ΦΑΣΙΣΜΟΣ – ΝΑΖΙΣΜΟΣ – ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 10 Οκτωβρίου 2019

Ο 20ος αιώνας υπέφερε από δύο συγγενικά κινήματα, φασισμό και ναζισμό. Στο φασισμό υπάρχει ακραίος εθνικισμός, στο ναζισμό ρατσισμός. Κι αυτός δεν στηρίζεται απλώς σε ένα έθνος, που μπορεί να είναι πολυφυλετικό, (π.χ. ΗΠΑ), αλλά στην κληρονομική καθαρότητά της φυλής. Ο καθηγητής Ευρυγένης (1985) έκρουσε τον κώδωνα κινδύνου για τη γοητεία του κακού που, προωθώντας την παροξυσμική βία, εξακολουθούσε να ασκεί ο ναζισμός. Τόνισε ότι η σύμπλευση φασισμού και ρατσισμού δεν είναι αναγκαία: μπορεί κάποιος να είναι φασίστας χωρίς να είναι ρατσιστής, και το αντίθετο. Είναι όμως αδύνατον να είναι κάποιος ρατσιστής και ταυτόχρονα δημοκράτης. Οπωσδήποτε, ο σεβασμός και η νηφάλια προάσπιση μιας εθνικής παράδοσης δεν αρκούν για να επισύρουν την κατηγορία του ρατσισμού. Ο υγιής εθνικισμός στηρίζεται στη διατήρηση της εθνικής παράδοσης που οφείλει να εξελίσσεται, χωρίς να αλλάζει η ταυτότητα του έθνους. Όπως ένας γέρος δεν μοιάζει με ό,τι ήταν βρέφος, αλλά η ταυτότητά του παραμένει αναλλοίωτη· όπως “Οὐκ ἄν δίς τὸν αὐτὸν ποταμὸν ἐμβαίης” (Ηράκλειτος), αλλά ο ποταμός εξακολουθεί, διαρκώς αλλάζοντας, να παραμένει ο ίδιος. Ο φασισμός, αντίθετα, προσπαθεί να παραμείνει αναλλοίωτος, εκτρέφοντας ένα λαϊκισμό, στον οποίον το έθνος καθενός είναι ανώτερο από των άλλων και χρέος του είναι, επομένως, να κυριαρχήσει πάνω τους.

Παρά την τρομακτική εμπειρία από την επικράτηση του ναζισμού και του φασισμού σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης, αλλά και γενικότερα σε μερίδα των διανοουμένων, ακόμη σήμερα υπάρχει τάση προς τα αποτρόπαια μορφώματα, και μάλιστα κυριαρχώντας σε κάποιες χώρες. Γιατί; Πρώτα, βέβαια, διότι όσοι έζησαν τη λαίλαπα του φασιστοναζισμού έχουν σχεδόν εκλείψει. Άλλο να την έχεις βιώσει και άλλο να τη μαθαίνεις ακούοντας ή διαβάζοντάς την. Δεύτερο είναι η απογοήτευση αφενός από τα σύγχρονα καθεστώτα που ευφημιστικά ονομάζονται δημοκρατίες και αφετέρου από το μόρφωμα Ευρωπαϊκή Ένωση, τόσο που ξεχνάμε τα θετικά της, όπως  ότι για πρώτη φορά υπάρχει ειρήνη σε όλη την έκταση της Ευρώπης για τόσο μακρύ χρονικό διάστημα. Υπάρχει όμως και ένας τεχνικός παράγοντας, που παίζει ρόλο στη σύγχρονη εξάπλωση του νεο-φασισμο-ναζισμού. Ο μεγάλος διώκτης των υπευθύνων του Ολοκαυτώματος, S.Wiesenthal τόνισε ότι ο ολοκληρωτισμός διεισδύει στην ατομική ζωή των πολιτών: οι δημοκρατικές πολιτικές δυνάμεις ζητούν ψήφο κάθε τέσσερα χρόνια, αλλά τα ολοκληρωτικά κόμματα απαιτούν από τους οπαδούς τους υποταγή σε καθημερινή βάση.

Συζητώντας την ανεπάρκεια του συστήματός μας σπάνια αναφέρεται η αρχαία δημοκρατία, μόνο για να θαυμάζεται και για να ονομάζουμε ποικίλα αντιφατικά πολιτεύματα δημοκρατίες (π.χ. φιλελεύθερη, σοσιαλιστική δημοκρατία κλπ), αλλά όχι για να βασιστούμε στις αρχές της και να δημιουργήσουμε ένα σύγχρονο εξίσου θαυμαστό πολίτευμα. Οι σύγχρονες ρεπούμπλικες (π.χ. République Française, Hellenic Republic), δεν είναι δημοκρατίες, αλλά ολιγαρχίες, αφού στη δημοκρατία οι άρχοντες (βουλευτές και δικαστές) κληρώνονται, ενώ στην ολιγαρχία εκλέγονται: Λέγω  δ΄  οἷον  δοκεῖ  δημοκρατικὸν  μὲν  εἶναι  τὸ  κληρωτὰς  εἶναι  τὰς  ἀρχὰς, τὸ  δ΄  αἱρετὰς  ὀλιγαρχικὸν  (Αριστοτέλης). Ο Σταγειρίτης τονίζει ότι είναι επικίνδυνο να εκλέγονται οι άρχοντες από κατάλογο προσώπων που ήδη έχει καταρτισθεί με (προ)εκλογική διαδικασία (Ἒχει δὲ καὶ περὶ τὴν αἳρεσιν τῶν ἀρχόντων τὸ ἐξ αἱρετῶν αἱρετούς ἐπικίνδυνον)

Η σύγχρονη ρεπούμπλικα ανεπαρκεί: 1. Για να είναι κάποιος βουλευτής πρέπει να χρισθεί πρώτα υποψήφιος, που σημαίνει πειθαρχία στο κόμμα του, έστω και όταν συνειδησιακά έχει αντιρρήσεις. Αλλιώς, οι πιθανότητες να εκλεγεί βουλευτής είναι πρακτικά μηδενικές, ενώ, όντας επαγγελματίας πολιτικός δεν έχει άλλο βιοποριστικό επάγγελμα. 2. Πρέπει να ψηφισθεί, που σημαίνει αγορά ψήφων πουλώντας εκδουλεύσεις σε ψηφοφόρους και παράγοντες που τους επηρεάζουν (οικονομικούς, επικοινωνιακούς, θρησκευτικούς κλπ). Οι εκδουλεύσεις (ρουσφέτια) γίνονται σε βάρος του συνολικού συμφέροντος, αλλιώς δεν θα χρειάζονταν. 3. Ο χρονικός ορίζοντάς του είναι ως τις επόμενες εκλογές, συνήθως 4ετής. Κι αυτό σημαίνει μέριμνα για τα συμφέροντα των ψηφοφόρων σε βάρος των επόμενων γενεών, όπως άφρων δανεισμός, ανάπτυξη με ρύπανση γης, αέρα, θάλασσας κλπ. 4. Η υπεύθυνη συμμετοχή των πολιτών στην πολιτική είναι στιγμιαία σε κάθε εκλογική αναμέτρηση, αντί να είναι καθημερινή, όπως ήταν στην αρχαία δημοκρατία, όπου κάθε πολίτης είχε πολλές πιθανότητες να κληρωθεί οποτεδήποτε άρχοντας, με τα σημερινά δεδομένα βουλευτής, δικαστής (ένορκος), δήμαρχος, πρόεδρος συνδικαλιστικής οργάνωσης κλπ, καθώς η εναλλαγή της θητείας για κάθε αξίωμα είναι συχνή. Αυτή η ανεπάρκεια του τρέχοντος συστήματος παίζει κεφαλαιώδη ρόλο στη σταθερότητα της δημοκρατίας, όπως τόνισε για τα ολοκληρωτικά καθεστώτα ο Wiesenthal. 5. Η ανεξαρτησία των τριών εξουσιών αίρεται. Το πλειοψηφούν κόμμα στη βουλή ορίζει την κυβέρνηση που διορίζει τους επικεφαλής της δικαιοσύνης.

Η αρχαία δημοκρατία είχε δύο όψεις. Άμεση, εκκλησία του δήμου τότε, δημοψήφισμα σήμερα· και έμμεση, αντιπροσωπευτική, στη βουλή και στο δικαστήριο, με κληρωμένους βουλευτές και δικαστές από το σύνολο των πολιτών. Η άμεση δημοκρατία δεν έχει στατιστικό σφάλμα. Η βούλησή της είναι εξορισμού η βούληση του λαού και αυτό ισχύει και για τις σύγχρονες ρεπούμπλικες. Έχει όμως το μειονέκτημα, λόγω του πλήθους των πολιτών, ότι ο δήμος καλείται να επικυρώσει μια πρόταση, ενώ η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, να τη διαμορφώσει, να βουλεύεται, να συζητά μεταξύ των βουλευτών αφενός και αφετέρου μεταξύ βουλευτών και προτεινόντων ή αντιτιθεμένων στην πρόταση (συμπολίτευση και αντιπολίτευση στη βουλή, υπεράσπιση και πολιτική αγωγή στο δικαστήριο). Υπόκειται επομένως το δημοψήφισμα ευκολότερα από τη βουλή στον κίνδυνο λαϊκισμού και δημαγωγίας. Το δημοψήφισμα διατηρεί μεγάλη αξία σε μικρές κοινότητες (π.χ. τοπική αυτοδιοίκηση, γειτονιά), αλλά για ένα ολόκληρο κράτος πρέπει να υπάρχουν προϋποθέσεις, π.χ. εκτεταμένη, ανοικτή στο κοινό, συζήτηση στη βουλή, με οριακή πλειοψηφία. Η βουλή έχει αναγκαστικά στατιστικό σφάλμα, αφού είναι δείγμα του συνόλου. Το τυχαίο σφάλμα στη δημοκρατία και στην ολιγαρχία (ρεπούμπλικα) είναι αναπόφευκτο και περιορίζεται με μεγέθυνση του δείγματος (αριθμού βουλευτών). Η βουλή στην ολιγαρχία όμως έχει επιπλέον αναγκαστικά και συστηματικό σφάλμα (προκατάληψη), αφού οι βουλευτές εξαρτώνται από το κόμμα, από τους ψηφοφόρους και από το χρονικό ορίζοντά τους, που καθοδηγούν τις αποφάσεις τους, ακόμη και των πιο έντιμων από αυτούς.

Από τα σύγχρονα πολιτεύματα, άμεση δημοκρατία (τακτικά δημοψηφίσματα) υπάρχει στην Ελβετία. Στις ΗΠΑ υπάρχει σημαντική ανεξαρτησία των εξουσιών.

Η δημοκρατία δεν είναι ισχυρότερη ή ασθενέστερη από άλλα πολιτεύματα. Νίκησε τη Μηδική μοναρχία, αλλά ηττήθηκε από τη Λακεδαιμονική ολιγαρχία και τη Μακεδονική μοναρχία. Ούτε είναι δίκαιη στους συμμάχους της, καθώς συμπεριφέρθηκε αισχρά στους Μηλιούς και τους Μυτιληνιούς. Είναι, ωστόσο, το πολίτευμα που προώθησε αρμονικά το φυσικό, κοινωνικό και ανθρωπιστικό πολιτισμό, καθώς και την ευδαιμονία των πολιτών της.