Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com
Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 16 Φεβρουαρίου 2023
Διδάχτηκα στη φυσική πως η στατική τριβή είναι λίγο μεγαλύτερη από την τριβή ολίσθησης. Δηλαδή, για να αρχίσουμε να σέρνουμε κάτι χρειαζόμαστε λίγο περισσότερη δύναμη παρά για να συνεχίσουμε να το τραβάμε. Κανένα στερεό δεν είναι εντελώς ανελαστικό. Σε μια επιφάνεια λοιπόν όπου κάθεται μια μάζα δημιουργεί με το βάρος της ένα μικρό εντύπωμα, μια λακκούβα. Η έλκουσα δύναμη βαθμιαία αυξάνεται, καθώς μετακινείται, ενώ η ακίνητη μάζα μένει στον τόπο της. Στο ξεκίνημα λοιπόν χρειάζεται παραπάνω ενέργεια: αφενός για να σέρνει τη μάζα η δύναμη κι αφετέρου για να ανέβη λιγάκι να ξεπεράσει το “ντουβαράκι” που η ίδια έχει δημιουργήσει στην επιφάνεια. Κι ακόμη, στο ξεκίνημα, πρέπει να υπερνικηθεί η αρχική αδράνεια, η δύναμη που αντιστέκεται σε κάθε αλλαγή. Κι η ενέργεια που τη συνοδεύει δεν χάνεται, αλλά βοηθά στη διατήρηση της ταχύτητας που έχει δημιουργηθεί στην αρχή. Άλλος ένας λόγος για να είναι μεγαλύτερη η στατική τριβή από την τριβή ολίσθησης.
Καθώς η μάζα της γης έχει πολλαπλές στοιβάδες, τεκτονικές πλάκες τις λένε συνήθως, και διαρκώς γυρίζει, η επιφανειακή μάζα διαρκώς παρασέρνει και τις από κάτω πλάκες. Έτσι, οι πλάκες κάτω από την επιφάνεια περνάνε περιοδικά από φάσεις ακινησίας και ολίσθησης. Η ακινησία διαρκεί κάποιες δεκαετίες, η ολίσθηση λίγες μέρες ως μήνες. Καθώς μετακινούνται τέτοιες πλάκες, αφήνουν πίσω τους κενό και η επιφάνεια της γης που είναι από πάνω καταρρέει στο κενό. Αυτό είναι ο σεισμός. Ο σεισμός είναι ένα περιοδικό φαινόμενο. Έχει ιδιοπερίοδο μερικών δεκαετιών. Ξέρομε, με μεγάλη αβεβαιότητα όμως, πότε θα εκδηλωθεί, αλλά είναι αδύνατο να ξέρουμε ακριβώς πότε. Ξέρομε επίσης με μεγάλη προσέγγιση, πού θα γίνει σεισμός, αλλά είναι αδύνατο να ξέρουμε ακριβώς πού.
Είδαμε πρόσφατα την ανείπωτη τραγωδία στην Τουρκία. Χιλιάδες οι νεκροί. Οι υλικές καταστροφές επίσης είναι ανυπολόγιστες. Αφού λοιπόν δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι συγκεκριμένο για να τους εμποδίσουμε, υπάρχει τρόπος να τους αντιμετωπίσουμε;
Φαινόμενα σαν τους σεισμούς είναι πολλά. Για παράδειγμα, είναι οι πανδημίες, οι πυρκαγιές των δασών, οι πλημμύρες κοκ. Όλα αυτά είναι φαινόμενα περιοδικά, που ξέρομε, με μεγάλο σφάλμα όμως, πότε και πού θα εκδηλωθούν. Πώς μπορούμε να αντιδράσουμε; Συνήθως τα βάζομε με την κυβέρνηση που στη συγκεκριμένη στιγμή βρίσκεται στην εξουσία. Κινητοποίησε άμεσα τις δυνάμεις διάσωσης, πυροσβεστικές, υγειονομικές υπηρεσίες, κλπ; Σημαντικά αυτά, αλλά δεν είναι ο καλύτερος τρόπος. Τι να τις κάνω τις ομάδες διάσωσης, που στην καλύτερη περίπτωση θα βρεθούν επιτόπου μέσα σε λίγες ώρες, ενώ το κακό έχει γίνει μέσα σε λίγα λεπτά ή δευτερόλεπτα; Η προφανής απάντηση είναι η πρόληψη.
Προφανώς δεν μπορούμε να εμποδίσουμε τους σεισμούς, δεν μπορούμε (ευτυχώς!) να επηρεάσουμε την κίνηση της γης μας. Μπορούμε όμως να κάνουμε οικοδομικούς κανονισμούς που να αντέχουν στις μεγαλύτερες προβλέψιμες προκλήσεις. Αυτή η αντιμετώπιση έχει όμως κόστος, σε μια φάση μάλιστα που όλα είναι ήρεμα και καλά, και, επομένως, η ανάγκη τους δεν είναι πιεστική. Να διαθέσει η κυβέρνηση τώρα, που όλα είναι ωραία και καλά, χρήματα, αντί να τα χρησιμοποιήσει για άλλους πιο άμεσους σκοπούς; Μια που ασχολούμαστε με την Τουρκία, αν αντί να διατίθενται δαπάνες για δημιουργία πολεμικής βιομηχανίας που παρασκευάζει υπερόπλα, διατίθενταν για ανθεκτικότερες οικοδομές, δεν θα βλέπαμε σήμερα την καταστροφή που γίναμε μάρτυρες. Βέβαια οι πολεμικές επιχειρήσεις δημιουργούν δόξα στους ηγέτες και περηφάνεια στο λαό. Πολύ αμφιβάλλω όμως αν οι σκοτωμένοι κάτω από τα ερείπια του σεισμού νοιώθουν περήφανοι για την πολεμική ετοιμότητα της χώρας.
Αυτό είναι ένα σημείο που μπορεί να προσφέρεται για συγκρίσεις επιπέδου πολιτισμού. Ο οικοδομικός κανονισμός στην Ελλάδα, μετά το σεισμό στις Αλκυνονίδες είναι πολύ πιο αυστηρός από πριν. Η γέφυρα στο Ρίο, μια ιδιαίτερα σεισμοπαθή περιοχή, σχεδιάστηκε για να αντέξει σε σεισμό ισχυρότερο από εκείνον που στη Νικομήδεια της Τουρκίας το 1999 είχε προκαλέσει το θάνατο σε πάνω από 20000 κόσμο. Και το κόστος βέβαια πολλαπλασιάστηκε.
Καλά, το να δυσανασχετεί το κοινό για το κόστος της πρόληψης το καταλαβαίνω. Γιατί, αντί να πάω να γλεντήσω, ή, έστω, να χορτάσω πεινασμένος που είμαι, να διαθέσω χρήματα για κάτι που ενδέχεται να συμβεί (ποιος ξέρει πότε!) στο μέλλον; Οι ηγεσίες όμως;
Οι ηγεσίες είναι, άνθρωποι. Και αυτοί κατά κανόνα νέμονται τις εξουσίες τους. Ακόμη και αν δεν αποσκοπούν στο χρήμα, ονειρεύονται τη δόξα. Και δόξα φέρνουν κυρίως οι νίκες στον πόλεμο. Δόξα, μικρότερη βέβαια, φέρνει και η απλή άνοδος στην εξουσία. Νίκη είναι κι αυτή. Γι΄ αυτήν προσπαθούν όλοι οι πολιτικοί. Οι μονάρχες αδιαφορούσαν για την άποψη των πολιτών τους. Μπορεί να ήταν ελέω Θεού βασιλείς ή ελέω στρατού δικτάτορες. Αυτή η κατάσταση δημιουργούσε προφανώς αντιδράσεις στο λαό. Και με το χρόνο αυτές αυξάνονταν. Όταν κάποτε (και κάποτε οπωσδήποτε γίνεται) η λαϊκή δυσαρέσκεια υπερνικήσει την αδράνεια και τη στατική τριβή, δηλαδή κυρίως την αστυνομία, θα επέλθει η κίνηση και η ανατροπή της κατάστασης. Στις ολιγαρχίες, οι ηγέτες εκλέγονται. Η εκλογή όμως είναι συναλλαγή. Ο εκλεγόμενος πρέπει να ικανοποιήσει, όχι το σύνολο, αλλά τους εκλογείς του. Πουλάει εξυπηρέτηση αγοράζοντας ψήφους. Μεταξύ άλλων καταφεύγει σε δημαγωγικές, λαϊκίστικες ενέργειες, μοιράζει βοηθήματα σε εργαζόμενους που δεν εργάζονται, επιδοτήσεις σε επενδυτές που δεν επενδύουν, αλλά θησαυρίζουν κλπ. Και, δε βαριέσαι! Όταν θα γίνει ο σεισμός ή οποιαδήποτε άλλη απροσδόκητη καταστροφή, άλλος θα είναι στην εξουσία και αυτός θα κατηγορηθεί γιατί δεν κινητοποίησε έγκαιρα τις σωστικές υπηρεσίες.
Καλά και να μείνουμε χωρίς άμυνα; Πόλεμος μπορεί να μη γίνει ποτέ. Να έχουμε χρεωθεί ως και τα δισέγγονά μας για κάτι που μπορεί ποτέ να μη χρειαστεί; Το ερώτημα πρέπει να μετατοπιστεί.
Έχουν αποθηκευτεί ασύλληπτες ποσότητες πυρηνικής ενέργειας που προορίζονται να σκοτώνουν εχθρούς. Είναι αδύνατο πια να πάμε πίσω. Κι αν καταστρέφονταν τα όπλα, η τεχνογνωσία θα έμενε. Εκείνο που μπορούμε όμως να κάνουμε είναι η αλλαγή στόχου. Πριν από 66 εκατομμύρια χρόνια ένας τεράστιος μετεωρίτης άλλαξε τη μορφή του πλανήτη μας. Κάθε 1-2 αιώνες ένας μικρούλης μετεωρίτης ικανός να αφανίσει μια πόλη πέφτει στον πλανήτη μας. Επικίνδυνος μετεωρίτης θα μας ξαναεπισκεφτεί. Άγνωστο πότε, αλλά θα γίνει. Μπορούμε να τον καταστρέψουμε με την ενέργεια που διαθέτομε πριν προσγειωθεί. Το πυρηνικό οπλοστάσιό μας μπορεί να θωρακίσει τη γη. Απαιτείται μόνο συνεννόηση μεταξύ των ανθρώπων. Η συνεννόηση πρέπει να στραφεί στην άμυνα της γης.
Δημήτρης Α. Σιδερής 