ΑΣΙΤΙΑ Ή ΕΙΛΕΟΣ;

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 27 Νοεμβρίου 2020

Η ύπαρξή μας στηρίζεται στον εαυτό της, αλλά και στις σχέσεις της με το περιβάλλον της. Πεθαίνομε όταν πάψει να λειτουργεί ο συντονισμός μας, καίρια βλάβη στον εγκέφαλό μας ή στην ενδοεπικοινωνία μας, καίρια βλάβη στην κυκλοφορία του αίματός μας. Στηρίζεται όμως και στις σχέσεις μας με το περιβάλλον μας, αφού προσλαμβάνουμε από αυτό τα απαραίτητα που μεταβολίζομε για τη ζωή μας και αποβάλλουμε σ΄ αυτό τα τοξικά ή άχρηστα προϊόντα του μεταβολισμού μας. Οποιοδήποτε από τα δυο κι αν διακοπεί, πεθαίνομε. Το πρώτο αντιστοιχεί στην ασιτία, το δεύτερο στον ειλεό, όταν πάψει να λειτουργεί το έντερό μας που είναι κύριο όργανο για την αποβολή των αχρήστων (άλλα τέτοια όργανα είναι οι νεφροί, οι πνεύμονες, το δέρμα).

Τα ζώα αντιλαμβάνονται τόσο την έλλειψη των χρησίμων, κυρίως με το αίσθημα της πείνας, όσο και την περίσσεια αχρήστων, κυρίως με την έπειξη για ούρηση ή αποπάτηση. Όμως, ενώ η αναζήτηση των χρησίμων, εδώδιμων καρπών ή ζώων, είναι επιλεκτική και απαιτεί ιδιαίτερη προσπάθεια, η απαλλαγή από τα άχρηστα μπορεί να γίνεται όπου και όποτε νάναι. Οι άνθρωποι οργανώσαμε την προσπάθειά για την αναζήτηση τροφής, επιβάλλοντας στους εαυτούς μας διατροφικές και γενετήσιες απαγορεύσεις. Με τις πρώτες απέχομε από τη θυσία ζώων κάποιες περιόδους, ώσπου να πολλαπλασιασθούν και διαφυλάσσομε τα σπέρματα για την επόμενη σπορά. Με τις γενετήσιες απαγορεύσεις, π.χ. αιμομιξία, μονογαμία κλπ, πετύχαμε να διατηρούνται οι αυτοαναπαραγόμενες περιουσίες, μετά το θάνατό μας, χωρίς να σκορπίσουν, οπότε θα παύσουν να αυτοαναπαράγονται. Ο κεντρικός άξονας όλης της πολιτισμικής προόδου μας είναι αυτή η προσπάθεια, που διαγράφηκε τόσο γλαφυρά στη Γένεση με τον απαγορευμένο καρπό και την κάλυψη της γύμνιας των πρωτοπλάστων με φύλλα συκιάς. Το αποτέλεσμα χιλιετιών τέτοιας ομαδικής προσπάθειας είναι ότι η γη μας όχι μόνο δεν ανεπαρκεί να εκθρέψει τους ανθρώπους, αλλά και έφθασε να έχει πληθυσμό πρωτοφανή, με σχεδόν εξαφάνιση των λιμών.

Αντίθετα από την αναζήτηση των χρησίμων, η απαλλαγή από τα άχρηστα δεν έχει πάρει ισάξια προσοχή. Βέβαια, ένας γάιδαρος, αφήνει τις καβαλίνες του στη μέση της πλατείας, πράγμα που κανένας άνθρωπος δεν κάνει. Ακόμη, οι άνθρωποι ανέπτυξαν αποχετευτικά συστήματα. Ωστόσο, ο τομέας της κοινωνικής αποτοξίκωσης υστερεί καταφανώς έναντι εκείνου της απόκτησης των αναγκαίων.

Τα αναγκαία είναι η ενέργεια που μας παρέχει τελικά ο ήλιος. Ανεξάντλητη για τα ανθρώπινα μέτρα. Απ΄ αυτόν άνεμοι και κύματα. Απ΄ αυτόν η ανάπτυξη των φυτών που παρέχουν οξυγόνο, υδατάνθρακες, λίπη και πρωτεΐνες για τα ζώα, που, απαντούν προσφέροντας διοξείδιο του άνθρακα και λίπασμα. Απ΄ αυτόν και η για εκατομμύρια χρόνια αποθηκευμένη ενέργεια στα έγκατα της γης, πετρέλαιο και αέριο, που όμως, αυτή είναι αναλώσιμη. Κάποτε θα εξαντληθεί. Ως τότε θα έχουμε κάνει πόλεμο με την Τουρκία ή θα τα έχουμε βρει μεταξύ μας, αλλά, έτσι κι αλλιώς θα εξαντληθεί. Από την επεξεργασία τόσης ενέργειας μπορούμε ακόμη να αφαλατώνουμε τη Μεσόγειο και να ποτίζουμε τη Σαχάρα, επεκτείνοντας την καλλιεργήσιμη γη, για τον πολλαπλασιαζόμενο πληθυσμό της γης. Με τα απόβλητα όμως τι θα κάνουμε. Αθροίζονται με ολοένα ταχύτερο ρυθμό, ρυπαίνουν τον πλανήτη και πολλά από αυτά χρειάζονται πολλούς αιώνες για να αποσυντεθούν και ανακυκλωθούν. Ήδη, οι Ωκεανοί έχουν γεμίσει πλαστικά. Η βιοποικιλότητα καταστρέφεται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, η θερμοκρασία του πλανήτη μας ανέρχεται έτσι που, βάσιμα υπολογίζεται, ότι, αν δεν σπεύσουμε, σε ένα αιώνα θα έχει ανέλθει κατά 10^οC, θερμοκρασία ασύμβατη με τη διατήρηση ζωής, όπως την ξέρομε, πάνω στον πλανήτη. Οι περιβαλλοντικές αλλαγές ευνοούν την εμφάνιση μεταλλάξεων σε μόρια με ιδιότητες αναπαραγωγής, με αποτέλεσμα να καταστρέφουν μέσα σε λίγα χρόνια ό,τι χρειάστηκε αιώνες για να επιτύχει ο άνθρωπος.

Η επιβίωση της ανθρωπότητας, και της ζωής γενικότερα, χρειάζεται πολλά. Ένα είναι ο έλεγχος του πληθυσμού. Η πρόοδος ως τώρα επιτεύχθηκε με καταστολή, περιορισμούς διατροφικούς και γενετήσιους. Έχει μειωθεί η ανάγκη τέτοιων περιορισμών, ωστόσο απαιτείται και για τον έλεγχο του πληθυσμού. Η θανάτωση ανθρώπων, όπως και κάθε θανάτωση που δεν συνδέεται με άμυνα ή επιβίωση, είναι απαράδεκτη. Μένει ο έλεγχος των γεννήσεων, ακόμη και με κατασταλτικά μέτρα, όπως χρησιμοποίησε η Κίνα. Και με παγκόσμια επιβολή. Η ανακατανομή του πληθυσμού είναι αναπόφευκτη. Μέτρα πρέπει να ληφθούν για το πώς θα γίνεται ελεγχόμενη, έτσι που να μην προκαλεί συγκρούσεις.

Η διατήρηση του υπάρχοντος πληθυσμού, χωρίς βίαιες αναστατώσεις, απαιτεί μια θεμελιώδη στροφή της επιστήμης γενικά από την προσκομιδή χρησίμων στην αποκομιδή των αχρήστων. Ως τώρα γινόταν κυρίως με απομάκρυνσή τους στην απέραντη θάλασσα. Εκεί, σε μικρές πυκνότητες υπήρχε όλος ο χρόνος για να γίνει ανακύκλωση των σκουπιδιών μας. Η θάλασσα όμως δεν είναι πια απέραντη, πλησιάζει τον κορεσμό της. Τα προϊόντα του πετρελαίου, ποικίλα πλαστικά, επιβιώνουν για πολλούς αιώνες, επομένως διαρκώς αθροίζονται. Θα πρέπει να στραφεί δηλαδή η επιστήμη μας σε τομείς όπως: τα αποφάγια μας να τα μετατρέπει σε ζωοτροφές· τα σωματικά μας απόβλητά να τα μετατρέπει σε κοπριά· τα πλαστικά να τα επαναδιαλύει και επαναχρησιμοποιεί. Τίποτε δεν πρέπει να πηγαίνει χαμένο, αλλά η επιστήμη να βρει τρόπους να το επαναφέρει για άλλες χρήσεις. Πρέπει να παραιτηθούμε από πολλές επιθυμίες μας (που είναι πολυτέλεια) και να περιορισθούμε σε ικανοποίηση αναγκών.

Σ΄ αυτή την προσπάθεια απαιτείται όχι ανταγωνισμός μεταξύ ποικίλων ανθρώπινων ομάδων, αλλά, αντίθετα, συνεργασία τους. Καθώς οι πληθυσμοί αναγκαστικά μετακινούνται, η επιβολή απαράδεκτων τρόπων ζωής σε κάποιες ασθενέστερες κοινωνίες για να ζούμε εμείς καλύτερα, γίνεται μπούμεραγκ, διότι οι πληθυσμοί τους θα διασκορπισθούν τελικά σε εκείνους που προκάλεσαν τους απαράδεκτους τρόπους ζωής. Η εξόντωσή τους, ποτέ δεν ήταν λύση. Οι ισχυροί της Ευρώπης, αιώνες τώρα εκμεταλλεύονταν τις κτήσεις τους σκορπώντας δυστυχία όπου πήγαιναν, δέχονται όμως τώρα την εισβολή μεταναστών ποικίλου είδους (προσφύγων, τρομοκρατών, οικονομικών μεταναστών κλπ) από τις τότε κατακτημένες αποικίες, τις οποίες αδυνατούν πια να διατηρούν. Η γη μας είναι πολύ μικρή. Παρά τις όποιες διαχειρίσεις απορριμμάτων, η αδιάκοπη άντληση από τα έγκατα της γης πετρελαίου οδηγεί σε συνεχή άθροιση αποβλήτων που πολλά είναι τοξικά. Πρέπει να βρεθεί τρόπος γενικότερης ανακύκλωσης με επιστροφή των τελικών προϊόντων στη Μάνα Γη. Δεν ξέρω αν υπάρχει τρόπος. Τα ενεργά ηφαίστεια επικοινωνούν με τα έγκατα της γης, αλλά δεν ξέρω αν θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την ταφή και αποτέφρωση των τοξικών αποβλήτων μας. Τα σίγουρα αναγκαία είναι περιορισμός επιθυμιών, ανακύκλωση, έλεγχος γεννήσεων και ανακατανομή του πληθυσμού.

ΤΙ ΘΑ ΕΙΧΕ ΓΙΝΕΙ ΑΝ…

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 24 Νοεμβρίου 2020

Για να μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το εμβόλιο για τον κορωνοϊό, πρέπει να περάσει από τη διαδικασία του σταδίου 3: Σε μερικές δεκάδες χιλιάδες εθελοντές θα δοθεί στους μισούς το εμβόλιο και στους άλλους μισούς εικονικό φάρμακο και θα παρατηρηθεί αν υπάρχει σημαντική διαφορά μεταξύ εκείνων που θα αρρωστήσουν στη μια και στην άλλη ομάδα. Ούτε τα άτομα αυτά ούτε οι ιατροί γνωρίζουν εκ των προτέρων ποιος πήρε το ενεργό εμβόλιο και ποιος το εικονικό. Γενικότερα, στην ιατρική, για να αποδειχθεί αιτιολογική σχέση μεταξύ δύο φαινομένων, π.χ. ενός φαρμάκου ή ενός μικροβίου και μιας νόσου, πρέπει να αποδειχθούν 3 πράγματα: 1. Τα δύο φαινόμενα συνδέονται στατιστικά. 2. Το θεωρούμενο αίτιο προηγείται χρονικά από το αποτέλεσμα. Και 3. Η εξάλειψη του αιτίου αίρει και το αποτέλεσμα (πείραμα). Οι ίδιοι περίπου κανόνες ισχύουν για τη σχέση αιτίου και αιτιατού και στις λοιπές επιστήμες, μόνο που για κάποιες δεν μπορεί να ελεγχθεί ο τρίτος όρος. Δεν μπορούμε να κάνουμε πείραμα π.χ. στην Κοσμολογία ή στην Ιστορία. Εδώ περιοριζόμαστε στην ακρωτηριασμένη ισχύ της χρονικής αλληλουχίας των γεγονότων.

Θυμήθηκα τα παραπάνω, βλέποντας τον εορτασμό του Πολυτεχνείου σε συνδυασμό με την παρουσία της πανδημίας και διαβάζοντας μια εξαιρετική ανάλυση του Απόστολου Δοξιάδη για το “Πολυτεχνείο, αλήθεια, μύθος και παραμύθια”. Εορτάζομε την επέτειο του Πολυτεχνείου ως απαρχή της απαλλαγής από τη δικτατορία της χούντας. Είναι όμως έτσι; Τα επεισόδια έγιναν ως αντίδραση στη δικτατορία του Παπαδόπουλου που ξεκινούσε μια διαδικασία δήθεν εκδημοκρατισμού. Το Πολυτεχνείο πραγματικά σταμάτησε τη διαδικασία, αλλά δεν έφερε περισσότερο εκδημοκρατισμό. Το αντίθετο μάλιστα. Το Πολυτεχνείο έφερε τον Ιωαννίδη. Ο Ιωαννίδης είχε σα συνέπεια τα γεγονότα της Κυπριακής τραγωδίας, η οποία ήταν η τελική αιτία της ανατροπής της δικτατορίας με την επαναφορά μιας “δημοκρατίας”, όσο δημοκρατία είναι βέβαια και η παρούσα ρεπούμπλικα ή ολιγαρχία. Τι θα είχε γίνει, αν δεν είχε υπάρξει η εξέγερση του Πολυτεχνείου; Ακόμη και αν είχαμε στη διάθεσή μας όλα τα δεδομένα – ο φάκελος της Κύπρου δεν έχει μελετηθεί επισταμένως – κανένας δεν μπορεί να απαντήσει στο ερώτημα, αφού δεν είναι δυνατό να γίνει πείραμα. Είχε προγραμματισθεί να είχαμε κυβέρνηση Μαρκεζίνη με πρόεδρο “δημοκρατίας” τον Παπαδόπουλο. Θα ακολουθούσε ενδεχομένως βαθμιαίος εκδημοκρατισμός για να γίνουμε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι πρωταγωνιστές θα είχαν στο μεταξύ πεθάνει και σήμερα θα βρισκόμαστε σε μια κατάσταση λίγ΄ ως πολύ σαν τη σημερινή, χωρίς να έχει μεσολαβήσει η εθνική απώλεια της Κύπρου. Αλλά, φυσικά, αυτό δεν είναι καθόλου βέβαιο.

Τελικά; Ο Δοξιάδης θυμίζει άλλα ιστορικά συμβάντα. Γιορτάζομε την ελευθερία μας από τον Οθωμανικό ζυγό στις 25 Μαρτίου, όταν άρχισε η Επανάσταση, χωρίς κι αυτή η ημερομηνία να είναι ακριβής, ενώ η ελευθερία μας επιτεύχθηκε το 1830, όταν υπογράφηκαν οι σχετικές συμφωνίες.  Ομοίως γιορτάζουμε τη νίκη μας πάνω στις δυνάμεις του άξονα όχι το Μάη του 1945, όπως όλος ο κόσμος, αλλά στις 28 Οκτωβρίου, όταν άρχισε ο πόλεμος με τους Ιταλούς, που έληξε με ήττα μας, όταν μας επιτέθηκε και η Γερμανία. Υπάρχουν εκείνοι που λένε πως δεν θα είχαμε απελευθερωθεί από τους Τούρκους, αν δεν είχε γίνει η ναυμαχία στο Ναυαρίνο και ίσως έχουν δίκιο. Ο Ιμπραήμ είχε καταστείλει την επανάσταση σχεδόν παντού. Ωστόσο, ακόμη κι αν είναι έτσι, προφανώς, δεν θα είχε γίνει η ναυμαχία, αν δεν είχε προηγηθεί η ηρωική Επανάσταση. Προχωρώντας τα υποθετικά ερωτηματικά, πολλοί σημαίνοντες σκεπτόμενοι άνθρωποι ήταν αποτρεπτικοί για την Επανάσταση, όπως ο Κοραής, ο Καποδίστριας, ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄. Αν και δεν τον έχω διαβάσει, ο A. Toynbee θεωρεί ότι ήταν λάθος των Ελλήνων που παρασύρθηκαν  να κάνουν τότε την επανάσταση. Έπρεπε, να προετοιμασθούν και να περιμένουν λίγα χρόνια ακόμη! Ο Ελληνισμός είχε γίνει πολιτιστικά κυρίαρχος τουλάχιστον στη δυτική πλευρά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στα Βαλκάνια και στη Μικρά Ασία. Μήπως λοιπόν, αν δεν είχε γίνει η Επανάσταση, θα γινόταν βαθμιαίος εξελληνισμός της αυτοκρατορίας, έτσι που κάποια στιγμή να βλέπαμε σουλτάνο έναν Έλληνα Χριστιανό; Όσο εξωφρενική και αν ακούεται η ιδέα, κάπως έτσι μας αρέσει να θεωρούμε πως εξελληνίσαμε τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία με την πάροδο των αιώνων. Σκεφθείτε και κάτι άλλο. Τι θα είχε γίνει αν στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο είχε νικήσει η Γερμανία; Θα είχε ενωθεί η Ευρώπη κάτω από τους Γερμανούς, ο Χίτλερ κάποτε θα είχε πεθάνει, οι διάδοχοί του δεν θα μπορούσαν να διατηρήσουν τις ανατριχιαστικές πρακτικές του, όταν θα είχε λήξει ο πόλεμος, θα υποχωρούσαν σε κάποια πιο φιλελεύθερα σοσιαλίζοντα μέτρα. Μην ξεχνάμε πως το καθεστώς ήταν εθνικός σοσιαλισμός. Δηλαδή σε τι θα διέφερε η κατάσταση από αυτήν που ισχύει σήμερα; Πάλι έχομε μια περίπου σοσιαλ-δημοκρατική ενωμένη Ευρώπη με ηγήτορα τη Γερμανία. Δεν υποστηρίζω τέτοιες ιδέες. Όμως δεν μπορώ να αποφύγω να κάνω τέτοιες σκέψεις. Ίσως ρέπω και προς ιδέες που ξεφεύγουν από τα παραδεγμένα, πλησιάζοντας τις αιρετικές. Ο Γεώργιος Στείρης, στη Φιλοσοφία των Μέσων Χρόνων και της Αναγέννησης στη Δύση, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, παίρνει διαφορετική θέση απέναντι στα παραπάνω, σημαδιακά για την πατρίδα μας γεγονότα: Η 25η Μαρτίου και η 28η Οκτωβρίου, λέει, υπενθυμίζουν το χρέος μας στο Έθνος και την Πατρίδα. Η 17η Νοεμβρίου υπομιμνήσκει το χρέος μας στην Δημοκρατία.

Πρέπει όμως να φθάσω σε κάποια συμπεράσματα. Ένα είναι αγνωστικιστικό. Είναι αδύνατο να ξέρουμε τι θα είχε γίνει στην ιστορία αν… Θα ήταν καλύτερα για μας τώρα ή χειρότερα αν είχαμε εμείς ή άλλοι πάρει διαφορετικές αποφάσεις και είχαμε ενεργήσει διαφορετικά; Είναι αδύνατο να το γνωρίζουμε. Υπάρχει όμως κάτι σταθερό σ΄ αυτή την υπόθεση; Ίσως ναι, αλλά έχει ηθική, όχι ιστορική, επιστημονική, αξία. Χρέος! Ο Λεωνίδας με τους 300 (που ήταν περισσότεροι, μαζί με τους Πλαταιείς που είχαν μείνει και σκοτωθεί στη μάχη) ηττήθηκε. Σκοτώθηκαν όλοι και ο Ξέρξης προχώρησε. Όμως τιμάμε τα παλικάρια που πολέμησαν εκεί. Και δικαίως. “Τιμή σ΄ εκείνους όπου στη ζωή των όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες” λέει και μας εκφράζει ο Καβάφης. Αυτό που έμεινε είναι το παράδειγμά τους ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα. Αντίστοιχα, μπορώ να πω: “Τιμή σ΄ εκείνους που στη ζωή των όρισαν και φυλάγουν Πολυτεχνεία”. Η αγνότητα των προθέσεων και η αυτοθυσία έχουν μακρόπνοες συνέπειες που ποτέ δεν ξεχνιόνται. “Και περισσότερη τιμή τους πρέπει, όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν) πως Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος και οι Μήδοι επιτέλους θα διαβούνε“.             

ΕΞΟΥΣΙΑ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 24 Νοεμβρίου 2020

Μια από τις ικανότητες του νου μας είναι να ανάγει προβλήματα σε διαφορετικό επίπεδο, εντελώς διαφορετικό, που όμως, διατηρεί την ομοιότητα, δηλαδή ίδιες σχέσεις των στοιχείων των προβλημάτων μεταξύ τους. Στο διαφορετικό επίπεδο είναι ενδεχόμενο να γίνεται ευκολότερη η επίτευξη της λύσης. Για να υπολογίσει το ύψος των πυραμίδων ο Θαλής ο Μιλήσιος, το μετέφερε στο δικό του γνωστό ύψος και από το μετρήσιμο μήκος της σκιάς του και της σκιάς των πυραμίδων υπολόγισε το ύψος τους, αφήνοντας άναυδους τους δασκάλους του ιερείς, που κοντά τους είχε πάει για να πάρει σοφία. Συχνά, στα τακτικά άρθρα μου, για την αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων καταφεύγω σε τέτοιου είδους αναγωγές, μεταφέροντας το πρόβλημα από το κοινωνικό στο ψυχολογικό ή φυσιολογικό ή φυσικό ή και απλά μαθηματικό επίπεδο. Φυσικά, η μέθοδος έχει σοβαρούς περιορισμούς, διότι το νέο επίπεδο έχει ιδιότητες απρόβλεπτες που μπορούν να επηρεάσουν το αποτέλεσμα. Έτσι, απαιτείται πάντοτε η λύση που προκύπτει να διασταυρώνεται εμπειρικά με παρατηρήσεις στο αρχικό πρόβλημα.

Συχνά αναρωτιέμαι είναι απαραίτητη η εξουσία ή έχουν δίκιο οι αναρχικοί – και δεν εννοώ τους μπαχαλάκηδες, αλλά τους θεωρητικούς αγωνιστές. Πρώτη αναρχική στον κόσμο ήταν η Αντιγόνη, κατά τον Αισχύλο (Επτά επί Θήβας): “ούδ’ αισχύνομαι έχουσ’ άπιστον την δ’ αναρχίαν πόλει“. Γνωστά ονόματα αναρχικών ήταν οι Ζήνων ὁ Κιτιεύς,  W.Godwin, П.Кропоткин, М.Бакунин, P.Prοudhon, E.Malatesta και πολλοί άλλοι. Αντίθετα από τη δυσφημιστική σύγχρονη χρήση του όρου, οι αναρχικοί ήταν εναντίον της βίας. Εναντιώνονταν στη βία που ασκεί ο καπιταλισμός και γι΄ αυτό κυνηγήθηκαν συχνά ως κομμουνιστές, αλλά αντιτίθενταν και στο κομμουνιστικό κράτος και γι΄ αυτό ο Μπακούνιν και οι όμοιοί του διαγράφηκαν από την κομμουνιστική διεθνή. Οι αναρχικοί διαφέρουν πολύ μεταξύ τους, αλλά κοινό στοιχείο τους είναι η αντίθεσή τους στην εξουσία. Στα σύγχρονα “αναρχικά” συστήματα υπάγονται συχνά και οι οικολόγοι και διάφορα ακτιβιστικά κινήματα. Χρειάζεται λοιπόν η εξουσία;

Με την αναγωγική μέθοδο που ανέφερα παραπάνω, λέω από τώρα την απάντησή μου: Η ύπαρξη μιας πολιτείας δεν χρειάζεται την εξουσία. Η εξουσία είναι μέρος της!

Ανάγομαι σε μια απλή μορφή ύπαρξης, μια σταγόνα νερό. Είναι απλή, διότι τα στοιχεία της είναι ομοιογενή, μόρια H₂O. Τα μόρια του νερού έλκονται μεταξύ τους. Παρά το ότι διαρκώς κινούνται διολισθαίνοντας, οι ελκτικές δυνάμεις που δέχεται καθένα κατά μέσον όρο αλληλοεξουδετερώνονται και το σύνολο τείνει να πάρει σφαιρική μορφή. Έτσι αποκτά τη  μικρότερη δυνατή επιφάνεια, για τον όγκο της. Καθένα τα υδάτινα μόρια δέχεται κατά μέσον όρο ίσες δυνάμεις από τα υπόλοιπα, με εξαίρεση τα επιφανειακά, που δέχονται ελκτικές δυνάμεις μόνον από τα εσωτερικά στοιχεία, κατευθυνόμενες επομένως προς το κέντρο της σταγόνας. Γι  αυτό το λόγο, ενώ τα μόρια στο εσωτερικό της διαρκώς κινούμενα διαθέτουν κινητική ενέργεια, τα επιφανειακά έχουν λιγότερη κινητική και περισσότερη δυναμική ενέργεια. Για να μεταφερθεί δηλαδή ένα μόριο από τη μάζα στην επιφάνεια, πρέπει να υπερνικήσει δυνάμεις που το έλκουν προς το κέντρο. Επομένως στην επιφάνεια έχουν αποθηκεύσει το έργο που ξοδεύθηκε. Η αυξημένη δυναμική ενέργεια των επιφανειακών μορίων του νερού τους προσδίδει ιδιότητες σαν να ήταν μια μεμβράνη. Πάρτε ένα πιάτο γεμάτο νερό. Πολύ προσεκτικά, τοποθετήστε μια βελόνα οριζόντια στην επιφάνειά του. Η βελόνα δεν βουλιάζει, την κρατά στην επιφάνεια η επιφανειακή τάση του νερού. Αν αφεθεί να βραχεί η βελόνα, πάει αμέσως στον πάτο.

Όπως οι σταγόνες του νερού, έτσι και κάθε ύπαρξη περιβάλλεται από ένα προστατευτικό μηχανισμό. Το ψωμί έχει κόρα, τσίπα το γάλα, τσόφλι το αυγό, μεμβράνη τα κύτταρα, φλοιό τα φυτά, δέρμα ή όστρακο τα ζώα, σύνορα τα κράτη. Μια πολιτεία όμως δεν είναι απλώς μια γεωγραφική επιφάνεια με αισθητά σύνορα. Είναι προπάντων μια οργανωμένη ύπαρξη, που αναγκαστικά, εφόσον υπάρχει, έχει ένα προστατευτικό μηχανισμό. Αυτός ονομάζεται εξουσία. Χωρίς εξουσία, απλώς δεν υπάρχει. Η εξουσία είναι τα σύνορα της πολιτείας.

Η αναλογία όμως συνεχίζεται. Η επιφανειακή τάση στη σταγόνα αποτελείται από μόρια ίδια με της μάζας της, εμπλουτισμένα όμως με δυναμική ενέργεια που δεν έχουν τα υπόλοιπα στοιχεία της. Η δυναμική ενέργεια των μελών μιας εξουσίας στην πολιτεία είναι το δικαίωμά της, μόνον αυτής, να ασκεί νόμιμα καταστολή, ακόμη και βίαια στα μέλη της. Όπως στη σταγόνα του νερού όλα τα μέλη της, διαρκώς τυχαία κινούμενα μπορούν με ίσες στατιστικές πιθανότητες να είναι μέλη της οριακής επιφάνειάς της έτσι και σε μια ευνομούμενη πολιτεία, όλα τα μέλη της, τυχαία, π.χ. με κλήρωση, μπορούν με ίσες στατιστικές πιθανότητες να είναι μέλη της εξουσίας. Τέτοια ευνομία υπήρξε μόνον μία φορά στον πλανήτη μας, στην αρχαιοελληνική δημοκρατία. Τα αποτελέσματά της ήταν υπέροχα, αφού παρήγαγε τον τελειότερο πολιτισμό, που αντέχει στις χιλιετίες που έχουν παρέλθει. Έστω και αν η ίδια η πολιτεία δεν άντεξε στη φυσική βία. Φυσικά, δεν ήταν τέλεια. Δεν μετείχαν όλοι εξίσου. Δεν μετείχαν σ΄ αυτή τη δημοκρατία παιδιά, γυναίκες, μέτοικοι, δούλοι. Τα παιδιά βέβαια είναι βιολογικά ανώριμα να μετέχουν στη λήψη αποφάσεων που απαιτεί η εξουσία. Οι λοιποί όμως θεωρήθηκαν “κατώτερα” όντα από το θεωρητικό της αρχαίας πολιτικής, τον Αριστοτέλη. Η παρακμή της Αθηναϊκής δημοκρατίας αποδόθηκε από πολλούς στον εκφυλισμό της σε οχλοκρατία, με πρωτοπόρο σ΄ αυτή την άποψη τον συντηρητικό Πλάτωνα. Όμως, αντίθετα, η παρακμή της μπορεί να οφείλεται ακριβώς στο ότι δεν προχώρησε προς την τελείωσή της, ενσωματώνοντας στους πολίτες της τις παραπάνω κατηγορίες. Αν από τους 300 000 περίπου κατοίκους της Αττικής δεν ήταν πολίτες μόνον 10% περίπου, αλλά πάνω από τους μισούς, οι Αθηναίοι δεν θα είχαν ενδεχομένως ηττηθεί από τους Λακεδαιμονίους στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Αν δεν υπάρχει αυτή η συμμετοχή όλων των πολιτών στατιστικά, εκπεριτροπής, στην εξουσία, αυτή, αντί προστατευτικού συνόρου της, γίνεται o τοίχος της φυλακή της. Ως φυλακή ωθεί τους πολίτες της σε βίαιες αντιεξουσιαστικές ενέργειες μετατρέποντας το δήμο σε αναρχικό όχλο. Εκ των υστέρων, η αντιπολιτειακή εξουσία/φυλακή κατηγορεί, αυτόν το λαό για οχλοκρατία, λαϊκισμό, δημαγωγία, ανωριμότητα, ενώ αυτή τον εξώθησε σε τέτοιες εκδηλώσεις. Το ότι τα μέλη της κοινωνίας δεν είναι ομοιογενή όπως τα στοιχεία μιας σταγόνας νερού, διαμορφώνει βέβαια το τοπίο, όπως η προστατευτική μεμβράνη των κυττάρων έχει πολύπλοκη δομή, δεν αναιρεί όμως το θεμελιώδες στοιχείο του ίσου δικαιώματος όλων των πολιτών στην εξουσία, με τη διαλεκτική σχέση τους, ανάλογα με τις επιμέρους λειτουργίες της και τις ιδιαίτερες ικανότητες κάθε πολίτη.

ΧΡΗΣΙΜΟ Ή ΕΥΧΑΡΙΣΤΟ;

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών. 20 Νοεμβρίου 2020

Και τα δυο, και η χρησιμότητα και η ευχαρίστηση, δίνουν ικανοποίηση. Η ευχαρίστηση όμως έχει σχέση με το παρόν, ενώ η ωφελιμότητα με το μέλλον. Ευχάριστη είναι η ηδονή και η απαλλαγή από τον πόνο. Η αποφυγή του πόνου και η επιδίωξη της ηδονής είναι οι δύο πόλοι που προσανατολίζουν την πορεία όλων των ζώων. Η ηδονή σχετίζεται πρώτιστα με την αναπαραγωγή, ο πόνος με την επιβίωση, αν και τα όρια μεταξύ τους δεν είναι πολύ σαφή. Η επιβίωση στο νεογνό εξασφαλίζεται με το θηλασμό, που αφενός το απαλλάσσει από το δυσάρεστο συναίσθημα της πείνας (και τη μητέρα από τη δυσάρεστη συμφόρηση του μαστού) και αφετέρου προσφέρει ηδονή στη μητέρα με τη διέγερση των θηλών και στο νεογνό με τη διέγερση των χειλιών Αυτή η ηδονή παραμένει και στους μεγάλους, όπως με το ερωτικό φιλί, παθολογικά με το κάπνισμα κλπ. 

Η ωφελιμότητα όμως δεν είναι άμεσα ευχάριστη, μπορεί να είναι και δυσάρεστη. Το αποτέλεσμα της είναι ευχάριστο. Και είναι μοναδικά ανθρώπινη ιδιότητα, μαζί με το Λόγο και το Σκοπό. Μπορεί να συνδυάζονται, αλλά όχι απαραιτήτως. Το να σκάβω, να οργώνω, να θερίζω, είναι επίμοχθες ασχολίες, με κουράζουν δυσάρεστα, αλλά χάρη σε τέτοιες ενέργειες, δημιουργώ αποθήκες αγαθών, όπως οι μέλισσες το μέλι, και αυτές με απαλλάσσουν από το φοβερό συναίσθημα της πείνας σε περιόδους ένδειας. Τι έχει προτεραιότητα από τα δύο; η ωφέλεια ή η ευχαρίστηση;

Ο Αριστοτέλης, σταθερός στη σημασία της σκοπιμότητας, αφού αυτή ξεχωρίζει τον άνθρωπο από τα ζώα, δίνει προτεραιότητα στο σκοπό και στην ωφέλεια, στο μέλλον. Τα ζώα δεν σκέφτονται το μέλλον. Η έγνοια για το μέλλον είναι ιδιότητα της κοινωνίας, όχι της αγέλης ούτε της μονήρους διαβίωσης. Όμως τα κοινωνικά ζώα, όπως κάποια έντομα (μέλισσες, μυρμήγκια κλπ), δεν έχουν άλλη επιλογή, μόνο την ωφελιμότητα. Δεν έχω ιδέα αν είναι ευχαριστημένα με το έργο που κάνουν, δεν έχουν τρόπο να δείξουν την ευχαρίστησή τους άλλωστε. Η ευχαρίστηση είναι συναίσθημα, ένα από τα τρία στοιχεία του νοητού Εγώ (τα άλλα δύο είναι το γνωστικό και η βούληση). Το συναίσθημα δεν έχει άμεση επαφή με το περιβάλλον, ενώ έχουν η γνώση διαμέσου των αισθήσεων και η βούληση οδηγώντας σε αντικειμενικές εκδηλώσεις, κίνηση ή εκκρίσεις. Τόσο ο Αριστοτέλης, όσο και ο Πλάτων, δίνουν προτεραιότητα στην κοινωνία μάλλον παρά στο άτομο, επομένως στην ωφελιμότητα μάλλον παρά στην ευχαρίστηση. Πιο σημαντική και από τη γνώση, αφού σχετίζεται με τη βούληση, τη σκοπιμότητα, έτσι που τονίζει την αρμοδιότητα του χρήστη μάλλον παρά του γνώστη για την εκτίμηση των έργων. Τους αντιτάχθηκε αργότερα ο Επίκουρος, που κατηγορήθηκε από τους αντιπάλους του ως ηδονοθήρας και καταστράφηκαν όλα τα πολυάριθμα κείμενά του (ό,τι ξέρομε γι΄ αυτόν είναι έμμεσο, όπως από αναφορές στα έργα του από άλλους συγγραφείς).

Η ωφελιμότητα είναι ποσοτική. Τα αποθηκευμένα αγαθά μπορούν να αθροίζονται. Η όρεξη για φαγητό κορεννύεται μόλις φάμε, αλλά για αποθήκευση είναι ακόρεστη. Η ευχαρίστηση όμως είναι ποιοτική. Δυο χαρές δεν σημαίνουν χαρά διπλάσια από μία. Ο σύγχρονος πολιτισμός έχει στηριχθεί στην καταπίεση των ευχαριστήσεων, π.χ. περιορισμούς της διατροφής και της γενετήσιας λειτουργίας, για να προχωρήσει στο αξιοθαύμαστο επίπεδο που βρίσκεται σήμερα. Ικανοποιεί μοναδικά τις ανάγκες του αισθητού Εγώ μας, έχει φέρει ευτυχία, παράταση της ζωής, απαλλαγή από πείνα, λοιμώξεις, παιδική θνησιμότητα, αναλφαβητισμό, κι όμως δεν έχει φέρει ευδαιμονία, την ικανοποίηση του νοητού Εγώ, που επιτυγχάνεται με πλήρωση των σκοπών που το ίδιο το άτομο θέτει. Αντίθετα, έχει αλλοτριώσει σημαντικά το άτομο, που εξυπηρετεί τους σκοπούς κάποιων άλλων, με αποτέλεσμα την κακοδαιμονία.

Τι έχει λοιπόν προτεραιότητα; Οι σοφοί πρόγονοί μας, όπως είδαμε διχάσθηκαν. Ο μεγάλος δημοκράτης ηγέτης Περικλής, έβαλε τα πράγματα στη θέση τους. “«φιλοκαλοῦμεν μετ΄ εὐτελείας“. Μας αρέσει το ωραίο, αλλά χωρίς πολυτέλεια, χωρίς να θυσιάζουμε τη χρησιμότητα. Ίδια ήταν η στάση του επίσης δημοκράτη Επίκουρου. Όποιος πεινά, είναι αμαρτία να μη φάει. Το αν θα χορτάσει την πείνα του με χαβιάρι ή φασουλάδα δεν έχει σημασία· σημασία έχει να ευχαριστηθεί τρώγοντας. Με άλλα λόγια, πρόοδος χωρίς καταστολή, με ευχαρίστηση από το έργο που επιτελεί κάποιος, όχι από την προσδοκώμενη ανταμοιβή από αυτό. Γίνεται;

Μια φίλη βλέποντας τη θεοσεβούμενη αδελφή της να κάνει αγαθοεργίες – και όχι μόνο – τη ρώτησε: “Γιατί τα κάνεις όλα αυτά;” “Μα, για να κληρονομήσω τη βασιλεία των ουρανών”, απάντησε η θεοσεβούμενη. “Μα αυτό είναι υστεροβουλία!” παρατήρησε η αδελφή της. Όντως, τις όποιες καλές πράξεις μας πρέπει να τις κάνουμε επειδή μας αρέσει, επειδή αγαπάμε τους ανθρώπους, όχι διότι προσδοκούμε προθανάτια ή μεταθανάτια, ανταμοιβή. Είναι άραγε δυνατό να κάνει κάποιος σοβαρό έργο απολαμβάνοντας το σωματικό και πνευματικό μόχθο που καταβάλει και όχι προσδοκώντας την ανταμοιβή από την ανταλλαγή του έργου του με κάτι άλλο, συνήθως χρήματα; Αυτό βέβαια γίνεται στο παιχνίδι και στην τέχνη. Γινόταν στον πρωτόγονο κυνηγό που χαιρόταν σκοτώνοντας το θήραμά του. Σήμερα αυτό μπορεί να γίνεται μόνο στον ελεύθερο χρόνο, τον αφιερωμένο στις ανάγκες του νοητού Εγώ, με την ερασιτεχνία, το χόμπι. Ο μόχθος, σωματικός ή πνευματικός, είναι ευχάριστος αν υπηρετεί το δικό μου σκοπό, δυσάρεστος αν υπηρετεί το σκοπό άλλων. Στην τελευταία περίπτωση μπορεί να γίνει ευχάριστος, αν οι άλλοι είμαστε όλοι εμείς, ενμέρει άρχοντες και ενμέρει αρχόμενοι (Αριστοτέλης). Στο εγγύς μέλλον προσδοκάται οι ανάγκες του αισθητού Εγώ να καλύπτονται με ελάχιστες ώρες επαγγελματικής εργασίας, χάρη στους τεχνολογικούς αυτοματισμούς. Αν αυτές οι ώρες βρίσκονται υπό τον έλεγχο μιας ολιγαρχίας, αυτή, για να μη χάσει την εξουσία, φροντίζει να κυβερνά και τον ελεύθερο χρόνο καθενός. Χρησιμοποιεί σωρεία ερεθισμάτων αποσπώντας την προσοχή καθενός, εμποδίζοντάς τον να σκέφτεται, να φαντάζεται, να χαίρεται δημιουργώντας. Οι ερασιτέχνες, όπως και οι καλλιτέχνες αποτελούν κίνδυνο για το κατεστημένο. Οι συνηθισμένοι κίνδυνοι για τους κρατούντες είναι οι άλλοι μνηστήρες της εξουσίας. Κίνδυνος για το κατεστημένο όμως είναι οι ελεύθεροι άνθρωποι που χρησιμοποιούν τη δημιουργικότητά τους. Όχι σπάνια διώκονται, από τον G.Bruno που κάηκε, ως το F.G.Lorca που δολοφονήθηκε. Στο αρχικό ερώτημα, ποιο έχει προτεραιότητα, η απάντηση είναι ότι επιδίωξη είναι ένα σύστημα που προωθεί τη σύζευξη χρήσιμης εργασίας με ευχαρίστηση, όπως όταν οι σκοποί της κοινωνίας, αποφασίζονται από το σύνολο. Το πρόβαλε ο Περικλής και υπάρχουν σήμερα οι τεχνολογικές δυνατότητες να εφαρμοσθεί, αν υιοθετηθούν οι αρχές της αρχαίας δημοκρατίας.

ΣΥΓΚΡΟΥΣΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 19 Νοεμβρίου 2020

Όταν δύο οντότητες βρίσκονται σε οποιουδήποτε είδους επαφή, η σχέση μεταξύ τους μπορεί να είναι ανταγωνιστική, μιμητική ή συμπληρωματική. Στην ανταγωνιστική σχέση καθεμιά οντότητα προσπαθεί να εξοντώσει την άλλη, βασικά για να αφομοιώσει τα συστατικά της. Στην ιδανική περίπτωση των ισοδύναμων ανταγωνιστών, όπως όταν ένα ηλεκτρόνιο συναπαντιέται με ένα ποζιτρόνιο, αφανίζονται και τα δύο και στη θέση τους μένει μεγάλη ποσότητα ενέργειας. Στη μιμητική, μια οντότητα σα να αναγνωρίζει την υπεροχή της άλλης και αποφασίζει να υποταχθεί και αφομοιωθεί με αυτήν χωρίς ανταγωνιστική διάθεση, χάνοντας όμως έτσι την ταυτότητά της. Στη συμπληρωματική σχέση καθεμιά οντότητα λειτουργεί διαφορετικά από την άλλη, όμως οι διαφορετικές λειτουργίες τους συμβάλλουν στην οικοδόμηση μιας ανώτερης σχέσης που εξυπηρετεί τη διατήρηση της ταυτότητας εκάστης. Το μειονέκτημα της ανταγωνιστικής σχέσης και της μιμητικής που έχει το ίδιο τελικά αποτέλεσμα είναι ότι η επικρατούσα οντότητα μεγεθύνεται διαρκώς. Η μεγέθυνση του κάθε τι αναγκαστικά, για καθαρά γεωμετρικούς λόγους, αυξάνει τον όγκο της στην τρίτη δύναμη, στον κύβο, ενώ την επιφάνειά της στη δεύτερη δύναμη, στο τετράγωνο. Ο ψύλλος έχει πολύ μεγαλύτερη επιφάνεια του σώματός του συγκριτικά με το σώμα του από τον άνθρωπο και η αντοχή του είναι τεράστια. Η διατήρηση της ζωντάνιας όμως μιας οντότητας εξαρτάται από την ύπαρξη των συνόρων της, αφού διαμέσου της προσπορίζεται τα αναγκαία και διαμέσου της απορρίπτει τα περιττά. Έτσι, ένας μονοκύτταρος οργανισμός, όταν μεγαλώσει αρκετά και η επιφάνειά του ανεπαρκεί για τις ανάγκες του σώματός του, διαιρείται σε δύο θυγατρικούς, καθ΄ όλα όμοιους οργανισμούς. Η πραγματικά δημιουργική σχέση είναι λοιπόν η συμπληρωματική. Στις ανθρώπινες σχέσεις ανταγωνιστική σχέση είναι ο πόλεμος, μιμητική η μόδα και συμπληρωματική το εμπόριο.

Η σχέση γενικά απαιτεί επικοινωνία. Ένα στοιχείο της επικοινωνίας είναι η χωρική συνάφεια, π.χ. τα σύνορα μεταξύ δύο κρατών. Άλλο είναι η γλώσσα. Άλλο, η θρησκεία και ποικίλα έθιμα. Χωρίς επικοινωνία δεν υπάρχει σχέση. Πώς να αναπτυχθεί λοιπόν συμπληρωματική σχέση αν δεν υπάρχει σχέση; Χωρικά, δύσκολα μπορώ να φαντασθώ να έχουμε κάποιου είδους επικοινωνία εμείς με π.χ. την Τανζανία, που, ομολογώ, δεν ξέρω ούτε σε ποια Ήπειρο βρίσκεται. Από την άλλη πώς να αποφευχθεί μια ανταγωνιστική σχέση μεταξύ λαών που ζουν στον ίδιο κρατικό χώρο, όπως ποικίλες μειονότητες; Κι όμως δεν είναι αδύνατο, κάθε άλλο μάλιστα. Η Ελβετία ευημερεί ειρηνικά αποτελούμενη από τρεις ετερόγλωσσους λαούς που ζουν στο ίδιο κράτος. Το ίδιο και το Βέλγιο. Οι ΗΠΑ είναι ένα πιο σύνθετο παράδειγμα, καθώς εκεί απαρτίζουν το ίδιο έθνος στο ίδιο κράτος λαοί από όλο τον πλανήτη, με μεγάλες διαφορές μεταξύ τους σε έθιμα, την ποικιλομορφία διαφόρων Ευρωπαίων, τους πολύ διαφορετικούς Ερυθροδέρμους που σχεδόν εξοντώθηκαν από τους εισβολείς και τους μαύρους που έχουν μεταφερθεί βίαια από την Αφρική και, ακόμη σήμερα, παρά την τυπική εξαφάνιση της δουλείας, ζουν κατά μέσον όρο σε συνθήκες υποδεέστερες από τους λευκούς. Η υποχρεωτική επιβολή μιας γλώσσας, της Αγγλικής, έχει συμβάλει στην ενότητα αυτών των λαών, μαζί με την έξωθεν επιβολή της, καθώς η προγενέστερη από τις ΗΠΑ κοσμοκρατορία, η Αγγλική, την είχε καθιερώσει σε όλο τον κόσμο. Ο ξένος που θα βρεθεί στις ΗΠΑ θα μιλήσει Αγγλικά έτσι που ακόμη και αν ο αντίκρυ του είναι Τεξανός ισπανόφωνος αναγκάζεται από τον εξωγενή παράγοντα να χρησιμοποιεί την Αγγλική. Ωστόσο, το σύστημα, παρά τις αναπόφευκτες μειονεξίες του και τις εσωτερικές εκδηλώσεις βίας, είναι βασικά συμπληρωματικό. Τα προβλήματα είναι σχεδόν αξεπέραστα στην Κύπρο, όπου δύο κοινότητες ζουν σε χωριστή γεωγραφική περιοχή, έχουν διαφορετική γλώσσα και διαφορετική θρησκεία. Προσοχή ωστόσο! Οι διαφορές είναι ποικιλίες, δεν είναι ανταγωνισμοί. Η οικονομία είναι ένας τομέας από τον οποίον μπορεί να ξεκινήσει οποιαδήποτε δημιουργική συνεργασία. Στη βάση της οικονομίας κυρίως δημιουργήθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση, με τη μεγάλη ετερογένειά της, αλλά κοινό νόμισμα, και πάνω σ΄ αυτήν χτίστηκαν οι γέφυρες που τερμάτισαν, ελπίζεται εσαεί, χρόνιους ανταγωνισμούς, όπως μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας και άλλων χωρών με ενδοευρωπαϊκούς πολέμους.   

Ο πλανήτης μας είναι πολύ μικρός. Και δε μιλώ μόνο για τις τηλεπικοινωνίες, όπου η απόσταση μεταξύ των δύο ημισφαιρίων είναι συντομότερη από ένα δευτερόλεπτο. Ένας μικρούτσικος κορωνοϊός μπόρεσε με αστραπιαία ταχύτητα να κατακτήσει ολόκληρη την Υφήλιο, να ενώσει, αλλά και, παραδόξως και απαράδεκτα, να χωρίσει τους ανθρώπους. Ο διαχωρισμός έγινε με βάση και πάλι το μεγάλο εργαλείο της οικονομίας, που θα όφειλε να είναι παράγοντας συμπληρωματικής στάσης μάλλον παρά ανταγωνιστικής. Κι όμως οι στρατηγικές διχάστηκαν. Να αντιμετωπίσουμε το δολοφόνο ιό ή να στηρίξουμε την οικονομία που κλονίζεται από τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν; Άλλα κράτη προτίμησαν τη μια στρατηγική, άλλα την άλλη. Κι αυτό μας εξασθενεί. Η εξακολουθητική στήριξη της οικονομίας σε βάρος της αντιιικής πολιτικής διατηρεί εστίες επωασμού του δολοφόνου, από τις οποίες εξαπλώνονται διαρκείς απειλές. Από την άλλη όσες στράφηκαν κατά του ιού, καταρρέουν και γίνονται ζητιάνοι στους λοιπούς για να επιβιώσουν κι έτσι γίνονται εθελοντικά δούλοι. Κι είναι και άλλα οικονομικά στοιχεία. Σε κάθε αναμπουμπούλα κάποιοι εκμεταλλεύονται την κατάσταση και πλουτίζουν σε βάρος του συνόλου. Όπως στους πολέμους, όποια και αν είναι η έκβασή τους, εκείνοι που πραγματικά βγαίνουν κερδισμένοι είναι οι παραγωγοί όπλων, έτσι και στην πανδημία υπάρχουν οι κερδοσκόποι έμποροι αντιλοιμωδών όπλων, μαζί με την παραπληροφόρηση και τα κατασταλτικά μέσα που αναγκαστικά λαμβάνονται σε τέτοιες περιπτώσεις.

Η συμπληρωματική δραστηριότητα απαιτεί να έχουμε περίσσεια κάποιων στοιχείων, υλικών, αλλά και πνευματικών, που να τα ανταλλάσουμε με άλλους που τους λείπουν και έχουν περίσσεια δικών τους και τα χρειαζόμαστε εμείς. Η ανάπτυξή μας, και μάλιστα με έμφαση την πρωτοτυπία, είναι λοιπόν απαραίτητη. Το άλλο είναι η απαλλαγή από φοβίες μας ότι η επαφή με τους άλλους θα μας βλάψει. Η μετανάστευση από την Αλβανία, έστω και παράνομα, πριν από 15-20 χρόνια κράτησε τους μισθούς χαμηλά και έτσι μοιάζει να έβλαψε τους εργαζομένους. Από την άλλη, επέτρεψε να συντελεσθούν έργα πρωτοφανή στον τόπο μας, που ευκολύνουν τη ζωή μας, και των ίδιων των εργαζομένων, έργων που αλλιώς δεν θα είχαν οικοδομηθεί. Το βασικό ήταν ότι υπήρχε τότε προγραμματισμός για έργα. Σήμερα αντιμετωπίζομε μετανάστες από την Ανατολή, αλλά δεν ξέρομε τι να τους κάνουμε, λες και ό,τι χρειαζόμαστε είναι ήδη καμωμένο και δεν υπάρχει δουλειά να γίνει. Και να σκεφθεί κανένας πόσες ερημωμένες περιοχές έχομε που περιμένουν το δημιουργό τους για να (ξανα)γίνουν αποδοτικές!

313. ΠΑΝΔΗΜΙΑ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ, καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 17 Νοεμβρίου 2020

Μαθαίνομε. Τουλάχιστον μας δίνεται η ευκαιρία να μάθουμε. Βιώνομε μια κατάσταση που παρόμοιά της δεν έχει δει η ανθρωπότητα από πολλές δεκαετίες ή αιώνες. Μια πανδημία συνδυασμένη με πανικό. Πανικός είναι φόβος κοινωνικός, που μεταδίδεται δηλαδή μιμητικά από τον ένα στον άλλο, όπως σε μια αγέλη, και εκδηλώνεται είτε με ακινησία ή με ταχύτατες αντιδράσεις, τόσο ταχείες που συχνά δεν προλαβαίνουν να είναι σωστά στοχευμένες. Έτσι όμως και αναποτελεσματικές είναι και εξαντλούν σύντομα, ξοδεύοντας εφεδρείες χωρίς να επιτρέπουν έγκαιρη απαλλαγή από τα απορρίμματα κάθε ενέργειας. Επιδημία είναι μια λοιμώδης ασθένεια που εξαπλώνεται σε μεγάλο τμήμα του πληθυσμού μιας ευρύτερης περιοχής. Πανδημία είναι η επιδημία που έχει εξαπλωθεί σε ολόκληρη χώρα ή ευρύτερα σε χώρες γεωγραφικής περιοχής ακόμα και ηπείρους. Οι ορισμοί ποικίλλουν στα λεξικά, αλλά ας μη στεκόμαστε σ΄ αυτούς, εκτός αν προέρχονται από τον ανάδοχο που πρώτος έδωσε το όνομα τον όρο.

Η τρέχουσα πανδημία του κορωνοϊού COVID-19 έχει ιδιαιτερότητες. Έχει θνητότητα που δεν διαφέρει σημαντικά από των ποικίλων μορφών γρίπης. Κάποιες από αυτές έχουν μικρότερη θνητότητα, άλλες μεγαλύτερη. Θνητότητα σημαίνει πόσοι από εκείνους που πάσχουν πεθαίνουν. Αλλά έχει μια ασυνήθιστα μεγάλη μεταδοτικότητα, απευθείας από τον έναν άνθρωπο στον άλλο. Αυτό σημαίνει ταχεία εξάπλωση της νόσου, ώστε να την καταστήσει πανδημία. Και αναρωτιόμαστε όλοι, πώς αντιμετωπίζεται η κατάσταση;

Πρώτα είναι οι ειδικοί. Αποστολή των λοιμωξιολόγων, μαζί με άλλους ειδικούς (βιολόγους, χημικούς κλπ) είναι να μελετήσουν τις ιδιότητες της λοίμωξης και να παραγάγουν εμβόλια, ορούς, φάρμακα που αντιμετωπίζουν τον ιό. Έπειτα έρχονται οι υγιεινολόγοι και επιδημιολόγοι, για να μελετήσουν και εισηγηθούν, όχι πώς αντιμετωπίζεται ο ιός, αλλά η πανδημία. Για παράδειγμα, ο τυφοειδής πυρετός αντιμετωπίζεται με φάρμακα για τις σαλμονέλες, τα μικρόβια που τον προκαλούν. Μια επιδημία σαλμονέλωσης όμως αντιμετωπίζεται με βελτίωση της ύδρευσης, της αποχέτευσης κλπ. Αυτοί που περιέγραψα είναι οι ειδικοί. Κανένας δεν επιτρέπεται να παρεμβαίνει στο έργο τους, ούτε να το κρίνει, παρά μόνον άλλοι της ίδιας ειδικότητας. Οι ειδικοί δεν μπορούν να επιβάλλουν αποφάσεις.

Ένα από τα μέσα για αντιμετώπιση των πανδημιών είναι η θρυλούμενη “ανοσία της αγέλης”. Δηλαδή οι λοιμώξεις είτε σκοτώνουν ανθρώπους ή, σε όσους αναρρώνουν, αφήνουν ανοσία, μια ειδική αντίσταση στο αίτιο, που τους προφυλάσσει για άλλοτε άλλο διάστημα από επανανόσηση. Όταν μολυνθούν περίπου 60%-70% του πληθυσμού, εγκαθίσταται ανοσία αγέλης. Τα άτομα που μεταδίδουν τη νόσο είναι πολύ λίγα πια και όσοι δεν έχουν μολυνθεί έχουν πολύ λίγες πιθανότητες να κολλήσουν από άλλον τη νόσο. Οι ιοί δεν επιζούν έξω από το σώμα ανθρώπων ή ζώων. Έτσι, η πανδημία εξαφανίζεται. Με καθολική προσπάθεια εξαφανίσθηκε από τον πλανήτη η μάστιγα της ευλογιάς. Με την παρούσα πανδημία, στις χειρότερες περιπτώσεις μολύνθηκαν το πολύ 10% του πληθυσμού. Αν περιμένουμε να εγκατασταθεί η ανοσία αγέλης, θα νοσήσει τεράστιος αριθμός ατόμων. Αν και η θνητότητα είναι χαμηλή (στην τάξη του 1-4% όσων νοσούν), ο απόλυτος αριθμός θανάτων στο σύνολο του πληθυσμού (θνησιμότητα) θα είναι τεράστιος και μάλιστα σε βραχύ χρονικό διάστημα. Θα πρέπει δηλαδή να μολυνθούν στην Ελλάδα περί τα 7 000 000, από τους οποίους θα πεθάνουν πάνω από 70 000 σε λίγους μήνες (π.χ. σε ένα χρόνο). Ο κίνδυνος από το κάπνισμα είναι πολύ μεγαλύτερος, αλλά οι θάνατοι δεν σωρεύονται σε τόσο βραχύ διάστημα. (Η ανοσία της αγέλης διαφέρει από την ανοησία της αγέλης μόνο κατά ένα ήτα. Κι αυτό συγχέεται από την αγέλη με την ήττα του ενός από τους δύο που εκφέρουν διαφορά γνώμης, Τσιόδρα και Ιωαννίδη). Η αντιμετώπιση τόσων επειγόντων περιστατικών, με κοινές νοσηλείες, εισαγωγές σε ΜΕΘ, διασωληνώσεις, φάρμακα, γονατίζει οποιοδήποτε σύστημα υγείας. Επομένως, από τα δεδομένα των ειδικών θα πρέπει να ληφθούν αποφάσεις από άλλους ειδικούς, ικανούς να ιεραρχήσουν ενέργειες, έμπειρους στη διοίκηση και εισήγηση λύσεων, δηλαδή τους πολιτικούς. Τα μέτρα έχουν δυσβάστακτο κόστος, για την παραγωγή, αγορά και διανομή εμβολίων, ορών, φαρμάκων, καθώς και τη δημιουργία υγειονομικών μονάδων με τον εξοπλισμό τους, νοσοκομείων λοιμωδών, ΜΕΘ, προσλήψεις γιατρών, νοσηλευτών κλπ. Επιπλέον μειώνονται τα έσοδα του κράτους, καθώς στα μέτρα που θα ληφθούν μπορούν να περιλαμβάνονται διακοπές της λειτουργίας οικονομικών μονάδων, κέντρων ψυχαγωγίας και διασκέδασης, έπειτα παραγωγικών μονάδων, με περιορισμούς ή διακοπή μετακινήσεων και συγκοινωνιών, ιδιαίτερα σημαντικών για μια χώρα που στηρίζεται στον τουρισμό. Είναι και το πολιτικό κόστος. Όποια κυβέρνηση εφαρμόσει τέτοια μέτρα, θα το κάνει με καταστολή, αστυνομία, και όλα αυτά θα κοστίσουν ψήφους. Χρέος της αντιπολίτευσης δεν είναι να επιχαίρει για τη φθορά της κυβέρνησης ούτε να λέει “όχι” σε κάθε μέτρο, αλλά να προτείνει, αν μπορεί, εναλλακτικό πρόγραμμα.

Όλα αυτά λοιπόν έχουν κόστος. Θα το πληρώσουν οι ειδικοί; οι πολιτικοί; Όχι βέβαια, το σύνολο του λαού. Από αυτό το σύνολο του λαού θα επιλεγούν από τις ανεξέλεγκτες δυνάμεις οι νοσήσεις και οι θάνατοι. Και αυτός ο λαός θα πληρώσει με ανεργία, φόρους, στερήσεις ψυχαγωγίας που έχει ανάγκη, αλλά και επαφής με τα αγαπημένα πρόσωπα. Ο μη ειδικός λοιπόν, ο ίδιος ο λαός πρέπει να πάρει την απόφαση αν εγκρίνει το ένα ή το άλλο μέτρο που προτείνει η κυβέρνηση ή αντιπροτείνει η αντιπολίτευση. Υπό τις σημερινές συνθήκες αυτό δεν μπορεί να γίνεται με δημοψηφίσματα για κάθε μέτρο. Μπορεί όμως να γίνεται στη βουλή υπό όρους. Βασικός όρος είναι ότι οι βουλευτές δεν είναι εκπρόσωποι των κομμάτων, αλλά εκπρόσωποι του λαού. Δεν προέρχονται δηλαδή από εκλογή μεταξύ υποψηφίων που έχουν προεπιλέξει τα κόμματα, αλλά από ενόρκους, από τυχαίο δείγμα του πληθυσμού που έχει προέλθει με κλήρωση, αναλογικά από κάθε περιοχή. Αυτά βέβαια είναι τα χαρακτηριστικά της δημοκρατίας. Και, όπως όλοι καταλαβαίνομε, δημοκρατία δεν έχομε· ολιγαρχία, ρεπούμπλικα έχομε, αλλά αυτό είναι θέμα που το έχω συζητήσει επανειλημμένα αλλού.

Η πανδημία είναι η τιμωρία που στέλνει ο Θεός για τις αμαρτίες μας. Αυτή είναι η πεποίθηση των πιστών. Δεν βλάπτει. Ας προσεύχονται να μας συγχωρήσει και απαλλάξει ο Κύριος από τη θεομηνία. Οι προσευχές μας θα πρέπει να είναι να στείλει ο Θεός φώτιση, δύναμη και πίστη στο έργο τους όλων των παραπάνω, ενώ εφαρμόζομε σχολαστικά τα μέτρα που η φώτισή Του μας έχει επιτρέψει να λάβουμε. Π.χ. να πηγαίνουμε στην εκκλησία με μάσκα, στεκόμαστε σε αποστάσεις, μας ιερουργούν οι λειτουργοί φορώντας μάσκα, μας κοινωνούν απολυμαίνοντας το κουταλάκι της κοινωνίας από τον ένα στον άλλο κλπ.

ΗΘΙΚΟ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 13 Νοεμβρίου 2020

Έγραφα για το “δημοκρατικό στρατό” στον εμφύλιο: “…χωρίς την παραμικρή ενίσχυσή του από την ΕΣΣΔ με ένα βόλι, με ένα ρούβλι, με μια λέξη στην Πράβδα ή την Ισβέστια…” Το σχολίασε ένας πολύ αγαπητός φίλος: “…ο καθ. Ν. Μαραντζίδης απεκάλυψε τους τρόπους παχυλής χρηματοδότησης του “Δημοκρατικού Στρατού” από το σοβιετικό μπλοκ”. Ο Ν. Μαραντζίδης είναι σοβαρός ερευνητής. Τα συμπεράσματά του στηρίζονται σε συστηματοποιημένη έρευνα αρχείων και είναι, επομένως, όσο γίνεται, αξιόπιστα. Εγώ δεν είμαι ιστορικός ερευνητής. Η πληροφόρησή μου στηρίζεται κυρίως σε πολύ σποραδικές άμεσες μαρτυρίες, χωρίς αναζητήσεις. Ενώ οι μαρτυρίες μου είναι αξιόπιστες από αυτόπτες, τα συμπεράσματά μου είναι αναξιόπιστα. Δεν γίνεται πόλεμος χωρίς χρηματοδότηση, το ξέρομε από το Θουκυδίδη. Ως προς εκείνη του “δημοκρατικού στρατού”, διάβασα να γράφει ο κ. Μαραντζίδης κάπου για τη “μεγάλη υλική βοήθεια από τα σοσιαλιστικά κράτη, κυρίως σε οπλισμό”. Σε όσα διάβασα αναφέρει βοήθεια από “σοσιαλιστικά κράτη”, όχι από την ΕΣΣΔ, που γράφω εγώ στο άρθρο μου. Ασφαλώς έχει γράψει κι άλλα που δεν τα έχω δει. Εξάλλου, αυτή η βοήθεια δεν μπορεί να ήταν τόσο μεγάλη, όσο του “εθνικού στρατού” από τους Αγγλοαμερικανούς, αφού δεν αγοράσθηκαν άρματα, αεροπλάνα κλπ που είχε προμηθευθεί ο “εθνικός στρατός”. Με τα σχόλια των αγαπημένων φίλων εγώ βελτιώνομαι. Το βασικό ενδιαφέρον μου όμως δεν είναι η εξωτερική βοήθεια στις αντιμαχόμενες παρατάξεις· θα απαντηθεί από τους ιστορικούς. Είναι η αξιοπιστία ενός γνωστικού και ηθικού πλεονεκτήματος.  

Η διαμάχη ανάμεσα στους σκεπτόμενους ανθρώπους, τους “φιλοσόφους”, ξεκίνησε από τον καιρό του Πλάτωνα ενώ αναγόταν και σε όλους τους προηγούμενους: Τι είναι πιο αξιόπιστο; Αυτό που βλέπω, ακούω, γεύομαι, οσφραίνομαι, αγγίζω ή αυτό που νοώ, χωρίς τη βοήθεια των αισθήσεών μου; Διαμάχη μεταξύ υλισμού και ιδεαλισμού που διατηρήθηκε αμείωτη για χιλιάδες χρόνια, ώσπου άρχισε να αναπτύσσεται η Γνωσιολογία: Ως πού μπορεί να φθάσει η ανθρώπινη γνώση; Η επιστήμη προσπάθησε να λύσει το πρόβλημα. Η επιστημονική αλήθεια βρίσκεται στη διασταύρωση: του νοητού με το αισθητό, της θεωρίας με την εμπειρία, της υπόθεσης με την παρατήρηση. Η γνώση που προκύπτει όμως έχει σφάλμα, διότι τόσο οι αισθήσεις όσο και η νόηση σφάλλουν. Η επιστήμη το αναγνωρίζει, προσπαθεί να το μετρήσει, διαρκώς το περιορίζει και έτσι προχωρεί. Αντικειμενικά. Οι επιστήμες όμως στηρίζονται σε αξιώματα, αναπόδεικτα, αυτονόητα. Ναι, αλλά έτσι τα επιστημονικά θεμέλια είναι τελικά πίστεις αναπόδεικτες όχι διασταυρωμένες γνώσεις. Ήδη, το ερώτημα (τι είναι αξιό-πιστο;) δείχνει πως κατάληξη στη διανοητική προσπάθεια είναι μια πίστη! Κάποιος πιστεύει το ένα, άλλος το άλλο. Με ποια κριτήρια; Μια απάντηση βρίσκεται στο πού αποσκοπεί η παραγόμενη αλήθεια.

Αν η διαδικασία αποσκοπεί στην ικανοποίηση των φυσικών και φυσιολογικών αναγκών μας, οδηγεί στην ευτυχία. Αν αποσκοπεί στη μακαριότητα, στην ισορροπία του “θέλω” μας με το κοινωνικό θέλω, το “πρέπει”, καταλήγει σε περιορισμό των “θέλω” μας, όπως γίνεται στη νιρβάνα, συμπεριλαμβάνοντας το Χριστιανισμό. Κι αν αποσκοπεί στην ισορροπία της γνώσης, του συναισθήματος και της βούλησης μέσα μας, αυτό είναι ευδαιμονία που είναι ο σκοπός των δραστηριοτήτων μας κατά τους προγόνους μας, από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη ως τον Επίκουρο. Αυτή είναι μια εσωτερική, προσωπική, υπόθεση του καθενός, ένας καλός δαίμονας που αναφύεται μέσα μας. Μ΄ άλλα λόγια, στην αξιολόγηση των επιστημονικών δεδομένων υπεισέρχεται η ηθική. Αν και η επιστήμη έχει τη μεγαλύτερη δυνατή αντικειμενικότητα και πλεονεκτεί γνωστικά, οι επιστήμονες, οι υπηρέτες της επιστήμης, κάθε άλλο παρά αντικειμενικοί μπορούν να είναι, διότι είναι άνθρωποι. Οπωσδήποτε, η επιστήμη φαίνεται να έχει ένα “γνωστικό πλεονέκτημα” έναντι της πίστης, αν και αυτό έχει σοβαρούς περιορισμούς, όπως ανέφερα. Αντίστοιχα, υπάρχει το λεγόμενο “ηθικό πλεονέκτημα”, όπως π.χ. φημολογείται της αριστεράς. Η βασική διαφορά των δύο πολιτικών πόλων είναι η υποστήριξη της κοινοκτημοσύνης ή της ιδιοκτησίας. Ο Πλάτων, με περίπου φασιστικές ιδέες, πιστεύοντας στο στεγανό διαχωρισμό τάξεων, παίρνει, παραδόξως αναφανδόν θέση υπέρ της (κομμουνιστικής) κοινοκτημοσύνης. Ο Αριστοτέλης από την άλλη, συντηρητικός, αλλά όχι με ακραίες φασιστικού τύπου ιδέες (πλην της στάσης του για τους δούλους και τις γυναίκες), αναγνωρίζει ότι η κοινοκτημοσύνη αποθαρρύνει τις βιαιότητες, θεωρεί επομένως ότι υπερέχει ηθικά, αλλά δεν την κρίνει προτιμότερη, διότι είναι αναποτελεσματική: Καθένας αφήνει τον άλλο να κάνει τη δουλειά, αφού όλα είναι κοινά. Στην πράξη μοιάζει να δικαιώνεται ο Σταγειρίτης. Αντικρούοντας το επιχείρημα του Αριστοτέλη για το ηθικό πλεονέκτημα της αριστεράς, οι αντίπαλοί της επικαλούνται τα ανατριχιαστικά εγκλήματα που έχουν γίνει στο όνομά της. Ξεχνούν όμως, ότι οι υπηρέτες της, οι αριστεροί, είναι άνθρωποι και, ως άνθρωποι, σφάλλουν. Η απουσία ηθικού πλεονεκτήματος από πλήθος αριστερών (όπως και δεξιών, άλλωστε) δεν αίρει το ηθικό πλεονέκτημα της αριστεράς – αν υπάρχει βέβαια. Όπως, τα εγκλήματα της ιεράς εξέτασης και των σταυροφοριών δεν αναιρούν το ηθικό πλεονέκτημα του Χριστιανισμού, της θρησκείας της αγάπης. Είναι οι πράξεις επιταγές μιας ιδεολογίας ή απλώς προσωπικές στάσεις, όπως συμφέροντα ή ευκαιρίες για προσωπική εκδίκηση;    

Ως προς το “γνωστικό πλεονέκτημα”, αναφέρθηκα παραπάνω σε προσωπικές εμπειρίες στην περίοδο του εμφυλίου. Στο σχολείο μου, στη Σύρο, είχα συμμαθητές από το Σουφλί και τη γύρω περιοχή, που έμεναν χωρίς τους γονείς τους στην “Παιδούπολι, Άγιος Ανδρέας υπό την αιγίδα της βασιλίσσης Φρειδερίκης”. Αυτή η περιγραφή εντάσσει την εμπειρία μου σε “παιδομάζωμα” που έγινε από τον “εθνικό στρατό”. Βέβαια η αντικειμενική γνώση απέχει από την προσωπική εμπειρία μου, καθώς πλείστα παιδιά μεταφέρθηκαν από το “δημοκρατικό στρατό” στις ανατολικές χώρες. Καθένας, είτε αποσιωπά τις δικές του ανομίες είτε, αν δεν μπορούν να κρυφθούν, τις δικαιολογεί σαν άμυνα εναντίον παρόμοιων ενεργειών του αντιπάλου. Η συμπερασματική αλήθεια από αναζήτηση, υπερέχει γνωστικά από την εντύπωση που αφήνει η αξιόπιστη άμεση παρατήρηση. Μόνο που δεν τελειώνει. Η επιστημονική αλήθεια είναι ζωντανή και εξελίσσεται.

Με τόση γνωσιολογία, και αγνωστικισμό, πού καταλήγω; Στην αρχαιοελληνική επιδίωξη της ευδαιμονίας! Γνωστικό και ηθικό πλεονέκτημα έχει εκείνη η αλήθεια που αποσκοπεί στην ευδαιμονία, στην αυτοπραγμάτωση, επιλογή και επίτευξη ενός προσωπικού σκοπού, που έχει ξεκινήσει από τη φαντασία με τη πλοκή γνώσεων και αυτοταλαντούμενων επιθυμιών, με ικανοποίηση του συναισθήματος. Όχι σπάνια, για την επίτευξη τέτοιου σκοπού χρησιμοποιούνται μέσα που τον αναιρούν. Μας επιβάλλεται βίαια η ελευθερία; Πειθόμαστε για κάποια αλήθεια χρησιμοποιώντας ψέματα; Αυτά όλα δεν αναιρούν ένα γνωστικό ή ηθικό πλεονέκτημα στο όραμα. Για την πραγματική ζωή όμως, χρειάζονται σοβαρές επιφυλάξεις. Ευχαριστώ, καλέ μου φίλε.

ΑΣΥΛΟ ΚΑΙ ΒΙΑ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα. 12 Νοεμβρίου 2020

Στα Πανεπιστήμια συγκεντρωνόταν ανέκαθεν ό,τι πιο ζωντανό έχει η κοινωνία. Είναι οι νέοι με όλη την ορμή της νεότητάς τους. Συγχρόνως είναι εκείνοι που έχουν περάσει από κάποια κρησάρα, που κατά καιρούς ονομάζεται Πανελλήνιες εξετάσεις ή όπως αλλιώς θέλετε, πάντοτε με στοιχεία επιλογής των ικανοτέρων σε κάποιον τομέα τουλάχιστον. Από τα Πανεπιστήμια εξέρχονται οι μελλοντικοί ηγέτες σε επιστήμες, τέχνες, πολιτική κλπ. Από την αρχαιότητα, τον καιρό του Πυθαγόρα, μετείχαν σ΄ αυτούς τους νέους τα πιο επαναστατικά ή αναρχικά στοιχεία. Μαθητής στη Σχολή του Πυθαγόρα ο Ίππασος, ανέτρεψε τα θεμέλια του υπέρλαμπρου πνευματικού οικοδομήματος που είχε ανεγείρει ο Μεγάλος Δάσκαλος, αποδεικνύοντας ότι υπάρχουν απεριοδικοί («άρρητοι») αριθμοί. Δολοφονήθηκε! Οι κλασικοί ρομαντικοί μυθιστοριογράφοι, συμπεριλαμβάνοντας τον V.Hugo, περιγράφουν την αντισυμβατική συμπεριφορά του φοιτητικού κόσμου. Έκταση έλαβαν τα φοιτητικά κινήματα τα τελευταία χρόνια, ιδίως με το Γαλλικό Μάη του 1968, το Ελληνικό Πολυτεχνείο και όχι μόνο.

Κάθε δημιουργική εξέγερση μοιραία εκφυλίζεται. Έτσι έχομε εδώ και πολλές δεκαετίες την αναστάτωση που συμβαίνει στα ΑΕΙ, όπου στεγάζονται κάθε είδους παρανομίες, συμπεριλαμβάνοντας ναρκωτικά, μέσα καταστροφής, πραγματικές καταστροφές, όλα μαζί συμβάλλοντας στην υποβάθμιση της παιδείας. Τα έκτροπα καλύπτονται από το «Άσυλο», σύμφωνα με το οποίο δεν μπορεί εύκολα να επέμβει η κρατική κατασταλτική μηχανή μέσα στους Πανεπιστημιακούς χώρους, κατάλοιπο της εισόδου των τανξ στο Πολυτεχνείο το 1973. Οι υπεύθυνοι να επιβάλλουν τάξη, Πρυτάνεις και Υπουργός παιδείας, απεκδύονται από την ευθύνη, φορτώνοντάς την ο ένας στον άλλον.

Υπάρχει άραγε λύση; Τα ΑΕΙ είναι ο κατεξοχήν χώρος όπου διακινούνται ιδέες. Διαφέρουν ποιοτικά από τη στοιχειώδη (υποχρεωτική) και τη μέση εκπαίδευση. Στην υποχρεωτική εκπαίδευση οφείλει να αναπτύσσεται η παιδεία, με στόχους παγκόσμιους και εθνικούς. Στη μέση εκπαίδευση αρχίζει η διαφοροποίηση των στόχων και ο κάθε μαθητής αθροίζει ικανότητες, γνώσεις και τέχνες που θα του είναι χρήσιμες στη ζωή. Η Ανώτατη Παιδεία δεν προσθέτει απλώς ποσοτικά εξειδικευμένες γνώσεις και τέχνες, αλλά και τις παράγει, επιτελώντας όχι μόνο εκπαίδευση, αλλά και έρευνα. Η έρευνα απαιτεί όσο γίνεται πιο μεγάλη ελευθερία, που να επιτρέπει την όσο γίνεται ευρύτερη φαντασία, τιθέμενη κάτω από τον έλεγχο της λογικής. Κάθε περιορισμός αποβαίνει σε βάρος αυτού του σκοπού. Έτσι, σωστά, επιβλήθηκε το «Άσυλο». Για να προστατεύει τα Ανώτατα Ιδρύματα από εξωγενείς επιδράσεις, όπως είναι το Κράτος ή, όπου υπάρχει ιδιωτική ανώτατη παιδεία, από τα εξωγενή συμφέροντα. Ωστόσο, το άσυλο, επιτρέπει να αναφύονται και εσωτερικοί κίνδυνοι που εμποδίζουν τη διακίνηση των ιδεών, χωρίς να μπορεί κανένας να τους αναχαιτίσει. Υπάρχει άραγε λύση;

Το ανθρώπινο πνεύμα που διοικεί τον κόσμο έχει ηλικία πολύ λίγων χιλιάδων ετών, με σαφή σταθμό, την ανάπτυξη του Ελληνικού πολιτισμού και της Ελληνικής Δημοκρατίας. Η ιστορία της Ζωής στη γη όμως έχει ηλικία εκατομμυρίων ετών. Σ΄ αυτό το διάστημα με ποικίλους τρόπους είχε την ευκαιρία η Ζωή να βρει λύσεις για τα προβλήματά της. Μια από τις επικρατέστερες θεωρίες (Δαρβινική άποψη) είναι ότι, για ποικίλους λόγους, συχνά τυχαίους, δεν γίνεται ακριβής αντιγραφή των προηγουμένων, αλλά παραλλάσσουν τα παραγόμενα. Από τις παραλλαγές οι περισσότερες είναι θνησιγενείς και καταστρέφονται χωρίς να αφήσουν απογόνους. Κάποιες ελάχιστες όμως τυχαίνει σπάνια να είναι καλύτερα προσαρμοσμένες στο περιβάλλον, επιβιώνουν και αντιγράφονται στους απογόνους. Παρατηρώντας λοιπόν πώς λειτουργεί η Φύση, θα μπορούσαμε ίσως να εμπνευσθούμε ιδέες για το πώς να αντιμετωπίσουμε τα τρέχοντα προβλήματά μας, προσαρμόζοντάς τα ανάλογα.

Στα σχετικά ανώτερα ζωντανά όντα, υπάρχουν τέσσερις ιστοί, ο καλυπτήριος επιθηλιακός, ο κινητήριος μυϊκός, ο συνδετικός ερειστικός και ο νευρικός, που διακινεί σήματα. Να λοιπόν που υπάρχει το αντίστοιχο των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, το Νευρικό Σύστημα μέσα στο οποίο διακινούνται σήματα και ιδέες. Έχει κι αυτό προβλήματα όπως τα δικά μας ΑΕΙ. Η άμυνα του οργανισμού μας έναντι όλων σχεδόν των απειλών, γίνεται με τον ερειστικό ιστό. Αυτός στερεώνει μηχανικά τα μέλη και τα σπλάγχνα μας και διαθέτει πολύ ενεργά κύτταρα για να προστατεύουν από ξένους εισβολείς. Κύρια ανάμεσά τους είναι τα φαγοκύτταρα, που μόλις εισβάλει ένας ξένος οργανισμός, τον αναγνωρίζουν, πέφτουν επάνω του και το καταβροχθίζουν. Η μάχη που ακολουθεί μπορεί να είναι επική και τη βιώνομε με πυρετό και τα υπόλοιπα σημεία της φλεγμονής. Ενόσω ζούμε, αυτά τα κύτταρα, στρατιωτάκια και αστυνόμοι, μας προφυλάσσουν από εισβολείς. Αν αποτύχουν, πεθαίνομε. Έτσι προστατεύονται όλα τα όργανά μας, εκτός από ένα, το νευρικό μας σύστημα.

Το νευρικό μας σύστημα είναι δομημένο μέσα σε ένα οχυρό κάστρο, το κρανίο και τη σπονδυλική στήλη, που έχει αρκετές γραμμές άμυνας, οστά και μήνιγγες, αλλά επιτρέπει να εισάγονται οι απαραίτητες θρεπτικές ουσίες διαμέσου του και να αποβάλλονται τα δηλητηριώδη απόβλητα. Ως προς την άμυνά του από τους ανεπιθύμητους εισβολείς, διαθέτει το δικό του σύστημα. Έχει αμυντικά κύτταρα που δεν κατάγονται από τον ερειστικό (συνδετικό) ιστό, αλλά από τον ίδιο το νευρικό ιστό, τα ειδικά νευρογλοιακά κύτταρα, που έχουν φαγοκυτταρικές ικανότητες. Στην προσπάθειά τους να καταστρέψουν εισβολείς τα κοινά αμυντικά μας κύτταρα, συχνά καταστρέφουν και υγιείς ιστούς, που, μετά την αποδρομή της φλεγμονής, θα αναπλασθούν. Ο νευρικός ιστός όμως δεν αναπλάθεται. Τα νευρικά κύτταρά μας γενικά δεν πολλαπλασιάζονται και η ηλικία καθενός είναι ίση με την ηλικία μας. Επομένως, αν η Φύση άφηνε την προστασία του νευρικού ιστού στα κοινά φαγοκύτταρα, θα μπορούσαν να επέλθουν ανεπανόρθωτες βλάβες. Γι΄ αυτό υπάρχουν τα εξειδικευμένα νευρογλοιακά κύτταρα, με καταγωγή από τον ίδιο το νευρικό ιστό. Μόνο όταν αυτά αποτύχουν, θα εισβάλλουν τα κοινά φαγοκύτταρα και η περιοχή θα γεμίσει με πύον, πτώματα δηλαδή μικροβίων και κυττάρων του οργανισμού.

Τι μας διδάσκουν όλα αυτά λοιπόν; Πρώτο, η περίφραξη και το άσυλο της περιοχής όπου διακινούνται οι ιδέες είναι απαραίτητα. Δεύτερο, η άμυνα του ασύλου δεν μπορεί να αφεθεί στις γενικές δυνάμεις καταστολής, αστυνομία και στρατό. Ωστόσο, είναι απαραίτητο να υπάρχει. Τέτοια άμυνα είναι δυνατή, μόνον αν κατάγεται από τα ίδια τα ΑΕΙ. Ένα σώμα Ασφάλειας, με προσωπικό επιλεγόμενο από το ΑΕΙ (Πρυτανικό Συμβούλιο;) και ελεγχόμενο απόλυτα από αυτό, εξασφαλίζει ότι α) κανένας δεν εισέρχεται στο ΑΕΙ, αν δεν είναι μέλος του (διδακτικό, διοικητικό, φοιτητικό προσωπικό) ή δεν έχει την άδεια των αρμόδιων αρχών· και β) καταστέλλει οποιαδήποτε ανωμαλία γεννιέται μέσα στο ίδρυμα, όπως διακίνηση ναρκωτικών αντί ιδεών, και άλλες καταστρεπτικές πράξεις. Μόνο σε κατάρρευση αυτού του συστήματος επιτρέπεται η είσδυση στα ΑΕΙ των κοινών κατασταλτικών δυνάμεων.

ΕΚΛΟΓΕΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 10 Νοεμβρίου 2020

2 Νοεμβρίου 2020, μια μέρα πριν από τις Αμερικανικές εκλογές. Τι με νοιάζουν, αφού δεν ψηφίζω; Οι εκλογές σε σημαντικές χώρες είναι και για μας σημαντικές. Πρέπει να προσαρμόσουμε τη δική μας πολιτική στις εκεί συνθήκες, έτσι που όχι να συμβιβασθούμε, αλλά να προβάλουμε στους ισχυρούς τα συμφέροντά μας με τον καταλληλότερο τρόπο. Στις Γαλλικές εκλογές ήμουν αντίθετος στην M.A.P.Le Pen και επιφυλακτικός για τον E.J-M.F.Macron. Αποδείχθηκε ως τώρα ότι, για τα δικά μας συμφέροντα, είχα λάθος. Ο Μακρόν που εκλέχθηκε φαίνεται για εμάς καλύτερος από όσο θα ανέμενα. Είχα εκφράσει επίσης τις επιφυλάξεις μου στις προηγούμενες Αμερικανικές εκλογές. Επιφυλακτικός. Ο τότε υπουργός εξωτερικών αποδείχθηκε σοφότερος από εμένα. Επισκέφθηκε προεκλογικά, όχι μόνο την υποψήφια που φερόταν δημοσκοπικά πιθανότερο να εκλεγεί, αλλά και τον υποψήφιο που τελικά αναδείχθηκε πρόεδρος των ΗΠΑ. Τώρα; Ώσπου να δημοσιευθεί το άρθρο μου, οι εκλογές θα έχουν τελειώσει και οι σκέψεις μου θα είναι ίσως έωλες. Παρ΄ όλα αυτά, θα τις διατυπώσω. Το ότι οι δημοσκοπήσεις δείχνουν να προηγείται ο Biden δεν προδικάζει το αποτέλεσμα, και μάλιστα όταν είναι δυνατό, ο πρόεδρος να εκλέγεται από μια μειοψηφία που το σύστημα την καθιστά πλειοψηφία.

Ακούω από γνωστούς μου Ελληνοαμερικανούς ότι ο νυν πρόεδρος έχει διχάσει τους Αμερικανούς. Μάλλον έχουν δίκιο, ενώ το γεγονός ότι οι Αμερικανοί πολίτες είναι οπλισμένοι, ότι υπάρχουν επίσημες δηλώσεις πως οι εκλογές μπορεί να είναι νόθες, το ενδεχόμενο μιας γιγαντιαίας εμφύλιας σύγκρουσης δεν μπορεί να αποκλεισθεί. Όμως, αν είναι να γίνει κάποια βίαιη εξέγερση, αυτή θα γίνει ως αύριο. Μετά τις εκλογές είναι απίθανη. Η πολιτική περιοδικότητα ακολουθεί τους νόμους των ταλαντωτών χάλασης. Μετά την ελεγχόμενη εκλογική κρίση το σύστημα γίνεται ανερέθιστο, έτσι η νέα κατάσταση που προκύπτει είναι σχετικά άτρωτη, διαθέτοντας μάλιστα μια περίοδο χάριτος. Δεν το ήξερε ο Ν.Πλαστήρας που δεν ανέχθηκε το αποτέλεσμα των εκλογών όταν έχασε ο Βενιζέλος, ενώ το γνώριζε ο Γ.Κονδύλης, που παρατήρησε ειρωνικά: “Μα γίνονται επαναστάσεις την επομένη των εκλογών;” Το ήξεραν και οι χουντικοί που έκαναν το κίνημά τους πριν από τις εξαγγελμένες εκλογές το 1967. Έτσι, σε 2 μέρες απομακρύνεται η πιθανότητα βίαιης άρνησης του αποτελέσματος των εκλογών στην υπερδύναμη, άρνηση που θα είχε απρόβλεπτες συνέπειες για όλο τον κόσμο.

Ως Έλληνες, τι προσδοκούμε από την έκβαση των εκλογών; Η ευχή μας θα ήταν η πολιτική των ΗΠΑ απέναντι στον νεο-οθωμανικό Ερντογάν να μετατραπεί από τις ίσες αποστάσεις που είναι σήμερα (επομένως υπέρ του ισχυροτέρου), σε πιο μονομερή πίεση εναντίον της παράνομης και παράφρονος πολιτικής του σύγχρονου σουλτάνου. Δεν ξέρω. Η Αμερική, όποιος και αν είναι ο πρόεδρός της, έχει ισχυρά συμφέροντα να μη χάσει την όποια επιρροή έχει πάνω στη γείτονα χώρα.

Από την άλλη, ο D.Trump εκλέχθηκε με το λαϊκίστικο σύνθημα: “Η Αμερική πρώτα!”. Θυμίζει τον A.Hitler: “Deutschland über alles” (Η Γερμανία πάνω από όλους). Αποσύρθηκε από διάφορες διεθνείς υποχρεώσεις του, όπως τη στήριξη της συμφωνίας των Παρισίων για το κλίμα, του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, τη μείωση του ενδιαφέροντός του για το NATO κλπ. Από την άλλη, δεν παραιτήθηκε από τα δικαιώματά του να διατηρεί και ενισχύει τις Αμερικανικές βάσεις σε όλο τον κόσμο, έξω από την επικράτεια της χώρας του, δηλαδή με επιθετικό, όχι αμυντικό χαρακτήρα. Έπειτα, αγνόησε τον κίνδυνο της πανδημίας. Όχι μόνο δεν περιόρισε τις οικονομικές δραστηριότητες, που είναι κατανοητό, αλλά και χλεύασε τα ατομικά μέτρα προφύλαξης. Αντί αυτών προτίμησε να αδιαφορεί συλλήβδην για τα επιστημονικά δεδομένα, προτιμώντας να κατηγορεί άλλους, π.χ. την Κίνα και τον ΠΟΥ, για απόκρυψη στοιχείων. Φυσικά, ο ίδιος δεν έλαβε κανένα μέτρο – και προπαγάνδισε εναντίον οποιουδήποτε μέτρου – όταν είχε στα χέρια του, έστω καθυστερημένα, όπως ισχυρίζεται, όλα τα δεδομένα. Τιμωρήθηκε, αφού νόσησε ο ίδιος, όχι όμως τόσο βαριά που να συνετισθεί.

Κατά τους δυο υποψηφίους, οι Αμερικανοί καλούνται να αποφασίσουν μεταξύ ενός ηλιθίου και ενός ψεύτη – ή κάπως έτσι. Ενδέχεται, με κάποια υπερβολή, και οι δύο να έχουν δίκιο. Υπάρχει διέξοδος άραγε; Στις ΗΠΑ ο ανώτατος άρχοντας, ο πρόεδρός, είναι εκείνος που χαράζει πολιτική, όπως είναι π.χ. στη Γαλλία, και αντίθετα από άλλες χώρες, όπως στο ΗΒ και σε μας, όπου ο ανώτατος άρχοντας απλώς συντονίζει τις εξουσίες, που μία από αυτές (εκτελεστική) χαράζει την πολιτική, ενώ άλλη (βουλή) αποφασίζει και η τρίτη (δικανική) ελέγχει τη νομιμότητα των αποφάσεων και της εκτέλεσής τους. Βέβαια, σ΄ εμάς ο Ανώτατος Άρχοντας ούτε είναι κληρονομικός (όπως στο ΗΒ) ούτε και εκλέγεται από το λαό (όπως σε Γαλλία και ΗΠΑ), αλλά από βουλευτές που, μετά την προεπιλογή τους από το κόμμα τους, έχουν ψηφισθεί από το λαό. Επιπλέον σε μας δεν υπάρχει ανεξαρτησία των τριών εξουσιών. Η κυβέρνηση αποτελεί τη βούληση της πλειοψηφίας της εκλεγμένης βουλής και οι επικεφαλής της δικανικής εξουσίας διορίζονται από το υπουργικό συμβούλιο. Θέλω να πω πως οι προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ έχουν μεγαλύτερη σημασία από τις συνηθισμένες εκλογές σε άλλες χώρες. Ένας σοφός πήρε, λέει, μια κότα και, ζωντανή και ακινητοποιημένη, μάδησε φτερά και πούπουλά της. Ύστερα την άφησε ελεύθερη. Στη συνέχεια της έριξε καλαμπόκι. Εκείνη, αιμορραγώντας και υποφέροντας, το έφαγε και από κείνη την ώρα τον ακολουθούσε παντού όπου πήγαινε. Αν ισχύει αυτό, η πείνα είναι κίνητρο πιο ενεργητικό από όλα τα άλλα, ακόμη και τον πόνο, διότι τα άλλα σταματούν συνήθως σύντομα, ενώ η πείνα μεγεθύνεται διαρκώς για μακρό διάστημα, ώσπου να πεθάνει το ζώο. Όπως η πείνα στα άτομα, έτσι και η οικονομία είναι πιο σημαντική από άλλα θέματα, όπως είναι μια πανδημία. Περιμένω να δω αν ισχύει τέτοια πρόβλεψη.

7. Νοεμβρίου. Η πρόβλεψή μου ότι οι Αμερικανοί θα προτιμήσουν εκείνον που τους προσφέρει καλαμπόκι αντί εκείνου που τους μαδάει, δεν φαίνεται να επαληθεύεται. Όμως, τα αποτελέσματα δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί. Εύχομαι τουλάχιστον να επαληθευθεί η άλλη πρόβλεψή μου ότι την επομένη των εκλογών δεν γίνονται ανωμαλίες. Ωστόσο φοβάμαι, καθώς η “επομένη” των εκλογών αποδεικνύεται όχι μια μέρα, αλλά ένα σχετικά μακρό διάστημα. Οπωσδήποτε η διαμάχη ενός “ηλιθίου” (ή οδεύοντος προς την άνοια) εναντίον ενός “ψεύτη” δεν προοιωνίζεται καλό μέλλον για την ανθρωπότητα, αν και ο Μπάιντεν διακήρυξε ήδη την επιστροφή στη συμφωνία για το κλίμα. Για τα Ελληνοτουρκικά, με τόσα κοινά Αμερικανοτουρκικά συμφέροντα, δεν βλέπω σημαντική αλλαγή πολιτικής.