ΓΙΑΤΙ ΠΛΗΡΩΝΩ ΕΝΦΙΑ;

Δημ. Α, Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Κοινή Γνώμη, 30 Ιανουαρίου 2018

Πλήρωσα την τελευταία δόση. Ο υπάλληλος μου ευχήθηκε «Και του χρόνου!» Η αισιόδοξη ευχή είναι να ζω και του χρόνου. Η απαισιόδοξη, να συνεχίσω να πληρώνω. Γιατί όμως πληρώνω ΕΝΦΙΑ; Στα τέως Ανατολικά κράτη το σπίτι το έχτιζε το κράτος, φτηνιάρικο, και ο ένοικος πλήρωνε ένα ασήμαντο ποσό ξεπληρώνοντας τη δαπάνη που έκανε το κράτος γι΄ αυτόν. Εμένα δεν μου το έχτισε το κράτος. Δεν δανείσθηκα. Με δουλειά και λιτότητα μάζεψα τα χρήματα. Να βάλω το κεφάλι μου κάτω από μια στέγη, χωρίς να πληρώνω ενοίκιο ή δόσεις δανείου. Δεν το νοίκιασα για να έχω εισόδημα. Όταν το αγόραζα πλήρωσα φόρο μεταβίβασης (γιατί; αλλά τέλος πάντων, εφάπαξ ήταν). Τι χρέος ή υποχρέωση ξεπληρώνω με τον ΕΝΦΙΑ; Κι όμως υπάρχει λογική, αν και αρκετά δυσκολοχώνευτη. Αυτά που γράφω δεν έχουν ισχυρή τεκμηρίωση, πάντως, σε πολύ γενικές γραμμές, εξηγούν τι θέλω να πω.

Όταν συνδέονται δυο δεξαμενές, αν οι πιέσεις είναι ίσες, το ρευστό ισορροπεί. Γίνεται τέλμα. Αν υπάρχει ανισότητα, το νερό ρέει, είναι ζωντανό. Αν η ανισότητα είναι υπερβολική, θα ραγούν οι αποθήκες, θα γκρεμισθούν τα φράγματα, πλημμύρα, καταστροφή. Το ίδιο ισχύει με την οικονομική ανισότητα. Η ανισότητα είναι κίνητρο. Για καλό και για κακό. Χωρίς ελεγχόμενη ανισότητα η κοινωνία αποτελματώνεται. Με υπερβολική ανισότητα η κοινωνία καταστρέφεται. Τα κοινωνικά δεινά αυξάνονται γραμμικά με την αύξηση της ανισότητας (Wilkinson).

Μετά τον Ελληνικό κατακλυσμό, ο Δευκαλίωνας, του Προμηθέα γιος, με τη γυναίκα του πετούσαν πέτρες πίσω τους και φύτρωναν άνδρες και γυναίκες αντίστοιχα. Από το γιο τους, τον Έλληνα, γεννήθηκαν παιδιά και εγγόνια, οι Δώρος, Αίολος, Αχαιός και Ίωνας, γενάρχες των Ελλήνων. Από την αδελφή του Έλληνα, τη Θυία, γεννήθηκαν οι Μακεδόνας, Γραικός, Μάγνητας. Δεν ξέρω αν υπήρξαν όλοι αυτοί, αλλά ο μύθος αντικατοπτρίζει τα συναισθήματα των προγόνων μας. Και τι σημαίνουν; Ότι, οι απόγονοι του Προμηθέα, οπλισμένοι με τις γνώσεις και τις τέχνες που τους δίδαξε ο προπάτοράς τους (γιος του Ιαπετού/Ιάφεθ, τρίτου γιου του Νώε) επιβλήθηκαν στο ανώνυμο πλήθος που είχε φυτρώσει από το πουθενά. Σκορπίσθηκαν παντού και έγιναν οι ηγήτορες των ανωνύμων. Η γη τούς ανήκε, με λιγότερη ή περισσότερη βία και συναίνεση. Ώσπου οι ανώνυμοι, με την ανάπτυξη των τεχνών, ναυτιλίας και εμπορίου δυνάμωσαν και διεκδίκησαν μερίδιο στη διοίκηση της μοίρας τους. Σε νεότερα χρόνια οι πιο άγριοι πολεμιστές υπέταξαν το ανώνυμο πλήθος και κυριάρχησαν στη γη τους. Συχνά βρέθηκαν σε μακροχρόνιες συγκρούσεις μεταξύ τους. Ο πόλεμος των Ρόδων μεταξύ των οίκων του Λάνκαστερ και της Υόρκης κράτησε πάνω από 30 χρόνια. Η κυριαρχία πάνω στη γη, το κύριο μέσο παραγωγής, ήταν το φοβερό κίνητρο για τέτοιου είδους βία.

Στην πατρίδα μας, ο Καραϊσκάκης ξεπλήρωσε αυθαίρετα τα παλικάρια του με γη στην Αττική. Καλά έκανε! Μετά την επέμβαση των ξένων και το Ναβαρίνο, για να φύγουν οι Τούρκοι, έπρεπε να αγορασθούν τα τεράστια τσιφλίκια που κατείχαν. Βρέθηκαν τότε πλούσιοι Έλληνες που αγόρασαν τη γη. Ευγνωμοσύνη τους οφείλομε. Τα συμβόλαια οριοθετούσαν τις ιδιοκτησίες «από την κορυφογραμμή του τάδε βουνού ως τις όχθες του δείνα ποταμού…» ή κάπως έτσι. Ως σήμερα, με την απουσία κτηματολογίου, οι ιδιοκτησίες δεν έχουν ακόμη ξεκαθαρίσει.

Τα χρόνια περνούσαν και τα στεγανά της κληρονομικής μεταβίβασης της γης έπεσαν με λιγότερη ή περισσότερη (Γαλλική επανάσταση) βία. Η ανισότητα όμως γιγαντώθηκε. Άλλες δυνάμεις αναφύηκαν χάρη στην πρόοδο. Η βιομηχανική επανάσταση μείωσε την αξία της γης και τη μετέφερε σε άλλα μέσα παραγωγής, εργοστάσια, καράβια κλπ. Όλα αυτά, για να γίνουν, χρειάζονταν κεφάλαιο που δεν υπήρχε, καθώς η γη ανήκε σε άλλους. Χρειάζονταν δάνεια. Ο τότε Χριστιανισμός και ο Μουσουλμανισμός απαγόρευαν τον τοκισμό. Έτσι μόνοι δανειστές έγιναν οι Εβραίοι, που, ως σήμερα είναι οι κύριοι του τραπεζικού συστήματος σε όλο τον κόσμο. Τώρα πια, με την επανάσταση στα μέσα επικοινωνίας, επιτεύχθηκε η παγκοσμιοποίηση. Το χρήμα έγινε άυλο, μεταφερόμενο με τα ερτζιανά κύματα. Και ο πλούτος μεταφέρθηκε από τα μέσα παραγωγής στο κεφαλαιοπιστωτικό σύστημα. Η αξία των ακινήτων έχει φθάσει στο ναδίρ.

Μετά τους δύο παγκόσμιους πολέμους, αναγνωρίσθηκε ο χαμός από τη μεγάλη ανισότητα στη συσσώρευση κεφαλαίου και η ανισότητα στον κόσμο μειώθηκε στο ελάχιστο. Υπήρχαν και τα σοσιαλιστικά κράτη που κύριος σκοπός τους ήταν η εγκατάσταση της ισότητας με οποιοδήποτε κόστος. Κύριος τρόπος για να μειωθεί η ανισότητα είναι η φορολόγηση του κεφαλαίου. Όχι μόνο του τόκου που αποδίδει, όχι μόνο της μεταβίβασής του με πώληση, δωρεά ή κληρονομιά, αλλά με φορολόγηση της ύπαρξής του. Αυτό ισχυρίζεται ο Piketty και έχει, μου φαίνεται, δίκιο. Θλιβερό κατάλοιπο αυτής της ιδέας για φορολόγηση της ακίνητης περιουσίας των κομητειών και των τσιφλικιών είναι ο σημερινός ΕΝΦΙΑ. Μόνο που…

Η αξία της γης έχει κατακρημνισθεί στον «πολιτισμένο» κόσμο που ζούμε, όπως λέγαμε. Τα ακίνητα που σωρεύθηκαν στον τόπο μας τις τελευταίες δεκαετίες εξυπηρετούσαν ποικίλους σκοπούς. Πρώτο, ιδιόχρηση, χωρίς να φοβάται ο ιδιοκτήτης μήπως μείνει άστεγος. Δεύτερο, εκμετάλλευση. Χτίζεις ένα διαμερισματάκι με τις οικονομίες σου και το νοικιάζεις όταν δεν θα μπορείς πια να εργασθείς συμπληρώνοντας την ανεπαρκή (ή ανύπαρκτη) σύνταξή σου. Υπήρχε όμως και τρίτος λόγος. Με δανεισμό του κράτους μας, περίσσευαν χρήματα που μοιράζονταν με λαϊκισμό, δηλαδή αργομισθία, ακολουθώντας τον πελατειακό νόμο της ισχύουσας ρεπούμπλικας, που στα Ελληνικά μεταφράζεται απατηλά σε δημοκρατία. Ο έχων περίσσευμα τώρα, τι να το κάνει; Ή θα το γλένταγε με ποικίλους τρόπους ή θα το επένδυε. Σημαντικές επενδύσεις στον τόπο μας δεν υπήρξαν ποτέ. Σοβαρή βιομηχανία ελάχιστα αναπτύχθηκε. Οι πλούσιοι επενδυτές ή είχαν βαπόρια ή είχαν βιομηχανίες που φυτοζωούσαν κρατικοδίαιτες. Οι μεγάλες επιχειρήσεις, ΔΕΗ, ΟΤΕ κλπ χρηματοδοτούνταν από τους φόρους όλων των Ελλήνων. Μόνη δυνατή επένδυση ήταν η ιδιοκτησία διαμερισμάτων. Έγινε η φούσκα, χτίστηκαν ό,τι μπορούσε να χτιστεί. Κάλυψαν τις ανάγκες. Η φούσκα έσκασε. Η αξία των ακινήτων κατέρρευσε. Τώρα θυμηθήκαμε να φορολογήσουμε το «κεφάλαιο» για να καταπολεμήσουμε την ανισότητα: ΕΝΦΙΑ. Κι αν δεν μπορώ να πληρώσω, χάνω τη στέγη ΜΟΥ! Όμως το διαμερισματάκι δεν είναι κεφάλαιο, αλλά αγαθό, κατοικία ή ασήμαντο συμπληρωματικό εισόδημα. Ισότητα δεν αποκαθίσταται. Μόνο η διεθνής φορολόγηση του ηλεκτρονικού κεφαλαίου μπορεί πια να έχει αποτέλεσμα. Κάθε πλούσιος Έλληνας μεταφέρει την περιουσία του στους φορολογικούς παραδείσους νόμιμα, ανενόχλητος. Η ανισότητα μένει, οι φτωχοί γίνονται περισσότεροι και φτωχότεροι, οι πλούσιοι λιγότεροι και πλουσιότεροι. «Και του χρόνου!»

 

ΤΡΙΤΗ ΑΠΟΨΗ. ΠΑΤΡΙΔΑ

Δημ. Α. Σιδερής*, Dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 26 Ιανουαρίου 2018

 

Το σύγχρονο γνωστικό οπλοστάσιό μας προέρχεται κυρίως από τη Δύση. Έχομε ξεχάσει παραδοσιακές διακρίσεις, για τις οποίες δεν υπάρχουν όροι ξενόγλωσσοι που να τις προσδιορίζουν. Μια από αυτές είναι η διάκριση Γένους και Έθνους. Αποδίδονται με την ίδια λέξη, nation, χρησιμοποιώντας τους όρους ethnicity και nationality ως συνώνυμες. Όμως το nation, από το λατινικό nasco (=γενώ) σημαίνει το γένος, δηλαδή κοινή βιολογική καταγωγή. Αντίθετα, το έθνος προέρχεται από το έθος (=συνήθεια) και σημαίνει κοινή παιδεία. Από την αρχαιότητα υπήρξε πρόβλημα, καθώς το γένος των Ελλήνων περιλάμβανε τους απογόνους των Δώρου, Αχαιού, Αίολου και Ίωνα, παιδιά (ή εγγόνια) του Έλληνα, γιου του Δευκαλίωνα, δισέγγονα του Προμηθέα, ενώ οι Μακεδόνας, Μάγνητας, Γραικός ήταν παιδιά της Θυίας, αδελφής του Έλληνα. Διαφορετικά γένη, αλλά όλοι απόγονοι του Προμηθέα, προμηθευτή της Γνώσης και της Τέχνης, είχαν κοινή παιδεία, άρα ανήκαν στο ίδιο έθνος. Η σύγχυση έφθασε στο ζενίθ τον καιρό του Φιλίππου της Μακεδονίας, που ο Δημοσθένης τον χαρακτήριζε βάρβαρο, ενώ ο Ισοκράτης κήρυσσε πως Έλληνες είναι οι μετέχοντες της ημετέρας παιδείας.

Κράτος, από την άλλη, είναι η δύναμη. Άβουλο, εκτελεί τις εντολές του Πανούργου Δία. Βοήθησε τον Ήφαιστο να αλυσοδέσει τον Προμηθέα στον Καύκασο. Με τη σημερινή έννοια, το κράτος είναι μια πολιτική ενότητα με συγκεκριμένη εδαφική επικράτεια, αναγνωρισμένα σύνορα, πληθυσμό και πολιτική οργάνωση. Έχει το μονοπώλιο της νόμιμης βίας για να μετριάζει τη σύγκρουση και να την κρατάει μέσα στα όρια της κρατούσας «τάξης».

Οι άνθρωποι, προσπαθούσαν από χιλιετίες να ομαδοποιηθούν σχηματίζοντας κοινωνίες. Σκοπός της κοινωνίας είναι να δημιουργεί αποθήκες αγαθών που διατίθενται σε περιόδους ένδειας και πετυχαίνει τον σκοπό της κάνοντας καταμερισμό της εργασίας για κοινό σκοπό. Με τι κριτήριο, όμως, θα γίνει η ομαδοποίηση;

Αρχικά το κριτήριο ήταν βιολογικό, η εξουσία του πατέρα, που οδήγησε στο Γένος. Οι μεγάλοι ηγέτες ήταν απόγονοι θεών, ηρώων ή «ελέω Θεού» βασιλείς. Βοήθησε στην ανάπτυξη της κοινωνίας. Κάποτε παράκμασε η δομή του Γένους, καθώς δημιουργούσε τεράστια ανισότητα μεταξύ των εκλεκτών, της «αριστοκρατίας», και των υπόλοιπων μελών της κοινωνίας. Τα τελευταία, όταν απόκτησαν επαρκή ισχύ, εξεγέρθηκαν.

Ακολούθησε το Έθνος. Κοινή παιδεία σημαίνει βασικά κοινή γλώσσα, θρησκεία, πολιτισμό, ιστορική συνείδηση, εμπειρίες, αξίες, με κοινή παράδοση, κοινά αισθήματα υπερηφάνειας ή ντροπής και κοινή επιθυμία των μελών του για συνέχιση της κοινής παράδοσης και του αισθήματος της κοινότητας. Συνδέεται με συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο, την πατρίδα. Δεν είναι όλα απαραίτητα. Υπάρχουν πολύγλωσσα έθνη (π.χ. Ελβετία, Βέλγιο) και ομόγλωσσες (π.χ. αγγλόφωνες) κοινότητες που δεν είναι έθνη. Οι Εβραίοι επιβίωσαν ως έθνος δύο χιλιετίες χωρίς πατρίδα, ως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στο Μεσαίωνα επικράτησε το γένος, όταν η γη ανήκε σε συγκεκριμένους απογόνους κάποιου (φέουδα) και οι κάτοικοί τους ήταν περίπου ιδιοκτησία αυτών των «ευγενών». Με τη Γαλλική κυρίως επανάσταση καταργήθηκε η διαίρεση κατά γένη και αντικαταστάθηκε με τα έθνη που ταυτίστηκαν με συγκεκριμένη πατρίδα και σύνορα, το εθνικό κράτος. Παράλληλα, ο κύριος πλούτος πέρασε από την εκμετάλλευση της γης στην ανάπτυξη της βιοτεχνίας-βιομηχανίας, μαζί με το εμπόριο: Αστικό κράτος. Η σχετική ηρεμία στα πλαίσια των εθνικών κρατών αντικαταστάθηκε με πολέμους ολοένα πιο καταστροφικούς μεταξύ κρατών, δημιουργία υπόδουλων κρατών (αποικιών) και στη συνέχεια τόση βία που κατάργησε και την αποικιοκρατία. Ήδη σήμερα η παγκοσμιοποίηση καταργεί τα οικονομικά σύνορα μεταξύ κρατών, πλούτος είναι οι «αγορές» (τράπεζες) με ιλιγγιώδη αύξηση των ανισοτήτων μεταξύ ολοένα λιγότερων και περισσότερο πλουσίων και ολοένα περισσότερων και πιο ενδεών φτωχών. Η παγκόσμια βία ξαναρχίζει να φουντώνει με ποικίλες δικαιολογίες, στις οποίες επικρατούν αυτή τη στιγμή θρησκευτικές διαφορές.

Τι είναι, όμως, αυτό που συνιστά το έθνος και την πατρίδα, με παράδειγμα την ελληνική πατρίδα; Είναι πρώτα η κοινή βούληση που υλοποιείται από το κράτος μας. Εξασφαλίζεται αφενός με ίσες πιθανότητες κάθε Έλληνας να άρχει και να άρχεται, όπως επιτυγχάνεται με κλήρωση των αρχόντων (Αριστοτέλης)· και αφετέρου με τη βούληση καθενός να αφιερώσει ένα μέρος της ζωής του (θητεία), ακόμη και την ίδια του τη ζωή, στο κράτος του. Δεύτερο είναι η δυνατότητα επικοινωνίας των Ελλήνων μεταξύ μας και με τους προγόνους μας. Αυτό σημαίνει αφενός ικανότητα ανάγνωσης και κατανόησης των αρχαίων κειμένων· και αφετέρου γραπτή διατύπωση της σύγχρονης παραλλαγής της γλώσσας μας με βάση τη θεμελιώδη αρχή του ελληνικού αλφαβήτου, όπως τη διαμόρφωσε ο μυθικός Παλαμήδης, μετά την προεργασία του Προμηθέα και του Κάδμου: ένα γραπτό σύμβολο (γράμμα) για κάθε φθόγγο και ένας φθόγγος για κάθε γράμμα. Η αρχή αυτή εγκαταλείφθηκε στην ελληνιστική περίοδο παράλληλα με την παρακμή της ελληνικής δημοκρατίας. Τρίτο είναι ίσως το πιο σημαντικό: το συναίσθημα των Ελλήνων που αφενός είναι περήφανοι που είναι Έλληνες, και απαιτούν την αντίστοιχη τιμή που τους πρέπει, χωρίς να θεωρούν πως είναι ανώτεροι από άλλους λαούς· και αφετέρου ντρέπονται για ό,τι επονείδιστο πράττουν ή έπραξαν οι πρόγονοί τους και είναι έτοιμοι να αποκαταστήσουν ή αποζημιώσουν για την επαίσχυντη πράξη. Αυτό είναι, ισχυρίζομαι, το έθνος των Ελλήνων. Πατρίδα μας είναι αυτή περίπου που ήταν από πανάρχαια χρόνια, πριν ακόμη και από τον Τρωικό πόλεμο και έχει μοναδικά χαρακτηριστικά. Έχει μέγιστη ποικιλία εδάφους, ψηλά βουνά δίπλα σε κάμπους, θάλασσες, ποτάμια, λίμνες και νησιά, σε πολύ κοντινή απόσταση το ένα από το άλλο. Η γεωγραφία καθορίζει τις δραστηριότητές μας. Οι βουνήσιοι γίνονται βοσκοί (ή ληστές), οι νησιώτες ναυτικοί (ή πειρατές), οι καμπίσιοι γεωργοί (τσιφλικάδες ή κολλήγοι). Και οι διαφορετικές επικρατούσες δραστηριότητες καθορίζουν διαφορετικές εμπειρίες και συμπεριφορά. Η κοινή γλώσσα και η γεωγραφική γειτνίαση πετυχαίνουν μίξη με μοναδικό εύρος εννοιών και πνευματικών οριζόντων καθενός. Πατρίδα μας είναι λοιπόν η γη που έχομε διαμορφώσει σύμφωνα με τη γνώση και την τέχνη μας, όπως μας την κληροδότησε ο πατριάρχης μας ο Προμηθέας. Η εγκατάλειψη αυτής της γης, όπως έχει γίνει στη συντριπτική πλειονότητα των πάνω από 2000 νησιών μας και των δεν ξέρω πόσων χωριών μας από τους κατοίκους τους που μετοίκησαν στα αστικά κέντρα, αφελληνίζει την πατρίδα μας. Για την υπεράσπιση της μισοεγκαταλειμμένης πατρίδας ξοδεύουμε περισσότερα από οποιαδήποτε άλλη Ευρωπαϊκή χώρα. Ήδη αφελληνίζεται η πατρίδα μας με μετανάστευση των νέων μας σε άλλες χώρες και ταχύτατη μετοίκηση στη δική μας αλλοδαπών που δεν προλαβαίνουν να εξελληνισθούν. Η επανανάπτυξη της πατρίδας μας είναι, για την ακεραιότητά της, πιο σημαντική από την προσοχή στο τι κάνουν άλλες, όμορες πατρίδες.

 

*Ο κ. Δημήτρης Σιδερής είναι ομότιμος καθηγητής καρδιολογίας

ΑΡΙΣΤΕΡΑ Ή ΔΕΞΙΑ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Κοινή Γνώμη, 22 Ιανουαρίου 2018

Σας την έσκασα! Δεν συζητώ πολιτική. Εξάλλου, είμαι έτοιμος να διαγράψω από το πολιτικό λεξιλόγιό μου τις λέξεις αριστερά και δεξιά ως παρωχημένες, τυχαίες απατηλές.

Η συμμετρία και ο ρυθμός, είναι έννοιες μαθηματικές, ιδίως γεωμετρικές, αλλά και βιολογικές, αισθητικές, κοινωνικές κλπ. Ο Πυθαγόρας ήταν ο πρώτος που μελέτησε και ανακάλυψε την ύπαρξή τους στους αριθμούς, στη μουσική, στις κινήσεις των πλανητών, στο Σύμπαν, που μόλις αντιληφθήκαμε τη συμμετρία του μετατράπηκε σε Κόσμο, δηλαδή κόσμημα. Κι εκείνο το παλιόπαιδο, ο Ίππασος, μαθητής του Μεγάλου Δασκάλου, ανέτρεψε το υπέροχο οικοδόμημά του. Ανακάλυψε τους άρρητους αριθμούς. Δολοφονήθηκε! Αν διαιρέσεις με οποιονδήποτε αριθμό, θα δεις να επαναλαμβάνεται η ίδια αλληλουχία ψηφίων περιοδικά, ρυθμικά. Για παράδειγμα, η διαίρεση διά του 7 δίνει επαναλαμβανόμενη την αλληλουχία …142857 142857… κλπ. Κι ο Ίππασος απέδειξε ότι η διαγώνιος ενός τετραγώνου δεν είχε περιοδικότητα. Άρχιζαν τα μαθηματικά του τυχαίου. Το «π» του κύκλου, το «φ» της χρυσής τομής («φ» από το Φειδίας), το «e» των φυσικών λογαρίθμων, είναι άρρητοι αριθμοί.

Όμως και τη συμμετρία τη βλέπομε πολύ συχνά με διάφορες μορφές. Η πενταπλή συμμετρία που υπάρχει σε ποικίλα άνθη ακολουθεί τους νόμους της χρυσής τομής. Εμάς μας απασχολεί η αμφίπλευρη συμμετρία. Έχομε δεξιά και αριστερά τα ίδια όργανα, από δυο πόδια, χέρια, μάτια, αυτιά κλπ. Έχομε όμως και κεντρώα όργανα, μια μύτη, ένα στόμα, ένα πέος, ένα κόλπο κλπ. Η συμμετρία μας όμως δεν είναι απόλυτη. Δεξιά έχομε το ήπαρ, αριστερά, το στομάχι, το σπλήνα, ενώ η καρδιά μας είναι κεντροαριστερή. Βέβαια σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να υπάρχει μερική ή και ολική αναστροφή των σπλάγχνων. Κι ο εγκέφαλός μας; Σε πρώτη ματιά μοιάζει αμφίπλευρα συμμετρικός με δύο ημισφαίρια. Όμως τα δύο ημισφαίρια δεν έχουν λειτουργική συμμετρία. Ένα εγκεφαλικό επεισόδιο στο αριστερό ημισφαίριο παραλύει το δεξί μας χέρι και πόδι, και παθαίνομε οι δεξιόχειρες αφασία. Με δεξιό εγκεφαλικό επεισόδιο, παραλύει η αριστερή πλευρά μας, αλλά χωρίς αφασία. Υποστηρίζεται ότι στο αριστερό ημισφαίριο εδράζονται τα ανώτερα κέντρα του Λόγου, ενώ στο δεξιό, του Συναισθήματος. Όλα αυτά ισχύουν στην πλειονότητα των ανθρώπων, στους δεξιόχειρες. Σε μια σημαντική μειονότητα, στους αριστερόχειρες, η (α)συμμετρία είναι αντίθετη.

Αναρωτιέμαι, ως ποιο βαθμό επηρεάσθηκε η δομή της ομιλίας και της γραφής της, ακόμη και των αριθμών, από αυτή την εγκεφαλική (α)συμμετρία.

Όταν γράφουμε, προχωρούμε από αριστερά προς τα δεξιά. Όχι όλοι όμως. Οι Σημίτες, αρχίζοντας από την αρχαία Φοινικική (που υιοθετήσαμε την ονομασία των γραμμάτων της) ως τις σύγχρονες Εβραϊκή και Αραβική, γράφονται από τα δεξιά προς τα αριστερά. Μια απάντηση είναι πως ήταν τυχαίο. Εντελώς όμως;

Μετρώ. Μετά το 10, ακολουθεί το 11, μετά το 12. Τα λέμε «ένδεκα» και «δώδεκα» αντίστοιχα, συνεχίζομε όμως «δεκατρία, δεκατέσσερα, δεκαπέντε» κλπ. Γιατί να μη λέμε αντίστοιχα τρίδεκα, τετράδεκα, κλπ όπως λέμε ένδεκα και δώδεκα; Όταν προφέρομε αριθμούς, εκφράζομε τελευταίες τις μονάδες, πιο πριν τις δεκάδες κοκ. Λέμε π.χ. Χίλια οκτακόσια είκοσι ένα. Κι όταν γράφουμε τους αριθμούς αρχίζομε τον πρώτο που προφέρομε από αριστερά και συνεχίζομε προς τα δεξιά. Τοποθετούμε επομένως στο δεξιό άκρο του αριθμού τις μονάδες και γράφομε 1821 και όχι 1281. Ωστόσο, όταν κάνουμε αριθμητικές πράξεις, ακολουθούμε την αντίστροφη σειρά. Μια πρόσθεση π.χ. την αρχίζομε από τα δεξιά και προχωρούμε αριστερά. Ας πούμε, 1821+2017=… και αρχίζομε να προσθέτουμε πρώτα το 7 με το 1, έπειτα το 1 με το 2 κλπ. Κι αυτό ισχύει τόσο για δεξιόχειρες όσο και για αριστερόχειρες. Θυμίζω πως σήμερα έχομε υιοθετήσει τους «Αραβικούς» αριθμούς και η «Άλ-γεβρα» έχει βέβαια Αραβική προέλευση, όπως και η «Αλ-χημεία».

Η έννοια του χώρου έχει σχηματισθεί μέσα μας τρισδιάστατη, με κάθε διάσταση να έχει κατεύθυνση και φορά, κατά προτίμηση μονόδρομη Η πορεία από το ένα άκρο της στο άλλο έχει διαφορετική ευκολία από την αντίθετη πορεία: Από κάτω προς τα πάνω είναι πιο δύσκολο παρά από πάνω προς τα κάτω λόγω της βαρύτητας. Από πίσω προς τα μπρός είναι ευκολότερο επειδή βλέπομε πού πάμε. Κι από τα αριστερά προς τα δεξιά, ή αντιστρόφως, έχει διαφορετική ευκολία για τους δεξιόχειρες, παρά για τους αριστερόχειρες. Καθώς αυτές οι τρεις κατευθύνσεις έχουν διαφορετική σημασία για τη φυσιολογική λειτουργία μας, αποκτήσαμε την υποκειμενική αίσθηση του τρισδιάστατου χώρου. Μπορεί αυτή η φυσιολογική ασυμμετρία να παίζει ρόλο στον τρόπο της γραφής γλώσσας και αριθμών; Όμως, τα ποσοστά αριστεροχείρων δεν είναι σημαντικά διαφορετικά μεταξύ Καυκασίων (Ελλήνων) και Σημιτών (Φοινίκων, Αράβων, Εβραίων).

Το άλλο ασύμμετρο φαινόμενο είναι φυσικό. Ο ουρανός γυρίζει για τα μάτια του κατοίκου στο βόρειο ημισφαίριο από την ανατολή προς τη δύση, που σημαίνει, όταν κοιτάζουμε τον Πολικό Αστέρα, από τα δεξιά προς τα αριστερά. Γιατί όμως να κοιτάζει ο Βορειοημισφαιριώτης προς τον Πολικό Αστέρα; Αυθαίρετο. Αν κοιτάζει προς τη μεσημβρία, προς τα κει δηλαδή που βρίσκεται ο ήλιος όταν μεσουρανεί, ο ουρανός γυρίζει από τα αριστερά προς τα δεξιά. Η γη γυρίζει περί τον άξονά της από Δύση προς την Ανατολή. Γιατί όχι αντίστροφα; Όλοι οι πλανήτες γυρίζουν όπως η γη από τη Δύση προς την Ανατολή, εκτός από τον Ουρανό και την Αφροδίτη που περιστρέφονται αντίστροφα. Αν λοιπόν οι άνθρωποι της βόρειας εύκρατης ζώνης άρχισαν να γράφουν μιμούμενοι την κίνηση του ήλιου ενώ κοιτούσαν προς τα βόρεια, θα έγραφαν από δεξιά προς τα αριστερά, ενώ αν κοιτούσαν προς τη μεσημβρία, θα έγραφαν από αριστερά προς τα δεξιά. Να πούμε πως ο Κάδμος, εξελληνισμένος Φοίνικας, έγραφε από δεξιά προς τα αριστερά, ενώ ο Παλαμήδης, αντιδιαστέλλοντας το δικό του αλφάβητο, έγραψε αντιστρόφως; Απλή εικασία χωρίς τεκμηρίωση. Θα άξιζε να βρούμε και μελετήσουμε επιγραφές της εποχής του Κάδμου και του Παλαμήδη.

Οφείλω να ομολογήσω ότι ούτε η δεξιοχειρία-αριστεροχειρία ούτε η φαινόμενη κίνηση του ουρανού εξηγούν γιατί γράφομε από αριστερά προς τα δεξιά. Καλά, η πρόσθεση αριθμών που αρχίζει από δεξιά (μονάδες) προς τα αριστερά δικαιολογείται, αφού η γραφή των αριθμών μας έχει ανατολίτικη προέλευση. Στην πολιτική πάντως, οι όροι «αριστερά» και «δεξιά», έχουν τις ρίζες τους στη Γαλλική Επανάσταση (1789–1799) όπου αναφέρονταν στον τρόπο που κάθονταν οι παρατάξεις στη Γενική Συνέλευση: αριστερά όσοι εναντιώνονταν στη Μοναρχία και υποστήριζαν την επανάσταση, τη δημοκρατία και ένα κοσμικό καθεστώς, ενώ δεξιά κάθονταν οι υποστηρικτές του Παλαιού Καθεστώτος. Δηλαδή, τυχαία. Μη δίνετε λοιπόν σημασία!

 

Τρίτη άποψη. Άσυλο και βία

Τρίτη Άποψη ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ Α. ΣΙΔΕΡΗ*

Δημ. Α. Σιδερής*, dimitris.sideris@gmail.com

ΣΤΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ συγκεντρωνόταν ανέκαθεν ό,τι πιο ζωντανό έχει η κοινωνία. Είναι οι νέοι με όλη την ορμή της νεότητάς τους. Συγχρόνως, είναι εκείνοι που έχουν περάσει από κάποια κρησάρα, που κατά καιρούς ονομάζεται πανελλήνιες εξετάσεις ή όπως αλλιώς θέλετε, πάντοτε με στοιχεία επιλογής των ικανοτέρων σε κάποιον τομέα τουλάχιστον. Από τα πανεπιστήμια εξέρχονται οι μελλοντικοί ηγέτες σε επιστήμες, τέχνες, πολιτική κλπ. Από την αρχαιότητα, τον καιρό του Πυθαγόρα, μετείχαν σ΄ αυτούς τους νέους τα πιο επαναστατικά ή αναρχικά στοιχεία. Μαθητής στη Σχολή του Πυθαγόρα ο Ίππασος, ανέτρεψε τα θεμέλια του υπέρλαμπρου πνευματικού οικοδομήματος που είχε ανεγείρει ο Μεγάλος Δάσκαλος, αποδεικνύοντας ότι υπάρχουν απεριοδικοί («άρρητοι») αριθμοί. Δολοφονήθηκε!

Οι κλασικοί ρομαντικοί μυθιστοριογράφοι, συμπεριλαμβάνοντας τον V. Hugo, περιγράφουν την αντισυμβατική συμπεριφορά του φοιτητικού κόσμου. Έκταση έλαβαν τα φοιτητικά κινήματα τα τελευταία χρόνια, όπως με τον γαλλικό Μάη του 1968, το ελληνικό Πολυτεχνείο και όχι μόνο.

Κάθε δημιουργική εξέγερση μοιραία εκφυλίζεται. Έτσι έχουμε εδώ και πολλές δεκαετίες την αναστάτωση, που συμβαίνει στα ΑΕΙ, όπου στεγάζονται κάθε είδους παρανομίες, συμπεριλαμβάνοντας ναρκωτικά, μέσα καταστροφής, πραγματικές καταστροφές, όλα μαζί συμβάλλοντας στην υποβάθμιση της παιδείας. Τα έκτροπα καλύπτονται από το «Άσυλο», σύμφωνα με το οποίο δεν μπορεί εύκολα να επέμβει η κρατική κατασταλτική μηχανή μέσα στους πανεπιστημιακούς χώρους, κατάλοιπο της εισόδου των τανκς στο Πολυτεχνείο το 1973. Οι υπεύθυνοι να επιβάλουν τάξη, πρυτάνεις και υπουργός Παιδείας, απεκδύονται από την ευθύνη, φορτώνοντάς την ο ένας στον άλλον.

Υπάρχει άραγε λύση; Τα ΑΕΙ είναι ο κατεξοχήν χώρος όπου διακινούνται ιδέες. Διαφέρουν ποιοτικά από τη στοιχειώδη (υποχρεωτική) και τη μέση εκπαίδευση. Στην υποχρεωτική εκπαίδευση οφείλει να αναπτύσσεται η παιδεία, με στόχους παγκόσμιους και εθνικούς. Στη μέση εκπαίδευση αρχίζει η διαφοροποίηση των στόχων και ο κάθε μαθητής αθροίζει ικανότητες, γνώσεις και τέχνες που θα του είναι χρήσιμες στη ζωή. Η Ανώτατη Παιδεία δεν προσθέτει απλώς ποσοτικά εξειδικευμένες γνώσεις και τέχνες, αλλά και τις παράγει, επιτελώντας όχι μόνο εκπαίδευση, αλλά και έρευνα. Η έρευνα απαιτεί όσο γίνεται πιο μεγάλη ελευθερία, που να επιτρέπει την όσο γίνεται ευρύτερη φαντασία, τιθέμενη κάτω από τον έλεγχο της λογικής. Κάθε περιορισμός αποβαίνει σε βάρος αυτού του σκοπού. Έτσι, σωστά, επιβλήθηκε το «Άσυλο». Για να προστατεύει τα Ανώτατα Ιδρύματα από εξωγενείς επιδράσεις, όπως είναι το κράτος ή, όπου υπάρχει ιδιωτική ανώτατη παιδεία, από τα ιδιοτελή εξωγενή συμφέροντα. Ωστόσο, το άσυλο, επιτρέπει να αναφύονται και εσωτερικοί κίνδυνοι που εμποδίζουν τη διακίνηση των ιδεών, χωρίς να μπορεί κανένας να τους αναχαιτίσει. Υπάρχει άραγε λύση;

Το ανθρώπινο πνεύμα, που διοικεί τον κόσμο, έχει ηλικία πολύ λίγων χιλιάδων ετών, με σαφή σταθμό, την ανάπτυξη του ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής Δημοκρατίας. Η ιστορία της Ζωής στη γη όμως έχει ηλικία εκατομμυρίων ετών. Σ΄ αυτό το διάστημα με ποικίλους τρόπους είχε την ευκαιρία η Ζωή να βρει λύσεις για τα προβλήματά της. Μια από τις επικρατέστερες θεωρίες (δαρβινική άποψη) είναι ότι, για ποικίλους λόγους, συχνά τυχαίους, δε γίνεται ακριβής αντιγραφή των προηγουμένων, αλλά παραλλάσσουν τα παραγόμενα. Από τις παραλλαγές οι περισσότερες είναι θνησιγενείς και καταστρέφονται χωρίς να αφήσουν απογόνους. Κάποιες λίγες, όμως, τυχαίνει να είναι καλύτερα προσαρμοσμένες στο περιβάλλον, επιβιώνουν και αντιγράφονται στους απογόνους. Παρατηρώντας λοιπόν πώς λειτουργεί η Φύση, θα μπορούσαμε ίσως να εμπνευσθούμε ιδέες για το πώς να αντιμετωπίσουμε τα τρέχοντα προβλήματά μας, προσαρμόζοντάς τα ανάλογα.

Στα σχετικά ανώτερα ζωντανά όντα, υπάρχουν τέσσερις ιστοί, ο καλυπτήριος επιθηλιακός, ο κινητήριος μυϊκός, ο συνδετικός ερειστικός και ο νευρικός, που διακινεί σήματα. Να λοιπόν που υπάρχει το αντίστοιχο των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, το Νευρικό Σύστημα μέσα στο οποίο διακινούνται σήματα και ιδέες. Έχει κι αυτό προβλήματα όπως τα δικά μας ΑΕΙ. Η άμυνα του οργανισμού μας έναντι όλων σχεδόν των απειλών, γίνεται με τον ερειστικό ιστό. Αυτός στερεώνει μηχανικά τα μέλη και τα σπλάγχνα μας και διαθέτει πολύ ενεργά κύτταρα για να προστατεύουν από ξένους εισβολείς. Κύρια ανάμεσά τους είναι τα φαγοκύτταρα, που μόλις εισβάλλει ένας ξένος οργανισμός, τον αναγνωρίζουν, πέφτουν επάνω του και τον καταβροχθίζουν. Η μάχη, που ακολουθεί, μπορεί να είναι επική και τη βιώνουμε με πυρετό και τα υπόλοιπα σημεία της φλεγμονής. Ενόσω ζούμε, αυτά τα κύτταρα, στρατιωτάκια και αστυνόμοι, μας προφυλάσσουν από εισβολείς. Αν αποτύχουν, πεθαίνουμε. Έτσι προστατεύονται όλα τα όργανά μας, εκτός από ένα, το νευρικό μας σύστημα.

Το νευρικό μας σύστημα είναι δομημένο μέσα σε ένα οχυρό κάστρο, το κρανίο και τη σπονδυλική στήλη, που έχει αρκετές γραμμές άμυνας, οστά και μήνιγγες, αλλά επιτρέπει να εισάγονται εκλεκτικά οι απαραίτητες θρεπτικές ουσίες διαμέσου του και να αποβάλλονται τα δηλητηριώδη απόβλητα. Ως προς την άμυνά του από τους ανεπιθύμητους εισβολείς, διαθέτει το δικό του σύστημα. Έχει αμυντικά κύτταρα που δεν κατάγονται από τον ερειστικό (συνδετικό) ιστό, αλλά από τον ίδιο το νευρικό ιστό, τα ειδικά νευρογλοιακά κύτταρα που έχουν φαγοκυτταρικές ικανότητες. Στην προσπάθειά τους να καταστρέψουν εισβολείς, τα κοινά αμυντικά μας κύτταρα, συχνά καταστρέφουν και υγιείς ιστούς, που, μετά την αποδρομή της φλεγμονής, θα αναπλασθούν. Ο νευρικός ιστός, όμως, δεν αναπλάθεται. Τα νευρικά κύτταρά μας γενικά δεν πολλαπλασιάζονται και η ηλικία καθενός είναι ίση με την ηλικία μας. Επομένως, αν η Φύση άφηνε την προστασία του νευρικού ιστού στα κοινά φαγοκύτταρα, θα μπορούσαν να επέλθουν ανεπανόρθωτες βλάβες. Γι’ αυτό υπάρχουν τα εξειδικευμένα νευρογλοιακά κύτταρα, με καταγωγή από τον ίδιο τον νευρικό ιστό. Μόνο όταν αυτά αποτύχουν, θα εισβάλουν τα κοινά φαγοκύτταρα και η περιοχή θα γεμίσει με πύον, πτώματα δηλαδή μικροβίων και κυττάρων του οργανισμού.

Τι μας διδάσκουν όλα αυτά λοιπόν; Πρώτο, η περίφραξη και το άσυλο της περιοχής όπου διακινούνται οι ιδέες είναι απαραίτητα. Δεύτερο, η άμυνα του ασύλου δεν μπορεί να αφεθεί στις γενικές δυνάμεις καταστολής, αστυνομία και στρατό. Ωστόσο, είναι απαραίτητο να υπάρχει. Τέτοια άμυνα είναι δυνατή, μόνον αν κατάγεται από τα ίδια τα ΑΕΙ. Ένα σώμα ασφάλειας, με προσωπικό επιλεγόμενο από το ΑΕΙ (πρυτανικό συμβούλιο;) και ελεγχόμενο απόλυτα από αυτό, εξασφαλίζει ότι α) κανένας δεν εισέρχεται στο ΑΕΙ, αν δεν είναι μέλος του (διδακτικό, διοικητικό, φοιτητικό προσωπικό) ή δεν έχει την άδεια των αρμόδιων αρχών· και β) καταστέλλει οποιαδήποτε ανωμαλία γεννιέται μέσα στο ίδρυμα, όπως διακίνηση ναρκωτικών αντί ιδεών, και άλλες καταστρεπτικές πράξεις. Μόνο σε κατάρρευση αυτού του συστήματος επιτρέπεται η είσδυση στα ΑΕΙ των κοινών κατασταλτικών δυνάμεων.

ΡΟΛΟΙ ΚΑΙ ΙΕΡΑΡΧΙΑ

ΡΟΛΟΙ ΚΑΙ ΙΕΡΑΡΧΙΑ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας

Κοινή Γνώμη, 16 Ιανουαρίου 2018

 

Στις αγέλες ζουν τα ζώα όπως θέλει το καθένα, ανεξάρτητα από τα λοιπά μέλη της αγέλης τους. Ελευθερία! Σταθεροί ρόλοι είναι οι βιολογικοί, το χειλεοθηλικό αντανακλαστικό στη σχέση μητέρας-βρέφους (θηλαστικά) και το πεο-κολπικό μεταξύ εραστών. Περιστασιακά, τα ισχυρότερα μέλη της αγέλης αναλαμβάνουν το ρόλο του αρχηγού και τα λοιπά τα ακολουθούν μιμητικά, χωρίς εξαναγκασμό. Ισχυρότερα σημαίνει ταχύτερα και δυνατότερα. Κι αυτό συνεπάγεται ταχύτερη κατανάλωση ενέργειας. Γι΄ αυτό, αν είναι σαρκοβόρα τα ζώα, σκοτώνουν περισσότερο, αλλά και κουράζονται γρηγορότερα. Τότε άλλο ζώο αναλαμβάνει τον αρχηγικό ρόλο. Τα αγελαία ζώα είναι άνισα, διότι το ισχυρότερο επιβάλλεται πάνω στο ασθενέστερο, ενώ ακολουθούν μιμητικά. Έχουν επομένως κάποιου είδους ιεραρχία. Στα σμήνη των πουλιών που πετούν στον ουρανό μόλις αλλάξει ρότα ένα ακολουθούν όλα.

Στις αμιγείς κοινωνίες αντίθετα, όπως σε κάποιων εντόμων, ιδίως μελισσών, μυρμηγκιών, τερμιτών κλπ, υπάρχουν σαφείς στεγανοί ρόλοι. Πέρα από τα θεμελιώδη αντανακλαστικά, για αυτοσυντήρηση και διατήρηση του είδους, έχουν και ρόλους, που αποσκοπούν κυρίως στη συλλογή και διατήρηση αποθηκών με χρήσιμα είδη για συνθήκες ένδειας, καθώς και στην άμυνα της κοινωνίας. Οι ρόλοι είναι στεγανοί, εξίσου υποχρεωτικοί για όλα τα μέλη της κοινωνίας, χωρίς ιεράρχηση επομένως. Κανένας ρόλος δεν είναι ανώτερος από άλλον. Υπάρχει πλήρης ισότητα, υποχρεωτικά, αφού όλα τα μέλη της κοινωνίας έχουν ΙΣΗ δυνατότητα πρόσβασης στις αποθήκες τους, ανεξάρτητα από το ρόλο τους.

Η ανθρώπινη κοινωνία διαφέρει από των εντόμων πρώτιστα κατά το ότι οι περιορισμοί στη συμπεριφορά των μελών της δεν είναι αντανακλαστικά αναγκαστικοί, αλλά αποφασίζονται από τα ίδια. Γι΄ αυτό ο άνθρωπος είναι ζώο πολιτικό (Αριστοτέλης), όχι κοινωνικό. Αυτή η δυνατότητά τού επιτρέπει να έχει σχετική ελευθερία, σαν των αγελαίων ζώων, αλλά και κοινωνική ισότητα, σαν των κοινωνικών εντόμων. Η «ιδανική» Πολιτεία του Πλάτωνος έχει τις ιδιότητες των κοινωνιών των εντόμων. Τα μέλη της είναι στεγανά διαχωρισμένα σε τάξεις, ενώ έχουν πλήρη ισότητα στην πρόσβαση στις κοινωνικές αποθήκες με κοινοκτημοσύνη. Πέρα από το ότι οι ίδιοι οι πολίτες αποφασίζουν τους νόμους τους, μια άλλη διαφορά της ανθρώπινης από τις κοινωνίες των εντόμων είναι ότι στις τελευταίες περιορίζεται η συμπεριφορά των μελών τους διαρκώς ισόβια, ενώ, στην ανθρώπινη κοινωνία, μόνο στο ένα τρίτο και μόνο της ενήλικης ζωής, στο κοινωνικό (επαγγελματικό και πολιτικό) ωράριο του καθενός. Οι ανήλικοι και οι ηλικιωμένοι, βρίσκονται εκτός της ενεργού κοινωνίας, αφού δεν εργάζονται, ενώ και στους ενεργούς πολίτες, το ένα τρίτο της δραστηριότητας τους αφιερώνεται στις ανάγκες του αισθητού Εγώ τους (ύπνος, διατροφή κλπ) και ένα άλλο τρίτο στο κατεξοχήν ανθρώπινο ωράριο του νοητού Εγώ, στις σκέψεις, συναισθήματα, ελεύθερη βούληση, σχηματισμό σκοπού δηλαδή και επιδίωξή του.

Η ανθρώπινη κοινωνία, με τους παραπάνω περιορισμούς, αποτελείται λοιπόν από ρόλους. Οι ρόλοι είναι διαφορετικοί, όχι, καταρχήν, άνισοι. Ισότητα δεν υπάρχει στο αισθητό Εγώ (π.χ. κάποιος είναι ισχυρότερος ή ωραιότερος από άλλον κλπ) ούτε στο νοητό Εγώ, όπου, καθώς είναι άβατο, είναι αδύνατη η σύγκριση. Όμως η διαφορετικότητα των ρόλων δεν τους καθιστά άνισους; Ο ρόλος του βασιλιά δεν είναι ανώτερος από το ρόλο του στρατιώτη και του πλουσίου ανώτερος από του πένητα; Η ιεράρχηση των ρόλων που σημαίνει ανισότητα υπάρχει μόνο σε σχέση με την εξουσία, δηλαδή, βασικά, τη δυνατότητα πρόσβασης στις κοινωνικές αποθήκες. Ο ρόλος του βασιλιά επιβάλλει να δίνει διαταγές και του στρατιώτη να εκτελεί. Ωστόσο και οι δύο είναι ΕΞΙΣΟΥ υποχρεωμένοι να πειθαρχούν στους ρόλους τους. Αν ο βασιλιάς πάψει να διατάζει ή δίνει διαταγές πέρα από τις (π.χ. συνταγματικές) δικαιοδοσίες του ή αν ο στρατιώτης αυθαιρετεί ή δεν πειθαρχεί όπως οφείλει, τότε αυτοί αποβάλλονται από την κοινωνία.

Οι ανώτατοι άρχοντες κινδυνεύουν να πεθάνουν από βίαιο θάνατο περισσότερο από τους κοινούς θνητούς. Από τη Μ.Αντουανέτα, ως τον Τ.Φ.Κένεντι. Παρά τον αυξημένο κίνδυνο για τη ζωή τους, πολλοί είναι εκείνοι που επιδιώκουν την εξουσία. Τι είναι εκείνο που προσδίδει κλέος σε κάποιους ρόλους και πολλοί τους επιδιώκουν;

Κάποιοι ρόλοι αποφέρουν πλεονεκτήματα σ΄ αυτόν που τους υποδύεται. Τα πλεονεκτήματα είναι ότι μπορούν ευκολότερα από άλλους να πραγματοποιούν τους ιδιαίτερους σκοπούς του νοητού Εγώ και τις ανάγκες του αισθητού Εγώ τους, έξω δηλαδή από το κοινωνικό τους ωράριο. Από τη στιγμή που υπάρχει τέτοιο αντάλλαγμα, οι ρόλοι, εξαρχής διαφορετικοί, αλλά ίσοι, ιεραρχούνται και γίνονται άνισοι. Αυτό το προνόμιο είναι το κίνητρο για την απόκτηση εξουσίας. Το προνόμιο αυτό αποκτάται στο κοινωνικό ωράριο, αλλά επεκτείνεται και στο αισθητό και στο νοητό. Η εξουσία που συνοδεύει ένα ρόλο γίνεται κύρος έξω από το κοινωνικό ωράριο. Η παραβίαση των κανόνων που επιβάλλουν οι ρόλοι συνεπάγεται ποινές στον παραβάτη. Και ο φόβος της ποινής στο κοινωνικό ωράριο γίνεται στο ελεύθερο, νοητό, και στο αισθητό, ωράριο σεβασμός, ένα είδος υπακοής από φόβο, χωρίς παρούσα απειλή.

Σε μια πραγματική δημοκρατία, όπου οι άρχοντες επιλέγονται με κλήρο από το σύνολο των πολιτών (μόνον αυτή είναι δημοκρατία, κατά τον Αριστοτέλη), πώς θα ήταν τα πράγματα; Η εμπειρία έχει δείξει ότι οι άξιοι υπηρέτες των ρόλων τους στο κοινωνικό ωράριο διατηρούν το κύρος και το σεβασμό του συνόλου και στα άλλα δύο ωράρια. Το προνόμιο που συνεπάγονται λοιπόν κάποιοι ρόλοι εκτός του κοινωνικού ωραρίου, τους ιεραρχεί. Η ιεράρχηση αυτή δημιουργεί το κίνητρο για ν΄ αναληφθούν από όλους τους πολίτες αντίστοιχοι ρόλοι, αλλιώς κανένας δεν θα επιθυμούσε ρόλους που είναι ιδιαίτερα κοπιώδεις και επικίνδυνοι. Τι μένει για να διατηρηθεί η θεμελιώδης ελευθερία και ισότητα σε όλα τα μέλη της κοινωνίας; Μένει η συχνή εναλλαγή όλων σε κάθε ρόλο. Αυτό επιτυγχάνεται, όπως αναφέρθηκε, με κλήρωση και περιορισμένη θητεία σε κάθε αξίωμα. Υπάρχουν όμως ρόλοι που είναι ιδιαίτερα απαιτητικοί, ιδίως σήμερα με την προηγμένη τεχνολογία. Απαιτούν βαθιές γνώσεις, μεγάλη πείρα και εξειδίκευση. Τέτοιοι είναι κυρίως οι ρόλοι της εκτελεστικής εξουσίας (κυβέρνησης). Η εκτέλεση τέτοιων ρόλων οφείλει να είναι κάτω από τον έλεγχο του συνολικού δήμου. Γι΄ αυτή την κρίση δεν απαιτείται εξειδίκευση. Μπορώ να κρίνω αν ένας γιατρός, δικηγόρος, μηχανικός έκανε καλά τη δουλειά που του ανέθεσα, χωρίς να γνωρίζω τις επιστήμες τους. Αυτό που εγώ γνωρίζω (και κανένας άλλος δεν το ξέρει) είναι οι ανάγκες μου και κρίνω αν αυτές ικανοποιούνται. Η ιεράρχηση ρόλων (ανισότητα) είναι τελικά αναγκαία και συμβατή με τη δημοκρατία συμβάλλοντας με αποτελεσματικότητα στην ισόρροπη διατήρηση ελεγχόμενης ελευθερίας και ισότητας.

 

 

Τρίτη Άποψη Ο διάβολος και το άγαλμα

Δημ. Α. Σιδερής*, Dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2018

Πρόσφατα είδα στα Μέσα Ενημέρωσης ότι κάπου στήθηκε ένα άγαλμα που μοιάζει με τον διάβολο. Δε διάβασα λεπτομέρειες, καθώς το θέμα δε με ενδιέφερε. Άκουσα, ωστόσο, ότι πολλοί σκανδαλίσθηκαν, ιδιαίτερα κληρικοί, αλλά και πλήθος πιστών. Έγιναν αγιασμοί και πολλές διαμαρτυρίες. Αυτή η αντίδραση μου φάνηκε πιο ενδιαφέρουσα και μ’ αυτήν ασχολούμαι σήμερα. Ως ποιο βαθμό μπορεί ένας καλλιτέχνης να κάνει ό,τι θέλει και ως ποιο βαθμό μπορεί το κοινό να διαμαρτύρεται φθάνοντας ακόμη και σε βίαιες πράξεις;

Δεν έχω δει το έργο και δεν έχω προσωπική άποψη για την καλλιτεχνική αξία του, αν μου αρέσει ή όχι. Οι πράξεις του κοινού όμως, αν φθάνουν μάλιστα στην καταστροφή έργων, είναι σοβαρό θέμα. Προβάλλει ξανά και ξανά το ερώτημα: ως ποιο βαθμό μπορεί το έργο τέχνης να εκφράζει ό,τι γουστάρει ο καλλιτέχνης; Πριν από λίγα χρόνια, έγινε άγρια δολοφονία, στο Παρίσι, του προσωπικού ενός περιοδικού που είχε δημοσιεύσει σκίτσο του Μωάμεθ. Παλιότερα, εδώ, ο υπουργός Πολιτισμού είχε απομακρύνει από μια έκθεση ζωγραφικής έναν πίνακα που παρίστανε τον Σταυρό με ένα πέος που εκσπερματώνει. Και πιο παλιά, η κυβέρνηση σταμάτησε στο Ηρώδειο τις παραστάσεις των Ορνίθων του Αριστοφάνη (σκηνοθεσία Κουν, μουσική Χατζηδάκη), διότι θεωρήθηκε ότι τα κοστούμια των ηθοποιών και η μουσική παρέπεμπαν στη σύγχρονη θεία λειτουργία. Το φαινόμενο δεν είναι νέο. Οι αρχαίοι Αθηναίοι απαγόρευσαν να παίζεται το έργο του Φρύνιχου «Μιλήτου άλωσις», διότι τους θύμιζε τις τύψεις τους που δεν είχαν στείλει τη βοήθεια που τους είχαν ζητήσει οι Μιλήσιοι. Πότε επιτρέπεται λοιπόν η λογοκρισία και κάτω από ποιους όρους σε έργα τέχνης, εικαστικά, μουσικά, θεατρικά, λογοτεχνικά κ.λπ.;

Η σκέψη τελείται μέσα στο άβατο του νοητού Εγώ. Οι πράξεις όμως είναι αισθητές, ιδιότητες του αισθητού Εγώ και, ορθά ελέγχονται από την πολιτεία, ώστε να μη θίγουν την ελευθερία των άλλων. Η έκφραση είναι από μια πλευρά πράξη, καθώς γίνεται αισθητή, δεν έχει όμως καμιά συνέπεια πάνω στους άλλους, άλλη από την επικοινωνία μαζί τους, λογική, συναισθηματική, βουλητική. Η έκφραση είναι λοιπόν ιδιότητα του κοινωνικού Εγώ, μέσο επικοινωνίας. Κανονικά οφείλει να γίνεται ακώλυτα. Μπορεί, όμως, η έκφραση να είναι παρακίνηση των άλλων σε πράξη. Σ’ αυτή την περίπτωση υπάγονται π.χ. η συκοφαντία και η εξύβριση. Συκοφαντία (δυσφήμιση) υπάρχει, όταν κάποιος, γνωρίζοντας ή υπαίτια αγνοώντας, υποστηρίζει ή διαδίδει αναληθείς ειδήσεις που εκθέτουν σε κίνδυνο την πίστη, το επάγγελμα ή το μέλλον άλλου. Εξύβριση υπάρχει όταν, και χωρίς διάδοση ψευδών ειδήσεων, προσβάλλει κάποιος την τιμή άλλου με λόγο ή με έργο ή με οποιονδήποτε άλλον τρόπο. Η παρακίνηση σε βία ή σε άλλες παράνομες πράξεις επίσης αποτελεί λόγο για τον οποίον η έκφραση μπορεί να είναι επιζήμια στην κοινωνία και να προκαλέσει βίαιες κοινωνικές αντιδράσεις.

Βίαιες κοινωνικές αντιδράσεις αναμένεται να προκληθούν ιδιαίτερα όταν εξυβρίζονται σύμβολα κοινωνικά, και μάλιστα όταν αυτά δεν μπορούν να αμυνθούν κατάλληλα. Παραδείγματα είναι η εξύβριση θρησκευτικών ηγετών, του ανώτατου άρχοντα κλπ. Προφανώς, το αν πραγματικά θίγονται τέτοια πρόσωπα από ένα έργο τέχνης είναι συζητήσιμο. Ποιος είναι κατάλληλος να το κρίνει; Ένα υπεύθυνο πρόσωπο, όπως ο υπουργός, ο δήμαρχος, ο εισαγγελέας ή ο συλλογικός νους; Το θέμα είναι εξαιρετικά πολύπλοκο. Θεωρώ, μάλλον αυθαίρετα, ότι οι ειδήμονες, βασικά νομικοί, όχι πολιτικά πρόσωπα, έχουν την ικανότητα περισσότερο από κάθε άλλον για να αναλύσουν και αποδείξουν κατά πόσο η συγκεκριμένη έκφραση αποτελεί ή όχι προσβολή άλλων, χρησιμοποιώντας ασφαλώς μάρτυρες, όπως κυρίως αντίστοιχους καλλιτέχνες, αλλά και τους ίδιους τους δημιουργούς του έργου και, ενδεχομένως, κάποια τεκμήρια. Ωστόσο, δεν είναι αυτοί που θα λάβουν την απόφαση. Πρόκειται για μια δικαστική απόφαση που κατεξοχήν σκοπεύει στην ικανοποίηση του κοινού αισθήματος και όχι στην τυπική τήρηση ορισμένων νόμων, που, από τη φύση τους, δεν μπορούν να έχουν επαρκή σαφήνεια. Ένα δικαστήριο ενόρκων, επομένως, με δικαστές κληρωμένους τυχαία από τον λαό, είναι το κατάλληλο να αποφασίσει. Ο δικαστής που προεδρεύει μεριμνά για τη νομικά άψογη διεξαγωγή της διαδικασίας, χωρίς κι αυτός να μετέχει στη λήψη απόφασης. Οι πολιτικοί εκτελούν την απόφαση. Φυσικά και οι σχετικοί νόμοι πρέπει να έχουν ψηφισθεί από βουλή που εκπροσωπεί τον δήμο, όχι τα κόμματα. Αλλιώς, η τήρηση του νόμου μπορεί να μην ικανοποιεί το κοινό αίσθημα. Θυμίζω το τραγικό δίλημμα της Αντιγόνης. Ο νόμος απαγόρευε να ταφεί ο αδελφός της, αλλά η ηθική επέβαλλε την ταφή του. Ο νόμος εκφράζει ρητά τη βούληση των αρχόντων. Η βούληση εκφράζει με αρκετή ασάφεια τη βούληση της κοινωνίας. Μόνον αν το νομοθετικό σώμα είναι η κοινωνία ή τυχαίο δείγμα της, με κληρωμένους βουλευτές, εξασφαλίζεται κατά το δυνατόν, ότι το δίκαιο συμπλέει με την ηθική.

Να επιστρέψω σε μερικά από τα παραδείγματα που ανέφερα. Ο πίνακας με τον Σταυρό και το πέος που εκσπερματώνει είναι, προφανώς, θα έλεγαν οι περισσότεροι, μια βέβηλη παράσταση. Καθαυτός ο οργασμός σε σχέση με το θείο δεν είναι βέβηλος. Καθαγιάζεται στην αυτοβιογραφική περιγραφή της Αγίας Θηρεσίας: «Είδα στα χέρια του αγγέλου, ένα μακρύ χρυσό δόρυ, και στην άκρη του μια μικρή φωτιά. Με αυτό με διαπέρασε επανειλημμένως ως τα σωθικά μου. Όταν το τράβηξε έξω, με άφησε να φλέγομαι με έναν μεγάλο έρωτα προς τον θεό». Ο Πλάτων ξεχώρισε σαφώς την Πάνδημο από την Ουράνια Αφροδίτη. Οργασμό με το θείο περιγράφει η Αγία Θηρεσία, οργασμό με το θείο έδειχνε και ο πίνακας στην έκθεση ζωγραφικής. Μόνο ο συλλογικός νους μπορεί να αποφασίσει το βέβηλο του πίνακα και την ιερότητα της έκστασης της Αγίας.

Στους Όρνιθες, ο Αριστοφάνης ακριβώς επιδίωκε να τσιγκλήσει τα ψευδοϊερά αισθήματα των συμπολιτών του και επομένως σωστά παρουσίασαν το έργο οι κορυφαίοι καλλιτέχνες δημιουργοί του με τον τρόπο που το έκαναν.

Να έλθω όμως και στο πρόσφατο συμβάν. Προσωπικά, δεν έχω καμιά σχέση με τον διάβολο και, φυσικά, δεν τον έχω δει ποτέ. Επομένως δεν έχω την παραμικρή ιδέα αν το άγαλμα, που το είδα σε φωτογραφία, του μοιάζει. Αν, ωστόσο, κάποιοι έχουν ιδιαίτερες σχέσεις με τον σατανά, τον έχουν δει, γνωρίζουν επομένως τη μορφή του και διαπιστώνουν πως το άγαλμα του μοιάζει, έχουν κάθε δίκιο, νομίζω, να διαμαρτύρονται. Μου φαίνεται αυτονόητο. Με την προϋπόθεση πως τον γνωρίζουν προσωπικά τον Σεϊτάν Πασά και έχουν σχέσεις μαζί του.

*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας

ΔΗΜΟΣ, ΛΑΟΣ, ΟΧΛΟΣ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Κοινή Γνώμη, 9 Ιανουαρίου 2018

Τρεις λέξεις συγχέονται, μοιάζουν σε πολλά, αλλά έχουν λεπτές σημαντικές διαφορές μεταξύ τους. Ο λαός είναι ένα άθροισμα ανθρώπων. Συχνά αντιδιαστέλλεται προς τους άρχοντες και τους ιερείς. Είναι η πιο ευρεία και με ασαφή όρια από τις τρεις λέξεις.

Ένα άθροισμα ζώων μπορεί να αποτελεί αγέλη, όπως μια αγέλη λύκων, ή κοινωνία, όπως κάποιων εντόμων, π.χ. μελισσών και μυρμηγκιών. Στην αγέλη τα ζώα καθένα συμπεριφέρεται όπως θέλει, αλλά συχνά μιμείται τα άλλα. Παρακολουθήστε ένα σμήνος πουλιών. Πετούν ψηλά όλα προς την ίδια κατεύθυνση. Κάποια στιγμή κάποιο αλλάζει πορεία και όλο μαζί το σμήνος το ακολουθεί. Στην αγέλη δεν υπάρχει διαφοροποίηση ρόλων, αλλά μπορεί να υπάρχει αρχηγός που τον ακολουθούν και τον μιμούνται τα υπόλοιπα ζώα.

Στην κοινωνία κάθε μέλος της συμπεριφέρεται όχι όπως θέλει, αλλά όπως απαιτεί η κοινωνία του, διαφορετικά, συμπληρωματικά με τα άλλα. Αν και είναι διαφορετικές οι συμπεριφορές καθενός, όλων μαζί στοχεύουν σε κοινό σκοπό, τη δημιουργία αποθηκών με διατηρήσιμα αγαθά, τρόφιμα, στέγη κλπ. Ο Πλάτων στην Πολιτεία του περιγράφει μια κοινωνία ακριβώς στα πρότυπα της κοινωνίας των εντόμων: με στεγανό διαχωρισμό των μελών της σε κάθε ρόλο και με ίση πρόσβαση (κοινοκτημοσύνη) τους στις αποθήκες. Μια μορφή φασιστικού κομμουνισμού!

Το ανθρώπινο ζώο είναι το μόνο προικισμένο να μπορεί να επιλέγει αν θα ζει ως αγέλη ή ως κοινωνία. Η αγελαία μάζωξη λαού ονομάζεται όχλος. Η κοινωνική μάζωξη λαού ονομάζεται δήμος.

Ο δήμος είναι πολιτικό σώμα που συγκροτείται με ορισμένους κανόνες. «Οι κανόνες καθορίζουν αυστηρά ποιος έχει το δικαίωμα να συγκαλέσει το λαό, ποια θέματα είναι να συζητήσει ο λαός και πώς θα πάρει τις αποφάσεις του. Τους κανόνες αυτούς τους έχει θεσπίσει από την αρχή ο ίδιος ο λαός σε μεγάλη γενική συνέλευση γι΄ αυτό ακριβώς το θέμα και με τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή και αποδοχή», γράφει ο Α.Γεωργίου Ξυφτίλης στο βιβλίο του «Ο βιασμός της θεάς». Τέτοιος δήμος υπήρξε μόνο στην αρχαία Ελλάδα, ενώ λεπτομέρειες για τον τρόπο λειτουργίας του έχομε από πολλούς, κυρίως Θουκυδίδη, Ξενοφώντα και προπάντων Αριστοτέλη: «Ἀπάντων γὰρ αὐτὸς αὐτὸν πεποίηκεν ὁ δῆμος κύριον καὶ πάντα διοικεῖται ψηφίσμασι καὶ δικαστηρίοις, ἐν οἷς ὀ δῆμος ἐστίν ὀ κρατῶν». Σήμερα με τα ασύλληπτα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας έχομε τη δυνατότητα να συγκροτείται ο δήμος και να αποφασίζει, ενώ κάθε άτομο μένει στο σπίτι του. Στην αρχαία Αθήνα τη γενική συνέλευση ως «εκκλησία του δήμου» τη συγκαλούσε μόνο η πρυτανεία της βουλής. Ανώτατος άρχοντας ήταν ο «επιστάτης των πρυτάνεων» που κρατούσε τα κλειδιά των ιερών κτηρίων, όπου φυλάσσονταν η σφραγίδα του κράτους, τα χρήματα και τα αρχεία της πόλης. Κληρωνόταν και άλλαζε κάθε μέρα. Η δημοκρατία είναι το πολίτευμα όπου κυριαρχεί ο δήμος, συγκροτημένο πολιτικό σώμα. Η δημοκρατία διαρκώς εξελίσσεται με την ποιότητα του εκλογικού σώματος να βρίσκεται σε άνοδο χωρίς σταματημό. Όχι μόνο η οπισθοδρόμηση, αλλά και η στασιμότητα είναι υπονόμευση της δημοκρατίας. Η αρχαία δημοκρατία εξελισσόταν βαθμιαία από την εποχή των μυθικών ηρώων βασιλέων (για παράδειγμα ο βασιλιάς του Άργους για να δεχθεί τις ικέτιδες έκανε δημοψήφισμα), με πολλές στη σειρά βελτιώσεις, π.χ. στην Αθήνα περνώντας από Κέκροπα, Ίωνα, Θησέα, Κόδρο ως τελικά τον Σόλωνα και τον Κλεισθένη. Μετά τον Περικλή, η Αθηναϊκή δημοκρατία έπαψε να εξελίσσεται και ποτέ δεν έφθασε στο σημείο να κάνει πολίτες της τις γυναίκες, τους δούλους και, σε μια ομοσπονδία, τους συμμάχους της. Κατέρρευσε.

Στον αντίποδα του συγκροτημένου πολιτικού σώματος του δήμου, βρίσκεται ο όχλος. Είναι μια μάζωξη λαού μη συγκροτημένου σε πολιτικό σώμα. Αντί επιχειρημάτων που διαμείβονται, έχει συνθήματα, όπως «σταύρωσον αυτόν!». Μια τέτοια μάζωξη λαού είναι αγελαία, απλώς μιμείται καθένας ό,τι κάνουν οι άλλοι, ιδιαίτερα ο αρχηγός. Δεν αποτελούν δήμο, ακόμη και όταν είναι μέγιστο πλήθος, όπως οι προεκλογικές «λαοθάλασσες» των αρχηγών κομμάτων. Να σημειώσουμε ότι η διαφορά αν ένας λαός είναι δήμος ή όχλος δεν είναι τόσο ποσοτική, πόσοι μετέχουν, όσο ποιοτική, πόσο κυρίαρχος είναι ο λαός να αποφασίζει για τον εαυτό του. Στον όχλο τα άτομα υπακούουν στον αρχηγό, ενώ στο δήμο πειθαρχούν στο νόμο άρχοντες και αρχόμενοι.

Η κυριότερη ατέλεια στην αρχαία δημοκρατία ήταν ότι δεν μετείχαν γυναίκες και δούλοι. Εξορισμού, δούλος είναι εκείνος, πρόσωπο ή λαός, που έχει εκχωρήσει σκέψη και βούληση στον κύριό του. Έναντι αυτού, μπορεί να ζει «καλά», με εξασφαλισμένη διατροφή, ένδυση, στέγη, ακόμη και υγεία. Μπορεί ακόμη να έχει και «παιδεία» με τη μορφή της πλύσης εγκεφάλου. Αυτή είναι δίκοπο μαχαίρι, διότι, αν ξεφύγει από τον έλεγχο της κρατούσας ολιγαρχίας, θα αρχίσει ο δούλος να σκέπτεται και να βούλεται, να πάψει να είναι δούλος. Σήμερα δεν υπάρχουν δούλοι. Δεν υπάρχουν όμως ούτε ελεύθεροι, αφού οι πολίτες δεν εκδηλώνουν τη βούλησή τους παρά μόνο μία στιγμή κάθε τέσσερα χρόνια περίπου, στις εκλογές αντιπροσώπων, υπογράφοντάς τους λευκή επιταγή. Αυτοί οι εκλεγμένοι εκπρόσωποι αποτελούν μέλη της κρατούσας ολιγαρχίας είτε λόγω καταγωγής (αριστοκρατία) είτε ως μέλη κάποιου κόμματος, που αυτό προαποφασίζει ποιοι θα αποτελούν την άρχουσα τάξη.

Στις σημερινές δημοκρατίες (έτσι τις ονομάζομε εμείς, αλλά οι ξένοι, σωστά, ρεπούμπλικες) η βουλή αποτελεί αντιπροσώπους του δήμου κι όταν ο λαός δεν συμφωνεί έχει μέσα να διαμαρτυρηθεί, όπως λαϊκές συγκεντρώσεις, πορείες, συλλαλητήρια, απεργιακές κινητοποιήσεις, δημοσκοπήσεις, αρχαιρεσίες σε συνδικαλιστικές και άλλες οργανώσεις κλπ. Όλα αυτά όμως, ιερά και απαραβίαστα, δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την άμεση βούληση, χωρίς εκπροσώπους, του δήμου να αποδοκιμάζει κυβέρνηση και βουλή και να κρίνει αν κάνουν καλά τη δουλειά τους.

Ο δήμος διαθέτει συλλογικό νου. Είναι πιο πιθανό ό,τι δεν σκέφτεται ο ένας να το σκεφθεί ο άλλος μέσα σε ένα πλήθος λαού που επικοινωνούν μεταξύ τους, παρά ό,τι δεν σκεφθεί ένας «εκλεκτός» να το σκεφθεί κάποτε άλλοτε ο ίδιος. Προπάντων, ο «εκλεκτός» είναι δέσμιος εκείνων που τον εξέλεξαν, δηλαδή το κόμμα του (ή την ευρεία οικογένειά του στην αριστοκρατία).

Πολλές φορές στην ολιγαρχία, διαφορετικές ομάδες πληθυσμού αντιμάχονται η μια την άλλη, με καταστροφικές συνέπειες για το σύνολο του λαού. Τα ζήσαμε με το παραπάνω. Κι αυτό για να σφετερισθεί καθεμιά για τον εαυτό της το δικαίωμα του λαού να αποφασίζει ο ίδιος για την τύχη του. Όσο όμως κι αν σφάζονται μεταξύ τους, παρασέρνοντας το λαό στη συμφορά, συμφωνούν όλοι σε ένα: να μην αφεθεί η τύχη του λαού στο δήμο.

 

 

 

 

Τρίτη άποψη. Ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη

Δημ. Α. Σιδερής*, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 5 Ιανουαρίου 2018

Διάβαζα ένα βιβλίο του Luc Ferry με τίτλο: «Η ωραιότερη ιστορία της φιλοσοφίας» που με έβαλε σε σκέψεις. Liberté, égalité, fraternité ήταν το τρίπτυχο έμβλημα της αστικής Γαλλικής Επανάστασης. Προδόθηκε τραγικά. Το αστικό στοιχείο, η ελευθερία των πολιτών, μεθερμηνεύθηκε έντεχνα σε ελευθερία της αγοράς, με κυριαρχία των πλουσίων, για να οδηγήσει τελικά στη λαίλαπα της σύγχρονης νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Συχνά λειτούργησε σε απόλυτη αρμονία με τον εθνικισμό. Τα σύγχρονα κράτη-έθνη γεννήθηκαν, είναι γνωστό, σα συνέπεια της Γαλλικής Επανάστασης. Η ελεύθερη αγορά λειτούργησε σε βάρος της ισότητας. Το επαναστατικό στοιχείο, η ισότητα, μεθερμηνεύθηκε σε επανάσταση. Και οδήγησε στην τελικά αποτυχημένη, σταλινική Σοβιετία. Κι η αδελφοσύνη; Παραμελήθηκε τελείως. Δεν ήταν εξάλλου πολύ σαφές τι ακριβώς σημαίνει. Όποτε η σύγκρουση μεταξύ εθνικισμού και επανάστασης ερχόταν σε κάποιο συμβιβασμό, αυτό γινόταν σε βάρος της αδελφοσύνης. Η σύμπλευση εθνικισμού και σοσιαλισμού, όπως στον ναζισμό, δημιούργησε το φρικτότερο τέρας που έχει εμφανισθεί ποτέ, και εξακολουθεί να πλανάται χωρίς να περιορίζεται στο ολοκαύτωμα των Εβραίων. Η αδελφοσύνη αντικαταστάθηκε από το μίσος.

Η αδελφοσύνη καλείται να ισορροπήσει τους άλλους δύο στόχους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση την ονόμασε «αλληλεγγύη». Οι Τρεις Σωματοφύλακες διατύπωσαν με σαφήνεια τον ορισμό της: «Όλοι για έναν και ένας για όλους!» Η σύγχρονη κυρίαρχη Γερμανία έδωσε τη δική της ερμηνεία: «Δίνεις και παίρνεις». Μα αν μπορούσα να δίνω, δε θα χρειαζόμουν την αλληλεγγύη!

Τι εννοούμε, όμως, με την αδελφοσύνη; Είναι μια επέκταση της φυσικής, βιολογικής, χειλεο-θηλικής και πεο-κολπικής σχέσης, της αγάπης προς τον άλλο και προς τη νέα γενιά. Από τη Γαλλική Επανάσταση ως τις μέρες μας, υπήρξαν ουσιαστικά δύο μεγάλες παρατάξεις: Οι συγκρουσιακές εθνικιστικές («δεξιές») ήταν η μια. Επιδίωκαν την κυριαρχία πάνω στους άλλους και την επιβολή «τάξης», για να μη διακυβεύεται η κυριαρχία. Η καταπίεση αυτοκατάργησε το σκοπό, την ελευθερία. Οι εξίσου συγκρουσιακές επαναστατικές παρατάξεις («αριστερές») ήταν η άλλη. Επιδίωκαν την ισότητα, με οποιοδήποτε κόστος, καταστρέφοντας ο,τιδήποτε δημιουργικό είχαν επιτύχει οι εθνικισμοί, αντί να το μοιράζουν ισότιμα. Δεν απέμεναν και πολλά για να μοιρασθούν. Η αδελφοσύνη είναι το μόνο στοιχείο του τρίπτυχου χωρίς συγκρουσιακό χαρακτήρα. Μόνο νέο πολιτικό κίνημα που έχει δημιουργηθεί τις τελευταίες δεκαετίες είναι το οικολογικό, χωρίς να ξέρουν καλά καλά οι οικολόγοι τι ακριβώς σημαίνει.

Οικολογία σημαίνει γενικότερα μέριμνα για τις επόμενες γενιές. Η Γαλλική Επανάσταση εξελίχθηκε ως τις μέρες μας, έχοντας περάσει από δύο παγκόσμιους πολέμους, σε μια πρωτοφανή ευημερία. Το προσδόκιμο επιβίωσης παρατάθηκε πέρα από όσο ονειρεύονταν όσοι εύχονταν «χρόνια πολλά», σε βάρος της ποιότητας ζωής, που στις παραπανίσιες ηλικίες αθροίζει πλήθος νοσημάτων που δε σκοτώνουν, αλλά βασανίζουν και κοστίζουν. Η παράταση της ζωής στηρίζεται όχι μόνο στην ιατρική, αλλά και στη γενική τεχνολογία. Ο πλούτος μεταφέρεται από τους φτωχούς, που πληθαίνουν και γίνονται φτωχότεροι, στους πλουσίους, που λιγοστεύουν και γίνονται πλουσιότεροι. Παρά ταύτα, οι παγκόσμιοι λιμοί είναι πια εξαιρετικά σπάνιοι. Οι φόβοι ότι η γη δε θα μπορεί να θρέψει τον αυξανόμενο υπερπληθυσμό της εξανεμίζονται με την τεχνολογική πρόοδο. Κι αν καταπολεμηθεί η ανισότητα, σχεδόν εξαφανίζονται. Κι όμως ο κίνδυνος καραδοκεί. Η ξέφρενη ανάπτυξη καταστρέφει τον πλανήτη. Απορρίμματα δημιουργούνται ταχύτερα από όσο αποσύρονται ή ανακυκλώνονται, η γη δηλητηριάζεται και υπερθερμαίνεται. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα πληθαίνουν. Η απειλή του υπερπληθυσμού γιγαντώνεται για να πληρώσουν οι ερχόμενες γενιές. Η αναγκαία ανάπτυξη χρειάζεται εργασία, που προσφέρεται με εξευτελιστικούς μισθούς, και κεφάλαιο, που βρίσκεται εύκολα με δάνεια. Από ποιους; Μα, όπως όλα τα δάνεια, από τις ερχόμενες γενιές.

Φορτώνοντας τις ερχόμενες γενιές με όλα αυτά τα βάρη, πού είναι η «αδελφοσύνη» της Γαλλικής Επανάστασης; Πώς θα επιτευχθεί; Προφανώς χρειάζεται ξανά μια επανάσταση. Όχι αναγκαστικά αιματηρή, που στην παγκοσμιωμένη γη θα σημάνει το τέλος της ζωής πάνω στον πλανήτη. Σκοπός της θα είναι η ανάσταση της δημοκρατίας που γεννήθηκε στην Ελλάδα, άκμασε, παράκμασε και πέθανε με κομβικό σημείο στη Χαιρώνεια το 338 π.Χ. Με τη δημοκρατία θα αποδοθούν οι ευθύνες, οι εξουσίες δηλαδή, σε όλους τους λαούς εξίσου, όπως με κλήρωση, πλούσιους και φτωχούς, μορφωμένους και αμόρφωτους, ανεξάρτητα από φύλο, καταγωγή, θρησκεία, φυλή. Αυτοί θα αποφασίσουν σε ποια εξειδικευμένα άτομα θα αναθέτουν το αναγκαίο έργο, αυτοί θα το εγκρίνουν, αυτοί θα ελέγχουν τα άτομα αυτά, αν επιτέλεσαν το έργο τους χωρίς ιδιωτικό όφελος. Δε μιλώ για έναν ΟΗΕ που είναι Ένωση Εθνών. Μιλώ για μια Παγκόσμια Δημοκρατία που θα εφαρμόζει τις αρχές που ανέπτυξαν πριν από 2,5 χιλιετίες εκείνοι που, χάρη σ’ αυτήν, δημιούργησαν τον υψηλότερο πολιτισμό που έχει εμφανισθεί ποτέ.

Δεν μπορούμε να περιμένουμε. Εδώ, στον τόπο μας, εμείς πρέπει να επιδιώξουμε την εγκαθίδρυση μιας τέτοιας δημοκρατίας. Κανένα από τα κόμματα που μας διοικούν εδώ και πολλά χρόνια δε μας ικανοποιεί. Δε φταίνε οι πολιτικοί. Έχουμε πολλούς, όχι ανίκανους. Δε φταίει ο λαός που τους ψηφίζει. Μέσα στο λάθος σύστημά μας όποιον και αν ψηφίσει, αυτός λάθος θα κυβερνήσει. Φταίει το σύστημα που μας έχει επιβληθεί, η ρεπούμπλικα που μας ήλθε από τη Δύση από τότε που γίναμε κράτος και που δεν είναι παρά μια ολιγαρχία, κατά τους ορισμούς του Αριστοτέλη, παραλλαγή της ρωμαϊκής res publica. Στη ρεπούμπλικά μας, για να αναλάβει κάποιος την εξουσία πρέπει να ψηφισθεί και, για να ψηφισθεί, πρέπει να πληρώσει ανταλλάγματα. Σαν τη γερμανική αλληλεγγύη. Πελατειακή σχέση. Τα ανταλλάγματα δεν είναι προς τον λαό, αλλά προς τους ψηφοφόρους του νικητή. Με το σύστημά μας ηγέτες μας θα εκλέγονται οι Καραμανλής, Παπανδρέου, Σαμαράς, Τσίπρας ή και Τραμπ, Μέρκελ, Πούτιν, Ερντογάν κ.λπ. Κατά πολύ αραιά διαστήματα εμφανίστηκε ένας χαρισματικός ηγέτης που, υπό τους όρους που αναφέραμε, μας οδήγησε προς τα εμπρός. Ωστόσο, ουδείς είναι παντού και πάντοτε αδιάφθορος. Ουδείς! Οι πολιτικοί διαχειριστές πρέπει να επιλεγούν, αλλά κάποιος πρέπει να τους διαλέξει. Και να τους ελέγχει διαρκώς. Και αυτούς και τις πράξεις τους. Η πολιτική ωριμότητα του λαού δεν αποκτάται παρά μόνον ασκώντας εξουσία, όπως δε μαθαίνομε να κολυμπάμε παρά μόνο κολυμπώντας. Ολόκληρος ο πολιτικός βίος μας πρέπει να διέπεται από αυτή την αρχή. Κι ο λαός πρέπει να έχει την εξουσία να μετέχει ισότιμα, με κλήρωση, στις δύο από τις τρεις εξουσίες: στη βουλή, μαζί με τοπική αυτοδιοίκηση και συνδικαλισμό, και στη δικαιοσύνη (ένορκοι). Η τρίτη εξουσία, η κυβέρνηση, οφείλει να ανατεθεί στους κατάλληλους πολιτικούς, εκλεγμένους και ελεγχόμενους από τον λαό.

*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΛΕΙΟΨΗΦΙΑΣ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Κοινή Γνώμη, 5 Ιανουαρίου 2018

Από τα τρία βασικά, πολιτεύματα, μοναρχία, ολιγαρχία, δημοκρατία (Αριστοτέλης) τα δύο τελευταία στηρίζονται στην αρχή της πλειοψηφίας. Οι αποφάσεις της πλειοψηφίας (=50%+1) δηλαδή, αποτελούν υποχρεωτικά τη βούληση του συνόλου. Στη μοναρχία (βασιλεία, τυραννία, δικτατορία, αυτοκρατορία κλπ) ένας αποφασίζει. Η πλειοψηφία λαμβάνεται με ψηφοφορία μεταξύ του συνόλου των πολιτών στη δημοκρατία, αλλά μεταξύ μιας προεπιλεγμένης μειοψηφίας στην ολιγαρχία, όπως είναι πολλά σύγχρονα πολιτεύματα, οι ρεπούμπλικες (στην Ελλάδα αποδίδονται απατηλά ως δημοκρατίες). Επανειλημμένα έχω υποστηρίξει ότι η δημοκρατία είναι προτιμότερη από την ολιγαρχία. Σήμερα εξετάζω όχι το ίδιο το πολίτευμα, αλλά τη διαδικασία της πλειοψηφίας.

Ηθικό πρόβλημα σε δημοκρατία και ολιγαρχίες δεν είναι το υπαρξιακό, αλλά το διαδικαστικό της ψηφοφορίας και πλειοψηφίας. Τι θα γίνει π.χ. αν το 50%+1 (πλειοψηφία) αποφασίσει να θανατωθούν το 50%-1 (μειοψηφία); Η διάσταση μεταξύ μενσεβίκων (=μειοψηφία) και μπολσεβίκων (=πλειοψηφία) θυμίζει το δίλημμα που έθεσα.

Ως ποιο ποσοστό η πλειοψηφία μπορεί να στερεί δικαιώματα από τη μειοψηφία; Με σχετικό νόμο, ένα κόμμα που πήρε ψήφους λιγότερους από 3% δεν βγάζει βουλευτή. Κατάργηση ισηγορίας. Στην ακραία περίπτωση τι γίνεται όταν η απόλυτη πλειοψηφία, (100%-1), αποφασίσει να καταδικάσει τον μοναδικό Ένα που διαφωνεί;

Τα δικαιώματα της μειοψηφίας είναι Το πρόβλημα, τόσο της ολιγαρχίας, όσο και της (ανύπαρκτης σήμερα) δημοκρατίας. Το προβάλλει θαυμάσια ο Α.Χατζής (ΠΟΛΙΤΙΚΗ  17.12.2017). Ωστόσο, αποτελεί πρόβλημα της ψηφοφορίας μάλλον παρά της δημοκρατίας. Στο παράδειγμα που φέρνει, όπου μια μεγάλη παρέα αποφασίζει με πλειοψηφία πού να πάει να διασκεδάσει, πράγμα λογικό, θα ήταν με την υπάρχουσα ολιγαρχία σα να είχε εκχωρήσει η παρέα το δικαίωμα της απόφασης σε τρεις από τη συντροφιά κι όλοι κάνουν ότι αποφασίζουν οι δύο από τους τρεις. Το πρόβλημα έχει αντιμετωπισθεί διεθνώς με τη θέσπιση των «ανθρώπινων (μειοψηφικών) δικαιωμάτων». Το δικό μας Σύνταγμα τα έχει υιοθετήσει σωστά. Τηρούνται πάντοτε; Στις αρχαίες Αθήνες υπήρξε η τελειότερη δημοκρατία που έχει λειτουργήσει ποτέ. Όχι, δεν ήταν τέλεια, αφού πολίτες δεν ήταν οι γυναίκες, οι δούλοι και οι μέτοικοι, αλλά εξελισσόταν βαθμιαία από τα προϊστορικά μυθολογικά χρόνια, χωρίς να προλάβει να ολοκληρωθεί. Κύριο χαρακτηριστικό ήταν ότι οι άρχοντες κληρώνονταν, εκτός από την εκτελεστική εξουσία, τους «στρατηγούς», που εκλέγονταν. Στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, ο Αθηναϊκός στόλος κατατρόπωσε το Σπαρτιατικό. Επέστρεψαν τροπαιοφόροι στην Αθήνα, όπου τους περίμενε δυσάρεστη έκπληξη. Αντί να τους τιμήσουν, οι δημαγωγοί αντίπαλοί τους τούς έκαναν δίωξη, διότι, λόγω τρικυμίας, δεν είχαν περιμαζέψει τους νεκρούς τους. Ο σεβασμός των νεκρών ήταν ιερή υποχρέωση όλων των Ελλήνων. Στη δίκη που έγινε, οι δημαγωγοί ζήτησαν θάνατο όχι μόνο για τους κατηγορουμένους, αλλά και για όσους δικαστές μειοψηφούσαν! Ένας από τους τελευταίους έτυχε να είναι ο Σωκράτης. Στη σύγχρονη εποχή βλέπομε ενίοτε να προπηλακίζονται ή και να δέχονται επιθέσεις από οχλοκρατικά ή και κρατικά ακόμη όργανα δικηγόροι ή άλλοι συμπαθούντες ακραίων προσώπων. Αν πληγούν, «καλά να πάθουν· τι ήθελαν να υποστηρίζουν καθάρματα;»

Τα όρια της ελευθερίας των ατόμων είναι αρκετά σαφή. Η ελευθερία καθενός περιορίζεται μόνον εφόσον περιορίζει την ελευθερία άλλου(ων). Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτός χάνει το δικαίωμα να υπερασπιστεί τα δικαιώματά του, π.χ. την απόδειξη ότι δεν στέρησε κανενός την ελευθερία, με μέσα που έχουν εγκριθεί από το σύνολο, τόσο στη δημοκρατία όσο και στην ολιγαρχία. Αν η εκτελεστική εξουσία παραβιάζει τέτοια δικαιώματα, οφείλει να αγρυπνά μια ανεξάρτητη δικαιοσύνη.

Και τι γίνεται όταν η μειοψηφία είναι μια ομάδα, όχι μεμονωμένα πρόσωπα; Για παράδειγμα, μια αριστοκρατική, θρησκευτική, γλωσσική, κομματική γενικά, μειονότητα. Όσοι ανήκουν στη μειοψηφική ομάδα έχουν ήδη στερηθεί μέρος της ελευθερίας τους, επειδή ΑΝΗΚΟΥΝ. Αν δεν ενεργήσουν όπως επιβάλλει η ομάδα τους, αποβάλλονται από αυτήν με όλες τις συνέπειες, όπως λιγότερη ή περισσότερη αποδοκιμασία από τους πρώην ομοδόξους και φίλους. Ωστόσο, τέτοια ομαδοποίηση δεν είναι νοητή σε μια δημοκρατία, διότι τα μέλη της ομάδας έχουν πάψει να ενεργούν ελεύθερα. Έτσι, η ύπαρξη κομμάτων στη βουλή είναι απαράδεκτη. Ακούμε συχνά βουλευτές να ισχυρίζονται «Εγώ διαφωνούσα, αλλά ψήφισα όπως έλεγε το κόμμα μου». Η ύπαρξη, ωστόσο, κομμάτων είναι απαραίτητη στις ολιγαρχικές διαδικασίες, όπως παραμένουν σε όλες τις εξουσίες (ολιγαρχία) ή μόνο στην εκτελεστική (δημοκρατία). Στη δημοκρατία κάθε κόμμα υποστηρίζει το(υς) δικό(ούς) του εκλεκτό(ούς) για εκλογή της εκτελεστικής εξουσίας και υποστηρίζει ή καταδικάζει τις κυβερνητικές προτάσεις στη βουλή, αλλά δεν μετέχει στην ψηφοφορία. Βουλευτές, μέλη των κομμάτων, δεν αποφασίζουν με ελεύθερη βούληση. Επιτρέπεται ή επιβάλλεται σε μια δημοκρατία (με κληρωτούς βουλευτές και δικαιοσύνη) η ομαδοποίηση των πολιτών, έτσι ώστε τα μέλη της ομάδας να μην είναι όχλος (οπαδοί) της ομάδας, αλλά δήμος. Τέτοιες ομάδες μπορεί να είναι η τοπική αυτοδιοίκηση, τα συνδικαλιστικά σώματα, κόμματα με εγκεκριμένο καταστατικό από την ανεξάρτητη δικαιοσύνη κλπ. Σε τέτοιες ομάδες, το σύνολο (βουλή ή και εκκλησία του δήμου/δημοψήφισμα) έχει αποφασίσει τους κανόνες που καθορίζουν αυστηρά ποιος έχει το δικαίωμα να συγκαλέσει τα μέλη τους, ποια θέματα είναι να συζητήσει ο λαός και πώς θα πάρει τις αποφάσεις του.

Με βάση τα όσα έχω παρουσιάσει εδώ, η δημοκρατία είναι επιθυμητή (ηθική), αλλά δύσκολο, όχι αδύνατο, να πραγματοποιηθεί διότι πρέπει να ξεπεράσει δυσεπίλυτα προβλήματα. Εγγενή, διαδικαστικά, εξωτερικά. Κύριο εγγενές πρόβλημα είναι η διαχείριση των μειοψηφιών που αναπτύχθηκε εδώ. Εγγενές πρόβλημα είναι επίσης ο τρόπος της εγκατάστασής της, καθώς η κρατούσα ισχυρή ολιγαρχία, για να μη χάσει την εξουσία, αντιδρά με κάθε μέσο, περιλαμβάνοντας τη βία. Αρχαίες συγκρούσεις οφείλονταν κυρίως στην αντίθεση ολιγαρχικών-δημοκρατικών. Κύριο διαδικαστικό πρόβλημα είναι η δυσκολία στη λήψη αποφάσεων. Όταν οι βουλευτές δεν είναι ομαδοποιημένοι και μάλιστα όταν η πλειοψηφική ομάδα δεν ταυτίζεται με την κυβέρνηση, η επίτευξη του 50%+1 δυσχεραίνεται στη βουλή. Υπάρχουν λύσεις όπως π.χ. δεύτερη κρίση μετά από συνεννοήσεις ή μεταξύ των επικρατουσών δύο απόψεων κλπ. Τα δύο αυτά προβλήματα είναι κοινά τόσο στη δημοκρατία όσο και στην ολιγαρχία, ιδίως αν η τελευταία ορίζεται με το εκλογικό σύστημα της απλής αναλογικής. Το τρίτο πρόβλημα είναι ο εξωτερικός κίνδυνος. Η δημοκρατία έχει πολλές πιθανότητες να οδηγήσει σε επιτυχή έκβαση των επιδιώξεών της, αφού τις έχουν αποφασίσει οι ίδιοι οι πολίτες της, που θα ωφεληθούν ή θα βλαφθούν από τις συνέπειες. Αυτό εγείρει το φθόνο και το φόβο στα ολιγαρχικά και μοναρχικά καθεστώτα, όχι μήπως τους επιτεθεί το δημοκρατικό κράτος, αλλά μήπως οι δικοί τους πολίτες επιδιώξουν δημοκρατία στον τόπο τους.