ΠΑΤΕΝΤΑ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 18 Μαΐου 2021

Τα κίνητρα για εργασία, ιδιαίτερα δημιουργική, είναι πολλά. Μπορεί να αρέσει σε κάποιον αυτό που κάνει. Ευχαριστιέται με αυτό που απασχολείται, του αφιερώνει ατέλειωτες ώρες από τη νοητή και σωματική δραστηριότητά του, διότι αυτό του προκαλεί ευχαρίστηση. Η ερασιτεχνία είναι το ισχυρότερο κίνητρο για εργασία σε προσωπικό επίπεδο, αλλά αφορά πολύ λίγους. Ριζοσπαστικές ανακαλύψεις στην ιστορία, από την αρχαιότητα ως σήμερα και η ίδρυση νέων επιστημών έγιναν από ερασιτέχνες. Άλλο κίνητρο είναι η προσφορά στους άλλους. Εργάζομαι διότι χαίρομαι να βλέπω τη χαρά ή την ανακούφιση που προσφέρω στους συνανθρώπους μου. Δεν είναι πολλοί αυτοί που εργάζονται με το αλτρουϊστικό κίνητρο. Δεν λείπουν ωστόσο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν ο Albert Schweitzer που αφιέρωσε τη ζωή του στους αρρώστους της Αφρικής. Τρίτο κίνητρο είναι η υποχρέωση. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, κάποιος αμείβεται για την εργασία που κάνει και, σε πιο ακραίες περιπτώσεις, του επιβάλλεται ποινή αν δεν κάνει ό,τι πρέπει. Είναι από τα πιο συχνά κίνητρα για εργασία των ανθρώπων. Σ΄ αυτή την κατηγορία υπάγονται οι ιδιωτικοί και δημόσιοι υπάλληλοι, οι στρατιώτες, γενικά όλοι με εξαρτημένη εργασία. Είναι κίνητρο για μεγάλο ποσοστό των εργαζομένων, αλλά αυτοί δεν εργάζονται: δουλεύουν. Επειδή δουλεύουν, δηλαδή υπακούοντας, δεν αγαπούν ιδιαίτερα το έργο που επιτελούν, δεν είναι δικό τους και η γενική απόδοση είναι χαμηλή. Το τελευταίο κίνητρο είναι η άμεση αμοιβή για το προϊόν της εργασίας. Είναι ένα πολύ κοινό κίνητρο η κερδοσκοπία, και το πιο αποδοτικό σε κοινωνικό επίπεδο. Οι πολιτικά υπεύθυνοι μπορούν να ενισχύσουν οποιοδήποτε από τα παραπάνω κίνητρα.

Πρόσφατα αντιμετωπίσαμε το εξής πολιτικό δίλημμα. Την πανδημία του κορωνοϊού. Για πρώτη φορά η διεθνής κοινότητα σε πολλές εστίες του πλανήτη κατάφερε να παρασκευάσει εμβόλια σε τόσο βραχύ χρονικό διάστημα. Και ξαφνικά, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ τάχθηκε υπέρ της κατάργησης της πατέντας, της αποκλειστικότητας για την παρασκευή του εμβολίου. Σωστό ή λάθος; Συμφέρει την ανθρωπότητα ή όχι;

Με την άρση της πατέντας τα εμβόλια θα γίνουν πιο φθηνά, προσιτά όχι μόνο στους πλουσίους, αλλά και στους φτωχούς, όχι μόνο στα ευημερούντα κράτη, αλλά και στα υπολειπόμενα. Μοιάζει δίκαιη η πρόταση. Η υγεία δεν μπορεί να είναι προνόμιο καμιάς οικονομικής τάξης. Από την άλλη, αν δεν υπήρχε το κίνητρο του κέρδους για τις φαρμακοβιομηχανίες, είναι απίθανο να είχαν παρασκευασθεί εμβόλια τόσο γρήγορα, τόσα πολλά και σε τόσες ποσότητες. Για σκεφθείτε το. Να καταργηθούν οι πατέντες; Οι Γερμανοί είπαν όχι, το ίδιο και οι Γάλλοι και οι Ιταλοί. Oι Ρώσοι είπαν ναι, η Ursula von der Leyen, Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το συζητά. Υπάρχει επίσης και άλλο ένα επιχείρημα που είναι δύσκολο να σταθμισθεί. Η καταπολέμηση της πανδημίας απαιτεί να έχουμε εμείς αποτελεσματικά εμβόλια όσο γίνεται νωρίτερα. Και αυτός ο στόχος ενισχύεται αν συνδεθεί με κάποιου βαθμού κερδοσκοπία. Ωστόσο, στόχος είναι η καταπολέμηση του κορωνοϊού παγκοσμίως, διότι έτσι μόνο δεν φοβόμαστε πως η πανδημία θα ξανάρθει. Κι αυτός ο σκοπός απαιτεί φθηνά εμβόλια, δηλαδή με κατάργηση της αποκλειστικότητας. Τι θα ψηφίζατε; για το συμφέρον σας;

Προφανώς το δίλημμα δεν απαντάται εύκολα. Το δίπολο υγείας – νόσου είναι το πιο ιερό μετά το δίπολο ζωής – θανάτου. Και λέγοντας πιο ιερό εννοώ ότι γίνεται αποδεκτό αυτόματα από τους περισσοτέρους άμεσα, χωρίς επιχειρήματα, με πίστη μάλλον παρά γνώση. Σε ένα διεθνές συνέδριο πριν από χρόνια, θυμάμαι, για τους παράγοντες κινδύνου για τα καρδιαγγειακά νοσήματα, υπήρχαν σχεδόν 1000 επιστημονικές ανακοινώσεις. Κυριότεροι παράγοντες κινδύνου είναι η χοληστερόλη, η υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης και το κάπνισμα. Σχεδόν το σύνολο των ανακοινώσεων αφορούσε τους τρεις παράγοντες. Για το κάπνισμα υπήρχαν μόνο μονοψήφιος αριθμός ανακοινώσεων, όλες από δημόσια πανεπιστήμια. Κι όμως το κάπνισμα είναι ο πιο σημαντικός από τους παράγοντες κινδύνου, διότι είναι τουλάχιστον εξίσου επικίνδυνο όσο και η χοληστερόλη, η υπέρταση και ο διαβήτης, αλλά, επιπλέον, είναι ο μόνος ιάσιμος, ο μόνος από τον οποίον μπορεί κάποιος να απαλλαγεί πλήρως· οι άλλοι απλώς μειώνονται με φάρμακα και άλλα μέσα. Ο λόγος είναι προφανής. Κανένα οικονομικό συμφέρον δεν ενδιαφέρεται για τη διακοπή του καπνίσματος. Αντίθετα υπάρχουν πολλά συμφέροντα για τη συνέχιση της ολέθριας έξης. Θα μπορούσε κάποιος να ισχυρισθεί ότι είναι μια συνήθεια, για την οποίαν υπεύθυνο είναι το κάθε άτομο, επομένως δεν χρειάζεται να λαμβάνονται κοινωνικά μέτρα. Κι όμως, οι προσωπικές συνήθειες μπορούν να επηρεάζονται με τα κατάλληλα μέτρα, που δεν είναι ανάγκη καν να είναι αστυνομικά του τύπου “απαγορεύεται το κάπνισμα”. Μάλιστα, τέτοιου είδους μέτρα συνεπάγονται κινδύνους μερικές φορές μεγαλύτερους από εκείνον που προσπαθούν να αποτρέψουν. Η διαπίστωση ότι η μέθη συνδέεται με αυξημένη εγκληματικότητα οδήγησε στην ποτοαπαγόρευση κάποτε στις ΗΠΑ. Και τα εγκλήματα πολλαπλασιάσθηκαν, καθώς η απαγόρευση οδήγησε σε παράνομες δραστηριότητες για την υπόγεια διακίνηση των οινοπνευματωδών που συνδέονταν με σκληρό γκαγκστερισμό. Εξάλλου, κάποτε, με υπουργό υγείας το Σπύρο Δοξιάδη, έγινε σοβαρή προσπάθεια για μείωση του καπνίσματος με κατάλληλη ενημέρωση από τα ΜΜΕ, απαγόρευση της διαφήμισης και της εμφάνισης δημοσιογράφων και ομιλητών ενώ κάπνιζαν και υπήρξε σημαντική μείωση του καπνίσματος στον τόπο μας. Στο κάτω κάτω, κανένας δεν αρχίζει να καπνίζει αν δεν δει προηγουμένως κάποιον άλλον να το κάνει.

Πιστεύω ότι η υγεία είναι, μαζί με την παιδεία, ένα από τα πιο ιερά θέματα στη ζωή μας. Τα οφέλη και από τις δύο είναι πάντοτε απώτερα, έμμεσα. Αν, ως εργοδότης, νοιάζομαι και ξοδεύω για την υγεία των εργαζομένων μου, τους διατηρώ να δουλεύουν υγιείς για μένα περισσότερο και, επομένως, τελικά έχω κέρδος. Έστω και αν αυτό δεν φαίνεται σε πρώτη ματιά, καθώς κανένας δεν ξέρει αν θα είχε αρρωστήσει, αν εγώ δεν είχα ξοδέψει για την υγεία του. Η αβεβαιότητα για το μέλλον είναι ο περισσότερο ανασταλτικός παράγοντας για τις αποφάσεις μας για κάθε πρόληψη, είτε για πρόληψη επιδημιών πρόκειται, είτε ενός πολέμου είτε μιας οικονομικής κρίσης κλπ. Επομένως, η κερδοσκοπία δεν μπορεί να παίζει πρωτεύοντα ρόλο σε θέματα όπως η υγεία. Από την άλλη, η ανάγκη για επείγουσα αντιμετώπιση καταστάσεων, απαιτεί ταχεία δράση, που εξυπηρετείται καλύτερα με βάση τις καπιταλιστικές αρχές. Και εδώ βρίσκεται η μεγάλη ευθύνη της πολιτικής που πρέπει να βαδίζει σώφρονα ανάμεσα σε Συμπληγάδες. Σημαντική βράχυνση του χρόνου ισχύος της πατέντας στο συγκεκριμένο ζήτημα είναι ένα είδος συζητήσιμου συμβιβασμού, ενώ, προφανώς υπάρχουν και άλλα.