ΑΝΑΛΩΣΙΜΑ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 14 Μαΐου 2024

Ο πιο αδυσώπητος φυσικός νόμος, ο μόνος που δεν καταργήθηκε στις αρχές του περασμένου αιώνα είναι εκείνος της εντροπίας. Πάρα πολύ αδρά, ο νόμος λέει ότι η φύση πορεύεται από την τάξη στην αταξία. Να σημειώσουμε πως, αντίθετα από ό,τι τείνομε να σκεφτούμε, η απόλυτη αταξία, η μέγιστη εντροπία, βρίσκεται στην απόλυτη ακινησία, που υπάρχει μόνο στο απόλυτο μηδέν, στους -273^ο C. Εκεί η Φύση, ακίνητη, είναι πεθαμένη. Οι επιστήμονες έχουν μπορέσει να πλησιάσουν πολύ το απόλυτο μηδέν, αλλά η επίτευξή του είναι αδύνατη. Ευτυχώς!

Έτσι κι αλλιώς, τα πάντα πορεύονται από την τάξη προς την αταξία. Τα πάντα αποσυντίθενται. Τα πάντα είναι επομένως αναλώσιμα. Κάποια όμως είναι ταχύτατα, αλλά βραδύτατα αναλώσιμα. Για πρακτικούς σκοπούς, αυτά τα τελευταία τα θεωρούμε μη αναλώσιμα. Τα πλαστικά π.χ. χρειάζονται αιώνες πολλούς για να αποσυντεθούν. Έτσι διαρκώς αθροίζονται. Αναλώσιμα δεν σημαίνει ότι μηδενίζονται. “Μηδέν ἐκ τοῦ  μὴ  ὂντος γίγνεται, μηδὲ  εἰς τὸ  μὴ  ὂν φθείρεται“, έλεγε ο χαρούμενος Δημόκριτος. Απλώς αναλύονται σε απλούστερα στοιχεία, που αργότερα επανασυντίθενται ενδεχομένως με διαφορετική δομή, για να δημιουργήσουν μιαν άλλη φυσική ύπαρξη. Αυτή είναι η ανακύκλωση.

Για εμάς τους ανθρώπους αναλώσιμες είναι κυρίως οι τροφές μας. Αν τις φάμε αρχίζει αμέσως η αποδόμησή τους με τα ένζυμα που διαθέτει το πεπτικό μας σύστημα. Αλλά και αν δεν τις φάμε, αρχίζει η αποσύνθεσή τους, η σήψη και ζύμωσή τους, με ποικίλους μικροοργανισμούς, που τελικά τις ενώνουν με το οξυγόνο. Ελάχιστες τροφές είναι σημαντικά ανθεκτικές στο χρόνο, όπως είναι το μέλι και μερικά άλλα τρόφιμα.

Η Φύση διαρκώς ανακυκλώνεται. Τα φυτά καταναλώνοντας ενέργεια που τους παρέχει ο ήλιος και διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα, ενώνουν νερό και αζωτούχες ουσίες, που παίρνουν από το έδαφος για να παρασκευάσουν λευκώματα, λίπη, υδατάνθρακες, βιταμίνες και οξυγόνο. Αυτά τα τρώνε τα ζώα που τα αναλύουν σε κίνηση, διοξείδιο του άνθρακα και κοπριά, από την οποία τρέφονται τα φυτά. Οι άνθρωποι, έχομε μια κατασκευή τόσο πολύπλοκη, που σε όλη αυτή τη διαδικασία παράγομε και άυλο πνεύμα, δηλαδή την ικανότητα να συνθέτουμε, να δημιουργούμε, να αγωνιζόμαστε κατά της εντροπίας· αλλά και να σφάλλουμε. Να σημειώσουμε ότι μια πορεία αντίστροφη προς την εντροπία, δημιουργία τάξης, είναι δυνατή σε ένα κλειστό σύστημα, με τίμημα όμως ότι η εντροπία αυξάνεται περισσότερο έξω από το σύστημα.

Η σήψη μας ανταγωνίζεται. Καταστρέφει τα αναλώσιμα, δηλαδή αυξάνει την αποδόμησή τους πριν προλάβουμε να τα αναλώσουμε εμείς. Έχομε επιτύχει πολλά για να επιβραδύνουμε αυτή την ανεπιθύμητη πορεία. Για παράδειγμα, τα τοποθετούμε σε κατάλληλους περιέκτες, για να μην έρχονται σε επαφή με τον αέρα, όπως σε πλαστικές κατασκευές. Ναι, αυτές είναι μη αναλώσιμες, αργούν πολύ να ανακυκλωθούν, αλλά στο μεταξύ χάνουν τη χρησιμότητά τους. Έτσι απορρίπτονται και διαρκώς αθροίζονται και αθροίζονται, και αθροίζονται. Ήδη, σε λιγότερο από ένα αιώνα, η επιφάνεια της γης και οι βυθοί των θαλασσών έχουν καλυφθεί από πλαστικά. Αυτά κομματιάζονται, τρώγονται από ψάρια και άλλα ζώα κι εμείς τα καταναλώνομε μέσα μας χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Δηλητηριάζομε τον πλανήτη μας. Στην προσπάθεια να επιβραδύνουμε την πορεία της εντροπίας, χρησιμοποιούμε μέσα και μεθόδους που όλο και πιο γρήγορα την αυξάνουν. Οδεύομε ίσια προς το θάνατο! Η εικόνα είναι του βυθού σε παραλία της Χαλκιδικής.

Τι μπορούμε να κάνουμε; Για να μην έχουμε πολλά πλαστικά, πρέπει να μην χρησιμοποιούμε πολλούς περιέκτες, σακκούλες, κουτιά κλπ. Για να μη χρειαζόμαστε πολλούς περιέκτες, πρέπει ό,τι αναλώσιμο παράγομε να το καταναλώνουμε έγκαιρα. Καθώς παράγομε πολλά, αν τα καταναλώνουμε όλα ταχέως, θα παχαίνουμε κι αυτό είναι ανθυγιεινό. Εξάλλου, πληρώνομε για να αγοράζουμε ό,τι τρώμε και πληρώνομε πάλι γιατρούς, διαιτολόγους, γυμναστές, για να καίμε ό,τι περιττό φάγαμε. Πρέπει επομένως να μειώσουμε την παραγωγή. Αν μειώσουμε την παραγωγή τροφίμων, τι θα γίνουν οι φτωχοί λαοί που εξακολουθούν να πεθαίνουν από την πείνα και τις συνέπειες του υποσιτισμού; Μα το πρόβλημα γι΄ αυτούς δεν είναι πως δεν παράγει ο πλανήτης μας επαρκή τροφή, αλλά το ότι δεν φθάνει ως αυτούς ο πλούτος. Δραστική αλλαγή λοιπόν απαιτείται στον τρόπο της κατανομής των αγαθών πάνω στη γη. Παράλληλα, το μέγεθος της παραγωγής των τοξικών αποβλήτων μας, για να μειωθεί ή να πάψει να αυξάνεται, απαιτεί έλεγχο του υπερπληθυσμού. Μια και είναι απάνθρωπα βάρβαρο να σκοτωθούν άνθρωποι, ο έλεγχος του υπερπληθυσμού πρέπει να γίνει με περιορισμό των γεννήσεων. Αν όμως μια περιοχή περιορίζει τη γεννητικότητά της, ενώ άλλες όχι, θα επικρατήσουν οι δεύτερες πάνω στην πρώτη. Επομένως πρέπει να εφαρμοσθεί σωστή κατανομή των γεννήσεων σε όλο τον κόσμο. Αυτό είναι δύσκολο, καθώς βαθύτατα, θρησκευτικά ριζωμένη, είναι μέσα σε πολλούς λαούς η εντολή “Αὐξάνεσθε καὶ πληθύνεσθε καὶ γεμίσατε τὴν γῆν καὶ κυριεύσατε αὐτήν“. Στο είδος του πολιτισμού μας που ονομάζομε συνήθως “δυτικό” (κι εδώ περιλαμβάνω και τη Ρωσία) αυτή η εντολή επιτεύχθηκε με παράταση της ζωής και άνοδο του επιπέδου διαβίωσης, ενώ οι γεννήσεις μειώθηκαν. Υπάρχουν κι άλλα μέσα όπως η μεταβολή εκτεταμένων άγονων περιοχών, ερήμων ή παγωμένων εκτάσεων, σε γόνιμες και ανακατανομή του πληθυσμού. Ανακατανομή λοιπόν πληθυσμού και οικονομίας με παγκόσμιο έλεγχο γεννήσεων είναι το κλειδί για την αντιμετώπιση του θανάτου της γήινης ζωής που είναι ήδη ορατός να έρχεται. Και αυτό σημαίνει την παραίτηση κάποιας παγκόσμιας ολιγαρχίας από ποικίλα προνόμιά της. Αυτό θα γίνει τελολογικά αυτόματα. Ήδη βλέπομε την παρακμή των παραδοσιακών βασιλικών οίκων. Μετά το θάνατο της Ελισάβετ, π.χ., για πόσο θα διατηρηθεί η βασιλεία στη Βρετανία; Το θέμα όμως είναι οι μεταβολές να γίνουν πριν καταστεί αγύριστη η δηλητηρίαση της γης μας. Να σημειώσω ότι όσα έγραψα για τα πλαστικά ισχύουν και για τα άλλα δηλητηριώδη απόβλητα που παράγομε ταχύτερα από όσο μπορούν να ανακυκλωθούν. Τέτοια είναι π.χ. το διοξείδιο του άνθρακα και άλλα τοξικά αέρια που δηλητηριάζουν όχι μόνο στεριά και θάλασσα, αλλά και την ατμόσφαιρα. Η δηλητηρίαση δεν είναι μόνο χημική. Η αλλαγή που επέρχεται στην ατμόσφαιρα επηρεάζει τη δίοδο των ηλιακών ακτίνων. Ο Ήλιος είναι ο ζωοδότης και κυρίαρχός μας. Κάθε αλλαγή σημαίνει πολλά, άνοδο της θερμοκρασίας, ακραίες καιρικές συνθήκες με καύσωνες και θύελλες και ό,τι αυτά συνεπάγονται. Η Φύση δημιούργησε τελικά τον άνθρωπο, που μπορεί να τη διαφεντεύει. Αν το κάνει σωστά, τόσο η Φύση με όλα τα πλάσματά της όσο και ο ίδιος ο άνθρωπος θα ζήσουν ευτυχισμένα. Αν το κάνει λάθος, ας μη συνεχίσω.

ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΔΙΛΗΜΜΑ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 10 Μαΐου 2024

Είμαι ένας μέσος άνθρωπος. Σαν τους περισσότερους άλλους. Λίγο προνομιούχος, αφότου έγινα καθηγητής Πανεπιστημίου. Βλέπω τα στραβά. Προσπαθώ, όσο περνά από το χέρι μου να τα βελτιώσω. Κι αν, στην προσπάθειά μου αυτή, φάω τα μούτρα μου, το έχω προαποφασίσει. Θα το αντέξω. Αν κρίνω εκ των προτέρων ότι δεν μπορώ να επιτύχω, δεν επιχειρώ, αλλά προσπαθώ να ακονίσω την υπομονή και αντοχή μου, ώστε να μην υποφέρω. Αποκλειστικά δική μου υπόθεση όλα. Το συνήθισα και το κάνω. Ωστόσο, η κατάσταση έχει αρχίσει να ξεφεύγει από κάθε έλεγχο. Αναζητώ τις αιτίες, βρίσκω κάποιες εύλογες. Αν τις χτυπούσαμε και τις εξουδετερώναμε, όλα θα γίνονταν καλύτερα. Αυτό όμως είναι πολλών υπόθεση. Η προσπάθεια μπορεί να έχει τεράστιο κόστος που δεν αφορά μόνον εμένα. Για τον εαυτό μου μπορώ να αποφασίσω. Για τους άλλους όμως; Με ποιο δικαίωμα; 

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα του διλήμματος που έχει ο τρίτος, ο μέσος άνθρωπος, το παρουσιάζει γλαφυρά ο Λουκάς. Στη φάση που ο Ιησούς γυρίζει διδάσκοντας και κάνει θαύματα, δηλώνει: «Ὃς οὐκ ἒστι καθ΄ ἡμῶν, ὑπὲρ ἡμῶν ἐστί». Ο τρίτος, ο αδιάφορος, εφόσον δεν είναι εναντίον μας είναι μαζί μας. Έτσι μπορώ να κερδίσω κάποιους που είναι δυσαρεστημένοι με την κατάσταση, αλλά δεν είναι έτοιμοι να ξεσηκωθούν. Αργότερα όμως ο Ιησούς ξεκινά τη δράση, τη θριαμβευτική είσοδο στην Ιερουσαλήμ, όπου θα τον δεχθεί ο πολύς ασύνταχτος λαός κραδαίνοντας βάγια και κλαδιά (σα ρόπαλα) και φωνάζοντας “Ωσανά!”. Και ο ίδιος ο Ιησούς θα πάρει το μαστίγιο να διώξει τους εμπόρους από το Ναό. Γράφει λοιπόν ο Λουκάς «Ὁ μὴ ὢν μετ΄ ἐμοῦ κατ΄ ἐμοῦ ἐστὶ». Τώρα, πάνω στη δράση, δε χωράει ουδετερότητα. Όποιος δεν είναι μαζί μου είναι εναντίον μου. Σκληρό, αλλά έτσι είναι. Η ιδέα δεν ήταν καινούργια. Πριν από τον Ιησού οι νόμοι του Σόλωνα, σε περιόδους αναστάτωσης, τιμωρούσαν όποιον δεν έπαιρνε θέση με τον ένα ή με τον άλλον, με το νικητή ή τον ηττημένο. Το εφάρμοσαν με ανελέητο τρόπο οι Αθηναίοι. Όταν στον Πελοποννησιακό πόλεμο οι Μηλιοί θέλησαν να μείνουν ουδέτεροι, τους έσφαξαν ή τους εξανδραπόδισαν.

Οι έντιμοι σοφοί (υπάρχουν και οι καλοπερασάκηδες) στην περίοδο της Επανάστασης, ήταν αντίθετοι στην εξέγερση. Ο Καποδίστριας, διότι γνωρίζοντας από πρώτο χέρι ότι η διεθνής συγκυρία με την Ιερά Εξέταση καθιστούσε απίθανη την επιτυχία της, δεν δέχθηκε την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας και, καθώς ήταν έντιμος, παραιτήθηκε από τη θέση του τού Υπουργού Εξωτερικών του Τσάρου. Ο Κοραής ήταν επίσης αντίθετος, με λιγότερο πειστικό επιχείρημα. Οι Έλληνες απαίδευτοι, δεν μπορούν να διατηρήσουν κράτος. Αποδείχθηκε πως είχε δίκιο, αλλά ξεχνούσε πως τα αυταρχικά καθεστώτα φροντίζουν να μην παιδεύονται οι υπήκοοί τους, αλλά να τους επιβάλλεται η πλύση εγκεφάλου που εξασφαλίζει τον δικό τους αυταρχισμό. Άρα, ποτέ οι Έλληνες δεν θα μπορούσαν να αποτινάξουν το ζυγό!

Κι εγώ ζώντας σε εκείνη την περίοδο θα ήμουν κάπως προνομιούχος. Θα ήμουν λόγιος ιατρός στην υπηρεσία του ξένου αφέντη που είχε ανάγκη από λόγιους υπαλλήλους. Ή θα ήμουν μεγάλος ηγέτης (κοτζάμ πασάς-κοτζάμπασης) με πολλούς υποτακτικούς. Θα πλήρωνα φόρο στους Τούρκους αφέντες και προστασία στους ένοπλους μισθοφόρους, τους αρματολούς, για να προστατεύουν εμένα και την περιουσία μου από τους άτιμους τους κλέφτες. Αν δεν πληρώσω τους αρματολούς, αυτοί θα έλθουν και θα ρημάξουν την περιουσία, τα χωριά της επικράτειάς μου κι εμένα τον ίδιο. Παρόλα αυτά, έχοντας τη νόμιμη αναγνώριση του Σουλτάνου, θα εκμεταλλευόμουν τους πολλούς ανώνυμους που δούλευαν για μένα, θα ζούσα μια άνετη ζωή. Και ξαφνικά, αυτοί οι ουτιδανοί ξεσηκώνονται εναντίον του Σουλτάνου παρασυρμένοι από τις τρελές ιδέες κάποιων ονειροπόλων. Ναι, τρελές, παράτολμες, όπως ομολογεί και ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης. Κι εγώ, ο μεσαίος, τι να κάνω; Αν συνταχθώ με τον Τούρκο αφέντη, θα με σφάξουν οι ορεινοί ξεσηκωμένοι, οι αρματολοί και οι κλέφτες, οι κτηνοτρόφοι που έχουν μεγαλώσει σφάζοντας ζώα, αλλά και ανθρώπους και από τις δύο μεριές (Το ζήσαμε οι παλιότεροι στον εμφύλιο πόλεμο). Αν πάλι συνταχθώ με τους εξεγερμένους και ηττηθούμε, όχι μόνο θα χάσω τα όποια νόμιμα προνόμια μού έχει εκχωρήσει ο τύραννος, αλλά και θα είμαι ο πρώτος που θα κρεμάσει παραδειγματικά στον πλάτανο της κεντρικής πλατείας. “Αφού δεν σεβάστηκαν το σεβαστό μας πρόσωπο, εμάς θα σεβαστούν;”, θα σκεφθούν οι υποτακτικοί μου και θα λουφάξουν. Τι λοιπόν να κάνω; Καθ΄ ημών ή υπέρ ημών;

Τα διλήμματα, με πολλούς φαύλους κύκλους, δεν λύνονται παρά μόνον αν φύγουμε από το επίπεδό τους. Δυο αντίθετες δυνάμεις αλληλοεξουδετερώνονται αν βρίσκονται στην ίδια ευθεία. Αν τοποθετούνται σε διαφορετικό επίπεδο, δεν συγκρούονται, δεν αντιτίθενται η μια στην άλλη. Η μετάβαση σε άλλη στάθμη έχει κόστος. Σημαίνει ότι παίρνω, αλλά και δίνω. Σημαίνει ότι αναγνωρίζω ότι εγώ και οι εξεγερμένοι, εφόσον αναγνωρίζω το δίκιο τους, ανήκομε στο ίδιο έθνος· στην ίδια θρησκεία· στην ίδια τάξη κλπ, σε κάτι πάνω από εμένα προσωπικά. Συμβιβάζομαι. Αντιμετωπίζομε σήμερα την επικίνδυνη επιθετικότητα ενός Ανατολικού γείτονά μας. Σωστά δημιουργήσαμε ζώνες αντίθετες σ΄ αυτούς γύρω γύρω, με το Ισραήλ, την Αίγυπτο, την Κύπρο, μακάρι την EastMed. Δώσαμε. Για δεκαετίες π.χ. είμαστε υπέρ των Παλαιστινίων που αγωνίζονταν εναντίον του Ισραήλ. Δεν πήγαμε εναντίον τους, αλλά πάψαμε να τους υποστηρίζουμε στα ΜΜΕ. Κάναμε υποχωρήσεις με τους Βόρειους γείτονές μας, αλλά έτσι προλάβαμε τους Ανατολικούς “εταίρους μας” που ήταν πανέτοιμοι να συνεργασθούν μαζί τους στρατιωτικά εναντίον μας. Όμως μας πρόλαβαν με τους Βορειοδυτικούς γείτονες κι έκαναν στρατηγική συμμαχία. Κρίμα! Είχαμε φθάσει κοντά σε μια συμφωνία, αλλά μόλις απομακρύνθηκε  ο πρωταγωνιστής της οι συζητήσεις κατέρρευσαν.

Με όλους τους γείτονές μας είχαμε σε όλη την ιστορία μας πολλά πάρε-δώσε, θετικά ή αρνητικά. Με τους Σέρβους είχαμε συνήθως θετικές σχέσεις. Ξεκίνησαν την εξέγερσή τους πριν από εμάς με τον Καραγιώργη της Σερβίας και κράτησαν τον Τουρκικό στρατό μακριά μας. Με τους Αλβανούς είχαμε τον πανέξυπνο και ανελέητο Αλή Τεπελενλή, αλλά αυτός στράφηκε κατά του Σουλτάνου, έτσι που απασχόλησε τους Τούρκους, ενώ ο Κολοκοτρώνης ασχολούνταν με την Τριπολιτσά. Και η Επανάσταση άρχισε με σύμπραξη Ελλήνων και Τουρκαλβανών (δηλαδή μουσουλμάνων, όχι Τούρκων, Αλβανών), που ορκίζονταν καθένας στην πίστη του για την τήρηση των συμφωνιών, άσχετο αν αργότερα, η συμφωνία ακυρώθηκε στην πράξη. Καιρός να σκεφτούμε πως, εκόντες άκοντες, όλοι είμαστε Έλληνες και Ευρωπαίοι κι αυτό δεν αλλάζει εύκολα.

ΜΑΝΤΗΣ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 9 Μαΐου 2024

            Ήμαστε τέσσερα ζευγάρια και βγαίναμε συχνά μαζί έξω. Η Μαρία ήταν που μας οργάνωνε. Ο Γιάννης ήταν σοβαρός. Ο Γιώργος λίγο χαζοχαρούμενος. Δεν τον άντεχε ο Γιάννης, έβρισκε πως μερικές φορές έκανε χοντράδες. “Μη μου τον ξαναφέρεις στην παρέα, αλλιώς εγώ θα φύγω”, δήλωσε στη Μαρία. Έτσι βγαίναμε τώρα τα τρία ζευγάρια, χωρίς το Γιώργο. Μια βραδιά χτύπησε το κινητό της Μαρίας. Είδε ποιος τηλεφωνούσε και δεν το σήκωσε. Ξαναχτύπησε σε πέντε λεπτά. Ξανά η Μαρία δεν απάντησε. “Γιατί δεν το πιάνεις;”, ρώτησα. “Είναι η Άννα του Γιώργου. Θα ρωτήσει τι κάνομε και, τι να της πω;”. Την άλλη μέρα μάθαμε. Ο Γιώργος είχε πάθει έμφραγμα και πέθανε. Αν η Μαρία είχε πιάσει το τηλέφωνο θα τόδινε σε εμένα θα έδινα μια ιατρική συμβουλή. Φυσικά, δεν  ξέρω αν θα άλλαζε την έκβαση.

            Κουβεντιάζαμε δυο άλλα ζευγάρια. Ο φίλος είχε μόλις αναρρώσει από ένα εμπύρετο κρυολόγημα. Ήταν γεμάτος παράπονα για τη γυναίκα του: “Δε σηκώθηκε καν να μου κάνει ένα τσάι!”. “Μου το ζήτησες;”, δικαιολογήθηκε εκείνη. “Έπρεπε να το ζητήσω; δεν το καταλάβαινες μόνη σου;”

            Όχι, οι άνθρωποι δεν είμαστε μάντεις. Αν δεν μιλήσεις, αν σωπαίνεις, ο άλλος δεν θα καταλάβει τι θέλεις. Κι εσύ, που νομίζεις πως ξέρεις τι θέλει ο άλλος, πώς είσαι βέβαιος; Εγώ πάντως δεν μπορώ να μαντεύω ούτε καν να υποπτεύομαι. Με την υποψία, μπορεί να αντιδράσω με λάθος τρόπο. Το έχω κάνει. Οι άνθρωποι έχομε προικιστεί με λόγο. Πρέπει να τον χρησιμοποιούμε. Το ξέρω, ο λόγος δεν είναι ο μόνος τρόπος επικοινωνίας, υπάρχει και η συναισθηματική επικοινωνία. Αλλά αυτή, χωρίς το λόγο, ποτέ δεν είναι αρκετή.

            Προκύπτει όμως το ερώτημα, είμαστε ικανοί να χρησιμοποιούμε το λόγο; και μάλιστα σωστά; Πολλές φορές βρισκόμαστε στο δίλημμα. Η αλήθεια μπορεί να μας φέρνει σε δύσκολη θέση. Δεν είναι καλύτερη η σιωπή; Μπορεί όμως ο άλλος να επιμένει. Να πούμε ψέματα; Γιατί στο κάτω κάτω να τον στενοχωρήσουμε; Υπάρχουν τα “κατά συνθήκην ψεύδη”, που πολλοί θεωρούν ότι είναι προτιμότερα. Πώς θα πω στον άρρωστο, έτσι ωμά, “έχεις καρκίνο”; Ίσως όμως δεν είναι πως σκεφτόμαστε τη στενοχώρια που θα προξενήσουμε στον άλλο, αλλά μάλλον η δική μας στενοχώρια, που δεν τολμούμε να αντιμετωπίσουμε την αλήθεια και τις αντιδράσεις του άλλου.

            Χρειαζόμαστε μια εκπαίδευση. Παιδεία τη λένε. Όχι μόνο τι θα πούμε, αλλά και πώς θα το πούμε. Μου έρχεται στο νου άλλο ένα περιστατικό. Είχα ραντεβού στη 1.00 η ώρα. Το ξέχασα. Το θυμήθηκα στις μία παρά πέντε. Δεν προλάβαινα να πάω, ήθελα μισή ώρα. Να πάω καθυστερημένα ή να τηλεφωνήσω, αφού ακόμη δεν ήταν η ώρα του ραντεβού; Μου φάνηκε καλύτερη η δεύτερη λύση. Όμως τι να πω; Πώς να δικαιολογηθώ; Να πω πως οι δρόμοι ήταν κλειστοί; Είναι κι αυτές οι πορείες! Ναι, αλλά δεν υπήρχε πορεία. Να πω πως με καθυστέρησε ένα επείγον περιστατικό ενός αρρώστου; Καλά, παιδάκια είμαστε, να λέω “όχι, δεν το έκανα εγώ” για να μη φάω ξύλο από τον πατέρα μου; Ούτε αυτή η λύση μου άρεσε. Ήταν ήδη παρά ένα λεπτό. Και ξαφνικά σκέφτηκα, “καλά με ρώτησαν;” Πήρα τηλέφωνο και είπα: “Δεν θα μπορέσω να βρεθώ στο ραντεβού μας στην ώρα μου. Σας ζητώ συγγνώμη. Μπορείτε να με περιμένετε μισή ώρα ή προτιμάτε να συναντηθούμε αύριο όποια ώρα προτιμάτε;”

            Από παιδιά μας έχει μείνει το συναίσθημα της ενοχής. Οι γονείς μας, αν δεν μας μάζευαν στις αταξίες μας, θα γινόμαστε κι εγώ δεν ξέρω τι. Αν μας τιμωρούσαν, εμείς πεισματώναμε και τους βλέπαμε αμυντικά, πώς να κρυφτούμε και πώς να κουκουλώνουμε τις ατασθαλίες μας. Ο υπαρξιστής S. Kierkegaard, θεολόγος, υποστηρίζει πως το συναίσθημα της ενοχής το έχομε όλοι, και το κληρονομήσαμε από τον πρόγονό μας τον Αδάμ, όταν έφαγε τον απαγορευμένο καρπό. Δεν ξέρω αν είναι επίκτητο, από την αγωγή που έχομε πάρει, η το έχομε από γεννησιμιού μας, επειδή είμαστε απόγονοι του Αδάμ. Οπωσδήποτε είναι μια από τις πηγές της δυστυχίας μας. Συνήθως χωρίς να το ξέρουμε. Πώς να το αντιμετωπίσουμε;

            Μερικές φορές η ενοχή είναι υποκειμενικά και αντικειμενικά δικαιολογημένη. Και τότε, οι φοβερές Ερινύες κατοικούν μέσα μας. Είναι αδύνατο να φύγουμε μακριά τους. Μέσα μας είναι εγκαταστημένες. Η αλήθεια είναι η μοναδική λύση. Ο Ορέστης όφειλε τη νοητή ύπαρξή του στη μητέρα του, από τη στιγμή που τον έτεκε. Όφειλε όμως την κοινωνική του ύπαρξη στον πατέρα του, από τη στιγμή που τον εισήγαγε στην κοινωνία, με μια διαδικασία σαν τα δικά μας βαφτίσια. Όφειλε να αποδώσει δικαιοσύνη τιμωρώντας το φονιά του πατέρα του. Ναι, αλλά φόνισσα ήταν η μητέρα του που τον είχε γεννήσει και της χρωστούσε τη νοητή ύπαρξή του. Η ενοχή είναι αβάσταχτη. Παρουσιάζει οικειοθελώς την αλήθεια μπροστά στον Άρειο Πάγο και τέθηκε στη διάθεση της ανθρώπινης δικαιοσύνης. Οι ένορκοι διχάστηκαν. Με την παρέμβαση της Αθηνάς όμως τελικά απαλλάχθηκε. Ο Απόλλωνας από την άλλη του ζήτησε να φέρει την αδελφή του από την Ταυρίδα. Πήγε εκεί να πάρει το άγαλμα της Άρτεμης, αδελφής του Απόλλωνα, αλλά πήρε και τη δική του αδελφή την Ιφιγένεια. Έτσι, η πρότυπη ενοχή, αυτή του Ορέστη, λύθηκε με την κοινωνικοποίηση, αλλά και με την παρέμβαση των μεταφυσικών δυνάμεων, της Αθηνάς και του Απόλλωνα. Ευτυχώς οι δικές μας ενοχές δεν είναι σαν του Ορέστη. Δεν παύουν όμως να είναι αιτίες αγωνίας και δυστυχίας. Και η λύση τους δεν είναι η σιωπή, το κουκούλωμα, γιατί αυτό, αν πετύχει, μας απαλλάσσει από την κατακραυγή των άλλων, αλλά η δυστυχία είναι εγκαταστημένη μέσα μας και εμείς δεν γλιτώνομε.

            Οι ενοχές υπάρχουν και σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο. Οι κυβερνήτες συχνά προσπαθούν να συγκαλύψουν τις πολιτικές ατασθαλίες τους. Ο πρόεδρος B. Clinton αρνείται πως είχε ανάρμοστες σεξουαλικές σχέσεις  με μια υπάλληλο. Τελικά αποκαλύφθηκε και βρέθηκε στη δύσκολη θέση να ζητά συγγνώμη από τον Αμερικανικό λαό, όχι μόνο για την πράξη του, αλλά και, προπάντων, για το ψέμα του. Ένας άλλος πρωθυπουργός πρέπει να απολογηθεί για το μοντάζ που έγινε σε μια τραγωδία για να μην ενοχοποιηθεί η κυβέρνησή του. Το μοντάζ όμως αποκαλύφθηκε. Ούτε η σιωπή ούτε το ψέμα τον σώζει από τη συνείδηση των πολιτών που τον ψήφισαν. Και η ιστορία δεν θα τον συγχωρήσει, έστω και αν ψηφιστεί από τους πολίτες.

ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ Ή ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ;

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com.

Κοινή Γνώμη, 8 Μαΐου 2024

Στα κράτη πάντα κάτι υπάρχει που περισσεύει. Αυτό πρέπει να διανεμηθεί. Νομή σημαίνει πρωταρχικά ο νόμος. Και η όποια εξουσία προσδοκάται να πάρει μια απόφαση. Σε ποιους να δώσει το περίσσευμα;

Μια σκέψη είναι να το δώσει σ΄ αυτούς που διέθεσαν κεφάλαια για να δημιουργηθεί το περίσσευμα. Αυτό είναι το θεμελιώδες δόγμα του καπιταλισμού. Μια άλλη είναι να τα δώσει σ΄ αυτούς που εργάστηκαν για να υπάρχει. Δόγμα του σοσιαλισμού. Η τρίτη είναι να τα κατανείμει σ΄ αυτούς που έχουν ανάγκη. Σ΄ αυτή την αρχή βασίζεται ο κομμουνισμός. Τα καθεστώτα μας, ιδίως τα τελευταία χρόνια, είναι ένα κράμα από όλα αυτά. Επομένως μη σκοτίζεστε να πάρετε θέση ανάλογα με την πολιτική τοποθέτησή σας.

Μια διαφορετική αντίληψη είναι να διατεθεί το περίσσευμα ανάλογα με το τι σκοπεύει να κάνει η κυβέρνηση. Το κομμουνιστικό δόγμα ακούγεται κάπως σαν λαϊκισμός, που αμείβει την αργομισθία. Δεν είναι ακριβώς έτσι. Στην αρχαία Αθήνα είχε περισσέψει ασήμι από τα ορυχεία του Λαυρίου. Ο Αριστείδης, αρχηγός των ευγενών, πρότεινε να μοιραστεί στους φτωχούς. Σα να ήταν κομμουνιστής! Ο αντίπαλός του ο Θεμιστοκλής όμως πρότεινε να δοθεί στους πλουσίους με τον όρο να κατασκευάσουν τριήρεις. Με αυτό τον τρόπο οι φτωχοί θα εύρισκαν δουλειά πρώτα στα ναυπηγεία και έπειτα σα ναύτες. Καπιταλιστής ο αρχηγός των δημοκρατικών! Ο λαός ψήφισε Θεμιστοκλή, εξοστράκισε το “δίκαιο” Αριστείδη και, με το στόλο που δημιουργήθηκε, οι Αθηναίοι νίκησαν αργότερα τους Πέρσες στη Σαλαμίνα. Εκείνη η νίκη στη Σαλαμίνα άλλαξε την πορεία του κόσμου, καθώς ο Αθηναϊκός πολιτισμός, που οι βάσεις του ισχύουν ως σήμερα, ιδίως στο δυτικό κόσμο, δημιουργήθηκε μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Αν οι Αθηναίοι είχαν νικηθεί, αυτός ο πολιτισμός δεν θα είχε υπάρξει.

Σήμερα αντιμετωπίζομε δύσκολα, πιο πολύπλοκα, οικονομικά προβλήματα. Ο πληθωρισμός αυξάνεται, σε λίγο μπορεί να καλπάζει. Καθημερινά βλέπομε τα αναγκαία είδη μας, τροφές κλπ να αυξάνεται η τιμή τους. Ο πολύς κόσμος δυσκολεύεται να τα βγάλει πέρα. Η κυβέρνηση με πολλή προσπάθεια, έπεισε και τους εταίρους μας να μας δανείζουν. Κάτι μπορεί να δώσει. Σε ποιον όμως; Να τα μοιράσει σε όλο το λαό θα ήταν μια σκέψη, προφανώς όχι και τόσο σωστή. Πολλοί είναι που θα τα ξοδέψουν για να καλύψουν όχι τις ανάγκες τους, αλλά μη αναγκαίες επιθυμίες τους. Ως ένα βαθμό, χρειάζεται κι αυτό. Αύξησε η κυβέρνηση μισθούς και συντάξεις. Ναι, μα το πρόβλημα δεν λύνεται. Η αύξηση της δυνατότητας του κόσμου να αγοράζει οδηγεί σε μεγαλύτερη αύξηση των τιμών, αφού υπάρχει ζήτηση. Καπιταλιστικό είναι το σύστημά μας. Ο πληθωρισμός χειροτερεύει. Να τα δώσουμε λοιπόν επιδοτώντας τα αναγκαία αγαθά. Αλλά κι αυτή η επιλογή ενισχύει την κατανάλωση, έστω και ανακουφίζοντας κάπως τον καταναλωτή. Πλουτίζουν βέβαια οι λιανέμποροι, οι σουπερμάρκετ. Ο πληθωρισμός όμως θα ανέβει, διότι πάλι η κατανάλωση επιδοτείται. Μήπως όμως θα ήταν πιο επωφελές να ενισχυθεί όχι η κατανάλωση, αλλά η παραγωγή; Μήπως η λογική του Θεμιστοκλή θα ήταν πιο σωστή; Το άκουσα να το λέει ένας γαλακτοπαραγωγός. Οι τιμές των πρώτων υλών αυξάνονται. Οι χοντρέμποροι που αγοράζουν από τον παραγωγό πιέζουν ασφυκτικά. “‘Η μας τα δίνετε σε χαμηλή τιμή ή δεν αγοράζομε τίποτε και τα προϊόντα σας θα μείνουν να σαπίσουν”.  Αν επιδοτηθούν οι παραγωγοί, θα έχουν περιθώριο να πουλήσουν φτηνά ό,τι παράγουν έτσι που να φτάσουν στο ράφι της σουπερμάρκετ σε χαμηλότερη τιμή. Η επιδότηση της κατανάλωσης αυξάνει τον πληθωρισμό. Η επιδότηση της παραγωγής τον μειώνει. Και βέβαια δεν είναι άδικο. Στην Ελλάδα οι παραγωγοί δεν είναι κροίσοι, είναι, οι περισσότεροι, φτωχοί αγροτοκτηνοτρόφοι. Αλλά και με τους πλουσίους έχομε πρόβλημα. Χωρίς επιδότηση δεν έχουν κέρδη, βάζουν λοιπόν λουκέτο στις επιχειρήσεις τους. Και η Ελλάδα έχει συστηματικά αποβιομηχανοποιηθεί τα τελευταία χρόνια. Βέβαια, η χωρίς όρια επιδότηση έχει όρια που έχουν τεθεί από ξένους οργανισμούς, αυτούς που μας δανείζουν. Για να αποφεύγεται ο αθέμιτος ανταγωνισμός. Μπορεί όμως να γίνει με έμμεσους τρόπους. Με χαμηλή τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος, με ταχεία διεκπεραίωση των γραφειοκρατικών διαδικασιών, με τη δημιουργία συνεταιρισμών που μόνοι τους, χωρίς ενδιαμέσους μεταφέρουν τα προϊόντα τους στο λιανεμπόριο κοκ. Και προφανώς, με δημιουργία νέων επιχειρήσεων. Από αυτό, από ανάπτυξη είναι που έχομε κυρίως ανάγκη. Κι αυτό διότι από χρόνια, αλλά τώρα χειροτερεύει, περισσότερα αγαθά εισάγομε παρά εξάγομε. Τη διαφορά την καλύπτομε με δανεισμό που, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο θα κληθούν να τον πληρώσουν τα παιδιά μας. Μα αυτό θέλομε;

Η Ελλάδα έχει ιδανικές κλιματικές συνθήκες για να γίνει ενεργοπαραγωγός, με ανανεώσιμες πηγές, ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά, κυματική ενέργεια, υδατοπτώσεις, αλλά και θαλάσσιες καλλιέργειες, ιχθύων, μαλακίων, οστρακοειδών κλπ. Και όλα αυτά με αξιοποίηση της ξεχασμένης γης μας, όπως είναι τα ξερονήσια μας και τα εγκαταλειμμένα χωριά των παππούδων μας, και όχι με καταστροφή του απαράμιλλου κάλλους του περιβάλλοντός μας με ανεμογεννήτριες που, πέρα από την καταστροφή της φύσης, σε λίγες δεκάδες χρόνια θα έχουν αχρηστευτεί και θα πρέπει να τις ανακυκλώσουμε, πολύ δαπανηρά, καθώς τα υλικά τους δεν είναι  εύκολα ανακυκλώσιμα. Ούτε με μετατροπή καλλιεργήσιμης γης σε φωτοβολταϊκά πάρκα. Μου φαίνεται εντελώς παράλογο να εισάγουμε πατάτες και λεμόνια και δεν ξέρω τι άλλο, ενώ την καλλιεργήσιμη γη μας την μετατρέπομε σε ηλεκτροπαραγωγά πάρκα. Καθώς δεν είναι πρόθυμος κανένας να μετακομίσει σε έρημους τόπους, η αρχή θα πρέπει να γίνει με έντονο κρατικό παρεμβατισμό, σα να ήταν σοσιαλιστικό κράτος. Όταν αρχίσουν να λειτουργούν τέτοιες επιχειρήσεις θα μπορούν να μοσχοπουληθούν σε ιδιώτες που θα δουν ότι μπορούν να έχουν κέρδη. Τέτοιες επιχειρήσεις ασμένως θα επιδοτηθούν από τους εταίρους μας που έχουν ανάγκη από ενέργεια. Θυμίζω ότι ο όρος επιδότηση σημαίνει χωρίς επιστροφή και φυσικά ούτε τόκο. Όλα τα παραπάνω απαιτούν από τους άρχοντές μας φαντασία, δημιουργική ικανότητα με τεχνογνωσία και, προπάντων, πολιτικό θάρρος. Θάρρος, διότι όλα αυτά θα αποδώσουν μετά από μια πενταετία και στο μεταξύ θα γίνουν εκλογές. Όποια κυβέρνηση εφαρμόσει τέτοια μέτρα θα καταψηφιστεί, καθώς η κοινωνία θα έχει υποστεί τις αναγκαίες στερήσεις (λιτότητα), ενώ την απόδοση θα την εισπράξει η επόμενη κυβέρνηση μετά τις επόμενες εκλογές. Λυπάμαι, αλλά κανενός κόμματος το πρόγραμμα δεν περιλαμβάνει τέτοιο σχεδιασμό. Ούτε το κυβερνητικό κόμμα, αλλά ούτε και τα αντιπολιτευόμενα που αρκούνται να δείξουν ότι τα κυβερνητικά μέτρα είναι ανεπαρκή ή και επιζήμια. Είναι πασι

ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΕΙΡΗΝΗΣ­­

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.comΗπειρωτικός Αγών, 4 Μαΐου 2024

Νικήσαμε! Η Γερμανία παραδόθηκε άνευ όρων. Και τώρα αρχίζει η μοιρασιά μεταξύ των νικητών. Ποια θα θεωρούσαμε σωστή μοιρασιά; Εγώ λέω να πάρει ο καθένας κάτι ανάλογα με τη συμβολή του στη νίκη και ανάλογα με τις θυσίες που υπόστηκε. Από όσα έζησα, εκτιμώ ότι κύριοι συντελεστές στη νίκη ήταν η ΕΣΣΔ, οι ΗΠΑ και η Μ. Βρετανία. Δευτερεύοντες συντελεστές ήταν όσοι έκαναν αντίσταση κάτω από συνθήκες κατοχής. Αυτοί ήταν τρεις κυρίως, η ΕΣΣΔ, η Γιουγκοσλαβία και η Ελλάδα. Η Ελλάδα επιπλέον, με την αντίστασή της στην Κρήτη, καθυστέρησε την εισβολή στη Ρωσία. Πρόλαβε ο χειμώνας, που έπηξε τα λάδια των Γερμανικών τανκς, αλλά όχι των Ρώσων, που ήταν κατασκευασμένα να αντέχουν στο κρύο. Τις μεγαλύτερες θυσίες στον πόλεμο της είχαν βέβαια εκείνοι που αντιστάθηκαν στην κατοχή, οι Ρώσοι, οι Γιουγκοσλάβοι και εμείς. Δικαιούμαστε επομένως να μετέχουμε στη μοιρασιά με πολύ ισχυρά επιχειρήματα.

Διεκδικούσαμε λοιπόν εδαφικά, τη Βόρεια Ήπειρο, την Κύπρο και τα Δωδεκάνησα. Διεκδικούσαμε ακόμη ένα κομμάτι από τη Βουλγαρία.

Στη Βόρεια Ήπειρο κατοικούν σε σημαντικό ποσοστό Έλληνες. Ιστορικά, ο Ελληνικός στρατός εισήλθε τρεις φορές εκεί και τις τρεις υποχρεώθηκε από τις μεγάλες δυνάμεις να αποσυρθεί. Να σημειώσω ότι σε τέτοιες αμφισβητούμενες περιπτώσεις είναι συζητήσιμο ποια είναι η εθνικότητα καθενός. Βρέθηκα σε ένα αντάμωμα των Βλάχων από όλα τα Βαλκάνια. Οι Βλάχοι από την Αλβανία ήταν Χριστιανοί Ορθόδοξοι, μιλούσαν μόνο Αλβανικά και Βλάχικα, όχι Ελληνικά, αλλά αισθάνονταν και δήλωναν Έλληνες. Ούτε η γλώσσα ούτε το θρήσκευμα είναι το απόλυτο κριτήριο της εθνότητας κάποιου. Κύριο είναι το συναίσθημά του. Κι αυτό όχι απόλυτο. Περί τους 120 Βλάχοι μαχητές πολέμησαν στην έξοδο του Μεσολογγίου με τεράστιες απώλειες· οι περισσότεροι ευεργέτες της πατρίδας μας ήταν Βλάχοι. Κάποιοι παρασύρθηκαν από την προπαγάνδα των Ρουμάνων, με επιχείρημα την ομοιότητα της Βλάχικης με τη Ρουμανική γλώσσα, καθώς η Ελλάδα βρισκόταν σε Γερμανική κατοχή και ήταν ευκαιρία. Επιχείρησαν να αποσχιστούν από την Ελλάδα, αλλά η σκληρή επέμβαση του ΕΛΑΣ εμπόδισε την προσπάθεια. Οπωσδήποτε η διεκδίκηση της Βόρειας Ηπείρου είχε ισχυρά επιχειρήματα. Οι Ρώσοι είπαν νιετ, με τη δικαιολογία ότι, χωρίς τη Βόρεια Ήπειρο, η Αλβανία δεν ήταν βιώσιμο κράτος. Ευλογοφανής δικαιολογία. Αλλά ήδη στη συμφωνία της Γιάλτας, όπου μοιράστηκε ο κόσμος, η Αλβανία είχε εκχωρηθεί στην επικράτεια των Σοβιετικών. Τα ίδια ίσχυαν και για τη Βουλγαρία. Η Βουλγαρία δεν θα ήταν, έλεγαν, βιώσιμη, αλλά προπάντων η χώρα ήταν πια στην επικράτεια των Ρώσων. Γιατί να τη δώσουν; Νιετ κι εδώ. Η Κύπρος ήταν πολύ λογικό. Ο πληθυσμός της ήταν, υπολογίστηκε αργότερα, 82% Ελληνικός και το θρήσκευμά τους αντίστοιχα ελληνορθόδοξο. Στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Βρετανοί που την κατείχαν μας την είχαν τάξει με αντάλλαγμα μια βάση στην Κεφαλονιά. Από αυτή τη βάση θα μπορούσαν να ελέγχουν το στόλο των Κεντρικών δυνάμεων σε ολόκληρη την Αδριατική. Όμως εμείς τότε με σειρά αλλεπάλληλων λανθασμένων ενεργειών μας, υποστήκαμε τη μεγαλύτερη συμφορά που έχει ποτέ υποστεί ο Ελληνισμός, ενώ ο πόλεμος τέλειωσε και οι Άγγλοι δεν ενδιαφέρονταν πια για τη βάση στην Κεφαλονιά. Τους ένοιαζε περισσότερο η βάση τους στην Κύπρο για να ελέγχουν τις Αραβικές χώρες και παραπέρα. Να μας έδιναν λοιπόν οι δυτικοί σύμμαχοι μέρος από τη γεωγραφία που στη μοιρασιά της Γιάλτας ήταν δική τους; Δε σφάξανε. Στα υπόλοιπα, νιετ οι Ρώσοι. Και τότε πρότειναν οι δυτικοί να δοθούν τα Δωδεκάνησα στην Ελλαδίτσα. Δεν τους ένοιαζε. Ιταλικά ήταν τα νησιά και οι Ιταλοί ήταν ηττημένοι. Συνηθισμένοι στα νιετ των Ρώσων, έκαναν την πρόταση βέβαιοι για την άρνησή τους. Και τότε, απροσδόκητα, οι Ρώσοι είπαν ντα.

Εμείς βέβαια σε όλο αυτό το διάστημα δεν ασχοληθήκαμε σοβαρά, καθώς εκείνο που μας απασχολούσε ήταν πώς να σκοτώνουμε ο ένας των άλλον και μάλιστα με όπλα που είχαν δοθεί και στις δυο αντίπαλες ομάδες από τον ίδιο οπλοπρομηθευτή, τους Άγγλους. Τα καταφέραμε. Πολλές δεκάδες χιλιάδες οι νεκροί μας και από τις δυο πλευρές. Η ύπαιθρός μας, ερημωμένη από τα κατάλοιπα της κατοχής, αποτελειώθηκε με τον εμφύλιο πόλεμο. Τα χωριά άδειασαν από τους κατοίκους τους, καθώς μάλιστα δεν έπρεπε να κινδυνεύουν να στρατολογηθούν από τους αντάρτες. Και βέβαια δε συζητάμε για επανόρθωση την ώρα που ολόκληρη η Ευρώπη εργαζόταν πυρετωδώς για να αναπτυχθεί, έτσι που είχε κι αυτή υποστεί τις συνέπειες του πολέμου, αφού στο έδαφός της διεξαγόταν.

Από τις νικήτριες χώρες τι έγινε; Η Βρετανία και η Γαλλία, νικήτριες, έχασαν τις αποικίες τους. Η ΕΣΣΔ, νικήτρια, κατέρρευσε χωρίς πόλεμο. Τώρα μόλις προσπαθεί να ξαναβρεί την κυρίαρχη θέση της στον κόσμο, με αμφισβητούμενα για την ώρα αποτελέσματα και οπωσδήποτε χωρίς πολλά ηθικά στηρίγματα. Οι ΗΠΑ δεν έχουν δει ποτέ ξένο στρατό στον τόπο τους. Ούτε υποστήκανε ποτέ καμιά ζημιά από εχθρούς μέσα στη χώρα τους. Έγιναν ο κύριος οπλοπαραγωγός σε όλο τον κόσμο. Και έγιναν κυρίαρχη δύναμη σε όλο τον κόσμο. Δε θέλουν πολύ να γίνουν η μόνη πλανητάρχης. Η Ιαπωνία υπόστηκε τρομερές καταστροφές, αλλά, όπως η Γερμανία, μετά τον πόλεμο ανορθώθηκε σε μεγάλη οικονομική δύναμη. Η Κίνα ήταν η άλλη μεγάλη νικήτρια. Ξεκινώντας από την απόλυτη αθλιότητα, έχασε στον πόλεμο όλα τα παράλιά της, μια επιχείρηση που οι Ιάπωνες είχαν χαρακτηρίσει ως ένα απλό επεισόδιο, και έκανε την επανάστασή της. Πέρασε τα πάνδεινα, κυρίως με τρομακτική καταπίεση του λαού της, μετά την απελευθέρωσή του από τους ξένους και από τους τοπικούς εκμεταλλευτές τους και αυτή τη στιγμή είναι ένας παγκόσμιος γίγαντας, που ανταγωνίζεται τις ΗΠΑ.

Προσπαθώ (μάταια;) να πάρω μαθήματα από όλη αυτή την ιστορία. Πρώτα, τις νίκες στις μάχες τις πετυχαίνουν οι στρατιωτικοί, αλλά τις νίκες των πολέμων οι πολιτικοί. Δεύτερο, τις νίκες στον πόλεμο τις πετυχαίνει η πολιτική, αλλά στην ειρήνη η οικονομία. Κι αυτή μας σπρώχνει ανελέητα προς τον παγκόσμιο όλεθρο. Τρίτο, η οικονομία χρησιμοποιεί την τεχνολογία, κυρίως τεχνητή νοημοσύνη, που θα μπορούσε να φέρει μια παγκόσμια ειρήνη, αλλά με τίμημα από υπηρέτρια του ανθρώπου να γίνει αφέντρα του. Σαν τον Big Brother του Orwell. Μόνη ελπίδα στην ανθρωπότητα μένει να καταφύγει στον μόνο ισχύοντα παγκόσμιο νόμο της τυχαιότητας, την εντροπία. Μόνο μια δημοκρατία με παγκόσμια νομοθετική εξουσία, τυχαία επιλεγμένη με κλήρωση από τα 8 δισεκατομμύρια τους κατοίκους της γης, θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει επωφελώς την τεχνητή νοημοσύνη.

ΝΟΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΑΝΔΡΩΝ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΩΝ.

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordperess.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 1 Μαΐου 2024

“Εκ γυναικός ερρύη τα φαύλα!”, είπε ο Θεόφιλος στην Εικασία (Κασσιανή) γοητευμένος από την ομορφιά της, αλλά θέλοντας και να της πάρει τον αέρα. Εννοούσε πως η Εύα ήταν εκείνη που πρώτη έφαγε τον απαγορευμένο καρπό. Εκείνη όμως δεν ήταν μόνο όμορφη, αλλά και μορφωμένη και έξυπνη. “Αλλά εκ γυναικός πηγάζει τα κρείττω”, απάντησε υπονοώντας πως ο Χριστός γεννήθηκε από την Παρθένο Μαρία χωρίς τη συμμετοχή άνδρα. Ο Θεόφιλος, αν και ερωτευμένος, δεν ήθελε να έχει γυναίκα του μια εξυπνότερη από αυτόν. Παντρεύτηκε άλλη, αλλά δεν έπαψε να κυνηγάει την Κασσιανή, την “εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή”.

Τελικά, υπάρχει σαφής διαφορά σε μυϊκή ισχύ μεταξύ ανδρών και γυναικών, όπως συμβαίνει και στα πιο κοντινά μας σπονδυλωτά. Και ήδη γνωρίζομε πως η υπερανάπτυξη του μυϊκού συστήματος οφείλεται στις διαφορετικές ορμόνες τους που αρχίζουν να κυκλοφορούν από την ήβη κι έπειτα. Η ανδρική τεστοστερόνη συμβάλλει στην υπερτροφία των μυών. Πέρα από αυτήν, υπάρχει η διαφορά στην ανατομική των αναπαραγωγικών τους οργάνων. Υπάρχει όμως διαφορά και στις νοητικές ικανότητές τους;

Επανειλημμένες σύγχρονες μελέτες έχουν δείξει ότι δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά των μέσων δεικτών νοημοσύνης μεταξύ των δύο φύλων αν και έχουν αναφερθεί κάποιες διαφορές σε μερικές μαθηματικές δοκιμασίες. Εκεί που υπάρχει σημαντική διαφορά είναι στην έκφραση συναισθημάτων, τη συναισθηματική νοημοσύνη. Εμπειρικά στοιχεία υποδηλώνουν ότι τα κορίτσια κοινωνικοποιούνται να είναι συναισθηματικά, μη επιθετικά, και υπάκουα, ενώ τα αγόρια να είναι συναισθηματικά απαθή, επιθετικά, προσανατολισμένα στην επίτευξη στόχων και αυτοδύναμα. Τα κορίτσια κλαίνε πιο εύκολα, τα αγόρια αυτοσυγκρατούνται. Τέτοιες διαφορές έχουν παρατηρηθεί σε πολλούς λαούς με διαφορετική καλλιέργεια. Μήπως η ύπαρξη τέτοιων διαφορών θα δικαιολογούσε διαφορές και στα πολιτικά δικαιώματα μεταξύ των δύο φύλων;

Κάποιες σύγχρονες μελέτες έχουν δείξει την ύπαρξη διαφορών στην κατασκευή και λειτουργία μερών του εγκεφάλου (κυρίως αμυγδαλής) μεταξύ των φύλων. Μάλιστα, φαίνεται πως οι διαφορετικές ορμόνες, γυναικείες ή ανδρικές, επηρεάζουν αυτές τις διαφορές. Στον εξίσου ισχυρό αντίλογο όμως υπάρχει η θεωρία ότι η ανατροφή είναι που παίζει ρόλο. Τα παιδιά αναπτύσσουν τη συμπεριφορά τους παρατηρώντας τους μεγάλους ή αλληλεπιδρώντας με τις συντροφιές τους, συμμαθητές, γειτονόπουλα. Παράλληλα, η συμπεριφορά επηρεάζει την έκκριση ποικίλων ορμονών και αυτές με τη σειρά τους επηρεάζουν τη λειτουργία κάποιων εγκεφαλικών κέντρων. Με άλλα λόγια, η εμπειρικά αναμφισβήτητη διαφορά στη συναισθηματική νοημοσύνη δεν είναι βέβαιο αν είναι κληρονομικά, φύσει, προδιαγεγραμμένη ή επίκτητη. Ως πριν από λίγες δεκαετίες ακόμη, ο άντρας περνούσε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στον επαγγελματικό του χώρο, όπου καθένας έκανε κάτι διαφορετικό από τους άλλους, ενώ όλοι στόχευαν κοινό σκοπό. Ο άντρας δηλαδή ήταν κοινωνικό ον, αφού ορισμός της κοινωνίας είναι ακριβώς ότι τα μέλη της εκτελούν διαφορετικό έργο, αλλά όλα έχουν κοινό σκοπό. Αντίθετα, η γυναίκα ήταν κλεισμένη στο σπίτι, αφοσιωμένη μονότονα στη φύλαξη της εστίας της (διατηρώντας αναμμένο ένα καντηλάκι στο πιο ιερό μέρος του σπιτιού), στην ανατροφή των παιδιών και στην περιποίηση του ανδρός της. Εστιάδα, σύζυγος και μητέρα. Χωρίς να μετέχει στη λειτουργία της κοινωνίας. Ήταν η εποχή της πατριαρχίας και ανδροκρατίας. Τέτοια ζωή δημιουργούσε στους άνδρες μια νοοτροπία αναλυτική και συνθετική, όχι όμως στις γυναίκες. Η κοινωνία είναι μια σύνθεση διάκριτων στοιχείων. Είχαμε άριστες ηθοποιούς, αλλά όχι σκηνοθέτριες· άριστες εκτελέστριες μουσικών οργάνων, αλλά όχι συνθέτριες· άριστες επιστήμονες, αλλά όχι πολλές δημιουργούς επιστημονικών θεωριών· σπάνιες φιλοσόφους, αν και ο Πλάτων αναφέρει ακόμη και τότε, τουλάχιστον 6 γυναίκες φιλοσόφους της εποχής του. Τα τελευταία χρόνια αυτά έχουν αλλάξει, ιδίως μετά τους δύο Παγκόσμιους πολέμους. Η απομάκρυνση των ανδρών στον πόλεμο ανάγκασε τις γυναίκες να αναλάβουν τη λειτουργία της κοινωνίας.

Η ύπαρξη εμπειρικών διαφορών στα δύο φύλα, αν και υπάρχουν κάποιες, δεν είναι τεκμηριωμένο αν είναι συγγενείς ή επίκτητες. Ό,τι κι αν είναι, είναι μόνο ποσοτικές, όχι ποιοτικές. Δεν αποκλείεται συγκεκριμένη γυναίκα να είναι ακόμη και μυϊκά ισχυρότερη από ένα συγκεκριμένο άντρα, παρά την εμφανή στατιστική διαφορά στους μέσους όρους τους. Είναι επίσης τεκμηριωμένο ότι η εκπαίδευση επηρεάζει τη νοημοσύνη, αλλιώς το σχολείο θα ήταν περιττό. Ακόμη και αν υφίσταται τέτοια διαφορά, η βούληση είναι προϊόν της γνώσης, του συναισθήματος και της αυτοδιέγερσής της σα να ήταν μια ταλάντωση. Η κοινωνία απαρτίζεται από άτομα που κάνουν διαφορετικό έργο, με κοινό σκοπό. Σα σύνολο η κοινωνία καθορίζει το σκοπό της, που, πέρα από τον παρόμοιο σε όλες, τη δημιουργία αποθηκών αγαθών, έχουν καθεμιά την ιδιαιτερότητά της.  Έτσι η βούληση της κοινωνίας είναι η επικρατούσα κοινή βούληση όλων των μελών της. Αυτό τουλάχιστον σε μια ιδανική δημοκρατική κοινωνία, διότι σε μια π.χ. μοναρχική κοινωνία, βούλησή της είναι εκείνη του μονάρχη.

Στη μυθολογική εποχή επικρατούσε η μητριαρχία, όπου η όποια περιουσία μεταβιβαζόταν από τη μητέρα στην κόρη, αποκλείοντας τα αγόρια, διότι ο πατέρας ήταν άγνωστος, Αν περιερχόταν η περιουσία στην εξουσία του αγοριού, θα σκόρπιζε μετά το θάνατό του. Υπέρτατος κοινωνικός νόμος ήταν η διατήρηση ακέραιης και μάλιστα αναπαραγωγικής αυτής της περιουσίας. Η βία κυρίως μεταξύ των μυϊκά ισχυρότερων ανδρών, έφερε την πατριαρχία. Παρόλα αυτά, για μακρό διάστημα παρέμεινε η ίση συμμετοχή γυναικών και ανδρών στις μείζονες αποφάσεις. Για το ποιος θεός θα ήταν πολιούχος στην αρχαία Ακτική (Αττική) τον καιρό του Κέκροπα ψήφισαν άνδρες και γυναίκες. Οι γυναίκες, με μια ψήφο διαφορά προτίμησαν την Αθηνά αντί του Ποσειδώνα και η ομοσπονδία των πόλεων ονομάστηκε Αθήνες. Οι μεγάλοι πόλεμοι, απομακρύνοντας τους άνδρες από τις επαγγελματικές κοινωνικές υποχρεώσεις τους έφεραν μείζονες πολιτικές αλλαγές. Ο Τρωικός πόλεμος, με το τραγικό δίλημμα του Ορέστη, γιου του αρχιστράτηγου Αγαμέμνονα, σήμανε επίσημα τη μετατροπή της μητριαρχίας σε πατριαρχία. Το καθήκον του Ορέστη να εκδικηθεί το φόνο του πατέρα του υπερέβηκε το καθήκον του να σεβαστεί τη μητέρα του και τη σκότωσε.

Οι όποιες νοητικές διαφορές παρατηρούνται μεταξύ των δύο φύλων, δεν ανευρίσκονται στα βρέφη και βαθμιαία εξαφανίζονται στις μεγάλες ηλικίες, όταν τα μέλη της κοινωνίας αποσύρονται από την κοινωνική τους ζωή.

Ανεξάρτητα από το αν οι διαφορές είναι “φύσει ή νόμω”, είναι μικρές, στατιστικά ποσοτικές, όχι ποιοτικές. Η εκπαίδευση τις μειώνει ή και εξαφανίζει. Η βούληση, προϊόν γνώσης και συναισθήματος, είναι ίδια σε άντρες και γυναίκες. Επομένως καμιά διαφορά δεν επιτρέπεται μεταξύ των δύο φύλων ούτε σε εκπαιδευτικό ούτε σε επαγγελματικό ούτε και σε πολιτικό επίπεδο.

ΠΑΣΧΑ ΒΡΑΔΥ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris. wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 1 Μαΐου 2024

Σκάλιζα παλιά κιτρινισμένα χειρόγραφα. Κάποτε, όταν ήμουν παιδί, ο πατέρας μου μού είπε: Αν ο Θεός ζητήσει κάποτε απολογία από τα πλάσματά του, θα ρωτήσει και τη Γη: “Εσύ τι έκανες;” Κι αυτή μπορεί να του απαντήσει: “Δημιούργησα εξέχουσες μορφές, το Σωκράτη, τον Πλάτωνα, τον Ηράκλειτο, τον Αισχύλο, το Σοφοκλή, τον Da Vinci, τον El Greco, τον Van Gogh, το Γαλιλαίο, τον Descarte, τον Shakespeare, τον Goethe, τον Hugo, τον Достое́вский, τον Beethoven, τον Chopin, τον Ιησού…”. “Αρκεί”, θα τη διακόψει ο Κύριος από του φοβερού Βήματος. “Πέρασε στον Παράδεισο των Όντων”. Αυτά θυμήθηκα  διαβάζοντας το κιτρινισμένο χειρόγραφο του πατέρα μου.

“29.4.73

Πάσχα βράδυ

Και λοιπόν, είναι βέβαιο πως κάποτε θάχω λείψει οριστικά από τούτο τον κόσμο. Ο κόσμος θα υπάρχει πάντα και πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι να τον θωρούν και να τον χαίρονται. Θα υπάρχουν πάντα μάτια να διακρίνουν αυτό το θαύμα που λέγεται χρώματα κι αυτά να δέχονται το άλλο θαύμα που λέγεται ήχος και μουσική. Και θάναι ακόμα κι άλλα αισθητήρια να δοκιμάζουν και να γεύονται με το δικό τους τρόπο τον κόσμο. Κι εγώ δεν θάμαι! Θάχω λείψει οριστικά. Θάχω μηδενιστεί. Όλη τούτη η σκέψη που με κάνει τούτη την ώρα να διαλογίζομαι και τούτο το χέρι που κρατά την πέννα να διατυπώνει τη σκέψη στο χαρτί θάχουν γίνει καπνός και σκόνη! Τι θάχω γίνει πού θάχω πάει; Αν θάχω κάποια στιγμή πραγματικά μηδενιστεί, τότε θα πρέπει και για το τώρα μου τούτο ν΄ αμφιβάλλω σίγουρα. Δε γίνεται αλλιώτικα. Ή θάμαι πάντα ή δεν είμαι ούτε τώρα, ούτε υπήρξα ποτέ! Γιατί τούτο το άυλο πράγμα που λέγεται σκέψη μου που βγαίνει τόσο εύκολα από το τώρα του και ψαχουλεύει με την ίδια ευκολία στο αύριό του, τούτο το άυλο πράγμα δεν γίνεται να χαθεί δε γίνεται να σβήσει. Έτσι, όπως είναι άπιαστο κι απρόσιτο, ποιος μπορεί να το αγγίξει; Το κρέας μου, τα σπλάχνα μου, το κορμί μου, όλα τα φτιαγμένα από υλικά χειροπιαστά μπορούν ν’  αλλοιωθούν, ν΄ αλλάξουν ολότελα μορφή, να γίνουν χώμα, νερό και αέρας, να ξαναγυρίσουν στην πρωτινή τους μορφή. Μα η σκέψη; η σκέψη; Τούτη η αίσθηση του Εγώ και της ύπαρξης, τούτα τα αφηρημένα πράγματα που αποτελούν όμως το καθαυτό Είναι μου, τι αλλοίωση να πάθουν και τι απλοποίηση; Σε τι αρχέγονα στοιχεία να μετουσιωθούν αφού δεν είναι πλασμένα από ουσία; Θα μου πεις: “Σκέφτεσαι απλοϊκά, Αντώνη, και σαν άνθρωπος που δεν προέρχεται από τον κόσμο των θετικών επιστημών. Ξέρεις πολύ καλά πως η σκέψη σου, όσο άυλη κι αφηρημένη κι αν είναι, όμως είναι απόλυτα δεμένη κι εξαρτώμενη από ένα υλικό σώμα, από ένα όργανο, τον εγκέφαλο. Αν αυτό το όργανο πάθει κάποια οριστική βλάβη και πάψει να δουλεύει, η σκέψη σου πάει περίπατο, όπως πάει περίπατο η άυλη φωνή του ραδιοφώνου αν ξάφνου καούν οι λάμπες του, ή σταματήσει η παροχή ρεύματος…Η σκέψη σου λοιπόν και μαζί  η αίσθηση της ύπαρξής σου, της αυτοτέλειάς σου του Εγώ σου είναι απόλυτα εξαρτημένα από την ομαλή λειτουργία του εγκεφάλου σου. Την ώρα της νάρκωσης π.χ. στο χειρουργείο,  όλα αυτά τα αφηρημένα πράγματα που αποτελούν το πραγματικό σου Είναι, καταποντίζονται στην άβυσσο. Κι αν επανέρχονται πάλι στο φως είναι γιατί το όργανο, ο εγκέφαλος, δεν είχε πάθει μια οριστική ζημιά παρά μόνο μια πρόσκαιρη, ελεγχόμενη αναστολή ορισμένων λειτουργιών του. Συμπέρασμα: Ο εγκέφαλος σου αποτελεί το πραγματικό σου Είναι. Ένα πραγματικά αφάνταστα λεπτεπίλεπτο όργανο που η φύση χρειάστηκε δισεκατομμύρια χρόνια για να το φιλοτεχνήσει και να μπορέσει απ΄ αυτό να κάμει να ξεπηδήσει αυτό το αφηρημένο πράγμα που λέγεται συνείδηση και νους. Το όργανο αυτό είναι φθαρτό. Η καθημερινή επί χρόνια λειτουργία του που υφαίνει και ολοκληρώνει αυτό που εσύ λες προσωπικότητά του είναι κι αυτή φθαρτή, παροδική όπως κι αυτό. Μια στιγμιαία έκλαμψη είναι η προσωπική σου ζωή, μέσα στην αιωνιότητα της ζωής του Κόσμου. Μόνο  υπ΄ αυτή την έννοια η προσωπική σου ζωή είναι άφθαρτη, αθάνατη, αιώνια. Σαν μέρος του συνολικού φαινομένου της ζωής που φανερώθηκε στον πλανήτη μας, άγνωστό πώς, κι άγνωστο γιατί, σαν εκδήλωση προφανώς ενός εξελικτικού φαινομένου που δεν είναι ασφαλώς προνόμιο μόνο του μικροσκοπικού μας πλανήτη αλλά χαρακτηριστικό του Σύμπαντος Κόσμου που είναι όλος παλμός και δόνηση και κίνηση και Ζωή!

Ναι, αυτή είναι η πραγματική, η σωστή θέση των πραγμάτων . Ο άνθρωπος θα πρέπει να συνηθίσει από μικρός σ΄ αυτή τη θέση, σ΄ αυτή την ερμηνεία. Μόνο σαν νιώσει τον εαυτό του σαν μέρος του συνόλου, σαν μια ευτυχή στιγμιαία νοούσα προσωπική πραγμάτωση του ζωντανού,  αλλά συγκεχυμένου, άμορφα, απρόσωπα Σύμπαντος Κόσμου, τότε μόνο θα νιώσει το υπέρτατο μεγαλείο του και την ευθύνη του, και σύγχρονα την αίσθηση της αιωνιότητάς του αφού από το αιώνιο προέρχεται και το αιώνιο εκπροσωπεί! Μια τέτοια αίσθηση θα μετατρέψει ολότελα την ανθρώπινη φύση. Θα την πνευματοποιήσει. Θα την ανεβάσει σε επίπεδα πολύ ψηλότερα από τη σημερινή του θέση, Κι ίσως αυτός να είναι ο στόχος της εξέλιξης της γήινης ζωής, ένα στόχος απόλυτα εφικτός, αφού ήδη τον έχουν φθάσει πολλές εξέχουσες Μορφές μέσα στην πορεία των αιώνων. Με την ύπαρξη ενός τέτοιου ευρύτερου στόχου, παίρνει νόημα και αξία και η προσωπική ύπαρξή του καθενός σαν προσπάθεια προσέγγισης αυτού του στόχου, σαν αδιάκοπος αγώνας γνώσης και κατανόησης, Και η κατάργηση του εφιαλτικού τρόμου του θανάτου θα είναι το επιστέγασμα και η αμοιβή αυτής της γνώσης κι αυτής της κατανόησης. Είμαι αθάνατος, γιατί απλούστατα πατέρας μου είναι το αθάνατο Σύμπαν. Κι εγώ Γιος του. Τούτο το υπέρτατο νόημα συνέλαβε ο Ιησούς και το παρέδωσε δώρο στους ανθρώπους. Όποιος μπορεί να το δεχτεί, εσώθη, Χριστός Ανέστη!

Αντώνης Ν. Σιδερής”

Είχες δίκιο, πατέρα μου. Έχουν περάσει  50 χρόνια από τότε που διατύπωσες τις σκέψεις σου. Και, όπως πρόβλεπες, η σκέψη σου μένει αθάνατη, τόσα χρόνια αφού εσύ έχεις φύγει. Μεταφέρεται τούτη τη στιγμή, ολοζώντανη, σε όποιον διαβάζει αυτές εδώ τις σελίδες. Τόσο σύγχρονο, διαχρονικό είναι το μήνυμα που διατυπώνεται. Μόνο αν αισθανθούμε πως είμαστε ένα απειροελάχιστο μέρος ενός τεράστιου συνόλου, όπως θα νιώθει καθένα από τα κύτταρά μας, αν μπορεί να σκέφτεται, για το σύνολο του οργανισμού μας, έχει νόημα η σκέψη, η ζωή μας.

ΑΥΤΟΝΟΜΗΣΗ

Δημήτρης. Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 27 Απριλίου 2024

Φουλ ερωτευμένοι ο Ουρανός με τη Γη. Θορυβώδης ο έρωτάς τους. Με βροντές και κεραυνούς ο Πάτερ-Ουρανός πλημμύριζε με το σπέρμα του τη Μάνα-Γαία κι αυτή γεννοβολούσε τα πάντα. Ανάμεσά τους τον Κρόνο και τη Ρέα που τον εκθρόνισαν. Αυτονομήθηκαν. Παντρεύτηκαν. Τα πάντα έρρεαν με τη Ρέα στo διάβα του χρόνου-Κρόνου. Πλήρης αταξία, πολύ πριν ανακαλύψουν την εντροπία οι Carnot και Clausius. Όμως ό,τι γεννούσε ο μπαμπα-Κρόνος-Χρόνος το κατάπινε. Ώσπου έφερε στον κόσμο το Δία που τον εκθρόνισε. Κι ήλθε η τάξη στον κόσμο. Όλα άλλαζαν, αλλά με τάξη, με περιοδικότητα, με ταλάντωση. Κρύο το χειμώνα, ζέστη το καλοκαίρι και πάλι χειμώνας. Φως τη μέρα, σκοτάδι τη νύχτα και πάλι μέρα. Ο Ουρανός, η Γαία, ο Κρόνος, η Ρέα βέβαια ήταν αθάνατοι. Τα (αναπότρεπτα) ατοπήματα στην τάξη του Δία αντισταθμίζονταν από τη ροή του χρόνου. Βασίλεψε κάπου 2 χιλιετηρίδες ο Ζευς και η άτεγκτη τάξη του νικήθηκε από την Πίστη και την Ελπίδα της Αγάπης που μας ήλθαν, παράνομοι μετανάστες, από την Ανατολή.

Κυνηγούσαν θηράματα και αναζητούσαν καρπούς στο δάσος οι άνθρωποι. Αγέλες. Ώσπου έγιναν τόσο ικανοί, που άρχισαν να αποθηκεύουν τα περισσεύματα από τα αγαθά τους κι αυτά πολλαπλασιάζονταν. Κοινωνία. Κι άρχισαν να θυμούνται τους γονείς τους που έλεγχαν τις αποθήκες. Θυμόμαστε τα ονόματα αυτών των πρώτων: Αδάμ και Εύα. Και ήλθε αναπόφευκτη η βία, όταν προέκυψε το πρόβλημα ποιος διαφεντεύει τις αποθήκες. Έφεραν οι αγρότες και οι βοσκοί τα προϊόντα τους και ο κόσμος προτίμησε τα αρνάκια αντί για τα ζαρζαβατικά. Τσακώθηκαν και ο Κάιν σκότωσε τον Άβελ. Πολιτεία. Αν είχαν χρήματα τότε, θα μπορούσαν να ανταλλάσσουν τα προϊόντα τους και ν΄ αποφευχθεί το πρώτο φονικό που έκτοτε στοίχειωσε τον κόσμο. Κάπως έτσι προέκυψε η ανάγκη του χρήματος.

Στην αρχή άρχοντες ήταν όποιοι κατείχαν τις «αποθήκες», καλλιεργήσιμη γη και κοπάδια ζώων. Οικονομία. Το χρήμα αποδείχθηκε εξαιρετικά χρήσιμο, διευκολύνοντας τις ανταλλαγές, καθώς κανενός οι αποθήκες δεν διέθεταν όλα όσα χρειαζόταν ή επιθυμούσε να έχει. Και οι άρχοντες του χρήματος εκθρόνισαν τους άρχοντες των αποθηκών. Το χρήμα αυτονομήθηκε. Πλούσιος δεν ήταν πια όποιος είχε αποθηκευμένα αγαθά, αλλά όποιος είχε χρήματα. Που τα ίδια είναι τελείως άχρηστα. Ούτε χορταίνεις τρώγοντάς τα, ούτε ξεδιψάς, ούτε ζεσταίνεσαι. Το υλικό που είναι φτιαγμένα, χρυσός ή άργυρος είναι ακατάλληλο για εργαλεία, ενώ τα σύγχρονα υλικά, χαρτί, πλαστικό ή και άυλη καταχώρηση στα κατάστιχα ενός υπολογιστή, είναι εντελώς άχρηστα. Κι όμως με το χρήμα αγοράζεις ό,τι έχει ανάγκη η αισθητή (σωματική) και η κοινωνική φύση σου. Μόνο ό,τι χρειάζεται η νοητή, πνευματική φύση σου, όπως η ελευθερία, δεν εξαγοράζεται με χρήμα, εκτός αν την πουλήσεις. Ούτε τα χρήματα όμως έμειναν απόλυτοι άρχοντες. Χρειάζονταν αποθήκες χρημάτων, οι τράπεζες, οι «Αγορές». Έτσι αυτονομήθηκαν: Η κοινωνία από την αγέλη· η πολιτεία από την κοινωνία· η οικονομία από την πολιτική· το χρήμα από τον πλούτο. Και σήμερα πλούσιος δεν είναι ούτε κι αυτός που έχει χρήματα, αλλά εκείνος που δέχονται οι αγορές να τον δανείσουν.

Σ΄ όλη την παραπάνω εξέλιξη θεμελιώδη ρόλο έπαιξε η ικανότητα του ανθρώπου, μόνου ζώου πάνω στη γη, να σχηματίζει δευτεροβάθμια εξαρτημένα αντανακλαστικά, να αναπτύσσει λόγο δηλαδή, και να μιλά, ανταλλάσσοντας με τους άλλους ανθρώπους λέξεις και, διαμέσου τους, έννοιες, που έτσι γίνονταν κοινές μεταξύ τους. Τόσο κοινές ήταν οι έννοιες μεταξύ διαφορετικών ανθρώπων που θεωρήθηκαν αυθύπαρκτες, αυτόνομες, σαν τις αιώνιες ιδέες του Πλάτωνα. Κάποτε επινοήθηκε το «χρήμα» της ομιλίας, η γραφή. Στην αρχή ήταν σύμβολο εννοιών, όπως τα σύμβολα των αριθμών. Πολύτιμη η ιδεογραφική γραφή, καθώς ήταν αναγνώσιμη από οποιονδήποτε, ανεξάρτητα από τη γλώσσα που μιλούσε. Ήταν όμως δύσχρηστα τέτοια σύμβολα, αφού ο αριθμός των εννοιών είναι εκατομμύρια. Και έγινε το μεγάλο άλμα. Ο Προμηθέας, ο Κάδμος, ο Παλαμήδης, εξέλιξαν τη γραφή έτσι που έγινε σύμβολο της ομιλίας και όχι του λόγου. Κάθε φθόγγος αντιστοιχούσε σε ένα γραπτό σύμβολο (γράμμα) και κάθε γράμμα σε ένα φθόγγο. Και η γραφή αυτονομήθηκε. Τα λόγια πετούν, χάνονται, στον αέρα, έπεα πτερόεντα, ενώ τα γραπτά μένουν, scripta manent. Προηγουμένως η γλώσσα είχε αυτονομηθεί γινόμενη από μόνη της φορέας πολιτισμού. Τώρα αυτονομήθηκε η γραφή. Η γλώσσα εξελισσόταν, σ΄ εμάς από την εποχή του Ομήρου στην κλασική Αττική διάλεκτο, Αλεξανδρινή κοινή Ελληνική, Βυζαντινή, καθαρεύουσα, δημοτική τα τελευταία χρόνια. Η γλώσσα είναι σα ζωντανός οργανισμός. Η προφορά άλλαζε. Στο μεταξύ η γραφή, αυτονομημένη, έπαψε να παριστάνει ικανοποιητικά τη γλώσσα. Κάθε γράμμα εξακολούθησε να συμβολίζει ένα φθόγγο, αλλά κάθε φθόγγος μπορούσε πια να αποτυπωθεί με πολλών ειδών γράμματα. Άρχισε η διάσταση γλώσσας-γραφής στην Ελληνιστική περίοδο. Και φτάσαμε π.χ. το φθόγγο «Ι» να τον παριστάνουμε με 7 διαφορετικούς τρόπους (Η, ῌ, Ι, Υ, ΕΙ, ΟΙ, ΥΙ). Έλεος! Απεμπολήσαμε έτσι την ουσία του Ελληνικού αλφαβήτου, να μπορούν όλοι οι πολίτες όχι μόνο να διαβάζουν τους νόμους, αλλά και, ανενδοίαστα, να προτείνουν γραπτά νόμους. Δυσκολέψαμε το δικαίωμα να ωριμάζουμε. Ελεύθεροι είμαστε, όχι μόνον όταν δεν κάνουμε ό,τι επιθυμούν οι άλλοι, αλλά και κάνοντας ό,τι εμείς οι ίδιοι αποφασίζομε. Και ωριμάζει κάποιος κάνοντας όχι μόνον μιμούμενος τους άλλους, αλλά και συμβάλλοντας ενεργητικά στην απόφαση που λαμβάνεται από το σύνολο.

Χωρίς αυτονόμηση δεν υπάρχει πρόοδος. Έτσι δημιουργήθηκαν στη φύση νέα είδη. Αλλά καμιά αυτονόμηση δεν αποτελεί πανάκεια. Η τάξη που έφερε ο Δίας, δεν ήταν αλάνθαστη, αλλά και δεν ανέτρεψε τη διαρκή ροή των γεγονότων με το χρόνο των γονιών του, Ρέας και Κρόνου. Τα ανέλυσαν επιστημονικά με την εντροπία οι Carnot και Clausius. Και η ταλάντωση, όπως στην τάξη του Δία, μελετήθηκε από τον Van der Pol. Έδειξε ότι, τα γεγονότα εξελίσσονται ρυ

θμικά, προβλέψιμα επομένως, αλλά με ασυνέχειες, επηρεαζόμενα από εξωγενή ερεθίσματα τυχαία, όπως εκείνα που φέρνουν ο Κρόνος και η Ρέα. Οι περισσότεροι έχομε πειστεί πως με την αυτονόμηση των αγορών είναι αδύνατο πια να έχουμε να φάμε, να ντυθούμε, να στεγασθούμε, αν δεν δέχονται να μας δανείσουν. Λάθος! Έτσι πουλάμε την προσωπική μας βούληση, την ελευθερία μας, το κύριο στοιχείο που μας ξεχωρίζει από τα λοιπά ζώα. Πεισθήκαμε πως αν επαναφέρουμε τη γραφή στις αρχές των προγόνων μας, θα χάσουμε τη γλώσσα μας. Λάθος! Ευτυχώς, ο Κρόνος μένει αθάνατος. Και διορθώνει τις ιδιοτροπίες-παρεκτροπές από την «τάξη» του Δια. Με την τυχαιότητά του και με την ώριμη βούλησή μας.

ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 25 Απριλίου 2024

Ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος είναι τρισυπόστατος. Σαν κάθε υλικό σώμα, έχει μια υπόσταση φυσική, αισθητή από το Σύμπαν. Η αισθητή υπόστασή μας γεννήθηκε τη στιγμή της σύλληψης. Έχει και μια κοινωνική υπόσταση ο ακέραιος άνθρωπος σε σχέση με το έλλογο περιβάλλον του, την κοινωνία. Γεννήθηκε αυτή με κατάλληλη κοινωνική διαδικασία, π.χ. αμφιδρόμια στην αρχαία Ελλάδα, βάπτιση στους Χριστιανούς, περιτομή στους Εβραίους και Μουσουλμάνους, εγγραφή στο ληξιαρχείο κλπ. Και έχει μια νοητή υπόσταση, αντιληπτή μόνον από τον εαυτό της. Άρχισε αυτή να υπάρχει τη στιγμή της γέννησης. Στην αρχή είναι ανώριμο το άτομο. Έχει ωριμάσει ο άνθρωπος, όταν έχει αποκτήσει στοιχειώδη αυτάρκεια, ικανότητα να επιβιώνει και στοιχειώδη δημιουργική ικανότητα, να αφήνει απογόνους. Επιπλέον, από κοινωνική σκοπιά, έχει την ικανότητα να συνεργάζεται συμπληρωματικά με τα λοιπά μέλη της κοινωνίας, όχι μόνο μιμητικά και ανταγωνιστικά, όπως τα αγελαία ζώα. Για κάθε υπόσταση υπάρχουν θετικές αρετές και αρνητικά ελαττώματα. Προσπαθώ, εδώ και καιρό να κατανοήσω αυτές τις βασικές ιδέες και κάθε τόσο παρουσιάζεται ένα ερέθισμα να τις θέσει σε δοκιμασία. Ιδιαίτερα με απασχολούν ιδιότητες του κοινωνικού Εγώ, που, οι ίδιες άλλοτε είναι θετικές και άλλοτε αρνητικές. Τέτοιες είναι π.χ. η ελευθερία, που συνορεύει δυσδιάκριτα με την ασυδοσία, η ισότητα που συνέχεται με την ισοπέδωση, η ανδρεία που στην υπερβολή της καταντά σε παράλογο, ριψοκίνδυνο θράσος κλπ. Το κριτήριο της διάκρισης μεταξύ τέτοιων εννοιών δεν είναι απόλυτο, αλλά το αποφασίζει ο ίδιος ο άνθρωπος. “Πάντων χρημάτων μέτρον ἂνθρωπος” (Πρωταγόρας). Ο φόνος, μια βδελυρή, απόλυτα καταδικαστέα, πράξη στην ειρήνη, γίνεται αρετή στον πόλεμο. Μια αρετή που με απασχόλησε τελευταία είναι η αξιοπρέπεια, που την πρόβαλε αγαπημένο πρόσωπο. Χρωστώ ευγνωμοσύνη σε όσους άμεσα ή έμμεσα, πυροδοτούν τη σκέψη μου.

Αξιοπρέπεια, λέει ένα λεξικό, είναι η συμφωνία με τους κανόνες σωστής συμπεριφοράς. Είναι δηλαδή μια καθαρά κοινωνική αρετή, αφού η έννοια του “σωστού” καθορίζεται από την ασαφή, αλλά διάχυτα επικρατούσα, κοινωνική βούληση. Έχει όμως και προσωπική, νοητή, συνιστώσα, την αίσθηση που έχει ένας άνθρωπος όταν οι άλλοι τον σέβονται και όταν ο ίδιος νιώθει ότι έχει κάποια αξία. Δεν αρκεί βέβαια η προσωπική αυτοεκτίμηση, πρέπει να υπάρχει και ο σεβασμός των άλλων. Το κοινωνικό στοιχείο είναι απαραίτητο.

Η ανάπτυξη του ανθρώπου δεν σταματά στην ωρίμασή του. Ακολουθεί η υπερωρίμαση, όταν οι καρποί πέφτουν ξεραμένοι από το δέντρο, όταν οι άνθρωποι γερνούν, ανίκανοι πια να συμβάλλουν στη διατήρηση του είδους. Και τότε; Μήπως αξιοπρεπές είναι να αποχωρήσει από τη ζωή; Δεν είναι πια κοινωνικά περιττός και μάλιστα δαπανηρός για την κοινωνία; Όχι. Δεν υπάρχει κανένας περιττός, Ο γέρος έχει σωρεύσει και επεξεργαστεί μέσα του ένα πλούτο εμπειριών. Αυτές είναι χρήσιμες για τους άλλους. Μπορεί να μην είναι απαραίτητος, κανένας δεν είναι απαραίτητος, αλλά ούτε και περιττός είναι. Ούτε μόνη της η κοινωνική διάσταση ούτε μόνη της η νοητή δικαιολογούν εκούσιο τερματισμό της ζωής.

Θρησκευτικά, η αυτοκτονία καταδικάζεται. Αφού τη ζωή μας την έδωσε ο Θεός, δεν έχομε το δικαίωμα να την αφαιρούμε. Όμως δεν καταδικάζεται και η προσπάθεια για παράταση της ζωής. Επομένως δεν μπορεί να είναι θρησκευτικά κατακριτέα ούτε η συντόμευσή της. Αν λοιπόν κάποιος υποφέρει, γιατί να μην προχωρήσει σε μια ανώδυνη κατά το δυνατόν αυτοχειρία; Συμβάλλει έτσι στην υπέροχη ευχή: “Χριστιανά τὰ τέλη τῆς ζωῆς ἡμῶν, ἀνώδυνα, ἀνεπαίσχηντα, εἰρηνικά…“. Είναι η κοινωνική διάσταση που τον εμποδίζει. Όσο είναι χρήσιμος, έχει ηθική υποχρέωση να συνεχίσει να αγωνίζεται ζώντας. Έχω ασχοληθεί και άλλοτε με την εκούσια αποχώρηση από τη ζωή. Αυτή έχει ισχυρή δικαιολογία, όταν το νοητό Εγώ έχει μηδενιστεί, ενώ διατηρείται στη ζωή το αισθητό. Τέτοιες καταστάσεις είναι π.χ. όταν κάποιος βρίσκεται σε πλήρη άνοια, χωρίς αυτόματη ή προκλητή κίνηση, ενώ συντηρείται η αυτορρύθμιση του αισθητού Εγώ του με τεχνητά όργανα. Σε τέτοιες καταστάσεις, χωρίς νοητό Εγώ, δεν μπορεί να εκφράσει καμιά επιθυμία, ενώ το κοινωνικό Εγώ του διατηρεί την ισχύ του, π.χ. με νομικές διαδικασίες, διαθήκη κλπ. Μπορεί όμως να έχει εκφράσει εκ προοιμίου τη βούλησή του, όταν διατηρούσε ακόμη τις αισθήσεις του, όταν είχε ακόμη ελεύθερη βούληση.

Φοβούμαι πως η συλλογιστική μου μας έχει οδηγήσει σε βαθύσκοτους δρόμους. Ας χαλαρώσουμε λιγάκι με ένα ανέκδοτο και επανερχόμαστε. Λοιπόν, ανέκδοτο: Ένας νέος λέει σε μια νέα: “Αν δεν με παντρευτείς, θα πεθάνω.” Κι εκείνη δεν τον παντρεύτηκε. Κι εκείνος πέθανε…μετά 65 έτη!

Το ανέκδοτο τέλειωσε, αλλά μας οδήγησε παραπέρα. Μπορούμε να επισπεύσουμε ή να αναβάλουμε, με τη σύγχρονη τεχνολογία την έλευση του θανάτου, αλλά δεν μπορούμε να τον καταργήσουμε. Είναι φυσικός νόμος και οι φυσικοί νόμοι μπορούν, ως ένα βαθμό, να αντισταθμιστούν, ποτέ όμως να παραβιαστούν.

Αλλά να επιστρέψουμε στην αξιοπρέπεια. Η επιμονή να επιβάλεις τη χρησιμότητά σου ενώ είσαι περιττός, αποτελεί είδος καταπίεσης. Και όταν, όπως κανονικά συμβαίνει, τέτοια καταπίεση δεν έχει πιθανότητες επιτυχίας, διότι είσαι πραγματικά περιττός, χάνεις την αξιοπρέπειά σου, όπως την έχει χάσει ο επαίτης. Από την άλλη, αν κλεισμένος από τα δικά σου προβλήματα, αρνείσαι να γίνεις χρήσιμος σε όποιους σε χρειάζονται, χάνεις το σεβασμό των άλλων και, βαθιά μέσα σου παύεις να αισθάνεσαι πως έχεις κάποια αξία. Πάλι απώλεια αξιοπρέπειας. Η απογοήτευση, η κατάθλιψη, είναι η μοιραία συνέχεια. Μια λεπτή ισορροπία υπάρχει ανάμεσα στην αισθητή και τη νοητή όψη της αξιοπρέπειας. Αν πραγματικά αγαπάς, αρκεί να έχεις επιδείξει έμπρακτα ότι είσαι πάντα διαθέσιμος να συνδράμεις, χωρίς να ταπεινωθεί ο άλλος ζητώντας το.

Δεν φοβάμαι να αγαπώ. Και μόνο το γεγονός πως αγαπώ, ακόμη και χωρίς ανταπόκριση, μου προσφέρει ευδαιμονία. Νιώθω την αγάπη ως το μόνο απόλυτο αγαθό. “Ἐὰν  ταῖς  γλώσσαις  τῶν  ἀνθρώπων  λαλῶ  καὶ  τῶν  ἀγγέλων,  ἀγάπην  δἐ  μὴ  ἒχω,  γέγονα χαλκὸς  ὴχῶν  καὶ  κύμβαλον  ἀλαλάζον…νυνὶ  δἐ  μένει  πίστις,  ἐλπίς,  ἀγάπη,  τὰ  τρία  ταῦτα·  μείζων  δἐ  τούτων  ἡ  ἀγάπη“, γράφει ο Παύλος προς Κορινθίους. Έγραφα παραπάνω πως μέτρο των πάντων είναι ο άνθρωπος. Υπάρχει μέτρο και της αγάπης, είναι η αγάπη στον εαυτό μας. “Ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτὸν“, γράφει ο Ματθαίος.

Έρχεται το Πάσχα. Εκείνη τη μέρα οι άνθρωποι ξεχνάμε τις έχθρες μας, ζητάμε συγχώρηση ο ένας από τον άλλο, αγκαλιαζόμαστε και φιλιόμαστε. “Ἀναστάσεως ἡμέρα καί λαμπρυνθῶμεν τῇ πανηγύρει καί ἀλλήλους περιπτυξώμεθα. Εἴπωμεν, ἀδελφοί, καί τοῖς μισοῦσιν ἡμᾶς· συγχωρήσωμεν πάντα τῇ ἀναστάσει“. Κάναμε ό,τι κάναμε. Παραλείψαμε ό,τι έπρεπε να έχουμε κάνει. Τώρα, Χριστός Ανέστη.