ΕΘΝΙΚΗ ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΠΟΝΑ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 28 Οκτωβρίου 2022

Η ευγνωμοσύνη είναι συναίσθημα που στηρίζεται σε αντικειμενικά γεγονότα, αλλά δεν παύει να είναι καθαρά υποκειμενικό. Θα μεταφέρω τις δικές μου ευαισθησίες, χωρίς να σημαίνει ότι προσπαθώ να πείσω και άλλους. Η Ελλάδα έγινε για πρώτη φορά κράτος πριν από 200 χρόνια. Το πέτυχε με μια μεγαλειώδη επανάσταση ενάντια σε κάθε προσδοκία. Πέρασε από πολλά στάδια δόξας, αλλά και ντροπής, συμπεριλαμβάνοντας εμφύλιους πολέμους, συχνούς σε κάθε επανάσταση. Σε μια τελική φάση, με τον Ελληνικό διχασμό και τον Οθωμανικό διπλασιασμό, που επιστράτευσε τους Αιγυπτίους, η επανάσταση πλησίαζε να πνιγεί στο αίμα της, όταν επενέβηκαν οι τρεις μεγάλες δυνάμεις, Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία, στο Ναβαρίνο. Η καθεμιά βέβαια το έκανε για δικό της συμφέρον, αλλά η ωφέλεια για μας ήταν υπαρξιακή, παρά τα παρατράγουδα που τη συνόδευαν. Γι΄ αυτό η ευγνωμοσύνη που αισθάνομαι για τις τρεις αυτές χώρες είναι αδιαπραγμάτευτη. Φυσικά, με καθεμιάν από αυτές έχομε παράπονα. Όμως ας μην ξεχνάμε ότι ήλθαν οι επίσημοι στόλοι τους και πολέμησαν για το χατίρι μας, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή των ανδρών τους. Έκτοτε ξεκινά μια ιστορία παραπόνων. Δεν μας φέρθηκαν όπως θα περιμέναμε, κάποιοι τουλάχιστον από εμάς. Ας αναλογισθούμε όμως ότι κανένα κράτος δεν ενεργεί ενάντια στα συμφέροντά του και είναι παράλογο να φανταζόμαστε ότι θα το κάνει. Αμέσως μετά την απελευθέρωσή μας κυριάρχησαν στον τόπο μας τρία κόμματα, το Αγγλικό, Γαλλικό, Ρωσικό. Διαμέσου τους προσπαθούσαν οι μεγάλες δυνάμεις να μας “προστατέψουν”, δηλαδή να κάνουμε ό,τι καθεμιά για τον εαυτό της ήθελε.

Ρωσία. Περιμέναμε βοήθεια από το ομόδοξο “ξανθό γένος”. Έκανε ρωσοτουρκικό πόλεμο και μας ξεσήκωσε ο А. Орло́в το 1770. Στα χέρια Ελλήνων ναυτικών βρισκόταν σε μεγάλο βαθμό ο Οθωμανικός στόλος είτε επίσημος είτε πειρατικός. Η εξέγερσή μας βοηθούσε με αντιπερισπασμό τους Ρώσους. Κάποια στιγμή ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος έληξε και η Ρωσία μας άφησε έρμαιο στις εκδικητικές σφαγές του δυνάστη μας. Αργότερα,  άλλος ρωσοτουρκικός πόλεμος έληξε στη συμφωνία του Αγίου Στεφάνου. Όχι μόνο μας αγνόησε, αλλά και καθυπεροχήν Ελληνικές περιοχές τις εκχώρησε στους Βουλγάρους. Βέβαια, να θυμόμαστε πως κι εμείς, ενώ ποτέ δεν εισβάλαμε στην Αγγλία ή στη Γαλλία, στείλαμε εκστρατευτικό σώμα στη Ρωσία (Κριμαία), αμέσως μετά τη λήξη του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου. Ο Ν. Πλαστήρας, κατάφερε να φέρει πίσω τον Ελληνικό στρατό, αλλά η περιοχή που κατοικούνταν από Έλληνες αφανίσθηκε, καθώς το καθεστώς τούς σκόρπισε να χαθούν στην αχανή χώρα. Στον εμφύλιο πόλεμο, η Ρωσία άφησε να συνεχίζεται η βαθιά αιματηρή σύρραξη μεταξύ μας. Δεν βοήθησε άμεσα τη φιλορωσική μερίδα, εκτός από μικρή σχετικά βοήθεια διαμέσου των δορυφόρων της. Όμως, ενώ μπορούσε να την σταματήσει συμβάλλοντας σε μια έντιμη συνθηκολόγηση, επωφελήθηκε από τη συνέχισή της, καθώς διαμήνυε έτσι στους δυτικούς συμμάχους: “Κάντε ό,τι θέλετε στη σφαίρα επιρροής σας και μην ανακατεύεστε σε ό,τι κάνομε εμείς στη δική μας σφαίρα επιρροής”. Έτσι, ανενόχλητη συμπεριφέρθηκε βάναυσα στις δορυφόρες της.

Αγγλία. Ο Άγγλος νικητής, ο Κόδριγκτον, τιμωρήθηκε από το κράτος του για την πράξη του. Στη συνέχεια, συνέχιστηκε η επιρροή στην πολιτική μας, ίσως διότι είμαστε μια όχι ευκαταφρόνητη ναυτική δύναμη και η Βρετανία, αδιαμφισβήτητη θαλασσοκράτειρα, εύρισκε τρόπο να μας διαφεντεύει. Σε κάποια φάση, μας δώρισε χωρίς άμεσο αντάλλαγμα, τα Επτάνησα. Υπήρξαμε στο ίδιο στρατόπεδο στη διάρκεια των δύο Παγκόσμιων πολέμων. Και μετά; Όχι μόνο δεν μας έδωσε την Κύπρο που κατοικούνταν από Ελληνικό πληθυσμό κατά 82%, αλλά και πολέμησε άγρια ενάντια στην ανεξαρτησία και αυτοδιάθεσή της, διατηρώντας ακόμη σήμερα βάσεις εκεί. Ως εγγυήτρια δύναμη έκανε την πάπια όταν οι Τούρκοι εισέβαλαν στο νησί. Είχαμε βέβαια τις δικές μας ευθύνες, αλλά δεν τις συζητώ τώρα. Στη διάρκεια της ξένης κατοχής στην Ελλάδα έστελναν οπλισμό στα αντιστασιακά σώματα, που ήταν τότε κατεξοχήν αριστερά. Αμέσως μετά, όμως, στήριξαν τους συνεργάτες των κατακτητών για να τα χτυπήσουν. Έστειλαν περί τους 100 000 άνδρες, αφού είχε φύγει και ο τελευταίος Γερμανός από την Ελλάδα, δηλαδή δεν μας ελευθέρωσαν. Έτσι, Βρετανικά όπλα και από τις δύο πλευρές σκότωναν Έλληνες και από τις δύο πλευρές. Τελικά, μη αντέχοντας το κόστος, παρέδωσαν τη σκυτάλη στους Αμερικανούς που ορίζουν έκτοτε την Ελλάδα σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα, όχι τα δικά μας, αν δεν συμπίπτουν με εκείνων.

Γαλλία. Πέρα από το Ναβαρίνο, βρεθήκαμε πάντα στο ίδιο νικηφόρο στρατόπεδο μαζί τους στους δύο Παγκόσμιους πολέμους. Είχαν τη μικρότερη ίσως επίδραση πάνω στην τύχη μας, Ήταν ίσως και η λιγότερο ισχυρή από τις χώρες που προανέφερα. Τελευταία, όταν έχει αναζωπυρωθεί η αντιπαλότητά μας με τους Τούρκους, είναι η χώρα που περισσότερο από όλες μας έχει συμπαρασταθεί. Για τα δικά της συμφέροντα βέβαια, αλλά ας μην περιμένουμε πως κάποιος ξένος θα θυσιασθεί για τα δικά μας, όχι τα δικά του, συμφέροντα. Αυτό το έκαναν πρόσωπα, όπως ο Lord Byron και πολλοί άλλοι, αλλά ας μην το προσδοκούμε από κρατικούς μηχανισμούς.

Η ευγνωμοσύνη μου στα τρία κράτη που ανέφερα είναι υπαρξιακή. Αισθάνομαι ευγνωμοσύνη στους γονείς μου, στους οποίους οφείλω την ύπαρξή μου, ακόμη κι αν αργότερα δεν μου φερθούν όπως θα προσδοκούσα.

Η ευγνωμοσύνη που χρωστάμε στους Αμερικανούς δεν είναι υπαρξιακή. Όμως τους οφείλομε το παγκόσμιο χρέος για το ότι, στο μεγαλύτερο μέρος της, την πρωτοφανή καλοζωία που υπάρχει στον πλανήτη μας (βελτίωση στους δείκτες πείνας, φτώχειας, αναλφαβητισμού, παιδικής θνησιμότητας, προσδόκιμου επιβίωσης) την οφείλομε πρώτιστα στην Αμερικανική τεχνολογία. Από την άλλη, σε καθαρά εθνικό επίπεδο, ο δημοκρατικά (όση δημοκρατία υπάρχει με κόμματα εκτός νόμου) εκλεγμένος πρωθυπουργός μας δέχθηκε “…αι ένοπλοι δυνάμεις της Αμερικής και το υπό τον έλεγχόν των υλικόν να δύνανται να εισέρχωνται, εξέρχωνται, κυκλοφορούν, υπερίπτανται ελευθέρως εν Ελλάδι και εις τα χωρικά της ύδατα…”. Παρόμοιο ήταν το αίτημα στο δικτάτορά μας, όταν του το είχε θέσει μια άλλη δύναμη και εκείνος είχε απαντήσει τότε το μεγαλειώδες ΟΧΙ. Έκτοτε η Αμερική διατηρεί βάσεις στην Ελλάδα που σε ένα μεγάλο πόλεμο θα αποτελούν στρατηγικό στόχο του αντιπάλου, αλλά δεν θα πολεμήσουν αν εμείς απειληθούμε από οποιονδήποτε, αν αυτός θεωρείται στρατηγικός σύμμαχος των ΗΠΑ. Δεν δίστασαν να ανεχθούν (ή και υπέθαλψαν) την ωμή κατάλυση των όποιων ελευθεριών μας και την εισβολή των Τουρκικών στρατευμάτων στην Κύπρο, με μοναδικό κριτήριο να μην εξασθενήσει η νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ και όχι το διεθνές δίκαιο και οι συμμαχικές υποχρεώσεις τους απέναντί μας.

ΕΠΙΛΟΓΗ ΔΟΥΛΕΙΑΣ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 27 Οκτωβρίου 2022

Τα ζώα ζουν είτε μόνα τους, έστω σε αγέλες, όπως λύκοι, λιοντάρια, πρόβατα, είτε σε κοινωνίες, όπως μέλισσες, μυρμήγκια, τερμίτες και άλλα. Οι άνθρωποι αποφασίσαμε οριστικά πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια να ζούμε σε κοινωνίες. Κάθε μέλος της κοινωνίας κάνει κάτι το διαφορετικό από τα άλλα, αλλά όλα μαζί υπηρετούν κοινό σκοπό, τo θησαυρισμό αγαθών, έτσι που να εξασφαλιζόμαστε όσο γίνεται κατά περιόδων ένδειας. Αυτό σημαίνει αναγκαστικά ότι απελευθερωνόμαστε ως ένα βαθμό από τους φυσικούς περιορισμούς, με τίμημα αύξηση των κοινωνικών περιορισμών.

Σήμερα είμαστε υποχρεωμένοι να δεχθούμε ότι δεν είμαστε απόλυτα ελεύθερα άτομα, είμαστε κάπως δούλοι. Μας μένει όμως, πάντα ως ένα βαθμό, να αποφασίσουμε τίνος δούλοι θα είμαστε. Στην κυριολεκτική έννοια, οι δούλοι υπηρετούν ένα δεσπότη. Ο Αριστοτέλης, με όλη την ευρύτητα του πνεύματός του, θεώρησε τη δουλεία δεδομένη. Θεωρούσε ότι κάποιοι είναι “φύσει” δούλοι, ικανοί να καταλαβαίνουν τι τους διατάζει ο αφέντης τους, αλλά όχι τόσο ώστε να σχηματίζουν δική τους βούληση. Και όμως γνώριζε ότι κάποιοι διανοητές θεωρούσαν ότι “Ἐλευθέρους  ἀφῆκε  πάντας  θεὸς,  οὐδένα  δοῦλον  ἡ  φύσις  πεποίηκε” (Αλκιδάμας). Ο ίδιος αναγνώριζε ότι “… αν μπορούσε κάθε εργαλείο να επιτελεί το έργο του εκτελώντας κάποια διαταγή ή προαισθανόμενο τη διαταγή, όπως λένε ότι έκαναν τα αγάλματα του Δαιδάλου ή οι τρίποδες του Ηφαίστου, για τους οποίους λέει ο ποιητής ότι αυτομάτως εμφανίζονταν στο χώρο της συνέλευσης των θεών, και αν οι σαΐτες ύφαιναν από μόνες τους και οι χορδές της κιθάρας έπαιζαν από μόνες τους, τότε ούτε οι αρχιτεχνίτες θα χρειάζονταν υπηρέτες ούτε οι ελεύθεροι δούλους“. Η σκέψη του μεγάλου σοφού πραγματοποιείται σήμερα με τους αυτοματισμούς της τεχνητής νοημοσύνης και των ρομπότ. Παύομε έτσι να είμαστε δούλοι;

Έγιναν ιστορικά ποικίλες απόπειρες να καταργηθεί η δουλεία. Μεταφυσικά δεν είμαστε δούλοι παρά μόνον του Ενός Θεού. Παύλος προς Γαλάτας: “Οὐκ  ἒνι  Ἰουδαῖος  οὐδἑ  Ἓλλην,  οὐκ  ἒνι  δοῦλος  οὐδἑ  ἐλεύθερος,  οὐκ  ἒνι  ἂρσεν  καὶ   θῆλυ,  πάντες  γὰρ  ὑμεῖς  εἷς  ἐστἑ  ἐν  Χριστῷ  Ἰησοῦ“. Δούλοι μιας μεταφυσικής άπειρης Δύναμης ισοδυναμεί με το “δεν είμαστε δούλοι κανενός”. Η εκκλησία όμως, για να στηριχθεί, θεώρησε ότι η βουλή του Θεού μεταφράζεται στους ανθρώπους διαμέσου των εκπροσώπων του, των ιερέων. Έτσι η απελευθέρωση που πρόσφερε ο Χριστιανισμός μετατράπηκε από τους υπηρέτες του σε κλασική δουλεία σε κάποιον ή κάποιους δεσπότες. Ο Διαφωτισμός με τη Γαλλική επανάσταση πρόσφεραν κατάργηση των βασιλιάδων και των φεουδαρχών δεσποτών, αντικαθιστώντας με τη Λογική την κυριαρχία των ελέω Θεού αρχόντων. Με τη Λογική αφέντρα, καταντήσαμε στην καπιταλιστική υποδούλωση με εκμετάλλευση του ανθρώπου από άνθρωπο. Με άλλη επανάσταση αντιστρέψαμε τη λογική και την κάναμε σοσιαλιστική υποδούλωση με εκμετάλλευση από άνθρωπο του ανθρώπου! Το 18ο αιώνα καταργήθηκε θεσμοθετημένα η δουλεία (π.χ. Ελλάδα, 1822. Αγγλία 1833. ΗΠΑ 1865). Έχει όμως καταργηθεί πραγματικά; Σκεφτείτε τόσους ανθρώπους που είναι υποχρεωμένοι να παρέχουν τις υπηρεσίες τους όχι στην κοινωνία, αλλά σε κάποιο αφεντικό, που αυτό την διαθέτει, έναντι κέρδους, στο κοινό. Σκεφτείτε πόσες γυναίκες προσφέρουν το σώμα τους για να επιβιώσουν. Πάμπολλα τέτοια παραδείγματα. Είμαστε πραγματικά ελεύθεροι; Βέβαια, υπάρχει πρόοδος. Είμαστε ελεύθεροι, ως ένα βαθμό, να επιλέξουμε ποιον θέλομε για κύριό μας. Το δίλημμα δεν είναι πολύ ωραίο. Σκεφτείτε το θανατοποινίτη που είναι “ελεύθερος” να διαλέξει αν προτιμά τον απαγχονισμό ή το στραγγαλισμό!

Η ελευθερία όμως δεν αφορά μόνον άτομα, αφορά και κοινωνίες. Τα ιδανικά της Γαλλικής επανάστασης έδωσαν αξία στο άτομο με “ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη”. Έδωσαν όμως και ελευθερία στις κοινωνίες με την αναγνώριση της οντότητας του εθνικού κράτους. Εκείνο τον καιρό οι Έλληνες με μια πολύ αόριστη εθνική συνείδηση, αλλά σαφώς υπαρκτή, ως Ρωμιοί ή Γραικοί ή Ίωνες (Γιουνάν) ή, ιδίως με την αφύπνιση από τον Κολοκοτρώνη, Έλληνες, ήμαστε υπόδουλοι στους Οθωμανούς. Και, πριν από δυο αιώνες ξεσηκωθήκαμε εναντίον τους. Σύντομα φάνηκε η ανάγκη να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι ως προς το ποιοι είμαστε. Ένα ήταν η γλωσσική ομοιογένεια, αλλά άφηνε έξω Αρβανίτες, Βλάχους κλπ. Άλλη ήταν η θρησκευτική. Αυτή τελικά επικράτησε. Έτσι που τελικά, ενώ η επανάσταση ξεκίνησε από κοινού με Έλληνες και Αλβανούς, διαίρεσε τους δεύτερους σε Χριστιανούς Αρβανίτες και Μουσουλμάνους εχθρούς, Τουρκαλβανούς. Άρχισαν οι διαιρέσεις. Σύντομα επίσης έγινε αντιληπτό, πως χωρίς βοήθεια απέξω, δεν μπορούσαμε να προχωρήσουμε. Η Φιλική Εταιρεία και ο Παπαφλέσσας περίμεναν τη βοήθεια από τους ομόθρησκους Ρώσους. Ο Μαυροκορδάτος, μορφωμένος, την περίμενε από την Αγγλία και πέτυχε το πρώτο δάνειο, που σήμαινε ότι οι κοσμοκράτορες τότε ενδιαφέρονταν να δουν μια προστατευόμενη Ελλάδα που θα μπορούσε να το αποπληρώσει. Και οι Γάλλοι, που, τελικά, μαζί με τους Ρώσους και τους Άγγλους πολέμησαν στο Ναβαρίνο για να βάλουν τέρμα στην Οθωμανική δουλεία. Και τότε προέκυψε το δίλημμα. Σε ποιον θέλαμε να είμαστε δούλοι; Στους Άγγλους, στους Γάλλους ή στους Ρώσους; Και ιδρύσαμε τα αντίστοιχα κόμματα, Αγγλικό, Γαλλικό, Ρωσικό. Έκτοτε, με ελάχιστες αναλαμπές, είμαστε δούλοι κάποιου ισχυρού, που μάλιστα τον επιλέγει όχι ο λαός, αλλά το εκάστοτε άρχον κόμμα. Αναλαμπές ήταν οι Βαλκανικοί πόλεμοι, όταν χωρίς συζήτηση με συμμάχους συμφωνήσαμε με άλλους Βαλκάνιους σε κοινό αγώνα κατά των Οθωμανών. Αναλαμπή ήταν και με τη φασιστική ιταλική επίθεση το 1940, όταν ο τότε δικτάτορας είπε ΟΧΙ στην αξίωση του Mussolini να κάνει ό,τι θέλει ο στρατός του στην Ελληνική επικράτεια, ενώ αρνήθηκε τη βοήθεια των Άγγλων. Τον πόλεμο τον διεξαγάγαμε μόνοι μας! Στα νεότερα χρόνια, ερήμην μας ενταχθήκαμε από τους ισχυρούς στη σφαίρα επιρροής των δυτικών. Και όταν, μετά τον καταστροφικό εμφύλιο, οι Αμερικανοί ζήτησαν τα ίδια όπως είχε ζητήσει ο Μουσολίνι, είπε ΝΑΙ ο εκλεγμένος πρωθυπουργός. Βέβαια, μετά τον εμφύλιο, δεν υπήρχαν πια πολλά ίχνη δημοκρατίας στην Ελλάδα, με μεγάλο μέρος του λαού να βρίσκεται εκτός νόμου. Και οι δυο αντίπαλες ομάδες επιδίωκαν, όχι την ειρήνευση, αλλά τη συνέχιση του πολέμου, οι Αμερικανοί ως την εξόντωση, με αίμα, της αριστεράς, οι Σοβιετικοί, για να έχουν το άλλοθι να κάνουν αυτοί ό,τι θέλουν στη δική τους σφαίρα επιρροής. Τελευταία βλέπομε τη βήμα-βήμα ολίσθηση της ελευθερίας μας στη βουλιμία των γειτόνων μας, ενώ οι “προστάτες” μας μάς παροτρύνουν σε αυτοσυγκράτηση. Κι έρχεται ο πόλεμος της Ουκρανίας, όπου, χωρίς να ερωτηθεί ο λαός μας παίρνομε ενεργό μέρος, στέλνοντας όπλα, εναντίον του ενός από τους τρεις παραδοσιακούς ελευθερωτές μας. Πόσο ελεύθεροι είμαστε; Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία.

ΔΕΝ ΕΛΠΙΖΩ ΤΙΠΟΤΕ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 25 Οκτωβρίου 2022

“Κόλαση είναι οι άλλοι”, γράφει ο J. P. Sartre. Πώς το εννοεί; Οι άλλοι, με την οργάνωση που διαθέτουν (κοινωνία), μου εξασφαλίζουν διατροφή, στέγη, προστασία από τους καιρούς, υγεία, έρωτα. Γιατί να είναι κόλαση;

Η ύπαρξή μας είναι τρισυπόστατη. Το αισθητό εγώ μας άρχισε να υπάρχει με τη γονιμοποίηση ενός μητρικού μας ωάριου με ένα πατρικό μας σπερματοζωάριο. Το νοητό εγώ μας άρχισε την ύπαρξή του με τη γέννηση. Και το κοινωνικό εγώ μας, άρχισε να ζει με μια κοινωνική τελετή (βάπτιση, περιτομή, εγγραφή στο ληξιαρχείο κλπ). Όταν λέμε Εγώ, συνήθως υπονοούμε το νοητό μας εγώ, καθώς οι άλλες δύο υποστάσεις του είναι υπόδουλες σ΄ αυτό. Χωρίς αυτές δεν μπορεί να υπάρχει. Το αισθητό Εγώ είναι ό,τι έχει το νοητό εγώ και το κοινωνικό εγώ, ό,τι θέλει το νοητό εγώ. Το αισθητό και το κοινωνικό εγώ περιορίζονται από τους αντίστοιχους φυσικούς και κοινωνικούς νόμους· το νοητό εγώ διέπεται κυρίως από τη φαντασία που είναι χωρίς εξωτερικό περιορισμό. Το αισθητό εγώ σχετίζεται κυρίως με το παρελθόν, αφού ό,τι έχω τώρα το απέκτησα κάποτε στο παρελθόν. Το κοινωνικό εγώ σχετίζεται κυρίως με το μέλλον, αφού ό,τι θέλω να (=θα) κάνω θα γίνει στο μέλλον. Για να γυρίσω λοιπόν στον Σαρτρ, κόλαση είναι το μέλλον μας. Εγώ ο νοητός είμαι εδώ και τώρα.

Το παρόν συναίσθημά μου, είναι θετικό (ευχάριστο) ή αρνητικό (δυσάρεστο), όταν σχετίζεται με δύο αντίθετα μελλοντικά συναισθήματά μας, την ελπίδα και το φόβο. Ένας άλλος μεγάλος στοχαστής διακήρυξε: “Δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβούμαι τίποτα, είμαι ελεύθερος!” (Ν.Καζαντζάκης). Το είχε διατυπώσει πρώτος ο Κύπριος κυνικός φιλόσοφος Δημώναξ:”Ἐρωτήσαντος δέ τινος, τίς αὐτῷ ὅρος εὐδαιμονίας εἶναι δοκεῖ, μόνον εὐδαίμονα ἔφη τὸν ἐλεύθερον· ἐκείνου δὲ φήσαντος πολλοὺς ἐλευθέρους εἶναι, ἀλλ’ ἐκεῖνον νομίζω τὸν μήτε ἐλπίζοντά τι μήτε δεδιότα.” Εκείνον θεωρώ ελεύθερο, όποιον δεν ελπίζει τίποτα και δεν φοβάται τίποτα. Και να που γυρίζομε γύρω γύρω, καθώς ο υπαρξισμός του Σαρτρ βρίσκεται πολύ κοντά στην κυνική φιλοσοφία.

Οι φυσικοί νόμοι είναι αδυσώπητοι. Τίποτε δεν μπορεί να τους αλλάξει. Είμαστε υποχρεωμένοι να τους παραδεχθούμε. Βέβαια, με την ανάπτυξη των φυσικών επιστημών, μπορούμε να τους αντισταθμίσουμε ως ένα βαθμό, και αυτή είναι μια σημαντική ανακούφιση. Αντισταθμίζομε το κρύο με τη φωτιά, την τριβή με τον τροχό, τη βαρύτητα με αερόστατα, αεροπλάνα, πυραύλους, τις αρρώστιες με φάρμακα κλπ. Το μέλλον όμως, τη βούληση της κοινωνίας που το “θέλω” της το εσωτερικεύομε σαν “πρέπει” που περιορίζει το δικό μας θέλω, το ορίζομε εμείς, μόνοι μας και κανένας άλλος.

Ο Δημώναξ ταυτίζει την ευδαιμονία με την ελευθερία. Δεν διανοείται να αμφισβητήσει τη δεσποτεία των φυσικών νόμων πάνω στην ελευθερία μας. Αλλά, όταν την περιορίζουν τα “θέλω” της κοινωνίας που μέσα μας γεννούν φόβους και ελπίδες, έχομε την ελευθερία να απαλλαγούμε. Εμείς αποφασίζομε αν φοβόμαστε ή ελπίζομε. Εμείς αποφασίζομε αν θα ζούμε με το παρόν ή με το μέλλον. Έτσι κι αλλιώς, από το παρελθόν δεν μπορούμε να απαλλαγούμε. Ο Χριστός μας δείχνει το δρόμο: “μὴ μεριμνᾶτε τῇ ψυχῇ ὑμῶν τὶ φάγητε καὶ τὶ πίητε μηδὲ τῷ σώματι ὑμῶν τὶ ἐνδὺσησθε“. Απαλλαγή από το μέλλον, λοιπόν, απαλλαγή από την εξάρτηση από την κοινωνία.

Όμως η ελευθερία μας επαναστατεί. Αναφέρθηκε ήδη ότι η γνώση, οι φυσικές επιστήμες, μπορούν να αντισταθμίσουν ως ένα βαθμό ακόμη και τους φυσικούς νόμους. Με την ίδια λογική, οι κοινωνικές επιστήμες μπορούν να αντισταθμίσουν ως ένα βαθμό τους κοινωνικούς νόμους. Αυτοί, από εμάς τους ανθρώπους είναι φτιαγμένοι. Αυτή είναι η αποστολή των επιστημόνων, των σύγχρονων σοφών. Κι αυτοί μπορούν κάτι παραπάνω από τους κοινούς θνητούς: “Θεοὶ μὲν γὰρ μελλόντων, ἂνθρωποι δὲ γιγνομένων, σοφοὶ δὲ προσιόντων αἰσθάνονται“. (Φιλόστρατος). Μπορούν οι επιστήμονες να διακρίνουν από τα μέλλοντα τουλάχιστον τα επικείμενα με τους αντίστοιχους φόβους, αλλά και να λάβουν τα αναγκαία μέτρα, γεννώντας ελπίδες.

Τα ζώα δεν είναι ούτε ευτυχισμένα ούτε δυστυχισμένα. Μπορούν να χαίρονται ή να υποφέρουν, και το δείχνουν με τη συμπεριφορά τους. Κι αυτό διότι ο συναισθηματισμός τους, ευχαρίστηση ή δυσαρέσκεια, έχει βεληνεκές σε χρόνο και χώρο τόσο, όσο τους επιτρέπουν οι αισθήσεις τους. Επομένως, μόνο στο παρόν. Το πρόβατο θα νοιώσει δυσάρεστα μόλις δει ένα λύκο ή, ακόμη περισσότερο, μόλις νοιώσει τα δόντια του στο κορμί του. Οι άνθρωποι έχομε το “προνόμιο” να ζούμε δυστυχισμένα ή ευτυχισμένα όχι μόνο με ό,τι προσλαμβάνομε με τις αισθήσεις μας, αλλά και με ό,τι μας παρουσιάζει η νοητή φαντασία μας. Και αυτή η συναισθηματική κατάσταση αφορά το μέλλον, ελπίδα ή φόβο.

Υπάρχει μια σύγχυση. Ευτυχία ή δυστυχία αφορά τη ζωώδη ικανοποίηση των αισθήσεών μας, του αισθητού Εγώ. Η μακαριότητα αφορά την τιθάσευση των θέλω μας, έτσι που τίποτε δεν διαταράσσει το συναίσθημά μας, αφού τίποτε δεν θέλομε από το έλλογο περιβάλλον μας. Η ευδαιμονία όμως  αφορά την ικανοποίηση των σκοπών που μόνοι μας έχομε θέσει στον εαυτό μας. Είναι ένα αποκλειστικά ανθρώπινο συναίσθημα. Οι θέσεις που ανέφερα παραπάνω, κυνικές, υπαρξιστικές, Χριστιανικές, “Καζαντζακικές”, τείνουν προς τη μακαριότητα. Όμως, ελευθερία δεν σημαίνει μόνο να μην κάνω ό,τι μου επιβάλλουν οι άλλοι, αλλά και να κάνω ό,τι εγώ θέλω. “Ελευθερία: Ἓν μὲν τὸ ἐν μέρει ἂρχειν καὶ ἂρχεσθαι…ἓν δὲ  τὸ  ζῆν  ὡς βούλεταἱ  τις.” (Αριστοτέλης). Με τον παραπάνω ορισμό, ο Σταγειρίτης απαιτεί να συμβαδίζει η ελευθερία με την ισότητα. Μόνον έτσι αποκτάται η ευδαιμονία, με αυτοτέλεια. Συμφωνεί ο I. Kant.

Την ανάγκη παράλληλης ανάπτυξης ισότητας και ελευθερίας τόνισε η Γαλλική επανάσταση (Liberté, égalité). Η εφαρμογή της όμως οδήγησε στο διαχωρισμό. Από τη μια η λεγόμενη φιλελεύθερη (αστική) δημοκρατία ευνόησε την άκρατη ελευθερία της αγοράς, κουρελιάζοντας την ισότητα και από την άλλη η αριστερή ιδεολογία με τη “δικτατορία του προλεταριάτου” κουρέλιασε την ελευθερία, επιδιώκοντας την ισότητα (όπου όλοι ήταν ίσοι, αλλά κάποιοι πιο ίσοι από τους άλλους! G. Orwell).

Ο σύγχρονος πολιτισμός μας, στηρίζεται στην ολιγαρχική αρχή, δεξιά ή αριστερή αδιάφορο, που επιδιώκει την ευτυχία, ικανοποίηση των αναγκών του αισθητού Εγώ. Το έχει επιτύχει σε σημαντικό βαθμό. Η ανατολική ιδεολογία επιδιώκει τη μακαριότητα, που μόνο σε ειδικές συνθήκες προσωπικού ασκητισμού έχει επιτευχθεί. Η ευδαιμονία προσπελάστηκε  στη δημοκρατία των προγόνων μας, αλλά δεν έμεινε για πολύ. Μήπως στη σύγχρονη κοινωνία, με τα διδάγματα που προστέθηκαν στις 2,5 χιλιάδες χρόνια που πέρασαν, θα μπορούσε να επιτευχθεί διαρκέστερα;

ΑΝ ΕΙΧΑ ΜΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 22 Οκτωβρίου 2022

Διάβαζα ένα βιβλίο του ψυχαναλυτή φιλοσόφου Erich Fromm: “Η Επανάσταση της Ελπίδας”, 1968. Κάνει σπουδαία ανάλυση της εποχής του, με προβλέψεις που, δυστυχώς, επαληθεύονται. Βέβαια η ελπίδα πεθαίνει τελευταία. Dum spiro spero.

Κύρια διαπίστωσή του είναι η αλλοτρίωση του ανθρώπου. Ο κοινός άνθρωπος, αν και όχι πια δούλος, ώστε να εκτελεί χειρωνακτικά ό,τι παλιά ο αφέντης του σκεφτόταν και τον διέταζε να κάνει, ωστόσο, είναι αναγκασμένος να ενεργεί όπως το απαιτεί το περιβάλλον του. Κι αυτό, μολονότι έχουν λυθεί σε σημαντικό βαθμό τα προβλήματα της επιβίωσής του.   

Στη σύγχρονη εποχή οι κύριοι των επιχειρήσεων, κρατικών και ιδιωτικών, αν δεν αυξάνουν διαρκώς την παραγωγή τους, θα δουν τις επιχειρήσεις τους να καταβροχθίζονται από τους ανταγωνιστές τους. Η παραγωγή πάει στους καταναλωτές κι όταν ικανοποιηθούν οι ανάγκες τους, πρέπει να τους δημιουργηθούν νέες τεχνητές ανάγκες. Διαφήμιση. Αλλοτρίωση. Αγοράζουν κάτι, όχι επειδή το χρειάζονται, αλλά επειδή είναι καινούργιο. Έτσι η βούλησή τους παραβιάζεται στο (νοητό) ωράριο της ζωής τους όταν είναι ελεύθεροι να κάνουν ό,τι θέλουν. Στο μεταξύ, οι επικεφαλής των επιχειρήσεων κάνουν όχι ό,τι χρειάζεται, αλλά ό,τι απλώς μπορεί να γίνει. Αυξάνουν το κέρδος τους. Πληρώνουν τους εργαζομένους τους λιγότερο από όσο αξίζει η δουλειά τους. Εξαπατούν τους καταναλωτές νοθεύοντας την παραγωγή τους ή παρουσιάζοντάς την με ελκυστικό περίβλημα. Αλλά και οι εργαζόμενοι, είναι υποχρεωμένοι να κάνουν ό,τι απαιτεί η επιχείρηση, σα να είναι απλό γρανάζι της. Και, φυσικά, δεν ενδιαφέρονται ούτε γι΄ αυτήν ούτε για τους καταναλωτές, τους τελικούς αποδέκτες της εργασίας τους. Αλλοτριωμένο και το επαγγελματικό τους ωράριο. Το ωράριο του αισθητού, σωματικού, εαυτού του καθενός εξυπηρετείται σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη περίοδο της ιστορίας. Αυτό όμως γίνεται σε βάρος της ποιότητάς του. Ο έρωτας προσφέρεται εύκολα, αλλά με όλο το αισθητό, σωματικό του στοιχείο, χωρίς συμμετοχή του ψυχικού στοιχείου του, της αγάπης. Τα διαζύγια γίνονται καθημερινά, ενώ αυξάνεται η ενδοοικογενειακή βία. Αλλοτριωμένο και το ωράριο του νοητού εγώ μας. Το κέρδος αυξάνεται, αλλά τελικά η απώτερη ζημιά που προκύπτει καταβαραθρώνει την επιχείρηση. Οι εργαζόμενοι, αισθάνονται εχθρικά με την επιχείρηση που τους δίνει δουλειά, απεργούν τη στιγμή που έχει κλειστεί νέα παραγγελία ζητώντας αυξήσεις μισθών, καθυστερεί έτσι η παράδοση της παραγωγής και η επιχείρηση πληρώνει ρήτρα. Εργάζονται όσο λιγότερο μπορούν χωρίς να επιτρέπουν στους εαυτούς τους να συμπληρώσουν το έργο τους με τη δημιουργική φαντασία που δε λείπει κανονικά από κανέναν άνθρωπο. Η οικονομία, με προγραμματισμό που δεν λαβαίνει υπόψη τον παράγοντα Άνθρωπος, καταρρέει.

Κύριο χαρακτηριστικό στα παραπάνω είναι ότι οι άνθρωποι, εργαζόμενοι και καταναλωτές, δεν μετέχουν στη λήψη αποφάσεων που τους αφορούν. Μια λύση θα ήταν να γίνουν οι επιχειρήσεις κρατικές. Έχει λογική, αλλά δοκιμάστηκε στην τέως Σοβιετική Ένωση και απέτυχε παταγωδώς. Μια άλλη λύση θα ήταν να γίνουν όλες οι επιχειρήσεις ιδιωτικές. Κανένας όμως δεν εγγυάται ότι οι επικεφαλής τους θα μεριμνούν για το συμφέρον του κοινού και όχι των ιδιοκτητών τους.

Δεν κάνω για επιχειρηματίας, δεν με τραβά η ιδέα. Αν όμως είχα μια επιχείρηση, θα ζητούσα από τους εργαζομένους μου να μετέχουν στη λήψη αποφάσεων. Θα μου έκανε κάποιος μια παραγγελία. Για να αντεπεξέλθω, θα πρέπει να στριμωχτούμε όλοι, και εγώ επενδύοντας περισσότερα, ενδεχομένως δανειζόμενος, αλλά και οι εργαζόμενοι, επιστρατεύοντας τη δημιουργικότητά τους πέρα από τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από το συμβόλαιό τους. Το αποτέλεσμα θα ήταν η αμοιβή από την παραγγελία που θα έπρεπε να μεταφραστεί τόσο σε κέρδος δικό μου όσο και σε μισθούς και/ή καλύτερους όρους εργασίας των εργαζομένων. Θα μπορούσα να συνεννοούμαι με το σύνολο των εργαζομένων, πράγμα που δεν θα ήταν δύσκολο αν ήταν λίγοι. Αν ήταν όμως πάρα πολλοί, ενδεχομένως χιλιάδες, θα έπρεπε να συνεννοούμαι με εκπροσώπους τους. Οι εκλεγόμενοι εκπρόσωποί τους όμως ποιος θα εγγυόταν ότι θα μεριμνούσαν για το σύνολο των εργαζομένων και όχι για τον εαυτό τους; Η εκπροσώπησή τους με περιοδική κλήρωση μεταξύ τους θα ήταν ενδεχομένως πιο καλή λύση.

Από την άλλη, οι καταναλωτές μου, είναι το πιο σημαντικό. Η κατανάλωση είναι ο λόγος ύπαρξης της παραγωγής. Αυτοί είναι πιο ανοργάνωτοι. Η αυτόματη αντίδρασή τους (προτίμηση του ανταγωνιστή μου) δεν είναι η καλύτερη λύση. Μπορώ όμως να ζητήσω τη γνώμη τους. Σε αρκετές υπηρεσίες υπάρχει “κουτί παραπόνων”. Στην πράξη δεν έχει πετύχει. Θα μπορούσε όμως. Φανταστείτε κάθε αγοραστής προϊόντος ή υπηρεσίας να παρακινείται την ώρα που πληρώνει να δώσει τη γνώμη του πάνω σε συγκεκριμένα ερωτήματα ή και ελεύθερη· να γίνεται συστηματικά επεξεργασία των απαντήσεων και τα αποτελέσματα να απευθύνονται στη διοίκηση της επιχείρησης· να δημοσιοποιούνται αυτά τα αποτελέσματα, καθώς και τα μέτρα που παίρνει η επιχείρηση σε απάντηση αυτών των γνωμών κλπ. Τα αποτελέσματα δεν θα ήταν υποχρεωτικά για μένα τον επιχειρηματία περισσότερο από όσο είναι τα αποτελέσματα μιας δημοσκόπησης για τις κυβερνήσεις και γενικά για τους πολιτικούς. Τώρα έχω καλύτερες πιθανότητες να έχω σύμμαχο, και όχι αντίπαλο, στην επιχείρησή μου τους εργαζομένους και τους πελάτες μου. Οι μέτοχοι στην επιχείρησή μου έχουν κι αυτοί λόγο, υποχρεωτικό, αλλά συνήθως είναι ασήμαντος αυτός ο λόγος και ένας ή ελάχιστοι κάνουν ό,τι θέλουν. Σαν επιχειρηματίας δεν θα επέτρεπα να έχουν άλλοι την πλειοψηφία των μετοχών.

Και το απώτερο αποτέλεσμα. Οι εκλεκτοί στην αρχαιότητα ήταν οι χορηγοί για τον αξεπέραστο πολιτισμό που δημιουργήθηκε. Στη φάση της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού ήταν και πάλι οι χορηγοί τέχνης, από τον Michelangelo ως τον Mozart και το Voltaire. Οι σύγχρονοι δεν χορηγούν πολιτισμό. Περιορίζονται στη φιλανθρωπία, που επιδεικτικά διαφημίζεται. Αλλά τέτοια θα όφειλε να μη χρειάζεται. Ο ανταγωνισμός μεταξύ διεθνών επιχειρήσεων έχει δημιουργήσει γίγαντες που αλληλοσκοτώνονται συμπαρασύροντας λαούς ολόκληρους πίσω τους. Σήμερα όμως έχομε μια πρωτοφανή κατάσταση. Ένας μεγάλος πόλεμος δεν οδηγεί σε νίκη του ενός με ήττα του άλλου, αλλά σε παγκόσμιο όλεθρο, με κατάργηση κάθε ζωής πάνω στον πλανήτη μας. Αλλά και χωρίς πόλεμο, η απόλυτη υποταγή του ανθρώπου παραμονεύει. Η οικολογική καταστροφή που επελαύνει ακάθεκτη είναι τέτοιος κίνδυνος. Άλλος είναι η απόλυτη επικράτηση της μηχανής. Στην πρώτη βιομηχανική επανάσταση, οι μηχανές αντικατέστησαν τη μυική ισχύ. Στη συνέχεια, την πνευματική ισχύ των ανθρώπων. Τέλος, που είναι ήδη ορατό, θα αντικαταστήσουν πλήρως το συνολικό άνθρωπο, αν δεν φροντίσουμε από τώρα να μετέχει στη λήψη αποφάσεων που τον αφορούν.

ΓΕΝΕΤΗΣΙΕΣ ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 20 Οκτωβρίου 2022

Πριν από λίγες μόλις δεκαετίες, στο διεθνή κατάλογο των υπαρχουσών νόσων αναφερόταν ως νόσος και η ομοφυλοφιλία, μαζί με άλλες “διαστροφές”, όπως ηδονοβλεψία, σαδισμός κλπ. Σήμερα, αναγνωρίζονται επίσημα οι γάμοι μεταξύ ομοφυλοφίλων. Ωστόσο, η συζήτηση πάνω στο θέμα σκοντάφτει. Μπορεί να αποσιωπάται. Ένα μέσο ενημέρωσης δεν δημοσίευσε άρθρο μου που υπαινισσόταν το θέμα. Είτε προβάλλεται υπερβολικά σαν ο κανονικός τρόπος διαβίωσης ή, αντίθετα, αποδοκιμάζεται με βδελυγμία. Καθώς δεν διστάζω να θίγω δύσκολα θέματα, θα το συζητήσω.

Τα πρωτόζωα πολλαπλασιάζονται διαιρούμενα όταν έλθει η ώρα τους σε δύο πανομοιότυπα θυγατρικά κύτταρα. Μετά από λίγες γενιές όμως, ο αδυσώπητος νόμος της εντροπίας μεταβάλλει την τάξη σε αταξία. Γίνονται μικρολάθη στην αντιγραφή της δομής του DNA που διέπει την αναπαραγωγή τους και χάνεται η ικανότητα του πολλαπλασιασμού τους με διαίρεση. Για πρώτη φορά εμφανίζεται το φαινόμενο του θανάτου με εγκατάλειψη πτώματος. Κι όμως η φύση αντιδρά. Τα μικρολάθη που παρουσιάζονται δεν είναι ίδια σε όλα τα κύτταρα. Δύο λοιπόν από αυτά που έχουν χάσει την ικανότητα του πολλαπλασιασμού τους ενώνονται σε ένα, στο οποίο τα μικρολάθη καθενός διορθώνονται από τη σωστή λειτουργία των αντίστοιχων σημείων που υπάρχουν στο άλλο. Πρόγονος του γάμου. Στην εξέλιξη αρχίζει η διαφοροποίηση σε θηλυκά και αρσενικά. Τα θηλυκά είναι ογκώδη, δυσκίνητα, φορείς όχι μόνο κληρονομικότητας, αλλά και θρεπτικών ουσιών απαραίτητων στο νέο ον που θα προκύψει. Αντίθετα, τα αρσενικά είναι πολύ μικρόσωμα και ευκίνητα, πιο άφθονα και δεν είναι παρά φορείς της κληρονομικότητας. 

Στους πολυκύτταρους οργανισμούς η διαφοροποίηση στα δύο φύλα γίνεται πιο μεγάλη. Τα αρσενικά διαθέτουν ένα προέχον όργανο, το πέος, ενώ τα θηλυκά μια αντίστοιχη κοιλότητα, τον κόλπο. Συγχρόνως αυτά τα όργανα είναι προικισμένα με αισθητικούς υποδοχείς που η διέγερσή τους αφενός γίνεται αντιληπτή σαν ηδονή και αφετέρου ξεκινά μια αλυσίδα θετικών αναδράσεων (αντανακλαστικών) που ενισχύει την ένταση της επαφής των δύο οργάνων ως τον οργασμό.

Στα ανώτερα σχετικά ζώα έτσι, ευνοείται η ένωση δύο αντίθετων φύλων. Ωστόσο, κοιλότητα δεν είναι μόνον ο κόλπος, αλλά και άλλες, όπως το στόμα και ο πρωκτός. Και οι ηδονικοί υποδοχείς δεν περιορίζονται μόνο στο πέος και στον κόλπο, Έτσι, στη φύση επικρατεί βέβαια η ετερόφυλη επαφή, δεν απουσιάζουν όμως τελείως ποικίλες εκτροπές από το συνηθισμένο, όπως ομοφυλόφιλη επαφή, κτηνοβασία (π.χ. ενός γαϊδάρου με μια φοράδα) κλπ. Στους ανθρώπους προστίθεται ο κοινωνικός παράγοντας που κάνει τα πράγματα πιο πολύπλοκα. Ως σήμερα δεν έχει ποτέ αποδειχθεί κάποια γενετική διαφορά που να καθορίζει τον γενετήσιο προσανατολισμό. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες είναι βέβαιο πως επιδρούν. Για παράδειγμα, στην αρχαία Σπάρτη οι νέοι ήταν υποχρεωμένοι να ζουν σε στρατόπεδα ως προχωρημένη ώριμη ηλικία και αυτή η κοινωνική επιβολή συνέτεινε στην ομοφυλόφιλη σχέση. Αντίθετα, στην Ιωνία, όπως μας πληροφορεί ο Ι. Συκουτρής στην Πολιτεία του Πλάτωνος που ερμηνεύει, η ομοφυλοφιλία δεν ήταν συχνή. Στην Αθήνα, ήταν πιο συχνή στις ανώτερες τάξεις, παρά στις κατώτερες. Ο Παύλος την καταδικάζει απόλυτα. Γράφει προς Ρωμαίους: “αἵ τε γὰρ θήλειαι αὐτῶν μετήλλαξαν τὴν φυσικὴν χρῆσιν εἰς τὴν παρὰ φύσιν, ὁμοίως δὲ καὶ οἱ ἄρσενες ἀφέντες τὴν φυσικὴν χρῆσιν τῆς θηλείας ἐξεκαύθησαν ἐν τῇ ὀρέξει αὐτῶν εἰς ἀλλήλους, ἄρσενες ἐν ἄρσεσι τὴν ἀσχημοσύνην κατεργαζόμενοι καὶ τὴν ἀντιμισθίαν ἣν ἔδει τῆς πλάνης αὐτῶν ἐν ἑαυτοῖς ἀπολαμβάνοντες“. Και ο Χριστιανισμός καταδίκασε την ομοφυλοφιλία.

Ωστόσο, όλοι γνωρίζομε στην κοινωνία άτομα που πρόσφεραν πολλά και ήταν ομοφυλόφιλα. Να μερικά ονόματα που μου έρχονται στο μου. Σαπφώ, μέγιστη ποιήτρια στην αρχαιότητα. П. Чайко́вский, Μ. Χατζηδάκης, M. Ravel, έξοχοι μουσουργοί. Κάρολος Κουν, από τους μεγαλύτερους σκηνοθέτες μας. Αλλά και στις επιστήμες (π.χ. A. Turing) και στην πολιτική, με πολλούς πρωθυπουργούς και υπουργούς στον κόσμο, δεν έλειψαν οι ομοφυλόφιλοι, άνδρες και γυναίκες. Ενώ θαυμάζομε συχνά το έργο κάποιων από αυτούς, γενικά είμαστε πολλοί επιφυλακτικοί να τους αποδεχθούμε. Γιατί γίνεται αυτό;

Ένα είναι, πιστεύω, η μακρά παράδοση του Χριστιανισμού. Ένα άλλο όμως είναι, νομίζω, τούτο. Καθώς οι γενετήσιες εκτροπές αφορούν μια μειονότητα, η εξεύρεση ερωτικού(ής) συντρόφου γίνεται κάπως προβληματική. Φυσικό είναι, επομένως, να αγοράζουν ή πουλούν έρωτα κάποια άτομα στρεφόμενα την πορνεία. Οι εταίρες δεν ήταν πάντοτε περιφρονητέες, καθώς στην αρχαιότητα, όχι σπάνια ήταν ασυνήθιστα μορφωμένες γυναίκες, όπως η Ασπασία του Περικλή ή Λαΐς στην Κόρινθο, που στο σαλόνι τους συγκεντρώνονταν ό,τι πιο πνευματικά ανώτερο υπήρχε στην εποχή τους. Ωστόσο, στην πλειονότητά τους, απλώς πουλούσαν το σώμα τους για έρωτα. Κι αυτό έκανε τον κόσμο να τις περιφρονεί. Όμοια, πιστεύω, είναι τα αισθήματα για τους ομοφυλόφιλους, που καποιοι έχουν πορνοειδή συμπεριφορά ή και βίαιη, με βιασμούς άλλων ατόμων, όχι σπάνια ανηλίκων.

Τελικά; Οι γενετήσιες εκτροπές δεν είναι καθαυτές κάτι καλό ή κακό. Το καλό ή κακό έχουν ηθική, δηλαδή κοινωνική, σημασία. Οι άνθρωποι είμαστε το αισθητό, το νοητό και το κοινωνικό Εγώ. Και τα ωράρια των ενεργειών μας είναι, αντίστοιχα αισθητό, που αφορά τις σωματικές μας ανάγκες, νοητό που είναι άβατο για τους έξω από εμάς, και κοινωνικό που αφορά τις κοινωνικές μας δραστηριότητες, επαγγελματικές και πολιτικές. Οι γενετήσιες συμπεριφορές του καθενός, όσο περιορίζονται στο αισθητό και το νοητό μέρος της υπόστασής μας, δεν με αφορούν. Αν όμως πάρουν κοινωνικό χαρακτήρα, ναι, με αφορούν. Μ΄ αυτή την έννοια καταδίκασα την εκπόρνευση και το βιασμό. Και αυτή η καταδίκη δεν έχει σχέση με το φύλο. Εξίσου απαράδεκτο είναι να εκπορνεύεται και να βιάζεται ένα κορίτσι 12 ετών από 200 “ευυπόληπτα” μέλη της κοινωνίας, όπως και ένα αγόρι από ομοφυλόφιλο. Έξω από αυτά, αν κοινωνικά κάποιος είναι ένας άξιος πολίτης, καθόλου δεν με απασχολεί η γενετήσια συμπεριφορά του. Δεν στέκομαι στην κλειδαρότρυπα να βλέπω τι κάνει στο κρεβάτι του, δεν έχω την ανωμαλία του ηδονοβλεψία. Η σχέση ενός ανθρώπου με το έλλογο περιβάλλον του, αυτό είναι που με ενδιαφέρει. Αντίθετα η σχέση μεταξύ δύο ανθρώπων που αλληλοσυμπληρώνονται δεν με αφορά. Οι δύο άνθρωποι όμως προϋποτίθεται πως έχουν αμφότεροι ελεύθερη βούληση. Αν αυτή παραβιάζεται άμεσα ή έμμεσα, η κοινωνία έχει καθήκον να επέμβει. Η έμμεση παραβίαση σημαίνει την αγοραπωλησία του έρωτα που δεν γίνεται πια για αμοιβαία αποκλειστική ικανοποίηση, αλλά για έμμεση οικονομική ή άλλη ωφέλεια του ενός από τα δύο άτομα, όπως όταν κάποιος(α) με εξουσία ευνοεί την επαγγελματική ή πολιτική άνοδο άλλου(ης) επειδή είναι ο(η) ερωμένος(η) του(ης) και τον(ην) ικανοποιεί γενετήσια.

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΚΡΙΣΗ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.comΚοινή Γνώμη, 18 Οκτωβρίου 2022

Πάνε να με τρελάνουν. Ανήκομεν εις τη Δύσιν, όπως έλεγε ο μείζων Κ. Καραμανλής. Και αυτή η Δύση με κάθε μέσο μου έκανε πλύση εγκεφάλου. Η αριστερά είναι κακή, η δεξιά καλή. Αριστερά σημαίνει κρατικό επεμβατισμό στην οικονομία, δεξιά σημαίνει ελεύθερη αγορά. Και να ξαφνικά, που με την ενεργειακή κρίση, αποτέλεσμα του Ρωσοουκρανικού πολέμου. πάει να αντιστρέψει τη λογική. Ακούω ξαφνικά για κρατικοποιήσεις μεγάλων επιχειρήσεων με εθνικό βεληνεκές στην Ευρώπη και εφαρμογή πλαφόν στις τιμές της ενέργειας. Μα αυτή είναι ωμή επέμβαση του κράτους στην οικονομία. Τι συμβαίνει; Είναι μήπως η αριστερή ιδεολογία η καλή, η αποτελεσματική, που μπορεί να μας βγάλει από την κρίση; Μήπως τώρα που η Ρωσία έγινε καπιταλιστική, έγινε η Δύση κομμουνιστική; Μήπως τόσα χρόνια, εξαπατηθήκαμε, που στον τόπο μας οι άνθρωποι χωρίστηκαν με αίμα; Ή μήπως, πρέπει να απαλλαγούμε από τους όρους δεξιά, αριστερά και να εξετάσουμε τα θέματα χωρίς συναισθηματικά φορτισμένες έννοιες;

Η οικονομία βασίζεται σε μια γενική εξίσωση: ΠΡΟΣΦΟΡΑ=ΖΗΤΗΣΗ και σημαίνει παραγωγή ίσον κατανάλωση. Όταν μεγαλώνει η ζήτηση, ακριβαίνουν τα προϊόντα αποτρέποντας μερικούς καταναλωτές από το να αγοράσουν και προτρέποντας παραγωγούς και εμπόρους να αυξήσουν την προσφορά. Έτσι η ισορροπία αποκαθίσταται και η οικονομία αυτορρυθμίζεται. Αντίστοιχα γίνεται όταν μειώνεται η ζήτηση ή αυξάνεται η προσφορά, οπότε πέφτουν οι τιμές. Η οικονομία λειτουργεί αυτόματα, ενώ κάθε κρατική παρέμβαση μπορεί να τη διαταράξει. Ζήτω η ελεύθερη οικονομία!

Ναι, αλλά η εξέλιξη γίνεται με ταλάντωση. Μια φάση παραγωγής εναλλάσσεται με μια φάση κατανάλωσης. Η περίσσεια παραγωγής αφήνει αχρησιμοποίητα τα αγαθά που μοιραία με το χρόνο φθείρονται και αχρηστεύονται, ενώ εξαντλεί τους πόρους της. Προφανώς δεν είναι δυνατή κατανάλωση μεγαλύτερη από την παραγωγή. Κανονικά υπάρχουν αποθέματα, που όμως, αν η κατανάλωση μένει υψηλή, μακροπρόθεσμα εξαντλούνται. Η κατάσταση, ευτυχώς, κατά κανόνα αυτορρυθμίζεται. Το είπαμε. Η αυξημένη παραγωγή σημαίνει μείωση των τιμών στα παραγόμενα αγαθά, αυτή αυξάνει την κατανάλωση και η ισορροπία αποκαθίσταται. Αντίθετα, η μειωμένη παραγωγή σημαίνει ακρίβεια, που αποθαρρύνει την κατανάλωση, ενθαρρύνοντας τους παραγωγούς και τους εμπόρους. Όμως η αυτορρύθμιση έχει όρια και μπορεί να καταλήξει σε κακοήθη φαύλο κύκλο που ονομάζεται κρίση. Οι φαύλοι κύκλοι χαρακτηρίζονται από το ότι συνεχίζουν, παρά τις δικές μας επεμβάσεις, διότι το αποτέλεσμα της λειτουργίας τους γίνεται η αιτία τους. Στην οικονομία υπάρχουν δύο ειδών κρίσεις:  Με αφθονία και με ένδεια. Σε ακραία μεγάλη παραγωγή τα προϊόντα, όσο φτηνά κι αν γίνονται, δεν πουλιόνται. Οι παραγωγοί, για να αντεπεξέλθουν, αναγκάζονται να απολύσουν εργαζομένους. Οι εργαζόμενοι όμως είναι καταναλωτές και απολυόμενοι χάνουν την καταναλωτική δύναμή τους, η ζήτηση μειώνεται κι άλλο και η κατάσταση μεταπίπτει σε κακοήθη φαύλο κύκλο, οικονομική κρίση. Σε ακραία υπερβολικά αρνητική παραγωγή, γίνεται κάτι ανάλογο. Από πόλεμο, αποκλεισμό, άλλες αιτίες, η προσφορά μειώνεται πολύ κάτω από τη ζήτηση. Τα προϊόντα ακριβαίνουν. Η υπερβολική ακρίβεια, φοβίζει τον κόσμο. Όσοι έχουν την οικονομική δυνατότητα αγοράζουν και σωρεύουν αγαθά που έτσι ολοένα γίνονται πιο σπάνια στην αγορά, οι τιμές καλπάζουν ολοένα ψηλότερα, εγκαθίσταται “μαύρη αγορά”, ενώ τα αποθηκευμένα προϊόντα φθείρονται και αχρηστεύονται με το χρόνο. Πάλι οικονομική κρίση. Υπάρχει όμως και παρακάτω ουδός (κατώφλι, κρίσιμη τιμή). Αν η κρίση δεν λήξει έγκαιρα, το κράτος εξασθενίζει πολύ. Προστίθενται τώρα και άλλοι φαύλοι κύκλοι, πολιτικοί. Ο κόσμος αγανακτεί, διαμαρτύρεται στους δρόμους δυσκολεύοντας κι άλλο τη λειτουργία της πολιτείας, το κράτος ανταποκρίνεται με βίαιη καταστολή για να αποκαταστήσει την τάξη, οι διαμαρτυρόμενοι αυξάνουν τη βία τους, αμυνόμενοι κατά της κρατικής βίας, η βία γεννά βία. Σ΄ αυτή τη φάση με τη μειωμένη δυνατότητα της πολιτείας μπορεί να βρουν την ευκαιρία εξωτερικοί παράγοντες να ενεργήσουν σε βάρος της είτε με πόλεμο είτε και με άλλα μέσα, π.χ. οικονομική υποδούλωση, προστατευτισμό κλπ.

Η πρόληψη και η αντιμετώπιση μιας κρίσης απαιτεί έντονο κρατικό, πολιτικό δηλαδή, παρεμβατισμό πάνω στην οικονομία. Η κρίση πριν από μια δεκαετία άρχισε στην Αμερική όταν το προσδοκώμενο κέρδος έκανε να χτίζονται πολλά σπίτια, που έμειναν απούλητα. Οι οικοδομικοί οργανισμοί πτώχευσαν, οι τράπεζες που τους είχαν δανείσει πτώχευσαν και η κρίση απλώθηκε σαν κύμα σε όλο τον κόσμο. Σε τέτοιες καταστάσεις υπερπαραγωγής, το κράτος μπορεί να παρέμβει με ποικίλους τρόπους. Δίνει επιδόματα στους καταναλωτές, για να αυξήσει την κατανάλωση. Τα επιδόματα τα παίρνει με δανεισμό, πληθωρισμό, ή με έμμεσους φόρους (από όλους, συμπεριλαμβάνοντας μη καταναλωτές) και θα αποπληρωθούν στο μέλλον. Επίσης, περιορίζει την παραγωγή. Το κράτος στην ελεύθερη οικονομία είναι ο μεγάλος καταναλωτής (π.χ. αγοράζει όπλα). Σε μια υπερπαραγωγή στρέφει την οικονομία σε άλλους τομείς. Δεν χρειάζονται άλλα σπίτια, παύει να επιδοτεί την οικοδομή, αλλά χρειάζεται ενέργεια και επιδοτεί την παραγωγή ενέργειας κλπ. Πιο δύσκολα είναι τα πράγματα με την κρίση από ένδεια, όπως γινόταν στην κατοχή και απειλείται σήμερα. Η παραγωγή δεν επαρκεί για την κατανάλωση. Οι τιμές αυξάνουν, μειώνουν τη ζήτηση, αλλά και πάλι η ισορροπία δεν αποκαθίσταται. Και πάλι το κράτος μπορεί να επέμβει δραστικά. Για παράδειγμα, με διπλωματικά μέσα εξασφαλίζει αγορά ενέργειας με πιο συμφέροντες όρους. Επίσης επιδοτεί την παραγωγή ηλεκτρισμού από ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά, υδατοπτώσεις κλπ έτσι που να μη χρειάζεται να αγοράζει πανάκριβα από ξένους την αναγκαία ενέργεια, ποικίλα καύσιμα. Για μας ιδιαίτερα, τέτοια ανάπτυξη θα πρέπει να γίνει ιδιαίτερα στα ξερονήσια, που έτσι θα κατοικηθούν και θα γίνουν λειτουργικά μέλη της Ελληνικής επικράτειας και, κατοικημένα από Έλληνες που αναπτύσσουν εκεί την οικονομία τους, ας έλθει όποιος τολμά να αμφισβητήσει την Ελληνικότητά τους.

Η εποπτεία του κράτους στην οικονομία είναι απαραίτητη. Στην εποχή μας, με την παγκοσμιοποιημένη οικονομία, έχει γίνει το αντίθετο. Η οικονομία υπαγορεύει τις πολιτικές αποφάσεις. Αυτή, π.χ. το κυνήγι φυσικών πόρων, οδηγεί σε πολέμους σαν το σημερινό. Οι φαύλοι κύκλοι καραδοκούν και τους βλέπομε έντρομοι να πλησιάζουν. Η παγκοσμιοποιημένη οικονομία οδηγεί σε ιλιγγιώδη ανισότητα που αποτελεί το κυριότερο κίνητρο πολιτικών ταραχών. Οι ταραχές θα έλθουν, είναι ήδη ante portas. Το θέμα είναι όμως να είμαστε προετοιμασμένοι να τις προσανατολίσουμε οι λαοί προς το σωστό πόλο. Διότι μια βίαιη ανατροπή μπορεί να καταλήξει σε μια πιο γνήσια δημοκρατία, που αποτελεί το φάρμακο για την ευημερία των πολιτών, αλλά μπορεί και σε έναν ολοκληρωτισμό, ακόμη και όταν φορά το μανδύα της “δημοκρατίας”, π.χ. με εκλογή του μονάρχη, που κάνει ό,τι συμφέρει αυτόν και τις δυνάμεις με τις οποίες διασυνδέεται.

ΓΙΑΤΙ ΠΑΧΑΙΝΟΜΕ;

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 15 Οκτωβρίου 2022

Πριν από μερικές δεκαετίες μια από τις κύριες αιτίες θανάτου ήταν ο λιμός, είτε άμεσα από εξάντληση είτε έμμεσα, κυρίως μειώνοντας τις αντιστάσεις στις λοιμώξεις, που τα αίτιά τους αναπτύσσονταν στις συνθήκες που επίσης στερούσαν τροφή. Σήμερα οι λιμοί είναι πολύ πιο σπάνιοι, ενώ κύρια αιτία θανάτου είναι η παχυσαρκία. Συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με αύξηση της πίεσης, της χοληστερόλης, με διαβήτη, καρδιακές παθήσεις, εγκεφαλικά επεισόδια, ενώ προκαλεί δυσκινησία, κι αυτή αιτία νοσηρότητας. Γιατί;

Πολλοί προσπαθούν να απαλλαγούν από τα παραπανήσια κιλά, χωρίς μεγάλη επιτυχία, ενώ οι επιστήμονες αναζητούν τους μηχανισμούς της παχυσαρκίας, διαταραχές σε ορμόνες που επηρεάζουν την όρεξη ή τον κόρο κλπ. Αυτά όλα αντιμετωπίζουν, στις ευνοϊκές περιπτώσεις την προσωπική παχυσαρκία, αλλά όχι την επιδημία της, που είναι κοινωνικό περισσότερο, λιγότερο ατομικό, πρόβλημα. Θα παρουσιάσω εδώ τη φυσιοψυχοκοινωνική όψη της παχυσαρκικής επιδημίας.

Από τον καιρό του Πλάτωνα ξέρομε ότι η ψυχή μας έχει μια είσοδο, τη γνώση (ή λόγο), μια έξοδο, τη βούληση (ή επιθυμητικό) και ένα συνδετικό μηχανισμό, το συναίσθημα (ή θυμοειδές). Το συναίσθημα και η βούληση διεγείρονται από τη γνώση (Αριστοτελική προαίρεση). Όμως διεγείρονται και αυτόματα (Αριστοτελική όρεξη). Αυτός ο αυτοματισμός ακολουθεί τους νόμους των ταλαντωτών χάλασης (Van der Pol). Αυτοί έχουν ασύμμετρα δυο φάσεις, της πλήρωσης και κένωσης, εναλλάσσοντάς τες αυτόματα απλώς με την πάροδο του χρόνου. Έχουν όμως και διεγερσιμότητα, δηλαδή επισπεύδουν ή καθυστερούν την κένωση με ποικίλα ερεθίσματα που ενεργούν είτε άμεσα είτε μεταβάλλοντας τον ουδό, το κατώφλι δηλαδή, όπου γίνεται η εναλλαγή των δύο φάσεων. Πολλές φυσιολογικές και ψυχολογικές λειτουργίες μας ακολουθούν αυτούς τους νόμους. Ψυχολογικά, γίνεται εναλλαγή της βούλησής μας από το “θέλω να” στο “θέλω να μη” και πάλι “θέλω να”. Ανάμεσα στο “θέλω να” και στο “θέλω να μη” παρεμβάλλεται μια σωματική φάση, ένα “κάνω”. Ακολουθεί η αλλαγή φάσης “θέλω να μη”, ο κόρος για την πείνα, ο οργασμός για τον έρωτα κλπ, και η φάση αναστρέφεται. Η φάση “θέλω να μη” είναι ανερέθιστη, δεν επιτρέπει επαναδιέγερση από εξωτερικά ερεθίσματα, αλλά βαθμιαία μεταπίπτει στη φάση “δεν θέλω να”. Σ΄ αυτήν δεν αρχίζει μεν αυτόματα η φάση της κένωσης, αλλά μπορεί να επισπευσθεί από εξωτερικό ερέθισμα.

Τα ζώα αναζητούν τροφή και τρώνε όταν πεινάσουν. Μόλις χορτάσουν, παύουν να τρώνε. Οι πιθανότητες να διεγερθεί η όρεξή τους είναι μάλλον απίθανη στη φύση και η προσπάθεια για την ανεύρεση της ενέχει αγώνα. Το σαρκοβόρο ζώο πρέπει να τρέξει και να παλέψει για να σκοτώσει το θήραμά του, δαπανώντας πολλή ενέργεια γι΄ αυτή τη λειτουργία. Επομένως οι πιθανότητες παχυσαρκίας είναι ελάχιστες στα ζώα που ζουν στη φύση. Κάπως έτσι ήταν και στον άνθρωπο ως πριν από αρκετές δεκαετίες. Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Η γνώση των φυσικών επιστημών και η τεχνολογία που τη συνοδεύει έχουν επιτύχει να υπάρχουν τα αγαθά της διατροφής άφθονα, χωρίς μόχθο, χωρίς κατανάλωση ενέργειας, με πολύ βραχύτερο χρόνο εργασίας. Οι διαδοχικές βιομηχανικές επαναστάσεις έφεραν αυτό το αποτέλεσμα. Μηχανική παραγωγή με τον ατμό. Μαζική παραγωγή με τον ηλεκτρισμό. Αυτοματισμός με την ηλεκτρονική και πληροφορική. Ψηφιακή ανάπτυξη και αλγόριθμοι για ανάλυση σε πραγματικό χρόνο μεγάλων δεδομένων και χρήση ρομποτικής, τεχνητής νοημοσύνης, γενετικής, βιοτεχνολογίας, μοριακής βιολογίας, νανοτεχνολογίας, τρισδιάστατης εκτύπωσης που κάνουν δυσδιάκριτα τα όρια ανάμεσα στο φυσικό, ψηφιακό και βιολογικό κόσμο. Κοινωνική αιτία της παχυσαρκίας είναι ότι στη φάση “δεν θέλω να”, μας προβάλλονται συνεχώς διατροφικά ερεθίσματα. Τρώω όχι μόνο όταν πεινάσω, αλλά και όταν μου ανοίξει η όρεξη με πληθώρα ερεθισμάτων. Ο τόπος έχει γεμίσει “φαγάδικα”, τα ΜΜΕ μας κατακλύζουν με εκπομπές μαγειρικής και διαφήμιση εδεσμάτων, στη σουπερμάρκετ βρίσκομε τα πάντα, όχι μόνο εκείνα που έχομε προγραμματίσει να αγοράσουμε, αλλά και εκείνα που βλέπομε στα ράφια και διεγείρουν τις ταλαντούμενες επιθυμίες μας.

Η παχυσαρκία στη φύση θα ήταν εξαιρετικά επικίνδυνη, διότι το παχύ ζώο γίνεται προτιμώμενο θύμα, τόσο για το πάχος του όσο και διότι με τη δυσκινησία του, μειώνονται οι αμυντικές ικανότητές του. Στη σύγχρονη κοινωνία η επιδημία της παχυσαρκίας γίνεται επικίνδυνη όχι μόνο διότι αυξάνει τους κινδύνους υγείας, αλλά και διότι η υπερκατανάλωση που τη συνοδεύει παράγει περίσσεια τοξικών προϊόντων που δεν προλαβαίνουν να ανακυκλωθούν. Γιατί όμως υπάρχει αυτή η μανία αυτοκαταστροφής του πολιτισμού μας;

Η δημιουργία της κοινωνίας και η συνοδός πρόοδος του πολιτισμού, επιτεύχθηκαν με την επιβολή περιορισμών στα κύρια συναισθήματά μας την πείνα και τον ερωτικό ίμερο. Ο απαγορευμένος καρπός και η χρησιμοποίηση φύλλων συκιάς για κάλυψη των γεννητικών οργάνων υπαινίσσονται στη Γένεση αυτές τις απαγορεύσεις. Οι απαγορεύσεις απαιτούν κάποιους που μπορούν να τις επιβάλλουν. Έτσι, δημιουργήθηκαν οι δύο βασικές κοινωνικές τάξεις, των αρχόντων και των αρχομένων. Οι άρχοντες διαθέτουν εξουσία, “νόμιμη” βία, για την επιβολή των απαγορεύσεων. Άρχισαν τα δεινά της κοινωνίας, η βία. Άλλες κοινωνίες απειλούν τις “αποθήκες” που δημιουργεί η δική μας χάρη στους αυτοπεριορισμούς μας. Αλλά και μέσα στην ίδια την κοινωνία μας, μεταξύ αρχόντων και αρχομένων. Δοκιμάσθηκαν ιστορικά διάφορες λύσεις. Στις μοναρχίες και τις ολιγαρχίες υπάρχει βία μεταξύ διεκδικητών της κυρίαρχης εξουσίας αφενός και μεταξύ αυτών και της εναλλακτικής δημοκρατίας αφετέρου. Στη δημοκρατία, όπου όλα τα μέλη της κοινωνίας εναλλάσσονται σε θέσεις εξουσίας με κλήρωση, όπως στην αρχαιοελληνική δημοκρατία, εκλείπει η βία για διεκδίκηση της εξουσίας, αλλά παραμένει η βία μεταξύ αυτού του συστήματος και των άλλων δύο, μοναρχίας ή ολιγαρχίας.

Το σύστημα που έχει επικρατήσει είναι η ολιγαρχία, με εκλογή των αρχόντων, αντί της κλήρωσης. Συνδέεται με πρωτοφανή επιτυχία, καθώς έχει σχεδόν εξαλείψει ανθρώπινα δεινά, λιμούς, επιδημίες, παιδική θνησιμότητα, αναλφαβητισμό, έχοντας παρατείνει την επιβίωση πρωτοφανώς. Παράλληλα έχει επιτύχει όλα αυτά ελαττώνοντας τους παραδοσιακούς περιορισμούς και μειώνοντας τον αναγκαίο χρόνο εργασίας. Η ζωή είναι πιο “ευτυχισμένη”. Συγχρόνως οδηγεί με σταθερό, επίσης πρωτοφανή, βηματισμό στην αυτοκαταστροφή, με υπερπληθυσμό, δημιουργία τοξικών προϊόντων και καταστροφή του περιβάλλοντος, που πλησιάζει το όριο της αυτοενίσχυσής της. Ωστόσο, η κυρίαρχη τάξη, έχει επιτύχει ταυτόχρονα, έλεγχο του ελεύθερου χρόνου καθενός, παρά το ότι αυτός διέπεται από τη φαντασία. Τρώμε περισσότερο, αλλά δεν απολαμβάνομε το φαγητό, αν τρώμε πριν πεινάσουμε. Το ανάλογο ισχύει για τον έρωτα. Με τα ποικίλα ερεθίσματα που προκαλούν τις αισθήσεις μας, διατροφικές και γενετήσιες, εκτρέπεται η προσοχή μας από την πολιτική που θα μας οδηγούσε ενδεχομένως στη μόνη λογική λύση του προβλήματος, εκείνη της δημοκρατίας.

ΑΛΥΣΙΔΑ ΑΙΤΙΩΝ

ΑΛΥΣΙΔΑ ΑΙΤΙΩΝ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 13 Οκτωβρίου 2022

Λογικά, μια αιτία συνεπάγεται ένα αποτέλεσμα και κάθε αποτέλεσμα έχει μία αιτία. Αυτό ισχύει για την τυπική λογική, όπως της γεωμετρίας και των μαθηματικών. Στην πράξη όμως, κάθε τι που γίνεται έχει πολλαπλές αιτίες και κάθε αιτία συνεπάγεται ποικιλία αποτελεσμάτων. Επιπλέον, κάθε αποτέλεσμα αποτελεί αιτία για άλλο αποτέλεσμα σα μια αλυσίδα. Και, παραπέρα, με ποικίλες αναδράσεις, το αποτέλεσμα μπορεί να επιδρά στην αιτία άλλοτε εξασθενώντας την (αρνητική ανάδραση) και άλλοτε ενισχύοντάς την (θετική ανάδραση, όπως στο φαύλο κύκλο). Κι ακόμη παραπέρα, όλες οι αιτίες δεν έχουν την ίδια ένταση. Γενικότερα, όσο πιο άμεση είναι η σχέση αιτίας αποτελέσματος, τόσο πιο ισχυρή εμφανίζεται, χωρίς να είναι πάντοτε έτσι. Η αφορμή, άμεση αιτία, συχνά επισκιάζει μια πιο ισχυρή, αλλά πιο έμμεση αιτία. Το βλήμα εκτοξεύεται επειδή πάτησα τη σκανδάλη (αφορμή), αλλά ουσιαστική αιτία της προώθησής του είναι η έκρηξη της πυρίτιδας. Σ΄ αυτά τα πλαίσια, βρίσκεται και η σχέση πρόληψης και αντιμετώπισης ενός κακού. Όταν το κακό έχει εμφανισθεί, πιέζει ασφυκτικά να κάνουμε κάτι για να το αντιμετωπίσουμε. Όμως πιο σημαντικό είναι να το προλάβουμε. Μόνο που με την αντιμετώπιση της άμεσης αιτίας, του παρόντος κακού, είναι σαφές ότι έχει ή δεν έχει καλή έκβαση. Αλλά, με την πρόληψη κανένας δεν ξέρει αν το κακό θα είχε έλθει να τον βρει ή όχι και, επομένως, δεν ξέρει αν η προσπάθεια, και μαζί οι μεγάλες δαπάνες, τον ωφέλησαν ή όχι. Ναι, το ποσοστό όσων υπέστησαν τη ζημιά μειώθηκε σημαντικά με την πρόληψη, αλλά εμένα με βοήθησε; Κανένας δεν μπορεί να απαντήσει. Κι έτσι προκύπτουν οι αντιδράσεις στην εφαρμογή προληπτικών μέτρων αφορώντας την πρόληψη μιας επιδημίας, ενός πολέμου, μιας πυρκαγιάς στα δάση κλπ. Σ΄ αυτό το σημείο υπεισέρχεται ο λαϊκισμός. Ο δημαγωγός τονίζει τη σημασία της άμεσης, ορατής, αιτίας, αγνοώντας τους πραγματικούς, αλλά απώτερους λόγους της κατάστασης. Ο λαϊκισμός δεν είναι ίδιο της δημοκρατίας, αλλά μάλλον της ολιγαρχίας. Σε μια ολιγαρχία, όπως οι σύγχρονες ρεπούμπλικες, οι βουλευτές ψηφίζουν νόμους με κοντόφθαλμη λογική, διότι αποβλέπουν στο να ικανοποιήσουν τους ψηφοφόρους τους μέσα σε 4 το πολύ χρόνια, όταν θα ξαναγίνουν εκλογές.  

Αφορμή για το σημερινό άρθρο μου υπήρξε η τραγωδία των (λαθρο)μεταναστών στη Λέσβο και στα Κύθηρα. Πολλές δεκάδες δυστυχισμένων ανθρώπων ξεκίνησαν με σαπιοκάραβα μέσα σε μια λυσσασμένη θάλασσα. Οι Ελληνικές δυνάμεις, επίσημες και ανεπίσημες, απλοί πολίτες, προσπάθησαν να τους σώσουν όταν πνίγονταν. Αρκετοί έχασαν τη ζωή τους. Και έρχεται η “εργαλειοποίηση” της τραγωδίας από τους γείτονες. Οι Έλληνες τους βυθίζουν ή δεν τους σώζουν. Άρα καταδικάστε τους Έλληνες που γίνονται η αιτία τέτοιας ανθρωπιστικής τραγωδίας. Ναι, αλλά ποιος είναι η αιτία; Οι Έλληνες που έκαναν ό,τι μπορούσαν, αλλά δεν μπόρεσαν να τους σώσουν όλους αυτούς, που χωρίς την άδεια της Ελλάδας έρχονταν στον τόπο μας; Ή εκείνοι που τους οργάνωσαν και τους έστειλαν μέσα στη θαλασσοταραχή να πνιγούν, ή τουλάχιστον έκαναν τα στραβά μάτια στους διακινητές δουλέμπορους; Η ευθύνη της Τουρκίας μου φαίνεται προφανής. Κι όμως, ας το σκεφτούμε παραπέρα. Τι μπορεί να κάνει η Τουρκία; Αυτή τη στιγμή “φιλοξενεί” περί τα 4 εκατομμύρια πρόσφυγες. Πρωτοφανές! Και προσπαθεί να απαλλαγεί από αυτούς. Να τους εμποδίσει να εισέλθουν στη χώρα τους, κυνηγημένοι από την πατρίδα τους, όπου κινδύνευαν να σκοτωθούν άμεσα ή έμμεσα, στερημένοι στοιχειώδη δικαιώματα που καθένας προσδοκά να του παρέχει το κράτος του; Και τώρα έρχεται η διεθνής ευθύνη. Πυροσβεστικά, πρώτον προσπαθούν να δέχονται περιορισμένο αριθμό μεταναστών, όσο τους χρειάζονται για να δουλεύουν, όταν ο πληθυσμός τους έχει αραιώσει και αρνείται να κάνει ιδίως τις χειρονακτικές εργασίες, που, εντάξει, ακόμη είναι απαραίτητες. Και δεύτερο, δίνει λεφτά στην Τουρκία για να ενισχύσει τη θέση των φιλοξενούμενων μεταναστών της. Ναι, αλλά η ευθύνη δεν σταματά εδώ. Οι δυστυχισμένοι αυτοί άνθρωποι έφυγαν από τον τόπο τους, διότι κινδύνευε η ζωή τους. Ας θυμηθούμε εμείς πριν από ένα αιώνα τους δικούς μας μετανάστες, που, για να σώσουν τις ζωές τους αναγκάστηκαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους, όπου είχαν ριζώσει εδώ και τριάμιση χιλιάδες χρόνια από πριν κι από τον Τρωικό Πόλεμο. Και γιατί κινδύνευε η ζωή τους; Και τι μπορούσε να κάνει η διεθνής κοινότητα;

Σκέφτομαι πως τα καθεστώτα που εγκαταλείπουν οι μετανάστες είναι βίαια. Συνήθως είναι δικτατορικά καθεστώτα. Να ανατρέψει η διεθνής κοινότητα τους δικτάτορες; Η προσπάθεια των ΗΠΑ να ανατρέψουν το δικτάτορα Σαντάμ Χουσεΐν από το Ιράκ σήμανε περίπου ένα εκατομμύριο νεκρούς. Αμφιβάλλω αν από τον παράδεισο του Προφήτη, όπου ζουν αιώνια όλοι αυτοί, ευγνωμονούν τους Αμερικανούς που είχαν έλθει να τους σώσουν από τον τύραννό τους. Αιώνια! Τα ίδια πάνω κάτω ισχύουν στις περισσότερες χώρες όπου υπάρχει πρόβλημα, Συρία, Αφγανιστάν και τόσες άλλες. Και οι αίτιοι δεν είναι πάντοτε οι ίδιοι. Απλώς μοιάζουν μεταξύ τους στο ότι όλοι προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τους εύφορους τόπους τους. Αφού ενισχύουν όσο μπορούν δικτάτορες όσο καταπιέζουν τους ντόπιους για να συνεργάζονται με τους ξένους ισχυρούς, στη συνέχεια τους ανατρέπουν όταν ο λαός έχει ξεσηκωθεί, παριστάνοντας τους ελευθερωτές. Αλλά και πάλι εγκαθίσταται νέο καθεστώς το ίδιο συνεργατικό με τους ξένους αφέντες και καταπιεστικό για το λαό του.

Οι ισχυροί της γης προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τις πλουτοφόρες περιοχές τέτοιων ασταθών τόπων συνεργαζόμενοι με τους ηγέτες που επιβάλλουν. Για να πειθαναγκάζουν τους πολίτες των περιοχών, πουλούν με το αζημίωτο βέβαια, όπλα στους τυράννους που έχουν εγκαταστήσει. Οι αντίπαλοι σε τέτοια καθεστώτα αντιδρούν. Και οι τύραννοί τους τούς φυλακίζουν, τους εκτελούν, τους δολοφονούν. Οι ξένοι συνεργάτες τους δεν τα βλέπουν όλα αυτά. Ή τα βλέπουν και κατηγορούν τους τυράννους για τη μη εφαρμογή των ανθρωπιστικών κανόνων, έχοντάς τους έτσι υποχείριά τους.  Όσοι αντιδρούν και δεν εξουδετερωθούν προσπαθούν να περάσουν τα σύνορα. Και να οι λαθρομετανάστες. Οι υποδοχείς τους προσπαθούν να τους εκμεταλλευτούν και αυτοί. Τους διοχετεύουν σε άλλες χώρες, όπου, για να πάνε, περνάνε από 40 κύματα, σκοτώνονται, πνίγονται, ενώ οι αποστολείς τους κατηγορούν τις άλλες χώρες, τις χώρες υποδοχής, για τα απάνθρωπα αποτελέσματα τέτοιου δουλεμπορίου. Στο μεταξύ οι πρόθυμοι διακινητές εισπράττουν λύτρα από τα απελπισμένα θύματά τους.

Δεν ξέρω αν τα βλέπει από πάνω ο Θεός, ο Ιεχωβά, ο Αλλάχ. Οι Άνθρωποι όμως εδώ, πάνω στη γη έχομε βαριά ευθύνη. Όλοι!

ΚΑΜΑΡΙ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 11 Οκτωβρίου 2022

Κυριακή πρωί, φθινόπωρο στο δρόμο μου στην Αθήνα. Βγήκα να αγοράσω εφημερίδα. Ο δρόμος άδειος. Βλέπω όμως έναν άνθρωπο ντυμένο με εργατικά ρούχα. Αγναντεύει σα να καμάρωνε το πεζοδρόμιο πέρα για πέρα. Τι αξιόλογο βλέπει; Ήταν τόσο χτυπητή η στάση του, που μου κίνησε την περιέργεια. “Τι κοιτάς;” τον ρώτησα. “Δες. Όσο βλέπει το μάτι σου δε υπάρχει ούτε ένα σκουπιδάκι!” Είχε δίκιο, ούτε ένα φυλλαράκι κάτω. Κι ήταν φθινόπωρο. “Ποιος τον καθάρισε;”, απόρησα. “Εγώ! είμαι ο οδοκαθαριστής της γειτονιάς σας!” Αυτή την περηφάνια για το έργο που έκανε ένας άνθρωπος δεν ξέρω αν την έχω ξαναδεί. Ή ίσως μια φορά, στα Γιάννενα, όταν εξέταζα ένα συνταξιούχο  ασθενή στο ιατρείο μου. “Τι δουλειά έκανες;” Πήρε αυτό το περήφανο ύφος που οι λέξεις δεν το περιγράφουν, αλλά το βλέπεις. “Δάσκαλος!” μου είπε. Αυτοί είναι οι ολοκληρωμένοι άνθρωποι που καμαρώνουν για ό,τι κάνουν, όσο παρακατιανό κι αν μας φαίνεται το έργο τους, εμάς της “ανώτερης” τάξης. Ναι αυτού του είδους τον άνθρωπο τον εκτιμώ περισσότερο από εκείνον που βρίσκεται σε μια πολυτελή λιμουζίνα ή στη θαλαμηγό του και τον περιποιούνται οι παρατρεχάμενοι, που αγοράζει την αφοσίωσή τους.

Είχα όμως και αντίθετες εμπειρίες. Θεσσαλονίκη, μετά το επιστημονικό συνέδριο. Μας παρασχέθηκε δείπνο σε ακριβό κέντρο. Δίπλα μου οι ξένοι προσκεκλημένοι μας που τους τιμούσαμε. Νοστιμότατα τα Ελληνικά μεζεδάκια, πολύ τους άρεσαν. Το κέντρο γέμισε σε λίγο από νέους. Όπως άκουσα, ήταν η εποχή που οι τελευταίες τάξεις έκαναν τις εκδρομές τους. Ήταν, θυμάμαι, μια ομάδα παιδιών από τη Ρόδο και η άλλη δεν θυμάμαι από πού. Άρχισε να παίζει και η ορχήστρα. Τα ζεϊμπέκικα και τα τσιφτετέλια επικρατούσαν. Το μπουζούκι κελαηδούσε. Τα παιδιά χόρευαν κι ήταν έξοχο να βλέπεις τη νεολαία να διασκεδάζει. Έριξα όμως μια πλαγιαστή ματιά στο διπλανό μου ξένο συνάδελφο και ντράπηκα. Η μουσική που άκουγαν ήταν σαφώς κατώτερης ποιότητας από τη δυτική μουσική με την οποία διασκεδάζουν οι νέοι όλου του “πολιτισμένου” κόσμου. Ναι, ντρεπόμουν! Κάποια στιγμή όμως έσκυψε ο διπλανός μου, και μου είπε γεμάτος απορία και θαυμασμό, ίσως και ζήλεια: “Τελικά, η Ελλάδα είναι η τελευταία χώρα όπου οι νέοι διασκεδάζουν με τη δική τους μουσική!” Εκείνος φάνηκε να ντρεπόταν που οι δικοί του διασκέδαζαν με τα κοινόχρηστα τραγούδια που ήταν κάθε φορά της μόδας. Και δεν ήταν δικά τους.

Η κοινωνία αποτελείται από ρόλους που είναι ιεραρχημένοι. Κάποιοι διατάζουν άλλοι υπακούν. Ο βασιλιάς κι ο στρατιώτης, ο πλούσιος κι ο φτωχός, ο προϊστάμενος κι ο υφιστάμενος. Όλοι αυτοί εργάζονται και ικανοποιούνται (ή όχι) από την αμοιβή που θα εισπράξουν. Η εργασία τους είναι δουλειά, δηλαδή τη νιώθουν δουλεία. Είναι έτοιμοι να αντιδράσουν, να διαμαρτυρηθούν, να απεργήσουν ή και να καταστρέψουν το χώρο της εργασίας του, αν δεν ικανοποιούνται. Ελάχιστοι είναι εκείνοι που εργάζονται επειδή ευχαριστιούνται από ό,τι κάνουν. Και η κοινωνία κάνει τα πάντα για να αποθαρρύνει αυτή την πρωτογενή ικανοποίηση, που ευχαριστεί η τέλεσή της είτε πουληθεί είτε όχι, είτε αμειφθεί είτε όχι. Κομματιάζει το έργο και ο καθένας εκτελεί ένα μικρό κομματάκι του. Ο επιστήμονας εργάζεται και κάνει έρευνα για να παραγάγει κάτι που δεν θα είναι δικό του, ούτε θα ελέγχει πώς θα χρησιμοποιηθεί. Αναρωτιέμαι, οι επιστήμονες σε όλο τον κόσμο που εργάζονταν για τη διάσπαση του ατόμου νοιάζονταν καθόλου για το πώς θα χρησιμοποιηθεί η πνευματική, ύψιστου επιπέδου, εργασία τους;

Μα αυτή είναι η ουσία της κοινωνίας. Καθένας κάνει κάτι διαφορετικό από όλους τους άλλους κι όλοι μαζί υπηρετούν έναν κοινό σκοπό. Θυμάμαι αόριστα τον παππού μου που ήταν δάσκαλος, αλλά είχε κι ένα μαγαζάκι που πουλούσε τα πάντα και το καλοκαίρι μάζευε ξύλα από το βουνό για το χειμώνα, όταν φτυάριζε το χιόνι για να ανοίγει η πόρτα, αλλά πήγαινε και για ψάρεμα. Η γιαγιά φρόντιζε το σπίτι, τα παιδιά, το ζύμωμα και φούρνισμα, αλλά και το άρμεγμα της κατσίκας και το πότισμα. Όλα τα έκαναν. Και χαίρονταν για το καθετί που έκαναν, το έκαναν ολοκληρωμένο. Σήμερα κανένας δεν κάνει κάτι ακέραιο. Ακόμη και για τις προσωπικές μας ανάγκες, ζητάμε να μας έλθει ντελίβερι ό,τι θέλομε, χωρίς καν να ελέγχουμε τι αγοράζομε. Άλλοι το ελέγχουν και τους εμπιστευόμαστε. Κι όμως, μολονότι έχουν λυθεί τα κυριότερα προβλήματά στον πλανήτη μας, παράταση της επιβίωσης, καταπολέμηση μεγάλων πανδημιών, αναλφαβητισμός, παιδική θνησιμότητα κλπ, δεν νιώθομε ικανοποιημένοι. Κι αυτό διότι το σημαντικό μέρος των δραστηριοτήτων μας, η επαγγελματική μας ενασχόληση είναι αλλοτριωμένη. Υπάρχει άραγε λύση;

Δεν ξέρω. Η εξειδίκευση είναι στοιχείο απαραίτητο του πολιτισμού μας. Χωρίς αυτήν τίποτε από ό,τι έχει επιτευχθεί δεν μπορεί να διατηρηθεί. Μόνο που δεν μας δίνει ικανοποίηση. Ικανοποιημένοι είναι μόνον εκείνοι οι ελάχιστοι που θα τύχει να κάνουν ό,τι αγαπούν να κάνουν και καμαρώνουν γι΄ αυτό. Μην ξεχνάμε όμως. Για την παροχή υπηρεσιών υγείας ο ιατρός είναι καλύτερος από οποιονδήποτε δεν είναι ιατρός. Όμως ο οδοκαθαριστής είναι πολύ καλύτερος από εμένα στην καθαριότητα της πόλης. Αναρωτιέμαι λοιπόν. Υπάρχουν κάποιοι σημαντικοί τομείς στις δραστηριότητές μας που δεν απαιτούν εξειδίκευση. Σ΄ αυτούς τους τομείς είμαστε όλοι ίσοι. Είναι οι δραστηριότητές μας που μας επιτρέπουν να συναποφασίζουμε μαζί με όλους τους άλλους για το τι θα κάνουμε και πώς θα κατανεμηθεί ο πλούτος που έτσι, με την εξειδίκευσή μας, παράγεται. Γι΄ αυτή, την πολιτική δηλαδή, δραστηριότητά μας αρκεί η εντιμότητα και ο κοινός νους. Και αυτά είναι κατανεμημένα τυχαία σε όλους, με στατιστικά ίσα ποσοστά σε αριστοκράτες και πληβείους, πλούσιους και φτωχούς, μορφωμένους και αμόρφωτους. Η πρακτική εφαρμογή ενός τέτοιου τρόπου ζωής δεν υπάρχει τρόπος να υλοποιηθεί άλλος εκτός από την πρακτική της προγονικής κληρονομιάς μας, που τόσο εύκολα την έχομε αποποιηθεί. Αυτής, της δημοκρατίας, για την οποίαν λέμε ότι είμαστε περήφανοι, αλλά στην πράξη την αρνιόμαστε και εφαρμόζομε την ξενόφερτη μέθοδο της ρεπούμπλικας. Όπως ντρεπόμουν για τη δική μας μουσική και το χορό, με τα οποία διασκέδαζαν οι κόρες και τα κοπέλια μας και για τα οποία μου έδειξε πως μας ζήλευε ο ξένος συνδαιτυμόνας μου. Ας σκεφτούμε πώς μπορεί να εφαρμοσθεί στις μέρες μας, λαβαίνοντας υπόψη τις προόδους που έγιναν, το μέγεθος των σύγχρονων πολιτειών, την ισοπολιτεία των γυναικών και των μετοίκων (υπό όρους) και την απουσία δούλων, μια που τους έχομε αντικαταστήσει με αλλοτριωμένη εργασία.