ΑΝΕΚΔΟΤΟ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Δημήτρης Αντων. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Τα παλιά καλά χρόνια, όταν υπήρχε η ΕΣΣΔ, κυκλοφορούσε ένα ανέκδοτο. Είχαν, λέει, ένα τέλειο σύστημα υγείας. Ο άρρωστος πήγαινε σε ένα κέντρο υγείας. Εκεί εύρισκε ένα σημείωμα που ρωτούσε την ηλικία του. Ανάλογα με την απάντηση άνοιγε αυτόματα μια πόρτα. Έβλεπε τότε ένα σημείωμα που ρωτούσε το φύλο του. Ανάλογα με την απάντηση άνοιγε μια άλλη πόρτα. Έβλεπε τότε άλλο σημείωμα που τον ρωτούσε ποιο ήταν το κύριο ενόχλημά του. Ανάλογα με την απάντηση άνοιγε άλλη πόρτα. Έτσι προχωρούσε, ώσπου έφτανε σε μια ερώτηση, αν είναι μέλος του κόμματος. Υπήρχαν δύο πόρτες. Αν η απάντηση ήταν “όχι”, άνοιγε μια πόρτα που ΟΔΗΓΟΥΣΕ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ. Αυτό ήταν ανέκδοτο. Και τώρα έρχομαι στην πραγματικότητα.

Έστειλα ένα μικρό δεματάκι με φάρμακα στην Ολλανδία σε κάποιον που τα είχε ανάγκη και πήρα σχετική απόδειξη από το ταχυδρομείο. Έχουν περάσει 2 μήνες, αλλά το δεματάκι δεν έχει παραληφθεί ούτε και έχει επιστραφεί στον αποστολέα. Με την απόδειξη που είχα πήγα στο ταχυδρομείο. Πολύ εξυπηρετική η υπάλληλος, κατάλαβε το πρόβλημά μου και μετά από σχετική έρευνα, με πληροφόρησε ότι τον τελευταίο καιρό έχουν φύγει πολλοί υπάλληλοι και δεν έχουν προσληφθεί άλλοι στη θέση τους. Το δεματάκι μου δεν βρισκόταν στο ταχυδρομείο. Έκανε, εξυπηρετική πάντοτε η υπάλληλος, κάποια τηλέφωνα και με πληροφόρησε πως το δεματάκι μου μάλλον έχει σκαλώσει στο Ελληνικό αεροδρόμιο. Μου έδωσε μάλιστα κάποια τηλέφωνα για να επικοινωνήσω. Όπως μου είπε, πήρα το 210 3538144. Άργησε να απαντήσει, αλλά τελικά μια γυναικεία φωνή σήκωσε το τηλέφωνο για να μου εξηγήσει ότι το τηλέφωνο που πήρα αφορούσε το τελωνείο που ασχολείται με τις τρίτες χώρες και μου έδωσε το σωστό αριθμό, 81182000 που είναι για την εξυπηρέτηση των πελατών. Καλώ αυτό το τηλέφωνο. Το τηλέφωνο ΔΕΝ ΑΠΑΝΤΑ. Αυτό που έγραψα ΔΕΝ είναι ανέκδοτο.

Έχω δύο ερωτήσεις:

1. Μπορεί κάποιος να με φωτίσει τι έχει γίνει το δεματάκι μου;

2. Πότε θα καταλάβουμε ΟΛΟΙ ότι αποστολή του κράτους μας, των κυβερνήσεων, των κρατικών λειτουργών, των δημοσίων υπαλλήλων, των επενδυτών, των εργαζομένων στο ωράριο εργασίας τους, ΟΛΩΝ μας δηλαδή, είναι η εξυπηρέτηση των πελατών (ή πέστε τους όπως θέλετε, των καταναλωτών, των πολιτών); Ότι χωρίς αυτούς, που γι΄ αυτό πληρώνουν το κράτος μας, κανένας δεν μπορεί να επιβιώσει κοινωνικά, πολιτικά ή επαγγελματικά; Χωρίς τους καταναλωτές, τους αποδέκτες υπηρεσιών, όλους μας δηλαδή, οι εργαζόμενοι, οι επενδυτές, οι δημόσιοι υπάλληλοι, οι κρατικοί λειτουργοί, οι κυβερνήτες μας, είναι άχρηστοι, πρέπει να καταργηθούν. Με το πολιτικό σύστημα που έχομε, ένα είδος εκλεγόμενης μοναρχίας, όχι δημοκρατία, η πρώτιστη ευθύνη ανήκει ασφαλώς στις κυβερνήσεις και, όταν γίνεται μια τραγωδία (Τέμπη, Σάμινα κλπ), δεν ωφελεί να λέμε “ανθρώπινο λάθος” κάποιου. Το ανθρώπινο λάθος είναι ΑΔΥΝΑΤΟ να μηδενιστεί και καμιά ποινή δεν θα ωφελήσει. Οι δυσλειτουργίες όμως μπορούν να μειωθούν σημαντικά.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ

Δημήτρης Αντων. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

“Συγχαρητήρια!”, άκουσα, έδινε ένας Τούρκος δημοσιογράφος σε ένα δικό μας, για την πολιτική ευθιξία ενός Έλληνα υπουργού για την τραγωδία στα Τέμπη. Στην Ελλάδα σκοτώθηκαν καμιά 50ριά άτομα στο τραγικό σιδηροδρομικό δυστύχημα. Στην Τουρκία για 1000 φορές περισσότερους νεκρούς κανένας πολιτικός δεν ανέλαβε την ευθύνη για να παραιτηθεί. Το έχω ξαναγράψει, η πολιτική κατάσταση στην πατρίδα μας είναι πιο ικανοποιητική από την Τουρκική. Βέβαια στην Ελλάδα ήταν ευκολότερο. Η ευθύνη στις εθνικές τραγωδίες μοιράζεται διαχρονικά. Στην Ελλάδα διαχρονικά υπήρχαν διαφορετικοί πολιτικοί υπεύθυνοι, ενώ στην Τουρκία η ευθύνη για το χθες πέφτει στο σημερινό ηγέτη που ήταν ίδιος όπως χθες. Θυμίζω πως ο Kemal Atatürk λειτουργούσε ως μονοκράτορας. Αλλά κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να είναι αλάνθαστος, εκτός αν έχει θεϊκές ικανότητες (Αριστοτέλης), πράγμα αδύνατο. Ο Κεμάλ κατάλαβε ότι για τα αναπόφευκτα πολιτικά λάθη η ευθύνη χρεωνόταν σ΄ αυτόν. Τότε έκανε μια δημοκρατική παραχώρηση επιτρέποντας τη λειτουργία περισσότερων κομμάτων. Ναι, το ξανάγραφα, η κρατική οργάνωσή μας είναι καλύτερη από της Τουρκίας. Όμως, ας τη συγκρίνουμε και με των άλλων κρατών της ΕΕ στην οποίαν ανήκομε.

Το σιδηροδρομικό δίκτυο στις πιο καλά οργανωμένες χώρες της ΕΕ είναι πολύ πυκνότερο από της δικής μας. Η χώρα μας είναι ασφαλώς ιδιαίτερα δύσκολη στις συγκοινωνίες της, με τη σχεδόν μοναδική γεωγραφική ανομοιογένειά της. Ολόκληρη η Βορειοδυτική Ελλάδα δεν έχει σιδηροδρομική κάλυψη. Δημιουργήθηκε ικανοποιητικό οδικό δίκτυo, που διευκολύνει την ατομική μετακίνηση (πανάκριβα με τα διόδια που πληρώνονται), αλλά όχι τη μαζική όπως με τους σιδηροδρόμους. Η Εγνατία οδός, η γέφυρα στο Ρίο-Αντίρριο κλπ δεν πρόβλεψαν τη δημιουργία σιδηροδρομικών γραμμών μεταξύ των λωρίδων. Και, το πιο σημαντικό, δεν εξασφαλίστηκε η ασφάλεια των γραμμών. Το ίδιο δεν εγγυάται την ασφάλεια η θαλάσσια συγκοινωνία, καθώς, παράλληλα με σύγχρονα, κατά το δυνατόν ασφαλή, πλοία, υπάρχουν και άλλα όχι και τόσο ασφαλή. Προσεύχομαι να μην ξαναδούμε ναυάγιο σαν του Εξπρές Σάμινα. Η προσευχή μου δεν είναι να γίνουν μαγικά ασφαλείς οι συνθήκες, αλλά να φωτιστούν οι αρμόδιοι να λάβουν τα αναγκαία μέτρα.

Η ΕΕ έχει γενικά καλύτερη οργάνωση από τη δική μας. Αλλά είναι αυτή που θα έπρεπε; Απόλυτη αυτάρκεια δεν υπάρχει. Ωστόσο, οφείλει να υπάρχει στοιχειώδης. Η αυτάρκεια μιας πολιτικής οντότητας έχει κυρίως οικονομική και στρατηγική συνιστώσα. Στην οικονομική συνιστώσα δεν τα έχει πάει ως τώρα άσχημα η EE. Στη στρατηγική όμως, κατά την προσωπική μου άποψη, όχι. Άφησε την άμυνά της στο ΝΑΤΟ, αντί να σχηματίσει τη δική της Ευρωπαϊκή άμυνα. Το ΝΑΤΟ όμως, πρώτο, δεν περιλαμβάνει όλα τα κράτη της ΕΕ (π.χ. η Κύπρος δεν ανήκει στο ΝΑΤΟ) και δεύτερο, η αμυντική συμμαχία έχει κράτη που δεν ανήκουν στην ΕΕ (π.χ. ΗΠΑ, Τουρκία). Τα συμφέροντα ΕΕ-ΝΑΤΟ επομένως δεν συμπίπτουν πλήρως. “Σκοπός του ΝΑΤΟ είναι να κρατά τους Αμερικανούς μέσα, τους Ρώσους έξω και τους Γερμανούς κάτω” (Lord H. Ismay, πρώτος γενικός γραμματέας ΝΑΤΟ, 1952). Οι συνέπειες μπορεί να είναι ολέθριες για την ανθρωπότητα, τον πλανήτη ολόκληρο, όπως διαφαίνεται με την κρίση στην Ουκρανία (μια διεθνώς σημαντική τραγωδία). Η ΕΕ, ακολουθώντας την πολιτική των ΗΠΑ, εφάρμοσε κυρώσεις κατά της Ρωσίας, αλλά αυτές γίνονται μπούμεραγκ για τις χώρες της Ευρώπης, που είχαν σημαντική συμπληρωματική ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία. Οι Ρώσοι φαντάζονταν πως η εισβολή τους στην Ουκρανία θα διέλυε το ΝΑΤΟ, που, σωστά ή λάθος, θεωρούσαν πως τους απειλούσε. Αντίθετα, οι χώρες του ΝΑΤΟ συσπειρώθηκαν. Όχι μόνο δεν φρόντισε η ΕΕ να οργανώσει τη δική της άμυνας, αλλά και προσπαθεί να επεκτείνει το ΝΑΤΟ, ακόμη σήμερα, μαζί με τις ΗΠΑ, και παρά τις υποσχέσεις που είχαν δοθεί στη Ρωσία, όταν κατέρρευσε η τότε ΕΣΣΔ. Η συσπείρωσή της Δύσης όμως οδήγησε σε συσπείρωση των αντιπάλων της, όπως στη σύσφιγξη των σχέσεων Ρωσίας-Κίνας. Αυτή η πόλωση γίνεται ιδιαίτερα επικίνδυνη για τον Κόσμο. Η Δύση έδειξε ιδιαίτερη ευαισθησία στην απρόκλητη εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία. Δεν είχε δείξει όμως την ίδια ευαισθησία όταν οι Τούρκοι εισέβαλαν στην Κύπρο. Επιπλέον έδειξε ότι δεν ενδιαφέρεται για επίτευξη ειρήνης, αλλά για ήττα της Ρωσίας. Όποιος επιζητεί την ειρήνη, ακούει τα επιχειρήματα των αντιπάλων και τα συζητά σε ένα τραπέζι, αντί να προσπαθεί να επιβληθεί στο πεδίο των συγκρούσεων. Το έχει δείξει επανειλημμένα η Δύση, όπως όταν τα μέλη της αποχώρησαν όταν μιλούσε ο Ρώσος υπουργός εξωτερικών С. Лавров στον ΟΗΕ‎. Πρόσφατα οι συζητήσεις για το τελικό ανακοινωθέν των G20 απέτυχαν κυρίως εξαιτίας της επιμονής της Ρωσίας να περιλαμβάνεται σε αυτό η ανάγκη να διεξαχθεί «αμερόληπτη» έρευνα για τις εκρήξεις που σημειώθηκαν προ μηνών στους αγωγούς μεταφοράς αερίου Nord Stream 1 και 2. Κόβομε τις γέφυρες;

Εμείς, όπως η Τουρκία, βρισκόμαστε, μοναδικά ίσως, στο σύνορο μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Η Τουρκία προσπάθησε να κρατήσει μια επαμφοτερίζουσα στάση στον πόλεμο της Ουκρανίας. Εμείς εκδηλωθήκαμε εναντίον της Ρωσίας, στέλνοντας στον εχθρό τους ανθρωπιστική βοήθεια που σώζει ζωές, αλλά και όπλα που αφαιρούν ζωές. Έτσι όμως γίναμε εχθροί της Ρωσίας. Υπενθυμίζω ότι πολλές φορές οι Ρώσοι υποστήριξαν άλλους σε βάρος μας, αλλά και ήταν η μία από τις τρεις μεγάλες δυνάμεις που συνέβαλαν στην απελευθέρωσή μας από τον Οθωμανικό ζυγό στο Ναβαρίνο. Ποτέ Ρωσικός στρατός δεν βρέθηκε στην Ελλάδα, ενώ εμείς είχαμε στείλει στρατό εναντίον της Ρωσίας (ΕΣΣΔ) μετά το πέρας του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου με ολέθριες συνέπειες για τους εκεί εγκαταστημένους Έλληνες. Και σήμερα αγνοήσαμε τα συμφέροντα των πολυάριθμων Ελλήνων που ζουν στη Ρωσοκρατούμενη τώρα, ως πρόσφατα Ουκρανική, Μαριούπολη.

Το κλίμα που δημιουργήθηκε μετά τη σεισμική τραγωδία στην Τουρκία και τη σιδηροδρομική στα Τέμπη, ίσως είναι η ψυχολογική ευκαιρία για μια προσέγγιση με κοινό στόχο, την επαφή Ανατολής-Δύσης. Προς ένα τέτοιο στόχο μοιάζει να ευαισθητοποιούνται Κινέζοι, Γάλλοι και Γερμανοί. Οι προτάσεις τους, αναμενόμενο είναι, εμπεριέχουν στοιχεία που είναι εμφανώς απαράδεκτα για τους αντιπάλους. Όμως αποτελούν την ευκαιρία να αρχίσει να μεταφέρεται η σύγκρουση από το πεδίο σε ένα τραπέζι. Η Δύση  απειλεί με κυρώσεις την Κίνα αν στείλει όπλα στη Ρωσία, ενώ η ίδια στέλνει διαρκώς όπλα στην Ουκρανία. Η άρνηση της Δύσης να συζητήσει τις Κινεζικές προτάσεις δίνει το άλλοθι στην Κίνα να στείλει όπλα. Αυτή την προσπάθεια, πιστεύω, εμείς πρέπει να την υποστηρίξουμε και θα είναι πολλαπλά συμφέρουσα για μας και τους γείτονές μας, αν από κοινού την ενισχύσουμε.

ΑΕΙΚΙΝΗΤΟ

Δημήτρης Αντων. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 4 Φεβρουαρίου 2023

Παιδί έμαθα τις πρώτες αρχές της φυσικής και ενθουσιάστηκα. Έμαθα πως ανεβάζοντας ένα βάρος παράγω έργο. Και έμαθα ότι η παραγωγή εκ του μηδενός ενέργειας, όπως είναι το έργο, είναι αδύνατη. Πολύ αργότερα άκουσα πως ένας γελαστός σοφός πριν από 2,5 χιλιετίες είχε πει “Μηδέν ἐκ τοῦ  μὴ  ὂντος γίγνεται, μηδὲ  εἰς τὸ  μὴ  ὂν φθείρεται” (Δημόκριτος). Εγώ όμως ήμουν έξυπνος, πιο έξυπνος από το Δημόκριτο και από τους σύγχρονους φυσικούς. Τι θα πει είναι αδύνατο να παράγεις έργο εκ του μηδενός, ότι δεν μπορεί να υπάρξει το αεικίνητο; Εγώ θα το κατάφερνα. Πήρα λοιπόν μια σανίδα περίπου 50Χ20 εκατοστά, την κράτησα οριζόντια με τα δυο μου χέρια περίπου 50 εκατοστά πάνω από το έδαφος, σήκωσα το ένα πόδι μου και πάτησα πάνω της. Στη συνέχεια, στηριζόμενος σ’  αυτό το πόδι, θα σήκωνα και το άλλο, να το πατήσω πάνω στη σανίδα και έτσι θα είχα ανυψώσει το βάρος μου μισό μέτρο. Περιττό να πω πού κατέληξε η εκπληκτική αυτή σκέψη μου!

Έτσι το πήρα απόφαση πως δεν μπορεί να υπάρξει ανεξάρτητο ερμητικά κλειστό σύστημα. Κάπου θα στηρίζεται κι αυτό. Ακόμη και ο φαύλος κύκλος, όπου το αποτέλεσμα γίνεται αιτία και η κυκλική κίνηση συνεχίζεται, ακόμη και αυτή η κατάσταση, σε κάποιο επίπεδο στηρίζεται. Ο ίδιος ο φαύλος κύκλος, καθώς η ενέργεια που εμπεριέχει διαρκώς φθείρεται, π.χ. με την τριβή που μετατρέπεται σε θερμότητα και χάνεται από το σύστημα, κάποτε θα σταματήσει. Πολύ περισσότερο, αν τον δούμε από μια διαφορετική άποψη, ίσως ανακαλύψουμε πού στηρίζεται εξωτερικά, οπότε τον σταματάμε όποτε εμείς θέλομε αφαιρώντας το εξωτερικό στήριγμά του. Δεν μπορούσα να σηκώσω το δεύτερο πόδι να το φέρω πάνω στη σανίδα, αφού πάνω σ΄ αυτό το πόδι στηριζόταν όλο το σύστημά μου.

Πέρα από το να ενεργήσει κάποιος από άλλο επίπεδο σε ένα φαύλο κύκλο, οι επιδράσεις πάνω στον ίδιο είναι πάντα δύσκολες, όχι όμως αδύνατες. Αν παρεμβάλλω π.χ. ένα εμπόδιο, μπορεί να τον σταματώ για λίγο, αλλά πίσω από το εμπόδιο αθροίζεται περισσότερη ενέργεια και το αποτέλεσμα ενδέχεται να είναι περισσότερο καταστροφικό. Αντίθετα, αν σπρώξω και επιβάλω μια επιτάχυνση του φαύλου κύκλου, ενδέχεται να έχω σαν αποτέλεσμα εξάντληση της ενέργειας που εκλύεται και το αποτέλεσμα δεν έχει πια αρκετή ενέργεια να γίνει αιτία. Αυτά ακούονται μάλλον ακαταλαβίστικα, γι΄ αυτό θα αναφερθώ σε παραδείγματα σε πολύ διαφορετικά πεδία.

Η πολιτική κατάσταση ακολουθεί μια περιοδικότητα. Αν δεν αλλάζει, η διαφορά μεταξύ τυπικού δικαίου και τρέχουσας, διαρκώς μεταβαλλόμενης, ηθικής, φυσικού δικαίου δηλαδή, διαρκώς αυξάνεται. Όταν φθάσει σε μια κρίσιμη τιμή αυτή η διαφορά, που είναι ποσοτική, θα επέλθει ποιοτική μεταβολή, βίαιη ανατροπή, επανάσταση, δικτατορία ή δεν ξέρω τι άλλο. Τα πολιτεύματα έχουν γι΄ αυτό υιοθετήσει περιοδικές εκλογές, που εκτονώνουν την κατάσταση. Αν είχαν προλάβει να γίνουν εκλογές το 1967, δεν θα είχαμε τη δικτατορία. Εμείς προσερχόμαστε στις κάλπες κάθε 4 χρόνια, αλλά οι πολιτικές κρίσεις είναι αρκετά συχνές. Αν οι εκλογές γίνονταν κάθε 3, αντί κάθε 4 χρόνια, οι κρίσεις θα ήταν λιγότερες.

Σεισμοί γίνονται σε έναν τόπο κάθε περίπου 3-6 δεκαετίες με καταστροφικές συνέπειες. Αν μπορούσαμε να προκαλέσουμε σεισμό στο κατάλληλο μέρος, κάθε π.χ. 20 χρόνια, η ενέργειά του θα ήταν μικρότερη, ενώ θα συνέβαινε σε ακριβώς προβλέψιμο χρόνο, έτσι που ο προκλητός σεισμός θα ήταν ελεγχόμενος και, επομένως, λιγότερο ή καθόλου καταστρεπτικός.

Οι πυρκαγιές στα δάση γίνονται περιοδικά κάθε χρόνο και βέβαια μειώνουν τη μάζα των δασών μας. Αν, πριν από τον αναμενόμενο χρόνο στους καλοκαιρινούς θερμούς, ξηρούς, ανεμώδεις μήνες κάψουμε τα ξερά το χειμώνα, η ανεξέλεγκτη πυρκαγιά θα είναι πολύ δύσκολη ή αδύνατη.

Θέλω να πω με τα παραπάνω, ότι οι φαύλοι κύκλοι δεν είναι αεικίνητα. Μολονότι αυτοσυντηρούνται, κάποτε οπωσδήποτε θα σταματήσουν, ενώ εμείς μπορούμε να τους αντιμετωπίσουμε με ποικίλους τρόπους. Το αεικίνητο, τουλάχιστον με τις υπάρχουσες γνώσεις μας είναι αδύνατο να υπάρξει. Ένας λόγος είναι ότι η παραγωγή ενέργειας από το μηδέν είναι αδύνατη. Άλλος είναι ότι δεν μπορεί να συνεχίσει, διότι, ο πιο ισχυρός φυσικός νόμος είναι ότι διαρκώς συμβαίνει, π.χ. διαμέσου της τριβής, απώλεια ενέργειας. Διατήρησα την επιφύλαξη “τουλάχιστον με τις υπάρχουσες γνώσεις”. Γιατί;

Μπορώ να φανταστώ οτιδήποτε που δεν γνωρίζουμε, αλλά και δεν υπάρχει κανένας λόγος να αποκλείεται κάποτε να το μάθουμε. Εκτός από ένα. Και αυτό μοιάζει να ανατρέπει όλα τα προηγούμενα που είπα. Το Σύμπαν, που το ονομάσαμε Κόσμο από τότε που αναγνωρίσαμε την αρμονία του και επομένως είναι κόσμημα, κάποτε άρχισε να υπάρχει. Η επικρατέστερη θεωρία αυτή τη στιγμή είναι ότι δημιουργήθηκε πριν από 13,8 δισεκατομμύρια έτη. Ήταν, λένε, μια τρομακτική έκρηξη, το Big Bang, που διάρκεσε ένα ασύλληπτα απειροελάχιστο χρονικό διάστημα, που μάλιστα το έχουν υπολογίσει. Εντάξει, ας πούμε πως έγινε έτσι. Όμως αυτό σημαίνει γένεση εκ του μηδενός. Και έκτοτε το Σύμπαν υπάρχει. Οδεύει προς την απόλυτη αταξία, δηλαδή την απόλυτη ακινησία του απόλυτου μηδενός στους -273^o C, που όμως είναι άπιαστο. Με άλλα λόγια ο Κόσμος έχει τις θεμελιώδεις ιδιότητες του Αεικίνητου. Κάπου εδώ σταματά το μυαλό του ανθρώπου. Η λογική δεν πάει παραπέρα.

Κι εμείς οι φτωχοί άνθρωποι προσπαθούμε να καταλάβουμε. Όπου δεν φτάνει η λογική έρχεται η φαντασία. Το ξέρομε πως είναι φαντασία, όχι πραγματικότητα. Αν δεν το ξέραμε θα είμαστε άρρωστοι. Οι σχιζοφρενείς δεν καταλαβαίνουν τη διαφορά ανάμεσα στη φαντασία τους και την πραγματικότητα. Παρ΄ όλα αυτά, εμείς επιμένομε. Γιατί; από ποια αιτία; για ποιο σκοπό; “Μην καταδέχεσαι να ρωτάς: «Θα νικήσουμε; Θα νικηθούμε;» Πολέμα!”, γράφει ο  Καζαντζάκης. “Ποτέ μην αναγνωρίσεις τα σύνορα του ανθρώπου! Να σπας τα σύνορα! Ν’ αρνιέσαι ό,τι θωρούν τα μάτια σου. Να πεθαίνεις και να λες: Θάνατος δεν υπάρχει!¨, συνεχίζει αλλού ο Μεγάλος Συγγραφέας και Διανοητής. Ναι, έτσι λέω σ΄ εκείνο το άγουρο παιδάκι που προσπαθούσε να κατασκευάσει το αεικίνητο και ήμουν, λέει, εγώ. Πολέμα! Δεν έχει σημασία αν θα πετύχει η προσπάθειά σου. “Το φτάσιμον εκεί είν΄ ο προορισμός σου…Η Ιθάκη σ΄ έδωσε τ΄ ωραίο ταξίδι. Χωρίς αυτήν δεν θά ΄βγαινες στο δρόμο. Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια. Κι αν πτωχική την βρεις η Ιθάκη δεν σε γέλασε. Έτσι σοφός που έγινες με τόση πείρα ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν”, γράφει ο άλλος Μεγάλος, ο Κ. Π. Καβάφης.

176 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΙ ΝΟΜΟΙ

Δημήτρης Αντων. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 2 Μαρτίου 2023

Η επιστήμη, η κοινωνική γνώση, ανακαλύπτει νόμους. Όταν λέμε επιστημονικοί νόμοι εννοούμε μια Αλήθεια με σημαντική διάρκεια, όχι μονιμότητα, όχι σημειακή, αλλά περιβαλλόμενη από μια άλω σφάλματος που, ωστόσο, είναι επιστημονικά μετρήσιμο. Την αναζητεί εκεί όπου διασταυρώνονται το νοητό με το αισθητό, η θεωρία με την εμπειρία, η υπόθεση με την παρατήρηση. Από ό,τι παρατηρεί δηλαδή με τις αισθήσεις του ο επιστήμονας και από ό,τι ήδη γνωρίζει, διαμορφώνει μια υπόθεση για τον τρόπο που εξελίσσονται τα πράγματα στη φυσική ζωή (επαγωγικός συλλογισμός). Στη συνέχεια αναζητεί αν ισχύει η υπόθεση που σκέφτηκε σε ένα πεδίο έξω από αυτό που τον οδήγησε στη διαμόρφωση της υπόθεσής του (παραγωγικός συλλογισμός). Αν ισχύει, αυτό είναι Νόμος, ώσπου να γίνει μια νέα παρατήρηση που δεν πειθαρχεί σ΄ αυτόν. Τώρα πρέπει να δημιουργήσει μιαν άλλη υπόθεση που να ερμηνεύει και όλα τα προηγούμενα και τη νέα παρατήρηση. Αυτά ισχύουν για όλες τις επιστήμες, φυσικές, κοινωνικές, ανθρωπιστικές. Μερικές φορές δημιουργεί ο ίδιος συνθήκες όπου όλα είναι σταθερά, εκτός από δύο παραμέτρους που προσπαθεί να ελέγξει τις σχέσεις μεταξύ τους (πείραμα). Αυτό, για ποικίλους λόγους, δεν είναι πάντοτε εύκολο, όπως στην ιστορία, τη γνωσιολογία και πολλές άλλες.

Όλοι οι νόμοι της Φυσικής αποδείχθηκαν λανθασμένοι τον τελευταίο αιώνα, εκτός από το Νόμο της εντροπίας. Πολύ απλουστευμένα αυτός λέει ότι τα πάντα στη φύση οδεύουν από την τάξη προς την αταξία. Πλήρης αταξία υποτίθεται στο απόλυτο μηδέν, την ακινησία, που δεν μπορούμε να το φτάσουμε ποτέ. Σε ένα κλειστό σύστημα όμως μπορεί να υπάρχει αντίστροφη πορεία από την αταξία προς την τάξη, με βαρύ τίμημα όμως, καθώς τα πάντα γύρω από το σύστημα οδεύουν ταχύτερα προς την αταξία.

Όταν δεν μπορεί να εφαρμοσθεί πείραμα, υπάρχουν υποκατάστατα. Στην ιστορία π.χ., διαβάζοντας την εξέλιξη των γεγονότων σε κάποιο τόπο και χρονική περίοδο, σχηματίζομε κάποιο “νόμο” που περιγράφει συνοπτικά πώς εξελίσσεται ο κόσμος. Στη συνέχεια, μελετούμε την εξέλιξη του κόσμου σε μιαν άλλη περίοδο και σε έναν άλλο τόπο. Ισχύουν και εκεί οι ίδιοι κανόνες; Οι επιστημονικοί νόμοι δεν υποχρεώνουν κάποιον να κάνει κάτι. Αυτό το κάνουν ειδικά οι φυσικοί νόμοι, που, αν κάποιος προσπαθεί να τους παραβεί, είτε αποτυγχάνει ή υφίσταται τις φυσικές, αυτόματες, συνέπειες, που μπορούν να είναι ολέθριες, Η παράβασή κοινωνικών νομων έχει κοινωνικές συνέπειες, δηλαδή τις επιβάλλει η κοινωνία, αν αποκαλυφθεί η παρανομία. Η κοινωνία όμως διαρκώς αλλάζει, “τα πάντα ρει” (Ηράκλειτος), το απαιτεί απαρέγκλιτα ο νόμος της εντροπίας. Οι ιστορικοί επιστήμονες μελετούν τον τρόπο που γίνεται η αλλαγή. Για παράδειγμα, ο ιστορικός υλισμός θεώρησε ότι η βασική αιτία της ιστορικής εξέλιξης είναι η πάλη των τάξεων (K. Marx). Η γνώση αυτού του νόμου βοήθησε να ληφθούν κατάλληλοι κοινωνικοί νόμοι που είναι σύμφωνοι με τον ιστορικό. Βέβαια, πίσω από την επιστημονική γνώση κρύβεται πάντα κάποια πίστη. Ο Μαρξ ήταν Γερμανοεβραίος. Ήταν ένας από τους τρεις μεγάλους σοφούς (A. Einstein, S. Freud οι δύο άλλοι) που ήταν και αυτοί Γερμανοεβραίοι οι οποίοι, ακόμη και αν ήταν άθεοι, ήταν ποτισμένοι με την παιδεία της Μίας, μεταφυσικής, αιτίας του Σύμπαντος, όπως ο Εβραϊκός Θεός, που εξηγεί τα πάντα. Οι νόμοι του ιστορικού υλισμού αποδείχθηκε ότι ερμηνεύουν πολλά, αλλά όχι τα πάντα. Και οι ιστορικοί επιστήμονες διαρκώς πασχίζουν προς αυτή την κατεύθυνση.

Η γλώσσα είναι κάτι άλλο που εξελίσσεται διαρκώς. Παλιές λέξεις ξεχνιόνται, νέες εισάγονται ή δημιουργούνται για να επενδύσουν γλωσσικά νεοπαραγόμενες έννοιες. Οι επιστήμες που ασχολούνται με αυτήν μελετούν τη Γραμματική και το Συντακτικό της γλώσσας, που είναι πολύ πιο ανθεκτικά, σαν επιστημονικοί νόμοι, από τις χρησιμοποιούμενες λέξεις, αλλά και πάλι με το χρόνο εξελίσσονται, ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες που υπηρετούν και την ιστορία τους. Έτσι, μακροπρόθεσμα, οδηγούν σε διάσπαση μιας γλώσσας σε θυγατρικές, π.χ. της λατινικής σε ιταλική, ισπανική, πορτογαλική, γαλλική, ρουμανική κλπ. Οι κοινωνικοί νόμοι δεν επιβάλλουν αυτόματα βίαια κάποιες συμπεριφορές. Αν προσπαθήσουν να το κάνουν οι γλωσσικοί νόμοι, θα έλθουν σε οξεία ρήξη με την πραγματικότητα, που διαρκώς αλλάζει, ενώ οι νόμοι μένουν ίδιοι. Το ζήσαμε όταν επίσημη γλώσσα του κράτους μας ήταν η καθαρεύουσα, ενώ η γλώσσα του λαού ήταν η νεοελληνική. Τότε ποιο το όφελος της γλωσσικής επιστήμης; Οι γλωσσολόγοι μελετούν – ή οφείλουν να μελετούν – διαρκώς την ομιλούμενη γλώσσα, που φυσική μορφή της είναι κύρια ο προφορικός λόγος και, συνακόλουθα, ο γραπτός. Τους νόμους που ανακαλύπτουν οφείλει το κράτος να τους προτείνει συστηματικά, όχι να τους επιβάλει ποινικά. Στο σχολείο πρέπει να διδάσκονται, τα επίσημα κρατικά έγγραφα να τους ακολουθούν, τα δημόσια μέσα ενημέρωσης να τους εφαρμόζουν. Με αυτό τον τρόπο, η πλειονότητα των πολιτών εθίζονται να χρησιμοποιούν αυτούς τους νόμους (κανόνες) διότι μόνον έτσι μπορούν να επικοινωνούν ικανοποιητικά με τους ομόγλωσσούς τους. Ο γλωσσολόγος Wilhelm von Humbolt λέει ότι “απολύτως τίποτε δεν είναι τόσο σπουδαίο για την κουλτούρα ενός έθνους όσο η γλώσσα του”. Ένας ομιλητής ή συγγραφέας θα εκφραστεί όπως νομίζει πως τα λόγια του θα αποκαλύπτουν καλύτερα τις σκέψεις του, ενδεχομένως χρησιμοποιώντας ξένες λέξεις, πλάθοντας καινούργιες, παραβιάζοντας γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες κλπ. Ο ιδιαίτερος τρόπος που εκφράζεται, αν έχει κάτι το σημαντικό να πει, θα επηρεάσει και άλλους που θα τον μιμηθούν. Έτσι αλλάζει βαθμιαία η γλώσσα. Και οι γλωσσικοί νόμοι που καθορίζουν τη συνειδησιακή ταυτότητα ενός έθνους; Είναι προφανές ότι οφείλουν και αυτοί να αλλάζουν κατά διαστήματα ακολουθώντας τη ζωντανή, εξελισσόμενη, τρέχουσα κουλτούρα. Οι γλωσσολόγοι οφείλουν να μελετούν τέτοιες εξελίξεις και, όπως με κάθε νόμο, να αναθεωρούν την επίσημη γραμματική και συντακτικό κατά τακτά διαστήματα. Η εμμονή στα πατροπαράδοτα, θα σήμαινε να εξακολουθούμε να μιλάμε με τη γλώσσα του Ομήρου, που, παρόλη την ομορφιά της, καταφανώς  δεν επαρκεί να εκφράσει τη σύγχρονη νόησή μας. Υπολειμματική αριστοκρατική στάση της κρατούσας τάξης και η πνευματική αδράνεια πολλών είναι που εμποδίζουν γενικά τις εξελίξεις. “Μα τώρα που επιτέλους καταλήξαμε και αποδεχτήκαμε μια γλωσσική δομή (ή ένα πολιτικό καθεστώς), να την αλλάξουμε; Καλύτερα να εμποδίσουμε, ακόμη και ποινικά, τους εκτρεπόμενους να εκφραστούν με τον αιρετικό τρόπο τους”. Και παλεύομε να μην αλλάξει η όποια ορθογραφία, όπως και όποια κακή κατάστασή μας, να εξοστρακίζουμε αναγκαίες λέξεις και ιδέες, να επιχειρούμε να μεταφέρουμε ξένες που είναι ασύμβατες με την Ελληνικότητά μας, μιμούμενοι ξένους κλπ.   

433 ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Δημήτρης Αντων. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 28 Φεβρουαρίου 2023

Λέγοντας “μαγεία” υπονοούμε κάτι που αποκλείεται να ερμηνευτεί με τη λογική. Τη δημιουργία του κόσμου δεν ξέρομε να την ερμηνεύσουμε, αλλά δεν είναι μαγεία, διότι με την επιστημονική διαδικασία όλο και περισσότερο προσεγγίζομε τον τρόπο που συνέβηκε. Η μαγεία, όταν δεν είναι απάτη, δεν έχει ερμηνεία άλλη από εκείνη που προκύπτει από την ίδια και γι΄ αυτό έχει στενή σχέση με την πίστη, που επίσης δεν στηρίζεται στη λογική διασταύρωση των αισθητών με τα νοητά. Μαγεία έχει σε προσωπικό επίπεδο το συναίσθημα και σε κοινωνικό η τέχνη. Ρώτησα κάποιον γιατί του άρεσε ένα έργο τέχνης. Μου απάντησε ότι του αρέσει ό,τι είναι γι΄ αυτόν ωραίο. Η απάντηση όμως είναι ένα είδος ταυτότητας. Εξορισμού μου αρέσει κάτι σημαίνει ότι αυτό είναι για μένα ωραίο. Όπως πεινώ σημαίνει ότι θέλω να φάω. Ή σχεδόν! Άλλο θα σήμαινε η απάντηση: “μ’  αρέσει ό,τι είναι ωραίο”, διότι τώρα το “ωραίο” είναι κάτι που αρέσει σε όλους, πράγμα αντικειμενικό.

Γιατί έχει μαγεία το συναίσθημα; Κάθε ζωντανός ή άβιος οργανισμός έχει είσοδο και έξοδο. Σε μας είσοδος είναι η γνώση που οικοδομείται από ερεθίσματα που εισάγονται μέσα μας διαμέσου των αισθήσεών μας, και άλλα, που παράγονται μέσα μας αυτόματα, σαν ταλαντώσεις, όπως η αίσθηση ότι πεινάω, διψάω κλπ. Τα πρώτα είναι αντιληπτά από οποιονδήποτε, είναι αντικειμενικά.  Έξοδος είναι η βούληση που διεγείρεται από τα εισαγόμενα και τα αυτόματα παραγόμενα σήματα και τις σχέσεις μεταξύ τους και εκδηλώνεται με κινήσεις και/ή εκκρίσεις μας, πάλι αντιληπτές από τους πάντες. Η σύνδεση μεταξύ τους γίνεται διαμέσου του συναισθήματος με τρόπο που αυτό καθορίζει αν οι εκδηλώσεις της βούλησής μας θα αυξάνουν ή θα μειώνουν την ένταση του ερεθίσματος, δηλαδή είναι μια στάση που μπορεί να είναι θετική (αύξηση) ή αρνητική (μείωση). Έτσι το συναίσθημα δεν έρχεται σε άμεση επαφή με το περιβάλλον, όπως έρχονται σε επαφή η γνώση και η βούληση. Οι εκδηλώσεις της βούλησης που απηχούν το συναίσθημα είναι άλλοτε πλήρως αντιληπτές και ελέγχονται από τη γνώση και άλλοτε εντελώς έξω από τα όρια της γνώσης, θέλω χωρίς να το εκφράζω. Έτσι, όταν έχω ένα συναίσθημα, μπορεί να το εκδηλώνω π.χ. με ανατρίχιασμα, κλάμα, ωχρίαση, ακράτεια κλπ, εκδηλώσεις που δεν ελέγχω με τη λογική και τη βούλησή μου. Το συναίσθημα έχει λοιπόν στοιχεία μαγείας. Θυμάμαι, ιδιαίτερα νέος, όταν άκουα κάποια μουσικά κομμάτια, ίδρωνα, ένοιωθα την καρδιά μου να χτυπάει δυνατά, πάγωναν τα άκρα μου κλπ. Αυτή ήταν η αντικειμενική απόδειξη ότι το μουσικό κομμάτι μου άρεσε. Δεν είμαι βέβαιος πως κάποιος λυπάται όταν λέει “λυπάμαι”, μια καθαρά λογική αντίδραση. Είμαι πιο βέβαιος όταν τον βλέπω να κλαίει, να χύνει δάκρυα με λυγμούς, να οδύρεται, να κραυγάζει, ό,τι κι αν λέει. Παρόλα αυτά η υποκειμενικότητα του συναισθήματος, τι ακριβώς νοιώθω, είναι αδύνατο να καταργηθεί, αν και μπορεί, με εκδηλώσεις σαν τις παραπάνω, να μεταδοθεί. Με ανάπτυξη εξαρτημένων αντανακλαστικών, ένα ζώο μπορεί να μεταδώσει στα άλλα της αγέλης το φόβο ή την επιθετικότητά του, χωρίς αυτά τα άλλα να έχουν δεχθεί το ερέθισμα που έκανε τον μεταδότη να εκδηλωθεί.  Η τέχνη, μουσική και εικαστική, είναι το συναίσθημα της κοινωνίας.

Με βάση τα παραπάνω, η τέχνη είναι ο κύριος τρόπος με τον οποίον επιτυγχάνεται η συναισθηματική ενότητα μιας κοινωνίας. Όταν όλοι εκστασιάζονται βλέποντας ένα γλυπτό, έναν πίνακα, ένα ναό, νοιώθουν με τρόπο μαγικό, λογικά ανεξήγητο, ότι ανήκουν στην ίδια κοινωνία.

Ένα έργο τέχνης είναι “ωραίο”, όταν μεταφέρει κάποιο συναίσθημα από το δημιουργό του στον φιλότεχνο. Το έργο μπορεί να συγκινεί, διότι συνειρμικά μεταφέρει ένα αντικειμενικό συγκινητικό γεγονός. Ένα ποίημα, ένας πίνακας, ένα τραγούδι που μεταφέρει λογικά κάποιο γεγονός που συγκινεί είναι ωραίο. Δεν είναι όμως ο μόνος τρόπος που συγκινεί. Παρόμοια συγκίνηση θα μπορούσε να προκαλέσει και η περιγραφή του γεγονότος σε μια εφημερίδα, στο ραδιόφωνο ή την τηλεόραση. Η καθαρή μουσική, η αφηρημένη ζωγραφική, το σουρεαλιστικό ποίημα δεν μεταφέρουν συνειρμικά κανένα γεγονός. Κι όμως συγκινούν. Παρακάμπτοντας τη λογική μοιάζουν με μαγεία. Πώς το κάνουν;

Η διέγερση των τριών από τις πέντε κύριες αισθήσεις μας γίνονται η απαρχή ενός αντανακλαστικού που μπορεί να είναι θετικό ή αρνητικό. Η διέγερση της ακοής και της όρασης δεν προκαλεί τέτοιο αντανακλαστικό, εκτός από αυτόματες ρυθμίσεις, όπως π.χ. η μύση (κλείσιμο της κόρης) όταν πέφτει στο μάτι φως. Όμως, κατάλληλα ηχητικά και ακουστικά ερεθίσματα μπορούν να προκαλούν γενικευμένη διέγερση ή χαλάρωση. Π.χ. τα ρυθμικά, ήπια, χωρίς ασυνέχειες, ερεθίσματα προκαλούν χαλάρωση, τόση που το λίκνισμα ενός βρέφους (και όχι μόνο) το χαλαρώνει τόσο που το παίρνει ο ύπνος. Οι υπνωτιστές χρησιμοποιούν ρυθμικά οπτικά ή ακουστικά ερεθίσματα για να υπνωτίσουν ένα μέντιουμ και μια δεντροστοιχία σε ένα μακρύ ευθύ δρόμο κοιμίζει τους οδηγούς με τη μονοτονία της. Και η χαλάρωση (ή διέγερση) είναι ευχάριστη ή δυσάρεστη, ανάλογα με τη φάση στην οποίαν βρίσκεται το άτομο. Η συγκίνηση όμως που προκαλεί ένα έργο εξαρτάται και από το περιβάλλον. Άλλα τα συναισθήματά μου όταν βλέπω μια εικόνα στην εκκλησία (παρακινούμαι να κάνω το σταυρό μου, να προσκυνήσω, να σκεφτώ μεταφυσικά κλπ), άλλα η ίδια εικόνα στο εικονοστάσι μου (με συγκινεί καθώς θυμάμαι τη γιαγιά μου που θύμιαζε κάθε γιορτή) και άλλα σε μια πινακοθήκη (εξετάζω τις τεχνικές λεπτομέρειες, την τελειότητα του χρώματος, των γραμμών κλπ). Ο μεγάλος βιολιστής Joshua Bell έπαιξε αριστουργηματικά έργα στην είσοδο ενός σταθμού μετρό, έχοντας το καπέλο του απλωμένο να μαζεύει χρήματα. Έπεσαν μερικές πενταροδεκάρες. Την ίδια βραδιά είχε μια συναυλία με τα ίδια έργα όπου το εισιτήριο κόστιζε 100$.

Τα έργα τέχνης έχουν κανονικά κάποια λειτουργικότητα. Είπαμε ήδη ότι συμβάλλουν στη συναισθηματική ενότητα ενός λαού. Η εικόνα στην εκκλησία που ανέφερα παραπάνω δεν είναι ξεκάρφωτη. Είναι αναπόσπαστο μέρος μιας σκηνοθεσίας. Ολόκληρη η εκκλησία είναι διαρρυθμισμένη για να προάγει το θρησκευτικό συναίσθημα. Τα έργα τέχνης τα απολαμβάνομε σε μουσεία. Πολλοί τα λατρεύουν, κάποιοι όμως τα βρίσκουν κουραστικά. Τα μουσεία εξασφαλίζουν αφενός τη συντήρηση των έργων και αφετέρου τα προσφέρουν συγκεντρωμένα για να τα απολαύσει το κοινό. Πού αλλού να τα βρει; Όμως έξω από το φυσικό, λειτουργικό περιβάλλον τους, δεν μπορούν να προσφέρουν πλήρως το αναμενόμενο συναίσθημα. Κατά κάποιον τρόπο, είναι κάτι σα μαυσωλεία τέχνης. Ο τάφος της Βεργίνας π.χ. είναι ταυτόχρονα μαυσωλείο και μουσείο.

320 ΤΣΙΓΓΑΝΟΙ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ, καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 25 Αυγούστου 2023

Έγραφα προ καιρού για τους Εβραίους, μια φυλή που κυνηγήθηκε από όλους, ως την εξόντωσή τους, από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας. Και ένας φίλος μού παρατήρησε ότι το ίδιο ισχύει και για τους Ρομά. Πραγματικά, οι ναζί εξόντωναν όχι για τις πράξεις τους, αλλά για το τι ήταν, όχι μόνο τους Εβραίους, αλλά και τους κομμουνιστές, τους Ρομά, τους Μάρτυρες του Ιεχωβά και τους ομοφυλόφιλους. Πραγματικά, ακόμη και όταν δεν διώκονταν οι Ρομά δεν γίνονταν εύκολα ανεκτοί στις ποικίλες κοινωνίες. Γιατί άραγε;

Για τους Εβραίους πρότεινα ότι γίνονταν αντιπαθείς, επειδή σε μια περίοδο ταχείας οικονομικής ανόδου (π.χ. σταυροφορίες, βιομηχανική επανάσταση), χρειαζόταν κεφάλαιο και έντοκο δάνειο, που όμως απαγορευόταν τόσο από τους Μουσουλμάνους όσο και από τους Χριστιανούς και επιτρεπόταν μόνο από τους Εβραίους. Έτσι έγιναν αυτοί οι παγκόσμιοι τραπεζίτες που ακόμη και σήμερα έχουν τεράστια επιρροή πάνω στη διεθνή οικονομία. Δεν δέχομαι ότι υπάρχουν “περιούσιοι” λαοί ή φυλετικά ανώτεροι από άλλους. Αυτή είναι η προκατάληψη των φασιστικών και ναζιστικών θεωριών.

Εντάξει για τους φασίστες και για τις “δημοκρατικές” κοινωνίες. Αλλά τους Ρομά, γιατί να τους απωθούν; Οι Ρομά ή Γύφτοι ή Τσιγγάνοι ή με άλλα ονόματα, είναι μια παλιά φυλή που γλωσσολογικές έρευνες έχουν δείξει ότι προέρχονται από την Ινδία περνώντας από την Περσία. Τα σωματικά χαρακτηριστικά τους (π.χ. μελαχροινοί) συμφωνούν σχετικά. Η κύρια διαφορά, ωστόσο, που τους κάνει να διαφέρουν από τους άλλους λαούς είναι ότι δεν έχουν ιδιοκτησία. Ούτε καλλιεργήσιμη γη ούτε κτηνοτροφία και ας ζουν νομαδικά. Η ιδιοκτησία θεωρείται κάτι το περίπου ιερό από τους σύγχρονους λαούς, καθώς είναι πυλώνας για τον υπάρχοντα καπιταλιστικό πολιτισμό. Οι ναζί ενέταξαν τους Ρομά μαζί με τους κομμουνιστές, καθώς και οι δυο αρνούνται την ιδιοκτησία, με διαφορετικό βέβαια τρόπο μεταξύ τους. Είναι μια φυλή που ουδέποτε υπήρξε κατακτητική, ακριβώς, διότι περιφρονεί την ιδιοκτησία γης. Από την άλλη, για τον ίδιο λόγο, δεν έχουν την αυστηρή αποστροφή που έχουν οι ιδιοκτήτες στην κλοπή. Αν δεν υπάρχει ιδιοκτησία ούτε και κλοπή υπάρχει! Εμπόδιο στην κλοπή για τους τσιγγάνους είναι το νομικό δίκαιο, όχι η ηθική που έχει επικρατήσει μεταξύ τους με την παιδεία τους και η οποία θα περιθωριοποιούσε τον παραβάτη της.  Για την κοινωνία των νοικοκυραίων όμως ακόμη και ο φόνος ενός Ρομά επειδή έκλεψε λίγα ευρά από ένα βενζινάδικο, δεν φαίνεται απαράδεκτος. Από την άλλη, ποτέ δεν ήταν ένας κατακτητικός λαός. Τι να την κάνουν την κατάκτηση γεωγραφικού χώρου, αφού δεν έχουν ιδιοκτησία! Χωρίς περιουσία όμως πώς ζουν οι γύφτοι;

Κύριες ενασχολήσεις τους είναι η μεταλλουργία και η μουσική. Κανένα από αυτά δεν απαιτεί μόνιμη εγκατάσταση κάπου. Η κατεργασία χάλκινων ιδίως αντικειμένων, οι κασσιτερώσεις και η δύσκολη κατεργασία του σιδήρου απαιτούν τέχνη, την οποίαν αποκτούν με τρόπο πατροπαράδοτο. Η κατεργασία του χρυσού έχει κάνει μερικούς τσιγγάνους πολύ πλούσιους. Και μπορεί να ζουν σε πολυτελείς βίλες δίπλα σε παράγκες και τσαντίρια. Το εμπόριο δεν έχει σταθερό τόπο, και ως έμποροι αυτοί μπορούν να εκμεταλλεύονται τους φτωχούς τσιγγάνους διακινώντας αγαθά νόμιμα ή παράνομα, συμπεριλαμβάνοντας ναρκωτικά, όπλα, κλοπιμαία κλπ.  Ονόματα όπως “Χαλκιάς”, “Γύφτος και Γυφτόπουλος”. “Smith” στους Άγγλους, είναι δηλωτικά σχετικά. Ως προς τη μουσική, ας θυμηθούμε τα τσιγγάνικα βιολιά, τα flamenco, ενώ  τα δημοτικά λεγόμενα τραγούδια μας έχουν περισωθεί και διαδοθεί χάρη στους τσιγγάνους οργανοπαίχτες, που γύριζαν από το ένα πανηγύρι στο άλλο για να διασκεδάζουν τους άρχοντες “μπαλαμούς”. Γενικά, εκείνους που μας διασκεδάζουν, όπως οι γελωτοποιοί και οι οργανοπαίχτες, συνήθως τους περιφρονούμε, είναι υπηρέτες μας. Παρά την αντίθετη άποψη από μερικούς, δεν υπολείπονται πνευματικά. Ο Charlie Chaplin, o Yul Brynner, ο Bob Hoskins και άλλοι διάσημοι είχαν, αναφέρεται, τσιγγάνικη προέλευση. Σε μας, ο αξιαγάπητος τραγουδιστής Κώστας Χατζής, οι πιο γνωστοί κλαριντζήδες, Σαλέας, οι Χαλκιάδες. Αλλά και σε επιστημονικό επίπεδο, η κόρη του λεγόμενου “βασιλιά των τσιγγάνων”, η Χριστίνα Χαλιλοπούλου, είναι δικηγόρος με λαμπρές σπουδές και έντονη κοινωνική δράση.

Γιατί όμως έχουν απομονωθεί, και δεν ενσωματώνονται στο πλήθος των κρατών που τους φιλοξενούν; Μια απλή απάντηση είναι ότι αρνούνται να παντρευτούν κάποιον έξω από τη φυλή τους. Αναρωτιέμαι όμως είναι μόνον αυτό ή και το αντίθετο, οι συνηθισμένοι πολίτες δεν δέχονται το γάμο με γύφτο ή γύφτισσα. Τους λείπει ίσως η παιδεία που θα τους ενσωμάτωνε στον κορμό της χώρας. Η παιδεία δεν διδάσκεται. Είναι, αν θέλετε, η κλίμακα των αξιών που έχουν φυτευτεί μέσα μας από τα ποικίλα βιώματά μας. Αρχική πηγή παιδείας είναι φυσικά οι γονείς, που τείνουν να διατηρούν τις πατροπαράδοτες παραδόσεις. Στη συνέχεια έρχεται το σχολείο. Στο σχολείο συνεχίζεται η παιδεία τους, αφενός από τη συμπεριφορά των δασκάλων τους και αφετέρου από εκείνη των άλλων παιδιών (που είναι ίσως και η πιο σημαντική). Αν λοιπόν τα σχολεία τους είναι σε μια απομονωμένη περιοχή, ένα γκέτο, δεν είναι δυνατή η προσαρμογή της παιδείας τους. Στο κάτω κάτω προτιμούν τα παιδιά να παίζουν παρά να πηγαίνουν στο σχολείο που δημιουργεί υποχρεώσεις. Αλλά και σε μεικτά σχολεία, τα παιδιά των “νοικοκυραίων”, συχνά με προτροπή των γονιών τους, απομονώνουν τα τσιγγανόπουλα, όπως και κάθε ξένο, μετανάστη κλπ. Η εκπαίδευσή τους είναι επομένως δύσκολη, ακόμη και αν τους έχει παραχωρηθεί τόπος για να ζουν μια πιο συμβατική ζωή. Απαιτεί φωτεινό μυαλό των δασκάλων, που δεν μπορούν βέβαια να το έχουν όλοι. Ίσως θα βοηθούσε αν διδάσκονταν (σωστά, υποχρεωτικά) όχι μόνο την εθνική γλώσσα, αλλά και τη δική τους γλώσσα. Η ύπαρξη γλωσσών μειονοτήτων όχι μόνο δεν θέτει σε κίνδυνο την εθνική ταυτότητα, αλλά και πλουτίζει τον πολιτισμό, καθώς η γλώσσα είναι φορέας πολιτισμού που γονιμοποιείται και συνεχίζεται στα πλαίσια της μειονότητας. Μας ενδιαφέρει να γνωρίζουν τη γλώσσα μας εμπλουτίζοντας από αυτήν τη νοοτροπία τους, όχι το να μη μιλούν τη γλώσσα τους. Η οργάνωση διασκεδάσεων από το σχολείο, π.χ. πάρτι σε εφήβους,  αγωνιστικών δραστηριοτήτων, χορωδιών, ορχηστρών κλπ θα διευκόλυνε ίσως την απαρτίωση μειονοτήτων. Η θεμελιώδης αρχή τους, η άρνηση της γαιοκτησίας δεν ενοχλεί, καθώς είναι παραδεκτή στην κοινωνία μας, όπως με εμπόρους, ναυτικούς, χρηματιστές κλπ.

Άλλο χαρακτηριστικό της φυλής τους είναι η μαντεία. Η κυριαρχούσα θέση είναι ότι η μαντεία είναι διαβολική ενέργεια. Όταν προβάλλονται γεγονότα που μοιάζουν μαγικά, πρέπει να είναι θαύματα. Η δεισιδαιμονία του κοινού είναι που ενισχύει κάθε είδους μαγεία.

ΔΑΝΕΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΔΑΝΕΙΟΛΗΠΤΕΣ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 23 Φεβρουαρίου 2023

Απλή αριθμητική. Χρειάζομαι ένα δάνειο 5 ευρώ. Δεν θα βρω δανειστή, αν δεν προσδοκεί αυτός κάποιο κέρδος. Δίκιο έχει. Διακινδυνεύει να μην του επιστρέψω το δάνειο και να χάσει τα λεφτά του. Στη συμφωνία λοιπόν μου έθεσε την εξής επιλογή. Πρώτη. Αριθμητική (Α). Για κάθε καθυστέρηση θα αυξάνεται το χρέος μου κατά 5 ευρώ. Έτσι, σε 9 καθυστερήσεις το χρέος μου από 5 ευρώ θα έχει γίνει 45 ευρώ. Δεύτερη. Εκθετική (Ε). Αντί να μου δανείσει 5 ευρώ μου δανείζει 1. Σε κάθε καθυστέρηση αποπληρωμής, το δάνειο θα διπλασιάζεται. Εντάξει, με κάποιες οικονομίες,  αρχίζω τη δουλειά μου με 1 ευρώ και θα αργήσω λίγο να την τελειώσω. Μετά με κάποιες καθυστερήσεις, θα τα καταφέρω. Δεν θα οφείλω και πολλά. Μόνο μετά από 6 καθυστερήσεις θα χρωστώ όσο και αν είχα κάνει την πρώτη επιλογή. Πρέπει όμως να σκεφτώ ότι στους 9 μήνες θα χρωστώ 10πλάσιο ποσό από την επιλογή Α. Αυτό ισχύει με την έντοκη δανειοδότηση στην πραγματική ζωή με τους ανατοκισμούς, που είναι μια μορφή εκθετικής σειράς.

Οι Μουσουλμάνοι και οι Χριστιανοί, για τους παραπάνω λόγους δεν επέτρεπαν τα έντοκα δάνεια. Οι Εβραίοι όμως δεν είχαν κώλυμα, δεν ήταν γι΄ αυτούς αμαρτία. Έτσι οι τυχοδιώκτες της δύσης που άρχιζαν την οικονομική επανάσταση και χρειάζονταν κεφάλαια, δανείζονταν από Εβραίους. Αυτοί πάλι εφάρμοζαν την εκθετική έντοκη δανειοδότηση, που είναι τοκογλυφική. Έτσι έγιναν οι παγκόσμιοι πλούσιοι. Χωρίς αυτούς η βιομηχανική επανάσταση δεν θα γινόταν. Μ΄ αυτούς ο κόσμος έγινε υπόδουλος του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Σήμερα η τοκογλυφία έχει γίνει funds. Οι κοινωνίες πήραν μέτρα για να εξασφαλίσουν μια ελάχιστη επιβίωση των πολιτών τους. Οι τράπεζες για να πάρουν πίσω τα λεφτά τους απ’ τους μπαταχτσήδες πρέπει να παλέψουν ενάντια στους νόμους που τους προστατεύουν. Αντί λοιπόν να πληρώσουν το κόστος τέτοιου κυνηγητού, πουλούν το χρέος τους σε ειδικούς εισπρακτικούς οργανισμούς, όπως είναι τα funds,  σε εξευτελιστικές τιμές. Ένα χρέος 50 ευρώ το πουλούν στους εισπράκτορες για 5 ευρώ. Έτσι κι αλλιώς είναι εντελώς χαμένο. Αυτοί, χωρίς τους περιορισμούς που έχουν επιβληθεί στις τράπεζες, δέχονται και εξασφαλίζουν την επιστροφή του χρέους με βίαια μέσα, όπως το να βγάζουν στο δρόμο μεροκαματιάρηδες που δεν είναι συνεπείς στις οικονομικές υποχρεώσεις τους. Αυτοί βγαίνουν επαίτες στο δρόμο. Πάλι καλά. Πριν από το Σόλωνα οι μπαταχτσήδες έφθαναν να πουλήσουν στους δανειστές τους όχι μόνο την περιουσία τους, αλλά και τα μέλη της οικογένειάς τους, παιδιά, σύζυγο και τελικά τον εαυτό τους και γίνονταν δούλοι, να δουλεύουν τσάμπα για το δανειστή. Οι ξεσπιτωμένοι όμως σήμερα είναι ψηφοφόροι. Οι κυβερνήσεις επομένως βρίσκονται στο δίλημμα. Μπορούν να κάνουν “σεισάχθεια”, διαγράφοντας το χρέος, όπως σχεδόν έκανε ο Σόλων (στην πραγματικότητα αυτός δεν χάρισε τα χρέη, αλλά έκανε πολύ πιο εύκολη την αποπληρωμή τους και απαγόρευσε την πώληση των οφειλετών για να γίνουν δούλοι), οπότε όμως οι τράπεζες  θα πάψουν να δανείζουν και να ενισχύουν την οικονομία. Είτε αφήνουν ελεύθερη την τοκογλυφική υποδούλωση των πολιτών και μάλιστα σε ξένους, αφού τα funds είναι διεθνείς οργανισμοί. Εσείς τι θα κάνατε, αν είσαστε κυβέρνηση;

Φυσικά, υπάρχουν πάμπολλες εναλλακτικές λύσεις, καθεμιά με το κόστος της. Απλώς σαν παράδειγμα, θα υποβάλω κάποιες σκέψεις. Αξίωμα: Η κοινωνία οφείλει να παρέχει τις δυνατότητες να επιβιώνει κάποιος χωρίς όρους. Είτε εργάζεται είτε όχι, είτε πληρώνει τα χρέη του είτε όχι κλπ. Όπως αναπνέομε δωρεάν έτσι πρέπει και να μας εξασφαλίζει η πολιτεία τα αναγκαία, ύδρευση, σίτιση, στέγαση κλπ. Μου είναι αδιανόητο ότι δεν παρέχει η κοινωνία μας στα μέλη της ό,τι εξασφαλίζομε στα κατοικίδια ζώα μας, τη γάτα ή το σκύλο μας, και μάλιστα χωρίς καμιά υποχρέωσή τους. Έναντι αυτού, αυτά μας προσφέρουν την αγάπη τους και τη δείχνουν. Από την άλλη κάθε πολίτης έχει υποχρέωση να υπηρετήσει την πατρίδα του για ένα διάστημα (θητεία) όχι μόνο για την αντιμετώπιση εχθρών, αλλά και για πρόληψη καταστροφών (πυρόσβεση, δασοπροστασία κλπ) και για υπηρεσίες σε ευάλωτα άτομα. Από κει κι έπειτα είναι ζήτημα συμβάσεων. Αν ο πολίτης αγοράζει το σπίτι του, την τροφή του και λοιπά, τα κάνει ό,τι θέλει. Μπορεί να τα πουλήσει, να τα εκμεταλλευτεί όπως του αρέσει, χωρίς να πληρώνει φόρους σαν τον ΕΝΦΙΑ, αφού μάλιστα το κράτος δεν συνέβαλε στην απόκτησή τους.  Ό,τι όμως του παρέχεται από την πολιτεία δωρεάν, δεν επιτρέπεται να το εκμεταλλευτεί. Απλώς το χρησιμοποιεί όσο ζει, ενώ η ιδιοκτησία του παραμένει πάντοτε στην πολιτεία. Αν έχει δανειστεί για να χτίσει το σπιτάκι του και δεν μπορεί να αποπληρώσει το χρέος του, η πολιτεία οφείλει να πληρώσει το δανειστή, ενώ ο ενδιαφερόμενος θα μπορεί να μένει σ΄ αυτό ισόβια, χωρίς όμως να μπορεί να το μεταβιβάσει σε άλλον ή να το εκμεταλλευτεί με οποιονδήποτε τρόπο.  Μετά το θάνατό του επιστρέφει στο κράτος.

Τα πράγματα είναι διαφορετικά όταν συνάπτονται δάνεια για ανάπτυξη επιχειρήσεων ή για δεύτερη κατοικία, που, ως δεύτερη, δεν είναι απαραίτητη για την επιβίωση του δανειολήπτη. Κανένας δεν ζει ταυτόχρονα σε δυο σπίτια. Το δεύτερο, αν δεν είναι για εκμετάλλευση, είναι για ικανοποίηση επιθυμίας, όχι ανάγκης. Τώρα η πολιτεία οφείλει να είναι ανυποχώρητη στην απαίτηση για αποπληρωμή του δανείου, έστω και όταν δίνει τη δυνατότητα για διευκολύνσεις, όπως επιμήκυνση δόσεων, απαγόρευση του ανατοκισμού κλπ. Αν, παρά τις διευκολύνσεις, ο δανειολήπτης επιμένει να είναι αναξιόπιστος, κλέβοντας έτσι ουσιαστικά την κοινωνία, ο πλειστηριασμός ή η υποχρεωτική απαλλοτρίωση μιας επιχείρησης ή ενός κτήματος, είναι υποχρέωση της πολιτείας. Αλλιώς μένουν ανυπεράσπιστοι οι δανειστές και δεν θα είναι διαθέσιμοι όταν θα ξαναείναι απαραίτητοι.

Όπως έγραψα, αυτά είναι μια μόνο σκέψη από πολλές εναλλακτικές λύσεις. Έχει μειονεκτήματα, όπως ότι για την κάλυψη των αναγκών των μη εχόντων, θα πρέπει να συμβάλουν όλοι οι άλλοι, προφανώς περισσότερο οι πολλά έχοντες. Και οποιαδήποτε λύση δεν επιτρέπεται να δημιουργεί οξείες αντιδράσεις που τείνουν να διαλύσουν την κοινωνία. Ακόμη και οι “μπαταχτσήδες” μπορούν να είναι χρήσιμοι στην κοινωνία. Ήδη έχουν υπηρετήσει τη θητεία τους. Μια επιδότηση για να αποπληρωθεί το δάνειό τους δεν αρκεί, καθώς η ελεημοσύνη συχνά δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα μειώνοντας την αυτοεκτίμηση του ευεργετούμενου. Απαιτείται επομένως απόφαση παρμένη από το σύνολο των πολιτών και όχι μόνο από μια άρχουσα τάξη. Μια γενικότερη λύση σαν αυτή που πρότεινα, ενισχύει την ενότητα της κοινωνίας.

ΜΩΥΣΗΣ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 21 Φεβρουαρίου 2023

Όταν έγινα καθηγητής στα Γιάννενα, έλειπε, για μετεκπαίδευση στο Ισραήλ. Τον γνώρισα ένα χρόνο αργότερα όταν επέστρεψε. Θυμάμαι πως έκανα ένα είδος τεστ. Αφού του ζήτησα την άδεια, είπα ένα από εκείνα τα φυλετικά πνευματώδη ανέκδοτα που είχαν στόχο έναν Εβραίο. Όχι μόνο δεν δυσαρεστήθηκε, αλλά ξέσπασε σε γέλια. Γίναμε έκτοτε φίλοι. Παλέψαμε μαζί για να κάνουμε τη Σχολή μας καλύτερη. Αγωνιστήκαμε μαζί για να ξεπεράσουμε τις προκαταλήψεις που υπήρχαν στην εκλογή του για καθηγητή. Η Σχολή μας είχε δείξει τότε σημαντική προοδευτικότητα, έχοντας κάνει για πρώτη φορά καθηγητές δύο Ισραηλίτες, Κοσμήτορα της μια γυναίκα, τη Νίκη Αγνάντη. Συνεργαστήκαμε στενά σε μεγάλες διεθνείς έρευνες και ήταν πάντοτε πρωτοπόρος. Παράλληλα, πρωτοστατούσε τότε σε ποικίλες πολιτιστικές εκδηλώσεις, όπως θεατρικές παραστάσεις, μουσικές εκδηλώσεις. Βρεθήκαμε μαζί σε πολλές γιορτές, απαραιτήτως σε όλες τις δικές του. Θυμάμαι τις ατέλειωτες συζητήσεις που είχαμε για το πώς ξεπερνιόνται οι προκαταλήψεις και η ξενοφοβία. Σε όλες τις προσπάθειές του στεκόταν δίπλα του η εξαίρετη σύντροφός του, η Πάτρα. Η αγάπη του για τον τόπο του, το ήθος του και οι ικανότητές του τον έκαναν τον πρώτο Εβραίο δήμαρχο στον τόπο του, στον τόπο μας.

Καλό Παράδεισο, Μωυσή. Ποιος ξέρει; Ίσως ξανακάνουμε παρέα εκεί πάνω, φίλε μου.

ΕΕ, ΝΑΤΟ ΚΑΙ ΒΑΣΕΙΣ

Δημήτρης Αντων. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 21 Φεβρουαρίου 2023

Θυμάμαι την αντιαμερικανική και αντινατοϊκή υστερία μας στη μεταπολίτευση. Ο τότε προβαλλόμενος μελλοντικός ηγέτης διακήρυσσε ότι θα καταργούσε τις Αμερικανικές βάσεις, ενώ ο συντηρητικός πρωθυπουργός μάς έβγαλε από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Όταν όμως ζητούσαμε να γίνουμε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μας τέθηκε ωμό το δίλημμα: Ή ξανά στο ΝΑΤΟ ή ΕΕ γιοκ. Ξαναμπήκαμε στη στρατιωτική συμμαχία με όρους χειρότερους από τους προηγουμένους. ΕΕ, ΝΑΤΟ, Αμερικανικές βάσεις. Παρόμοιες, αλλά όχι εντελώς ίδιες συνθήκες. Δεν είναι όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ μέλη του ΝΑΤΟ, ενώ μέλη του ΝΑΤΟ είναι κράτη που δεν ανήκουν στην ΕΕ. Τα συμφέροντα ΕΕ και ΝΑΤΟ δεν συμπίπτουν. Ούτε προστατεύεται όλη η ΕΕ από το ΝΑΤΟ ούτε η ΕΕ προστατεύει μέλη της που υφίστανται απειλές από χώρες μέλη του ΝΑΤΟ. Το ΝΑΤΟ, κακά τα ψέματα, διέπεται από μία μόνο μεγάλη υπερδύναμη, εκείνη που έχει δικές της βάσεις στον τόπο μας. Παρόλα αυτά, δεν συμπίπτουν απόλυτα. Στις αποφάσεις του ΝΑΤΟ μετέχουν κι άλλες δυνάμεις έξω από την κυρίαρχη. Η επιρροή μας σ΄ αυτές είναι ασήμαντη, αλλά όχι μηδενική. Για ακραίες περιπτώσεις μπορούμε να έχουμε βέτο. Αν το ασκήσουμε, θα έχουμε βαριές συνέπειες, αλλά δεν προβλέπεται διαδικασία για να μας κλωτσήσουν έξω από ΕΕ ή ΝΑΤΟ. Αντίθετα στις αποφάσεις των βάσεων, δεν έχομε καμιά δικαιοδοσία, αφού δεν μετέχομε στην εκλογή ηγεσίας της υπερδύναμης.

Πειράζει όμως να έχουμε ξένες δυνάμεις στον τόπο μας; Κάθε ξένος στρατός σε ένα τόπο είναι στρατός κατοχής, δυνάμει βάρβαρος. Ξένος είναι ο στρατός που δεν υπακούει στη βούληση του λαού μας. Θυμίζω ότι, όταν μια ξένη δύναμη ζήτησε να μπαίνει και να πηγαίνει όπου θέλει ο στρατός της στον τόπο μας, η τότε δικτατορική ηγεσία απάντησε ΟΧΙ! (1940). Χωρίς εξωτερική στήριξη. Αντίθετα, όταν μια άλλη ξένη δύναμη ζήτησε τα ίδια από την εκλεγμένη ηγεσία μας, εμείς είπαμε: Περάστε! Δεχθήκαμε “…αι (ξέναι) ένοπλοι δυνάμεις … και το υπό τον έλεγχόν των υλικόν να δύνανται να εισέρχωνται, εξέρχωνται, κυκλοφορούν, υπερίπτανται ελευθέρως εν Ελλάδι και εις τα χωρικά της ύδατα” (18.02.52). Δεν απειλούμαστε τότε από κανένα ξένο στρατό, ενώ ο δικός μας εμφύλιος είχε τελειώσει προ πολλού.

Τελευταία, αντίθετα από τα διάχυτα αντιαμερικανικά αισθήματα του λαού μας, όχι μόνο δεν περιορίσαμε τις ξένες βάσεις, αλλά και τις επεκτείναμε. Νιώθομε μάλιστα περήφανοι και ασφαλείς να τις φιλοξενούμε. Δυνητικοί αντίπαλοί μας αντέδρασαν σ΄ αυτή την ενέργειά μας. Όμως, οι ξένες βάσεις δεν είναι εδώ για να μας προστατεύσουν από τους δυνητικούς αντιπάλους μας που μας απειλούν, αλλά για να μας προστατεύσουν από τους αντιπάλους τους που θεωρούν ότι τις απειλούν. Οι Αμερικανικές βάσεις βρίσκονται εδώ για να αντιμετωπίσουν Ρωσικές δυνάμεις, όχι Τουρκικές. Υπάρχουν δύο ειδών ενδοιασμοί. Πρώτον, τί θα γίνει (ποτέ δεν αποκλείεται) αν η πολιτική των ΗΠΑ θεωρήσει συμφέρον της να γίνει φιλοτουρκική; Αν υποστούμε τότε επίθεση από τους γείτονές μας που διαλαλούν ότι οποτεδήποτε θα μας επιτεθούν μια νύχτα, οι ξένες βάσεις το πιθανότερο είναι ότι όχι μόνο δεν θα μας υπερασπιστούν (δεν έχουν αναλάβει τέτοια υποχρέωση), αλλά και θα μας εμποδίσουν να αντισταθούμε, για να μην κλιμακώσουμε την ένταση και κινδυνεύσει το ΝΑΤΟ. Το έκαναν ήδη στο παρελθόν όταν είχαμε την κρίση στην Κύπρο. Δεύτερο, ενδέχεται να θεωρήσουν, με περισσότερη ή λιγότερη αλήθεια, ότι υφίστανται απειλή από τη Ρωσία. Θα ενεργοποιήσουν τότε τις βάσεις, σαν αμφισβητούμενη άμυνα ή επίθεση. Και ο Ελληνικός χώρος θα γίνει στρατηγικός στόχος των αντιπάλων όχι δικών μας, αλλά των ΗΠΑ. Ήδη, με την αποστολή μας στους αντίπαλους της Ρωσίας Ουκρανούς όχι μόνο ανθρωπιστικής βοήθειας (που καλά κάναμε διότι η ανθρωπιστική βοήθεια σώζει ζωές), αλλά και όπλων, που αφαιρούν ζωές, γίναμε δηλωμένοι εχθροί μιας μεγάλης δύναμης. Θυμίζω ότι παλιότερα στείλαμε στρατό εναντίον της Ρωσίας των Μπολσεβίκων μετά το τέλος του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Τα αποτελέσματα ήταν ολέθρια για τον Ελληνισμό που ζούσε εκεί από την εποχή του χρυσόμαλλου δέρατος. Τι θα γίνει τώρα με τον Ελληνισμό που ζει εκεί κοντά (Μαριούπολη), και βρίσκεται κάτω από Ρωσικό έλεγχο; Έχομε πάψει να μαθαίνουμε γι΄ αυτούς.

Και τι να κάνουμε λοιπόν; Χωρίς συμμάχους γινόμαστε μια χαψιά από όσους πολύ μεγαλύτερους, άρα ισχυρότερους, από εμάς ανοιχτά μας απειλούν; Να προσπαθήσουμε να διώξουμε τις βάσεις, να βγούμε έξω από το ΝΑΤΟ και έξω από την ΕΕ;

Η ταυτότητά μας, η ενότητά μας, δεν εκτείνεται μόνο στο χώρο, αλλά και στο χρόνο. Αφού έχομε υπογράψει κάποιες συμφωνίες, οφείλομε να τις τηρήσουμε στο έπακρο, μας αρέσει ή όχι. Από την άλλη, πρέπει να αυξήσουμε την ισχύ μας. Ισχύς ουσιαστικά σημαίνει στρατιωτική και οικονομική αυτοδυναμία (πλήρης δεν είναι δυνατό να επιτευχθεί από κανέναν). Στις μακροχρόνιες συγκρούσεις επικρατεί εκείνος που έχει μεγαλύτερες εφεδρείες, επομένως ο μεγαλύτερος. Σε μια οξεία σύγκρουση όμως επικρατεί εκείνος που στη συγκεκριμένη στιγμή και συγκεκριμένο τόπο έχει συγκεντρώσει ισχυρότερες δυνάμεις. Στο μεταξύ θα επέμβει η διεθνής κοινότητα. Αμυντικά λοιπόν πρέπει να γίνουμε ισχυρότεροι. Ταυτόχρονα να επιδιώξουμε συμμαχίες με άλλους γείτονες με τους οποίους έχομε κοινά συμφέροντα, συμφωνίες που να μη σημαίνουν ετεροβαρή επιβολή σε βάρος μας (χωρίς π.χ. να στέλνουν δικό τους στρατό στον τόπο μας). Οικονομικά σημαίνει ότι πρέπει να γίνουν πολλά. Από τη μια πιο δίκαιη, αλλά και συμφέρουσα, κατανομή του πλούτου (της ελεημοσύνης δηλαδή) που μας παραχωρεί  η μεγάλη συμμαχία μας· από την άλλη, εκμετάλλευση όσο γίνεται των πηγών μας με σωστό προγραμματισμό της ανάπτυξης (π.χ. αξιοποίηση των φυσικών ανεξάντλητων δυνάμεων που διαθέτει στη σωστή αναλογία η φύση στον τόπο μας, ανέμων, ήλιου, κυμάτων, υδατοπτώσεων)· και τρίτο αποδοχή ότι όλοι πρέπει να κάνουμε θυσίες, οι επενδυτές αρκούμενοι σε χαμηλότερο κέρδος από όσο αν επένδυαν αλλού (με αντάλλαγμα σταθερότερη κατάσταση) και οι εργαζόμενοι αρκούμενοι σε αποδοχές χαμηλότερες από των Ευρωπαίων εταίρων μας (με αντάλλαγμα πρόνοιας, υγείας, παιδείας, ασφάλειας, δικαιοσύνης).

Τα παραπάνω απαιτούν λαϊκή συναίνεση. Αυτό σημαίνει ότι οποιαδήποτε μεταβολή στις σχέσεις μας με διεθνείς ισχυρές δυνάμεις πρέπει να έχει εγκριθεί όχι από μια κυβέρνηση εκλεγμένη μεταξύ προεπιλεγμένων υποψηφίων, αλλά από δημοψήφισμα. Κι αυτό θα πρέπει να ακολουθήσει εκτεταμένη συζήτηση, διαβούλευση, σε βουλή από κληρωμένους, όπως οι ένορκοι, βουλευτές. Προσωπικά πιστεύω πως πρέπει να αποφευχθούν μονομερείς αποφάσεις, αλλά και επεκτάσεις της εκχώρησης εθνικής κυριαρχίας ερήμην του λαού, του μόνου αρμόδιου, αφού αυτός υφίσταται τις συνέπειες.