ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΡΕΠΟΥΜΠΛΙΚΑΣ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 28 Ιουνίου 2019

Η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός επανέφεραν την αρχαία Ελληνική σκέψη σχεδόν σε όλους τους τομείς, με εξαίρεση τη δημοκρατία. Εδραιώθηκε ο Λόγος που βαθμιαία αντικατέστησε την πρωτοκαθεδρία του Θεού, όπως την παρουσίαζαν οι εκκλησιαστικές εξουσίες. Δόθηκε προτεραιότητα σε ερωτήσεις που αρχίζουν από το “Πώς”, αντί στις ερωτήσεις που αρχίζουν από το “Ποιος”. Ήδη ο Μέγας Βασίλειος στην Ανατολή είχε επισημάνει αυτή τη διαφορά, που απομάκρυνε τη σύγκρουση μεταξύ επιστήμης και θρησκείας. Το “πώς” απαντάται επιστημονικά, διασταυρώνοντας εμπειρία με θεωρία, υπόθεση με παρατήρηση, νόηση με αίσθηση, ενώ το “ποιος” απαντάται με πίστη σε μια αυθεντία, χωρίς εμπειρική τεκμηρίωση πέρα από το θαυμασμό στη Φύση.

Τέτοια πολιτιστική επανάσταση οδήγησε σε πολιτική επανάσταση, όπως η Γαλλική. Ασύλληπτοι ηρωισμοί, αλλά και ασύλληπτες ωμότητες. Η επιτυχία της να καταργήσει τη μακροχρόνια βασιλεία οδήγησε στην ολιγαρχία (ρεπούμπλικα). Στην ολιγαρχία υπάρχουν δύο ειδών αντιπαλότητες: μεταξύ αντίπαλων ολιγαρχικών ομάδων και μεταξύ ολιγαρχικών και δημοκρατικών. Η ολιγαρχία που επιτεύχθηκε ήταν το ισχυρότερο κίνητρο στην ιστορία για την πρωτοφανή ανάπτυξη των φυσικών επιστημών και της επακόλουθης τεχνολογίας. Οι ενδοολιγαρχικές αντιπαλότητες επιτάθηκαν από τη βιομηχανική επανάσταση, με αποτέλεσμα να εμφανισθούν οξύτατες αντιπαλότητες, με βάρβαρες μοναρχίες, όπως η Ναπολεόντια και οι δικτατορίες του 20ού αιώνα, με άλλες επαναστάσεις, με παρόμοιες ωμότητες, όπως η Σοβιετική και με δύο, τους φονικότερους και πιο απάνθρωπους, πολέμους στην ιστορία της γης, όπου θυσιάσθηκαν ανελέητα όχι μόνο οπλισμένοι στρατοί, αλλά και εκατόμβες αμάχων. Παράλληλα επιτεύχθηκαν πρωτάκουστα θαύματα, όπως σχεδόν διπλασιασμός του προσδόκιμου επιβίωσης, ελαχιστοποίηση της πείνας, επιδημιών, αγραμματοσύνης. Πρωτοφανής ευτυχία πάνω στη γη, ικανοποίηση των αναγκών της αισθητής όψης της ύπαρξής μας. Συγχρόνως όμως απομακρύνθηκε το όνειρο της ευδαιμονίας, στο οποίο απέβλεπε η σκέψη των προγόνων μας. Τονίσθηκαν οι επιθυμίες μας έτσι, που η μακαριότητα αλάργεψε και, προπάντων, με την επίταση ανισοτήτων, η δυνατότητα να πραγματοποιείται ο αυτοσκοπός μας, η ουσία της ευδαιμονίας, στον οποίον όλοι μπορούν να ονειρεύονται ένα τέρμα, το σχηματοποιούν σε συγκεκριμένο σκοπό και το επιδιώκουν. Στα πλαίσια αυτής της ρεπούμπλικας καταργήθηκε η δουλεία, εξαφανίσθηκαν οι πολιτικές διαφορές μεταξύ των δύο φύλων, επιτεύχθηκε η ουσιαστικά ομόφωνη αναγνώριση των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Όλοι, εκτός από τα παιδιά, έγιναν πολίτες με ίσα πολιτικά δικαιώματα. Το τίμημα ήταν ότι αυτά τα πολιτικά δικαιώματα ελαχιστοποιήθηκαν. Αντί να ζει κάποιος ως ενεργός πολίτης διαρκώς, όπως στην αρχαία δημοκρατία, αυτό το δικαίωμα σχεδόν μηδενίσθηκε με το να ζουν όλοι ως ενεργοί πολίτες μία στιγμή κάθε 4 χρόνια περίπου, όταν ψηφίζουν, αφήνοντας την εξουσία σε πληρεξουσίους του.

Τα επιτεύγματα της ολιγαρχίας που βιώνομε είναι τεράστια, αλλά ήλθε η στιγμή που αδυσώπητα αυτή φθίνει, εκφυλίζεται, οδηγείται στο θάνατό της. Μακάρι να είναι αυτός μια απόπτωση, ένας προγραμματισμένος θάνατος σαν των φύλλων των δένδρων το φθινόπωρο και όχι βίαιος, που θα συμπαρασύρει, με τα σύγχρονα μέσα ολόκληρο το θαύμα της ζωής πάνω στον πλανήτη μας. Ήδη επισημάνθηκε ότι η παραδοχή του δικαιώματος του πολίτη σε όλους σήμανε την ελαχιστοποίηση των δικαιωμάτων του πολίτη. Επιπλέον η κατάργηση της δουλείας (και των παραγώγων της, όπως η αποικιοκρατία) συνδέθηκε με μετατόπισή της στις επόμενες γενιές, στα παιδιά μας. Καθώς τα παιδιά δεν είναι πολίτες, δεν μετέχουν στη λήψη αποφάσεων για το σύνολο της κοινωνίας. Ούτε και μπορούν να μετέχουν διότι δεν είναι βιολογικά ώριμα. Δεν μπορούν να προσπορίζονται μόνα τους τροφή, να προφυλάγονται από θηρευτές και να έχουν αποκτήσει την ικανότητα της αναπαραγωγής. Χωρίς βιολογική ωριμότητα ούτε και πολιτική ωριμότητα μπορούν να έχουν, να σχηματίζουν δηλαδή μόνοι το σκοπό τους και από αυτόν να διαμορφώνουν τη βούλησή τους. Οι ενήλικες οφείλουν να νοιάζονται γι΄ αυτά. Ωστόσο, το ολιγαρχικό σύστημα, με εκλεγμένους άρχοντες (σ΄ αυτό διαφέρει η ολιγαρχία από τη δημοκρατία στην οποίαν οι άρχοντες, βουλευτές και δικαστές, κληρώνονται) εξορισμού υποδουλώνει την επόμενη γενιά. Καθώς εκλέγονται κάθε 4 χρόνια περίπου, είναι υποχρεωμένοι είτε να επιδιώκουν να επανεκλεγούν ή να μην είναι άρχοντες. Τα σχέδιά τους έχουν ορίζοντα μόνο ως τις επόμενες εκλογές. Με αυτή την προοπτική οι εκλεγμένοι βουλευτές πρέπει να υπηρετήσουν το ολιγαρχικό κόμμα τους, αλλιώς δεν θα ξαναείναι υποψήφιοι, τους ψηφοφόρους τους (με τους οικονομικούς, επικοινωνιακούς κλπ παράγοντες που κατευθύνουν ψήφους), αλλιώς δεν θα ψηφισθούν και να εξασφαλίσουν την παρούσα ευτυχία του συνόλου, δανειζόμενοι από το μέλλον. Δανεισμός σημαίνει π.χ. υπέρμετρη ανάπτυξη που τα απόβλητά της δεν προλαβαίνει η φύση να τα ανακυκλώσει με ρύπανση γης, θάλασσας και αέρα που θα την υποστεί η επόμενη γενιά· διαρκή μείωση της βιοποικιλότητας, καθώς περίπου 25000 είδη εξαφανίζονται ετησίως, για να αναπτυχθούν χρήσιμα είδη. Ωστόσο, η Φύση μπορεί να επιβιώσει χωρίς τον άνθρωπο, αλλά όχι ο άνθρωπος χωρίς τη Φύση. Απλοϊκά, δανεισμό για την καλοζωία των ψηφοφόρων, που όμως θα εξοφληθεί από τις επόμενες γενιές. Στην περίπτωσή μας είμαστε χρεωμένοι για τα επόμενα 99 χρόνια.

Η ανατροπή τέτοιων ενδεχομένων δεν μπορεί να επιτευχθεί παρά μόνο με λήψη αυστηρών, βίαιων μέτρων, που, ωστόσο θα είναι κατανεμημένα σε όλους τους κατοίκους της γης, αλλιώς δεν θα γίνουν αποδεκτά. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει μια “καλοήθη δικτατορία”. Σε κάθε πολίτευμα (μοναρχία, ολιγαρχία, δημοκρατία) ο Αριστοτέλης έβλεπε μια καλή όψη του, όπου οι άρχοντες μεριμνούν για το σύνολο και μια κακή, όπου νοιάζονται για τον εαυτό τους. Ακόμη κι αν αρχίσει ως “καλοήθης” μια δικτατορική μοναρχία, για να διατηρείται και να ενεργεί για το συμφέρον του κοινού, πρέπει να καταφεύγει σε μέσα που επιτρέπουν τη διατήρησή της, επομένως για το συμφέρον του δικτάτορα. Με τέτοιες αγαθές προθέσεις ξεκίνησαν τα ολοκληρωτικά καθεστώτα του 20ού αιώνα. Η εναλλακτική λύση είναι η επαναστατική, αιματηρή ή αναίμακτη, αποκατάσταση της αρχαιοελληνικής δημοκρατίας, ολοκληρώνοντας έτσι, μετά από προσπάθειες αιώνων την Αναγέννηση και το Διαφωτισμό. Αυτό σημαίνει πως οι αποφάσεις λαμβάνονται είτε αμετάκλητα από το σύνολο (δημοψήφισμα) ή, για να είναι δυνατή η διεξοδική συζήτηση, από ένα τυχαία κληρωμένο δείγμα του (βουλή) απαλλαγμένο από τη χρονική δέσμευση της εκλογής, Ήδη έχουν αρχίσει να βλέπουν αυτή τη λύση διεθνείς διανοητές, αλλά και να εφαρμόζονται οι αρχές της στην πράξη. Η άμεση δημοκρατία στην Ελβετία και όπου αλλού εφαρμόζεται, τα δικαστήρια ενόρκων στις ΗΠΑ, η λήψη αποφάσεων στη Ιρλανδία, αλλά και στις προτάσεις διεθνών διανοητών όπως ο Αυστραλός Roman Krznaric και ο Καναδός David Suzuki, είναι φανερή η τάση προς αυτή την κατεύθυνση.

Δουλεία της επόμενης γενιάς

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Κοινή Γνώμη, 25 Ιουνίου 2019

Στα αγελαία θηλαστικά τα μικρά εξαρτώνται από τη μητέρα τους στη βάση του αμοιβαίου ηδονικού αντανακλαστικού μεταξύ των χειλιών του βρέφους και της θηλής του μητρικού μαστού. Η αμοιβαία ικανοποίηση δημιουργεί ισχυρούς δεσμούς μεταξύ τους. Όσο μεγαλώνει το παιδί, αυξάνονται αναλογικά οι ανάγκες του, η μητέρα εξαντλείται από υπερθηλασμό και το τέκνο δεν χορταίνει. Αμοιβαία πάλι, με την ευθύνη της μητέρας, το τέκνο στρέφεται προς το περιβάλλον για αναζήτηση τροφής. Στα κοινωνικά ζώα, τα μυρμήγκια, μέσα στις υπόγειες πολιτείες τους (ως και 10 μέτρα βαθιά) μπορούν να καλλιεργούν τρόφιμα χρησιμοποιώντας γι΄ αυτό το σκοπό άλλα, μικρότερα ζωύφια. Η ανθρώπινη πολιτεία, ένα κράμα αγέλης και κοινωνίας είναι εξαιρετικά πιο πολύπλοκη, με επιλογές ελευθερίας και ισότητας.

Η πιο πρωτόγονη μορφή οργάνωσης είναι η οικογένεια. Στην κλασική αρχαιότητα περιλάμβανε τυπικά, πατέρα, μητέρα, παιδιά και δούλους. Στη συζυγική σχέση άνδρα και γυναίκας, γαμική, τα μέλη της είναι ελεύθερα, αλλά άνισα. Η σχέση πατέρα-τέκνων, τεκνοποιητική, αντιστοιχεί στη βασιλική εξουσία. Η σχέση δεσπότη-δούλου αντιστοιχεί στη δεσποτική εξουσία. Οι δούλοι, για τον Αριστοτέλη, είναι έλλογα όντα, τόσο μόνον όσο χρειάζεται για να αντιλαμβάνονται τις εντολές του δεσπότη τους και να τις εκτελούν χειρωνακτικά, αλλά ανίκανοι να έχουν δική τους ανεξάρτητη βούληση. Ο αφέντης τους σκέφτεται γι΄ αυτούς και αυτό τους συμφέρει, αφού αυτοί δεν μπορούν να το κάνουν. Φθάνει να θεωρήσει ότι αυτοί είναι “φύσει” δούλοι, εκτός από την περίπτωση που κρατούνται βίαια, όπως όταν είναι αιχμάλωτοι πολέμου. Πιο προοδευτική είναι η αντίληψη του Παύλου. Δεν υπάρχουν δούλοι και ελεύθεροι, αλλά η γυναίκα να φοβάται τον άνδρα. Ο Αριστοτέλης προβλέπει ότι όταν κάποτε οι δουλειές θα αυτοματοποιηθούν, οι δούλοι δεν θα χρειάζονται. Η πρόβλεψή του 2,5 χιλιετίες αργότερα πλησιάζει την πραγματοποίησή της με την τεχνητή νοημοσύνη και τη ρομποτική, οπότε οι εργαζόμενοι πώς θα επιβιώνουν; Δεν θα έχουν καν το εκβιαστικά ισχυρό όπλο της απεργίας. Η ανεξέλεγκτη, γιγαντιαία πια σήμερα, βία, μεταξύ του τεράστιου πλήθους των αδύναμων πενομένων και των ασύλληπτα ολίγων ισχυρών κατεχόντων είναι η πιθανότερη συνέχεια.

Η δουλεία πήρε διάφορες μορφές έκτοτε, ώσπου να καταργηθεί επίσημα εδώ και 1,5 αιώνα περίπου (Ελλάδα, 1822. Αγγλία 1833. ΗΠΑ 1865). Η πολιτική ισότητα των γυναικών άργησε περισσότερο (Φινλανδία, 1906. ΗΠΑ 1920. Ελλάδα 1956). Ωστόσο, μην ξεχνάμε ότι η σχέση ιδιοκτήτη εργαζομένων σε μια επιχείρηση εξακολουθεί να είναι δεσποτική. Τέτοια σχέση όμως δεν αφορά παιδιά, ηλικιωμένους ούτε, έξω από το επαγγελματικό τους ωράριο, ενήλικες εργαζομένους. Ακόμη, η δεσποτική σχέση ήταν εξαπλωμένη σε όλες τις αποικίες μεταξύ αποίκων και ιθαγενών, για να καταργηθεί ουσιαστικά μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο περίπου.

Σήμερα, όλοι έχουν πολιτικά δικαιώματα, αλλά πολύ περιορισμένα. Στα σύγχρονα κράτη όλοι είναι πολίτες, άντρες και γυναίκες, χωρίς δούλους και όλοι οι πολίτες μετέχουν εξίσου στη λήψη αποφάσεων για το σύνολο. Μόνο που αυτή η εξουσία είναι αλλοτριωμένη, δηλαδή με πληρεξουσίους. Οι ανήλικοι δεν έχουν πολιτικά δικαιώματα. Όσο είναι ανίκανοι βιολογικά να προσπορισθούν μόνοι τους τροφή, να φυλαχθούν από θηρευτές και να μπορούν να ζευγαρώσουν, θεωρούνται βιολογικά και, κατεπέκταση, κοινωνικά, ανώριμοι να μετέχουν στη λήψη αποφάσεων για το σύνολο της πολιτείας, το σύγχρονο κράτος δηλαδή ή και την ανθρωπότητα ολόκληρη. Κι αυτό έχει βαριές συνέπειες για τα παιδιά. Αυτά είναι οι σύγχρονοι δούλοι, τέτοιοι που να μην μπορούν να παίρνουν αποφάσεις για τους εαυτούς τους όταν θα είναι ενήλικες.

Η κοινωνία έχει ανάγκη από άρχοντες για να διατηρεί την ενότητά της, που μπορεί να είναι ένας (μοναρχία) ή λίγοι εκλεκτοί (ολιγαρχία) ή το σύνολο των πολιτών (δημοκρατία). Σε όλες τις περιπτώσεις εξαιρούνται τα παιδιά. Το επικρατέστερο σήμερα σύστημα είναι η κομματοκρατία, είτε σε συνδυασμό με μοναρχία (π.χ. Ενωμένο Βασίλειο) είτε με ολιγαρχία/ρεπούμπλικα (π.χ. ρεπούπλικες της Ε.Ε.). Μια ευνομούμενη πολιτεία έχει τρεις ανεξάρτητες αρχές, εκτελεστική (κυβέρνηση), νομοθετική (βουλή) και δικανική (δικαστήρια). Στις περισσότερες χώρες και οπωσδήποτε στη χώρα μας, οι τρεις εξουσίες είναι μία, εξαρτημένες από το κόμμα. Το κόμμα που πλειοψηφεί στη βουλή εκλέγει κυβέρνηση που διορίζει τους επικεφαλής της δικαιοσύνης. Δημοκρατία δεν υπάρχει πουθενά. Υπήρξε μόνο στην αρχαία Ελλάδα, αλλά χωρίς γυναίκες, δούλους, μετοίκους, παιδιά.

Η σημερινή ολιγαρχία που ψηφίζει νόμους είναι δεσμευμένη στο μέλλον. Με εκλογές τυπικά κάθε 4 χρόνια είναι υποχρεωμένη να μεριμνά για να ξαναεκλεγεί και αυτό σημαίνει: 1. Δέσμευση κάθε πολιτικού στο κόμμα του, αλλιώς δεν θα ξαναείναι υποψήφιος. 2. Δέσμευση κάθε πολιτικού στους ψηφοφόρους του και παράγοντες που κατευθύνουν ψήφους (π.χ. οικονομικούς, επικοινωνιακούς, θρησκευτικούς κλπ), αλλιώς δεν θα ξαναψηφισθεί. 3. Και τα δύο παραπάνω δημιουργούν δέσμευση της επόμενης γενιάς, που δεν μετέχει στη λήψη αποφάσεων. Για να ικανοποιήσουν οι βουλευτές τις πρώτες δύο ανάγκες είναι αναγκασμένοι να προγραμματίσουν για ως την επόμενη εκλογική αναμέτρηση και αυτό σημαίνει π.χ. να πάρουν δάνεια (που θα αποπληρώσουν οι απόγονοί τους), να αυξήσουν ανεξέλεγκτα την ανάπτυξη (που θα δηλητηριάσει γη, θάλασσα και αέρα των απογόνων τους) κλπ. Εφόσον τα παιδιά δεν μπορούν να μετέχουν στη λήψη αποφάσεων, μόνο μια βουλή που δεν είναι υποχρεωμένη να σχεδιάζει περιοριστικά ως τις επόμενες εκλογές μπορεί να νοιάζεται γι΄ αυτά. Αυτά που γράφω έχουν ισχύ για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Κι αυτή είναι υποχρεωμένη να πάρει σκληρά περιοριστικά μέτρα. Τα σκληρά μέτρα λαμβάνονται συνήθως από μια δικτατορία. Μια “καλοήθης δικτατορία” που θα μεριμνούσε για τη σωτηρία των πολιτών της θα ήταν έτσι μια λύση. Δυστυχώς δεν υπάρχει καλοήθης δικτατορία ή τουλάχιστον που να μπορεί να μείνει καλοήθης για ικανό διάστημα. Αργά ή γρήγορα αρχίζει να μεριμνά για το συμφέρον της, που, επειδή η ίδια έχει ξεκινήσει με σκοπό την ωφέλεια του συνόλου, το επιβάλλει στο κοινό συμφέρον με μέτρα που χρησιμοποιεί για να παραμείνει στην εξουσία έτσι που παύει αναγκαστικά να είναι καλοήθης.

Εναλλακτική λύση προτείνει ο Αυστραλός πολιτικός φιλόσοφος Roman Krznaric, εκείνη του Καναδού οικολόγου David Suzuki, που θέλει “να αντικαταστήσει τους εκλεγμένους πολιτικούς μιας χώρας με ένα τυχαία επιλεγμένο σύνολο πολιτών, που θα περιλαμβάνει καθημερινούς Καναδούς, χωρίς κομματική δέσμευση και θα αφιερώνουν έξι χρόνια καθένας στην υπηρεσία. Κατά την άποψή του τέτοιο σύνολο, που μοιάζει με ένα σώμα ενόρκων, θα ασχολιόταν πιο αποτελεσματικά για μακροχρόνια θέματα όπως η κλιματική αλλαγή και η απώλεια βιοποικιλότητας και θα έλυνε το πρόβλημα των πολιτικών που είναι προκατειλημμένοι με τις επόμενες εκλογές”.

 

 

ΕΙΝΑΙ ΑΝΕΦΑΡΜΟΣΤΗ;

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com.

Ηπειρωτικός Αγών, 22 Ιουνίου 2019

Είμαι ο πιο έξυπνος; Ο μόνος που αναπολεί το αρχαίο πρότυπο της δημοκρατίας, το λίκνο του αρχαίου, αλλά και του σύγχρονου πολιτισμού; Φυσικά δεν είμαι ο πιο έξυπνος. Η αρχαία δημοκρατία ήταν το πολίτευμα που εξέθρεψε τον παγκόσμιο πολιτισμό. Πριν από 2,5 χιλιετίες. Ύστερα πέθανε! Μπορεί άραγε να αναστηθεί;

Γιατί πέθανε; Ήταν μια μακρά περίοδος βαθμιαίας παρακμής, για να καταλήξει στο ενδοξοάδοξο τέλος της στη Χαιρώνεια. Γιατί όμως παράκμασε; Μια απάντηση είναι ότι η δημοκρατία εκτρέφει το λαϊκισμό, την ικανοποίηση επιθυμιών μάλλον παρά αναγκών και σκοπών, του όχλου μάλλον παρά του δήμου. Όμως ο λαϊκισμός υπάρχει σε όλα τα καθεστώτα και όλες οι τάξεις  συμπεριφέρονται άλλοτε σαν ανοργάνωτος όχλος που παρασύρεται από δημαγωγούς και άλλοτε ως οργανωμένος δήμος που ωριμάζει μόνο στη δημοκρατία. Υπάρχει εναλλακτική απάντηση; Η δημοκρατία δεν ξεπήδησε από το μηδέν, στο μυαλό κάποιου κι εφαρμόσθηκε με τυμπανοκρουσίες. Άρχισε από τη μυθολογική εποχή, όταν π.χ. ο βασιλιάς του Άργους έκανε δημοψήφισμα για να δεχθεί τις ικέτιδες πρόσφυγες. Η Αθήνα παρακάμφθηκε από την κάθοδο των Ηρακλειδών κι έτσι εξελίχθηκε χωρίς εξωτερικές επεμβάσεις. Άρχισε η αποκέντρωση. Πρώτα κατά περιοχές, σημαντική αυτοδιοίκηση της Κεκροπίας, της Αμαρυσίας κλπ. Είχε παρενέργειες, αποσχιστικές τάσεις. Αντιμετωπίσθηκε όχι με συγκεντρωτισμό, αλλά με άλλη αποκέντρωση, τη συνδικαλιστική θα λέγαμε σήμερα, διαχωρισμό των πολιτών ανάλογα με την επαγγελματική δραστηριότητά τους. Γεωργοί, ναυτικοί, τεχνίτες κλπ. Ακολούθησε σα “φυσιολογική” εξέλιξη, με τελευταίο βασιλιά τον Κόδρο, νομοθέτες απαράδεκτα αυστηρούς ή σοφούς, όπως ο Σόλων, με παλίνδρομη τυραννία του Πεισιστράτου, τη δημοκρατία τελικά του Κλεισθένη, που βαθμιαία εξελισσόταν με μικροτροποποιήσεις. Αυτή η δημοκρατία αντιμετώπισε την Περσική επιθετικότητα. Και ξαφνικά η εξέλιξη ανακόπηκε. Η αναμενόμενη “φυσιολογική” δημοκρατική εξέλιξη θα μπορούσε να είναι κατάργηση της δουλείας, ψήφος γυναικών και μετοίκων. Αυτά χρειάσθηκαν δύο χιλιετίες για να υλοποιηθούν. Και συνδέθηκαν με δραστική συρρίκνωση των πολιτικών δικαιωμάτων, από διαρκή άσκησή τους σε μια στιγμή κάθε 4 χρόνια περίπου. Γιατί καταργήθηκε λοιπόν η δημοκρατία; Διότι εκτράπηκε σε λαϊκισμό ή διότι δεν τόλμησε να προχωρήσει σε εκδημοκρατισμό; Κανένας, φοβούμαι, δεν μπορεί να απαντήσει.

Ακολούθησαν μεγάλα ιστορικά γεγονότα, Αλέξανδρος και Μακεδόνες διάδοχοί του, Ρωμαίοι και Βυζαντινοί διάδοχοί τους, σταυροφορίες και ανάπτυξη της Δύσης, Τουρκοκρατία στην πατρίδα μας, Αναγέννηση και Διαφωτισμός στη Δύση, που οδήγησαν στη Γαλλική και άλλες συνακόλουθες επαναστάσεις και στη δημιουργία του εθνικού κράτους και της “φιλελεύθερης” (“αστικής”) “δημοκρατίας” (σε εισαγωγικά, διότι δεν ήταν ακριβώς τίποτε από όλα αυτά). Ήταν απλώς αναβίωση της Ρωμαϊκής ολιγαρχίας. Η Δύση πήρε τα φώτα από την Ελληνική αρχαιότητα, εκτός από τη δημοκρατία. Δεν είναι περίεργο. Βρισκόταν υπό το κράτος της εκκλησίας, με σημαντική κοσμική απόκλιση από τη διδασκαλία του Χριστού, και της μοναρχίας των ποικίλων βασιλέων, αυτοκρατόρων, μοναρχών, γιγαντωμένων με τις σταυροφορίες, που, ωστόσο, δημιούργησαν το κλίμα και για την ανάπτυξη της αστικής τάξης. Όλο και περισσότεροι, διαπίστωναν πως υπάρχει και άλλος κόσμος πέρα από εκείνον που εξουσίαζε τη γη όπου ζούσαν. Διεκδίκησαν τα δικαιώματά τους. Έτσι, βίαια κατά κανόνα, καταργήθηκε η εξουσία των μοναρχιών και αντικαταστάθηκε από την εξουσία των ολιγαρχιών, των κατόχων των μέσων παραγωγής. Πάλι υπήρξαν παλινδρομήσεις, με ολοκληρωτικές μοναρχίες, όπως του Ναπολέοντα, των δικτατοριών του 20ού αιώνα κλπ. Η ολιγαρχία πέτυχε ό,τι δεν έφθασε ποτέ να υλοποιήσει η αρχαία δημοκρατία, ελευθέρωση των δούλων και ψήφο των γυναικών. Ήδη ζούμε την εποχή που με μεγάλη δυσφορία αντιμετωπίζεται όλο και οξύτερα το θέμα των μετοίκων. Τις τελευταίες δεκαετίες, με δημιουργία συνομοσπονδιών, επιτεύχθηκε εκείνο που είχαν υλοποιήσει οι πολυχρόνιες μοναρχίες παλιά, μακρές περίοδοι με ειρήνευση στις επικράτειές τους, pax Romana, Britannica, Americana κλπ. Επιτεύχθηκε ακόμη μια απαράμιλλη ανάπτυξη των φυσικών επιστημών, με κορυφαία τη διάσπαση του ατόμου με όλες τις καλές και κακές συνέπειές της, τον εξοβελισμό σχεδόν λιμών και λοιμών, την ανάπτυξη των καλών τεχνών, εικαστικών και παραστατικών (μουσικών, θεατρικών κλπ). Ο 20ός αιώνας έφθασε στην κορύφωση όλων αυτών των καλών και κακών συνεπειών, με δύο παγκόσμιους πολέμους και με στρέβλωση της αρμονίας και της λογικής που είχε φέρει ο Διαφωτισμός. Einstein, Marx, Picasso, Breton, Freud, Stravinsky και πλήθος άλλων ανέτρεψαν τα πνευματικά κατεστημένα, χωρίς, ωστόσο, να καταλήξουν και δημιουργικά σε εναλλακτικές προτάσεις, πειστικές, γενικά παραδεκτές. Η θετική αυτή εξέλιξη δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει τα αίτια των μεγάλων βιαιοτήτων, το δίκαιο του ισχυρού (αντί της βούλησης των πολλών), που μοιραία οδηγούσε πάντοτε σε μεγάλη βία και οδηγεί σήμερα σε ποιος ξέρει τι. Η “φυσιολογική” εξέλιξη θα ανέμενε κάποιος να είναι ο εκδημοκρατισμός. Συγκεκριμένα, όπως ορίζει ο Αριστοτέλης, κληρωτές τη νομοθετική και δικαστική εξουσία, με (ολιγαρχική) εκλογή της εκτελεστικής. Εδώ έπαιξε ρόλο ενδεχομένως η τυχαία εμφάνιση ιδιοφυών ηγετών. Στις ολιγαρχίες υπάρχουν δύο ειδών αντιπαραθέσεις. Η μία είναι μεταξύ ολιγαρχικών και δημοκρατικών. Η άλλη είναι μεταξύ ολιγαρχικών παρατάξεων. Επικράτησε η δεύτερη. Γιατί; Η βιομηχανική επανάσταση και η εμφάνιση ιδιοφυών ηγετών, όπως του Marx και του Ле́нин ίσως συνέβαλαν να επικρατήσει η αντιπαράθεση μεταξύ των μεγάλων  ολιγαρχικών παρατάξεων, καπιταλιστών και προλεταρίων μάλλον παρά μεταξύ ολιγαρχικών και δημοκρατικών. Κανένας, φοβούμαι, δεν μπορεί να απαντήσει.

Σήμερα, αρχίζει να διαφαίνεται η αποτυχία του ολιγαρχικού συστήματος. Η κομμουνιστική ολιγαρχία απέτυχε, ευτυχώς αναίμακτα, τουλάχιστον στη Ρωσία, αλλά επιβιώνει ισχυρή, τροποποιούμενη, τουλάχιστον στην Κίνα. Οι αντιπαραθέσεις μεταξύ ολιγαρχικών συνομοσπονδιών δεν έχουν εκλείψει και ο κίνδυνος ενός τρίτου (τελευταίου;) Παγκόσμιου Πολέμου δεν έχει εκλείψει. Η φτώχεια στον πλανήτη έχει μειωθεί πρωτοφανώς, με την τεχνολογία, αλλά αφενός παράγει τοξικά προϊόντα που δηλητηριάζουν μακροπρόθεσμα τη γη μας και αφετέρου συνδυάζεται με ολοένα αυξανόμενη οικονομική ανισότητα, από τα μεγαλύτερα κίνητρα βίαιων αλλαγών, με μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών και άμεση ομαδική βία. Η ολιγαρχική συνομοσπονδία που ζούμε, η Ε.Ε., αρχίζει να εμφανίζει σημεία παρακμής με σταθερή άνοδο αντιευρωπαϊκών τάσεων, τόσο από αριστερά όσο και από δεξιά. Υπάρχει όμως σύγχυση. Η παρακμή, ισχυρίζομαι αναπόδεικτα, δεν οφείλεται στην συνομοσπονδιακή (αντιεθνική) φύση της Ε.Ε., αλλά στην απουσία δημοκρατίας.

Η λύση που μπορεί κανένας να ονειρευθεί βέβαια είναι η παγκόσμια εξελισσόμενη δημοκρατία. Είναι προφανώς δυσεφάρμοστη σήμερα. Όχι ανεφάρμοστη, αφού κάποτε ίσχυσε. Γιατί όχι; Είναι διότι δεν τη θέλει η άρχουσα ολιγαρχία, που διαθέτει τη (σχεδόν) απόλυτη εξουσία; Όλες οι μεταξύ τους, συχνά βίαια, αντίπαλες ολιγαρχικές παρατάξεις είναι ολοκληρωτικά αντίθετες στη δημοκρατία. Ή μήπως διότι δεν έχει συνειδητοποιηθεί η δημοκρατία σε κρίσιμα μεγάλη λαϊκή μάζα; Κανένας, φοβούμαι, δεν μπορεί να απαντήσει.

 

 

ΔΙΚΗ

• Δημ. Α. Σιδερής, dimitris,sideris@gmail.comΚοινή Γνώμη, 18 Ιουνίου 2019
• Παρακολουθώ τελευταία, αλλά και πιο παλιά, την εξέλιξη διαφόρων σκανδάλων. Διάβασα πρόσφατα την επιστολή του αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου Ιώαννη Αγγελή ο οποίος ήταν επόπτης και συντονιστής της Εισαγγελίας Διαφθοράς και ο οποίος παραιτήθηκε για την υπόθεση NOVARTIS καταγγέλλοντας μη κατονομαζόμενο πρόσωπο της κυβέρνησης. Φυσικά δεν κατάλαβα πολλά πράγματα. Τα πρόσωπα της κυβέρνησης φαίνεται να ενοχοποιούν πρόσωπα που συνδέονται με την αντιπολίτευση για το σκάνδαλο, που, ναι, υπάρχει διεθνώς, αλλά τα πρόσωπα της κυβέρνησης έχουν κίνητρο να στηλιτεύσουν την αντιπολίτευση και προστρέχουν στη δικαιοσύνη. Στην επιστολή του ο κ. Αγγελής δικαιολογεί ποικίλες ενέργειές του με βάση αναφερόμενους νόμους, που, φυσικά, δεν μπορώ εγώ να τους ελέγξω. Η εμπλοκή όμως της δικαιοσύνης, που, πραγματικά είναι δικό της έργο να ξεκαθαρίσει τα πράγματα, δεν είναι αναγνωρισμένα αντικειμενική. Οι δικαστές έχουν κίνητρα να μεροληπτούν υπέρ ή κατά της κυβέρνησης ή της αντιπολίτευσης. Οι επικεφαλής των ανώτατων δικαστηρίων διορίζονται από τον Υπουργό Δικαιοσύνης. Αν κρίνει την εμπλοκή δικαστής ο οποίος έχει διορισθεί από την κυβέρνηση, προφανώς έχει κίνητρο να μεροληπτεί υπέρ της, ενώ αν είχε διορισθεί από προηγούμενη κυβέρνηση που τώρα είναι αντιπολιτευόμενη, φυσικό είναι να μεροληπτεί εναντίον της παρούσας. Φυσικό, αλλά, ασφαλώς, όχι απαραίτητο. Πώς να το ξέρω όμως εγώ; Διαβάζοντας την επιστολή του κ. Αγγελή, με τα επιχειρήματά του, βλέπω πως μάλλον έχει δίκιο, ότι τον στοχοποιούν κυβερνητικοί παράγοντες, διότι δεν έκανε όπως ήθελαν τη δουλειά τους. Όμως, δεν έχω διαβάσει τα επιχειρήματα εναντίον του. Άρα δεν μπορώ να καταλήξω. Εξάλλου, δεν αναφέρει το όνομα του κυβερνητικού παράγοντα που, κατ΄ αυτόν, προσπαθεί να τον εκφοβίσει. Και μου κάνει εντύπωση πως, ενώ προσπαθεί να καταγγείλει κάποια πρόσωπα που ενέργησαν εναντίον του, δεν καταγγέλλει τη διαδικασία που υποχρεωτικά επιτρέπει στην εκάστοτε κυβέρνηση να διατηρεί υποχείριό της τη δικαιοσύνη, διορίζοντας τους επικεφαλής της.

Τι θα έπρεπε όμως να γίνεται; Μήπως οι επικεφαλής της δικαιοσύνης θα έπρεπε να διορίζονται από τη βουλή και όχι από την κυβέρνηση; Η απάντηση είναι και πάλι αρνητική. Η πλειοψηφία της βουλής συμπίπτει με την κυβέρνηση. Με άλλα λόγια στην Hellenic Republic, που ωραιοποιητικά ονομάζομε εμείς Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία ενώ δεν είναι δημοκρατία, οι τρεις ανεξάρτητες εξουσίες, εκτελεστική, νομοθετική, δικανική, δεν είναι ανεξάρτητες, αλλά ενιαία αρχή, υποκείμενη στις βουλές ενός κόμματος. Τα τρία βασικά πολιτεύματα, μοναρχία, ολιγαρχία, δημοκρατία, έχουν καθένα δύο όψεις, μια καλή και μια κακή. Καλή είναι όταν μεριμνούν για το σύνολο του λαού, κακή όταν μεριμνούν για τους άρχοντες. Η καλή όψη της δημοκρατίας πολλοί δέχονται ότι είναι το καλύτερο πολίτευμα, ενώ η κακή όψη της μοναρχίας το χειρότερο. Το δικό μας πολίτευμα είναι βέβαια ολιγαρχία. Δεν είναι μοναρχία, αφού επικεφαλής δεν είναι ένα πρόσωπο, βασιλιάς, αυτοκράτορας, δικτάτορας κλπ. Ούτε όμως είναι δημοκρατία, αφού στη δημοκρατία οι άρχοντες, βουλευτές και δικαστές, κληρώνονται, ενώ στην ολιγαρχία εκλέγονται (ορισμός Αριστοτέλη). Η ολιγαρχία μας σωστά διεθνώς ονομάζεται ρεπούμπλικα και απατηλά παρουσιάζεται σ΄ εμάς ως δημοκρατία, Σ΄ αυτήν, την εξουσία την έχει μία ενιαία αρχή, το κόμμα, που ελέγχει και τις τρεις εξουσίες που θα όφειλαν να είναι ανεξάρτητες. Μ΄ αυτό τον τρόπο, η ολιγαρχία που έχομε είναι η κακή όψη της με δυνατότητες να μεριμνά για τα μέλη της, τα μέλη που απαρτίζουν την ολιγαρχία, και όχι για το σύνολο του λαού και έχει πολλά στοιχεία των ολοκληρωτικών καθεστώτων.

Μου κάνει εντύπωση ότι ποικίλοι ανώτεροι δικαστικοί λειτουργοί, όχι σπάνια, κατηγορούν πολιτικούς παράγοντες, συνηθέστερα την κυβέρνηση, σπανιότερα την αντιπολίτευση, όπως και άλλους συναδέλφους τους για παρεμβάσεις στο έργο τους. Οι πιο ευσυνείδητοι, παραιτούνται. Ωστόσο, ενώ τολμούν να εναντιωθούν σε πρόσωπα, δεν καταγγέλλουν το σύστημα που είναι η αιτία αυτής της κατάστασης, το σύστημα της ολιγαρχίας που καταργεί την ανεξαρτησία των εξουσιών. Γιατί; η μόνη εξήγηση που έχω είναι ότι, ακόμη και αν υφίστανται επιθέσεις από αντιμαχόμενες ολιγαρχικές ομάδες, ανήκουν πάντοτε στην ολιγαρχία. Αν ο κ. Αγγελής, αντί να κατηγορεί κάποιον υπουργό που δεν κατονομάζει ή κάποιους συναδέλφους του, στρεφόταν εναντίον του συστήματος που επιτρέπει τις παρεμβάσεις στην απονομή δικαιοσύνης, θα ήταν για μένα πιο αξιόπιστος.

Υπάρχει λύση; Τη λύση την εφάρμοσαν για πρώτη και μοναδική φορά οι πρόγονοί μας. Οι άρχοντες, βουλευτές και δικαστές, κληρώνονταν περιοδικά εκπεριτροπής μεταξύ όλων των πολιτών. Οι κυβερνήσεις (στρατηγοί κλπ) που απαιτούσαν ειδικές γνώσεις εκλέγονταν. Σήμερα, με την πολύπλοκη νομοθεσία, η πρωτοβάθμια κρίση θα έλεγα πως μπορεί να αποδίδεται από λαϊκούς (κληρωμένους) δικαστές, με την εγγύηση νομικών (Προέδρου, Πολιτικής αγωγής, Υπεράσπισης) που δεν μετέχουν στη λήψη απόφασης, όπως γίνεται στα ορκωτά δικαστήρια, π.χ. ΗΠΑ. Για τη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια δικαιοσύνη όμως, που κρίνει όχι τόσο τα πραγματικά δεδομένα, αλλά την τυπική διαδικασία, αυτή την ξέρουν μόνον οι νομικοί και, επομένως δεν μπορούν να μετέχουν λαϊκοί δικαστές. Ο γενικός κανόνας είναι: Οι πρωτόδικοι δικαστές και εισαγγελείς εκλέγονται μεταξύ νομικών, από το δήμο, ώστε οι αποφάσεις τους να μην είναι ασύμβατες με τη βούληση της κοινωνίας. Για τις υπόλοιπες βαθμίδες, όταν η εκλογή αφορά ανώτερη βαθμίδα, η κρίση να γίνεται από τα μέλη της κατώτερης βαθμίδας ανώνυμα, ενώ όταν αφορά κατώτερη βαθμίδα, κρίνεται από ίσους και ανωτέρους επώνυμα, ώστε να αξιολογείται από την κοινή γνώμη. Αντίρρηση στο σύστημα των προγόνων μας είναι ότι τότε είχαν δούλους και ούτε οι γυναίκες ούτε οι μέτοικοι ήταν πολίτες. Πολίτες ήταν περίπου το 10% των κατοίκων. Σήμερα έχομε κάνει πρόοδο, δούλοι δεν υπάρχουν, οι γυναίκες έχουν ίσα δικαιώματα με τους άνδρες, ενώ οι μέτοικοι, με κάποιους όρους γίνονται πολίτες. Πολίτες είναι η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων, εξαιρώντας μόνο τα παιδιά. Αυτή η πρόοδος όμως πληρώθηκε με βαρύτατο τίμημα. Αυτά τα ίσα για όλους πολιτικά δικαιώματα, έχουν σχεδόν μηδενισθεί, ισχύοντας μόνο μία στιγμή κάθε 4 περίπου χρόνια, για εκλογή πληρεξουσίων μεταξύ προεπιλεγμένων υποψηφίων, ενώ στην αρχαιότητα ήταν υπόθεση διαρκής και ισόβια για όλους τους πολίτες. Ο Αριστοτέλης παρατηρεί: “είναι επικίνδυνο να εκλέγονται οι άρχοντες από κατάλογο προσώπων που ήδη έχει καταρτισθεί με (προ)εκλογική διαδικασία”.

Η δημοκρατία έχει και αυτή την κακή όψη της: Οχλοκρατία. Σ΄ αυτήν η λαϊκή πλειοψηφία αποφασίζει αγνοώντας τους νόμους. Επικρατεί λαϊκισμός, αμοιβή της αργομισθίας με ανεπαρκή αμοιβή της εργασίας· συλλαλητήρια, αντί δημοψηφισμάτων· ιδιαίτερα αυστηρή ή επιεικής δικαιοσύνη, χωρίς επαρκή τεκμηρίωση. Εγγυητές της δημοκρατίας είναι η ανεξαρτησία των εξουσιών και ο ίδιος ο λαός.

 

ΠΟΛΙΤΕΣ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 14 Ιουνίου 2019

Κράτος είναι μια οργανωμένη πολιτική οντότητα που κατέχει το μονοπώλιο της χρήσης νόμιμης εξουσίας σε μια καθορισμένη γεωγραφική περιοχή. Αυτό είναι το κράτος-έθνος, που το αποδέχομαι για όσο ισχύει, αν και ο πατριώτης μου Εμμ.Ροΐδης γράφει: “…οὐδ΄ ἀπέχει πολλοὺς αἰῶνας ἠ ἐποχὴ ὃπου οὒτε σύνορα, οὒτε ἐθνικά συμφέροντα, θέλουσι χωρίζει ἀπ΄ ἀλλήλων τοὺς ἀδελφωθέντaς ἀπογόνους του Ἀδάμ“. Το κράτος αποτελείται από τους πολίτες του. Στο ιδανικό κράτος, οι πολίτες μετέχουν όλοι εξίσου, εκ περιτροπής, στους δύο βασικούς πολιτικούς ρόλους, του άρχοντα και του αρχομένου. Αυτό γίνεται με κλήρωση, που ίσχυσε στις αρχαίες Αθήνες.

Πολίτες ήταν τότε μόνο περίπου 10% των κατοίκων. Δηλαδή, πολίτες δεν ήταν οι γυναίκες (50% των κατοίκων), τα παιδιά, οι δούλοι και οι μέτοικοι. Όλοι αυτοί ήταν υποχρεωμένοι να συμπεριφέρονται όπως αποφάσιζαν το 10% των κατοίκων της περιοχής. Σήμερα δούλοι δεν υπάρχουν και οι γυναίκες είναι πολίτες ισότιμες με τους άνδρες. Τα παιδιά; οι μέτοικοι (δηλαδή, πρόσφυγες και μετανάστες); Το πρώτο είναι να αποφασίσουμε ποιοι είναι λογικό να είναι πολίτες σε ένα σύγχρονο κράτος. Έχω δώσει αλλού έναν ορισμό για τον Έλληνα. Έλληνας είναι όποιος αισθάνεται Έλληνας και συμπεριφέρεται ως Έλληνας βουλητικά, γνωστικά και συναισθηματικά.

Βουλητικά σημαίνει ότι θέτει τη ζωή του στην υπηρεσία του κράτους του ολοκληρωτικά, στην περιορισμένη διάρκεια της θητείας του σε ειρήνη και κατά τις ανάγκες σε πόλεμο· επιπλέον συμβάλλει, ισότιμα με όλους τους συμπολίτες του στη διαμόρφωση των αποφάσεων του κράτους του. Αναλυτικότερα. Ως θητεία πρέπει να θεωρείται η τελική φάση της εθνικής εκπαίδευσης κάθε πολίτη και όχι μόνο το να κρατάει κάποιος ένα όπλο για να σκοτώνει εχθρούς. Προφανώς, θητεία πρέπει να υπηρετούν εξίσου και οι γυναίκες. Σήμερα ο πόλεμος δεν στηρίζεται πια στη μυϊκή ρώμη, όπου υπερέχουν βιολογικά οι άνδρες, επομένως μπορούν άριστα να μετέχουν και οι γυναίκες. Επιπλέον ο πόλεμος δεν διεξάγεται μόνο στο μέτωπο, αλλά και στις αστικές περιοχές όπου κατοικούν οι άμαχοι. Οι κύριοι βιολογικοί ρόλοι είναι δύο: ο έρωτας μεταξύ των μελών ενός ζεύγους στηριγμένος στην αμοιβαία ηδονική συνουσία και η στοργή μεταξύ μητέρας και παιδιού, στηριγμένη στον αμοιβαία ηδονικό θηλασμό. Η εξάρτηση του τέκνου από τη μητέρα είναι υποχρεωτική και για τα δύο μέλη ενδομήτρια, αλλά και, με κάποιες επιλογές, μετά τον τοκετό. Οι γυναίκες από αυτό το βιολογικό ρόλο είναι εξοικειωμένες με τη φροντίδα του σώματος εξαρτημένων ατόμων και, επομένως, είναι πιο ταιριαστοί γι΄ αυτές παρά για τους άνδρες οι ρόλοι νοσηλευτριών, επισκεπτριών, βρεφονηπιαγωγών, φροντιστών ηλικιωμένων, ρόλοι απαραίτητοι στην ειρήνη, αλλά προπάντων στον πόλεμο. Χωρίς, φυσικά, να αποκλείονται ρόλοι κατ΄ εξοχήν μάχιμοι για τις γυναίκες αν τους προτιμούν. Από την άλλη, δεν νοείται να μετέχει κάποιος στη λήψη αποφάσεων που οι συνέπειές τους δεν τον θίγουν. Επομένως, οι κατά τα άλλα Έλληνες μόνιμοι κάτοικοι του εξωτερικού δεν μπορούν να έχουν ίδια πολιτικά δικαιώματα με των εντόπιων πολιτών. Γνωστικά, υποστηρίζω ότι οι Έλληνες επικοινωνούν με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο με τους συνέλληνές τους. Αυτό σημαίνει ότι, για όλα τα είδη επικοινωνίας χρησιμοποιούν τη γλώσσα που έμαθαν από τη μάνα τους πριν πάνε στο σχολείο, εμπλουτισμένη όσο γίνεται με διδασκαλία της ανάγνωσης των γραπτών μνημείων των προγόνων (ήδη από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου). Από την άλλη, επικοινωνούν γραπτά με τον απλούστερο δυνατό τρόπο της φωνητικής γραφής, με την οποίαν αφήνουν μηνύματα και στους απογόνους τους. Το έθνος δεν αποτελείται μόνο από κατοίκους μιας περιοχής, αλλά και από τους προγόνους και απογόνους τους, αφού οι δεσμεύσεις που έχει αναλάβει το κράτος με άλλα κράτη ισχύουν παρά την παρέλευση γενεών ή την αλλαγή πολιτευμάτων. Αλλιώς, δεν είναι πια το ίδιο κράτος. Τέλος συναισθηματικά οι πολίτες είναι υπερήφανοι για την ταυτότητά τους, χωρίς να θεωρούν τους εαυτούς τους ανώτερους από άλλους λαούς, στους οποίους προσπαθούν να επιβληθούν ούτε κατώτερους υπακούοντάς τους και μιμούμενοί τους. Διεκδικώντας συνεπώς την τιμή που πρέπει για όσα έχουν κάνει οι πρόγονοί τους και κάνουν οι συγκαιρινοί τους. Παράλληλα όμως – συνήθως το ξεχνάμε – ντρέπονται για ό,τι επονείδιστο έχουν πράξει πρόγονοι και σύγχρονοι και είναι έτοιμοι να αποκαταστήσουν, αν γίνεται, ή αποζημιώσουν για τις άδικες ενέργειές τους. Χαίρονται όλοι και λυπούνται για κοινά θέματα: Αξία της Τέχνης.

Στην πράξη επομένως, θεωρώ ότι υπάρχουν δυνάμει και ενεργοί πολίτες. Δυνάμει πολίτης είναι όποιος γεννιέται στην καθορισμένη γεωγραφική περιοχή από οποιονδήποτε· όποιος γεννήθηκε από γονείς Έλληνες πολίτες, σε άλλη χώρα· οποιοσδήποτε Έλληνας πολίτης κατοικεί μόνιμα στο εξωτερικό· και οποιοσδήποτε μετανάστης ή πρόσφυγας έχει δηλώσει ότι το επιθυμεί, μετά από συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, π.χ. 12 έτη (μισή γενιά), με προϋποθέσεις, όπως επαρκή Ελληνική παιδεία (γλώσσα, ιστορία, γεωγραφία) και αποχή από κάθε παράνομη δραστηριότητα (λευκό ποινικό μητρώο). Όλοι οι δυνάμει πολίτες, γίνονται ενεργοί πολίτες, όταν υπηρετήσουν τη θητεία τους, όπως αναφέρθηκε. Οι κάτοικοι του εξωτερικού, χωρίς άλλη διαδικασία, όταν επανεγκατασταθούν στην πατρίδα τους. Κανένας δεν μπορεί να έχει συγχρόνως περισσότερες από μία κατοικίες (Αστικός Κώδικας).

Με τους παραπάνω όρους παρέχει η πολιτεία τις δυνατότητες στην ωρίμανση των πολιτών της, με σκοπό την ευδαιμονία, αλλά και τη διατήρηση της ενότητάς της. Η πολιτική ωρίμανση εξαρτάται βέβαια και από την ποιότητα του καθενός, τις φυσικές πνευματικές και νοητικές ικανότητες με τις οποίες γεννήθηκε. Ένας λαός σα σύνολο, όπως στο δημοψήφισμα ή ένα τυχαίο δείγμα του, όπως σε κληρωμένη βουλή και στα ορκωτά δικαστήρια αποτελείται από άτομα με μεγάλη ποικιλία βουλήσεων (προαιρέσεων και ορέξεων). Ακριβώς αυτή η μεγάλη ποικιλία των βουλήσεων αλληλεξουδετερώνεται στο σύνολο, με εξαίρεση εκείνες που είναι κοινές για όλους. Στην περίπτωση των εκλεγμένων αντιπροσώπων, κοινή για όλους βούληση είναι εκείνη που υπαγορεύεται αφενός από το κόμμα στο οποίο ανήκει καθένας και αφετέρου από την ειδική ομάδα των προσωπικών ψηφοφόρων τους (και εκείνων που επηρεάζουν τις ψήφους). Στην περίπτωση των κληρωμένων αντιπροσώπων η κοινή βούληση του κληρωμένου δείγματος συμπίπτει στα όρια του στατιστικού σφάλματος με την κοινή βούληση του συνόλου των πολιτών. Δεν είναι περίεργο επομένως ότι ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει: «Διὰ  τοῦτο  καὶ  κρίνει  ἂμεινον  ὂχλος  πολλὰ  ἢ  εἷς  ὁστισοῦν». Και από τους πιο σύγχρονους δασκάλους, ο ιστορικός Κ.Παπαρρηγόπουλος διαπιστώνει: «…τὸ ἂδηλον εἶναι πολλάκις μυστηριῶδὲς τι προαίσθημα τῶν πολλῶν μᾶλλον ἢ ἐπιστημονική διάγνωσις τῶν ολίγων. Ὃθεν ὃλως ἂπορον δὲν εἶναι ὃτι τὸ πάλαι ὁ λαὸς ἀνεδείχθη σοφώτερος τῶν διδασκάλων αὐτοῦ».

ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΑΧΤΑΡΜΑΣ

• Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com
• Κοινή Γνώμη, 11 Ιουνίου 2019
• 

Ένα είναι η έκρηξη της Σαντορίνης. Το άλλο είναι οι φωνές. Αναγνωρίζομε τη διαφορά της φαντασίας από την πραγματικότητα. Κάποιοι όμως δεν την ξεχωρίζουν. Αν τύχει να έχουν και ηγετικές ικανότητες παρασύρουν τον κόσμον όλο. Ο Παύλος άκουσε τη φωνή: “Τι με διώκεις;”. Δίδαξε ότι όλοι είναι ίσοι, Ιουδαίοι και Έλληνες, άντρες και γυναίκες, δούλοι και ελεύθεροι. Αγάπη! Τον ακολούθησαν σε όλα, εκτός από τη διδαχή του για ισότητα και αγάπη! Ο Μωάμεθ, στις επιληπτικές κρίσεις του άκουγε τη φωνή του Θεού, τη μετέφερε στους μαθητές του κι αυτοί την έγραφαν στο Κοράνι. Ελευθερία από ειδωλολάτρες και τους ιδιοκτήτες των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που ήταν, και ως σήμερα είναι, οι Εβραίοι. Με βία. Είχαν προηγηθεί άλλα. Οι ήρωες γίνονταν ένδοξοι με φρικτές πράξεις και η κατάρα τους μεταφερόταν σε πολλές γενιές, κάποτε και ως σήμερα.

Ο Τάνταλος, δοκιμάζοντας την παντογνωσία των θεών, τους πρόσφερε δείπνο το γιο του. Αυτοί όμως κατάλαβαν την απάτη, αποκατέστησαν το Πελοπάκι κι αυτό έφθασε στην Πελοπόννησο, νίκησε με απάτη σε αγώνες, έγινε ένδοξος και μετέφερε την κατάρα στους απογόνους του, τον κερατά Μενέλαο και τον Αγαμέμνονα με την ένδοξη ζωή και τον άδοξο θάνατο. Ο γιος του Ορέστης, για να καθαρθεί από τις Ερινύες, κατέφυγε στους δημοκρατικά κληρωμένους δικαστές του Αρείου Πάγου.

Ο Μωυσής άκουσε τη φωνή του Θεού, ενώ μια βάτος φλεγόταν χωρίς να καίγεται. Μετέφερε τις εντολές Του στους συμπολίτες του, τους ελευθέρωσε από τους Αιγυπτίους και ξεκίνησε αναζητώντας τη γη της Επαγγελίας, τριγυρνώντας στην έρημο. Ώσπου ο διάδοχός του, Ιησούς του Ναυή, αποφάσισε. Εδώ είναι! Έβαλε κατασκόπους στην Ιεριχώ κι όταν ήχησαν οι σάλπιγγες, αυτοί γκρέμισαν τα τείχη και οι εισβολείς κυρίευσαν την πόλη. Με ανάλογη μπαμπεσιά του Οδυσσέα, οι Έλληνες κυρίευσαν την πολιτισμένη Τροία και τη μετέβαλαν σε στάχτη.

Πάμε πιο παλιά. Ο Θεός έπλασε τον Αδάμ και την Εύα. Δεν είχαν γονείς, διότι κανένας δεν χρειαζόταν να τους θυμάται, αφού δεν υπήρχε περιουσία για να κληρονομηθεί σε κάποιους. Με πρωτοβουλία της Εύας, μητριαρχία βλέπεις, επιβλήθηκαν απαγορεύσεις που οδήγησαν στη δημιουργία κεφαλαίου. Απαγορεύσεις διατροφικές (απαγορευμένος καρπός) και γενετήσιες (κάλυψη γεννητικών οργάνων, απαγόρευση αιμομιξίας). Πλήρωσαν αυτοί και οι απόγονοί τους τη θεϊκή παρακοή, ώσπου μας γλίτωσε με τη θυσία του ο υιός του Ανθρώπου. Έγινε αργότερα η έκρηξη της Σαντορίνης. Λεβιάθαν ήταν το φρικτό θαλάσσιο τέρας που ξερνούσε φωτιές και σήκωνε τσουνάμια. Ιλιγγιώδεις ποσότητες νερού εκτινάχθηκαν στον ουρανό από όπου άρχισαν να πέφτουν, με κατακλυσμούς. Πνίγηκαν όλοι οι άνθρωποι (ή αυτοί που επέζησαν δεν άφησαν γραπτή ιστορία κι επομένως ξεχάσθηκαν, δεν υπήρχαν). Γλίτωσε μόνο ο Νώε. Όταν τραβήχτηκαν τα νερά, φύτεψε αμπέλι, έκανε κρασί, ήπιε και μέθυσε. Τσίτσιδος, τον πήρε ο ύπνος. Ο γιος του ο Χαμ (σημαίνει μαυριδερός), ντράπηκε, κάλεσε τα αδέλφια του να δουν τα χάλια του πατέρα, αλλ΄ αυτοί, πισωπατώντας για να μην τον δουν, τον σκέπασαν. Κι όταν ξύπνησε, του σφύριξαν τα καμώματα του Χαμ. Τον καταράστηκε να γίνει δούλος των αδελφών του. Ο Χαμ έφυγε στην Αφρική. Κι άντε να πείσεις τώρα τον κόσμο ότι οι Χαμίτες, οι μαύροι, οι αράπηδες, δεν προορίζονται να είναι δούλοι, να κάνουν αέρα στους λευκούς αδελφούς τους.

Ο τρίτος γιος του Νώε, ο Ιάφεθ, ήλθε στην Ευρώπη, όπου το “φ” το πρόφεραν “π” κι ο Ιάφεθ έγινε Ιαπετός. Οι ντόπιοι άρχοντες, Δίας και λοιποί, έκαναν φοβερό αγώνα να αποκαταστήσουν την τάξη από τα τρομακτικά τέρατα που είχαν ξεπηδήσει από το Ηφαίστειο, Γίγαντες, Τιτάνες, Κύκλωπες, Εκατόγχειρες, Τυφοέας. Ο Ιαπετός βοήθησε με την πείρα που είχε. Ο γιος του, ο Προμηθέας, βοήθησε τους ανθρώπους, προδίδοντας τη γενιά των θεών, στην οποία ανήκε. Τιμωρήθηκε βαριά, αλυσοδεμένος στον Καύκασο, να του τρώει κάθε μέρα το συκώτι ο αετός του Δία, ώσπου τον γλίτωσε ο υιός του ανθρώπου, ο Ηρακλής.

Απόγονος του Νώε από το Σημ, τον πρωτότοκο, ήταν ο Αβραάμ. Μεγαλοφυής, νίκησε πολλούς γειτόνους κάνοντας συμμαχίες, κι άκουσε τις φωνές που ακούν οι μεγάλοι αρχηγοί. Χρειαζόταν βία και βία ασκούσαν οι άντρες, όχι οι γυναίκες. Έπρεπε να φέρει την πατριαρχία. Πώς; Μα απλούστατα θα σημάδευε σωματικά όλα τα παιδιά στο όργανο που μόνο τα αγόρια έχουν. Περιτομή! Σε ανταμοιβή της υπακοής του, ο Θεός του χάρισε όλη την ευλογημένη γη από το Νείλο ως τον Ευφράτη. Μόνο που ο Αβραάμ δεν έκανε παιδιά! Τελικά τα κατάφερε, όχι όμως και με πολύ ξεκάθαρο τρόπο. Έκανε πρωτότοκο τον Ισμαήλ από μια δούλη παλλακίδα, την Άγαρ. Στη συνέχεια και η ηλικιωμένη νόμιμη γυναίκα του, η Σάρα, έτεκε τον Ισαάκ, αφού είχε φιλοξενήσει υποδειγματικά ο Αβραάμ έναν ξένο (ήταν άγγελος Κυρίου). Σε ποιον ανήκε τώρα η κληρονομιά; Στον πρωτότοκο από την παλλακίδα ή στο δευτερότοκο από τη νόμιμη γυναίκα; Η διαφωνία και η διεκδίκηση της ίδιας γης συνεχίζεται ως σήμερα αμείλικτη με τους απογόνους των δυο γιων, τους Άραβες, Ισμαηλίτες, Αγαρηνούς και τους Ισαακίτες Εβραίους.

Οι Εβραίοι εγκαταστάθηκαν στην Παλαιστίνη και έγιναν ένδοξοι με το Δαβίδ, το Σολομώντα και άλλους, ιδιαίτερα, επειδή άφησαν γραπτή ιστορία και θυμούνται αυτοί κι όλοι οι άνθρωποι το παρελθόν τους. Δεν ησύχασαν. Οι ντόπιοι δεν τους άφηναν σε ησυχία. Επειδή το “π” προφέρεται από αυτούς “φ”, οι Γραφές τους αναφέρουν όχι ως Παλαιστίνιους, αλλά ως Φιλισταίους. Υπέφεραν τα πάνδεινα από τους Εβραίους και ανταπέδιδαν τα ίσα. Ο εγγονός του Αβραάμ, ο Ιακώβ έκλεψε με μπαμπεσιά τα πρωτοτόκια και την πατρική ευλογία (γονική παροχή) από τον αδελφό του. Έκανε 12 παιδιά και πολλά κορίτσια. Ένα κορίτσι το ερωτεύθηκε ένα βασιλόπουλο από το γειτονικό χωριό και τη ζήτησε σε γάμο. Απαίτησαν τα αδέλφια να περιτμηθεί κι ο γαμπρός και όλο το χωριό. Δέχθηκαν. Κι όταν όλο το χωριό ήταν πονεμένο, επέδραμαν και τους έσφαξαν. Τόσκασαν κυνηγημένοι. Όταν επέστρεψαν, είχαν να αντιμετωπίσουν τους Παλαιστίνιους. Μετά τη σταύρωση του Ιησού, οι Ρωμαίοι τους σκόρπισαν σε όλο τον κόσμο. Πριν από 6 δεκαετίες, μετά το φρικτό ολοκαύτωμα, επέστρεψαν για να ξαναντιμετωπίσουν τους Φιλισταίους. Πώς να τα βρουν τώρα;

Η μυθολογία, όχι η ιστορία, οι φωνές, όχι η λογική, προδιαγράφουν τη μοίρα μας. Ακούμε φωνές από τα ΜΜΕ. Λένε πως όλοι οι ξένοι, και οι μισοί από εμάς (όχι εμείς, οι άλλοι μισοί) είναι φασίστες ή ανθέλληνες. Πώς να αντισταθούμε στις φωνές;

 

ΚΟΙΝΟΚΤΗΜΟΣΥΝΗ Ή ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ;

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 8 Ιουνίου 2019

Οι μεγάλοι διανοητές στην αρχαιότητα ασχολήθηκαν με την ιδιοκτησία. Ο Πλάτων παρουσίασε στην Πολιτεία του το ιδανικό κατ΄ αυτόν πολίτευμα που θα μπορούσε να θεωρηθεί κράμα φασισμού, κομμουνισμού και δημοκρατίας. Φασισμού, λόγω στεγανού διαχωρισμού τάξεων. Κομμουνισμού λόγω κοινοκτημοσύνης. Και δημοκρατίας, διότι δεν έχει δούλους, ενώ δέχεται ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών. Ο Αριστοτέλης από την άλλη, απορρίπτει τις ιδέες του δασκάλου του. Παραδέχεται ότι στην  κοινοκτημοσύνη είναι λίγοι αυτοί που συγκρούονται συγκριτικά με το πλήθος αυτών που έχουν χωριστές ιδιοκτησίες. (“Θεωροῦμεν ολίγους τοὺς ἐκ τῶν κοινωνιῶν διαφερομένους πρὸς πολλοὺς συμβάλλοντες τοὺς κεκτημένους ἰδίᾳ τἀς κτήσεις“). Ωστόσο, για την παρανομία, λέει, εκείνο που μετρά είναι η κακοήθεια των πολιτών μάλλον, παρά το κοινωνικό σύστημα. Βέβαια το κοινωνικό σύστημα μπορεί να επιβληθεί με νόμο, ενώ η κακοήθεια δεν καταργείται με νόμο. Από την άλλη, ως κυριότερο μειονέκτημα της κοινοκτημοσύνης θεωρεί ότι ελάχιστα φροντίζομε γι΄ αυτό που ανήκει σε πολλούς (Ἣκιστα ἐπιμελείας τυγχάνει τὸ  πλείστων κοινὸν) , επειδή νομίζομε ότι άλλος θα φροντίσει για τα κοινά. Κοινοκτησία είχαν και οι πρώτοι Χριστιανοί.

Σήμερα δεν υπάρχει πολιτεία χωρίς κοινοκτησία κάποιων και ιδιοκτησία άλλων. Πλατείες και δρόμοι είναι συνήθως κοινόκτητοι, ενώ τα οικόπεδα ιδιόκτητα. Όμως για τις εθνικές οδούς πληρώνομε διόδια. Οι παραλίες αφημένες στην τύχη τους μετατρέπονται σε σκουπιδαριά. Όποιος κι αν τις φροντίζει, κράτος, δήμος, ιδιώτης, η συντήρησή τους απαιτεί εισιτήριο από τους χρήστες. Η ζούγκλα του Αμαζονίου, οι πόλοι, οι ωκεανοί μπορούν να είναι ιδιοκτησίες ατόμων ή και κρατών;

Πέρα από το γενικό δίλημμα της κοινοκτημοσύνης ή ιδιοκτησίας, υπάρχει και το επιμέρους: Κοινοκτησία/ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής ή των προϊόντων αγαθών τους (κοινοχρησία, ιδιοχρησία); Ο Σοβιετικός κομμουνισμός εννοούσε κοινοκτησία των μέσων παραγωγής, ενώ οι πρωτοχριστιανικές κοινότητες των αναλώσιμων αγαθών.

Σήμερα έχει κυριαρχήσει η ιδιοκτησία με την επικράτηση του ακραίου φιλελευθερισμού. Έχει αποδείξει την ανωτερότητά του αφενός με την αποτελεσματικότητά του και αφετέρου με αυτή καθαυτή την σχεδόν καθολική επικράτησή του. Και πάλι υπάρχουν επιφυλάξεις, καθώς η επιτυχημένη με τα κριτήρια επιτυχίας του φιλελευθερισμού Κίνα είναι κομμουνιστική. Οπωσδήποτε, με την υπάρχουσα σήμερα κατάσταση, έχουν επιτευχθεί πρωτοφανείς επιτυχίες. Παράταση ζωής, μείωση των μέσων όρων πείνας, φτώχειας, αναλφαβητισμού και παιδικής θνησιμότητας (J.Norberg). Κι αυτά αποδίδονται στην επικράτηση του καπιταλισμού και στη τεχνολογία, υπονοώντας ότι η τεχνολογία εξελίχθηκε χάρη στον καπιταλισμό. Από την άλλη, στις πλουσιότερες χώρες όσο μεγαλύτερη είναι η οικονομική ανισότητα, τόσο χειρότερα είναι: η παχυσαρκία, ψυχικά νοσήματα, ανθρωποκτονίες, γεννήσεις από έφηβα κορίτσια, φυλακισμένοι, παιδική ευημερία, ναρκωτικά, προσδόκιμο επιβίωσης, σχολικές επιδόσεις, αμοιβαία εμπιστοσύνη, θέση των γυναικών, κοινωνική κινητικότητα, ευρεσιτεχνίες (R.G.Wilkinson). Οι μεγάλες οικονομικές ανισότητες οδηγούν σε εύλογες κοινωνικές αντιπαραθέσεις και κατά συνέπεια απειλούν την πολιτική σταθερότητα (Αριστοτέλης). Παρά την επικράτηση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας, παραμένει ερώτημα αν μ΄ αυτήν επιτεύχθηκε η ευδαιμονία, στην οποίαν αποσκοπεί κάθε πολιτικό καθεστώς.

Σε καθεστώς καπιταλισμού, ικανοποιήθηκαν πρωτοφανώς οι απαιτήσεις του αισθητού Εγώ, του σώματός μας. Η ιδιοκτησία είναι μια επέκταση του αισθητού Εγώ, όπως επέκτασή του είναι το σπίτι μου, το μπαστούνι μου, η τεχνητή οδοντοστοιχία, τα στεντ στις στεφανιαίες αρτηρίες μου. Η ευδαιμονία, αντίθετα, η παρουσία “καλού θεού” μέσα μας, αφορά το νοητό Εγώ. Η μη ικανοποίηση των στοιχειωδών αναγκαίων για το αισθητό Εγώ επιβάλλει δυστυχία. Η ικανοποίησή τους όμως δεν εξασφαλίζει ευδαιμονία, που απαιτεί και την κοινωνική αναγνώριση στοιχειωδώς και, προπάντων, την επίτευξη των σκοπών που έχει σχηματίσει καθένας μέσα του. Τα δεινά της ανισότητας που αναφέρθηκαν αποκλείουν την ευδαιμονία, παρόλα τα πρωτοφανή επιτεύγματα της τεχνολογίας. Ως μέρος του αισθητού Εγώ, η ιδιοκτησία, όταν γίνει υπερβολική, γίνεται επικίνδυνη όσο η παχυσαρκία, τα περιττά βάρη.

Οι σκέψεις που κάνω έχουν τα σπέρματά τους στα προγονικά κείμενα. Στον Αριστοτέλη διαβάζω ότι το βουλητικό μέρος της ψυχής μας έχει δύο συνιστώσες: την προαίρεση και την όρεξη. Η προαίρεση έχει την αφετηρία της στις γνώσεις, το λόγο καθενός. Η όρεξη όμως, δεν αναφέρεται ποιαν έχει αφετηρία. Είναι “φύσει”. Ο άνθρωπος “φύσει” του ειδέναι ορέγεται”, λέει, και παντού την όρεξη τη συνδέει με τη φύση, εκ γενετής, για την οποίαν τίποτε δεν μπορούμε να κάνουμε. Ποιος είναι όμως ο μηχανισμός αυτής της φύσης; Η όρεξη αφορά τον ταλαντούμενο μηχανισμό του συναισθήματος και της βούλησής μας. Όπως το ρολόι δείχνει τις ώρες χωρίς να δέχεται πληροφορίες από πουθενά, έτσι και η βούλησή μας ταλαντώνεται ανεξάρτητα από γνώσεις και λογική. Ταλαντώνεται από το “θέλω να” στο “θέλω να μη” περνώντας ασύμμετρα από φάσεις. Μετά το “θέλω να” (π.χ. φάω) ακολουθεί μια σωματική φάση (τρώω) ως τον κόρο, οπότε αλλάζει απότομα στο “θέλω να μη” (φάω άλλο), ακόμη και αν υπάρχει διεγερτικό ερέθισμα (νόστιμο φαγητό). Βαθμιαία από κει και πέρα μεταπίπτει στη φάση “δεν θέλω να” (φάω) στη διάρκεια της οποίας δεν έχω ακόμη πεινάσει, αλλά ένα κατάλληλο ερέθισμα (ορεκτικό έδεσμα) μου ανοίγει την όρεξη και πρόωρα φθάνω στο “θέλω να”.

Αυτού του είδους η ταλάντωση υπάρχει όχι μόνο σε ψυχολογικό επίπεδο, αλλά και στο φυσικό κόσμο, σε φυσιολογικό επίπεδο (π.χ. καρδιακή λειτουργία) και σε πολιτικο-οικονομικό. Χαλιναγωγείται. Μια ισχυρή ταλάντωση με συχνότητα υψηλότερη από τη φυσική (βηματοδότης) μπορεί να παρασύρει την ταλάντωση, έτσι που δεν μένουν πολλά περιθώρια για τυχαία συμβάματα. Στην πατρίδα μας, μετά τη μεταπολίτευση είχαμε κατά μέσον όρο εκλογές (ταλαντούμενη πολιτική εξέλιξη), κάθε 2,7 έτη. Αν οι προγραμματισμένες εκλογές γίνονταν όχι κάθε 4, αλλά κάθε 3 έτη, οι ανεξέλεγκτες πολιτικές κρίσεις θα ήταν σημαντικά λιγότερες. Το επιβάλλουν οι νόμοι της ταλάντωσης. Σε μια τέτοια ταλάντωση, σε μια πρώτη φάση πρέπει να υπάρχει μια ενίσχυση της ιδιοκτησίας και του καπιταλισμού, κίνητρα ανάπτυξης. Οι αντιδράσεις δεν προβλέπονται μεγάλες, επειδή υπάρχει η ανερέθιστη περίοδος χάριτος. Οφείλει να ακολουθήσει μια σοσιαλιστική φάση (αμοιβές των εργαζομένων ανάλογα με την απόδοσή τους). Και στην τρίτη φάση να ενισχυθεί η κομμουνιστική κοινοκτημοσύνη και κοινοχρησία προς όφελος όλων, ιδιοκτητών, εργαζομένων και ανέργων, ανάλογα με τις ανάγκες τους. Θα ακολουθήσει νέα ταλάντωση με τις ίδιες φάσεις.

Η ιδιοκτησία είναι για το άτομο ό,τι η πατρίδα για το δήμο. Τουλάχιστον όσο διατηρείται το κράτος/έθνος, η επικράτηση ιδιοκτησίας φαίνεται απαραίτητη, όσο και αν ο Εμμ. Ροΐδης έχει επιφυλάξεις ως προς το κράτος: “…οὐδ΄ ἀπέχει πολλοὺς αἰῶνας ἠ ἐποχὴ ὃπου οὒτε σύνορα, οὒτε ἐθνικά συμφέροντα, θέλουσι χωρίζει ἀπ΄ ἀλλήλων τοὺς ἀδελφωθέντας ἀπογόνους του Ἀδάμ“.

 

Κορυφαίο γεγονός

• Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com
• Κοινή Γνώμη, 4 Ιουνίου 2019
• 
• 

Φθάνομε σε κορυφαίο πολιτικό γεγονός, εκλογές. Θα εκλέξουμε κόμμα. Κάποιο θα έχει την πλειοψηφία στη Βουλή και θα σχηματίσει κυβέρνηση που θα ορίσει τους επικεφαλής της δικαιοσύνης. Επομένως δεν μιλάμε για ανεξαρτησία των τριών εξουσιών ούτε για δημοκρατία. Είμαστε ρεπούμπλικα, Hellenic republic, δηλαδή ολιγαρχία κι ας το μεταφράζουμε στον τόπο μας δημοκρατία. Αλλά αυτό είναι.

Κάθε πολίτης προβληματίζεται. Δικαίως. Η κοινωνία, για να μη διαλυθεί, δεν αρκεί να έχει ένα κοινό νου και βούληση (Ηθική). Αλλιώς αντιλαμβάνεται ο ένας το «πρέπει» που περιορίζει το δικό του «θέλω» κι αλλιώς ο άλλος. Χρειάζεται και Δίκαιο, νόμους ρητούς. Οι νόμοι αποφασίζονται και εφαρμόζονται από τους άρχοντες που είναι τρεις κατηγορίες: Εκείνοι που εισηγούνται τους νόμους και τους υλοποιούν (κυβέρνηση)∙ εκείνοι που αποφασίζουν, εγκρίνουν τις εισηγήσεις της κυβέρνησης και κρίνουν αν αυτή τους εφαρμόζει (βουλή)∙ και εκείνοι που κρίνουν αν παραβιάζονται οι νόμοι επιβάλλοντας κυρώσεις στους παραβάτες (δικαιοσύνη). Στην πατρίδα μας είναι όλοι μία ομάδα, το πλειοψηφικό κόμμα. Ο Αριστοτέλης διέκρινε τα πολιτεύματα σε μοναρχίες, ολιγαρχίες και δημοκρατίες. Τελική, αμετάκλητη, απόφαση στα αμόναρχα πολιτεύματα έχει ο δήμος (δημοψήφισμα, εκκλησία του δήμου)∙ στη μοναρχία ο μονάρχης.

Στη μοναρχία τελική απόφαση λαμβάνεται από έναν (βασιλιά, τύραννο, αυτοκράτορα, δικτάτορα). Μπορεί να έχει ή να μην έχει συμβουλευτικά σώματα. Στην ολιγαρχία οι άρχοντες επιλέγονται είτε κληρονομικά (αριστοκρατία, π.χ. βουλή των λόρδων στη Βρετανία) είτε με βάση τον πλούτο τους είτε εκλέγονται από τους πολίτες όπως ήταν στη Ρωμαϊκή res publica και στις σημερινές ρεπούμπλικες, το επικρατέστερο πολίτευμα στο δυτικό κόσμο. Στη δημοκρατία οι άρχοντες κληρώνονται (Αριστοτέλης), έτσι που κάθε αρχόμενος έχει ίσες πιθανότητες με τους άλλους να γίνει για ένα διάστημα άρχοντας, βουλευτής ή δικαστής. Η απόδοση της Hellenic Republic ως Ελληνικής Δημοκρατίας, είναι απατηλή. Τυχόν αποτυχία του πολιτεύματός μας χρεώνεται στη Δημοκρατία, με εναλλακτική λύση τη μοναρχία, ενώ θα πρόκειται για αποτυχία της Ολιγαρχίας με εναλλακτική λύση τη Δημοκρατία.

Οι διαφορές των τριών πολιτευμάτων συνοψίζονται στα ακόλουθα, πέρα από τον τρόπο που ορίζονται οι άρχοντες. Βουλή μπορεί να μην υπάρχει στη μοναρχία∙ αποτελείται από «εκλεκτούς» στην ολιγαρχία και έχει σύνθεση όπως στο δήμο (σύνολο των πολιτών) στη δημοκρατία. Ο μονάρχης μπορεί να είναι ένας εμπνευσμένος άρχοντας ή ένας μωρός∙ Στην ολιγαρχία η βουλή μπορεί να έχει «αρίστους» ή και «χειρίστους» από τους οποίους αδυνατεί να απαλλαγεί, διότι η απόφαση του δήμου που τους ψήφισε είναι αμετάκλητη. Μόνο τυχαία μπορούν να συμμετέχουν “άριστοι” στη δημοκρατική βουλή. Μπορεί όμως να απαλλαγεί από τους «χειρίστους», διότι δεν έχουν ψηφισθεί από το δήμο. Στη μοναρχία τα αιτήματα των πολιτών ικανοποιούνται με μέσο. Ακόμη και στην ιδανική Μοναρχία του Θεού επικαλούμαστε μέσο (Ταις πρεσβείαις της Θεοτόκου. Πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ κλπ). Στην ολιγαρχία επικρατεί η «πελατειακή» σχέση: Οι βουλευτές είναι διττά δεσμευμένοι. Είναι υποχρεωμένοι να υποστηρίζουν θεσμικά τους ψηφοφόρους τους (ή παράγοντες που τους επηρεάζουν) σε βάρος του συνόλου, αλλιώς δεν ξαναψηφίζονται∙ και να υπακούν στο κόμμα τους, αλλιώς δεν ξαναείναι υποψήφιοι. Στη δημοκρατία οι βουλευτές ψηφίζουν αδέσμευτοι. Εκφράζουν στατιστικά τη βούληση της κοινωνίας (ηθική), αλλά δεν γνωρίζουν πώς να την ικανοποιήσουν∙ η κυβέρνηση (και η αντιπολίτευση), ως επαΐοντες, γνωρίζουν πώς ικανοποιούνται οι ανάγκες μιας κοινωνίας, τις οποίες όμως αγνοούν. Τοπική αυτοδιοίκηση και συνδικαλισμός μπορούν να υπάρχουν τόσο στην ολιγαρχία όσο και στη δημοκρατία.

Η μοναρχία στην πατρίδα μας έχει αποτύχει επανειλημμένα, ακόμη κι όταν είχε κάποιες επιμέρους επιτυχίες (π.χ. επιβολή τάξης). Οι μεγάλες σύγχρονες συμφορές, ήττα 1897, Μικρασιατική καταστροφή, Κυπριακή τραγωδία, συνδέονται με μοναρχίες. Η ολιγαρχία επικρατεί τις τελευταίες δεκαετίες στον τόπο μας. Σχεδόν δημοκρατία υπάρχει σήμερα στην Ελβετία· δικαστική δημοκρατία στις ΗΠΑ.

Στη δημοκρατία κάθε πολίτης έχει ίσες πιθανότητες με τους άλλους να βρεθεί άρχοντας, βουλευτής, δικαστής, στην τοπική αυτοδιοίκηση, στη συνδικαλιστική διοίκηση, με τακτικά δημοψηφίσματα, εθνικά (σπάνια) ή τοπικά, μετέχοντας διαρκώς στη διαμόρφωση των νόμων. Στην (κοινοβουλευτική) ολιγαρχία (ρεπούμπλικα) ο πολίτης συμμετέχει μια στιγμή ανά τετραετία περίπου, στις εκλογές.

Και φθάσαμε στις εκλογές. Τι θα ψηφίσεις, αναγνώστη μου; Το σύστημά μας σου παρέχει τις εξής επιλογές: 1. Ψηφίζεις το κόμμα που προτιμάς το πρόγραμμά του ή, τέλος πάντων, όποιο θεωρείς λιγότερο κακό από τα υποψήφια κόμματα. Παράλληλα, μπορείς να σταυρώσεις το βουλευτή της αρεσκείας σου, που βέβαια έχει προεπιλεγεί ως υποψήφιος από το κόμμα του. Ψήφισε θετικά. Δεν αρκεί να ακούς τι κακό καταλογίζει καθένας στους αντιπάλους. Πρόσεξε τι εφικτό καλό έχει προγραμματίσει ο ίδιος. Προϋποτίθεται ότι έχεις αποφασίσει τι εσύ επιθυμείς και συγκρίνεις τις επαγγελίες (και αξιοπιστία) των κομμάτων με τη δική σου βούληση. 2. Αν κανένα από τα κόμματα δεν ικανοποιεί ένα ελάχιστο των δικών σου προδιαγραφών, σου επιτρέπεται να ρίξεις λευκό. Αυτή είναι όμως μια αρνητική απόφαση που αφήνει άλλους να αποφασίσουν για σένα. 3. Απέχεις. Όπως η λευκή ψήφος, είναι αρνητική επιλογή. Με την αποχή όμως απορρίπτεις όχι τους υποψηφίους και τα κόμματα, αλλά το σύστημα ολόκληρο. Δεν προβλέπεται καμιά νόμιμη επίδραση στο πολίτευμα, ακόμη και όταν η αποχή πλησιάζει το 100%!. Ποικίλοι τυχαίοι λόγοι (π.χ. απουσία ή νόσος του πολίτη, μη ανανεωμένοι εκλογικοί κατάλογοι κλπ) επιτρέπουν σημαντικό ποσοστό αποχής, έτσι που δεν είναι σαφές τι ποσοστό σημαίνει πραγματικά αποδοκιμασία του πολιτεύματος. Στον τόπο μας ως αμέσως πριν από την κρίση που βιώνομε η αποχή κυμαινόταν μεταξύ 20% και 25%. Έκτοτε αυξάνεται σταθερά σε διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις, έτσι που στις τελευταίες εκλογές έφθασε το 45%. Η αποχή είναι ο μόνος νόμιμος τρόπος να εκδηλώσεις μετρήσιμα την αντίθεσή σου στο, και τη βούλησή σου να αλλάξει το, πολίτευμα. Είναι ηθικό τεκμήριο για έναρξη αγώνων για αλλαγή του συστήματος, αλλά ενέχει σοβαρούς κινδύνους. Προσωπικά, είναι επώνυμη στάση, με αντίστοιχη ευθύνη. Κοινωνικά, αν αλλάξει το σύστημα, πάντοτε υπάρχει κατάσταση χειρότερη από τη σημερινή. Ζούμε ακόμη όσοι θυμόμαστε τη χούντα, τον εμφύλιο, την κατοχή. Η αποχή είναι καθαυτή αρνητική πράξη. Την κάνεις όμως θετική, αν έχεις ικανοποιητικά σαφή άποψη για το ποιο επιθυμείς να είναι το σύστημά μας και είσαι διατεθειμένος να αγωνισθείς για την επιθυμητή αλλαγή. Τότε δικαιολογείσαι να απόσχεις. Αλλιώς όχι. Αγώνας σημαίνει νόμιμα μέσα, ομιλίες, απεργίες, συλλαλητήρια κλπ. Με παράνομα μέσα, θα αντιμετωπίσεις την κρατική, νόμιμη, βία ή και εξωτερική βία που, επιδιώκοντας την ηρεμία μάλλον παρά την ηθική δικαίωση ενός λαού, είναι πρόθυμη να παρασχεθεί.

 

Κορυφαίο γεγονός

• Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com
• Κοινή Γνώμη, 4 Ιουνίου 2019
• 

Φθάνομε σε κορυφαίο πολιτικό γεγονός, εκλογές. Θα εκλέξουμε κόμμα. Κάποιο θα έχει την πλειοψηφία στη Βουλή και θα σχηματίσει κυβέρνηση που θα ορίσει τους επικεφαλής της δικαιοσύνης. Επομένως δεν μιλάμε για ανεξαρτησία των τριών εξουσιών ούτε για δημοκρατία. Είμαστε ρεπούμπλικα, Hellenic republic, δηλαδή ολιγαρχία κι ας το μεταφράζουμε στον τόπο μας δημοκρατία. Αλλά αυτό είναι.

Κάθε πολίτης προβληματίζεται. Δικαίως. Η κοινωνία, για να μη διαλυθεί, δεν αρκεί να έχει ένα κοινό νου και βούληση (Ηθική). Αλλιώς αντιλαμβάνεται ο ένας το «πρέπει» που περιορίζει το δικό του «θέλω» κι αλλιώς ο άλλος. Χρειάζεται και Δίκαιο, νόμους ρητούς. Οι νόμοι αποφασίζονται και εφαρμόζονται από τους άρχοντες που είναι τρεις κατηγορίες: Εκείνοι που εισηγούνται τους νόμους και τους υλοποιούν (κυβέρνηση)∙ εκείνοι που αποφασίζουν, εγκρίνουν τις εισηγήσεις της κυβέρνησης και κρίνουν αν αυτή τους εφαρμόζει (βουλή)∙ και εκείνοι που κρίνουν αν παραβιάζονται οι νόμοι επιβάλλοντας κυρώσεις στους παραβάτες (δικαιοσύνη). Στην πατρίδα μας είναι όλοι μία ομάδα, το πλειοψηφικό κόμμα. Ο Αριστοτέλης διέκρινε τα πολιτεύματα σε μοναρχίες, ολιγαρχίες και δημοκρατίες. Τελική, αμετάκλητη, απόφαση στα αμόναρχα πολιτεύματα έχει ο δήμος (δημοψήφισμα, εκκλησία του δήμου)∙ στη μοναρχία ο μονάρχης.

Στη μοναρχία τελική απόφαση λαμβάνεται από έναν (βασιλιά, τύραννο, αυτοκράτορα, δικτάτορα). Μπορεί να έχει ή να μην έχει συμβουλευτικά σώματα. Στην ολιγαρχία οι άρχοντες επιλέγονται είτε κληρονομικά (αριστοκρατία, π.χ. βουλή των λόρδων στη Βρετανία) είτε με βάση τον πλούτο τους είτε εκλέγονται από τους πολίτες όπως ήταν στη Ρωμαϊκή res publica και στις σημερινές ρεπούμπλικες, το επικρατέστερο πολίτευμα στο δυτικό κόσμο. Στη δημοκρατία οι άρχοντες κληρώνονται (Αριστοτέλης), έτσι που κάθε αρχόμενος έχει ίσες πιθανότητες με τους άλλους να γίνει για ένα διάστημα άρχοντας, βουλευτής ή δικαστής. Η απόδοση της Hellenic Republic ως Ελληνικής Δημοκρατίας, είναι απατηλή. Τυχόν αποτυχία του πολιτεύματός μας χρεώνεται στη Δημοκρατία, με εναλλακτική λύση τη μοναρχία, ενώ θα πρόκειται για αποτυχία της Ολιγαρχίας με εναλλακτική λύση τη Δημοκρατία.

Οι διαφορές των τριών πολιτευμάτων συνοψίζονται στα ακόλουθα, πέρα από τον τρόπο που ορίζονται οι άρχοντες. Βουλή μπορεί να μην υπάρχει στη μοναρχία∙ αποτελείται από «εκλεκτούς» στην ολιγαρχία και έχει σύνθεση όπως στο δήμο (σύνολο των πολιτών) στη δημοκρατία. Ο μονάρχης μπορεί να είναι ένας εμπνευσμένος άρχοντας ή ένας μωρός∙ Στην ολιγαρχία η βουλή μπορεί να έχει «αρίστους» ή και «χειρίστους» από τους οποίους αδυνατεί να απαλλαγεί, διότι η απόφαση του δήμου που τους ψήφισε είναι αμετάκλητη. Μόνο τυχαία μπορούν να συμμετέχουν “άριστοι” στη δημοκρατική βουλή. Μπορεί όμως να απαλλαγεί από τους «χειρίστους», διότι δεν έχουν ψηφισθεί από το δήμο. Στη μοναρχία τα αιτήματα των πολιτών ικανοποιούνται με μέσο. Ακόμη και στην ιδανική Μοναρχία του Θεού επικαλούμαστε μέσο (Ταις πρεσβείαις της Θεοτόκου. Πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ κλπ). Στην ολιγαρχία επικρατεί η «πελατειακή» σχέση: Οι βουλευτές είναι διττά δεσμευμένοι. Είναι υποχρεωμένοι να υποστηρίζουν θεσμικά τους ψηφοφόρους τους (ή παράγοντες που τους επηρεάζουν) σε βάρος του συνόλου, αλλιώς δεν ξαναψηφίζονται∙ και να υπακούν στο κόμμα τους, αλλιώς δεν ξαναείναι υποψήφιοι. Στη δημοκρατία οι βουλευτές ψηφίζουν αδέσμευτοι. Εκφράζουν στατιστικά τη βούληση της κοινωνίας (ηθική), αλλά δεν γνωρίζουν πώς να την ικανοποιήσουν∙ η κυβέρνηση (και η αντιπολίτευση), ως επαΐοντες, γνωρίζουν πώς ικανοποιούνται οι ανάγκες μιας κοινωνίας, τις οποίες όμως αγνοούν. Τοπική αυτοδιοίκηση και συνδικαλισμός μπορούν να υπάρχουν τόσο στην ολιγαρχία όσο και στη δημοκρατία.

Η μοναρχία στην πατρίδα μας έχει αποτύχει επανειλημμένα, ακόμη κι όταν είχε κάποιες επιμέρους επιτυχίες (π.χ. επιβολή τάξης). Οι μεγάλες σύγχρονες συμφορές, ήττα 1897, Μικρασιατική καταστροφή, Κυπριακή τραγωδία, συνδέονται με μοναρχίες. Η ολιγαρχία επικρατεί τις τελευταίες δεκαετίες στον τόπο μας. Σχεδόν δημοκρατία υπάρχει σήμερα στην Ελβετία· δικαστική δημοκρατία στις ΗΠΑ.

Στη δημοκρατία κάθε πολίτης έχει ίσες πιθανότητες με τους άλλους να βρεθεί άρχοντας, βουλευτής, δικαστής, στην τοπική αυτοδιοίκηση, στη συνδικαλιστική διοίκηση, με τακτικά δημοψηφίσματα, εθνικά (σπάνια) ή τοπικά, μετέχοντας διαρκώς στη διαμόρφωση των νόμων. Στην (κοινοβουλευτική) ολιγαρχία (ρεπούμπλικα) ο πολίτης συμμετέχει μια στιγμή ανά τετραετία περίπου, στις εκλογές.

Και φθάσαμε στις εκλογές. Τι θα ψηφίσεις, αναγνώστη μου; Το σύστημά μας σου παρέχει τις εξής επιλογές: 1. Ψηφίζεις το κόμμα που προτιμάς το πρόγραμμά του ή, τέλος πάντων, όποιο θεωρείς λιγότερο κακό από τα υποψήφια κόμματα. Παράλληλα, μπορείς να σταυρώσεις το βουλευτή της αρεσκείας σου, που βέβαια έχει προεπιλεγεί ως υποψήφιος από το κόμμα του. Ψήφισε θετικά. Δεν αρκεί να ακούς τι κακό καταλογίζει καθένας στους αντιπάλους. Πρόσεξε τι εφικτό καλό έχει προγραμματίσει ο ίδιος. Προϋποτίθεται ότι έχεις αποφασίσει τι εσύ επιθυμείς και συγκρίνεις τις επαγγελίες (και αξιοπιστία) των κομμάτων με τη δική σου βούληση. 2. Αν κανένα από τα κόμματα δεν ικανοποιεί ένα ελάχιστο των δικών σου προδιαγραφών, σου επιτρέπεται να ρίξεις λευκό. Αυτή είναι όμως μια αρνητική απόφαση που αφήνει άλλους να αποφασίσουν για σένα. 3. Απέχεις. Όπως η λευκή ψήφος, είναι αρνητική επιλογή. Με την αποχή όμως απορρίπτεις όχι τους υποψηφίους και τα κόμματα, αλλά το σύστημα ολόκληρο. Δεν προβλέπεται καμιά νόμιμη επίδραση στο πολίτευμα, ακόμη και όταν η αποχή πλησιάζει το 100%!. Ποικίλοι τυχαίοι λόγοι (π.χ. απουσία ή νόσος του πολίτη, μη ανανεωμένοι εκλογικοί κατάλογοι κλπ) επιτρέπουν σημαντικό ποσοστό αποχής, έτσι που δεν είναι σαφές τι ποσοστό σημαίνει πραγματικά αποδοκιμασία του πολιτεύματος. Στον τόπο μας ως αμέσως πριν από την κρίση που βιώνομε η αποχή κυμαινόταν μεταξύ 20% και 25%. Έκτοτε αυξάνεται σταθερά σε διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις, έτσι που στις τελευταίες εκλογές έφθασε το 45%. Η αποχή είναι ο μόνος νόμιμος τρόπος να εκδηλώσεις μετρήσιμα την αντίθεσή σου στο, και τη βούλησή σου να αλλάξει το, πολίτευμα. Είναι ηθικό τεκμήριο για έναρξη αγώνων για αλλαγή του συστήματος, αλλά ενέχει σοβαρούς κινδύνους. Προσωπικά, είναι επώνυμη στάση, με αντίστοιχη ευθύνη. Κοινωνικά, αν αλλάξει το σύστημα, πάντοτε υπάρχει κατάσταση χειρότερη από τη σημερινή. Ζούμε ακόμη όσοι θυμόμαστε τη χούντα, τον εμφύλιο, την κατοχή. Η αποχή είναι καθαυτή αρνητική πράξη. Την κάνεις όμως θετική, αν έχεις ικανοποιητικά σαφή άποψη για το ποιο επιθυμείς να είναι το σύστημά μας και είσαι διατεθειμένος να αγωνισθείς για την επιθυμητή αλλαγή. Τότε δικαιολογείσαι να απόσχεις. Αλλιώς όχι. Αγώνας σημαίνει νόμιμα μέσα, ομιλίες, απεργίες, συλλαλητήρια κλπ. Με παράνομα μέσα, θα αντιμετωπίσεις την κρατική, νόμιμη, βία ή και εξωτερική βία που, επιδιώκοντας την ηρεμία μάλλον παρά την ηθική δικαίωση ενός λαού, είναι πρόθυμη να παρασχεθεί.