ΕΛΠΙΔΑ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών 18 Μαρτίου 2023

Όλες οι ενέργειές μας προκύπτουν είτε ως απάντηση σε κάποιο εξωτερικό ερέθισμα (αντανακλαστικές) είτε αυτόματα σαν από κάποια ταλάντωση, περιοδικά, χωρίς εξωτερικό ερέθισμα, όπως όταν πεινάμε, διψάμε, θέλουμε να κάνουμε έρωτα κλπ. Οι ενέργειές μας αυτές είναι στην ουσία μια σειρά από αντανακλαστικά, που στην περίπτωση των περιοδικών, αιτία κάποιου είναι η κατάληξη ενός άλλου, έτσι που σχηματίζεται ο κύκλος της ταλάντωσης. Όλες αυτές οι δραστηριότητές μας αποκαθιστούν την ισορροπία σε ένα εξαιρετικά πολύπλοκο σύστημα, ένα δίκτυο, αρνητικών αναδράσεων που συναποτελεί ό,τι αυτό το ίδιο αντιλαμβάνεται ως “Εγώ”. Αυτό το δίκτυο υφίσταται τις επιδράσεις του περιβάλλοντος και ανταποκρίνεται. Είτε ένα εξωτερικό ερέθισμα είτε ένα εσωτερικό στον κύκλο της ταλάντωσής μας τείνει να διαταράξει το σύστημα που κανονικά ανταποκρίνεται επαναφέροντας την ισορροπία. Η τάση για διαταραχή του συστήματος μεταφράζεται από το “Εγώ” ως δυσάρεστη· η αποκατάσταση ως ευχάριστη.

Με τρυπάει ένα αγκάθι. Αισθάνομαι το τρύπημα. Ανταποκρίνομαι αντανακλαστικά με κινήσεις που τείνουν να απομακρύνουν το αγκάθι. Παράλληλα νιώθω πόνο, που συνοδεύεται από κάποιο εξαιρετικά δυσάρεστο συναίσθημα. Ο πόνος είναι δηλαδή ταυτόχρονα αίσθημα και συναίσθημα. Νιώθω πόνο κάθε φορά που διεγείρονται κάποιες απολήξεις αισθητήριων νεύρων μου. Αντίθετα, η διέγερση άλλων ειδικών απολήξεων, που βρίσκονται στην περιοχή των γεννητικών μου οργάνων, με υποχρεώνει αντανακλαστικά να κάνω κινήσεις που ενισχύουν τον ερεθισμό, ενώ παράλληλα νιώθω ένα αίσθημα, την ηδονή, που συνοδεύεται από ποιοτικό, συναισθηματικό, στοιχείο, μια υπέρτατη ευχαρίστηση.

Καθώς οι άνθρωποι και πολλά ομοιόθερμα σπονδυλωτά έχομε την ικανότητα να σχηματίζουμε εξαρτημένα, επίκτητα, αντανακλαστικά, είναι δυνατό να έχουμε το ευχάριστο ή δυσάρεστο συναίσθημα, χωρίς το αντίστοιχο αίσθημα. Το ερέθισμα, χωρίς να ασκείται πάνω μου, μού γεννά την προσδοκία του ευχάριστου ή δυσάρεστου αισθήματος. Αυτή η προσδοκία ονομάζεται ελπίδα ή φόβος αντίστοιχα. Βλέπω ένα πυρακτωμένο σίδερο και, χωρίς να το αγγίξω φοβάμαι, καθώς έχω την εμπειρία ότι η αφή του είναι επώδυνη. Βλέπω ένα ωραίο προκλητικό γυμνό σώμα και, χωρίς να το αγγίξω, μου γεννιέται μια ελπίδα για μελλοντική ηδονική επαφή. Τόσο ο πόνος όσο και η ελπίδα είναι μελλοντικά συναισθήματα, είναι προσδοκίες. Όπως όλα τα συναισθήματα, με εξαρτημένα αντανακλαστικά μπορούν ο φόβος και η ελπίδα να μεταφέρονται από τον ένα στον άλλον. Βλέπει ο άλλος τις αντιδράσεις μου στην απειλή που αντιλαμβάνομαι, τις εκδηλώσεις του φόβου μου, και φοβάται κι αυτός. Το ίδιο γίνεται με την ελπίδα. Βλέπει ο άλλος την αντίδραση στην ευχάριστη ικανοποίηση της πείνας μου και ελπίζει πως κι αυτός θα χορτάσει όπως εγώ.

Ο φόβος και η ελπίδα κατευθύνουν την πορεία μας: Από την αποφυγή του φόβου προς την υλοποίηση της ελπίδας. Αποτελούν την πυξίδα της ζωής μας. Όπως ο φόβος, έτσι και η ελπίδα, μπορούν να υπάρχουν χωρίς την πραγματική παρουσία του επώδυνου ή ηδονικού αιτίου, που υπάρχει μόνο στη φαντασία μας. Η φαντασία μπορεί να εκτρέφεται τόσο από πραγματικά γεγονότα, όσο και από μη πραγματικά. “Θα σε σκοτώσω!” φωνάζει η μάνα στο άτακτο παιδί της. Φυσικά δεν πρόκειται να το κάνει, αλλά το παιδί φοβάται και γίνεται πιο πειθαρχικό. Άλλοτε όμως, δεν υπάρχει ερέθισμα. Φοβάμαι το σκοτάδι, καθώς στερημένος από την όρασή μου, νοιώθω εκτεθειμένος σε άγνωστους κινδύνους. Ακόμη χειρότερα, φοβάμαι μην πεθάνω, ενώ δεν νιώθω κανένα δυσάρεστο νοσηρό σύμπτωμα. Απλώς φοβάμαι. Αυτό είναι φοβία ή και άγχος, εξαιρετικά δυσάρεστο. Αντίστοιχα μπορεί να έχω αβάσιμες ελπίδες. Αυτό είναι ευχάριστο. Γιατί όχι; Όμως η ελπίδα μπορεί να συνδέεται με μια πίστη. Και όπως η ελπίδα έτσι και η πίστη δεν επιδέχεται λογική βάση. Η λογική αλήθεια βρίσκεται εκεί όπου διασταυρώνονται το νοητό με το αισθητό. Η πίστη δεν έχει σχέση με το αισθητό.

Το ζεύγος της ελπίδας με την πίστη είναι πολύτιμο. Αυτό, μας συγκρατεί να αγωνιζόμαστε ακόμη και όταν κάθε λογική πιθανότητα έχει εκλείψει. Αν και υπ΄ αυτές τις συνθήκες η αποτυχία είναι η πιο πιθανή κατάληξη, όμως η ελπίδα με την πίστη μάς ωθούν να εξακολουθούμε να προσπαθούμε, να επιδιώκουμε τη λιγότερο πιθανή, αλλά όχι αδύνατη, κατάληξη. Και αν αυτό, το λιγότερο πιθανό, συμβεί, αυτό είναι το θαύμα. Θαύμα δεν γίνεται χωρίς πίστη. Εδώ υπάρχει ο κίνδυνος μιας σύγχυσης. Το “θαύμα” μπορεί να προσδοκάται αν είναι απίθανο, όχι αδύνατο. Αν σήμερα είναι Κυριακή, όση ελπίδα και πίστη και να έχουμε, είναι αδύνατο να ξημερώσει αύριο μέρα άλλη πλην της Δευτέρας. Ένα άλλο πρόβλημα που υπάρχει είναι η ελπίδα και η πίστη μας να θεμελιώνονται σε κάτι μεταφυσικό, το Θεό, ένα είδωλο, ή ακόμη και ένα σύγχρονο είδωλο, όπως η τεχνολογία. Αυτού του είδους η στάση μας, με την παθητική πίστη και ελπίδα, χωρίς δική μας συμμετοχή, οδηγεί ίσια στην υποδούλωσή μας. Αν πιστεύω στο Θεό, επειδή ελπίζω σε μια μεταθανάτια ανταμοιβή, αυτό είναι καθαρή υστεροβουλία. Αλλάζει το πράγμα αν ενεργώ όπως ενεργώ όχι για να κερδίσω κάτι, έστω και μεταθανάτια, αλλά επειδή έχω πειστεί ότι αυτό είναι το σωστό. Ελλοχεύει τότε ο κίνδυνος να επαναστατήσουμε, αλλά, αν η επανάστασή μας δεν καθοδηγείται από το Λόγο, υπάρχουν σοβαρές πιθανότητες να καταρριφθεί η μεταφυσική πίστη μας, για να αντικατασταθεί από μιαν άλλη, εξίσου μεταφυσική.

Αν κάθε λογικό σύστημα εδράζεται σε ένα αναπόδεικτο αξίωμα (π.χ. ότι από ένα σημείο εκτός ευθείας μόνο μία παράλληλος άγεται) ή αν η πίστη μου έχει μεταφυσική αρχή, τότε και η ελπίδα μου είναι φρούδα. Υπάρχει κάποιο κριτήριο για να μας καθοδηγήσει προς μια σωστή κατεύθυνση, όπου το σωστή σημαίνει καθολικά παραδεκτή; Αν η πίστη είναι ένα είδος γνώσης που δεν έχει αφετηρία τις αισθήσεις μας και αν η ελπίδα είναι ένα συναίσθημα που συνδέει την πίστη με κάποιου είδους βούληση, ποια είναι αυτή η μη λογική βούληση; Την απάντηση μας τη δίνει επιγραμματικά ο Απόστολος των Εθνών: “νυνὶ  δἐ  μένει  πίστις,  ἐλπίς,  ἀγάπη,  τὰ  τρία  ταῦτα·  μείζων  δἐ  τούτων  ἡ  ἀγάπη“. Η αγάπη είναι τελικά το κριτήριο για το αν είναι βάσιμες η ελπίδα και η πίστη μας. Χωρίς αυτήν, η ελπίδα και η πίστη μετατρέπονται εύκολα σε μισαλλοδοξίες με ασύλληπτα καταστροφικά αποτελέσματα. Ας μην ξεχνάμε, επειδή η λογική απόδειξη στηριγμένη στις αισθήσεις μας λείπει, μόνη απόδειξη της αλήθειας της είναι ότι πείθει και άλλους. Και ο πειρασμός είναι μεγάλος. Προσπαθώ να πείσω τους άλλους με κάθε μέσο. Αν δεν πείθονται, απλώς τους σκοτώνω. “θάνατο στους απίστους!”

Advertisement