του Ναβαρίνου στο τέλος, υιοθετήσαμε το δυτικό τρόπο πολιτεύματος. Φυσικά, σωστά, τον προσαρμόσαμε στα τοπικά δεδομένα. Μόνο που επιλέχθηκαν όχι τα Ελληνικά, αλλά τα τουρκικά. Εφαρμόσαμε δηλαδή μια αντιπροσωπευτική δημοκρατία με εκλεγόμενους αντιπροσώπους στη Βουλή, όπως είχαν τα δυτικά πρότυπά μας, αλλά προσαρμοσμένη στις επιθυμίες των τοπικών αρχόντων μας, κληρονομημένες από την Οθωμανική περίοδο, όπως είναι το ρουσφέτι, το μπαξίσι, το χαράτσι, οι μπαταξήδες κλπ. Αντί ευθυ(νο)δοσίας των αρχόντων, ασυλία. Περηφανευόμαστε για το πνεύμα των προγόνων μας, αλλά τους ξεχάσαμε στο κυριότερο επίτευγμά τους, την πολιτική.

Κύριο εργαλείο της δημοκρατίας (όπως και της ολιγαρχίας) είναι η βούληση της πλειοψηφίας που γίνεται βούληση του συνόλου. Τις τελευταίες κυρίως δεκαετίες έγινε αντιληπτό στην «πολιτισμένη» Δύση ότι αυτή η αρχή δεν κάλυπτε τις ανάγκες της κοινωνίας, διότι έπρεπε να γίνονται σεβαστές και κάποιες θεμελιώδεις βουλήσεις της μειοψηφίας. Η ισοπολιτεία (πολιτική ισότητα), ισονομία (ισότητα στο νόμο) και η ισηγορία (ίση δυνατότητα έκφρασης όλων) ήταν απαραίτητες, αλλά δεν έπρεπε να υπερβαίνουν κάποια όρια που τίθενται από πολιτικά δικαιώματα των μειοψηφιών. Αναφέρονται στα «ανθρώπινα δικαιώματα» που έχουν εισαχθεί, ορθά, και στο δικό μας Σύνταγμα. Ωστόσο, η Δημοκρατία, δεν είναι στατική. Ήδη σε προϊστορικούς χρόνους, ο βασιλιάς του Άργους, όταν δέχθηκε το αίτημα των Ικέτιδων να τις προστατέψει, που τις κυνηγούσαν να τις κάνουν γυναίκες τους οι Αιγύπτιοι, έκανε δημοψήφισμα. Η Αθήνα, που παρακάμφθηκε από την καταστρεπτική κάθοδο των Ηρακλειδών, μπόρεσε να αναπτυχθεί ομαλά μέσα σε λίγους αιώνες. Άρχισε με βασιλιάδες που παραχώρησαν αυτοδιοίκηση. Στην αρχή ήταν τοπική, με πολλές Αθήνες. Στη συνέχεια, όταν άρχισαν να διαφαίνονται αποσχιστικές τάσεις, δόθηκε επαγγελματική αυτοδιοίκηση, με ανάπτυξη συνδικαλισμού θα λέγαμε σήμερα, έτσι που ο γιδοβοσκός π.χ. της Κεκροπίας (Κορωπιού) να νοιώθει αλληλέγγυος με το γιδοβοσκό της Αμαρυσίας (Μαρουσιού), μάλλον παρά με τον Γαιοκτήμονα της Κεκροπίας. Στη συνέχεια η βασιλεία εξέπεσε και με μια σειρά νομοθετών μεταβιβαζόταν όλο και περισσότερο η εξουσία στο λαό, στους πολίτες. Το Δράκοντα ακολούθησε ο Σόλων, τον Σόλωνα ο τύραννος Πεισίστρατος, που έδωσε πολλά προνόμια στο φτωχό λαό (ένα είδος λαϊκιστικής δικτατορίας), αλλά του στέρησε το βασικό προνόμιο της εξουσίας, τον Κλεισθένη και άλλους που ακολούθησαν. Σε όλο αυτό το διάστημα, αυξανόταν η συμμετοχή του λαού στην εξουσία, συγκεκριμένα στη βουλή και στη δικαιοσύνη στις οποίες γινόταν κλήρωση. Η εκτελεστική εξουσία (κυβέρνηση, αρχαίοι στρατηγοί και κάποιοι άλλοι) παρέμεινε εκλεγόμενη, πάλι από το λαό, καθώς απαιτούσε ειδικές γνώσεις που δεν μπορούσε να τις έχει ο καθένας. Αντίθετα, στις κληρωμένες εξουσίες οι αναγκαίες ικανότητες των αρχόντων περιορίζονται στη ύπαρξη κοινού νου και αρετής. Οι πιθανότητες να υπάρχουν κοινός νους και αρετή όμως θεωρούσαν ότι ήταν ίδιες μεταξύ των εκλεκτών ειδικευμένων επαϊόντων και του λαού ολόκληρου.

Η δημοκρατία, ωστόσο, ούτε στις Αθήνες ολοκληρώθηκε ποτέ. Ποτέ δεν έγιναν πολίτες όλοι οι κάτοικοι της πολιτείας. Έμειναν εκτός κοινωνίας οι γυναίκες, οι δούλοι και οι μέτοικοι. Ο καταστροφικός Πελοποννησιακός πόλεμος ανέκοψε την εξέλιξη. Έγινε, κατά το Θουκυδίδη, λόγω της φοβίας των Λακεδαιμονίων μπροστά στη ραγδαία ανάπτυξη της δύναμης των Αθηνών μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Συνέβαλε, ωστόσο, αναμφίβολα και η αλαζονεία των Αθηναίων ακριβώς επειδή έβλεπαν να αναπτύσσεται ραγδαία η ισχύς τους, έτσι που η αρχική Ελληνική συμμαχία που είχαν δημιουργήσει να εξελιχθεί σε Αθηναϊκή ηγεμονία. Με το μακροχρόνιο αυτό πόλεμο που εξασθένησε όλους τους Έλληνες, άρχισε να παρακμάζει η δημοκρατία και μάλιστα να θεωρείται υπεύθυνη για την ήττα. Ο Ελληνικός κόσμος άρχισε να διαβλέπει πως πιο σημαντικό κι από την ελευθερία ήταν να ζουν χωρίς έριδες μεταξύ τους κι έτσι βρήκε εύφορη γη να ευδοκιμήσει η μεγαλοφυΐα του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου, να ενώσουν όλους τους Έλληνες, καταργώντας τη δημοκρατία, αν και σε τοπικό επίπεδο άφησαν κάθε πόλη να ζει με τη δική της παραδοσιακή αυτοδιοίκηση, αφού μάλιστα την καθάρισαν από τυραννικές επιβολές.

Σήμερα, όλο και περισσότεροι αντιλαμβάνονται την αποτυχία, το αδιέξοδο της πολιτικής μας. Συγκεκριμενοποιούν την αγωνία τους με ποικίλους τρόπους. Είναι ο αντιδυτικός που τον συμμερίζονται ακροδεξιοί, ακροαριστεροί και εκκλησιαστικοί παράγοντες: Να μη φραγκέψουμε. Ο αντιτουρκικός. Η Τουρκία απειλεί ανοιχτά την ύπαρξή μας. Ο αντισλαβικός. Η ηγέτιδα δύναμη, η Ρωσία, μετά το Ναβαρίνο δεν τήρησε ποτέ ακραιφνώς φιλελληνική στάση, ούτε στον Άγιο Στέφανο, ούτε στην υπόθεση της FYROM, τον τελευταίο αιώνα μάλιστα με φιλοτουρκικές θέσεις. Ο αντισιωνιστικός τρόπος, καθώς πίσω από όλα αυτά κρύβονται τα συμφέροντα των σιωνιστών. Όλες αυτές οι φοβίες δεν είναι εντελώς αβάσιμες. Φοβία δεν έχομε μόνο εμείς. Έχει και ο δυτικός κόσμος π.χ. εναντίον της Ρωσίας. Την έχει περικυκλώσει από παντού με βάσεις. Ποτέ η Ρωσία δεν προσπάθησε να επεκταθεί στη Δύση, ενώ η Δύση επανειλημμένα εισέβαλε στη Ρωσία (Πολωνοί, Σουηδοί, Γάλλοι, Γερμανοί). Εμείς, ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι ομόδοξοι Ρώσοι δεν είναι αυτόματα φιλέλληνες.

Όλες αυτές οι θέσεις Ελλήνων εθνικιστών που προβάλλουν τα πρότυπα του Μαραθώνα, των Θερμοπυλών, της Σαλαμίνας, είναι αρνητικές, χωρίς όμως να αποβάλλουν το ρουσφέτι. Είναι εναντίον κάποιου, άλλοτε άλλου. Αναρωτιέμαι, η θετική, Ελληνική θέση, με πρότυπο την πολιτική των προγόνων μας, θα αναδειχθεί ποτέ;

*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας