ΤΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com Ηπειρωτικός Αγών, 30 Ιανουαρίου 2021

Θέμε-δε-θέμε, ζούμε ενεργώντας μέσα σε πλαίσια, περιορισμούς. Οι περιορισμοί είναι νόμοι. Μπορεί να είναι φυσικοί και γι΄ αυτούς δεν μπορούμε να κάνουμε πολλά πράγματα παρά μόνο να προσαρμοσθούμε ή, το πολύ, να τους αντισταθμίσουμε ως ένα βαθμό. Δεν μπορούμε να τους αλλάξουμε. Είναι όμως και κοινωνικοί, στη διαμόρφωση των οποίων συμβάλλομε. Αυτοί είναι δύο ειδών, επίσημοι, το δίκαιο που μας το επιβάλλουν κάποιοι άρχοντες, η εξουσία, και ανεπίσημοι, η ηθική, που διαμορφώνεται αυτόματα, χωρίς κανένας να την υπαγορεύει. Κάθομαι στο καφενείο, στην πλατεία του χωριού και παίζω τάβλι, όταν εμφανίζεται κάποιος, που η κατσίκα του μπήκε χθες στο χωράφι μου. Μου ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι που τον είδα, του μίλησα άγρια και τον μούτζωσα. Κάποιοι με επιδοκίμασαν που τον επέπληξα γιατί άφησε αφύλακτη την κατσίκα του να φάει τα σπαρτά μου· άλλοι, με αποδοκίμασαν, διότι η αντίδρασή μου ήταν ανάρμοστη, υπερβολικά προσβλητική. Σε σημαντικό βαθμό απρόβλεπτη η συμπεριφορά τους. Η στάση του κοινού διαμορφώνει τα έθιμα, το “φυσικό” δίκαιο, που κάποτε είναι αυστηρότερο από το επίσημο. Μπορεί να με αποδοκιμάζει που δεν σκότωσα κάποιον ο οποίος είχε ατιμάσει την αδελφή μου και να με προτρέπει, έμμεσα πάντοτε, να το κάνω! Το δίκαιο όμως αποφασίζεται από τους άρχοντες και συνοδεύεται από συγκεκριμένες προδιαγραμμένες, γραπτά συνήθως, ποινές.

Ποιοι είναι οι άρχοντες όμως; Η απάντηση στο ερώτημα χαρακτηρίζει το πολίτευμα. Μπορεί (Αριστοτέλης) να είναι ένας (μοναρχία), λίγοι (ολιγαρχία) ή όλοι (δημοκρατία). Και τα τρία θεμελιώδη πολιτεύματα έχουν καλή και κακή όψη. Η καλή όψη τους σημαίνει πως οι άρχοντες νοιάζονται πρώτιστα για τους αρχομένους, η κακή πως νοιάζονται κυρίως για τον εαυτό τους. Ο Αριστοτέλης αποφεύγει να καταλήγει σε απόλυτα συμπεράσματα. για το ποιο πολίτευμα είναι το καλύτερο. Θεωρεί άριστο τη μοναρχία με βασιλιά που έχει θεϊκές ιδιότητες. “Ὣσπερ γὰρ θεὸν ἐν ἀνθρώποις εἰκὸς εἶναι τὸν τοιοῦτον” κι επειδή αυτό είναι αδύνατο, διαγράφεται το πολίτευμα. Θεωρεί χείριστο την κακή όψη της μοναρχίας, διότι, με την εξουσία του μονάρχη, μπορεί να γίνει μεγάλο κακό στους πολίτες. Η δημοκρατία ξεχωρίζει από την ολιγαρχία, ως προς τον τρόπο που επιλέγονται οι άρχοντες. Στην ολιγαρχία μπορεί να είναι κληρονομικοί ή να εκλέγονται από το λαό, με προεπιλογή, π.χ. τον πλούτο τους ή τη βούληση των κομμάτων. Στη δημοκρατία, για να μετέχουν όλοι εξίσου, μια κι αυτό είναι αδύνατο, ο τρόπος είναι να επιλέγονται οι άρχοντες εκ περιτροπής με κλήρωση μεταξύ όλου του λαού. “Λέγω  δ΄  οἷον  δοκεῖ  δημοκρατικὸν  μὲν  εἶναι  τὸ  κληρωτὰς  εἶναι  τὰς  ἀρχὰς, τὸ  δ΄  αἱρετὰς  ὀλιγαρχικὸν“. Φτάνει μάλιστα να θεωρήσει επικίνδυνη την εκλογή των αρχόντων μεταξύ προεπιλεγμένων: “Ἒχει δὲ καὶ περὶ τὴν αἳρεσιν τῶν ἀρχόντων τὸ ἐξ αἱρετῶν αἱρετούς ἐπικίνδυνον“.

Στην πράξη, τα πολιτεύματα είναι μικτά. Για παράδειγμα, στην αρχαία Αθήνα η βουλευτική και δικαστική εξουσία κληρώνονταν, αλλά η εκτελεστική (“στρατηγοί”) και λίγες υποδεέστερες, εκλέγονταν. Και σήμερα, ακόμη και στις μοναρχίες, τα συντάγματα επιβάλλουν σοβαρούς περιορισμούς στις δικαιοδοσίες του ανώτατου άρχοντα. Τα εντελώς απολυταρχικά καθεστώτα, όπως οι δικτατορίες του 20ού αιώνα στην Ευρώπη, έχουν καταργηθεί. Τελικά, ποιο είναι το καλύτερο πολίτευμα;

Η απάντηση εξαρτάται από το τι εννοούμε “καλύτερο”. Και αυτό, από ποια σκοπιά το βλέπομε. Για παράδειγμα, σε έκτακτες ανάγκες, π.χ. σε πόλεμο, είναι ανάγκη να λαμβάνονται επείγουσες αποφάσεις, διότι η καθυστέρηση στη λήψη απόφασης ισοδυναμεί με κακή απόφαση. Και τότε ένα αυταρχικό πολίτευμα, κοντά στην απόλυτη μοναρχία, είναι το καλύτερο. Τα περισσότερα σύγχρονα πολιτεύματα, συμπεριλαμβάνοντας το δικό μας, προβλέπουν συγκεκριμένες ελευθερίες των πολιτών (π.χ. να συνέρχονται, να απεργούν κλπ), οι οποίες όμως μπορούν σε έκτακτες καταστάσεις να αίρονται. Ακόμα και σε εκείνα με κληρονομικές μοναρχίες, η εξουσία βρίσκεται στα χέρια εκλεγμένων εκπροσώπων του λαού. Το “επικίνδυνο” που επισημαίνει ο Αριστοτέλης στηρίζεται στο ότι οι εκλεγμένοι εκπρόσωποι είναι οι μόνοι θεσμικά μη ελεύθεροι πολίτες, αφού είναι υποχρεωμένοι, με ποινή (π.χ. διαγραφή), να εκτελούν ό,τι τους υπαγορεύουν οι εκλέκτορές τους, π.χ. τα κόμματα. Και το σύστημα αναθέτει σ΄ αυτούς, τους μοναδικούς θεσμικά μη ελεύθερους, πολίτες την εξουσία! Οπωσδήποτε, αυτή η ολιγαρχία έχει αποδειχθεί, τουλάχιστον στη σύγχρονη εποχή, το πιο ανθεκτικό πολίτευμα. Η δημοκρατία ίσχυσε μόνο μία φορά, πριν από 2,5 χιλιάδες χρόνια, διάρκεσε μόλις λίγες δεκαετίες και δεν επανήλθε πουθενά στον κόσμο έκτοτε. Υπολείμματά της βέβαια επιβιώνουν, όπως στη λήψη αποφάσεων με συχνά δημοψηφίσματα στην Ελβετία και στο θεσμό των ενόρκων στα ποινικά κυρίως δικαστήρια σε πολλές χώρες συμπεριλαμβάνοντας τις ΗΠΑ.

Είναι όμως η αντοχή του πολιτεύματος η κύρια ιδιότητα του “καλύτερου”; Μπορεί να αντιτάξει κάποιος, πως καλύτερο είναι το πολίτευμα που εξασφαλίζει περισσότερο από κάθε άλλο τις δυνατότητες για την αυτοπραγμάτωση του κάθε πολίτη του, δηλαδή την ευδαιμονία του. Τώρα, θεωρητικά το καλύτερο πολίτευμα είναι η δημοκρατία. Καθώς ένα τυχαίο δείγμα των πολιτών είναι εκείνο που, με κλήρο επιλεγμένο, νομοθετεί, οι πιθανότητες είναι ότι οι νόμοι θα συμπίπτουν σε σημαντικό βαθμό με τα έθιμα και επομένως δεν θα υπάρχει αντίθεση μεταξύ της βούλησης του λαού και της βούλησης των αρχόντων. Τι είναι καλύτερο λοιπόν, η αντοχή του πολιτεύματος ή η ποιοτική ζωή των πολιτών; Η απάντηση είναι δύσκολη, μεταξύ άλλων και διότι η εκτίμηση του πόσο ευδαίμονας είναι κάποιος έχει μεγάλη υποκειμενική συνιστώσα.

Τα ποικίλα πολιτεύματα προάγουν διαφορετικούς πολιτισμούς. Τα σύγχρονα πολιτεύματα ευνοούν την ανάπτυξη των φυσικών επιστημών και της τεχνολογίας, και έχουν επιτελέσει θαύματα σ΄ αυτό τον τομέα. Στόχος είναι η διαρκώς μεγεθυνόμενη σημασία της οικονομίας (όπως, τι ειρωνεία! πρόβλεπε ο K.Marx). Παράλληλα όμως επιτρέπουν την ανάπτυξη μιας ανεξέλεγκτα αυξανόμενης ανισότητας. Και αυτή εμποδίζει την ευδαιμονία, ενώ έχει μετρηθεί ότι μια πλειάδα κοινωνικών δεινών είναι ευθέως ανάλογη με το μέγεθος της οικονομικής ανισότητας (R.G.Wilkinson). Αντίθετα, η δημοκρατία, όπως εφαρμόσθηκε στην αρχαία Ελλάδα, παρήγαγε ένα πολιτισμό που οι αρχές του διέπουν την ανθρωπότητα ολόκληρη ως σήμερα. Είναι ο ανθεκτικότερος πολιτισμός που εμφανίσθηκε στον πλανήτη. Επιβίωσε και μετά το θάνατο του πολιτεύματος που τον καλλιέργησε. Στηριζόταν στην αρμονική ανάπτυξη των φυσικών, κοινωνικών και ανθρωπιστικών πνευματικών επιτευγμάτων, επιστημών, τέχνης, φιλοσοφίας, ιστορίας, ηθικής κλπ ευνοώντας την ελεύθερη ανάπτυξη και διάδοση αντιτιθέμενων ιδεών, με τον μοναδικό όρο ότι οι “σοφοί” δεν απειλούσαν το δημοκρατικό πολίτευμα.

Τώρα, τι ακριβώς εννοούμε όταν λέμε “καλύτερο” πολίτευμα, και ποιο είναι αυτό, θα πρέπει να το αποφασίσει (και επιδιώξει) ο αναγνώστης.

KΑΤΑΝΑΓΚΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, dimitrissideris.wordpress.com

Κακά τα ψέματα. Ο “νόμος του ισχυροτέρου” ισχύει. Κανονικά οι πολλοί είναι ισχυρότεροι από τους λίγους. Όμως, αν οι λίγοι είναι οργανωμένοι και καλύτερα οπλισμένοι από τους πολλούς (που ενδεχομένως είναι εντελώς άοπλοι), αυτοί επιβάλλουν το “δίκαιο”, δηλαδή τη βούλησή τους. Ο νόμος των πολλών όμως μας φαίνεται πιο “δίκαιος” από το νόμο των ισχυρών. Τουλάχιστον πιο “ηθικός”. Σ΄ αυτόν στηρίζεται η δημοκρατία, όπου το σύνολο υποχρεώνεται να ενεργεί όπως επιθυμεί η πλειοψηφία. Οι σοφοί πρόγονοί μας πήραν σαφή θέση υπέρ του δικαίου των πολλών. “Εἰ γὰρ καὶ ταυτὸν ἐστιν τἀνθρώπινον ἀγαθὸν ἑνὶ καὶ πόλει, μεῖζον γε καὶ τελειότερον τὸ της πόλεως φαίνεται καὶ λαβεῖν καὶ σώζειν” (Αριστοτέλης), ενώ ο Πλάτων είναι ακόμη πιο απόλυτος στην ιδέα ότι προηγείται το συμφέρον των πολλών μάλλον (της πολιτείας) παρά των λίγων ή του ενός. Πολλοί διανοητές θεώρησαν ότι αυτή η στάση ανοίγει τις πύλες στον ολοκληρωτισμό. Θα συντάσσονταν μ΄ αυτήν o N.Machiavelli, ο A.Hitler, ο И.Ста́лин. Όμως, τι θα γίνει, αν οι 50%+1, δηλαδή η πλειοψηφία, αποφασίσει να εξοντωθούν οι 50%-1, η μειοψηφία. Ακόμη και αν η σχέση δεν είναι τόσο οριακή, τι θα γίνει αν π.χ. το τέταρτο του λαού χαρακτηρίζεται ως “μίασμα” για το οποίο πρέπει να ληφθούν τα κατάλληλα για τα μιάσματα μέτρα; Κι ακόμη, αν το Σύνολο-1, αποφασίσει να εξουδετερωθεί ο ένας; Αυτό το τελευταίο είναι παραδεκτή δικαστική  τακτική όλου του κόσμου. Ακόμη και στην τελευταία περίπτωση, επομένως, πρέπει να ισχύουν κάποια όρια στην εξουσία της πλειοψηφίας. Έτσι προκύπτουν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Έγιναν πολλαπλά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Το θεμελιώδες ήταν η σχετική διακήρυξη του ΟΗΕ (1948). Παρ΄ όλα αυτά, προβλήματα πάντοτε αναφύονται.

Ένα τρέχον που μας απασχολεί είναι τούτο. Η πανδημία προσδοκούμε να κατατροπωθεί μόνο με καθολικό εμβολιασμό. Να γίνει λοιπόν υποχρεωτικός για όλους, δηλαδή με ποινή για όποιον τον αρνείται;

Τι θα πει ποινή; Οι σκοποί της ποινής είναι πολλαπλοί. Κύριος οφείλει να είναι η προφύλαξη των πολλών από τις επικίνδυνες ενέργειες του τιμωρουμένου. Άλλος είναι ο σωφρονισμός του παραβάτη. Τρίτος είναι η αποκατάσταση ή αποζημίωση από τον ένοχο της ζημιάς που έχει επιφέρει. Τέταρτος είναι ο παραδειγματισμός, ώστε να μην επαναληφθεί παρόμοια παρανομία από άλλους. Πέμπτος, η ικανοποίηση του αισθήματος δικαίου του κοινού (οφθαλμόν αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος· το αίμα με αίμα ξεπλένεται κλπ). Ο πιο σημαντικός είναι προφανώς ο πρώτος. Σ΄ αυτόν στηρίζεται η προληπτική στάση των πολλών έναντι ποικίλων κινδύνων. Η πρόληψη όμως είναι μελλοντική, άρα όχι γεγονός. Μπορεί να υποστούμε μια επικίνδυνη βλάβη, αλλά και όχι – κανένας δεν ξέρει. Η πρόληψη έχει κόστος, που μπορεί να είναι σοβαρό, π.χ. μια σοβαρή ή και επικίνδυνη παρενέργεια ενός εμβολίου. Εστιάζομαι στον εμβολιασμό που μας ενδιαφέρει άμεσα, αλλά υπάρχουν και άλλα παράλληλα θέματα.

Ένας που πάσχει από μια μεταδοτική νόσο, δεν κινδυνεύει μόνο να πεθάνει ή να γίνει ανάπηρος, αλλά και να μεταδώσει τη νόσο του στο περιβάλλον του. Είναι κίνδυνος, κινούμενη βόμβα. Να τον απομονώσουμε στερώντας του τις ανθρώπινες ανάγκες της συμβίωσης; Να τον εμβολιάσουμε; Ένα εμβόλιο μπορεί π.χ. να προφυλάσσει κατά >90% από τη νόσηση (αποτελεσματικότητα 100% δεν υπάρχει) και κίνδυνο βαριάς ανεπιθύμητης ενέργειας <1^ο/_οο (μηδενικός δεν υπάρχει). Για μια θεραπεία δέχομαι να υποστώ μια αγωγή με τέτοιες προοπτικές. Όταν όμως είμαι υγιής, γιατί να δεχθώ κίνδυνο 1 στα χίλια; Επειδή το απαιτούν οι άλλοι, είναι η απάντηση. Όταν οδηγώ κινδυνεύω να συγκρουσθώ με άλλον οδηγό, να προξενήσουμε αμοιβαία ζημιά. Η ασφάλεια δεν μας δίνει καμιά προστασία, όμως μας επιτρέπει να αποζημιωθεί ο ζημιωμένος, ακόμη και όταν ο αίτιος δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να το κάνει. Έτσι, δέχομαι την υποχρεωτική, με ποινή, επιβολή της ασφάλισης επειδή το απαιτούν οι άλλοι. Εδώ και 70 περίπου χρόνια έχομε ειρήνη. Οικουμένης επιτρεπούσης και Θεού θέλοντος, δεν θα έχουμε άλλον πόλεμο. Όμως διατηρούμε ισχυρές αμυντικές δυνάμεις που μας κοστίζουν πολύ μεγαλύτερο ποσοστό του εθνικού μας προϋπολογισμού από όσο άλλες ισχυρές χώρες. Αυτό είναι πρόληψη. Και το κόστος είναι υποχρεωτικό. Πέρα από το οικονομικό είναι και το ατομικό, όταν όλοι οι πολίτες υποχρεώνονται, με ποινή, να εκπληρώσουν μια στρατιωτική θητεία. Επειδή το θέλουν οι άλλοι. Φυσικά υπάρχουν οι “αντιρρησίες της συνείδησης” και οι υποστηρικτές της επαγγελματικής, επομένως όχι υποχρεωτικής, άμυνας με μισθοφόρους. Το θέλομε;

Είναι κατανοητή η απαγόρευση κάποιων πράξεων που προφανώς μπορούν να βλάπτουν τους άλλους ή και τη δομή της κοινωνίας. Ανήκουν σ΄ αυτήν τα διαδοχικά “ου” του Μωσαϊκού νόμου. Είναι όμως το ίδιο αποδεκτή η επιβολή περιορισμών σε άτομα που προβλέπεται πως μπορούν άθελά τους να προξενήσουν βλάβη σε άλλους; Απαιτώ κατασταλτικά μέτρα εναντίον κάποιου που κρατά στο δρόμο ένα πιστόλι και εκούσια πυροβολεί. Απαιτώ και κατασταλτικά μέτρα εναντίον κάποιου που στο δρόμο εκτοξεύει μύδρους κορωνοϊών έστω και χωρίς να το γνωρίζει. Ωστόσο εκούσια αρνείται τον εμβολιασμό, οπότε μένει η καταναγκαστική απομόνωσή του για καραντίνα. Κάθε απαγόρευση συνοδεύεται από σχετική επίβλεψη και επιβολή ποινής. Αλλιώς δεν έχει νόημα. Είναι εξίσου δεκτό να συνοδεύεται με ποινή η επιβολή κάποιων συμπεριφορών; Οι ποινές επιβάλλονται από την εξουσία.

Το ερώτημα τώρα μετατίθεται στην εξουσία. H αναγκαστική άτεγκτη επιβολή του νόμου τείνει στον ολοκληρωτισμό. Τα ατομικά δικαιώματα τείνουν στην οχλοκρατία. Πού βρίσκεται η χρυσή τομή; Θεωρώ ότι είναι δεκτή η επιβολή καταναγκαστικών μέτρων από μια εξουσία, αν αυτή εκφράζει τη βούληση της πλειοψηφίας, και σταματά εκεί που, πάλι η πλειοψηφία έχει προαποφασίσει ότι πρέπει να σταματά. Επειδή αυτή η διαδικασία θα σήμαινε δημοψήφισμα, μια συχνά δύσκολη διαδικασία, ικανοποιητικό υποκατάστατό του είναι να λαμβάνονται αποφάσεις από βουλευτές κληρωμένους, σαν ενόρκους, με εισήγηση της κυβέρνησης που θα τις υλοποιήσει. Θυμίζω, ότι σε ένα περιορισμένο φάσμα, η μείωση της παραβατικότητας είναι ανάλογη με την αυστηρότητα της ποινής. Αυτό όμως έχει όρια και βαριές παρενέργειες. Η ποτοαπαγόρευση στις ΗΠΑ αύξησε την εγκληματικότητα. Και, αν τα πρόστιμα για τροχαίες παραβάσεις γίνουν υπερβολικά, μάλλον θα αυξήσουν τις δωροδοκίες στους τροχαίους, παρά θα μειώσουν τις παραβάσεις. Αιτιολογική αντιμετώπιση της παραβατικότητας είναι το σημαντικό. Ακολουθεί η επιτήρηση για την τήρηση των απαγορεύσεων. Τελευταίο έρχεται η ποινή. Σωστή ρυμοτομία μειώνει τις παραβάσεις. Αν οι οδηγοί είναι βέβαιοι πως κάθε παράβασή τους θα τιμωρείται, θα είναι πιο προσεκτικοί, έστω και αν η ποινή είναι χαμηλή.

ΕΞΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΒΙΑ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ.καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 26 Ιανουαρίου 2021

Η συνοχή της κοινωνίας απαιτεί να υπάρχει κοινή βούληση. Η κοινή βούληση μπορεί να διαμορφώνεται από ένα άτομο (μοναρχία) ή από λίγους εκλεκτούς (ολιγαρχία) ή από την πλειοψηφία της κοινωνίας (δημοκρατία). Είναι άκρως απίθανο να αποτελεί τη βούληση όλων, αλλά όσοι μειοψηφούν πάνω σε ένα θέμα, σε άλλα θέματα ανήκουν στην πλειοψηφία και έτσι αποδέχονται να είναι μέλη της κοινωνίας. Για να υλοποιείται η κοινή βούληση χρειάζεται να εφαρμοσθεί με βίαια μέσα για τους διαφωνούντες, αν εκδηλώνουν έμπρακτα τη διαφωνία τους. Οι υλοποιητές της κοινής βούλησης ονομάζονται εξουσία και άρχουν πάνω στο σύνολο των αρχομένων. Εξουσία σημαίνει ισχύς και στην Αγγλική τουλάχιστον γλώσσα η ισχύς και η εξουσία έχουν κοινό όνομα (power). Η ισχύς είναι όρος της φυσικής και ορίζεται ως κατανάλωση ενέργειας σε βραχύ χρόνο π.χ. μια γροθιά ή μια κλωτσιά. Η εμπειρία έχει δείξει άριστη την κατάτμηση της εξουσίας σε τρεις ανεξάρτητες αρχές, τη νομοθετική, την εκτελεστική και τη δικαστική. Οι αρχές αυτές υλοποιούνται διαμέσου των κρατικών υπαλλήλων, όπως είναι η αστυνομία, ο στρατός και το σύνολο των δημόσιων υπαλλήλων. Όρος απαραίτητος για τη συνοχή της κοινωνίας είναι η ασκούμενη βία να είναι νόμιμη, δηλαδή προαποφασισμένη με νόμο από τη νομοθετική εξουσία (βουλή) και με έλεγχο από τη δικαστική εξουσία, ενώ η υλοποίησή της είναι ευθύνη της εκτελεστικής εξουσίας (κυβέρνησης). Όταν η εκτελεστική εξουσία υπερβαίνει τα όρια που της θέτουν οι νόμοι ή αμελεί να την ασκεί, τα αποτελέσματα είναι ολέθρια. Πριν από πάνω από ένα αιώνα μια γειτονική χώρα αποφάσισε να ομογενοποιήσει την κοινωνία της. Η εκτελεστική εξουσία επέβαλε ομαδικές εκτοπίσεις λαών και προμελετημένα αμέλησε να προστατεύει τους εκτοπιζόμενους από την εξοντωτική βία παρακρατικών ομάδων: Η βάση της γενοκτονίας.

Εξουσία όμως δεν ασκεί μόνο το επίσημο κράτος, αλλά και η δομή της κοινωνίας, στην οποία κάποια μέλη της έχουν εξουσιαστικό ρόλο πάνω στους άλλους. Αυτή στηρίζεται όχι μόνο στο δίκαιο, αλλά και στην ηθική. Έτσι εξουσία έχουν οι γονείς πάνω στα παιδιά τους, οι δάσκαλοι πάνω στους μαθητές τους, οι μεγάλοι πάνω στους μικρούς, στις πατριαρχικές κοινωνίες οι άνδρες πάνω στις γυναίκες τους, οι προπονητές πάνω στους αθλητές τους, οι προϊστάμενοι πάνω στους υφισταμένους τους, οι υπάλληλοι πάνω στους κοινούς πολίτες κλπ. Ο φόβος του θύματος εμποδίζει συχνά την αποκάλυψη της βίας. Τέτοιος φόβος οφείλεται σε ποικίλα αίτια, όπως την κοινωνική ντροπή για τη βία που υπόστηκε, το στιγματισμό ότι το θύμα προκάλεσε με τη συμπεριφορά του τη βίαιη πράξη, την απειλή αντιποίνων από τον αμετανόητο βιαστή κλπ. Σε αυτή την κατηγορία ανήκει συχνά η σεξουαλική βία, που μάθαμε εμβρόντητοι τελευταία ότι είχε επιβληθεί σε αθλήτρια. Αν και πιο σπάνιο, δεν πρέπει να ξεχνιέται ότι με τη γυναικεία χειραγώγηση, δεν αποκλείεται ο ισχυρότερος να είναι γυναίκα και ο υφιστάμενος άντρας, οπότε δεν αποκλείεται σεξουαλική βία άνδρα από γυναίκα. Αν δεν την ικανοποιήσει, να μην περιμένει προαγωγή, ή και να απειλείται με απόλυση κλπ. Σε τέτοιες περιπτώσεις η επίδραση του κράτους είναι δύσκολη, διότι η βία δεν ασκείται από κρατικούς υπαλλήλους, αλλά από κοινούς πολίτες.

Δεν πρέπει επίσης να ξεχνιέται η βία που ασκείται από κοινούς πολίτες σε κρατικούς υπαλλήλους. Κι ακόμη απόπειρες εκμετάλλευσης, όταν π.χ. μια στοργική εκδήλωση παρουσιάζεται σαν “σεξουαλική παρενόχληση”. Κάποτε παραφέρθηκα προφορικά σε υπάλληλο, επειδή θεώρησα ότι με ταλαιπωρούσε παράνομα. Βέβαια εκείνη απλώς εφάρμοζε τις εντολές που είχε και ήταν όντως παράλογες. Ζητούσε η υπηρεσία να προσκομίσω από την εφορία πιστοποίηση πληροφοριών για μένα, τις οποίες είχε δώσει η ίδια στην εφορία με δική μου άγνοια! Και να που αναφαίνεται στο βάθος η ευθύνη του κράτους όταν εκδίδει παράλογους κανόνες. Σ΄ αυτό το πλαίσιο είδαμε και πάλι εμβρόντητοι τη σωματική βία που άσκησαν ανήλικοι πάνω σε δημόσιο υπάλληλο στο μετρό. Δυστυχώς, για μερικούς, δεν ήταν αλλοδαποί, όπως αρχικά νομίσθηκε! Υποτίθεται ότι η βία ξέσπασε όταν ο υπάλληλος του σταθμού τους ζήτησε να φορέσουν μάσκα, που έτσι έπρεπε να κάνει για να προφυλάσσει το σύνολο. Ως πού έφθασε η διαταγή του, π.χ. αν ξεπέρασε το όριο της λεκτικής διαταγής και προχώρησε σε πράξη, δεν γνωρίζω. Ωστόσο, είδαμε τη βία των νεαρών που χτυπούσαν ανελέητα, σχεδόν δολοφονικά, έναν άνθρωπο που ξαπλωμένος χάμω και ακίνητος ήταν έρμαιο της βίας τους. Κανόνας είναι, μου έλεγε παλιά ένας χωροφύλακας, ότι δεν επιτρέπεται να ασκήσει βία εναντίον κάποιου που έχει πέσει στο έδαφος και μένει ακίνητος (παθητική αντίσταση). Είδαμε στις ΗΠΑ αστυφύλακες να πιέζουν θανάσιμα κάποιον που, πεσμένος κάτω, δεν μπορούσε να αναπνεύσει.

Η κακοήθεια (μοχθηρία, τη λέει ο Αριστοτέλης) ατόμων δεν μπορεί να εκλείψει ολότελα. Καμιά διαταγή δεν την εξαλείφει. Ωστόσο, το κράτος έχει το μεγάλο μερίδιο της ευθύνης. Πρώτο, ότι οι νόμοι που αποφασίζει δεν είναι παράλογοι. Δεν είναι αντιφατικοί και δεν συγκρούονται με τους φυσικούς, τους κοινωνικούς νόμους και την ηθική, την κυρίαρχη βούληση του συνόλου της κοινωνίας. Δεύτερο δεν αμελεί στην υλοποίηση αυτών των νόμων, αλλιώς αφήνει να εφαρμοσθεί η κακοήθεια χωρίς φραγμούς. Τρίτο, οι εξουσίες είναι πραγματικά ανεξάρτητες η μια από την άλλη, αλλιώς δεν είναι αξιόπιστες. Τέταρτο οι νόμοι, για να είναι κατά το δυνατό σύμφωνοι με την ηθική πρέπει να αποφασίζονται από το σύνολο της κοινωνίας (με πλειοψηφία) ή, σε λιγότερο γενικούς κανόνες, από τη νομοθετική εξουσία που αποτελείται από ενόρκους, δηλαδή τυχαία κληρωμένα άτομα από το σύνολο της κοινωνίας. Αυτοί οι κανόνες υπηρετούνται μόνον από το  πολίτευμα της δημοκρατίας. Πέμπτο, για να μη συγκρούονται οι νόμοι ούτε μεταξύ τους (αντιφάσεις) ούτε με τους φυσικούς και κοινωνικούς νόμους (όπως έχουν και οι δύο μελετηθεί από τις αντίστοιχες επιστήμες) πρέπει να διαμορφώνονται από επαΐοντες που δεν μπορούν να είναι τα τυχαία κληρωμένα μέλη της κοινωνίας. Αυτός ακριβώς είναι ο πιο σημαντικός ρόλος της εκτελεστικής εξουσίας, πριν παρουσιάσει τα νομοσχέδιά της στη βουλή, που θα επικυρώσει ποιες από τις εναλλακτικές λύσεις (που πάντοτε υπάρχουν) ταιριάζουν καλύτερα με τη βούληση της πλειοψηφίας, την ηθική.

Η βία είναι δυσάρεστη. Η νόμιμη βία είναι όμως απαραίτητη. Διεθνείς κανόνες έχουν σχεδιάσει αρκετά ικανοποιητικά τις γενικές αρχές, ως πού επιτρέπεται να εξικνείται η νόμιμη βία. Τέτοιοι έχουν διαμορφωθεί από τον καιρό του Περικλή (Επιτάφιος), στη Γαλλική και Αμερικανική Επανάσταση, στα ανθρώπινα δικαιώματα (ΟΗΕ) και πιο πρόσφατα σε αποφάσεις της ΕΕ.  

ΑΦΟΥ ΖΗΤΩ ΘΥΣΙΕΣ, ΝΑ ΤΙΣ ΚΑΝΩ

ΑΦΟΥ ΖΗΤΩ ΘΥΣΙΕΣ, ΝΑ ΤΙΣ ΚΑΝΩ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 22 Ιανουαρίου 2021

Από πολλούς ακούω: “Είναι κομμουνιστής, έχει επιχειρήσεις και ζει σε παλάτι με πισίνες και με θαλαμηγό; Αν δεν του αρέσει, ας απαλλαγεί από τα πλούτη του και να μας αφήσει όλους εμάς τους μικροϊδιοκτήτες ήσυχους”. Μοιάζει πολύ ισχυρό επιχείρημα, αλλά είναι φτηνό σόφισμα. Ο κομμουνισμός ποτέ δεν είπε να μοιράσουν οι πλούσιοι τα πλούτη τους στους φτωχούς. Ο Χριστός το είπε αυτό. Ο κομμουνισμός είπε να υπάρχει κοινοκτημοσύνη των μέσων παραγωγής. Όχι να μοιράσω τα πλούτη μου στους φτωχούς, αλλά να τους κάνω συνιδιοκτήτες κι εγώ να γίνω συνιδιοκτήτης όλων όσων έχουν όλοι. Αν θεωρώ ότι η κοινοκτημοσύνη είναι η πιο δίκαιη λύση, παλεύω για να επικρατήσει, αλλά τώρα ζω σε ένα περιβάλλον με περιουσίες και, όσο ζω σ΄ αυτό, διαβιώνω με τον τρόπο που το σύστημα μου επιβάλλει. Θυμίζω πως από τους ιδρυτές του κομμουνισμού, ο F.Engels ήταν μεγαλοεπιχειρηματίας.

“Αν δεν αρέσει στους πρόσφυγες το καθεστώς του τόπου τους, γιατί δεν μένουν εκεί για να το αλλάξουν, παρά έρχονται στο δυτικό κόσμο και προσπαθούν μάλιστα αυτόν να αλλάξουν και να τον κάνουν όπως είναι στη χώρα τους;” Κανένας δεν θέλει να φύγει από τον τόπο του. Φεύγει όταν κινδυνεύει η ζωή του. Τι να κάνει ένας ανθρωπάκος, πώς να τα βάλει με στρατούς βαριά εξοπλισμένους από τη δύση; Ή με την οικονομική δυσπραγία του τόπου του; Δεν θέλει να αλλάξει τον τρόπο που έχει συνηθίσει να ζει. Υπάρχει και το επιχείρημα: “Αν είσαι υπέρ της υποδοχής των μεταναστών (νομίμων και παρανόμων) παρ΄ τους να τους φιλοξενήσεις στο σπίτι σου, στην επιχείρησή σου και άσε ήσυχους εμάς όλους τους άλλους που δεν τους θέλομε”. Ξανά, φθηνό το επιχείρημα. Είμαι υπέρ της υποδοχής των μεταναστών. Μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού μας αποτελείται από πρόσφυγες που κατέφυγαν εδώ από την Ανατολή. Τους δεχθήκαμε με μεγάλη δυσφορία, μερικές φορές σχεδόν εχθρικά, κι ας ήταν Έλληνες, Ελληνόφωνοι, ομόθρησκοι, που για την υποχρεωτική προσφυγιά τους είμαστε εμείς οι κύριοι υπεύθυνοι. Την ίδια εποχή πλήθος συμπατριωτών μας προσπαθούσαν να στεριώσουν σε ξένους τόπους, Αμερική, Καναδά, Αυστραλία, Ευρώπη κλπ και υπέφεραν ώσπου να ορθοποδήσουν. Οι εκάστοτε ντόπιοι, οι “νοικοκυραίοι”, φυσικά δυσανασχετούν. Οι νεήλυδες, ερχόμενοι από ανάγκη, έχουν εγκαταλείψει τον τόπο τους επειδή ο τρόπος ζωής εκεί έχει γίνει απαράδεκτος, η ίδια η ζωή τους διακυβεύεται. Έτσι, μη έχοντας να χάσουν πολλά πράγματα, οι “καλοί, πολιτισμένοι” τρόποι, με τους οποίους έχουν συνηθίσει εδώ οι “νοικοκυραίοι”, είναι γι΄ αυτούς μια πολυτέλεια. Η εγκληματικότητα, μεταξύ τους και σε βάρος της χώρας που τους φιλοξενεί είναι αυξημένη. Οι ντόπιοι εγκληματίες βρίσκουν ανάμεσά τους πρόθυμους συνεργούς, τους οποίους εκμεταλλεύονται. Οι εργαζόμενοι επίσης δυσφορούν, διότι τους παίρνουν τις δουλειές τους με χαμηλά μεροκάματα. Φυσικά κουβαλούν μαζί τους ό,τι πολύτιμο τους έχει μείνει, υλικό και άυλα ήθη και έθιμά τους, και αγωνίζονται απεγνωσμένα να μην τα χάσουν.  Έτσι τονίζεται η διαφορά τους από τους ντόπιους. Προπάντων, δεν τους θέλομε, όταν  έχουν μια θρησκεία που (πιστεύομε) διδάσκει το μίσος, ενώ εμείς πιστεύομε στην αγάπη, όπου ο Κύριος μάς λέει: “Κύριε, πότε  σὲ  είδομεν  πεινῶντα  καὶ  ἐθρέψαμεν,  ἢ διψῶντα  καὶ  ἐποτίσαμεν;  Πότε  δὲ  σὲ  εἲδομεν  ξένον  καὶ  συνηγάγομεν,  ἢ  γυμνὸν  καὶ  περιεβάλομεν;  πότε  δὲ  σὲ  εἲδομεν  ἀσθενῆ  ἢ  ἐν  φυλακῇ  καὶ  ήλθομεν  προς  σὲ; καὶ  αποκριθείς  ὁ  βασιλεύς  ἐρεῖ  αὐτοίς·  ἀμήν  λέγω  ὑμῖν,  ἐφ’  ὃσον  ἐποιήσατε  ἑνί  τούτων  τῶν  αδελφῶν  μου  τῶν  ἐλαχίστων,  ἐμοῖ  ἐποιήσατε” (Ματθαίος). Υπάρχει μεγαλύτερη υποκρισία; Επειδή τα γράφω εγώ όλα αυτά, δεν σημαίνει ότι εγώ μπορώ να λύσω το πρόβλημα φιλοξενώντας  όλους αυτούς, ενώ όσοι διαφωνούν μένουν αριστοκρατικά έξω από το χορό, και μάλιστα στο όνομα του Χριστού που μας λέει τα παραπάνω.

Να γίνω όμως και λίγο πραγματιστής. Οι ξένοι στη μεγάλη πλειοψηφία τους είναι έτοιμοι να μας προσφέρουν την εργασία που, μολονότι τη χρειαζόμαστε, εμείς δεν θέλομε να την κάνουμε. Πρέπει να φροντίσουμε τον παππού και θέλομε μπέιμπυ-σίτερ για τα παιδιά μας, να μαζέψουμε τις ελιές, να κάνουμε ποικίλες χειρωνακτικές εργασίες κλπ με χαμηλά μεροκάματα. Όμως αυτά τα απαραίτητα έργα δεν θα γίνονταν καθόλου, αν δεν ήταν οι ξένοι. Αρκετοί από αυτούς ενδέχεται να είναι παράνομοι και γι΄ αυτό, εκβιαστικά, εμείς, δεν καλούμε την αστυνομία, αλλά τους λιγοστεύομε και το πενιχρό μεροκάματο που έχομε συμφωνήσει μαζί τους. Αυτοί βέβαια δεν καλούν την αστυνομία, διότι είναι παράνομοι. Οι κακοί, ρατσιστές, Γερμανοί έχουν προγραμματίσει δουλειές για τις οποίες δεν διαθέτουν εργαζόμενους και γι΄ αυτό τους θέλουν. Εμείς δεν έχομε δουλειές παραγωγικές για να τους απορροφήσουμε. Μα τώρα, ποιος φταίει που έχομε επήλυδες, πρόσφυγες, μετανάστες νόμιμους ή και παράνομους; Φταίνε οι ίδιοι, που σημαντικό ποσοστό από αυτούς χάνονται προσπαθώντας να έλθουν στην Ευρώπη, ή αυτοί που ενέχονται για το ότι η πατρίδα τους έγινε επικίνδυνη γι΄ αυτούς; Και ποιος φταίει για την ανεργία τους που τους οδηγεί στην παρανομία, αυτοί ή εμείς που δεν έχομε προγραμματίσει κατάλληλη ανάπτυξη; Και ποιος φταίει για την εμφανή πολιτιστική διαφορά ανάμεσα σ΄ εμάς και σ΄ αυτούς, αυτοί ή εμείς που δεν τους δεχόμαστε στα σχολεία μας να μάθουν τουλάχιστον να μιλούν τη γλώσσα μας;

Τους το οφείλομε όλοι μας. Πρώτα, για λόγους ηθικούς. Αδρά >15% του πληθυσμού μας είναι πρόσφυγες από ένα αιώνα και οι περισσότεροι έχομε δικούς μας ανθρώπους που επιβιώνουν, πρόσφυγες, σε ξένες χώρες. Η ελληνική παράδοση του Ξένιου Δία μας το επιβάλλει, το ίδιο και η Χριστιανική μας παράδοση, με ό,τι κάνομε σε οποιονδήποτε από τους ελαχίστους. Δεύτερο, λόγω ωφέλειας που προκύπτει από αυτούς στην τέλεση απαραίτητων έργων που χωρίς αυτούς δεν θα γίνονταν.  Ναι, να φιλοξενήσουμε όλοι, αφού είναι όλων υποχρέωση και συμφέρον για το σύνολο.

Αναρωτιέμαι για αυτή την υποκριτική και αιχμηρή στάση μας, να κατηγορούμε κάποιον γιατί δεν εφαρμόζει ο ίδιος μόνος του αυτό που επιδιώκει να εφαρμόζουν όλοι, τι φταίει. Ένα είναι βέβαια το ιδιοτελές συμφέρον. Δεν θέλομε κομμουνισμό, δεν θέλομε μετανάστες, δικαίωμά μας. Αλλά είναι δικαίωμά μας να κατηγορούμε κάποιον αντί για τις ιδέες του; Μήπως όμως έχομε κάποιο σύμπλεγμα κατωτερότητας; Μήπως αναγνωρίζομε μέσα μας ότι τέτοιες θέσεις έχουν ηθικά ερείσματα, αλλά φοβόμαστε ότι δεν μπορούμε να σηκώσουμε το βάρος να αντιμετωπίσουμε τις διεθνείς ανομίες που τις συντηρούν και για τις οποίες είμαστε κι εμείς συνυπεύθυνοι;

 

ΕΛΛΟΓΑ ΟΝΤΑ 2

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 21 Ιανουαρίου 2021

Έγραφα την περασμένη εβδομάδα και κατέληγα ότι “δεν μπορώ να φαντασθώ ένα κομπούτορα που καμαρώνει ή ντρέπεται για ό,τι κάνει. Μήπως όμως…;” Εξετάζω σήμερα αυτή την αμφιβολία που εμπίπτει στην επικράτεια της επιστημονικής φαντασίας.

Το νοητό Εγώ μας, αντίθετα από το αισθητό και το κοινωνικό, είναι άβατο για τον έξω κόσμο. Αντιστοιχεί περίπου στην ψυχή των μεγάλων φιλοσόφων. Μπορούμε να διακρίνουμε τρία στοιχεία σ΄ αυτό: μια είσοδο, το γνωστικό (λογιστικό), μια έξοδο, το βουλητικό (επιθυμητικό) και ένα διάμεσο συνδετικό στοιχείο, το συναισθηματικό (θυμητικό). Το γνωστικό στοιχείο βρίσκεται σε επαφή με τον έξω κόσμο διαμέσου των αισθήσεών μας που εισάγουν σ΄ αυτό φιλτραρισμένα τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Το βουλητικό στοιχείο βρίσκεται σε επαφή με τον έξω κόσμο διαμέσου των μυών και αδένων μας που υλοποιούν τη βούλησή μας εξάγοντάς τη στο περιβάλλον. Το συναισθηματικό μέρος όμως έρχεται σε επαφή με το γνωστικό και το βουλητικό στοιχείο, αλλά όχι άμεσα με το περιβάλλον. Επομένως μόνον πολύ έμμεσες εικασίες μπορούμε να κάνουμε για να συναγάγουμε συμπεράσματα για το συναίσθημα κάποιου, από τις αισθητές εκδηλώσεις του, κινήσεις και εκκρίσεις. Υποθέτομε πως χαίρεται όταν γελάει και κάνει σχετικές κινήσεις και πως λυπάται όταν κλαίει μαζί με σχετικούς θρηνώδεις μορφασμούς. Το ότι καμαρώνω εγώ όταν νικάω στο σκάκι τον υπολογιστή, το ξέρω εγώ, αλλά οι άλλοι που με βλέπουν μόνο να το εικάσουν μπορούν. Κι εγώ δεν βλέπω στον κομπούτορα καμιά εκδήλωση που να εμφαίνει ότι καμαρώνει! Για σκεφθείτε όμως, μόλις με νικάει στο σκάκι που παίζω μαζί του, να αναβοσβήνουν λαμπάκια ή και να ακούεται ένας ήχος που μοιάζει με γέλιο ή και με χλευαστικό περίγελο!

Αυτό που περιέγραψα δεν είναι ακριβώς φαντασία, μπορεί να υπάρχουν και σήμερα τέτοιοι υπολογιστές. Για φανταστείτε όμως ρομπότ, κινούμενες μηχανές, εφοδιασμένα με τεχνητή νοημοσύνη. Αυτά τα ρομπότ, έχουν τέτοιες εκδηλώσεις που θυμίζουν θετικά ή αρνητικά συναισθήματα, ήχους, κινήσεις κλπ όχι μόνο όταν παίζουν σκάκι και νικάνε ή χάνουν, αλλά και όταν αντιλαμβάνονται ότι τελειώνουν οι ενεργειακές εφεδρείες τους, δηλαδή η μπαταρία τους κοντεύει να εξαντληθεί. Τότε, αφού μπορούν να κινούνται και να “σκέφτονται”, θα κινηθούν κατευθυνόμενα σε μια πρίζα. Ή, πιο προχωρημένο αυτό, μπορεί να είναι εφοδιασμένα με ένα είδος χωνευτήρι, στο οποίο μετατρέπουν τις ενώσεις του άνθρακα σε ηλεκτρική ενέργεια. Όταν λοιπόν πλησιάζει να εξαντληθεί το ενεργειακό τους απόθεμα, θα κινούνται όχι μόνο προς μια πρίζα, αλλά και προς κάθε ένωση του άνθρακα, βενζίνη, κάρβουνα, ξύλα, έπιπλα, φυτά, ζώα, ανθρώπους. Κι ακόμη φαντασθείτε ότι δύο τέτοια ρομπότ, με συμπληρωματική δομή έχουν τη δυνατότητα συνεργαζόμενα να κατασκευάζουν ρομπότ ίδια με τον εαυτό τους. Θα το κάνουν όταν αντιλαμβάνονται ότι ο αδυσώπητος χρόνος με την αδυσώπητη φθορά του αδυσώπητου νόμου της εντροπίας, πλησιάζει και θα πάψουν αδυσώπητα τότε να λειτουργούν. Η ανάγκη να βρουν τέτοιο ρομποτ-σύντροφο και η εύρεσή του θα συνοδεύεται από εκδηλώσεις σαν εκείνες της χαράς, που θα καθιστούν αντιληπτή στο ρομποτ-σύντροφο τις διαθέσεις τους. Με την ασύγκριτη δύναμη και αντοχή τους, κανένα από τα έμψυχα ή άψυχα όντα που θα καταβροχθίζει το μηχανικό τέρας δεν θα μπορεί να αντιμετωπίσει την αδηφάγο όρεξή τους. Και τότε…αντίο ανθρωπότητα! Η βασιλεία του ανθρώπου έχει τότε τελειώσει!

Μα είναι δυνατό; Οι υπολογιστές και τα ρομπότ είναι κατασκευάσματα του ανθρώπου. Είναι δυνατό ένα δημιούργημα να είναι ανώτερο από το δημιουργό του; Μα αυτό ακριβώς είναι ένα στοιχείο που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη ιστορία. Αν, κάποιοι τουλάχιστον από τους μαθητές του δασκάλου δεν γνώριζαν τελικά περισσότερα από το δάσκαλο, δεν θα είχε υπάρξει πρόοδος στην ανθρωπότητα. Όλοι ξέρομε πως οι γνώσεις της ανθρωπότητας διαρκώς αθροίζονται και μάλιστα με εκθετικό ρυθμό. Μα είναι δυνατό; Η ιδέα είναι εντελώς επιστημονική φαντασία, δηλαδή παραμύθι. Γιατί οι σοφοί πρόγονοί μας δεν το είχαν προβλέψει; Κι όμως το είχαν!

 “… Αν μπορούσε κάθε εργαλείο να επιτελεί το έργο του εκτελώντας κάποια διαταγή ή προαισθανόμενο τη διαταγή, όπως λένε ότι έκαναν τα αγάλματα του Δαιδάλου ή οι τρίποδες του Ηφαίστου, για τους οποίους λέει ο ποιητής ότι αυτομάτως εμφανίζονταν στο χώρο της συνέλευσης των θεών, και αν οι σαΐτες ύφαιναν από μόνες τουςκαι οι χορδές της κιθάρας έπαιζαν από μόνες τους, τότε ούτε οι αρχιτεχνίτες θα χρειάζονταν υπηρέτες ούτε οι ελεύθεροι δούλους“. Ωραία τα προβλέπει ο Αριστοτέλης. Δεν έφθασε όμως στο σημείο να φανταστεί ότι μια τέτοια εξέλιξη θα γινόταν απειλή για την ανθρωπότητα. Έστω και αν ήταν ο σοφότερος (ή ένας από τους σοφότερους), δεν μπορούσε να αποφύγει την προκατάληψη που υπάρχει μέσα μας, ολωνών μας. Είχε την προκατάληψη ότι οι δούλοι είναι “φύσει” δούλοι, δεν ήταν επομένως δυνατό να γίνουν ανώτεροι από τους “δεσπότες” τους. Οι δούλοι όμως δεν είναι “φύσει”, αλλά “νόμω” δούλοι. Το ήξερε ότι κάποιοι το είχαν διατυπώσει: “Νόμῳ γὰρ τὸν μὲν δοῦλον εἶναι τὸν δ΄ ἐλεύθερον οὺθὲν διαφέρειν. Διόπερ οὺδὲ δίκαιον. Βίαιον γὰρ…Καὶ πὰσα δουλεία παρὰ φύσιν ἐστὶ“. Αν αυτά ίσχυαν για τους δούλους, γιατί δεν θα έχουν εφαρμογή και στις μηχανές που θέλομε να είναι δούλοι μας;

Η απειλή της τεχνολογίας είναι ήδη ορατή. Η άρχουσα ολιγαρχία στον πλανήτη μας προάγει την τεχνολογία με μανιώδη ρυθμό με σκοπό να αντιμετωπίσει αφενός την αντίπαλη ολιγαρχία και αφετέρου, όλοι μαζί, τη δημοκρατική παμβούληση, που βέβαια κατά αραιά διαστήματα επαναστατεί κατά της εκάστοτε ολιγαρχίας. Μόνο που αυτή η ολιγαρχία ξεχνάει κάτι. Όταν έρχεται ένας ξένος στον τόπο σου ικέτης, οφείλεις να του παράσχεις κάθε βοήθεια που έχει ανάγκη. Αν αυτός θελήσει να παραμείνει δίπλα σου, αργά η γρήγορα θα αφομοιωθεί μαζί σου. Όταν όμως έρχεται ένας ξένος στον τόπο σου οπλισμένος, όπως αν τον έχεις εσύ προσκαλέσει για να σε βοηθήσει στους ανταγωνισμούς σου, αυτός γίνεται ο αφέντης όλων, και των αντιπάλων σου, αλλά και εσένα του ίδιου. Η προφανής λύση για την ανθρωπότητα, που ολόκληρη απειλείται είναι η καλπάζουσα τεχνολογία να βρίσκεται στην υπηρεσία ολόκληρης της ανθρωπότητας, στα πλαίσια μιας πανανθρώπινης δημοκρατίας. Σ΄ αυτή δεχόμαστε ότι η βούληση όλων των ανθρώπων έχει την ίδια ισχύ όπως και κάθε άλλου ανθρώπου, ανεξάρτητα από φύλο, φυλή, έθνος, χρώμα δέρματος, πλούτο, μόρφωση, θρησκεία, ή οποιαδήποτε άλλη ιδιότητα. Αρκεί να ανήκει στο είδος του homo sapiens. Μόνον έτσι μπορεί να αναχαιτισθεί η δημιουργία των τεράτων που περιγράφηκαν.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΛΑΣΠΗ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 19 Ιανουαρίου 2021

Οι συγκρούσεις μέσα στις ανθρώπινες κοινωνίες είναι αναμενόμενες. Μπορούν να είναι σωματικές (αφορώντας το αισθητό Εγώ), π.χ. σφαίρες· ή νοητές, π.χ. επιχειρήματα που αντικρούουν τις σκέψεις ή τις πράξεις των άλλων· ή κοινωνικές, π.χ. εκτόξευση λάσπης. Οι συγκρούσεις στις μοναρχίες είναι μεταξύ διεκδικητών του θρόνου. Στις ακραίες περιπτώσεις υπήρχαν αδελφοκτονίες, όπως στους μυθικούς Ετεοκλή και Πολυνείκη, ως τις ακραίες περιπτώσεις των >80 αδελφοκτονιών που συνδέονται με την Οθωμανική αυτοκρατορία. Παρόμοιες εγκληματικές ενέργειες δεν έλειπαν ούτε στις Χριστιανικές κοινωνίες, από την Αγγλία ως το Βυζάντιο, αλλά ήταν συγκριτικά ασήμαντες. Στις ολιγαρχίες, όπως οι σύγχρονες ρεπούμπλικες, οι συγκρούσεις αφορούν αντίπαλα κόμματα και ηγέτες. Όρα Trump vs. Byden. Στις ακραίες περιπτώσεις υπάρχουν δολοφονίες αντιπάλων, που χαρακτηρίζονται ως τρομοκρατικές εκδηλώσεις, αναρχικές, παρακρατικές, αριστερίστικες κλπ, αλλά πιο σημαντικές είναι οι αντιπαραθέσεις μεγάλων ομάδων πληθυσμού, όπως μεταξύ κομματικών και παραταξιακών αντιπάλων που οδηγούν κάποτε σε εμφύλιους πολέμους. Τέτοιες αντιπαραθέσεις δεν υπάρχουν στη δημοκρατία (που μία μόνον γνώρισε η ανθρωπότητα, για βραχύ σχετικά χρονικό διάστημα) καθώς η πεμπτουσία της δημοκρατίας είναι η ίση δυνατότητα όλων για πρόσβαση στην εξουσία. Ανταγωνισμός, επομένως, για την πρόσβαση στην εξουσία, τη μόνη νόμιμη δυνατότητα για εφαρμογή βίας, δεν υπάρχει στη δημοκρατία. Υπάρχουν όμως και άλλου είδους συγκρούσεις, όχι μεταξύ διεκδικητών της εξουσίας σε συγκεκριμένο πολίτευμα, αλλά μεταξύ πολιτευμάτων. Πολύ αιματηρές. Τέτοια ήταν π.χ. η Γαλλική Επανάσταση μεταξύ Βασιλείας και Ρεπούμπλικας (μορφής ολιγαρχίας), με νίκη της τελευταίας (République française). Μεταξύ Δημοκρατίας και λοιπών πολιτευμάτων δεν υπάρχουν συγκρούσεις στη σύγχρονη κοινωνία, διότι δεν υπάρχει δημοκρατία σε κανένα σύγχρονο κράτος. Μοναδική εξαίρεση είναι η Ελβετία, που το πολίτευμά της είναι το πλησιέστερο στην αρχαιοελληνική δημοκρατία και δεν είχε ποτέ σύγκρουση ούτε εσωτερική ούτε εξωτερική (πόλεμο), από τότε που εγκαταστάθηκε. Υπήρχαν όμως τέτοιες συγκρούσεις μεταξύ δημοκρατικών και ολιγαρχικών (αριστοκρατών) στην αρχαιοελληνική ιστορία, οι οποίες έπαιρναν φρικώδεις διαστάσεις. Ο Θουκυδίδης περιγράφει τέτοιες, όπου διαστρέφονται εντελώς οι έννοιες, οι αρετές θεωρούνται κακίες και αντιθέτως, ενώ αλληλοσφάζονται αδελφικοί πληθυσμοί.

Εστιάζομαι σήμερα στις εκτοξεύσεις λάσπης μέσα στους ναούς του πολιτεύματός μας, τη Βουλή και τα Δικαστήρια. Σκάνδαλα πάντοτε γίνονταν και θα εξακολουθήσουν να γίνονται, καθώς οι άνθρωποι είμαστε ατελή όντα (οὐδεὶς ἐστὶ ἀναμάρτητος  εἰμή εἷς, ὁ Θεὸς). Εδώ και πολλά χρόνια, η πολιτική πορεία μας δεν είναι ικανοποιητική. Όταν κορυφώθηκε η ανωμαλία το 1967, οδηγήθηκε σε οικτρή εθνική ήττα, τραγωδία, στην Κύπρο και αλλαγή πολιτεύματος, από τη βασιλευόμενη, στην προεδρευόμενη “δημοκρατία”. Και οι δύο “δημοκρατίες” είχαν τούτο το κοινό μεταξύ τους: δεν ήταν δημοκρατίες· ήταν ολιγαρχίες, βασιλευόμενη η πρώτη, αβασίλευτη η δεύτερη. Υπενθυμίζω ότι το διεθνές όνομά μας είναι Hellenic Republic, όχι Hellenic Democracy. Ακολούθησε, στη μεταπολίτευση, το “Καραμανλο-παπανδρεϊκό” πολίτευμα με διαρκώς αυξανόμενο λαϊκισμό και ροπή προς την οχλοκρατία. Το Παπανδρεϊκό καθεστώς κατέρρευσε, καθώς εκτοξεύθηκε ένα βουνό από λάσπη στον Ανδρέα από τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, αλλά οδήγησε στην αθώωση του τέως πρωθυπουργού στο Ανώτατο ειδικό Δικαστήριο και στην πανηγυρική επαναφορά του Παπανδρέου στην εξουσία. Με τη δημοσιότητα που δόθηκε τότε για πολλούς μήνες, η Ελλάδα διασύρθηκε διεθνώς. Κάθαρση δεν έγινε. Ποιος, μετά τη δίκη έχει πεισθεί για την αθωότητα ή την ενοχή του κατηγορουμένου; Η προβολή επιχειρημάτων ή η εκτόξευση λάσπης, ωστόσο, διακρίνει συχνά τους πρωταγωνιστές σε πολιτικούς ή δημαγωγούς.

Τα σκάνδαλα δεν λείπουν. “Η εξουσία έχει την τάση να διαφθείρει και η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα “(Lord J.D-Acton). Πολλοί από τους βουλευτές και υπουργούς αποδείχθηκαν (όσο η δικανική διαδικασία είναι αξιόπιστη) ένοχοι, κάποιοι αθωώθηκαν με δικανικά τερτίπια (π.χ. αναβολές ως την παραγραφή) ή με κάλυψη στελεχών στη βουλή, όπου, με μοναδική σύμπνοια, οι βουλευτές έχουν νομοθετήσει την ασυλία τους. Ακόμη όμως κι αν τίποτε δεν αποδείχθηκε, ο πολιτικός σκοπός εκπληρώθηκε. Ο προπηλακισμός του θύματος διαρκεί αρκετά, ώστε να διαμορφωθεί τέτοια κοινή γνώμη εναντίον του, που να μην του επιτρέπει να ξαναασχοληθεί με τα κοινά. Η λάσπη δεν έχει σκοπό να αποδείξει την πολιτική υπεροχή του ενός ή του άλλου κόμματος, αλλά την αλίευση ψήφων. Αυξάνεται η συχνότητά της όσο πλησιάζουν οι εκλογές. Η λασπολογία δεν στρέφεται μόνον εναντίον της πολιτικής (εκτελεστικής και νομοθετικής) εξουσίας, αλλά συχνά και εναντίον μελών της δικανικής εξουσίας. Δεν είναι περίεργο. Στην προεδρευόμενη “δημοκρατία” (δηλαδή ολιγαρχική ρεπούμπλικά) μας δεν υπάρχει ανεξαρτησία των εξουσιών. Η κυβέρνηση έχει δεδομένη την πλειοψηφία της βουλής, άρα δεν υπάρχει ανεξαρτησία μεταξύ τους, ενώ οι επικεφαλής των Ανώτατων δικαστηρίων διορίζονται από το Υπουργικό Συμβούλιο. Αν δεν ικανοποιούν την κυβέρνηση, αντικαθίστανται από αυτήν. Ακόμη και όταν όλα πάνε καλά, κανένας δεν έχει πεισθεί ότι οι αποφάσεις της Δικαιοσύνης είναι πάντοτε ανεπηρέαστες από την κυβέρνηση ή την αντιπολίτευση, ενώ βλέπομε, όχι σπάνια, ανώτατους δικαστικούς λειτουργούς να στρέφονται κατά ανώτατων δικαστικών λειτουργών με αλληλοκατηγορίες για ενέργειες υπαγορευόμενες από την πολιτική, συμπολίτευση ή αντιπολίτευση.

Η λασπολογία μόνο βέβαιο αποτέλεσμα έχει τη ζημιά της πατρίδας μας. Ακόμη και όταν ο βαλλόμενος είναι πραγματικά σκανδαλωδώς ένοχος, οι απόψεις του σε ένα ζήτημα δεν αποκλείεται να είναι σωστές. Και αυτές οι απόψεις δεν κλονίζονται με τη λάσπη. Η λασπολογία μαζί με τη διαφθορά ελαττώνονται (ποτέ δεν μηδενίζονται) με διάφορα μέτρα, που το κυριότερο είναι η δημοκρατικότητα του πολιτεύματος. Όταν π.χ. οι βουλευτές κληρώνονται, αντί να εκλέγονται, εξαλείφεται το πελατειακό κίνητρο που οδηγεί στη διαφθορά με μεροληψία υπέρ των ψηφοφόρων εναντίον των μη ψηφοφόρων. Θυμίζω για πολλοστή φορά στα άρθρα μου τον ορισμό της δημοκρατίας: “Λέγω  δ΄  οἷον  δοκεῖ  δημοκρατικὸν  μὲν  εἶναι  τὸ  κληρωτὰς  εἶναι  τὰς  ἀρχὰς, τὸ  δ΄  αἱρετὰς  ὀλιγαρχικὸν” (Αριστοτέλης). Η πραγματική ανεξαρτησία των εξουσιών αυξάνει την αξιοπιστία τους, έτσι, που, αν υπάρξει διαφθορά, η δικαιοσύνη αποκαθιστά την κάθαρση. Υπάρχει, τέλος, ο κανόνας ότι όσο ισχυρότερη είναι μια εξουσία, τόσο βραχύτερη πρέπει να είναι η θητεία όσων την κατέχουν, ώστε να μη μένει πολύς χρόνος για να οργανωθεί μια διεφθαρμένη κίνηση. Αριστοτέλης: “Μᾶλλον πειρᾶσθαι μικρὰς καὶ πολυχρονίους διδόναι τιμὰς ἢ ταχὺ μεγάλας.” Στην αρχαία Αθήνα, ο Επιστάτης των Πρυτάνεων (Ανώτατη Αρχή) κληρωνόταν, και η θητεία του διαρκούσε μία μέρα. Κρατούσε τη δημόσια σφραγίδα και τα κλειδιά των ιερών, όπου υπήρχαν ο θησαυρός της πόλης και τα δημόσια αρχεία και εκτελούσε χρέη προέδρου της Βουλής των 500 και της Εκκλησίας του δήμου, στην περίπτωση που θα συνέπιπτε η συνεδρία της Εκκλησίας με την ημέρα της πρυτανείας του.

ΑΔΙΚΟ, ΑΝΗΘΙΚΟ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. Καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 15 Ιανουαρίου 2021

Καθένας μας έχει βούληση, την έξοδο της Πλατωνικής ψυχής, όπως έχει γνώση, την είσοδό της, και συναίσθημα (θυμό) το μηχανισμό που αντιστοιχίζει γνώση με βούληση. Όμοια η κοινωνία έχει βούληση, την ηθική, με γνώση την επιστήμη και συναίσθημα την τέχνη. Το πρόβλημα με την ηθική, που καθένας μας την αντιλαμβάνεται σαν ένα «πρέπει» που περιορίζει το «θέλω» μας, είναι η ασάφειά της. Καθένας αντιλαμβάνεται διαφορετικά αυτό το «πρέπει». Για να μείνει συγκροτημένη η κοινωνία έχει ανάγκη από μια κοινή, σαφή, αντικειμενική, βούληση, ίδια για όλα τα μέλη της. Αυτή είναι το δίκαιο. Η σύνταξη του δικαίου απαιτεί συγκεκριμένα άτομα, τους άρχοντες, ενώ όλοι οι άλλοι είναι αρχόμενοι. Άρχοντες μπορεί να είναι ένας (μοναρχία), λίγοι (ολιγαρχία) ή όλοι (δημοκρατία, Αριστοτέλης). Στη δημοκρατία όλοι εκ περιτροπής έχουν ίσες πιθανότητες (με κλήρωση) να είναι άρχοντες και αρχόμενοι. Στοιχείο της ελευθερίας κατά τον Αριστοτέλη: «Ἓν μὲν τὸ ἐν μέρει ἂρχειν καὶ ἂρχεσθαι…ἓν δὲ  τὸ  ζῆν  ὡς βούλεταἱ  τις».

Υπάρχουν όμως διαφορές μεταξύ δικαίου και ηθικής; Ήδη αναφέρθηκαν ότι το δίκαιο είναι η βούληση των αρχόντων, ενώ η ηθική της κοινωνίας. Το δίκαιο είναι αντικειμενικό και σαφές, ενώ η ηθική είναι υποκειμενική και ασαφής. Ό,τι είναι νόμιμο δεν είναι αναγκαστικά ηθικό.

Άλλες διαφορές: Καμιά πράξη δεν είναι άδικη, αν δεν προϋπάρχει νόμος που την απαγορεύει. Αντίθετα, υπάρχουν ανήθικες πράξεις, χωρίς να έχει προϋπάρξει νόμος. Αρκεί η διάχυτη ασαφής πίστη της κοινωνίας όπως προέρχεται από την επικοινωνία μεταξύ των μελών της, την παράδοση, μυθολογία, θρησκεία, τέχνη. Η αδικία πιστοποιείται με μια δίκη, όπου εξετάζονται όλα τα τεκμήρια και οι μαρτυρίες. Εξετάζεται πρώτιστα η αξιοπιστία των ενδείξεων. Μήπως ο μάρτυρας αντιφάσκει με τον εαυτό του ή με άλλες μαρτυρίες; Τα τεκμήρια παρουσιάζονται από κάποιον. Είναι αυτός αξιόπιστος; Πού βρέθηκαν; Πότε; Σχετίζονται με τον κατηγορούμενο; Αντίθετα, η ανηθικότητα δεν έχει τεκμηρίωση. Τελέσθηκε πραγματικά η επίμαχη πράξη; Ήταν αυτός που την τέλεσε; Είναι πραγματικά ανήθικη η πράξη; Κανένα από αυτά τα ερωτήματα δεν απασχολεί τους κριτές της ηθικής. Η ομολογία είναι απόδειξη, αλλά συχνά και τεκμήριο μεταμέλειας (όπως μπορεί να είναι και στο δίκαιο). Διαφορά μεταξύ αδικίας και ανηθικότητας είναι στην πρώτη η παραγραφή. Αν η πράξη συντελέστηκε πριν από συγκεκριμένο διάστημα, δεν έχει καμιά δικαιοδοσία πάνω στον κατηγορούμενο η δικαιοσύνη. Παραγραφή δεν υπάρχει στην ηθική. Βέβαια ξεχνιόνται κάποιες πράξεις ή συγχωρούνται με το χρόνο, αλλά αυτός ο χρόνος είναι απροσδιόριστος και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως από την ηθική διαβίωση του τελεστή της συγκεκριμένης ανήθικης πράξης. Η αδικία συνεπάγεται ποινές συγκεκριμένες, π.χ. περιορισμό της ελευθερίας (φυλακή, εκτέλεση) ή αποζημίωση, τυπικά σε χρήμα. Η ανηθικότητα έχει συνέπειες ασαφείς, την αποδοκιμασία της κοινωνίας. Όχι σπάνια, ο ανήθικος έχει την ισχύ να εξαγοράζει την επιδοκιμασία της κοινωνίας, καθώς από την ανηθικότητά του έχει γίνει ισχυρός με εξουσία, πλούτο κλπ. Παρ΄ όλα αυτά, οι ανήθικες πράξεις του δεν παραγράφονται και καταγράφονται στη μνήμη της κοινωνίας, που, σε πρώτη ευκαιρία, θα εκδηλώσει την αποδοκιμασία της, με ποικίλους, συχνά απρόβλεπτους ή και παράνομους, τρόπους. Κι ακόμη, η δεοντολογία κοινωνικών ομάδων (π.χ. συνδικαλιστική) δεν παραγράφει υποχρεωτικά ανήθικες πράξεις.

Να πάω σε κάποια παραδείγματα για να γίνουν ευκολότερα κατανοητά όσα γράφω. Ο νόμος επέβαλε να μείνει άταφος ο αδελφός της Αντιγόνης, ο Πολυνείκης, η ηθική επέβαλε να ταφεί. Η συνέχεια είναι γνωστή. Μείζον θέμα για το οποίο κατηγορούνται οι πρόγονοί μας είναι η αποδοχή της δουλείας. Ήταν νόμιμη. Ο αφέντης του δούλου ήταν απόλυτος κύριός του, μπορούσε να τον πουλήσει, αυτός σκεφτόταν και εξέφραζε τη βούλησή του, ο δούλος δεν σκεφτόταν, αλλά υπάκουε. Την ανηθικότητα της δουλείας όμως την είχαν επισημάνει αρχαίοι σοφοί. Πολύ πριν από τον Παύλο και τον Ρουσώ,  ο Αλκιδάμας αναγνώριζε ότι ο θεός έκανε όλους ελευθέρους και η φύση κανένα δεν έκανε δούλο. «Ἐλευθέρους  ἀφῆκε  πάντας  θεὸς,  οὐδένα  δοῦλον  ἡ  φύσις  πεποίηκε». Ο θεός και η φύση εκφράζουν την ηθική. Ο Αριστοτέλης γνώριζε ότι, κατά κάποιους, “Νόμῳ γὰρ τὸν μὲν δοῦλον εἶναι τὸν δ΄ ἐλεύθερον οὺθὲν διαφέρειν. Διόπερ οὺδὲ δίκαιον. Βίαιον γὰρ“. Τόνιζε έτσι πως η δουλεία δεν είναι φυσικό φαινόμενο, αλλά βούληση των αρχόντων. Ρεαλιστής, ωστόσο, αναγνώριζε την αναγκαιότητα της δουλείας για εκείνη την εποχή προσδοκώντας ότι όταν θα μπορούν να εκτελούνται οι πράξεις αυτόματα, δεν θα χρειάζονται οι δούλοι. Σήμερα τη δουλεία, την αγοραπωλησία του ανθρώπου την απαγορεύει ο νόμος. Την ενοικίαση όμως του ανθρώπου, έναντι χρηματικής αμοιβής, την ανέχεται στην πορνεία. Η πορνεία δεν είναι άδικη, με (ψευδο;)δικαιολογία ότι γίνεται με τη συναίνεση του πόρνου προσώπου που αμείβεται γι΄ αυτό. Ωστόσο, είναι πράξη ανήθικη, έστω κι αν γίνεται ανεκτή ως αναγκαία. Οπωσδήποτε, είναι παράνομη η εμπορική διακίνηση της ενοικίασης του ανθρώπινου σώματος (εμπόριο ανθρώπινης σάρκας). 

Είναι δυνατό να συμπίπτουν το δίκαιο με την ηθική; Να το πούμε εξαρχής, απόλυτη σύμπτωση είναι αδύνατη. Ωστόσο, με πιθανότητες, υπάρχουν σημαντικές διαβαθμίσεις. Στη μοναρχία η διάσταση μεταξύ τους είναι συχνή. Το δίκαιο εκφράζει τη βούληση του μονάρχη, που, φυσικά, απεριόριστος, εκφράζει τη δική του βούληση, με πολλές πιθανότητες να αντιτίθεται σε εκείνη της κοινωνίας. Ο τρόπος να εκμαιευθεί η βούληση του μονάρχη, είναι το μέσον. Ακόμη και στην ιδανική «μοναρχία» του Θεού, φανταζόμαστε πως η προσευχή δεν αρκεί, αλλά χρειαζόμαστε τη μεσίτευση αγίων (“Και σε μεσίτριαν έχω. Ταις πρεσβείαις της Θεοτόκου. Πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ”). Για να επιτευχθεί η συναίνεση των αρχόντων ολιγαρχών χρειάζεται πελατειακή σχέση. Οι εκλεγμένοι βουλευτές είναι διττά δεσμευμένοι: να πουλούν εκδούλευση στους ψηφοφόρους τους, αλλιώς δεν θα ξαναψηφισθούν∙ και να υπακούν στο κόμμα τους, αλλιώς δεν θα είναι ξανά υποψήφιοι. Στη δημοκρατία οι αποφάσεις λαμβάνονται είτε από το σύνολο (εκκλησία του δήμου, δημοψήφισμα) ή από ένα κληρωμένο δείγμα του που στατιστικά εκφράζει με τον πιο αξιόπιστο τρόπο τη βούληση της κοινωνίας. Μοιάζει έτσι να συμπίπτει πλήρως το δίκαιο με την ηθική. Ωστόσο, και στην καλύτερη δυνατή σύμπτωσή τους, η ηθική αλλάζει, ιδίως με την επίδραση δημαγωγών (που δεν λείπουν και στην ολιγαρχία). Κι αυτό σημαίνει την ανάγκη μακροπρόθεσμων περιορισμών, π.χ.  ένα Σύνταγμα ψηφισμένο από το σύνολο του λαού (δήμου) ή παρουσία μιας «Γερουσίας» αποτελούμενης από πρώην ηγέτες των τριών εξουσιών (εκτελεστικής, νομοθετικής, δικαστικής), καθώς το «πρώην» και η ex officio επιλογή δεν επιβάλλουν τη δέσμευση της συνείδησής τους.

ΕΛΛΟΓΑ ΟΝΤΑ 1

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 14 Ιανουαρίου 2021

Περηφανευόμαστε – και δίκαια, πιστεύω – για τους προγόνους μας. Δεν είναι μόνο η δόξα που συνόδευε στρατιωτικές νίκες, τον Τρωικό, τους αμυντικούς Μηδικούς πολέμους, τον επεκτατικό του Αλεξάνδρου· αυτή, προφανώς σπιλώνεται από αφενός τους εμφύλιους σπαραγμούς και αφετέρου την τελική ήττα από τους Ρωμαίους. Περισσότερο περηφανευόμαστε για τον πολιτισμό, τη σοφία και τη φιλοκαλία τους. Ιδιαίτερα η σοφία τους παρέμεινε αήττητη στους αιώνες. Δεν ήταν τόσο οι αλήθειες που αποκάλυψαν, αλλά το άνοιγμα των ποικίλων θεμάτων με τα οποία έμελλε να ασχοληθεί μετέπειτα ολόκληρη η ανθρώπινη σκέψη. Φυσικά, έκαναν σφάλματα, ακόμη και όταν ενεργούσαν με το πιο αξιοθαύμαστο πολίτευμα, τη δημοκρατία, με σκέψεις ομαδικές, όχι ατομικές. Ένα από τα πιο σημαντικά ήταν η στάση τους απέναντι στον ανθρώπινο λόγο. Με τους κορυφαίους διανοητές, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη επικεφαλής, διακήρυξαν την υπεροχή του ανθρώπινου λόγου πάνω σε κάθε άλλη ανθρώπινη λειτουργία. Ο λόγος ξεχωρίζει τον άνθρωπο από τα άλλα είδη ζώων, που διαθέτουν επίσης συναίσθημα και βούληση. Φυσικά έφθασαν σε υπερβολές. Το ανέκδοτο που κυκλοφορεί σε βάρος του Πλάτωνα, αλλά στην πραγματικότητα υποστηρίζει τις θέσεις του, είναι ότι στη σχολή του κυκλοφόρησε ο ορισμός του ανθρώπου ότι είναι “ζώον δίπουν, άπτερον”. Και ο κυνικός Διογένης, εμφανίσθηκε στη σχολή κρατώντας ένα μαδημένο πετεινό. “Ιδού ο άνθρωπος!”, διακήρυξε.

Από βιολογική σκοπιά, τα ανώτερα τουλάχιστον ζώα συμπεριφέρονται στη βάση αντανακλαστικών και, τα θερμόαιμα, στη βάση εξαρτημένων αντανακλαστικών, τη φυσιολογική βάση του ψυχολογικού φαινομένου της μάθησης. Τα ζώα αυτά συνηθίζουν να συνδέουν άσχετα ερεθίσματα με φυσικά αντανακλαστικά και σχηματίζουν καινούργια που δεν προϋπήρχαν όταν γεννήθηκαν. Ο άνθρωπος όμως διαφέρει, επειδή σχηματίζει και δευτεροβάθμια εξαρτημένα αντανακλαστικά, στη βάση προσχηματισμένων πρωτοβάθμιων. Πολλαπλασιάζει έτσι με εκθετικό ρυθμό τις δυνατότητές του για μάθηση. Σωρεύει μέσα του γνώσεις, όχι μόνο από την προσωπική του εμπειρία, αλλά και από την εμπειρία συγχρόνων του με τους οποίους έρχεται σε επαφή, αλλά και των προγόνων του που χάνονται στην αχανή καθολική μνήμη. Ο Πλάτων προσομοίωσε τον ανθρώπινο λόγο (λογιστικό) με τον ηνίοχο που χαλιναγωγεί τα δυο ατίθασα άλογα, το συναίσθημα (θυμητικό) και τη βούληση (επιθυμητικό). Θα μπορούσαμε λοιπόν να παραφράσουμε τον ορισμό του ανεκδότου και να πούμε πως ο “άνθρωπος είναι ζώο λογικό;”

Κλεισμένος στο σπίτι μου για ποικίλους λόγους, περνώ την ώρα μου διαβάζοντας, γράφοντας και καθισμένος μπροστά στον υπολογιστή μου. Τηλεόραση ελάχιστα βλέπω, ραδιόφωνο ελάχιστα ακούω, εφημερίδες ελάχιστα διαβάζω. Η πληροφόρησή μου είναι διαμέσου του διαδικτύου και ανάγνωσης βιβλίων. Συχνά παίζω σκάκι με αντίπαλο τον υπολογιστή.

Κύριο στοιχείο του ανθρώπινου λόγου είναι ο συλλογισμός. “Αν… τότε…”. Και οι συλλογισμοί, μας δίδαξαν οι πρόγονοι, ιδίως ο Αριστοτέλης, είναι δύο ειδών: Ο παραγωγικός από το όλον στο μέρος και ο επαγωγικός από το μέρος στο όλον. Λέω π.χ. “Αν όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί και ο Σωκράτης είναι άνθρωπος, τότε ο Σωκράτης είναι θνητός”. Αυτός είναι ο παραγωγικός συλλογισμός, στον οποίον το συμπέρασμα είναι ασφαλές, αλλά δεν δημιουργεί καμιά νέα γνώση, διότι εμπεριέχεται ήδη στην αρχική πρόταση. Από την άλλη, παρατηρώ και λέω. “Αν το σπουργίτι είναι πτηνό και πετάει στον ουρανό, το περιστέρι είναι πτηνό και πετά στον ουρανό και ο γλάρος είναι πτηνό και πετά στον ουρανό, τότε όλα τα πτηνά πετούν στον ουρανό”. Αυτός είναι ο επαγωγικός συλλογισμός που δημιουργεί νέα γνώση, ότι τα πτηνά πετούν στον ουρανό, αλλά δεν έχει τη βεβαιότητα του παραγωγικού. Το παγώνι είναι πτηνό, αλλά δεν πετά στον ουρανό. Έρχεται όμως στην συνέχεια μια αλληλουχία από συλλογισμούς στη σειρά και παράλληλους, παραγωγικούς και επαγωγικούς,  που προσπαθούν να ακυρώσουν τη νέα γνώση που αποκτήθηκε. Αν αποτύχουν, αυτή η γνώση ενδέχεται να ισχύει. Αυτή η διαδικασία απαιτεί έρευνα. Όχι μόνο ό,τι παρατηρώ τυχαία τι γίνεται γύρω μου, αλλά αναζητώ το σημαντικό που σχετίζεται με τη νέα γνώση. Ακόμη και δημιουργώ συνθήκες τέτοιες που είναι σταθερές και αμετάβλητες, με μόνες μεταβλητές το πιθανό αίτιο και το συνεπόμενο αποτέλεσμα. Μαθηματικά, κάθε εξίσωση έχει μόνο δύο μεταβλητές και τουλάχιστον μία ως απεριόριστες σταθερές. y=a+bx. Τα y και x είναι οι μεταβλητές, ενώ τα a και b δύο σταθερές. Έτσι οικοδομείται ο θαυμάσιος κόσμος της επιστήμης.

Ε, λοιπόν, παίζοντας σκάκι με τον υπολογιστή μου, διαπιστώνω ότι αυτός έχει ανώτερη λογική από τη δική μου. Μπορεί να τον νικώ σε μέτριο επίπεδο δυσκολίες (και καμαρώνω γι΄ αυτό!), αλλά με νικάει σε δυσκολότερο επίπεδο. Να πω λοιπόν πως ο υπολογιστής είναι άνθρωπος, αφού διαθέτει λογική; Η απάντηση είναι σαφής: ΟΧΙ! Η διαφορά μας είναι ότι αυτός δεν καμαρώνει όταν νικάει.

Με τη στάση τους οι πρόγονοί μου, αλλά και αργότερα οι σοφοί της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού, προσπάθησαν να εκθρονίσουν το Θεό, αφού δεν είναι αισθητός (“Θεόν  οὐδεὶς  ἑώρακε  πώποτε“, Ιωάννης) και στη θέση Του να ενθρονίσουν το Λόγο. Σε κάποιο βαθμό το πέτυχαν. Ώσπου κάποιοι σοφοί παρατήρησαν ότι αυτό που χρειάζεται δεν είναι να εκθρονίσουμε έναν Ανώτατο Άρχοντα με κάποιον άλλον Ανώτατο Άρχοντα, αλλά να καταργήσουμε το θρόνο! Πρώτος ο Spinoza, δήλωσε πως “η επιθυμία είναι η ίδια η ουσία του ανθρώπου”. Αργότερα, ο Schopenhauer δήλωσε με οργή πως αυτό το πανάρχαιο και καθολικό θεμελιώδες σφάλμα (“η ουσία της νόησης βρίσκεται στη σκέψη και τη συνείδηση”), αυτό το τεράστιο πρώτο ψεύδος…πρέπει να παραμερισθεί πριν από οτιδήποτε άλλο, κηρύσσοντας τη βουλησιαρχία. Ακόμη και αυτοί οι μεγάλοι σοφοί δεν είδαν την τεράστια ισχύ του τρίτου στοιχείου της νόησής μας, του συναισθήματος. Έδειξα παραπάνω, ότι κύρια διαφορά ανάμεσα στον υπολογιστή μου και σε μένα είναι ότι εγώ καμαρώνω όταν νικάω, ενώ ο υπολογιστής δεν καμαρώνει όταν νικά αυτός.

Μπορώ να φαντασθώ ένα μελλοντικό κόσμο, όπου τα πάντα ρυθμίζονται αυτόματα από υπολογιστές. Τον περιέγραψε αξιοθαύμαστα ο G.Orwell στο έργο του “1984”, όταν ακόμη οι υπολογιστές βρίσκονταν σε εμβρυϊκή κατάσταση. Μπορώ να φαντασθώ τους υπολογιστές σε συνδυασμό με ρομποτική κίνηση να έχουν δυνατότητα μάθησης με ανάπτυξη μηχανισμού σαν εξαρτημένων αντανακλαστικών. Μπορώ να τους φαντασθώ να έχουν “βούληση”, π.χ. να ελέγχουν πόση ενέργεια περιέχεται στην μπαταρία τους και όταν μειώνονται τα αποθέματά της, να κινούνται (ρομπότ, είπαμε, είναι) για να βρουν νέες πηγές ενέργειας. Δεν μπορώ όμως να φαντασθώ ένα κομπιούτορα που καμαρώνει ή ντρέπεται για ό,τι κάνει. Μήπως όμως…; Θα συνεχίσω σε επόμενο άρθρο μου.

ΑΛΑΘΗΤΟΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 12 Ιανουαρίου, 2021

Οι άνθρωποι όλο και κάτι θέλομε. Και προσδιορίζομε τι θέλομε στηριζόμενοι αφενός στην όρεξή μας, που αλλάζει περιοδικά (π.χ. περιοδικά διψάω, πεινάω, θέλω να κάνω έρωτα κλπ) και αφετέρου στην προαίρεσή μας που κυβερνά τη βούληση από τη λογική, που με τη σειρά της στηρίζεται και οικοδομείται στη βάση των πληροφοριών που της παρέχουν οι αισθήσεις μας. Το μέρος της όρεξης το γνωρίζει καθένας, και μόνον αυτός, άμεσα. Το μέρος της προαίρεσης όμως το γνωρίζει έμμεσα από τις πληροφορίες που εισάχθηκαν από το περιβάλλον, και, επομένως ενδέχεται να είναι εσφαλμένες. Όλα τα φυσικά όργανα αναγκαστικά σφάλλουν. Τελικά όμως φθάνομε σε ένα δυισμό: Κάνω ή δεν κάνω κάτι. Κι αυτό υπαγορεύεται από τη βούληση. Η βούληση είναι κρυμμένη μέσα μας και επομένως υπόκειται σε αναθεώρηση χωρίς συνέπειες. Αλλά από τη στιγμή που πραγματοποιήθηκε η πράξη, γίνεται αντικειμενική, αισθητή από όλο τον κόσμο, ζωντανό και άζωο. Έχομε ανάγκη, επομένως, από μιαν αλήθεια απόλυτη στην κρίσιμη στιγμή, παραμερίζοντας αμφιβολίες.

Όταν φθάνουμε σε κοινωνικό επίπεδο, νοιώθομε ασφαλείς, έστω και ψευδώς, όταν υπάρχει μια απόλυτη αλήθεια, που τη δεχόμαστε σαν άμεση αποκάλυψη, όπως του Παύλου στην πορεία του για τη Δαμασκό. Χρειάζεται μια αλήθεια από μια αδιαμφισβήτητη αυθεντία. Τέτοια αυθεντία επικράτησε σε όλο το δυτικό Χριστιανικό κόσμο να είναι ο Πάπας, που έχει το αλάθητο. Ο Πάπας, σύμφωνα με την υπόσχεση του Ιησού προς τον Πέτρο, προστατεύεται από την πιθανότητα λάθους «όταν, κατά την άσκηση των καθηκόντων του ως ποιμένας και διδάσκαλος όλων των Χριστιανών, δυνάμει της ανωτάτης αποστολικής του εξουσίας, καθορίζει ένα δόγμα σχετικά με την πίστη ή την ηθική που πρέπει να τηρείται από όλη την Εκκλησία.» Διαμορφώθηκε στην Πρώτη Σύνοδο του Βατικανού (1869-1870), αλλά είχε υποστηριχθεί και πριν από αυτήν, καθώς υπήρχε ήδη στην μεσαιωνική θεολογία και ήταν γνώμη της πλειοψηφίας την εποχή της αντιμεταρρύθμισης. Τελευταία έχει αμβλυνθεί η εντύπωση του αλαθήτου ενός ανθρώπου, με βάση τις αντιφάσεις που έχει φθάσει με την αδυσώπητη πραγματικότητα. Ωστόσο, δεν παύουν οι άνθρωποι, όταν βασανίζονται αγχωμένοι να πάρουν απόφαση, να χρειάζονται την αλάθητη αυθεντία.

Έχω την αίσθηση πως η συντριπτική πλειοψηφία του Αμερικανικού λαού αποδέχεται το αλάθητο του Προέδρου του. Στο κάτω κάτω αυτός, ο λαός, τον εξέλεξε, επομένως τον δέχονται όλοι σαν να είναι η πληροφόρησή του άμεση, σχεδόν τόσο άμεση όσο το αίσθημα ότι πεινά ή διψά. Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ έκαναν πριν από μερικά χρόνια ένα πόλεμο στηριζόμενες στην πληροφορία ότι το αντίπαλο κράτος είχε σχηματίσει, αποθηκεύσει και χρησιμοποιήσει χημικά όπλα. Επισταμένη έρευνα από τον όσο γίνεται πιο αντικειμενικό ΟΗΕ απέδειξε ότι η πληροφορία ήταν πλαστή. Ο μέσος Αμερικανός όμως πίστεψε και δέχθηκε σα γεγονός τι του έλεγε ο Πρόεδρός του και όχι ο αντικειμενικός έλεγχος των παρατηρητών, που και οι ίδιοι οι Αμερικανοί είχαν συμβάλει αναλογικά στην επιλογή τους. Παρ΄ ότι η αποδοχή του αλαθήτου μπορεί να έχει ολέθριες συνέπειες, η αναγκαιότητά του είναι μερικές φορές απαραίτητη για τη διατήρηση της ακεραιότητας μιας πολιτείας.

Και φθάνομε στα γεγονότα των τελευταίων εκλογών στις ΗΠΑ. Ο ακόμη Πρόεδρος, έστω και απερχόμενος, έχει, ως πρόεδρος, το αλάθητο. Εκτός από πολλές αυθαιρεσίες που έκανε στη διάρκεια της θητείας του, αμφισβητεί ως την τελευταία στιγμή τη γνησιότητα των εκλογών που έδωσαν την πλειοψηφία στον αντίπαλό του. Και αυτό έφθασε πρόσφατα (5.1.21) σε μια προσπάθεια βίαιης κατάληψης του Καπιτωλίου, με προτροπή από τον “αλάθητο”, έστω και απερχόμενο, ακόμη Πρόεδρο. Αυτή η πράξη θυμίζει τον εμπρησμό της Γερμανικής βουλής (Reichstag, 1933) από τους ναζί με σκοπό να κατηγορήσουν τους κομμουνιστές. Αποτέλεσε την απαρχή της σκοτεινής περιόδου για όλο τον κόσμο του ναζισμού. Εκείνο που ανησυχεί τον κόσμο ολόκληρο είναι ότι σημαντικό ποσοστό του Αμερικανικού λαού, που πλησιάζει το 50%, πιστεύει στον απερχόμενο Πρόεδρο, έχοντας προχωρήσει σε βίαιες πράξεις. Η βία όμως γεννά βία κι αυτή συνεχίζεται συχνά ακόμη και όταν έχουν εκλείψει οι αιτίες της. Υπάρχει λοιπόν ο φόβος του διχασμού στις ΗΠΑ, που θα μπορούσε να οδηγήσει σε εμφύλιο πόλεμο σαν εκείνο στην εποχή του A. Lincoln (1861-65). Θα μου πείτε, και τι με νοιάζει εμένα αν διχασθεί και πέσει σε εμφύλιο η κορυφαία δύναμη στον κόσμο; Στο κάτω κάτω, είναι η δύναμη που διατηρεί στρατό έξω από την επικράτειά της, που σημαίνει αφενός καταπίεση λαών πάνω στους οποίους υπάρχουν οι Αμερικανικές βάσεις και αφετέρου αναμφισβήτητη απειλή εναντίον άλλων γιγαντιαίων δυνάμεων, όπως είναι η Κίνα, η Ρωσία,  που αντιδρούν αμυνόμενες. Ως προς εμάς, δεν υπήρξαν ιδιαίτερα φιλέλληνες οι Αμερικανοί. Στον εμφύλιο πόλεμό μας είχαν πρωτεύοντα ρόλο, όχι όμως για να σταματήσει ο πόλεμος, αλλά για να ηττηθεί η αντίπαλη μερίδα με ποταμούς Ελληνικού αίματος αμφοτέρωθεν. Ανέχθηκαν, αν δεν προκάλεσαν, την επταετή δικτατορία, ανέχθηκαν την κατοχή της βόρειας Κύπρου από τους Τούρκους και στη σημερινή Ελληνοτουρκική αντιπαλότητα, κρατούν ίσες αποστάσεις, σα να κρατούν ίσες αποστάσεις απέναντι στη διένεξη ενός λιονταριού με ένα λαγό.

Κι όμως αγωνιούμε, και πρέπει να αγωνιούμε, όλοι για να μη συμβεί τέτοιο ενδεχόμενο. Με τον ένα ή τον άλλον τρόπο, αυτή τη στιγμή η παγκόσμια ισορροπία διατηρείται με πρωταγωνιστή την Αμερική. Καλή ή κακή (περισσότερο, λέω, κακή), αυτή είναι. Η απότομη άρση αυτής της δεσποτείας, χωρίς επεξεργασία, χωρίς διαπραγματεύσεις, απλώς ως κατάρρευση, συνέπεια ενός εμφύλιου Αμερικανικού πολέμου, θα σήμαινε ένα παγκόσμιο τρομερό κενό εξουσίας. Άλλοι ισχυροί γίγαντες είναι πολύ πιθανό ότι θα πρέπει τότε να το καλύψουν. Αν εξαφανισθεί η Αμερικανική παρουσία π.χ. από τις Ινδίες, γιατί δεν θα δούμε Ρωσικά και Κινεζικά στρατεύματα να εισβάλλουν; Όμως οι Ινδίες είναι πυρηνική χώρα, και γειτονεύει με το Πακιστάν, επίσης πυρηνική δύναμη, με το οποίο υπάρχει παραδοσιακή αντιπαλότητα. Πώς θα αντιδράσουν; Κι ακόμη πώς θα αντιδράσουν οι λαοί επαναστατώντας εναντίον των αντίπαλων παρατάξεων που στον τόπο τους κυβερνούν, τελικά με την ανοχή της Αμερικανικής πολιτικής; Οι Αμερικανοί, καταπολεμώντας τις αποικιακές δυνάμεις, κυρίως Αγγλία, Γαλλία, είχαν ανεχθεί δικτατορικά καθεστώτα. Αυτά προκάλεσαν σημαντικές λαϊκές αντιδράσεις που ευνόησαν τον Αντιαμερικανισμό, έτσι που οι ΗΠΑ αναγκάσθηκαν να σχεδιάσουν την κατάρρευσή τους. Η απότομη αλλαγή ισχύος έφθασε να τροφοδοτήσει πολέμους, επαναστάσεις και αναστατώσεις σε ολόκληρη τη Μεσόγειο και τις γύρω χώρες.

Τελικά, όσο κι αν έχομε ανάγκη από το αλάθητο μιας αυθεντίας, πρέπει να διατηρούμε επιφυλάξεις λέγοντας ότι “αυτό δέχομαι ως αλήθεια, εκτός εάν…”