ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 9 Μαρτίου 2023

Είχα ένα ραντεβού σε δημόσια υπηρεσία: Λ. Αλεξάδρας 119, την 19.01.23, ώρα 09.44. Ήμουν στην ώρα μου, στο σωστό μέρος, δήλωσα το όνομά μου. Ο υπάλληλος όμως ζήτησε αστυνομική ταυτότητα. Καλά, αφού εγώ είμαι εγώ ο ίδιος, τι τη θέλει την ταυτότητα;

“Εγώ ο νοητός”, αυτό που εννοώ συνήθως όταν λέω απλώς “Εγώ”, ισχύει αποκλειστικά και μόνο για μένα, διότι το νοητό Εγώ είναι άβατο για οποιονδήποτε άλλον εκτός από εμένα. Για την κοινωνία είμαι “Εγώ ο κοινωνικός”. Αυτό σημαίνει ότι στην κοινωνία δεν κάνω ό,τι θέλω, αλλά παίζω ένα ρόλο, όπως ο ηθοποιός υποδύεται ένα ρόλο στο ενιαίο έργο, και εγώ, κοινωνικά, ταυτίζομαι με το ρόλο μου. Ό,τι με αφορά κοινωνικά, επαγγελματικά, πολιτικά, οικογενειακά, φιλικά κλπ στηρίζεται στην ταύτισή μου με το ρόλο που διαδραματίζω στην κοινωνία. Αυτή η ταύτιση συμβολίζεται πρώτιστα με το όνομά μου. Η ταύτιση του ονόματός μου με εμένα πιστοποιείται από το πιο αξιόπιστο στοιχείο της κοινωνίας μου, την αστυνομική μου ταυτότητα. Εναλλακτικά πιστοποιείται με μαρτυρίες. Ήταν στην ονοματοδοσία μου ένας εντεταλμένος εκπρόσωπος της πολιτείας (ιερέας, δήμαρχος κλπ), μαζί με κοινωνικούς μάρτυρες, τουλάχιστο ένα, τον ανάδοχο, και τους γονείς μου. Ωστόσο, η αστυνομική μου ταυτότητα μπορεί να πλαστογραφηθεί και οι μάρτυρες να είναι ψευδομάρτυρες. Τελικά μένει πια η προσωπική μου βία, του “αισθητού Εγώ” μου, που επιβάλλει στους γύρω μου ότι εγώ είμαι αυτός που είμαι, κάτι που ηχεί περιττό, παράλογα αυτονόητο, αφού είναι λογική ταυτότητα. Κι όμως, τίποτε από αυτά δεν αποκλείεται. Τα παραπάνω δείχνουν, μεταξύ των άλλων, και την αναγκαιότητα της εξουσίας, που αυτή θα ορίσει το εντεταλμένο όργανο που βεβαιώνει την ταυτότητά μου, αστυνομία, δήμαρχο, ληξίαρχο κλπ. Χωρίς αυτήν η κοινωνία διαλύεται. Αλλά και η κοινωνία έχει ταυτότητα.

Η ταυτότητα της κοινωνίας είναι το κράτος. Στους αρχαίους προγόνους μας, όπως και σε άλλους λαούς, π.χ. Ρωμαίους, το κράτος συνέπιπτε με την πόλη. Η πόλη (άστυ) ήταν αρχικά ο τόπος όπου συνέρρεαν οι μεταφορείς εμπορευμάτων που περίσσευαν από τους παραγωγούς τους για ανταλλαγή με άλλους που αυτά τους έλειπαν, ενώ διέθεταν άλλα προϊόντα που δεν υπήρχαν στους πρώτους. Η δημιουργία της πόλης απαιτούσε, για την αυτοδιατήρησή της και άλλους, ναυτικούς, οικοδόμους, φρουρούς, παρόχους κάθε είδους υπηρεσιών, ένα κώδικα επικοινωνίας, όπως είναι η γλώσσα, κάποιους που επέβλεπαν την τήρηση των παραπάνω, όπως ήταν οι ιερείς για την εισαγωγή στην κοινωνία, έξοδο, παραμονή σ΄ αυτήν κλπ “ιερά μυστήρια”. Εναλλακτικά το κράτος αποτελούνταν από πιο χαλαρές κοινότητες, όπως στα ποικίλα αρχαία βασίλεια, και μετέπειτα στις αυτοκρατορίες, που αναγνώριζαν νόμιμες διαφορές μεταξύ κοινοτήτων με διαφορετική γλώσσα και/ή θρησκεία, αλλά υπηκόων στον ένα μονάρχη με όλες τις παρενέργειες της μοναρχίας. Οι αυτοκρατορίες εξελίχτηκαν στο κράτος-έθνος, όπου λίγ΄ ως πολύ σε ένα τόπο καθορισμένο, αναγνωρισμένο βίαια ή με συμβόλαιο από τα άλλα κράτη, ζούσαν άτομα ομοεθνή, με την ίδια γλώσσα, θρησκεία, έθιμα. Καθώς η απόλυτη εφαρμογή τέτοιου σχεδίου ήταν αδύνατη, διατηρούνταν μειονότητες που όμως ήταν υποχρεωμένες, με ποινή την εξαφάνισή τους (π.χ. εξοστρακισμός, εθνοκάθαρση, γενοκτονία), να πειθαρχούν σε ό,τι αποφάσιζε η εθνική πλειοψηφία. Τα τελευταία χρόνια το κράτος-έθνος έχει αρχίσει να υποχωρεί σε κράτος-μέλος, (συνομοσπονδία), στα πρότυπα των αρχαίων αμφικτυονιών, όπου μέρος της εθνικής κυριαρχίας όλων εκχωρείται στη συνομοσπονδία (π.χ. Ευρωπαϊκή Ένωση). Με οποιονδήποτε τρόπο, η έννοια της ταυτότητας και εξουσίας του κράτους διατηρείται. Κι όμως, μπορεί να αμφισβητείται. Η αμφισβήτηση προκύπτει από το ότι δεν πρόκειται για μια φυσική, βιολογική έννοια, αλλά για μια σύμβαση, το κοινωνικό συμβόλαιο (J. J. Rousseau). Αυτή η αντίφαση ανάμεσα στη φυσική και την κοινωνική υπόσταση φαίνεται σε πολλά πεδία. Φαίνεται στη σχέση ηθικής και δικαίου. Η ηθική εξελίσσεται αβίαστα, διαρκώς μεταβαλλόμενη, παριστάνοντας την κυρίαρχη βούληση της κοινωνίας. Το δίκαιο αποφασίζεται από κάποιον και είναι αμετάβλητο. Όταν έλθει σε κρίσιμη σύγκρουση με την ηθική, η πολιτεία κινδυνεύει. Παρόμοια αντίφαση υπάρχει ανάμεσα στη γλώσσα και τη γραφή. Όταν πρωτοεμφανίστηκε η αλφαβητική γραφή από τους Έλληνες εξελισσόμενη από τη Φοινικική γραφή, κάθε ακουστός φθόγγος αντιστοιχούσε σε ένα μόνο οπτικό σύμβολο, το γράμμα, και κάθε γράμμα σε ένα μόνο φθόγγο (φωνητική γραφή). Η γλώσσα όμως εξελισσόταν, αλλά η γραφή έμενε αμετάβλητη, έτσι που δεν αντιστοιχούσε πια στην ομιλούμενη γλώσσα. Αυτή εξελισσόταν αυτόματα από τη μητέρα (κυρίως) στο παιδί. Η γραφή όμως επιβαλλόταν βίαια από το δάσκαλο σύμφωνα με την απόφαση της πολιτείας. Η ποινή σήμαινε π.χ. πως ο ανορθόγραφος δεν παίρνει καλούς βαθμούς στις εκπαιδευτικές αξιολογήσεις, δεν προσλαμβάνεται εύκολα σε μια δημόσια θέση κλπ. Η κατάσταση αντιστράφηκε. Από εξάρτημα της γλώσσας η γραφή έγινε κυρίαρχός της.

Η ύπαρξη της κοινωνίας, από τότε που δημιουργήθηκε στον Homo sapiens, έγινε αναγκαία. Εκτός της δεν μπορεί πια να ζήσει κανένας εκτός αν είναι “θεός ή θηρίο” (Αριστοτέλης). Η επιβολή της απαιτεί την ύπαρξη κοινωνικά πιστοποιημένης ταυτότητας, όπως στα παραπάνω παραδείγματα, τόσο σε θεσμούς όσο και σε άτομα. Αυτού του είδους η ταυτότητα σημαίνει την ύπαρξη βίας μικρού ή μεγάλου μεγέθους. Αυτή έρχεται σε αντιπαράθεση με την αγελαία ελευθερία, όπου το κάθε μέλος μιας ομάδας συμπεριφέρεται ανάλογα με τις προσωπικές του δυνατότητες. Δεν γίνεται αλλιώς. Όταν όμως η αντιπαράθεση μεταξύ της φυσικής, νοητής και αισθητής, υπόστασης από τη μια και κοινωνικής από την άλλη, γίνει κρίσιμη, η οργανωμένη κοινωνία, η πολιτεία, διαλύεται. Διαλύεται το ίδιο όπως αν απουσιάζει η εξουσία της. Είναι αναγκαίο, επομένως, η κοινωνία να συμπίπτει με την πολιτεία. Τέλειος τρόπος δεν υπάρχει. Η πλησιέστερη προσέγγιση που επιτεύχθηκε ποτέ στην ιστορία του ανθρώπου ήταν η αρχαιοελληνική δημοκρατία. Σ΄ αυτήν οι αξιωματούχοι (εκτός από ρόλους που χρειάζονται ειδικές γνώσεις και εμπειρία) κληρώνονταν από το σύνολο των πολιτών, μελών της κοινωνίας. Σ΄ αυτήν η γραφή ήταν υπηρέτης της γλώσσας, όχι το αντίθετο. Σ΄ αυτήν δόθηκε η δυνατότητα να αναπτυχθεί με αρμονικό τρόπο ο πολιτισμός, με το γνωστικό, επιστημονικό, στοιχείο του, το συναισθηματικό, καλλιτεχνικό και το βουλητικό, ηθικό στοιχείο του. Αυτή η πολιτεία (χρυσός αιώνας) δεν μπόρεσε να αντέξει στη βία παρά μόνο λιγότερο από ένα αιώνα. Ωστόσο, ο πολιτισμός που δημιούργησε επικράτησε διεθνώς και διαιώνια ως σήμερα. Ήδη η διεθνής βία, άμεση και έμμεση, δίνει τεράστια προτεραιότητα στον τεχνολογικό, γνωστικό, πολιτισμό έναντι των λοιπών στοιχείων του πολιτισμού. Η πανανθρώπινη, παμπλανητική θα έλεγα καλύτερα, ύπαρξη της πανέμορφης γης μας οδεύει ακάθεκτη προς τον όλεθρο.

ΑΝΕΚΔΟΤΟ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Δημήτρης Αντων. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Τα παλιά καλά χρόνια, όταν υπήρχε η ΕΣΣΔ, κυκλοφορούσε ένα ανέκδοτο. Είχαν, λέει, ένα τέλειο σύστημα υγείας. Ο άρρωστος πήγαινε σε ένα κέντρο υγείας. Εκεί εύρισκε ένα σημείωμα που ρωτούσε την ηλικία του. Ανάλογα με την απάντηση άνοιγε αυτόματα μια πόρτα. Έβλεπε τότε ένα σημείωμα που ρωτούσε το φύλο του. Ανάλογα με την απάντηση άνοιγε μια άλλη πόρτα. Έβλεπε τότε άλλο σημείωμα που τον ρωτούσε ποιο ήταν το κύριο ενόχλημά του. Ανάλογα με την απάντηση άνοιγε άλλη πόρτα. Έτσι προχωρούσε, ώσπου έφτανε σε μια ερώτηση, αν είναι μέλος του κόμματος. Υπήρχαν δύο πόρτες. Αν η απάντηση ήταν “όχι”, άνοιγε μια πόρτα που ΟΔΗΓΟΥΣΕ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ. Αυτό ήταν ανέκδοτο. Και τώρα έρχομαι στην πραγματικότητα.

Έστειλα ένα μικρό δεματάκι με φάρμακα στην Ολλανδία σε κάποιον που τα είχε ανάγκη και πήρα σχετική απόδειξη από το ταχυδρομείο. Έχουν περάσει 2 μήνες, αλλά το δεματάκι δεν έχει παραληφθεί ούτε και έχει επιστραφεί στον αποστολέα. Με την απόδειξη που είχα πήγα στο ταχυδρομείο. Πολύ εξυπηρετική η υπάλληλος, κατάλαβε το πρόβλημά μου και μετά από σχετική έρευνα, με πληροφόρησε ότι τον τελευταίο καιρό έχουν φύγει πολλοί υπάλληλοι και δεν έχουν προσληφθεί άλλοι στη θέση τους. Το δεματάκι μου δεν βρισκόταν στο ταχυδρομείο. Έκανε, εξυπηρετική πάντοτε η υπάλληλος, κάποια τηλέφωνα και με πληροφόρησε πως το δεματάκι μου μάλλον έχει σκαλώσει στο Ελληνικό αεροδρόμιο. Μου έδωσε μάλιστα κάποια τηλέφωνα για να επικοινωνήσω. Όπως μου είπε, πήρα το 210 3538144. Άργησε να απαντήσει, αλλά τελικά μια γυναικεία φωνή σήκωσε το τηλέφωνο για να μου εξηγήσει ότι το τηλέφωνο που πήρα αφορούσε το τελωνείο που ασχολείται με τις τρίτες χώρες και μου έδωσε το σωστό αριθμό, 81182000 που είναι για την εξυπηρέτηση των πελατών. Καλώ αυτό το τηλέφωνο. Το τηλέφωνο ΔΕΝ ΑΠΑΝΤΑ. Αυτό που έγραψα ΔΕΝ είναι ανέκδοτο.

Έχω δύο ερωτήσεις:

1. Μπορεί κάποιος να με φωτίσει τι έχει γίνει το δεματάκι μου;

2. Πότε θα καταλάβουμε ΟΛΟΙ ότι αποστολή του κράτους μας, των κυβερνήσεων, των κρατικών λειτουργών, των δημοσίων υπαλλήλων, των επενδυτών, των εργαζομένων στο ωράριο εργασίας τους, ΟΛΩΝ μας δηλαδή, είναι η εξυπηρέτηση των πελατών (ή πέστε τους όπως θέλετε, των καταναλωτών, των πολιτών); Ότι χωρίς αυτούς, που γι΄ αυτό πληρώνουν το κράτος μας, κανένας δεν μπορεί να επιβιώσει κοινωνικά, πολιτικά ή επαγγελματικά; Χωρίς τους καταναλωτές, τους αποδέκτες υπηρεσιών, όλους μας δηλαδή, οι εργαζόμενοι, οι επενδυτές, οι δημόσιοι υπάλληλοι, οι κρατικοί λειτουργοί, οι κυβερνήτες μας, είναι άχρηστοι, πρέπει να καταργηθούν. Με το πολιτικό σύστημα που έχομε, ένα είδος εκλεγόμενης μοναρχίας, όχι δημοκρατία, η πρώτιστη ευθύνη ανήκει ασφαλώς στις κυβερνήσεις και, όταν γίνεται μια τραγωδία (Τέμπη, Σάμινα κλπ), δεν ωφελεί να λέμε “ανθρώπινο λάθος” κάποιου. Το ανθρώπινο λάθος είναι ΑΔΥΝΑΤΟ να μηδενιστεί και καμιά ποινή δεν θα ωφελήσει. Οι δυσλειτουργίες όμως μπορούν να μειωθούν σημαντικά.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ

Δημήτρης Αντων. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

“Συγχαρητήρια!”, άκουσα, έδινε ένας Τούρκος δημοσιογράφος σε ένα δικό μας, για την πολιτική ευθιξία ενός Έλληνα υπουργού για την τραγωδία στα Τέμπη. Στην Ελλάδα σκοτώθηκαν καμιά 50ριά άτομα στο τραγικό σιδηροδρομικό δυστύχημα. Στην Τουρκία για 1000 φορές περισσότερους νεκρούς κανένας πολιτικός δεν ανέλαβε την ευθύνη για να παραιτηθεί. Το έχω ξαναγράψει, η πολιτική κατάσταση στην πατρίδα μας είναι πιο ικανοποιητική από την Τουρκική. Βέβαια στην Ελλάδα ήταν ευκολότερο. Η ευθύνη στις εθνικές τραγωδίες μοιράζεται διαχρονικά. Στην Ελλάδα διαχρονικά υπήρχαν διαφορετικοί πολιτικοί υπεύθυνοι, ενώ στην Τουρκία η ευθύνη για το χθες πέφτει στο σημερινό ηγέτη που ήταν ίδιος όπως χθες. Θυμίζω πως ο Kemal Atatürk λειτουργούσε ως μονοκράτορας. Αλλά κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να είναι αλάνθαστος, εκτός αν έχει θεϊκές ικανότητες (Αριστοτέλης), πράγμα αδύνατο. Ο Κεμάλ κατάλαβε ότι για τα αναπόφευκτα πολιτικά λάθη η ευθύνη χρεωνόταν σ΄ αυτόν. Τότε έκανε μια δημοκρατική παραχώρηση επιτρέποντας τη λειτουργία περισσότερων κομμάτων. Ναι, το ξανάγραφα, η κρατική οργάνωσή μας είναι καλύτερη από της Τουρκίας. Όμως, ας τη συγκρίνουμε και με των άλλων κρατών της ΕΕ στην οποίαν ανήκομε.

Το σιδηροδρομικό δίκτυο στις πιο καλά οργανωμένες χώρες της ΕΕ είναι πολύ πυκνότερο από της δικής μας. Η χώρα μας είναι ασφαλώς ιδιαίτερα δύσκολη στις συγκοινωνίες της, με τη σχεδόν μοναδική γεωγραφική ανομοιογένειά της. Ολόκληρη η Βορειοδυτική Ελλάδα δεν έχει σιδηροδρομική κάλυψη. Δημιουργήθηκε ικανοποιητικό οδικό δίκτυo, που διευκολύνει την ατομική μετακίνηση (πανάκριβα με τα διόδια που πληρώνονται), αλλά όχι τη μαζική όπως με τους σιδηροδρόμους. Η Εγνατία οδός, η γέφυρα στο Ρίο-Αντίρριο κλπ δεν πρόβλεψαν τη δημιουργία σιδηροδρομικών γραμμών μεταξύ των λωρίδων. Και, το πιο σημαντικό, δεν εξασφαλίστηκε η ασφάλεια των γραμμών. Το ίδιο δεν εγγυάται την ασφάλεια η θαλάσσια συγκοινωνία, καθώς, παράλληλα με σύγχρονα, κατά το δυνατόν ασφαλή, πλοία, υπάρχουν και άλλα όχι και τόσο ασφαλή. Προσεύχομαι να μην ξαναδούμε ναυάγιο σαν του Εξπρές Σάμινα. Η προσευχή μου δεν είναι να γίνουν μαγικά ασφαλείς οι συνθήκες, αλλά να φωτιστούν οι αρμόδιοι να λάβουν τα αναγκαία μέτρα.

Η ΕΕ έχει γενικά καλύτερη οργάνωση από τη δική μας. Αλλά είναι αυτή που θα έπρεπε; Απόλυτη αυτάρκεια δεν υπάρχει. Ωστόσο, οφείλει να υπάρχει στοιχειώδης. Η αυτάρκεια μιας πολιτικής οντότητας έχει κυρίως οικονομική και στρατηγική συνιστώσα. Στην οικονομική συνιστώσα δεν τα έχει πάει ως τώρα άσχημα η EE. Στη στρατηγική όμως, κατά την προσωπική μου άποψη, όχι. Άφησε την άμυνά της στο ΝΑΤΟ, αντί να σχηματίσει τη δική της Ευρωπαϊκή άμυνα. Το ΝΑΤΟ όμως, πρώτο, δεν περιλαμβάνει όλα τα κράτη της ΕΕ (π.χ. η Κύπρος δεν ανήκει στο ΝΑΤΟ) και δεύτερο, η αμυντική συμμαχία έχει κράτη που δεν ανήκουν στην ΕΕ (π.χ. ΗΠΑ, Τουρκία). Τα συμφέροντα ΕΕ-ΝΑΤΟ επομένως δεν συμπίπτουν πλήρως. “Σκοπός του ΝΑΤΟ είναι να κρατά τους Αμερικανούς μέσα, τους Ρώσους έξω και τους Γερμανούς κάτω” (Lord H. Ismay, πρώτος γενικός γραμματέας ΝΑΤΟ, 1952). Οι συνέπειες μπορεί να είναι ολέθριες για την ανθρωπότητα, τον πλανήτη ολόκληρο, όπως διαφαίνεται με την κρίση στην Ουκρανία (μια διεθνώς σημαντική τραγωδία). Η ΕΕ, ακολουθώντας την πολιτική των ΗΠΑ, εφάρμοσε κυρώσεις κατά της Ρωσίας, αλλά αυτές γίνονται μπούμεραγκ για τις χώρες της Ευρώπης, που είχαν σημαντική συμπληρωματική ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία. Οι Ρώσοι φαντάζονταν πως η εισβολή τους στην Ουκρανία θα διέλυε το ΝΑΤΟ, που, σωστά ή λάθος, θεωρούσαν πως τους απειλούσε. Αντίθετα, οι χώρες του ΝΑΤΟ συσπειρώθηκαν. Όχι μόνο δεν φρόντισε η ΕΕ να οργανώσει τη δική της άμυνας, αλλά και προσπαθεί να επεκτείνει το ΝΑΤΟ, ακόμη σήμερα, μαζί με τις ΗΠΑ, και παρά τις υποσχέσεις που είχαν δοθεί στη Ρωσία, όταν κατέρρευσε η τότε ΕΣΣΔ. Η συσπείρωσή της Δύσης όμως οδήγησε σε συσπείρωση των αντιπάλων της, όπως στη σύσφιγξη των σχέσεων Ρωσίας-Κίνας. Αυτή η πόλωση γίνεται ιδιαίτερα επικίνδυνη για τον Κόσμο. Η Δύση έδειξε ιδιαίτερη ευαισθησία στην απρόκλητη εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία. Δεν είχε δείξει όμως την ίδια ευαισθησία όταν οι Τούρκοι εισέβαλαν στην Κύπρο. Επιπλέον έδειξε ότι δεν ενδιαφέρεται για επίτευξη ειρήνης, αλλά για ήττα της Ρωσίας. Όποιος επιζητεί την ειρήνη, ακούει τα επιχειρήματα των αντιπάλων και τα συζητά σε ένα τραπέζι, αντί να προσπαθεί να επιβληθεί στο πεδίο των συγκρούσεων. Το έχει δείξει επανειλημμένα η Δύση, όπως όταν τα μέλη της αποχώρησαν όταν μιλούσε ο Ρώσος υπουργός εξωτερικών С. Лавров στον ΟΗΕ‎. Πρόσφατα οι συζητήσεις για το τελικό ανακοινωθέν των G20 απέτυχαν κυρίως εξαιτίας της επιμονής της Ρωσίας να περιλαμβάνεται σε αυτό η ανάγκη να διεξαχθεί «αμερόληπτη» έρευνα για τις εκρήξεις που σημειώθηκαν προ μηνών στους αγωγούς μεταφοράς αερίου Nord Stream 1 και 2. Κόβομε τις γέφυρες;

Εμείς, όπως η Τουρκία, βρισκόμαστε, μοναδικά ίσως, στο σύνορο μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Η Τουρκία προσπάθησε να κρατήσει μια επαμφοτερίζουσα στάση στον πόλεμο της Ουκρανίας. Εμείς εκδηλωθήκαμε εναντίον της Ρωσίας, στέλνοντας στον εχθρό τους ανθρωπιστική βοήθεια που σώζει ζωές, αλλά και όπλα που αφαιρούν ζωές. Έτσι όμως γίναμε εχθροί της Ρωσίας. Υπενθυμίζω ότι πολλές φορές οι Ρώσοι υποστήριξαν άλλους σε βάρος μας, αλλά και ήταν η μία από τις τρεις μεγάλες δυνάμεις που συνέβαλαν στην απελευθέρωσή μας από τον Οθωμανικό ζυγό στο Ναβαρίνο. Ποτέ Ρωσικός στρατός δεν βρέθηκε στην Ελλάδα, ενώ εμείς είχαμε στείλει στρατό εναντίον της Ρωσίας (ΕΣΣΔ) μετά το πέρας του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου με ολέθριες συνέπειες για τους εκεί εγκαταστημένους Έλληνες. Και σήμερα αγνοήσαμε τα συμφέροντα των πολυάριθμων Ελλήνων που ζουν στη Ρωσοκρατούμενη τώρα, ως πρόσφατα Ουκρανική, Μαριούπολη.

Το κλίμα που δημιουργήθηκε μετά τη σεισμική τραγωδία στην Τουρκία και τη σιδηροδρομική στα Τέμπη, ίσως είναι η ψυχολογική ευκαιρία για μια προσέγγιση με κοινό στόχο, την επαφή Ανατολής-Δύσης. Προς ένα τέτοιο στόχο μοιάζει να ευαισθητοποιούνται Κινέζοι, Γάλλοι και Γερμανοί. Οι προτάσεις τους, αναμενόμενο είναι, εμπεριέχουν στοιχεία που είναι εμφανώς απαράδεκτα για τους αντιπάλους. Όμως αποτελούν την ευκαιρία να αρχίσει να μεταφέρεται η σύγκρουση από το πεδίο σε ένα τραπέζι. Η Δύση  απειλεί με κυρώσεις την Κίνα αν στείλει όπλα στη Ρωσία, ενώ η ίδια στέλνει διαρκώς όπλα στην Ουκρανία. Η άρνηση της Δύσης να συζητήσει τις Κινεζικές προτάσεις δίνει το άλλοθι στην Κίνα να στείλει όπλα. Αυτή την προσπάθεια, πιστεύω, εμείς πρέπει να την υποστηρίξουμε και θα είναι πολλαπλά συμφέρουσα για μας και τους γείτονές μας, αν από κοινού την ενισχύσουμε.

ΑΕΙΚΙΝΗΤΟ

Δημήτρης Αντων. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 4 Φεβρουαρίου 2023

Παιδί έμαθα τις πρώτες αρχές της φυσικής και ενθουσιάστηκα. Έμαθα πως ανεβάζοντας ένα βάρος παράγω έργο. Και έμαθα ότι η παραγωγή εκ του μηδενός ενέργειας, όπως είναι το έργο, είναι αδύνατη. Πολύ αργότερα άκουσα πως ένας γελαστός σοφός πριν από 2,5 χιλιετίες είχε πει “Μηδέν ἐκ τοῦ  μὴ  ὂντος γίγνεται, μηδὲ  εἰς τὸ  μὴ  ὂν φθείρεται” (Δημόκριτος). Εγώ όμως ήμουν έξυπνος, πιο έξυπνος από το Δημόκριτο και από τους σύγχρονους φυσικούς. Τι θα πει είναι αδύνατο να παράγεις έργο εκ του μηδενός, ότι δεν μπορεί να υπάρξει το αεικίνητο; Εγώ θα το κατάφερνα. Πήρα λοιπόν μια σανίδα περίπου 50Χ20 εκατοστά, την κράτησα οριζόντια με τα δυο μου χέρια περίπου 50 εκατοστά πάνω από το έδαφος, σήκωσα το ένα πόδι μου και πάτησα πάνω της. Στη συνέχεια, στηριζόμενος σ’  αυτό το πόδι, θα σήκωνα και το άλλο, να το πατήσω πάνω στη σανίδα και έτσι θα είχα ανυψώσει το βάρος μου μισό μέτρο. Περιττό να πω πού κατέληξε η εκπληκτική αυτή σκέψη μου!

Έτσι το πήρα απόφαση πως δεν μπορεί να υπάρξει ανεξάρτητο ερμητικά κλειστό σύστημα. Κάπου θα στηρίζεται κι αυτό. Ακόμη και ο φαύλος κύκλος, όπου το αποτέλεσμα γίνεται αιτία και η κυκλική κίνηση συνεχίζεται, ακόμη και αυτή η κατάσταση, σε κάποιο επίπεδο στηρίζεται. Ο ίδιος ο φαύλος κύκλος, καθώς η ενέργεια που εμπεριέχει διαρκώς φθείρεται, π.χ. με την τριβή που μετατρέπεται σε θερμότητα και χάνεται από το σύστημα, κάποτε θα σταματήσει. Πολύ περισσότερο, αν τον δούμε από μια διαφορετική άποψη, ίσως ανακαλύψουμε πού στηρίζεται εξωτερικά, οπότε τον σταματάμε όποτε εμείς θέλομε αφαιρώντας το εξωτερικό στήριγμά του. Δεν μπορούσα να σηκώσω το δεύτερο πόδι να το φέρω πάνω στη σανίδα, αφού πάνω σ΄ αυτό το πόδι στηριζόταν όλο το σύστημά μου.

Πέρα από το να ενεργήσει κάποιος από άλλο επίπεδο σε ένα φαύλο κύκλο, οι επιδράσεις πάνω στον ίδιο είναι πάντα δύσκολες, όχι όμως αδύνατες. Αν παρεμβάλλω π.χ. ένα εμπόδιο, μπορεί να τον σταματώ για λίγο, αλλά πίσω από το εμπόδιο αθροίζεται περισσότερη ενέργεια και το αποτέλεσμα ενδέχεται να είναι περισσότερο καταστροφικό. Αντίθετα, αν σπρώξω και επιβάλω μια επιτάχυνση του φαύλου κύκλου, ενδέχεται να έχω σαν αποτέλεσμα εξάντληση της ενέργειας που εκλύεται και το αποτέλεσμα δεν έχει πια αρκετή ενέργεια να γίνει αιτία. Αυτά ακούονται μάλλον ακαταλαβίστικα, γι΄ αυτό θα αναφερθώ σε παραδείγματα σε πολύ διαφορετικά πεδία.

Η πολιτική κατάσταση ακολουθεί μια περιοδικότητα. Αν δεν αλλάζει, η διαφορά μεταξύ τυπικού δικαίου και τρέχουσας, διαρκώς μεταβαλλόμενης, ηθικής, φυσικού δικαίου δηλαδή, διαρκώς αυξάνεται. Όταν φθάσει σε μια κρίσιμη τιμή αυτή η διαφορά, που είναι ποσοτική, θα επέλθει ποιοτική μεταβολή, βίαιη ανατροπή, επανάσταση, δικτατορία ή δεν ξέρω τι άλλο. Τα πολιτεύματα έχουν γι΄ αυτό υιοθετήσει περιοδικές εκλογές, που εκτονώνουν την κατάσταση. Αν είχαν προλάβει να γίνουν εκλογές το 1967, δεν θα είχαμε τη δικτατορία. Εμείς προσερχόμαστε στις κάλπες κάθε 4 χρόνια, αλλά οι πολιτικές κρίσεις είναι αρκετά συχνές. Αν οι εκλογές γίνονταν κάθε 3, αντί κάθε 4 χρόνια, οι κρίσεις θα ήταν λιγότερες.

Σεισμοί γίνονται σε έναν τόπο κάθε περίπου 3-6 δεκαετίες με καταστροφικές συνέπειες. Αν μπορούσαμε να προκαλέσουμε σεισμό στο κατάλληλο μέρος, κάθε π.χ. 20 χρόνια, η ενέργειά του θα ήταν μικρότερη, ενώ θα συνέβαινε σε ακριβώς προβλέψιμο χρόνο, έτσι που ο προκλητός σεισμός θα ήταν ελεγχόμενος και, επομένως, λιγότερο ή καθόλου καταστρεπτικός.

Οι πυρκαγιές στα δάση γίνονται περιοδικά κάθε χρόνο και βέβαια μειώνουν τη μάζα των δασών μας. Αν, πριν από τον αναμενόμενο χρόνο στους καλοκαιρινούς θερμούς, ξηρούς, ανεμώδεις μήνες κάψουμε τα ξερά το χειμώνα, η ανεξέλεγκτη πυρκαγιά θα είναι πολύ δύσκολη ή αδύνατη.

Θέλω να πω με τα παραπάνω, ότι οι φαύλοι κύκλοι δεν είναι αεικίνητα. Μολονότι αυτοσυντηρούνται, κάποτε οπωσδήποτε θα σταματήσουν, ενώ εμείς μπορούμε να τους αντιμετωπίσουμε με ποικίλους τρόπους. Το αεικίνητο, τουλάχιστον με τις υπάρχουσες γνώσεις μας είναι αδύνατο να υπάρξει. Ένας λόγος είναι ότι η παραγωγή ενέργειας από το μηδέν είναι αδύνατη. Άλλος είναι ότι δεν μπορεί να συνεχίσει, διότι, ο πιο ισχυρός φυσικός νόμος είναι ότι διαρκώς συμβαίνει, π.χ. διαμέσου της τριβής, απώλεια ενέργειας. Διατήρησα την επιφύλαξη “τουλάχιστον με τις υπάρχουσες γνώσεις”. Γιατί;

Μπορώ να φανταστώ οτιδήποτε που δεν γνωρίζουμε, αλλά και δεν υπάρχει κανένας λόγος να αποκλείεται κάποτε να το μάθουμε. Εκτός από ένα. Και αυτό μοιάζει να ανατρέπει όλα τα προηγούμενα που είπα. Το Σύμπαν, που το ονομάσαμε Κόσμο από τότε που αναγνωρίσαμε την αρμονία του και επομένως είναι κόσμημα, κάποτε άρχισε να υπάρχει. Η επικρατέστερη θεωρία αυτή τη στιγμή είναι ότι δημιουργήθηκε πριν από 13,8 δισεκατομμύρια έτη. Ήταν, λένε, μια τρομακτική έκρηξη, το Big Bang, που διάρκεσε ένα ασύλληπτα απειροελάχιστο χρονικό διάστημα, που μάλιστα το έχουν υπολογίσει. Εντάξει, ας πούμε πως έγινε έτσι. Όμως αυτό σημαίνει γένεση εκ του μηδενός. Και έκτοτε το Σύμπαν υπάρχει. Οδεύει προς την απόλυτη αταξία, δηλαδή την απόλυτη ακινησία του απόλυτου μηδενός στους -273^o C, που όμως είναι άπιαστο. Με άλλα λόγια ο Κόσμος έχει τις θεμελιώδεις ιδιότητες του Αεικίνητου. Κάπου εδώ σταματά το μυαλό του ανθρώπου. Η λογική δεν πάει παραπέρα.

Κι εμείς οι φτωχοί άνθρωποι προσπαθούμε να καταλάβουμε. Όπου δεν φτάνει η λογική έρχεται η φαντασία. Το ξέρομε πως είναι φαντασία, όχι πραγματικότητα. Αν δεν το ξέραμε θα είμαστε άρρωστοι. Οι σχιζοφρενείς δεν καταλαβαίνουν τη διαφορά ανάμεσα στη φαντασία τους και την πραγματικότητα. Παρ΄ όλα αυτά, εμείς επιμένομε. Γιατί; από ποια αιτία; για ποιο σκοπό; “Μην καταδέχεσαι να ρωτάς: «Θα νικήσουμε; Θα νικηθούμε;» Πολέμα!”, γράφει ο  Καζαντζάκης. “Ποτέ μην αναγνωρίσεις τα σύνορα του ανθρώπου! Να σπας τα σύνορα! Ν’ αρνιέσαι ό,τι θωρούν τα μάτια σου. Να πεθαίνεις και να λες: Θάνατος δεν υπάρχει!¨, συνεχίζει αλλού ο Μεγάλος Συγγραφέας και Διανοητής. Ναι, έτσι λέω σ΄ εκείνο το άγουρο παιδάκι που προσπαθούσε να κατασκευάσει το αεικίνητο και ήμουν, λέει, εγώ. Πολέμα! Δεν έχει σημασία αν θα πετύχει η προσπάθειά σου. “Το φτάσιμον εκεί είν΄ ο προορισμός σου…Η Ιθάκη σ΄ έδωσε τ΄ ωραίο ταξίδι. Χωρίς αυτήν δεν θά ΄βγαινες στο δρόμο. Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια. Κι αν πτωχική την βρεις η Ιθάκη δεν σε γέλασε. Έτσι σοφός που έγινες με τόση πείρα ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν”, γράφει ο άλλος Μεγάλος, ο Κ. Π. Καβάφης.

176 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΙ ΝΟΜΟΙ

Δημήτρης Αντων. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 2 Μαρτίου 2023

Η επιστήμη, η κοινωνική γνώση, ανακαλύπτει νόμους. Όταν λέμε επιστημονικοί νόμοι εννοούμε μια Αλήθεια με σημαντική διάρκεια, όχι μονιμότητα, όχι σημειακή, αλλά περιβαλλόμενη από μια άλω σφάλματος που, ωστόσο, είναι επιστημονικά μετρήσιμο. Την αναζητεί εκεί όπου διασταυρώνονται το νοητό με το αισθητό, η θεωρία με την εμπειρία, η υπόθεση με την παρατήρηση. Από ό,τι παρατηρεί δηλαδή με τις αισθήσεις του ο επιστήμονας και από ό,τι ήδη γνωρίζει, διαμορφώνει μια υπόθεση για τον τρόπο που εξελίσσονται τα πράγματα στη φυσική ζωή (επαγωγικός συλλογισμός). Στη συνέχεια αναζητεί αν ισχύει η υπόθεση που σκέφτηκε σε ένα πεδίο έξω από αυτό που τον οδήγησε στη διαμόρφωση της υπόθεσής του (παραγωγικός συλλογισμός). Αν ισχύει, αυτό είναι Νόμος, ώσπου να γίνει μια νέα παρατήρηση που δεν πειθαρχεί σ΄ αυτόν. Τώρα πρέπει να δημιουργήσει μιαν άλλη υπόθεση που να ερμηνεύει και όλα τα προηγούμενα και τη νέα παρατήρηση. Αυτά ισχύουν για όλες τις επιστήμες, φυσικές, κοινωνικές, ανθρωπιστικές. Μερικές φορές δημιουργεί ο ίδιος συνθήκες όπου όλα είναι σταθερά, εκτός από δύο παραμέτρους που προσπαθεί να ελέγξει τις σχέσεις μεταξύ τους (πείραμα). Αυτό, για ποικίλους λόγους, δεν είναι πάντοτε εύκολο, όπως στην ιστορία, τη γνωσιολογία και πολλές άλλες.

Όλοι οι νόμοι της Φυσικής αποδείχθηκαν λανθασμένοι τον τελευταίο αιώνα, εκτός από το Νόμο της εντροπίας. Πολύ απλουστευμένα αυτός λέει ότι τα πάντα στη φύση οδεύουν από την τάξη προς την αταξία. Πλήρης αταξία υποτίθεται στο απόλυτο μηδέν, την ακινησία, που δεν μπορούμε να το φτάσουμε ποτέ. Σε ένα κλειστό σύστημα όμως μπορεί να υπάρχει αντίστροφη πορεία από την αταξία προς την τάξη, με βαρύ τίμημα όμως, καθώς τα πάντα γύρω από το σύστημα οδεύουν ταχύτερα προς την αταξία.

Όταν δεν μπορεί να εφαρμοσθεί πείραμα, υπάρχουν υποκατάστατα. Στην ιστορία π.χ., διαβάζοντας την εξέλιξη των γεγονότων σε κάποιο τόπο και χρονική περίοδο, σχηματίζομε κάποιο “νόμο” που περιγράφει συνοπτικά πώς εξελίσσεται ο κόσμος. Στη συνέχεια, μελετούμε την εξέλιξη του κόσμου σε μιαν άλλη περίοδο και σε έναν άλλο τόπο. Ισχύουν και εκεί οι ίδιοι κανόνες; Οι επιστημονικοί νόμοι δεν υποχρεώνουν κάποιον να κάνει κάτι. Αυτό το κάνουν ειδικά οι φυσικοί νόμοι, που, αν κάποιος προσπαθεί να τους παραβεί, είτε αποτυγχάνει ή υφίσταται τις φυσικές, αυτόματες, συνέπειες, που μπορούν να είναι ολέθριες, Η παράβασή κοινωνικών νομων έχει κοινωνικές συνέπειες, δηλαδή τις επιβάλλει η κοινωνία, αν αποκαλυφθεί η παρανομία. Η κοινωνία όμως διαρκώς αλλάζει, “τα πάντα ρει” (Ηράκλειτος), το απαιτεί απαρέγκλιτα ο νόμος της εντροπίας. Οι ιστορικοί επιστήμονες μελετούν τον τρόπο που γίνεται η αλλαγή. Για παράδειγμα, ο ιστορικός υλισμός θεώρησε ότι η βασική αιτία της ιστορικής εξέλιξης είναι η πάλη των τάξεων (K. Marx). Η γνώση αυτού του νόμου βοήθησε να ληφθούν κατάλληλοι κοινωνικοί νόμοι που είναι σύμφωνοι με τον ιστορικό. Βέβαια, πίσω από την επιστημονική γνώση κρύβεται πάντα κάποια πίστη. Ο Μαρξ ήταν Γερμανοεβραίος. Ήταν ένας από τους τρεις μεγάλους σοφούς (A. Einstein, S. Freud οι δύο άλλοι) που ήταν και αυτοί Γερμανοεβραίοι οι οποίοι, ακόμη και αν ήταν άθεοι, ήταν ποτισμένοι με την παιδεία της Μίας, μεταφυσικής, αιτίας του Σύμπαντος, όπως ο Εβραϊκός Θεός, που εξηγεί τα πάντα. Οι νόμοι του ιστορικού υλισμού αποδείχθηκε ότι ερμηνεύουν πολλά, αλλά όχι τα πάντα. Και οι ιστορικοί επιστήμονες διαρκώς πασχίζουν προς αυτή την κατεύθυνση.

Η γλώσσα είναι κάτι άλλο που εξελίσσεται διαρκώς. Παλιές λέξεις ξεχνιόνται, νέες εισάγονται ή δημιουργούνται για να επενδύσουν γλωσσικά νεοπαραγόμενες έννοιες. Οι επιστήμες που ασχολούνται με αυτήν μελετούν τη Γραμματική και το Συντακτικό της γλώσσας, που είναι πολύ πιο ανθεκτικά, σαν επιστημονικοί νόμοι, από τις χρησιμοποιούμενες λέξεις, αλλά και πάλι με το χρόνο εξελίσσονται, ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες που υπηρετούν και την ιστορία τους. Έτσι, μακροπρόθεσμα, οδηγούν σε διάσπαση μιας γλώσσας σε θυγατρικές, π.χ. της λατινικής σε ιταλική, ισπανική, πορτογαλική, γαλλική, ρουμανική κλπ. Οι κοινωνικοί νόμοι δεν επιβάλλουν αυτόματα βίαια κάποιες συμπεριφορές. Αν προσπαθήσουν να το κάνουν οι γλωσσικοί νόμοι, θα έλθουν σε οξεία ρήξη με την πραγματικότητα, που διαρκώς αλλάζει, ενώ οι νόμοι μένουν ίδιοι. Το ζήσαμε όταν επίσημη γλώσσα του κράτους μας ήταν η καθαρεύουσα, ενώ η γλώσσα του λαού ήταν η νεοελληνική. Τότε ποιο το όφελος της γλωσσικής επιστήμης; Οι γλωσσολόγοι μελετούν – ή οφείλουν να μελετούν – διαρκώς την ομιλούμενη γλώσσα, που φυσική μορφή της είναι κύρια ο προφορικός λόγος και, συνακόλουθα, ο γραπτός. Τους νόμους που ανακαλύπτουν οφείλει το κράτος να τους προτείνει συστηματικά, όχι να τους επιβάλει ποινικά. Στο σχολείο πρέπει να διδάσκονται, τα επίσημα κρατικά έγγραφα να τους ακολουθούν, τα δημόσια μέσα ενημέρωσης να τους εφαρμόζουν. Με αυτό τον τρόπο, η πλειονότητα των πολιτών εθίζονται να χρησιμοποιούν αυτούς τους νόμους (κανόνες) διότι μόνον έτσι μπορούν να επικοινωνούν ικανοποιητικά με τους ομόγλωσσούς τους. Ο γλωσσολόγος Wilhelm von Humbolt λέει ότι “απολύτως τίποτε δεν είναι τόσο σπουδαίο για την κουλτούρα ενός έθνους όσο η γλώσσα του”. Ένας ομιλητής ή συγγραφέας θα εκφραστεί όπως νομίζει πως τα λόγια του θα αποκαλύπτουν καλύτερα τις σκέψεις του, ενδεχομένως χρησιμοποιώντας ξένες λέξεις, πλάθοντας καινούργιες, παραβιάζοντας γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες κλπ. Ο ιδιαίτερος τρόπος που εκφράζεται, αν έχει κάτι το σημαντικό να πει, θα επηρεάσει και άλλους που θα τον μιμηθούν. Έτσι αλλάζει βαθμιαία η γλώσσα. Και οι γλωσσικοί νόμοι που καθορίζουν τη συνειδησιακή ταυτότητα ενός έθνους; Είναι προφανές ότι οφείλουν και αυτοί να αλλάζουν κατά διαστήματα ακολουθώντας τη ζωντανή, εξελισσόμενη, τρέχουσα κουλτούρα. Οι γλωσσολόγοι οφείλουν να μελετούν τέτοιες εξελίξεις και, όπως με κάθε νόμο, να αναθεωρούν την επίσημη γραμματική και συντακτικό κατά τακτά διαστήματα. Η εμμονή στα πατροπαράδοτα, θα σήμαινε να εξακολουθούμε να μιλάμε με τη γλώσσα του Ομήρου, που, παρόλη την ομορφιά της, καταφανώς  δεν επαρκεί να εκφράσει τη σύγχρονη νόησή μας. Υπολειμματική αριστοκρατική στάση της κρατούσας τάξης και η πνευματική αδράνεια πολλών είναι που εμποδίζουν γενικά τις εξελίξεις. “Μα τώρα που επιτέλους καταλήξαμε και αποδεχτήκαμε μια γλωσσική δομή (ή ένα πολιτικό καθεστώς), να την αλλάξουμε; Καλύτερα να εμποδίσουμε, ακόμη και ποινικά, τους εκτρεπόμενους να εκφραστούν με τον αιρετικό τρόπο τους”. Και παλεύομε να μην αλλάξει η όποια ορθογραφία, όπως και όποια κακή κατάστασή μας, να εξοστρακίζουμε αναγκαίες λέξεις και ιδέες, να επιχειρούμε να μεταφέρουμε ξένες που είναι ασύμβατες με την Ελληνικότητά μας, μιμούμενοι ξένους κλπ.