Τρίτη Άποψη. Εν τίνι αλισθήσεται;

Δημ. Α. Σιδερής* dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 6 Απριλίου 2018

Πολλές φορές έχω τονίσει την υπεροχή της δημοκρατίας, όπως ήταν στην αρχαία Αθήνα και σε πολλές άλλες πόλεις-κράτη, έναντι της μοναρχίας (Μακεδονία και βαρβαρικές χώρες της Ανατολής), και της ολιγαρχίας, (αρχαία Σπάρτη και άλλες Ελληνικές πόλεις). Η κυριότερη αντίρρηση εναντίον της αθηναϊκού τύπου δημοκρατίας συγκριτικά με τις ολιγαρχίες, που επιβιώνουν σήμερα με το όνομα της ρεπούμπλικας είναι τούτο: Ναι, αλλά στην αρχαία Αθήνα υπήρχαν δούλοι και οι γυναίκες δεν ψήφιζαν. Το επιχείρημα είναι αληθές και ισχυρό. Ωστόσο, δε βοηθά στη σύγκριση με τις σύγχρονες ρεπούμπλικες. Η διαφορά της ολιγαρχίας από τη δημοκρατία είναι ποιοτική, όχι ποσοτική, για να μπορεί να γίνει μια σωστή σύγκριση. Μπορείς να συγκρίνεις έναν κοντότερο με έναν ψηλότερο, έναν βαρύτερο με έναν ελαφρύτερο, αλλά πώς να συγκρίνεις μια ξανθιά με μια μελαχρινή; Στη δημοκρατία, εξ ορισμού, οι άρχοντες κληρώνονται, ενώ στην ολιγαρχία, όπως η δική μας σήμερα, εκλέγονται.

Πληρούσε η αρχαιοελληνική δημοκρατία τα παραπάνω κριτήρια; Προφανώς, όχι, Η δημοκρατία τους βρισκόταν σε διαρκή εξέλιξη ήδη από τα μυθικά προϊστορικά χρόνια και ποτέ δεν ολοκληρώθηκε. Ήδη, ο βασιλιάς του Άργους, όταν δέχθηκε το αίτημα των Ικέτιδων, των προσφύγων από την Αίγυπτο, να τους δώσει άσυλο, για να πάρει απόφαση, έκανε δημοψήφισμα. Η δημοκρατία εξελίχθηκε ομαλά στην Αττική, καθώς η λαίλαπα της καθόδου των Ηρακλειδών, που, απ’ όπου περνούσαν με τη στρατιωτική τους υπεροχή, άφηναν την καταστροφή, κατέβηκαν από τη Ναύπακτο στην Πελοπόννησο παρακάμπτοντας την Αττική. Έτσι, οι Αθήνες έμειναν χωρίς εξωτερικές επεμβάσεις, ώστε μπόρεσαν να εξελίξουν το πολίτευμά τους σχετικά ομαλά, χωρίς τουλάχιστον εξωτερικές επεμβάσεις. Στην κλασική περίοδο, μετά τον Σόλωνα και τον Κλεισθένη, η Αττική είχε περίπου 300.000 κατοίκους. Βγάλε τους ανηλίκους που δεν ξέρω πόσοι ήταν, οι πολίτες ήταν περί τους 30.000. Η συντριπτική πλειοψηφία ήταν γυναίκες, δούλοι και μέτοικοι, χωρίς συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα.

Το άλλο σημαντικό μειονέκτημα της αθηναϊκής δημοκρατίας, αξεπέραστο ακόμη και θεωρητικά ως σήμερα, ήταν τούτο: Από τις τρεις εξουσίες, εκτελεστική (κυβέρνηση), νομοθετική (βουλή) και δικαστική, στις δύο οι άρχοντες επιλέγονταν με κλήρωση, αλλά στην εκτελεστική με εκλογή. Θεωρήθηκε, δηλαδή, ότι για τη λήψη πολιτικών ή δικαστικών αποφάσεων δεν απαιτούνται ειδικές γνώσεις, αλλά κυρίως αρετή και κοινός νους. Ακούγοντας οι άρχοντες τα επιχειρήματα των επαϊόντων και παρατηρώντας τα τεκμήρια, αποφασίζουν αν οι προτεινόμενες αποφάσεις ικανοποιούν τις ανάγκες τους, που μόνον αυτοί, όχι οι ειδήμονες, γνωρίζουν. Για την εκτελεστική εξουσία, όμως, απαιτούνται ειδικές γνώσεις, κυρίως στρατιωτικές τότε, εξαιρετικά πιο πολύπλοκες τώρα. Γι’ αυτό γινόταν εκλογή, αποτελώντας μια εξαίρεση στον κανόνα της δημοκρατίας.

Το βασικό μειονέκτημα της ολιγαρχίας είναι ότι οι άρχοντες είναι δεσμευμένοι, όχι ελεύθερα σκεπτόμενα άτομα. Ο βουλευτής, π.χ. αν δεν πουλήσει εκδούλευση δε θα εισπράξει ψήφους (πελατειακή σχέση) και αν δεν υπακούσει στο κόμμα του, δε θα ξαναείναι υποψήφιος. Άρα, μολονότι στην ολιγαρχία οι βουλευτές έχουν εκλεγεί από τον λαό, δεν τον εκφράζουν. Εκφράζουν τις βουλήσεις των ψηφοφόρων τους και του κόμματός τους εις βάρος των βουλήσεων του συνόλου. Στην ολιγαρχία, σχεδόν κατ’ ανάγκην, καταργείται η ανεξαρτησία των τριών εξουσιών. Στη δική μας Hellenic Republic, για παράδειγμα, τόσο η πλειοψηφία της βουλής όσο και η κυβέρνηση υπακούν στο ίδιο κόμμα. Άρα δεν είναι ανεξάρτητες εξουσίες. Και οι επικεφαλής της Δικαιοσύνης διορίζονται από τον υπουργό Δικαιοσύνης. Ούτε αυτή είναι ανεξάρτητη και το βλέπομε καθημερινά με διαρκή αμφισβήτηση των αποφάσεων της Δικαιοσύνης. Το μειονέκτημα αυτό παραμένει και στη δημοκρατία για την εκτελεστική εξουσία που εκλέγεται. Και πώς αντιμετωπίζεται από μια δημοκρατία;

Η διαφορά είπαμε είναι ποιοτική, όχι ποσοτική. Αλλά η αντιστάθμιση του μειονεκτήματος αναγκαστικά θα γίνει ποσοτικά, μια και η ποιοτική δεν είναι εφικτή. Κι αυτό σημαίνει την αυστηρότερη δυνατή εφαρμογή των νόμων για τα μέλη της κυβέρνησης. Κάθε παράβαση του νόμου, δηλαδή, από υπουργό πρέπει να τιμωρείται με την αυστηρότερη δυνατή ποινή. Κι επειδή μια τέτοια απόφαση αποδυναμώνει την κυβέρνηση, καθώς η αντιπολίτευση είναι πάντοτε έτοιμη να εκτοξεύσει λάσπη κατά των κυβερνώντων, οφείλει να ισχύει και το αντιστάθμισμα: Για τους συκοφάντες της κυβέρνησης να εφαρμόζεται η αυστηρότερη επιτρεπόμενη ποινή. Σύμφωνα με τα ισχύοντα στο σημερινό Σύνταγμά μας, οι υπουργοί υπόκεινται σε ειδική ποινική μεταχείριση, σε αντίθεση με άλλα άρθρα του Συντάγματος, που προβλέπουν την ίση μεταχείριση όλων των πολιτών. Η ειδική ποινική μεταχείριση συνίσταται κυρίως: α) στη μεσολάβηση της Βουλής στην όλη διαδικασία. β) Στην εκδίκαση από ειδικό δικαστήριο, το Υπουργοδικείο («Ειδικό Δικαστήριο», κατά την ακριβή διατύπωση του Συντάγματος) και γ) στη σύντομη παραγραφή. Μα όταν η βουλή σε μια ολιγαρχία εκφράζει την κυβέρνηση, και η παραγραφή είναι σύντομη, είναι προφανές ότι δικαιοσύνη δεν απονέμεται. Αλλά ούτε και το κράτος προστατεύεται από άδικες επιθέσεις κατά της κυβέρνησης, αφού δεν προβλέπεται τίποτε εναντίον των συκοφαντών, ιδίως της άτυπης τέταρτης εξουσίας, των ΜΜΕ.

Το τίμημα της ελευθερίας, σήμερα της «ελευθερίας» αγοράς, είναι ότι ανέχεται την επιδίωξη της οικονομικής ανισότητας. Κι αυτό σημαίνει ότι οι πολίτες επιδιώκουν τα πάντα γι’ αυτόν το σκοπό, στα όρια της νομιμότητας (ή και πέρα από αυτά). Και οι άρχοντες, όπως αναφέρθηκε, συχνά, αντί να υπερασπίζονται τη νομιμότητα είναι υποχρεωμένοι (πελατειακή σχέση) να συνδράμουν στην ιδιωτική παρανομία. Είναι προφανές ότι το Σύνταγμά μας ούτε τη νομιμότητα στηρίζει σ’ αυτόν τον τομέα, ούτε και το συμφέρον του κράτους.

Μπορεί να επιβιώσει, λοιπόν, ένα κράτος κάτω από αυτούς τους όρους; «Εάν το άλας μωρανθή, εν τίνι αλισθήσεται;» (Ματθαίος), λέει ο Ιησούς. Το αλάτι αφενός νοστιμίζει το φαγητό, αφετέρου, το πιο σημαντικό, το συντηρεί. Οι άρχοντες σε μια πολιτεία, οι βουλευτές, οι δικαστές και οι κυβερνήτες είναι το άλας της κοινωνίας. Και ποιος κρίνει αν έχουν μωρανθεί; Προφανώς όχι οι ίδιοι. Καθώς δεν είναι δυνατό για κάθε ζήτημα να γίνεται δημοψήφισμα, ακόμη και με τα σύγχρονα μέσα που επιτρέπουν καθένας να ψηφίζει από το σπίτι του, μια κληρωμένη βουλή εκφράζει με τον πιο ιδανικό τρόπο τη βούληση του συνόλου. Μαθηματικά η τυχαία επιλογή ενός δείγματος εκφράζει, μέσα σε στενά περιθώρια σφάλματος, τις ιδιότητες του συνόλου. Τυχαία σημαίνει ακριβώς ίση πιθανότητα κάθε μέλος του συνόλου να μπορεί να μετέχει στο δείγμα, όπως γίνεται με την κλήρωση.

Πριν από 2000 χρόνια το άλας του λαού των Ιουδαίων, Γραμματείς και Φαρισαίοι, είχε μωρανθεί. Ο Σωτήρας μας σταυρώθηκε σαν ληστής. Όμως, προσδοκούμε την ένδοξη Ανάστασή Του. Τώρα;
*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας