ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΕΓΩ ΕΝΑΝΤΙ ΑΙΣΘΗΤΟΥ ΚΑΙ ΝΟΗΤΟΥ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 11 Μαρτίου 2023

Οι κλασσικοί φυσικοί νόμοι κατέρρευσαν όλοι, με μοναδική εξαίρεση που είχε διατυπώσει ο Ηράκλειτος: “Τὰ πάντα ρεῖ“. Τα πάντα στον κόσμο αλλάζουν, με πορεία από την τάξη προς την αταξία: Εντροπία. Παρόλη την παγκόσμια ισχύ του νόμου, εμείς παρατηρούμε μια αντίθετη πορεία από την αταξία προς μια όλο και πιο πολύπλοκη οργάνωση. Από το Χάος στη δημιουργία Γαλαξιών, μέσα τους γέννηση Πλανητικών συστημάτων, σε ένα από αυτά, που ξέρομε λίγο καλύτερα, την εμφάνιση ζωής, που πορεύεται σε ολοένα πιο οργανωμένα όντα, στον Άνθρωπο, που οργανώνεται παραπέρα στο πιο πολύπλοκο οργανωτικό σύστημα που ξέρομε, στην Κοινωνία.

Τα υπάρχοντα όντα έχουν τρεις υποστάσεις: Σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον τους (Αισθητό Εγώ), σε σχέση μόνο με τον εαυτό τους (Νοητό Εγώ) και σε σχέση με το ομοειδές περιβάλλον τους (Κοινωνικό Εγώ). Στα ζώα το Κοινωνικό Εγώ είναι υποτυπώδες. Κάποια ζώα, τα αγελαία, ζουν “ελεύθερα”, υποκείμενα μόνο στους κινδύνους που τους επιβάλλει το περιβάλλον και που τους αντιμετωπίζουν με το αισθητό Εγώ τους, τη λειτουργία του σώματός τους. Άλλα ζώα ζουν υποχρεωτικά κοινωνικά, όπου καθένα κάνει κάτι διαφορετικό από τα άλλα, αλλά όλα μαζί υπηρετούν, με φυσικά αντανακλαστικά, τον κοινό σκοπό, που είναι κυρίως η δημιουργία συνθηκών για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών απειλών (στέγαση, σίτιση κλπ). Ο άνθρωπος, μόνος στο ζωικό βασίλειο έχει αναπτυγμένο κοινωνικό Εγώ, τέτοιο που μπορεί να επιλέγει πόσο αγελαία και πόσο κοινωνικά επιθυμεί να ζει: Είναι πολιτικό ζώο. Βιολογική διαφορά μεταξύ φυσικής κοινωνίας (π.χ. εντόμων) και ανθρώπινης είναι ότι η πρώτη στηρίζεται σε φυσικά αντανακλαστικά, ενώ η δεύτερη σε δευτεροβάθμια εξαρτημένα (ικανότητα μάθησης).

Οι κοινωνίες διαρκώς εξελίσσονται. Ισχύει και γι΄ αυτές ο νόμος του Ηράκλειτου. Αρχικά, οι άνθρωποι ζούσαν αγελαία. Χάρη στην ιδιάζουσα κατασκευή τους (δυο χέρια με δυο πόδια, νευρικό σύστημα ικανό να σχηματίζει δευτεροβάθμια εξαρτημένα αντανακλαστικά), προχώρησε από τη φάση της καρποσυλλογής και θήρας, στην καρποκαλλιέργεια και εκτροφή ζώων. Αυτό επιτεύχθηκε με επιβολή περιορισμών. Στη φάση της αναπαραγωγής δεν έπρεπε να θυσιαστούν ζώα για να προλάβουν να πολλαπλασιαστούν. Απαγορευμένος καρπός. Δημιουργήθηκε η κοινωνία. Αρχικά, οι πατέρες ήταν άγνωστοι. Με την εμφάνιση της αναπαραγόμενης περιουσίας, έπρεπε να διατηρηθεί η φροντίδα της προς όφελος όλης της κοινότητας των ανθρώπων. Με άγνωστο τον πατέρα, η φροντίδα μεταβιβαζόταν από μητέρα στα κορίτσια, παρακάμπτοντας τα αγόρια. Αυτά έπρεπε να απομακρυνθούν βρίσκοντας ταίρι σε άλλες κοινότητες. Απαγόρευση αιμομιξίας. Κάλυψη των γεννητικών οργάνων με φύλλα συκιάς. Μητριαρχία. Η ύπαρξη περιουσίας έγινε αιτία βίας. Άλλοι προσπαθούσαν να σφετεριστούν την έτοιμη αναπαραγόμενη περιουσία. Η βία για να φάει κανιβαλικά ο νικητής τον ηττημένο δεν άξιζε τον κίνδυνο που συνεπαγόταν. Όμως, για να αποκτηθεί το κοπάδι ή το καλλιεργημένο χωράφι, άξιζε, αφού θα εξασφάλιζε τροφή ισόβια (θα γίνετε αθάνατοι, είχε πει ο όφις στους Πρωτοπλάστους). Μυϊκά ισχυρότεροι οι άντρες ανέλαβαν να προστατεύουν το βιος τους και να προσπαθούν να αποκτήσουν το ξένο. Εκτεταμένη ομαδική βία, άλλαξε τα πράγματα. Πατριαρχία. Μεταβίβαση της περιουσίας από πατέρα σε γιο, παρακάμπτοντας τις θυγατέρες. Μονογαμία των γυναικών χρειαζόταν για να αναγνωρίζεται η πατρότητα των παιδιών. Στην πατριαρχική κοινωνία μέλη της κοινωνίας ήταν μόνον οι άντρες. Αυτοί έκαναν καθένας κάτι διαφορετικό, για κοινό σκοπό. Ο ρόλος των γυναικών ήταν μονότονος. Όλες ήταν εστιάδες για να μη σβήσει η πολύτιμη φωτιά, σύζυγοι των αντρών τους και μητέρες των παιδιών του συζύγου τους. Η κατάσταση αυτή συνεχίστηκε για χιλιάδες χρόνια. Ώσπου με τους μεγάλους Παγκόσμιους πολέμους, καθώς οι άντρες έλειπαν, οι γυναίκες έπρεπε να αναλάβουν την ευθύνη για τους ποικίλους κοινωνικούς ρόλους. Έγινε η χειραφέτηση των γυναικών. Με κάποιες παραλλαγές, αυτή ήταν η εξέλιξη της ανθρωπότητας ως τώρα. Όλη αυτή η οργάνωση απαιτούσε κανόνες, που ποινικά ανάγκαζαν καθένα να τους ακολουθεί. Αν σ΄ αυτή τη διαδικασία επιβάλλονταν κοινωνικοί κανόνες ασύμβατοι με τους φυσικούς νόμους, το αποτέλεσμα ήταν ολέθριο για την κοινωνία, που βάδιζε προς τη διάλυσή της. Είναι αδύνατη π.χ. η κατάργηση της γενετήσιας ηδονής  που θα επιτευχθεί οπωσδήποτε (αυτοϊκανοποίηση, σύντροφος, ονείρωξη).

Η λειτουργία της κοινωνίας απαιτούσε επικοινωνία. Αρχικά επρόκειτο για ανταλλαγή συναισθημάτων. Όπως στα υπόλοιπα ζώα, γινόταν με ποικίλες εκδηλώσεις του αισθητού Εγώ, γέλιο, κλάμα, άναρθρες κραυγές κλπ. Αυτές έχουν ενταχθεί στις σύγχρονες γλώσσες στα επιφωνήματα. Με την κατανομή του έργου που έγινε στην κοινωνία, άρχισε και η διαφοροποίηση των κραυγών. Αρχικά ήταν μιμήσεις φυσικών ήχων. Καθώς με το κόψιμο των δέντρων ακούονταν κοπ-κοπ, οι άνθρωποι το ονόμασαν κόπ-τω. Με τη βραδεία πρόοδο ξεχώρισαν λεκτικά τις δύο μεγάλες φυσικές οντότητες, την ύλη και την ενέργεια, με έναρθρους ήχους που σήμερα ονομάζομε αντίστοιχα ουσιαστικά και ρήματα. Βαθμιαία δημιουργήθηκαν και τα υπόλοιπα μέρη του λόγου. Η επικοινωνία ήταν πια κυρίως φωνητική, ενώ οι σωματικές εκδηλώσεις περιορίζονταν στην ανταλλαγή μόνο συναισθημάτων. Η γνώση που προέκυπτε με την εμπειρία έπρεπε, και μπορούσε πια, να μεταφέρεται από τον ένα στον άλλον και από γονιό σε απόγονο. Αυτή η επικοινωνία όμως είχε περιορισμένο βεληνεκές. Χρειαζόταν και αρχειοθέτησή της. Στην αρχή γινόταν με εικονίδια που συμβόλιζαν έννοιες: Ιδεογράμματα. Το πλήθος των αναγκαίων συμβόλων ήταν τεράστιο και προσιτό επομένως μόνο σε μια περιορισμένη, άρχουσα, ιερή, κάστα. Και έγινε το μεγάλο άλμα υποτυπωδώς από τους Φοίνικες και τελειοποιήθηκε από τους Έλληνες με την επινόηση της αλφαβητικής γραφής. Τώρα υπήρχε “ιδανική” (Μ. Τριανταφυλλίδης) ορθογραφία που έδειχνε με ξεχωριστό γράμμα τον κάθε φθόγγο και κάθε γράμμα της είχε πάντα την ίδια φωνητική αξία . Η γραφή δεν συμβόλιζε έννοιες, αλλά λέξεις που συμβολίζουν έννοιες. “Μόνος λόγος ύπαρξης της γραφής είναι να παραστήσει τη γλώσσα” (F. Saussure). Χάρη στη φωνητική γραφή, όποιος μιλούσε Ελληνικά μάθαινε πανεύκολα να γράφει και να εκφέρει την άποψή του (ισηγορία), θεμελιώδες συστατικό της δημοκρατίας, από την οποία ανέκυψε ο Ελληνικός πολιτισμός με παγκόσμια εμβέλεια. Η γλώσσα ακολουθεί το γενικό κανόνα: Εξελίσσεται αυτόματα από μάνα σε τέκνα. Η γραφή όμως μαθαίνεται στα σχολεία, όπως την επιβάλλουν οι κανόνες. Βίαια επομένως, αφού η ανορθογραφία έχει ποινικές συνέπειες. Ο ανορθόγραφος δεν προσλαμβάνεται εύκολα σε δημόσια θέση. Η γραφή όφειλε έτσι να εξελίσσεται κι αυτή, για να επιτελεί το θεμελιώδη σκοπό της. Αντ΄ αυτού από τη φωνητική γραφή της Ελληνικής και της Λατινικής έχομε σήμερα γραφές που συμβολίζουν την αρχαία γλώσσα και όχι τη σύγχρονη, όπως στη Νεοελληνική, Γαλλική κλπ. Η ισηγορία πλήττεται.