ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 24 Απριλίου 2020.

Μου έλεγε την ιστορία η γιαγιά μου. Στο χωριό οι γυναίκες μαζεύονταν και κουβέντιαζαν. Κανένας δεν τους ξέφευγε από το κουτσομπολιό τους. Πρωταθλήτρια η κερά-Λενιώ. Ο άντρας της, για να της κόψει το χούι, φεύγοντας ένα πρωί για τη δουλειά του, πήρε μαζί του τα ρούχα της. Την άφησε τσίτσιδη. Εκείνη έμεινε στο σπίτι, έκανε τις δουλειές, καθάρισε, μαγείρεψε, ζύμωσε, έκανε τις πίτες της. Η ώρα περνούσε κι οι φιλενάδες της άρχισαν να μαζεύονται. Άκουγε τις φωνές τους και δεν μπορούσε να κρατηθεί. Είπε λοιπόν: “Πίτα μπρος και πίτα πίσω/νάβγω θέλω να μιλήσω!”. Πώς τη θυμήθηκα αυτή την ιστορία τελευταία και ξεπήδησε στο μυαλό μου σχεδόν αυτόματα μια άλλη ρήση; “Γάντια χέρια, μάσκα φάτσα/θε να βγω να πάω στην πιάτσα!”

Πασχίζομε μια ζωή να φτιάξουμε ένα σπιτάκι. Το χτίζομε ή το αγοράζομε έτοιμο, το επιπλώνομε, κουζίνα, ψυγείο, πλυντήριο, το στολίζομε, κρεμάμε πίνακες στους τοίχους, βάζομε μπιχλιμπίδια σε βιτρίνα, βέβαια τηλεόραση και γραφείο με υπολογιστή, ως κουλτουριάρηδες έχομε βιβλιοθήκη. Κι όταν είναι όλα έτοιμα, δε βλέπομε την ώρα να βγούμε έξω, να ζούμε έξω από το σπίτι. Δεν δεχόμαστε τους φίλους στο σπίτι μας, δεν συγκεντρωνόμαστε εκπεριτροπής στο δικό τους, δίνομε ραντεβού στην ταβέρνα ή στην καφετέρια. Στο σπίτι επικοινωνούμε με όλο τον κόσμο. Η τηλεόραση μάς φέρνει άκοπα τις ειδήσεις από παντού και, υπνωτισμένοι από το κινούμενο φως της, όπως παλιά γύρω από το τζάκι, απολαμβάνομε το πλύσιμο που κάνει στο μυαλό μας. Με τον υπολογιστή και το τάμπλετ είμαστε πιο ενεργητικοί. Δεν δεχόμαστε μόνο, αλλά και εκπέμπομε σήματα, ρωτάμε, μας απαντούν, μαζί με τους φίλους μας ανταλλάσσομε κουτσομπολιά, σαν την κερα-Λενιώ, ξομπλιάζομε γνωστούς και φίλους. Κι όμως αυτό δεν μας ικανοποιεί. Ανακαλύπτομε πως η όραση και η ακοή, όσο και αν ξανοίγουν σε πρωτοφανή έκταση τον κόσμο μπροστά μας δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τις αισθήσεις επαφής, την αφή, την όσφρηση, τη γεύση. Να φιλήσεις, να αγγίξεις το ιδρωμένο χέρι, να μυρίσεις το ανεπαίσθητο άρωμα του κορμιού του διπλανού σου, όχι μόνο να ανταλλάξεις έννοιες, αλλά και να μοιραστείς συναισθήματα.

Η ανθρωπότητα έχει στηριχτεί στη συνάφεια των ανθρώπων μεταξύ μας. Οι προ-πρόγονοί  μας μαζεύονταν όπου έβρισκαν πιο εύκολα τροφή. Φυσικές συνθήκες για συνεύρεση. Εκεί, ο ένας με τον άλλον συγχρωτίζονταν, με τις αισθήσεις επαφής ένοιωθαν ο ένας τον άλλον,  άντρες με γυναίκες έκαναν παιδιά, συγχρωτίζονταν με τις αισθήσεις επαφής, μητέρες με παιδιά, δημιουργούσαν τις βιολογικές συνθήκες για συνεύρεση. Για να βρουν πιο εύκολα τροφή κυνηγώντας θηράματα και για ν΄ αποφύγουν να γίνουν οι ίδιοι τα θύματα άλλων θηρευτών, θηρίων, ενώνονταν, και όλοι μαζί ήταν πιο αποτελεσματικοί από τον καθένα μόνο του. Κοινωνικές και κοπαδιαστές συνθήκες για συνεύρεση. Στα πλαίσια αυτά, επικρατούσε άλλοτε η μίμηση, άλλοτε ο ανταγωνισμός, άλλοτε η συνεργασία. Η μίμηση ήταν το σημείο της αγέλης, η συνεργασία της κοινωνίας.

Σε όλα τα παραπάνω, οι αισθήσεις επαφής έπαιζαν πρωτεύοντα ρόλο. Σε όλες τις περιπτώσεις η συνεύρεση με τις αισθήσεις επαφής βοηθούσαν τον καθένα στην ικανοποίηση των προσωπικών του αναγκών. Και ξαφνικά βρισκόμαστε σε μια πρωτοφανή κατάσταση, όπου η συνεύρεση μεταξύ μας, με τη βοήθεια των αισθήσεων επαφής, είναι ολέθρια για τον καθένα. Προστασία μας είναι η αυτοφυλάκισή μας στο πανέμορφο σπίτι μας.

Βέβαια η κατάσταση δεν είναι ακριβώς πρωτοφανής. Είναι η συνθήκη για κάθε επιδημία. Στον Πελοποννησιακό πόλεμο η πολιορκία των Αθηνών έφερε τους κατοίκους της Αττικής μέσα στην Αθήνα και ο συνωστισμός γέννησε τον περίφημο λοιμό. Στο Μεσαίωνα όταν άρχισε δειλά να συγκεντρώνεται ο κόσμος στις πόλεις, η πανούκλα σκότωσε το 1/3 του πληθυσμού της Ευρώπης. Στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ο συνωστισμός των στρατιωτών στα χαρακώματα σκότωσε από τον τύφο αριθμό στρατιωτών συγκρίσιμο με εκείνον από τις σφαίρες του εχθρού. Σήμερα ξέρομε περισσότερα πράγματα. Ο τύφος καταπολεμήθηκε με τη χρήση βαμβακερών εσωρούχων που μπορούσαν να βράζονται κάθε εβδομάδα, έτσι που να σκοτώνονται οι ψείρες που μετέφεραν το μικρόβιο από τον ένα στον άλλον πριν προλάβουν να πολλαπλασιασθούν, καθώς η επώαση των αβγών τους ήθελε 10 μέρες. Η πανώλη δεν αποτελεί πια σοβαρή απειλή, αφού έχομε απαλλαγεί από τα ποντίκια στα σπίτια μας και από τους ψύλλους που μεταφέρουν το μικρόβιο από τον ένα στον άλλο. Από την ευλογιά φαίνεται πως γλιτώσαμε οριστικά, αφού ο υποχρεωτικός δαμαλισμός (εμβολιασμός) σε όλο τον πλανήτη έκανε τον ιό να μη βρίσκει δέκτη να συντηρηθεί ώσπου να πεθάνει από φυσικό θάνατο πριν βρει τρόπο να πολλαπλασιασθεί. Πέρα από την αριθμητική, στατιστική, περιγραφή των επιδημιών, υπάρχει και ο τραγικός, προσωπικός παράγοντας. Ο λεπρός έπρεπε να φέρει μαζί του κουδουνάκια για να απομακρύνουν τους άλλους, ενώ η αρρώστια δεν τον σκότωνε άμεσα, αλλά τον ακρωτηρίαζε προκαλώντας φρικτή δυσμορφία. Και, όπως όλες οι επιδημίες, δεν φειδόταν κανέναν, ούτε και βασιλιάδες, όπως ο ικανός Βαλδουΐνος Δ΄ της Ιερουσαλήμ στις Σταυροφορίες. Βρέθηκε το φάρμακο και ο αριθμός των πασχόντων στον κόσμο περιορίσθηκε τόσο, που δεν αποτελεί πια σοβαρό κίνδυνο διάδοσης της νόσου.

Τι κάνομε τώρα; Η δημιουργία του κόσμου συνεχίζεται, δεν τέλειωσε την 6η μέρα, όπως διαδίδουν οι στενόμυαλοι ερμηνευτές της Βίβλου. Κι έχομε ένα νέο είδος. Δεν είναι ακριβώς ζωντανό ον. Είναι ένα πρωτεϊνικό μόριο, που, υπό ορισμένες συνθήκες, πολλαπλασιάζεται και μεταδίδεται ευκολότατα από τον ένα στον άλλο προκαλώντας συνήθως ελαφρά συμπτώματα, αλλά και σκοτώνοντας αλύπητα ένα μικρό ποσοστό των πασχόντων, ιδιαίτερα των πιο ευάλωτων γέρων και χρονίως πασχόντων. Κι αυτοί πρέπει να περάσουν τις τελευταίες στιγμές της ζωής τους μακριά από τα αγαπημένα τους πρόσωπα, εκείνα που η παρουσία τους με τις αισθήσεις επαφής ανακουφίζουν κάπως οποιαδήποτε ενοχλήματα. Περιμένομε να βρούμε τρόπο να εξουδετερώνουμε το ένοχο μόριο, χωρίς να βλάπτουμε τον οργανισμό μας και/ή να βρούμε τρόπο να πείσουμε τον οργανισμό μας να βρει αυτός τρόπους να τον εξουδετερώνει παράγοντας κατάλληλα αντισώματα. Η ιστορία μας δημιουργεί αισιόδοξες προσδοκίες. Στο μεταξύ όμως, για να κερδίσουμε χρόνο, δεν έχομε άλλο τρόπο από την κοινωνική απομόνωση. Αυτό σημαίνει όμως διάσπαση της κοινωνίας με όλες τις συνέπειες για την ανεύρεση θηραμάτων, που σήμερα είναι τα προϊόντα της τεχνολογίας και της οικονομίας. Κι αυτό σημαίνει να προετοιμαστούμε, όταν, με το καλό, γλιτώσουμε από την πανδημία, να συνεργασθούμε όλοι στενά, με μίμηση και συμπληρωματικότητα, χωρίς ανταγωνισμούς.

 

 

ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΑ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 23 Απριλίου 2020.

Δεν είχα αφορμή για να γράψω περί ειδωλολατρίας, αλλά το ζήτημα του τι και πώς πιστεύομε πάντα με απασχολεί. Όσο κι αν προσπαθούμε να απαλλαγούμε από την πίστη, τη “γνώση” χωρίς διασταύρωση με την εμπειρία, αυτό είναι, φαίνεται, αδύνατο. Το προσπάθησαν αρχαίοι φιλόσοφοι, το προσπάθησε κι ο Διαφωτισμός, αλλά το μόνο που κατάφερε ήταν ως ένα βαθμό, να μεταφέρει την πίστη από το Θεό στη Λογική. Το “συναίσθημα” της πίστης είναι, φαίνεται, υποχρεωτικό στον άνθρωπο. Είναι κακό αυτό; Όχι βέβαια. Ιδίως στις έσχατες καταστάσεις, όταν κάθε λογική αντίδραση έχει μηδενισθεί, η πίστη μπορεί να σώσει. Μπορεί να εκτροχιασθεί η πίστη; Ασφαλώς και τότε μπορεί να γίνει γενεσιουργός μύριων κακών.

Η πίστη στο Θεό και, γενικότερα, η θρησκευτική πίστη, είναι χαρακτηριστική. Ο Θεός, όπως τον έβλεπαν οι Εβραίοι τον καιρό που γραφόταν η Βίβλος, είναι Δημιουργός. Αλλά είναι και φοβερός, αμείλικτος τιμωρός, όχι σπάνια χωρίς ανθρώπινη λογική εξήγηση. Τιμώρησε τους πρωτοπλάστους, για την ανυπακοή τους, ενώ Εκείνος, ο Παντοδύναμος, τους είχε δώσει τη δυνατότητα να είναι ανυπάκουοι. Έπνιξε την ανθρωπότητα με τον κατακλυσμό με εξαίρεση έναν άνθρωπο, το Νώε και την οικογένειά του, διότι οι άνθρωποι (όλοι;) είχαν εκτραπεί από το δικό του δρόμο. Έκαψε τα Σόδομα και τα Γόμορρα, διότι οι Σοδομίτες ήταν φρικτοί άνθρωποι. Τι έφταιγαν οι Γομορρίτες; Φρικτά τέρατα, σαν τον Λεβιάθαν, έβγαζαν φωτιές μέσα από τη θάλασσα και κινούσαν φοβερά τσουνάμια για τους ατίθασους. Και τόσα άλλα. Κι αυτό που ζητούσε ήταν ένα: Πίστη σ΄ Αυτόν! Επιπλέον απαγόρευσε την απεικόνιση, τη δημιουργία ειδώλων γενικά. Κακό είναι αυτό; Ο Άνθρωπος έχει πλασθεί έτσι που να δημιουργεί είδωλα. Σε ό,τι βλέπει, αισθάνεται και τον επηρεάζει, δίνει μορφή, συνήθως ανθρώπινη, αλλά μερικές φορές και ζωώδη. Κι έρχεται ο Ιωάννης και διευκρινίζει ότι “Θεόν  οὐδεὶς  ἑώρακε  πώποτε… Πνεῦμα ὁ Θεόv“. Τώρα τα πράγματα γίνονται πιο καθαρά. Ο Θεός είναι πνευματικός, μέσα μας, μια παράσταση. Ο Παύλος το αναστρέφει, αλλά το ίδιο είναι από την πλευρά που το εξετάζομε: “ ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν “. Είτε εμείς εμπεριέχομε το Θεό είτε ο Θεός μας εμπεριέχει, είμαστε Ένα με Αυτόν. Κακό είναι αυτό; Όχι, κάθε άλλο, θα έλεγα. Να όμως που η πρώτη από τις 10 εντολές δεν αρκείται στο “Ἐγὼ  εἰμι Κύριος  ὁ  Θεὸς  σου“, αλλά προχωρεί και στο “Οὺκ  ἒσονταὶ  σοι  θεοὶ  ἓτεροι  πλὴν  ἐμοῦ ” (Έξοδος). Και τι πειράζει; Το πρώτο μέρος της εντολής προσανατολίζει εμένα, το νοητό Εγώ μου. Αν θέλω, το δέχομαι. Το δεύτερο μέρος όμως αφορά τη στάση μου, τις πράξεις του κοινωνικού μου Εγώ, προς τους Άλλους. Το πρώτο μέρος επιτρέπει την Αγάπη, ακόμη και την ιεράρχησή της πάνω από την πίστη. “Νυνὶ  δἐ  μένει  πίστις,  ἐλπίς,  ἀγάπη,  τὰ  τρία  ταῦτα·  μείζων  δἐ  τούτων  ἡ  ἀγάπη.” (Παύλος). Το δεύτερο μέρος ωθεί προς το μίσος εναντίον όσων δεν δέχονται τη δική μας πίστη.

Την πίστη μας την εξεικονίζομε. Στο Πνεύμα, το Θεό, δίνομε μορφή. Ακόμη και αν δεν τον παριστάνουμε σαν ορατό είδωλο, τον χαρακτηρίζομε μέσα μας, προσδίδοντάς Του ανθρώπινες ιδιότητες. Οι ειδωλολάτρες πρόγονοί μας προσέδιδαν στους θεούς που λάτρευαν καθαρά ανθρώπινες στάσεις. Η δική μας θρησκεία κι αυτή προσπαθεί να περιορίσει το Θεό, με ιδιότητες άπειρες, αλλά συγκεκριμένες, όπως “Ποιητής Ουρανού και γης, Άγιος, Ισχυρός, Αθάνατος κλπ. Οι Μουσουλμάνοι θεωρούν ότι έχει 99 ιδιότητες, ανάμεσά τους και Μεγαλόψυχος, Φιλεύσπαλχνος κλπ (αλλά μόνον για τους πιστούς Του!). Η θρησκευτική πίστη όμως δεν περιορίζεται στον Ένα και Μοναδικό Θεό. Ξεκάθαρα οι πρόγονοί μας απεικόνιζαν με ζωγραφιές και αγάλματα πλήθος θεών. Αυτό βοηθούσε στη θρησκευτική ανεκτικότητα. Οι Αθηναίοι λάτρευαν την Αθηνά, αλλά τιμούσαν και όλους τους άλλους θεούς, και τον Απόλλωνα και το Διόνυσο, ακόμη και τον Άγνωστο θεό. Παρ΄ όλα αυτά δεν απέφευγαν τελείως τη μισαλλοδοξία. Ο Ηράκλειτος έχτισε ένα βωμό: ΤῼΗΡΑΚΛΕΙΤῼΕΦΕΣΙῼ. Κατηγορήθηκε ότι εισάγει καινούριους θεούς, ειδικότερα τον εαυτό του, ανάμεσά τους (Τῷ Ἠρακλείτῳ Ἐφεσίῳ). Υπερασπίσθηκε τον εαυτό του λέγοντας πως ο βωμός ήταν αφιερωμένος στον Ηρακλή τον Εφέσιο (Τῷ Ἠρακλεῖ τῷ Ἐφεσίῳ), καθώς η ποινή για εισαγωγή καινών δαιμονίων ήταν ο θάνατος. Ο Σωκράτης δεν γλίτωσε από τέτοια κατηγορία και ήπιε το κώνειο.

Η μισαλλοδοξία συνεχίσθηκε αμείλικτη με την καθιέρωση του Χριστιανισμού, παρά την πνευματικότητα της νέας θρησκείας. Ο Μέγας Θεοδόσιος, έσφαξε πολύν κόσμο, με τη δικαιολογία πως ήταν ειδωλολάτρες. Από την άλλη, έγιναν φοβερά πράγματα στη διάρκεια της εικονομαχίας. Ακόμη και σήμερα, πολλοί πιστεύουν ότι η Παναγία της Τήνου ή της Λούρδης (δηλαδή οι αντίστοιχες εικόνες) είναι πιο θαυματουργή από τη Δεξιοκρατούσα που έχω εγώ στο εικονοστάσι μου. Δεν αρκούμαστε όμως σ΄ αυτό, που στο κάτω κάτω δεν βλάφτει. Αν πιστεύουμε, μπορούν να γίνουν θαύματα. Ποιος ξέρει; Όμως στρεφόμαστε εναντίον εκείνων που δεν συμμερίζονται την πίστη μας. Τουλάχιστον να τους βουλώσουμε τα στόματα. “Άλαλα τα χείλη των ασεβών των μη προσκυνούντων την εικόνα σου…”  Αφήνω βέβαια τα ανατριχιαστικά που συνόδευσαν τις Σταυροφορίες (που το λογαριασμό τον πληρώνομε ακόμη σήμερα), την Ιερά Εξέταση κλπ.

Η ειδωλολατρία και μισαλλοδοξία όμως δεν περιορίζονται στα θρησκευτικά ζητήματα. Επεκτείνεται και στην πολιτική. Έχω μπροστά μου τις εικόνες των τελευταίων ηγετών μας, του Καραμανλή, του Παπανδρέου, του Σαμαρά, του Τσίπρα, του Μητσοτάκη κλπ. Είχαμε πλάσει με τη φαντασία μας το είδωλό τους, τις ιδιότητές τους και στη βάση αυτών ψηφίσαμε ή θα ψηφίσουμε. Κακό αυτό; Όχι βέβαια. Όσοι ψήφισαν έτσι καλά έκαναν. Όμως οι περισσότεροι ψήφισαν μισαλλόδοξα: Να απαλλαγούμε από τον Καραμανλή (ή τον Παπανδρέου ή το Σαμαρά ή τον Τσίπρα ή οποιονδήποτε άλλον) κι όποιος θέλει ας έλθει. Αυτό, ναι, είναι κακό. Η αρνητική θέση είναι κατά κανόνα κακή, εκτός από τις ακραίες περιπτώσεις. Όταν καίγεται (π.χ. στο Μάτι) το σπίτι μου, πρέπει να φύγω κι ας πάω όπου νάναι. Συχνά όμως είναι ολέθρια, διότι, αν δεν είμαστε προετοιμασμένοι να δεχθούμε την εναλλακτική λύση, μπορεί αυτή να είναι χειρότερη από την παρούσα. Όλοι οι πολιτικοί ηγέτες που ανέφερα ανέπτυξαν γλαφυρά και αξιόπιστα γιατί οι αντίπαλοί τους δεν προσφέρουν λύση στα προβλήματά μας, αλλά τα χειροτερεύουν. Από κανένα όμως δεν άκουσα το σχέδιο για λύση των προβλημάτων μας. Το πρώτο είναι μισαλλοδοξία (ιδιοτελής, όπως κατά κανόνα οι μισαλλοδοξίες), ενώ το δεύτερο πίστη (μπορεί απατηλή, αλλά ενδέχεται να έχει απομείνει μόνη λύση).

 

Μετά το λοιμό λιμός;

ΤΟ BLOG

20/04/2020 10:27 EEST | Updated 1 ώρα πριν

Πολλοί προβλέπουν τις αναμενόμενες οικονομικές συνέπειες της πανδημίες. Υπάρχει σχέδιο για την επόμενη ημέρα;

• Δημήτρης Α. Σιδερής Ομότιμος καθηγητής καρδιολογίας

Ποιος να το φανταζόταν; Μόλις πριν από λίγα χρόνια, οι σοφοί μας διαβεβαίωναν πως έχομε οριστικά γλιτώσει από τον κίνδυνο των λοιμών. Τα αντιβιοτικά θεραπεύουν πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν, ενώ τα εμβόλια εξάλειψαν παραδοσιακούς ομαδικούς φονιάδες όπως η ευλογία και η πολιομυελίτιδα. Και να, ξαφνικά, που μας προέκυψε ο βροτολοιγός κορωναϊός. Και μαζί προέκυψαν ποικίλα προβλήματα που κανένας δεν τα φανταζόταν πριν από λίγους μόνο μήνες κρυμμένα κάτω από παχύ στρώμα πολιτισμού. Ολόκληρη η ανθρωπότητα άλλαξε. Η θνητότητα από τη νόσο δεν είναι μεγαλύτερη από εκείνη στις γρίπες που ξέραμε. Τότε τι είναι αυτό που μας πανικόβαλε; Είναι βέβαια η ταχύτητα της διάδοσής του. Μας τρομάζει όχι ο θόρυβος, όσο δυνατός και να είναι, όσο ο κρότος· όχι το δυνατό φως, όσο η αστραπή. Έπειτα, είναι το μέγεθος της διεθνούς κινητοποίησης, με κύριο στοιχείο της την αναστολή των συνήθων παραγωγικών δραστηριοτήτων, μαζί βέβαια και με την ψυχολογική επίδραση της απομόνωσης. Μοιάζει σα να ήταν έτοιμη η ανθρωπότητα, απογοητευμένη, να αντιδράσει με πανικό, και να που δόθηκε η αφορμή. Έχομε συνηθίσει να αντιμετωπίζουμε τα μεγάλα προβλήματα με μαζική αντίδραση είτε για πόλεμο πρόκειται είτε για οικονομική κρίση είτε για οτιδήποτε άλλο. Και τώρα καλούμαστε να απομονωθούμε μακριά ο ένας από τον άλλον.

Πολλοί προβλέπουν τις αναμενόμενες οικονομικές συνέπειες της πανδημίες. Τόσο, που αρκετές χώρες προτίμησαν να μην πάρουν αυστηρά μέτρα όπως εμείς, σκεπτόμενες τις συνέπειες όταν θα έχει κλείσει ο κύκλος της πανδημίας. Μήπως τότε μετά το λοιμό θα ακολουθήσει λιμός; Μπα! είναι δυνατό τέτοιο πράγμα στην εποχή μας; Αλλά ήταν δυνατό να φαντασθούμε πως θα αντιμετωπίζαμε τέτοια πανδημία στην εποχή μας; Μήπως η Γερμανία, η Ολλανδία, οι ΗΠΑ κλπ είναι πιο σωστές. Για την ώρα φαίνεται πως σ΄ αυτή τη θανάσιμη άμιλλα είμαστε σε σαφώς καλύτερη θέση. Μοιάζει να κερδίζουμε τη μάχη. Τον πόλεμο όμως, που περιλαμβάνει κόστος, οικονομικό, αλλά και θανάτους από το συνοδό λιμό; Ας μη βαυκαλιζόμαστε πως οι πλούσιες χώρες θα μας βοηθήσουν από αλληλεγγύη, όταν οι ίδιες θα αντιμετωπίζουν οικονομικό πρόβλημα, έστω και με πολύ μεγαλύτερες οικονομικές εφεδρείες. Τι να κάναμε;

Η κυβέρνηση παρουσιάζει τις επιτυχίες της. Αυτή είναι μια σπάνια στιγμή στην ιστορία μας που ο λαός μας αναδεικνύεται πειθαρχικός, έχοντας πεισθεί από την αποτελεσματικότητα και την αξιοπιστία των κυβερνητικών μέτρων. Αυτά τα μέτρα αποδίδουν, καθώς οι αριθμοί των κρουσμάτων και των θανάτων είναι σημαντικά μικρότεροι από άλλων χωρών. Η αντιπολίτευση επισείει τον κίνδυνο των οικονομικών συνεπειών των κυβερνητικών μέτρων, αλλά ούτε η ίδια ούτε η κυβέρνηση απαντούν ικανοποιητικά. Όλοι αποβλέπουν σε κάποιου είδους νεο-σχέδιο Μάρσαλ ή σε ένα κορωνομόλογο. Ακόμη κι αν υπάρξει τέτοιο όμως, τι θα τα κάνουν οι πολιτικοί τα χρήματα; Η κυβέρνηση λέει ”βλέποντας και κάνοντας”. Αυτή είναι η στάση που ταιριάζει σε κάθε πολίτη, όχι στην εκτελεστική εξουσία, που οφείλει να προβλέπει και σχεδιάζει το μέλλον. Η αντιπολίτευση είτε δεν παρουσιάζει σχέδιο είτε παρουσιάζει λαϊκιστικές λύσεις, με το ξόδεμα των ελάχιστων αποθεμάτων που έχομε. Εξάλλου κανένας δεν παρουσιάζει ουσιαστικά δεδομένα. Φέτος, το Μάρτιο πέθαναν τόσοι. Πέρυσι το Μάρτιο πόσοι είχαν πεθάνει; Πόση είναι η θνησιμότητα με τον κορωναϊό και πόση είναι χωρίς αυτόν; Αυτό δεν το έχω ακούσει στις ατέλειωτες ώρες που ακούμε ποικίλα δεδομένα στα κανάλια μας, αλλά ούτε και στα διεθνή δεδομένα, ακόμη και εκείνων που έχουν πάρει μέτρα διαφορετικά από τα δικά μας. Τι θα έπρεπε άραγε να κάνουμε;

Κάποτε ένας ιός κατοικούσε σε πάπιες, μεταφερόταν από τη μια στην άλλη, χωρίς αυτές να νοσούν. Ήταν σαν τα κολοβακτηρίδια που ζουν στο έντερό μας, αποτελώντας το μισό του βάρους των κοπράνων μας, αλλά δεν μας ενοχλούν. Αν μετοικήσουν όμως στους νεφρούς μας, προκαλούν ουρολοίμωξη. Και αν ο παπιο-ιός μεταδοθεί στις κότες, αυτές αρρωσταίνουν. Αυτό δεν πειράζει. Η άλλη κότα βόσκει μακριά κι ώσπου να μεταδοθεί από την άρρωστη στη διπλανή της ο ιός πεθαίνει. Όταν όμως πολλές χιλιάδες κότες γεννάνε αυγά σε απόσταση λίγων εκατοστών η μια από την άλλη, μια να πάρει τον ιό, θα αρρωστήσουν περίπου όλες και ο ιός θα μεταδοθεί στους ορνιθοτρόφους κι από αυτούς σε όλο τον κόσμο. Για να τρώμε ζωικές πρωτεΐνες, τρέφομε τις φυτοφάγες αγελάδες με ζωικά τρόφιμα κι αυτές αρρωσταίνουν, γίνονται ”τρελές αγελάδες” μεταδίδοντας την αρρώστια τους και στους ανθρώπους. Γενικά, η αλλαγή καλλιέργειας τροφίμων για να τραφούν τα 7 δισεκατομμύρια των ανθρώπων πάνω στη γη ευνοεί τη δημιουργία μεταλλάξεων στους ιούς και μετάδοσής τους σε ζώα και ανθρώπους. Να επανέλθουμε λοιπόν στη φυσική βοσκή των ζώων μας, όπως γινόταν στις περιόδους που ζούσαν πιο φυσικά οι πρόγονοί μας; Ποιος τολμά να κάνει τέτοια πρόταση όμως; Εξάλλου, αυτό είναι κάτι που αφορά όλο τον κόσμο και δεν ωφελεί να το εφαρμόσουμε εμείς εδώ. Οι λοιμοί όμως εμφανίζονται και συντηρούνται όποτε υπάρχει συνωστισμός ανθρώπων, από το λοιμό των Αθηναίων ως όλες τις επιδημίες ως σήμερα. Στην Ελλάδα δεν έχει νόημα να μειώσουμε τον πληθυσμό μας περιορίζοντας τις γεννήσεις, όταν από κάθε ζευγάρι σήμερα γεννιόνται 1,1 παιδιά. Έχει όμως νόημα να σκορπίσει ο πληθυσμός, να φύγει από την Αθήνα με πάνω από 4 εκατομμύρια κατοίκους, τη Θεσσαλονίκη και τις άλλες μεγαλουπόλεις και να επανεγκατασταθεί στα πατρογονικά εδάφη, στα ερημωμένα χωριά και νησάκια μας. Σήμερα αυτό είναι δυνατό, χωρίς να διακοπεί η επικοινωνία με τα άστεα. Δρόμοι υπάρχουν πια παντού. Φουσκωτά με εξωλέμβιες και ταχύτητα 30 κόμβων ακούω βρίσκονται καθοδόν. Οι νεο-άποικοι στα νησιά θα αρχίσουν να παράγουν ενέργεια από τον άνεμο, τον ήλιο τα κύματα και να καλλιεργούν ψάρια, αστακούς, χταπόδια, μύδια και κάθε είδους θαλασσινά. Ο πλούτος της θάλασσας είναι τεράστιος, αν δεν τη δηλητηριάζουμε με τα απόβλητά μας. Στη στεριά, με σύγχρονα μέσα μπορούν να αναπτυχθούν παραδοσιακές φυτο- και ζωο-καλλιέργειες, τόσο που να καλύπτουν τις ζωτικές ανάγκες του πληθυσμού μας. Μικρά χωριά και νησιά δεν ευνοούν τη διάδοση επιδημιών, ενώ αν συμβούν επικίνδυνα κρούσματα απομονώνονται εύκολα. Άσε που η κατοίκηση των χιλιάδων ξερονησιών μας τα προστατεύει από την επιβουλή γειτόνων μας. Αυτοί δεν μπορούν να εισβάλουν σε καλλιεργούμενες περιοχές κατοικημένες από άμαχο πληθυσμό, χωρίς να εξεγείρουν την ανθρωπότητα εναντίον τους. Οι βράχοι που συντηρούν ανθρώπινη διαβίωση ή δική τους οικονομική ζωή, έχουν ΑΟΖ ή υφαλοκρηπίδα. Έχομε πολιτική;

 

 

 

 

 

ΑΘΑΝΑΣΙΑ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός αγών, 17-18 Απριλίου 2020

«Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσο∙ καταλήγομε σε μια σκοτεινή άβυσο. Το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε Ζωή» (Καζαντζάκης). Δηλαδή, το πριν από τη γέννησή μας και το μετά το θάνατό μας είναι το ίδιο; Μετά το θάνατό μας είναι σα να μην υπήρξαμε ποτέ; Κι όμως δεν είναι ακριβώς έτσι.

Το πέρασμά μας από τη ζωή άφησε ίχνη ανεξίτηλα. Καθαρά υλικά, κάποια από τα κύτταρά μας, γεννητικά, εξακολουθούν να επιβιώνουν στα παιδιά μας. Έπειτα, ό,τι δημιουργήσαμε, ό,τι υπάρχει μετά το θάνατό μας που δεν θα υπήρχε αν δεν είχαμε ζήσει. Για τους Μεγάλους είναι τα μεγαλουργήματά τους που επιβιώνουν για αιώνες, χιλιετίες. Είναι τα έργα του Ομήρου, του Πλάτωνα, του ΝταΒίντσι, του Μπετόβεν, του Ηράκλειτου, του Γαλιλαίου, του Αϊνστάιν, του Θεμιστοκλή, του Καίσαρα, του Σωκράτη, του Ιησού, του Κομφούκιου. Είναι όλος ο πνευματικός κόσμος που βιώνομε σήμερα χάρη στο ότι κάποιοι συγκεκριμένοι άνθρωποι έζησαν τη φωτεινή ζωή τους περνώντας από τη μια σκοτεινή άβυσσο στην άλλη. Αλλά και καθένας από εμάς κάτι δημιούργησε, έναν τρόπο ζωής που τον άφησε στο περιβάλλον του. Και είναι, τέλος, το αποτύπωμά μας στην κοινωνία σε όσους μας γνώρισαν άμεσα ή έμμεσα που τους επηρεάσαμε και μας επηρέασαν όσο ζούσαμε. Αν ερωτηθούν οι άνθρωποι που θα έλθουν στην κηδεία μου, καθένας τους κάτι θυμάται από εμένα, σαν κοινωνικό εκμαγείο μου και από τις αναμνήσεις τους μπορεί να αναπλασθεί η ύπαρξή μου, η μορφή, αλλά και οι γνώσεις, τα συναισθήματα και οι βουλήσεις μου. Φυσικά θα μείνουν από εμένα και τα λείψανα του σώματός μου, που αμέσως μόλις πεθάνω, θα αρχίσουν να αποσυντίθενται για να μείνουν άμορφα στο χώμα. «Χοῦς εἶ καί εἰς χοῦν ἀπελεύσει». Με το θάνατό μας μένουν αθάνατες και οι τρεις υποστάσεις του Εγώ μας, η αισθητή, η νοητή και η κοινωνική, αλλά χωριστά η καθεμιά. Θάνατος είναι ο χωρισμός των τριών αθάνατων υποστάσεών μας.

Θέλω να πω πως το πέρασμά μας από τη ζωή δεν είναι ένας κύκλος που αρχίζει από κάπου, από μια σκοτεινή άβυσσο, για να καταλήξει στο ίδιο σημείο, πάλι στη σκοτεινή άβυσσο. Είναι, αν προτιμάτε, έλιξη, καλύτερα μια ταλάντωση, που αρχίζει από κάποιο σημείο, κάνει μια κίνηση και καταλήγει σε κάτι που μοιάζει με την αφετηρία του, αλλά δεν είναι ακριβώς ίδιο. Και αυτό το καταληκτικό σημείο είναι αφετηρία για μια επόμενη κίνηση, για το τι θα κάνουν τα παιδιά μας, οι απόγονοί μας, όλοι οι άνθρωποι που θα έλθουν μετά από εμάς.

Ασφαλώς, υπάρχει και η μεταφυσική θέση, για την οποία είναι εξορισμού αδύνατο να έχουμε την παραμικρή γνώση. Έχομε μόνο πίστη σε όσα κάποια, που δεχόμαστε αναμφισβήτητη, αυθεντία, μας λέει. Είναι οι θρησκευτικοί ηγέτες ή, έστω, κάποιοι σοφοί. Αυτή η μετέπειτα ζωή ενέχει συνήθως μια ανταμοιβή για ό,τι, όσο είχαμε ευθύνη στη διάρκεια της ζωής μας, πράξαμε. Μπορεί να είναι μετεμψύχωση σε ένα καινούργιο ον που η φύση του θα είναι ανάλογη με τη διαβίωσή μας. Ή μπορεί να είναι μια οριστική μετάβασή μας σε τόπο παραδείσου ή κόλασης, εσαεί ή ως τη δευτέρα παρουσία, πάντα ανάλογα με τη ζωή που κάναμε.  Ή να είναι με ένα διάστημα καθαρτηρίου, για να μεταπέσουμε τελικά σε ένα παράδεισο. Όλες αυτές οι πίστεις υποκρύπτουν την αδυναμία των ανθρώπων να καταλήξουν σε μια ανθρώπινα εφικτή διαβίωση με αρετή. Ή ίσως, σε αδυναμία μας να δεχθούμε τι σημαίνει αρετή, που φαίνεται δεν είναι μία, αλλά ποικίλλει ανάλογα με το χρόνο και τον τόπο που ζει καθένας.

Ανεξάρτητα από το αν η μετά θάνατον μεταφυσική ζωή είναι η ανταμοιβή για τα όσα ζήσαμε, μια ανταμοιβή που δεν αξιωθήκαμε να απολαύσουμε όσο υπήρχαμε, μας επιτρέπει κάτι: Να ονειρευόμαστε στο φυσικό κόσμο μας για το μέλλον, πέρα από τα όρια της φυσικής ζωής μας. Να ονειρευόμαστε για την τύχη των παιδιών μας, των έργων μας, της μνήμης μας στην κοινωνία. Και το όνειρο, με κάποια πνευματική προσπάθεια, μπορεί να διαμορφωθεί σε συγκεκριμένο σκοπό, σε προγραμματισμό για το πώς θα επιδιωχθεί και με σχεδιασμό για το πώς θα αξιολογηθεί αν επιτεύχθηκε. Όλα αυτά είναι διεργασίες του νοητού Εγώ, που καταλήγουν στην έξοδό του, στη βούληση. Το επόμενο στάδιο είναι ποιοτικό. Η βούληση του νοητού Εγώ μεταμορφώνεται σε πράξη του αισθητού Εγώ. Τότε μπορεί να συναντήσει αντιθέσεις, τόσο φυσικές, όσο και κοινωνικές. Τις φυσικές αντιστάσεις μπορούν να τις αντισταθμίσουν οι φυσικές επιστήμες. Και, αν οι υπάρχουσες γνώσεις δεν το καταφέρνουν, οι ανάγκες θα ικανοποιηθούν με την επιστημονική έρευνα. Και οι κοινωνικές αντιθέσεις μπορούν επίσης να αντισταθμιστούν με τις κοινωνικές επιστήμες. Και γι΄ αυτές επίσης απαιτείται έρευνα. Ο καθένας μας όμως, το νοητό Εγώ μας, αποβλέπει στην ευτυχία, στην ευδαιμονία, στη μακαριότητα. Η ευτυχία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την τύχη, που κανένας πουθενά στον κόσμο δεν την ελέγχει. Επομένως, μόνη καταφυγή είναι η μεταφυσική αντίληψη του κόσμου. Απλώς προσευχόμαστε. Η μακαριότητα σημαίνει ότι δεν ζητάμε τίποτε, αν είναι αδύνατο να βρεθεί. Είναι η νιρβάνα των Ανατολικών θρησκειών, που οδηγεί στον ασκητισμό, στην άσκηση δηλαδή να μην επιθυμούμε τίποτε. Αν δεν επιθυμούμε τίποτε, τίποτε δεν μας λείπει. Ακόμη και το φαγητό μας, έχομε συνηθίσει να το τρώμε όχι επειδή πεινάσαμε ή για να απολαύσουμε τη γευστικότητά του, αλλά απλώς επειδή έτσι πρέπει για να μην πεθάνουμε. Ακόμη και χωρίς φαγητό, έτσι, δεν θα νοιώσουμε δυσάρεστη πείνα, την έχομε καταστείλει. Η ευδαιμονία, όπως την παρουσιάζουν οι σοφοί πρόγονοί μας, ιδίως ο Αριστοτέλης, σημαίνει ικανοποίηση των σκοπών που μόνοι μας, το νοητό Εγώ μας δηλαδή, έχομε θέσει για τον εαυτό μας, την επιδίωξη δηλαδή των ονείρων μας, την αυτοπραγμάτωσή μας. Προφανώς η ευδαιμονία προϋποθέτει στοιχειώδη ικανοποίηση των σωματικών αναγκών του αισθητού Εγώ μας και την κοινωνική αναγνώριση του κοινωνικού Εγώ μας, αλλά μόνα τους αυτά δεν φέρνουν την ευδαιμονία. Αν επιτύχω τους σκοπούς που έθεσα, νοιώθω ευδαιμονία, που πέτυχα, αλλά με τον όρο ότι δεν πεινάω, δεν διψάω, δεν κρυώνω, δεν πονάω, κλπ, έστω και χωρίς να τρώω αμβροσία ή να πίνω νέκταρ και επιπλέον δέχομαι τη στοιχειώδη επιδοκιμασία, έστω σαφή ανοχή, από το περιβάλλον μου.

Όχι, δεν πεθαίνομε με το θάνατό μας. Προπάντων δεν πρέπει να πεθαίνουμε πριν από το θάνατό μας, παραιτούμενοι από το φωτεινό διάστημα της ζωής μας.

 

 

ΔΙΚΕΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 17 Απριλίου 2020

Έχει τελειώσει ο πόλεμος που κράτησε τρεις δεκαετίες. Νέοι γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του πολέμου. Θλίψη βαριά έχει πέσει στην πολιτεία. Στη διάρκεια του πολέμου υπήρξαν επιφανείς Αθηναίοι που συντάχθηκαν με τον εχθρό. Ένας Αθηναίος, ο Ξενοφών, έγινε στρατηγός Σπαρτιατών μισθοφόρων σε μια περιπέτεια στην Περσία. Πέρασαν φοβερές περιπέτειες, ανάμεσα σε εχθρικές περιοχές. Φυσικό ήταν όταν έβλεπαν οι ντόποιοι ένα στράτευμα 10 000 ανδρών να λεηλατεί τον τόπο τους για να επιβιώσει. Άλλος, ο Αλκιβιάδης, εμπνευστής της ολέθριας εκστρατείας κατά των Συρακουσών, όταν του ζητήθηκε να επιστρέψει στην Αθήνα για να δικαστεί, προτίμησε να καταφύγει στη Σπάρτη, μαζί και με την τριήρη που επέβαινε. Ένας τρίτος, ο Κριτίας, μετείχε στη δοτή εξουσία που έδωσαν οι Λακεδαιμόνιοι σε 30 τυράννους και εκτέλεσε πάνω από 1500 επιφανείς συμπατριώτες του. Ένας τέταρτος, ο Πλάτων, κορυφαίος σοφός ως σήμερα, αμφισβητούσε ανοιχτά τη δημοκρατία, το πολίτευμα της πατρίδας του. Όλοι αυτοί είχαν ένα κοινό: Είχαν δάσκαλό τους το Σωκράτη. Αυτός έφταιγε για όλα! Δεν μπορούσαν να στηρίξουν μια σοβαρή κατηγορία εναντίον του, ικανή να τον καταδικάσει σε θάνατο. Και προτίμησαν μια κατηγορία που επισύρει τη θανατική ποινή, έστω και αν ήταν εντελώς γελοία: “Καινά δαιμόνια εισάγει και τους νέους διαφθείρει”. Ο Σωκράτης, πρότυπο ενάρετου, πειθαρχικού, δίκαιου πολίτη, ο κορυφαίος σοφός σε όλη την ανθρώπινη ιστορία, δεν καταδέχθηκε τις συνηθισμένες διαδικασίες της εποχής του. Αρνήθηκε τη βοήθεια του έμπειρου δικηγόρου, του Λυσία, και απολογήθηκε μόνος του. Η απολογία του, μοναδικό φιλοσοφικό κείμενο, ήταν δικανικά εντελώς ανεπαρκής. Δεν επιχείρησε να ανασκευάσει τις κατηγορίες που του είχαν απαγγείλει, να αποδείξει ότι δεν εισάγει καινά δαιμόνια ούτε διαφθείρει τους νέους. Έτσι καταδικάστηκε σε θάνατο. Η μεγάλη δόξα της αρχαίας Αθηναϊκής δημοκρατίας, μητέρας κάθε πολιτιστικής προόδου ως τα σήμερα, σκιάζεται από το μεγαλύτερο όνειδος, την καταδίκη σε θάνατο εκείνου του μοναδικού ανθρώπου. Γιατί όμως συμπεριφέρθηκε έτσι ο ανδρών απάντων σοφότατος; Μπορώ να φαντασθώ ότι αυτός βίωσε σε ποια παρερμηνεία οδήγησε η διδασκαλία του, με τους μαθητές του να έχουν ενεργήσει όπως περιέγραψα παραπάνω. Με τέτοια εξέλιξη δεν άξιζε να συνεχίσει να ζει. Του προσφέρθηκε η εύκολη λύση να δραπετεύσει. Αρνήθηκε. Ήπιε το κώνειο.

Τριάντα τριών ετών παλικάρι. Η κοινωνία γύρω Του στενάζει από τον ολοκληρωτισμό της αυτοκρατορίας. Οι ντόπιοι άρχοντες είναι συμβιβασμένοι, βολεμένοι. Με τις επαναστατικές ιδέες Του καταδικάζει πλούσιους, Γραμματείς, Φαρισαίους, δε διστάζει να διώξει με το βούρδουλα τους εμπόρους από το ναό. Ξεκινάει τη μακρά πορεία του ακολουθούμενος από πλήθη για να φθάσει στην Ιερουσαλήμ. Με πρωτοφανή οργανωτική ικανότητα εξασφαλίζει σε μια τέτοια μακρά πορεία τόσου λαού, τον ανεφοδιασμό του, χορταίνοντάς τον με πέντε ψωμιά και δύο ψάρια (και, προφανώς, μοιράζοντας σε όλους δίκαια ό,τι καθένας κουβαλούσε μαζί του για τον εαυτό του). Τον υποδέχεται πανηγυρικά μεγάλο πλήθος, ένας αναρχικός όχλος, κραδαίνοντας βάγια και κλαδιά, ρόπαλα δηλαδή, και δοξάζοντάς Τον. Ωσαννά! Λίγες μέρες αργότερα το δικαστήριο της άρχουσας τάξης, με τη βοήθεια ενός άλλου, παρακρατικού αυτή τη φορά, όχλου που φωνάζει “σταύρωσον αυτόν!” Τον καταδικάζει σε θάνατο. Καμιά από τις πράξεις Του, όσο κι αν υποστηριζόταν από ψευδομάρτυρες, δεν ευσταθεί για να Τον καταδικάσει σε θάνατο. Δε μένει παρά μια εξωφρενική κατηγορία. “Σὺ εἶ ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ;” “Ὑμεῖς λέγετε ὃτι ἐγὼ εἰμι” (Λουκάς), απάντησε Εκείνος. Όπως στη δίκη του Σωκράτη, δεν θέλησε να αποσείσει την κατηγορία. Αντίθετα, έμμεσα (σεις το λέτε!) ομολόγησε την κατηγορία. Πώς να εξηγήσει την έννοια του “Υιού”; Ο ίδιος έλεγε ότι όλοι είμαστε παιδιά του Θεού. “Πάτερ ημών”, λέμε απευθυνόμαστε σε Εκείνον.  Ο Ιησούς δεν ήταν εξαίρεση. Σε μεταφυσικό επίπεδο, πώς να εξηγήσει στους κατηγόρους του πώς ένα Πνεύμα, ο Θεός, (Πνεῦμα ὁ Θεός“, Ιωάννης) γονιμοποίησε μια Παρθένο που υλοποίησε το “Καὶ  ὁ  Λόγος  (που ἦν  πρὸς   τὸν Θεόν) σὰρξ  ἐγένετο” (Ιωάννης), και να πείσει τους δικαστές Του; Τι νόημα είχε; Η καταδίκη του είχε προαποφασισθεί. Σταυρώθηκε.

Αυτές οι δύο δίκες σημάδεψαν την ανθρωπότητα για χιλιάδες χρόνια. Οι κατηγορούμενοι, πρότυπα Ανθρώπου, είδαν να πέφτει η διδασκαλία τους στο κενό. Δεν τους έμενε παρά να τη στηρίξουν με την ίδια τη ζωή τους, με τη θυσία τους. Δεν υπερασπίσθηκαν τον εαυτό τους απέναντι σε ανυπόστατες κατηγορίες. Πέθαναν για την ανθρωπότητα ολόκληρη. Έμεινε άραγε τίποτε από το πέρασμά τους από τη ζωή;

Ένα είναι η διδασκαλία τους. Βέβαια ούτε ο ένας ούτε ο Άλλος άφησαν γραπτά τη μεγάλη σοφία τους. Επομένως στηριζόμαστε στο τι έγραψαν οι άλλοι που τους γνώρισαν και έγραψαν για αυτούς. Οι πιθανότητες διαστροφής των όσων είπαν υπάρχουν και έχουν άγνωστο μέγεθος. Οι αντιφάσεις μεταξύ των μαθητών του Σωκράτη που έγραψαν γι΄ αυτόν και μεταξύ των Ευαγγελιστών για τον Ιησού είναι σημαντικές.  Η φιλοσοφία δεν είναι άμεσο κίνητρο δραστικών αλλαγών, για τις οποίες υπεύθυνοι είναι κυρίως οι πολιτικοί και οι στρατιωτικοί. Ωστόσο, η φιλοσοφία συνθέτει τα κοινά μεταξύ ανεξάρτητων γνώσεων για να αποκαλύψει υποκείμενους κανόνες που, έμμεσα, ισχύουν για μεγάλη ποικιλία επιστημών και έχουν διαχρονική αξία. Μ΄ αυτό τον τρόπο, πολύ λίγο, αλλά σε μέγιστη έκταση και μεγάλα χρονικά περιθώρια επηρεάζουν την εξέλιξη της ανθρωπότητας μακροπρόθεσμα. Ολόκληρη η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός στηρίχτηκαν στις αρχές που μας αποκάλυψε ο Σωκράτης. Από την άλλη μεριά, η ενίσχυση των κατώτερων τάξεων από κάθε πλευρά (Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι!) υπήρξε το πνευματικό στήριγμα για τη βαθμιαία κατάργηση της δουλείας στους αιώνες που ακολούθησαν, όταν ήλθαν και οι κατάλληλες οικονομικο-πολιτικές συνθήκες. Φυσικά η παρερμηνεία των διδαγμάτων των μεγάλων είχε βαριές συνέπειες. Οι ερμηνευτές τέτοιων διδαγμάτων έπαιξαν στην ανθρωπότητα το ρόλο των Γραμματέων και Φαρισαίων, όπως με την εικονομαχία στην Ανατολή και την Ιερά Εξέταση και τις Σταυροφορίες στη Δύση. Παρά ταύτα, η ουσία της διδασκαλίας τους, τα κοινά μεταξύ τους, παραμένουν και εξακολουθούν ως σήμερα να μας συναγείρουν. Προπάντων, το γεγονός της θυσίας τους, με τον ιδιότυπο τρόπο που συνέβηκε, μας οδηγεί. Δεν έχουν πάψει να γίνονται δίκες άδικες, όπως εκείνες που καταδίκασαν το Σωκράτη και τον Ιησού. Όμως τέτοιες δίκες παραμένουν καταδικασμένες από όλη την ανθρωπότητα και, όποτε είναι δυνατό, αποσοβούνται οι κατάπτυστες συνέπειες, με τη διεθνή πίεση που δέχονται.

Η Ανάσταση των ιδεών τους, ακόμη και για όποιους δεν πιστεύουν στη μεταφυσική Ανάσταση των νεκρών, παραμένει η ελπίδα για τους λαούς.

 

ΕΡΓΟ ΚΑΙ ΚΟΣΤΟΣ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 11 Απριλίου 2020

Επιτελώ ένα έργο όταν μετακινώ μια δύναμη, π.χ. ένα βάρος. Για ν΄ ανεβάσω ένα κιλό πράγματα ένα μέτρο, πρέπει να πληρώσω ενέργεια, τόση όση αποθηκεύεται στο ανεβασμένο βάρος και κάτι παραπάνω. Το κάτι παραπάνω οφείλεται σε μια “απώλεια” ενέργειας για την υπερνίκησης της τριβής. Η ενέργεια της τριβής είναι άτακτη, γίνεται θερμότητα, ενώ η άνοδος του βάρους είναι τακτική ενέργεια· όλα τα μόρια των πραγμάτων ανεβαίνοντας κάνουν μια παράλληλη κίνηση, σαν των στρατιωτών σε παρέλαση. Επεκτείνοντας αυτή την αντίληψη, κάθε δραστηριότητά μας έχει κόστος και το κόστος αυτό είναι κάτι παραπάνω από την αξία της δραστηριότητας. Ωστόσο, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι πιο διαχειρίσιμο, πιο βολικό για μας. Πρέπει να ανεβάσω 100 κιλά πράγματα σε ύψος 1 μέτρου. Δεν μπορώ να σηκώσω 100 κιλά. Μπορώ όμως να ανεβάσω εύκολα 10 κιλά σε δέκα διαδρομές, το ίδιο έργο είναι.

Σε κοινωνικό επίπεδο, πρέπει να αντιμετωπίσουμε μια δύσκολη κατάσταση. Η αντιμετώπιση κοστίζει. Και το κόστος αυτό είναι πάντα λίγο μεγαλύτερο από την αξία της δύσκολης κατάστασης. Οι πολιτικοί αποφασίζουν πόσο μεγαλύτερο, αλλά και διαχειρίσιμο είναι το κόστος της κατάστασης συγκριτικά με εκείνο της αντιμετώπισης. Όταν λέω “πολιτικοί”, εννοώ έναν άρχοντα στη μοναρχία, λίγους στην ολιγαρχία, το σύνολο των πολιτών στη δημοκρατία. Και αυτοί έχουν το νόμιμο δικαίωμα να επιβάλλουν, ακόμη και βίαια, την απόφασή τους. Το πρόβλημα για τη λήψη πολιτικών αποφάσεων είναι ότι αυτές αφορούν το σχεδιασμό του μέλλοντος και επομένως ενέχουν αναγκαστικά πολύ ή περισσότερο σφάλμα. Και καλό είναι να θυμόμαστε πως “θεοὶ μὲν μελλόντων, ἂνθρωποι δὲ γιγνομένων, σοφοὶ (σύγχρονοι επιστήμονες) δὲ προσιόντων αἰσθάνονται” (Φιλόστρατος). Πρέπει όμως να θυμόμαστε και πως το κόστος από τις συνέπειες της δύσκολης κατάστασης και το κόστος της αντιμετώπισής της θα το πληρώσει το σύνολο των πολιτών.

Και τώρα έρχομαι σε μια σύγχρονη κρίση, που μπορεί να είναι ένας πόλεμος, μια πανδημία, μια οικονομική κρίση ή οποιαδήποτε άλλη κατεπείγουσα κατάσταση. Λέγοντας “κρίση” εννοώ μια κατάσταση φαύλου κύκλου που αυτοενισχύεται. Στον πόλεμο οι σκοτωμοί προάγουν φόνους από εμάς και αυτοί σκοτωμούς από τους αντιπάλους· στην πανδημία, ένας άρρωστος μολύνει άλλους κι αυτοί άλλους· σε μια οικονομική κρίση η ανεπάρκεια παραγωγής συγκριτικά με την κατανάλωση αναγκάζει να αποθηκεύουν αγαθά όσους πολίτες μπορούν επιτείνοντας την ανεπάρκεια στην αγορά, ενώ η υπερεπαρκής παραγωγή συνεπάγεται απολύσεις και η προξενούμενη ανεργία προκαλεί περαιτέρω μείωση της κατανάλωσης. Στους φαύλους κύκλους πρέπει να σχεδιασθεί μια ολοκληρωτική αντιμετώπιση. Ολοκληρωτική σημαίνει πως δεν μπορεί να αποφασισθεί από τον καθένα, αλλά από ολόκληρο το κράτος ή, ιδανικά, από όλη την ανθρωπότητα. Ολοκληρωτική θα πει σημαντικό περιορισμό των ατομικών ελευθεριών. Η οποιαδήποτε εξουσία θα επιλέξει το σχέδιο. Μπορεί να επιτύχει ή να αποτύχει στην αντιμετώπιση της δύσκολης κατάστασης. Είτε επιτύχει είτε όχι, θα έχει σημαντικό κόστος. Στο τέλος θα έλθει ο λογαριασμός. Μήπως το κόστος των μέτρων για την αντιμετώπιση ήταν υπερβολικό συγκριτικά με το κόστος της κατάστασης; Σε μια σοβαρή απειλή από ένα γείτονα, πρέπει να εξοπλισθούμε. Ο εξοπλισμός μας θα προκαλέσει εξοπλισμό και του αντιπάλου. Πόλεμος μπορεί να μη γίνει. Αυτό που θα μείνει θα είναι πτώχευση και των δύο αντιπάλων (προς όφελος των οπλοπαραγωγών). Αν όμως γίνει, δεν επιτρέπεται να μας βρει οπλικά απροετοίμαστους. Σε μια πανδημία, αν δεν υπάρχει γνωστός τρόπος για την εξουδετέρωση του βλαπτικού παράγοντα, η κύρια άμυνα είναι η απομόνωση του ενός από τον άλλον. Αυτό συνεπάγεται υποχώρηση της οικονομικής ανάπτυξης. Και πρέπει να ζυγίσουν οι πολιτικοί τι βαραίνει περισσότερο. Η πανδημία μπορεί να μεταδίδεται με πρωτοφανή ταχύτητα, έτσι που τα βαριά κρούσματα να σωρεύονται σε πυκνότητες στις οποίες δεν μπορούν να ανταποκριθούν οι υπάρχουσες υγειονομικές δομές. Κι αυτό ισχύει ακόμη και αν συνολικά η πανδημία είναι κατά μέσον όρο πολύ ελαφριά στη συντριπτική πλειονότητα (π.χ. 85%) και γίνεται επικίνδυνη στα περισσότερο κοινωνικά άχρηστα άτομα, γέρους, βαρέως πάσχοντες κλπ. Πάντα κατά μέσον όρο.

Τα ολοκληρωτικά μέτρα όμως που απαιτούνται για την αντιμετώπιση κρίσεων έχουν άλλο ένα, ακόμη πιο δύσκολα υπολογιζόμενο, κόστος, εκείνο του ολοκληρωτισμού καθαυτού. Μια κυβέρνηση επιβάλλει περιορισμούς, με τη χρήση και ποινικών μέτρων. Και ο λαός τα δέχεται και πειθαρχεί λόγω του πανικού που προκαλεί η κρίση. Η κρίση κάποτε παρέρχεται και μένουν ο ολοκληρωτισμός των αρχόντων και η δουλική συνήθεια των πολιτών να τον ανέχονται. Ο ολοκληρωτισμός μπορεί να ελέγχεται από ένα ή περισσοτέρους ή το σύνολο των πολιτών. Σε όλη αυτή τη διαδικασία, κάποιοι έχουν ωφεληθεί. Μπορεί να είναι οι οπλοπαραγωγοί, οι κατασκευαστές ειδών υγιεινής, οι τραπεζίτες κλπ. Και οι θέσεις τους ενισχύονται, με αύξηση των ανισοτήτων και όλες τις συνέπειές της, ανάλογα με τον αριθμό των αρχόντων.

Κάθε αναγνώστης αυτού του κειμένου προβληματίζεται. Στην πανδημία του κορωναϊού η κυβέρνηση πήρε έγκαιρα κάποια περιοριστικά μέτρα. Η κατάσταση χειροτερεύει, αλλά με ρυθμό σημαντικά βραδύτερο από εκείνον άλλων χωρών που δεν πήραν τέτοια μέτρα. Θα μπορούσε να θεωρηθεί επιτυχία. Χαρακτηριστική είναι η αντιπαράθεση των στοιχείων μεταξύ Κίνας, που ξεκίνησε μαζικά την πανδημία, αλλά με ακραία περιοριστικά μέτρα την περιόρισε, και των ΗΠΑ, που προτίμησε να προστατεύσει την οικονομία της και έφθασε στο σημείο να επαληθεύει το όνειρο του Προέδρους της: Πρώτη η Αμερική. Μόνο που αυτή τη στιγμή που γράφω είναι πρώτη σε εξάπλωση της πανδημίας. Όταν παρέλθει ο κίνδυνος, που εύλογα, εμπιστευόμενοι την ισχύ της επιστήμης μας, πιστεύομε πως θα παρέλθει, θα γίνει ο απολογισμός. Θα επιβιώσουμε τότε οικονομικά; Και ο προβληματισμός του καθενός μας πώς απαντάται;

Κανένας δεν μπορεί να απαντήσει σήμερα με ασφάλεια αν τα μέτρα που έχουν ληφθεί είναι προς τη σωστή κατεύθυνση ή όχι. Κι αυτό, διότι τα δεδομένα για το μέλλον είναι ανεπαρκέστατα. Υπέρ των μέτρων είναι ότι αυτά συνάδουν με τις συμβουλές των “σοφών που αισθάνονται τα προσιόντα, τα επικείμενα”. Το αν στρέφονται όμως προς τη σωστή κατεύθυνση δεν απαντάται με αυτό το επιχείρημα. Παραμένει, ωστόσο, ένα που έχει σχεδόν καθολική ισχύ. Η αντιμετώπιση των οξειών καταστάσεων, όπως σε ένα φαύλο κύκλο, απαιτεί μαζική, ολοκληρωτική, αντιμετώπιση από άρχοντες και αρχομένους. Καλώς ή κακώς πάρθηκαν κάποιες αποφάσεις από τους άρχοντες, την κυβέρνηση. Εγώ, ως αρχόμενος, αν δεν πειθαρχήσω, δυσχεραίνω την εφαρμογή των μέτρων για την επιτυχή αντιμετώπιση της κρίσης, ενώ δεν μειώνω τις ανεπιθύμητες συνέπειες, δεν ανακουφίζω το κόστος της εφαρμογής τους. Πειθαρχώ!

ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 8 Απριλίου 2020

Κατά καιρούς φουσκώνει και ξεφουσκώνει, αλλά διαρκώς υφέρπει στο μυαλό μας το δίλημμα. Τι είναι καλύτερο; το ιδιωτικό ή το δημόσιο; Καθώς υπάρχουν επιχειρήματα υπέρ και των δύο θέσεων, συχνά απλουστεύεται λαϊκιστικά το δίλημμα σε μια πεποίθηση ποδοσφαιρικού τύπου: Παναθηναϊκός ή Ολυμπιακός; Πράσινοι ή Βένετοι (την εποχή του Ιουστινιανού); Και η αντιπαράθεση μπορεί να πάρει διαστάσεις στάσης του Νίκα ή εμφύλιου πολέμου με μυριάδες νεκρούς. Προφανώς στο δίλημμα υπάρχει κάποιο σφάλμα. Ανάμεσα στα δύο άκρα βρίσκονται άπειρες παραλλαγές, ένα είδος Αριστοτελικές μεσότητας, που, ωστόσο, δεν είναι ένα ποσοτικό μέγεθος, ένα είδος μέσου όρου, αλλά μάλλον ένα ποιοτικό: Πότε δημόσιο και πότε ιδιωτικό;

Το δίλημμα υπάρχει από την αρχαιότητα. Και εξελίχθηκε: αριστερός κρατικιστής ή δεξιός ιδιώτης; Άλλη μια ποδοσφαιρικού τύπου διάκριση. Ωστόσο, δεν είναι πάντοτε έτσι. Όταν περίσσεψε ασήμι από το Λαύριο, ο Αριστείδης, αρχηγός της αριστοκρατικής (δεξιάς, θα λέγαμε σήμερα) πτέρυγας πρότεινε να μοιραστεί το περίσσευμα στους φτωχούς. Aργομισθία, μια καθαρά λαϊκίστικη στάση. Αντίθετα, ο Θεμιστοκλής, αρχηγός της δημοκρατικής (αριστερής, θα λέγαμε) παράταξης, πρότεινε να δοθεί στους πλουσίους, με την υποχρέωση να κατασκευάσουν τριήρεις. Επικράτησε ο Θεμιστοκλής, κατάφερε να εξορίσει τον Αριστείδη και με τις τριήρεις που κατασκευάστηκαν νικήθηκε ο στόλος του Ξέρξη στη Σαλαμίνα. Ο δήμος, με αντιλαϊκίστικη νοοτροπία, ψήφισε τη λύση του Θεμιστοκλή, με τη σκέψη ότι οι φτωχοί άκληροι θα εύρισκαν δουλειά στα ναυπηγεία και αργότερα σα ναύτες. Αργότερα, ο αριστοκρατικής, περίπου φασιστικής, νοοτροπίας Πλάτων (φασιστικής, καθώς πίστευε σε μια στεγανή διάκριση των πολιτών), πρότεινε την κοινοκτημοσύνη, μια κομμουνιστική, θα λέγαμε σήμερα, θέση. Ο μαθητής του, ο Αριστοτέλης, αναγνώρισε ότι η κοινοκτημοσύνη, αντί της ιδιοκτησίας, αμβλύνει τις αντιθέσεις μεταξύ πολιτών, αλλά είναι αντιπαραγωγική, καθώς καθένας θεωρεί ότι ο άλλος θα κάνει ό,τι χρειάζεται για το κοινό καλό, έτσι που τελικά ό,τι χρειάζεται δεν γίνεται από κανένα. Το δίλημμα, με ποικίλες παραλλαγές, συνεχίζεται ως σήμερα.

Αμέσως μετά τον πόλεμο, με τη σωτηρία από το ναζισμό για την οποίαν όλοι αναγνώρισαν πως πρωταγωνιστής στάθηκε η Σοβιετική Ένωση και με την απαλλαγή από την αποικιοκρατία, που την επιδίωξαν οι ΗΠΑ, και, ως ένα βαθμό από το φόβο μην εξελιχθεί από τον ολοκληρωτισμό των Salazar, Franco, Moussolini, Hitler, Μεταξά στον ολοκληρωτισμό Ста́лин, επικράτησε μια τάση προς τον κρατισμό σε όλη την Ευρώπη. Αυτή έφερε σημαντική μείωση της ανισότητας σε όλη την Ήπειρο, αλλά και παγκόσμια καθυστέρησε την ανάπτυξη, συγκριτικά με τη σχεδόν ακραιφνώς ιδιωτική τοποθέτηση των ΗΠΑ, όπως πρόβλεπε ο Αριστοτέλης. Με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και την επανένωση της Γερμανίας, ξεκίνησε το αντίστροφο κύμα, με υποβάθμιση των δημόσιων δομών και αντικατάστασή τους από ιδιώτες. Με τις απόψεις της Ayn Rand, υλοποιημένες από τον R. Reagan, την M. Thatcher και άλλους, η θέση του κράτους περιορίζεται στο να προστατεύει την ιδιωτική πρωτοβουλία εναντίον κάθε είδους κρατισμού και εναντίον των διεκδικήσεων του λαού. Αυτός ο νεοφιλελευθερισμός διαφέρει από τον “κλασσικό” φιλελευθερισμό κατά το ότι ο τελευταίος εστιάζεται στη μεγιστοποίηση της ανάπτυξης που τελικά θα ωφελήσει ολόκληρη την κοινωνία, ενώ ο πρώτος στη μεγιστοποίηση της ανάπτυξης αδιαφορώντας για την ωφέλεια της κοινωνίας. Η γιγάντωση της ανισότητας έφερε τη διογκούμενη δυσαρέσκεια των πολιτών, που πήρε δύο κατευθύνσεις, μια δεξιά και μια αριστερή. Και οι δύο στρέφονται κατά της συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι προφανές πως οι αντίξοες συνθήκες ωθούν τους πολίτες προς την αλλαγή της υπάρχουσας κατάστασης, αλλά η κατεύθυνση που πρέπει να πάρει η αλλαγή δεν είναι εμφανώς ίδια σε όλους. “Ένας τραβά για την Ανατολή κι ο άλλος για τη Δύση”.

Και ξαφνικά εισβάλλει αιφνιδιαστικά μια πανδημία, που παρόμοιά της δεν έχομε δει εδώ και αιώνες. Δεν είναι μια μεγάλη θνητότητα που τρομάζει. Δεν είναι πιο βαριά από την κοινή γρίπη. Όμως ο φόβος συνοδεύει όχι τόσο την ένταση των ερεθισμάτων, όσο το απότομο της εμφάνισής τους. Δεν μας φοβίζει τόσο ο θόρυβος, έστω και αν είναι εκκωφαντικός, όσο ο κρότος. Δεν μας πανικοβάλλει η ένταση του φωτός, όσο εκτυφλωτικό και αν είναι, όσο η αστραπή. Και ο τελευταίος ιός διαδόθηκε σχεδόν αστραπιαία σε όλη την ανθρωπότητα. Η ταχύτητα της μετάδοσής του είναι βέβαια, σε μεγάλο βαθμό ανθρωπογενής. Η πανώλη που εξόντωσε πάνω από το ένα τρίτο των Ευρωπαίων, χρειάσθηκε 12 χρόνια για να φθάσει στην Ισπανία. Τόσο χρειάστηκαν οι άρρωστοι ή οι αρουραίοι που μετέφεραν τη Γερσίνια για να ταξιδέψουν ως εκεί. Σήμερα ένας ιός βγάζει αεροπορικό εισιτήριο και από το Πεκίνο βρίσκεται την επομένη στο Μιλάνο.

Ο αιφνιδιασμός ξύπνησε τη δίψα για κρατικισμό. Όσοι έχουν ελαφρά ενοχλήματα να μην απασχολούν τα νοσοκομεία, για να μπορούν αυτά να ανταποκριθούν στις ανάγκες των βαριών περιπτώσεων, αλλά να απευθυνθούν στους ιδιώτες γιατρούς. Αυτοί όμως απουσιάζουν, δεν απαντούν στο τηλέφωνο. Πού είναι το κράτος; αναφωνούμε. Και όμως θεωρούσαμε ότι το κράτος πρέπει να παραδοθεί στους ιδιώτες!

Οι ενστάσεις του Αριστοτέλη όμως ισχύουν και έχουν επιβεβαιωθεί. Πρέπει να βρούμε την ισορροπία λοιπόν. Μια σχεδόν απόλυτη διάκριση είναι ανάμεσα στα φαινόμενα που είναι αναστρέψιμα και εκείνα που δεν είναι, ανάμεσα σε εκείνα όπου επικρατεί μια αρνητική ανάδραση, που έχει αυτόματη εξισορροπιστική τάση και στη θετική ανάδραση, το φαύλο κύκλο που δεν είναι αναστρέψιμος, καθώς, ανεξάρτητα από την αιτία που τον δημιούργησε, αυτοσυντηρείται. Τέτοια διάκριση είναι κατεξοχήν εκείνη μεταξύ ζωής και θανάτου. Πονάει αφόρητα το δόντι μου. Όμως, σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να πάρω αναλγητικό, που, έστω και σε σπάνιες περιπτώσεις, ενδέχεται σπανιότατα να συνδέεται με θανάσιμες παρενέργειες.

Η κρατική οργάνωση, ισχυρίζομαι, οφείλει να είναι κατεξοχήν επιτελική, στρατηγική, σχεδιασμός στόχων, προγραμματισμού, αξιολόγησης. Η ιδιωτική, κατεξοχήν εκτελεστική, τακτική, υλοποίησης των κρατικών σχεδίων. Έτσι το κράτος φροντίζει κατεξοχήν το μέλλον, οι ιδιώτες το παρόν. Το μέλλον είναι σχεδόν βέβαιο ότι επιφυλάσσει ένα αποδεκτά προβλέψιμο ποσοστό κινδύνων, αλλά αγνοεί σχεδόν παντελώς ποιοι θα είναι αυτοί: Μια επίθεση από ξένη δύναμη; μια οικονομική κρίση; μια πανδημία; ή τι άλλο; Επομένως, το κράτος πρέπει να έχει προετοιμαστεί κατά το δυνατόν πλήρως για την υγεία, παιδεία, άμυνα, ασφάλεια του κράτους, και ανάλογους τομείς, όσο βραχυπρόθεσμα αντιπαραγωγικές και αν είναι αυτές οι δραστηριότητες. Ως προς του λοιπούς στόχους, οφείλουν να εστιάζονται όπου συμπίπτουν ανάγκες, πόροι και τεχνογνωσία. Εκτελεστικά, οι ιδιώτες που θα συμβάλουν με κεφάλαια προηγούνται, αλλά το κράτος δεν αποκλείεται, αν αυτοί ολιγωρήσουν.

 

 

 

ΝΟΜΟΣ THORNDIKE

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 4 Απριλίου 2020

Ο νόμος του Thorndike λέει ότι η σύνδεση του ερεθίσματος με την αντίδραση ενισχύεται όταν το αποτέλεσμα προκαλεί ευχαρίστηση. Ενίσχυση της προσπάθειας, δηλαδή, αν στέφεται με επιτυχία. Αντιστρόφως, αν δυσαρεστούμαι με το αποτέλεσμα, σταματώ την προσπάθεια. Οι νόμοι γενικά, και του Thorndike ο νόμος, ισχύουν με σφάλμα, με πιθανότητες. Ισχύουν για το σύνολο, όσο κι αν αφήνουν περιθώρια να επιβληθούν, σπάνια, οι κατεξαίρεση παρανομίες.

Ζούμε μια πρωτόγνωρη εποχή στον τόπο μας όπου οι πολίτες στη συντριπτική πλειοψηφία τους (εκτιμάται 85%-90) πειθαρχούν στα κελεύσματα του ηγήτορά τους, όσον αφορά μια πανδημία. Πώς έγινε αυτό το θαύμα; Η βούληση του λαού στο συγκεκριμένο θέμα ήταν αυτονόητη: να περιοριστεί η πανδημία. Τα κελεύσματα της εξουσίας ήταν σύμφωνα με τη γνώμη αξιόπιστων εμπειρογνωμόνων. Η αρχική ατελής πειθαρχία συνδέθηκε με αισθητά καλύτερη πορεία της επιδημίας συγκριτικά με εκείνην σε άλλες χώρες. Το “ευχάριστο” (ή “λιγότερο δυσάρεστο”) αποτέλεσμα ήταν, κατά το νόμο Thorndike, που ενίσχυσε τη ροπή στην πειθαρχία στα λογικά κελεύσματα. Οι αρχικές επιτυχίες σε έναν αγώνα είναι το κίνητρο για συνέχιση με μεγαλύτερη ένταση του αγώνα. Ένα είδος αγαθού “φαύλου” κύκλου. Δε συζητώ το κόστος.

Οι πολιτικοί σήμερα είναι επαγγελματίες. Το επάγγελμά τους έχει ρίσκο. Οι δολοφονίες αρχόντων είναι πιο συνηθισμένες από των αρχομένων. Θυμίζω Γεώργιο Α΄, Ελ. Βενιζέλο, Lincoln, Kennedy κι άλλους δύο ακόμη, νομίζω, προέδρους των ΗΠΑ, τον Σαντάτ της Αιγύπτου κλπ. Και δεν μπορούν να κάνουν τίποτε γι΄ αυτό, όσους σωματοφύλακες κι αν πληρώνουν. “Αν κάποιος θέλει να ανταλλάξει τη ζωή του με τη δική μου, τίποτε δεν μπορεί να τον σταματήσει”, έλεγε προφητικά ο J.F.Kennedy πριν το αποδείξει με τη ζωή του. Εξάλλου, έχει πολύ κόπο και πολλή ευθύνη, μεγαλύτερη, κατά μέσον όρο πάντοτε, από οποιοδήποτε άλλο επάγγελμα η πολιτική. Υπηρετούν όλοι την Πατρίδα. Με θυσίες. Γιατί λοιπόν συνεχίζουν να πολιτεύονται; Μα διότι τους ωθεί ο Thorndike. Κατά μέσον όρο, η ενασχόλησή τους με την πολιτική παράγει αποτέλεσμα ευχάριστο γι΄ αυτούς. Γι΄ αυτούς; Μα για το λαό δεν εργάζονται;

Ο Αριστοτέλης, ανάλογα με το πλήθος των αρχόντων αναγνωρίζει τρία πολιτεύματα, μοναρχία, ολιγαρχία και δημοκρατία. Καθένα από αυτά έχει δύο όψεις, μια καλή και μια κακή. Καλή είναι εκείνη όπου οι άρχοντες νοιάζονται με σκοπό την ευδαιμονία του συνόλου, κακή εκείνη που ηγούνται με σκοπό τον εαυτό τους. Οι επαγγελματίες πολιτικοί δεν έχουν πολλές επιλογές. Δεν μπορεί κανένας εύκολα να ασκεί δύο επαγγέλματα. Αν πάψουν να είναι πολιτικοί, μένουν ανεπάγγελτοι. Πώς να ζήσουν; Θα κάνουν, επομένως, ό,τι είναι απαραίτητο για να παραμείνουν στην πολιτική. Θα υπακούν στο κόμμα που τους χρίζει υποψηφίους, έστω και αν διαφωνούν συνειδησιακά σε κάποια θέματα. Προαπαιτούν σημαντική αυτάρκεια. Οι εξαιρέσεις σπανίζουν, όπως όταν ο Γεώργιος Ράλλης παραιτήθηκε όταν διαφώνησε. Κατά μέσον όρον όμως υπακούν. Και θα κάνουν ό,τι απαιτούν οι ψηφοφόροι τους και οι κατευθύνοντες τις ψήφους, οικονομικοί, επικοινωνιακοί, θρησκευτικοί κλπ παράγοντες, πολύ συχνά σε βάρος του συνόλου, αλλιώς δεν θα ψηφισθούν. Δεν θα ψηφισθούν επίσης αν νοιαστούν για τις επόμενες γενιές, αφού ψηφοφόροι στην επόμενη τετραετία είναι μόνον της παρούσας γενιάς. Επομένως οι πολιτικοί δεν είναι ελεύθεροι άνθρωποι. “ Ἡ πόλις κοινωνία ἐλευθέρων ἐστίν”, ορίζει ο Αριστοτέλης. Και στο πολίτευμα που ζούμε οι άρχοντές μας δεν είναι ελεύθεροι. Κι αυτοί, οι μη ελεύθεροι άνθρωποι, είναι που μας εξουσιάζουν!

Υπάρχει άραγε εναλλακτική λύση; Για τη νομοθετική και τη δικαστική εξουσία είναι απλό: Οι αντίστοιχοι άρχοντες κληρώνονται, δεν εκλέγονται. Όσο κι αν καθένας τους δεν έχει ικανοποιητική κρίση, το σύνολό τους την έχει. Ό,τι δε σκέφτεται ο ένας, το σκέφτεται άλλος. Το συζητούν και, κατά μέσον όρο πάντοτε, επικρατεί συνήθως η ορθότερη, απροκατάληπτη, άποψη. Εξάλλου, δεν έχουν καν την επαγγελματική προκατάληψη. Η θητεία τους είναι περιορισμένη και για μια φορά μόνο. Δεν έχει εφαρμογή πάνω τους ο Thorndike. Η επαγγελματική τους ζημιά θα είναι περιορισμένη και αντιμετωπίζεται με τη βουλευτική ή δικαστική αποζημίωση. Το πρόβλημα όμως παραμένει με την εκτελεστική εξουσία.

Σκοπός της εκτελεστικής εξουσίας είναι να σχηματίζει νομοσχέδια που θα κρίνει και θα αποφασίζει η βουλή και να εκτελεί ό,τι επιτάσσουν οι ψηφιζόμενοι νόμοι. Πρέπει επομένως να είναι ιδιαίτερα ειδικευμένοι τεχνοκράτες. Πώς λοιπόν επιλέγομε τεχνοκράτες; Πώς επιλέγω σε ποιο γιατρό, δικηγόρο, μηχανικό κλπ θα πάω για να κάνω τη δουλειά μου; Απαιτείται προεπιλογή. Ένα πτυχίο και σχετική εμπειρία είναι προϋποθέσεις. Δεν καταφεύγω σε κομπογιαννίτες. Έπειτα έχω πληροφόρηση από παντού. Έξωθεν καλή μαρτυρία. Συμπεριφέρονται επαγγελματικά όπως εγώ προσδοκώ; Η εκτελεστική εξουσία, πρωθυπουργός, υπουργοί, κλπ οφείλουν, επομένως, να είναι επαγγελματίες πολιτικοί προεπιλεγμένοι με αντικειμενικά περιοριστικά κριτήρια. Οφείλουν να έχουν επαρκή εκπαίδευση και εμπειρία, αντικειμενικά τεκμηριωμένα, και κάποια ηλικία, αφού κανένας δεν μπορεί να έχει επαρκή πείρα, αν είναι πολύ νέος. Αλλιώς, ο νόμος δεν τους επιτρέπει να εκλεγούν. Από κει και πέρα εκλέκτορες είναι το σύνολο του λαού, αφού, όπως είπαμε, οι άρχοντές του οφείλουν στην ευνομούμενη πολιτεία να μεριμνούν για το λαό και όχι για τον εαυτό τους. Θυμίζω πως συχνότατα, στην εκλεγμένη βουλή, υπάρχουν οξύτατες αντιπαραθέσεις μεταξύ συμπολιτευόμενων και αντιπολιτευόμενων που μεγεθύνονται από τα επικοινωνιακά μέσα (αυξάνουν την ακροαματικότητα, πάλι ο νόμος Thorndike!). Όμως υπάρχουν κάποια σημεία που οι απόψεις συμπίπτουν απόλυτα. Τέτοια είναι π.χ. η ασυλία των πολιτικών, οι αποζημιώσεις τους κλπ, μ΄ άλλα λόγια το συμφέρον των αρχόντων, όχι των αρχομένων.

Μια δεύτερη εγγύηση είναι η θητεία. Οι πολιτικοί υπηρετούν για συγκεκριμένο χρόνο. Παραδειγματιζόμενοι από τους κουτοπρογόνους μας, αν κάποιος επαγγελματίας πολιτικός ήθελε πάνω από δυο θητείες, μπορεί να ξαναείναι υποψήφιος, αλλά, αν χάσει τις εκλογές, χάνει και τα πολιτικά δικαιώματά του. Στην αρχαιότητα μπορούσε και να εξοστρακισθεί.

Μια τρίτη εγγύηση είναι η ευθυνοδοσία, που οφείλει να ισχύει για όλες τις εξουσίες. Κάθε άρχοντας δηλώνει τα περιουσιακά του στοιχεία μόλις αναλάβει εξουσία και μόλις τελειώσει. Γίνεται έλεγχος και εξετάζεται το “πόθεν έσχες”, αν χρειασθεί. Πάλι εκείνοι οι παλιοί μας το δίδαξαν.

Μόνο που εμείς, περήφανοι για τους προγόνους μας, αρνούμαστε να διδαχθούμε από τον τρόπο που σκέφτονταν και ενεργούσαν. Όποιος μάλιστα το κάνει, μπορεί να θεωρηθεί και εθνοπροδότης! Γιατί; Διότι η ολιγαρχία, η κακή όψη της μάλιστα που μας εξουσιάζει, ευχαριστιέται με τα καλά αποτελέσματα που έχει γι΄ αυτήν η εξουσία της. Κατά μέσον όρο και εδώ ισχύει ο Νόμος Thorndike. Στατιστικά, κατά μέσον όρο πάντοτε.

 

 

 

 

 

 

 

 

ΑΠΕΙΘΑΡΧΟΣ ΛΑΟΣ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγο, Τρίκαλα, 2 Απριλίου 2020.

Περιπλανώμενος ο Μικρός Πρίγκιπας από πλανήτη σε πλανήτη βρέθηκε σ΄ έναν όπου ζούσε ένας Γέρο-Βασιλιάς. Καθώς ήταν μόνος του χωρίς υπηκόους, χάρηκε πολύ που είδε το Μικρό Πρίγκιπα. Απαιτούσε να εκτελούνται πάντα οι διαταγές που έδινε. “Πώς τα καταφέρνεις;” απόρησε ο Μικρός Πρίγκιπας. “Οι διαταγές που δίνω είναι πάντα λογικές. Αν διατάξω ένα στρατηγό να πέσει στη θάλασσα και να γίνει ψάρι και δεν με υπακούσει, ποιος θα φταίει; Αυτός ή εγώ;”

Οι Έλληνες κατηγορούμαστε πως είμαστε απείθαρχος λαός, σε αντίθεση π.χ. με τους Γερμανούς, κατεξοχήν πειθαρχημένους. Τόσο πολύ κατηγορούμαστε που σχεδόν το έχομε πιστέψει κι εμείς οι ίδιοι. Ξεχνώντας πως οι Έλληνες όταν βρεθούμε σε μια ξένη, ευνομούμενη, χώρα πειθαρχούμε στους κανόνες της και προκόβομε. Και αντιστρόφως, όταν ξένοι ζήσουν για λίγο στον τόπο μας, γίνονται κι αυτοί απείθαρχοι σαν εμάς. Ποιος φταίει; Εμείς ή ο Γέρο-Βασιλιάς που δίνει παράλογες διαταγές;

Και να ξαφνικά που μπροστά σ΄ έναν πρωτοφανή στον πλανήτη μας κίνδυνο, μια πανδημία, πειθαρχούμε στις διαταγές που δεχόμαστε όσο λίγοι άλλοι λαοί. Δεν ξέρω αν τελικά αυτή η πειθαρχία μας θα μας γλιτώσει από τα νύχια του ιού, πάντως, αυτή τη στιγμή που γράφω, 25 Μαρτίου, Εθνική Εορτή, καλά τα πάμε συγκριτικά με άλλους. Τι έγινε;

Ο Γερο-Βασιλιάς του Μικρού Πρίγκιπα έδινε διαταγές στον ‘Ηλιο, στο Φεγγάρι, στ΄ Αστέρια, π.χ. τους διέταζε πότε να ανατείλουν ή να δύσουν, ακριβώς τη στιγμή που ήξερε πως πρόκειται να ανατείλουν ή να δύσουν. Κι αυτοί τον υπάκουαν. Και τώρα αρχίζει να αποκαλύπτεται το μυστικό της πειθαρχίας. Αν οι νόμοι είναι σύμφωνοι με τη φυσική πορεία των πραγμάτων τηρούνται· αν όχι, δεν εφαρμόζονται. Η αλήθεια είναι πως για να πειθαρχήσουμε, δεν άρκεσαν οι διαταγές της πολιτείας μας. Έπρεπε να δούμε με τα μάτια μας – δηλαδή με τα μάτια της τεχνολογίας – τι πάθανε άλλοι λαοί που δεν εφάρμοσαν τα δέοντα, Ιταλοί, Ισπανοί κλπ, για να πεισθούμε. Προφανώς, η εμπιστοσύνη που έχομε στους ηγέτες μας δεν ήταν αρκετή για να πείσει. Βέβαια, άλλο να διατάζεις άψυχα πράγματα κι άλλο να διατάζεις έμψυχους υπηκόους, που καθένας θέλει το δικό του. Τι σημαίνει αυτό; Πως οι αρχές μας που διατάζουν πρέπει να γνωρίζουν τι θέλει ο λαός, να νομοθετούν σύμφωνα με τη βούληση του λαού και τότε να είναι βέβαιοι πως αυτός θα πειθαρχήσει. Στα 200 χρόνια της ελευθερίας μας δεν έγινε ποτέ κάτι τέτοιο. Μα μπορεί να γίνει;

Στην παρούσα κρίση, η εξουσία, ο πρωθυπουργός τελικά, για να το προσωποποιήσουμε, έδωσε διαταγές σύμφωνα με τη λογική που εκφράζουν οι επαΐοντες. Και αυτή η λογική ικανοποιούσε την αυτονόητη βούληση του καθενός, να περιορισθεί όσο γίνεται η πανδημία στον τόπο μας. Οι επαΐοντες δίνουν τις εισηγήσεις· η εξουσία τις υλοποιεί· και ο λαός, που κρίνει τη λογική των διαταγών, πειθαρχεί. Η δυσπιστία του κοινού στην αρχή αποδείχθηκε αδικαιολόγητη, διότι τα σωστά (κατά το δυνατό) μέτρα λήφθηκαν και για την ώρα έχουν αποτέλεσμα. Γιατί λοιπόν τόση προκατάληψη, τόση απουσία εμπιστοσύνης;

Νομίζω πως η δυσπιστία δεν αφορά τον ηγέτη, αλλά την ηγεσία. Στην αλληλουχία επαϊόντων, εξουσίας, λαού μένει ένα κενό. Στην περίπτωση της πανδημίας, η βούληση του λαού είναι αυτονόητη. Τόσο που, για πρώτη φορά στην ιστορία, όλοι οι κάτοικοί της γης κρέμονται από τα χείλη μιας παγκόσμιας αρχής ειδημόνων, του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Κι αυτών οι προτάσεις υλοποιούνται σε κάθε λαό ανάλογα με την ηγεσία που έχει. Το ερώτημα όμως παραμένει. Είναι πανανθρώπινη η βούληση για αντιμετώπιση μιας απειλής για τη ζωή και την υγεία μας. Γιατί λοιπόν η δυσπιστία;

Ο μόνος τρόπος που υπάρχει για να γνωρίσουμε τι θέλει ο καθένας είναι να ρωτήσουμε τον ίδιο. Δεν υπάρχει άλλος. Καθώς, με τις παρούσες συνθήκες δεν είναι δυνατό να ρωτήσουμε καθέναν τι θέλει, μπορούμε να ρωτήσουμε ένα τυχαίο δείγμα του. Αυτό γίνεται στις δημοσκοπήσεις, αλλά αυτές μόνο μερική άποψη μπορούν να παράσχουν. Κανένας δεν γνωρίζει πόσο πραγματικά τυχαίο είναι το δείγμα που ερωτάται και, καθώς οι απαντήσεις είναι ανώνυμες, δεν είναι υπεύθυνες. Ο άλλος τρόπος είναι αυτός που επινόησαν οι πρόγονοί μας, δηλαδή μια βουλή αποτελούμενη από τυχαία κληρωμένους βουλευτές. Τα πράγματα αρχίζουν τώρα να περιπλέκονται.

Καθένας θέλει ποικίλα πράγματα διαφορετικά από τους άλλους. Ο λαός όμως σα σύνολο επιθυμεί κυρίαρχα κάτι που το θέλουν όλοι, άλλος λιγότερο, άλλος περισσότερο. Η πρακτική διαδικασία είναι: Ένας οργανισμός ειδημόνων διαπιστώνει κάποια προβλήματα και εισηγείται στην κυβέρνηση έλλογες λύσεις με βάση τα δεδομένα (συχνά ατελή) και τους επιστημονικούς νόμους που είναι παγκόσμιοι· η κυβέρνηση, αποτελούμενη από έμπειρα πρόσωπα, καθένα με γνώσεις στον τομέα του, σχεδιάζει υλοποίηση των λύσεων του οργανισμού, που διαμορφώνεται σε νομοσχέδιο· η βουλή, έχοντας συζητήσει με συμπολιτευόμενους και αντιπολιτευόμενους, αποφασίζει αν θέλει τη λύση που δίνει το νομοσχέδιο στα προβλήματά του λαού, εφόσον συνάδει με την κοινή βούληση όλων ή όχι. Με αυτούς τους όρους, ο λαός έχει όλα τα δυνατά εχέγγυα για να εμπιστευθεί την ηγεσία του και συμμορφώνεται. Οι εξαιρέσεις θα υπάρξουν, αλλά γι΄ αυτές η εξουσία διαθέτει το νόμιμο δικαίωμα να εφαρμόζει αναγκαστική πειθαρχία. Το κρίσιμο σημείο είναι τούτο: Εκφράζει η βουλή, γενικότερα οι πολιτικοί, τη βούληση του λαού; Κανένας δεν μπορεί να είναι πληρεξούσιος για τα πάντα, με λευκή επιταγή, αλλά μόνο για συγκεκριμένες υποθέσεις. “Είναι επικίνδυνο να εκλέγονται οι άρχοντες από κατάλογο προσώπων που ήδη έχει καταρτισθεί με (προ)εκλογική διαδικασία” (Αριστοτέλης). Καθένας ξέρει ότι κάθε εκλογή γίνεται, σχεδόν αναγκαστικά, με ανταλλάγματα. Αναγκαστικά εκφράζουν οι εκλεγμένοι βουλευτές, αντί της βούλησης του λαού, αφενός, για να ξαναείναι υποψήφιοι, τη βούληση του κόμματός τους που αφορά την προσπάθειά του να παραμένει στην εξουσία· και αφετέρου, για να εκλεγούν, τη βούληση των ψηφοφόρων τους, ενδεχομένως σε βάρος της βούλησης του συνόλου. Επιπλέον, εφόσον η ανανέωση της βουλής και της κυβέρνησης γίνεται το πολύ κάθε 4 χρόνια, οι πολιτικοί είναι υποχρεωμένοι να έχουν στραμμένη την προσοχή τους σ΄ αυτό το χρονικό περιθώριο, αδιαφορώντας για τις επόμενες γενιές ή και σε βάρος της.

Η παγκοσμιότητα της παρούσας πανδημίας, πλήττοντας όλες τις τάξεις εξίσου, εθνικές, οικονομικές, θρησκευτικές κλπ, και η παγκοσμιότητα των λύσεων από ένα οργανισμό ειδημόνων θα μπορούσαν να αναδειχθούν η ευκαιρία για να αναπτυχθεί ένα παγκόσμιο μοντέλο για ελάχιστη ικανοποίηση σχεδόν του συνόλου της ανθρωπότητας.