ΔΙΕΘΝΗΣ ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ

Δημήτρης Αντων. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 25 Μαρτίου 2023

Επανειλημμένα έχω γράψει για τη σχέση ηθικής και δικαίου. Ηθική εννοώ την τρέχουσα βούληση της κοινωνίας που όμως ούτε αντικειμενικά γνωστή είναι ούτε διαθέτει σαφήνεια και συνεπαγόμενες ποινές. Παρόλη τη ρευστότητα της Ηθικής, οι γενικοί κανόνες που τη διέπουν είναι αρκετά σταθεροί και, προπάντων, ανεξάρτητοι από τις αποφάσεις των ανθρώπων. Έτσι, πολλοί θεωρούν ότι είναι νόμοι απαράγραπτοι που πηγάζουν από το θείον (δίκαιο των εθών), με αντίστοιχό τους την υποκειμενική ηθική, το “πρέπει” που είναι γραμμένο στη συνείδηση του καθενός (κατά φύση δίκαιο). Δίκαιο εννοώ τη βούληση των αρχόντων (θετό δίκαιο), που είναι αντικειμενική, κατά κανόνα γραπτή, και προβλέπει αποδεικτική διαδικασία με μαρτυρίες και τεκμήρια, καθώς και προδιαγεγραμμένες ποινές.

Όπως αυτά ισχύουν για τα μέλη της κοινωνίας όταν καθένα τους κρίνεται, έτσι ισχύουν και για τις σχέσεις μεταξύ κρατών. Γι΄ αυτό υπάρχει το περίφημο “διεθνές δίκαιο”. Υπάρχει όμως και η κοινή γνώμη, η παγκόσμια ηθική, το κατά φύση δίκαιο. Τα προβλήματα εγείρονται βέβαια όταν υπάρχουν μαζικές συγκρούσεις, κυρίως πόλεμοι μεταξύ κρατών ή και εξεγέρσεις είτε εκ των κάτω (π.χ. επαναστάσεις), από το λαό των αρχομένων είτε εκ των άνω (π.χ. δικτατορίες), από τους άρχοντες, την κρατούσα τάξη. Έτσι υπάρχουν τα λεγόμενα “εγκλήματα πολέμου”. Στον πόλεμο γίνονται πάμπολλα. Αυτά τα χωρίζομε αδρά σε 2 κύριες κατηγορίες. Βία κατά ενόπλων, που ηθικά δικαιολογείται σαν άμυνα, και βία κατά αμάχων που θεωρείται έγκλημα πολέμου ή έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Εύλογα και σαφή μου φαίνονται ως εδώ. Αλλά, ας τα εξετάσουμε και στην πράξη.

Πρόσφατα, παραπέμφθηκε ο ηγέτης της Ρωσίας, В. Путин σε διεθνές δικαστήριο. Το  Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο έχει διατάξει τη σύλληψη και παραπομπή του Β. Πούτιν για δίκη, με την κατηγορία των εγκλημάτων πολέμου στην Ουκρανία. Έχουν διαπραχθεί πραγματικά εγκλήματα κατά αμάχων (συμπεριλαμβάνοντας και τους αιχμαλώτους) στον πόλεμο της Ουκρανίας; Φαντάζομαι πως έχουν διαπραχθεί, αλλά, προφανώς εγώ δεν έχω αποδείξεις. Το πρόβλημα όμως που με απασχολεί σ΄ αυτό το άρθρο δεν είναι η δίκη του Πούτιν, αλλά η λογική της διαδικασίας. Το πρόβλημα προέκυψε κατά κύριο λόγο στις δίκες της Nürnberg, μετά τη λήξη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Τα ποινικά δικαστήρια απαντούν στο ερώτημα αν οι κατηγορούμενοι σχετίζονται με τις παρανομίες που τους αποδίδονται. Μα τότε νόμοι σχετικοί δεν υπήρχαν. Πώς θα δικάζονταν οι κατηγορούμενοι ναζί, που η ενοχή τους, αφού δεν υπήρχαν νόμοι, ήταν ηθική (κατά φύση), όχι νομική (θετό δίκαιο); Έστω. Κάποιοι, ελάχιστοι για το μέγεθος των κακουργημάτων που είχαν διαπραχθεί, πλήρωσαν. Όμως ποιος οδηγήθηκε στο δικαστήριο κατηγορούμενος για την ισοπέδωση της Δρέσδης ή, την αστραπιαία εξόντωση των άμαχων πολιτών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι; Σε νεότερα χρόνια είχαμε πολλά παρόμοια παραδείγματα, όπου ηθικά καταδικαστέοι δεν οδηγήθηκαν σε διεθνές δικαστήριο. Η μαζική εκτέλεση Πολωνών αιχμαλώτων αξιωματικών από την ΕΣΣΔ, που αναγνωρίστηκε πολλά χρόνια μετά από τη Ρωσία είναι ένα παράδειγμα. Τα αμερικανο-βρετανικά κολαστήρια στις φυλακές του Αμπού Κράϊμ στο Ιράκ δεν οδήγησαν κανένα σε διεθνές δικαστήρια. Ο С. Милошевић οδηγήθηκε στο Διεθνές Δικαστήριο για την Υπόθεση της Γενοκτονίας της Βοσνίας. Πέθανε στη φυλακή και μετά το θάνατό του το δικαστήριο αποφάνθηκε ότι δεν υπάρχουν στοιχεία που να συνδέουν τον Μιλόσεβιτς με τη γενοκτονία που διέπραξαν οι Σερβοβοσνιακές δυνάμεις κατά τη διάρκεια του Πολέμου της Βοσνίας. Ο κατηγορούμενος όμως στο μεταξύ είχε πεθάνει φυλακισμένος!

Το συμπέρασμα μου φαίνεται πως είναι ότι το διεθνές δίκαιο (όπως και κάθε δίκαιο) δεν εκφράζει παρά τη βούληση των ισχυρών, των κρατούντων, των νικητών σε κάθε πόλεμο. Να σημειώσουμε ότι ούτε οι ΗΠΑ ούτε και η Ρωσία έχουν υπογράψει τη δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου. Στη δική μας αρχαιότητα δεν υπήρχε βέβαια Διεθνές Δικαστήριο. Υπήρχαν όμως πολύ ισχυρά έθιμα, που ήταν σεβαστά από το σύνολο των Ελλήνων. Αυτά ήταν κυρίως τα ακόλουθα: Λατρεία των προγόνων. Πίστη των όρκων. Υπεράσπιση των συμμάχων. Σεβασμός των πρεσβευτών (κηρύκων, πρέσβεων). Δίκαιο της φιλοξενίας. Ασυλία των ιερών τόπων. Και Δίκαιο της ταφής. Παρά την ιερότητα τέτοιων αρχών, δεν την τηρούσαν όλοι πάντοτε. Όταν οι κήρυκες των Περσών ήλθαν στις Ελληνικές πόλεις ζητώντας γην και ύδωρ, δηλαδή υποταγή, οι Αθηναίοι τους εκτέλεσαν με μαρτυρικό θάνατο σύροντάς τους πάνω σε ασπαλάθους και οι Σπαρτιάτες ρίχνοντάς τους στον Καιάδα. Ήδη ο σοφιστής Θρασύμαχος, σύγχρονος του Πλάτωνα, υποστήριξε ότι το δίκαιο του νόμου είναι το δίκαιο του ισχυροτέρου. Όμως ο κυνικός Αντισθένης λέει ότι ο σοφός δεν πολιτεύεται κατά τους νόμους του θετού δικαίου, αλλά κατά τους νόμους της αρετής.

Τελικά, φαίνεται ότι το δίκαιο του ισχυροτέρου πρυτανεύει παντού, αλλά μόνο το θετό, αυτό που στην αρχή ονόμασα απλώς δίκαιο. Αντίθετα, η ηθική δεν έχει καμιά σχέση με το δίκαιο του ισχυροτέρου. Εκφράζει τη βούληση είτε μιας ανώτερης υπερβατικής δύναμης, για όποιον πιστεύει στην ύπαρξή της, είτε μιας υπερανθρώπινης δύναμης, που είναι το σύνολο της κοινωνίας.

Προφανώς το δίκαιο και η ηθική βρίσκονται αναγκαστικά σε αντιπαράθεση. Αυτή αντιμετωπίζεται από την κρατούσα τάξη με κατασταλτικά μέτρα, με την αστυνομία. Καθώς η κοινωνία όμως διαρκώς αλλάζει, και η βούληση των πολιτών διαρκώς αλλάζει. Έτσι, ακόμη και αν σε κάποια φάση οι νόμοι του δικαίου που αποφάσισαν οι άρχοντες έτυχε να συμπίπτουν με τους ηθικούς νόμους, με την πάροδο του χρόνου θα υπάρξει μοιραία διάσταση μεταξύ τους, η οποία διαρκώς θα διευρύνεται. Διάλυση της κοινωνίας είναι το μοιραίο αποτέλεσμα (δικτατορία; επανάσταση; κλπ).

Ήδη ο Αρχίτας ο Ταραντίνος λέει ότι πρέπει ο νόμος να είναι σύμφωνος προς την φύση, κατορθωτός στην πράξη και συμφέρων στην πολιτική κοινωνία. Ένας τρόπος να επιτυγχάνονται αυτές οι λογικές προδιαγραφές είναι οι νόμοι του θετού δικαίου, που με κατασταλτικά μέτρα επιβάλλονται στο σύνολο, να αποφασίζονται είτε από το σύνολο της κοινωνίας (δημοψήφισμα, εκκλησία του δήμου) είτε, επειδή απαιτείται διαβούλευση, αδύνατη σήμερα με τις μεγάλες πολιτείες, από αξιόπιστο τυχαίο (με κλήρωση) δείγμα του πληθυσμού σε μια βουλή. Για το αν είναι ο νόμος κατορθωτός στην πράξη και συμφέρων για την πολιτική κοινωνία, απαιτεί σχεδιασμό από ειδήμονες με γνώσεις και εμπειρία. Μια δομή της πολιτείας με ανεξάρτητη κυβέρνηση από ειδήμονες και βουλή από κληρωμένους βουλευτές, επιτρέπει να ετοιμάζονται νομοσχέδια από την κυβέρνηση που κρίνονται αν θα γίνουν νόμοι από τη βουλή. Το αν είναι συμφέροντες για την πολιτεία μπορεί να το σκεφθούν μόνον ηγέτες με πολιτικό όραμα.

Advertisement