ΑΡΧΙΛΗΣΤΕΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, οπ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 11 Νοεμβρίου 2022

“Μην τον είδατε τον απαντήσατε τον Κίτσο το λεβέντη τον αρχιληστή…” Εξέταζα ένα φοιτητή. Με εντυπωσίασε με τις γνώσεις του. Το επώνυμό του μου θύμισε κάποιον γνωστό. Ρώτησα την καταγωγή του. Ναι, ήταν από το χωριό του γνωστού, ένα ορεινό της Αρκαδίας. “Μήπως ο παππούς σου ήταν παπάς;” ρώτησα. Με πολλή περηφάνια μου απάντησε: “Εμένα ο παππούς μου ήταν λήσταρχος!” Η λαϊκή μούσα, αλλά και επώνυμη, έψαλε τον Κατσαντώνη, τους ληστές γενικά,  Νταβέλη, Σακαφλιά, Κουμπαίους, Κοεμτζή, Κουφοντίνα ενώ τόσοι άλλοι τιμούνται από το λαϊκό αίσθημα. Το φαινόμενο δεν είναι μόνο Ελληνικό. Θυμηθείτε τον Robinhood στην Αγγλία, τον Jesse James στην Αμερική και τόσους άλλους, Έλληνες και ξένους ληστές και στυγνούς εγκληματίες που έγιναν θρύλος. Πέρα από την εγκληματική δράση τους τι κοινό έχουν όλοι αυτοί και εξυμνούνται από τη μούσα;

Σε πολλές περιπτώσεις ο θρύλος τους μιλάει για ληστείες πλουσίων με μοίρασμα στους φτωχούς. Αυτό γίνεται συχνά, αλλά τις περισσότερες φορές με σκοπό να υπάρχει μια μάζα συμπαθούντων που να καλύπτουν τις παρανομίες των παρανόμων και να τους προσφέρουν κάλυψη για να διαφεύγουν. Σε άλλες περιπτώσεις όμως, αναγνωρίζεται απλώς η αδικία που τους έχει γίνει από την επίσημη πολιτεία. Μερικές φορές υπάρχει και ένα ιδεολογικό περιεχόμενο που οι ίδιοι ισχυρίζονται πως ήταν το κίνητρό τους. Πάντοτε πάντως εξυμνείται η λεβεντιά, η περηφάνια με την οποίαν αντιμετώπισαν το κράτος.

Όλοι αυτοί είναι ακραία παραδείγματα της αντίθεσης μεταξύ κράτους και ατόμου. Το ανθρώπινο είδος είναι μοναδικό στο να μπορεί να επιλέγει πόσο αγελαία και πόσο κοινωνικά επιθυμεί να ζει. Αυτό το δίλημμα βρίσκεται πίσω από τα αιτήματα για ελευθερία από τους κοινωνικούς περιορισμούς και για ισότητα μεταξύ όλων των μελών της κοινωνίας στην πρόσβασή τους στον κοινωνικό πλούτο. Η κοινωνία διέπεται από τη βούληση του δήμου που εκπροσωπείται αξιόπιστα ή αναξιόπιστα από την εξουσία που τη συντονίζει, ενώ το άτομο εμπνέεται από την αγελαία τάση της επικράτησης του ισχυροτέρου. Δύο στάσεις αμοιβαία αποκλειόμενες, αλλά συνυπάρχουσες.

Η υποστήριξη και ο θαυμασμός για τα κατορθώματα των παρανόμων, σημαίνουν ότι η ανώνυμη μάζα ταυτίζεται περισσότερο μ΄ αυτούς παρά με το επίσημο κράτος. Ο θαυμασμός δεν είναι διότι το κοινό αρέσκεται στη βία. Το ανώνυμο πλήθος έδειξε περισσότερη συμπάθεια για τον Κουφοντίνα, ένα στυγνό, αμετανόητο πολυδολοφόνο, όταν έκανε απεργία πείνας, παρά για τους χρυσαυγίτες, μολονότι ήταν σημαντικό το ποσοστό εκείνων που τους είχαν ψηφίσει. Κι αυτό προφανώς, διότι ήταν διάχυτα γνωστό, έστω και αν δεν είχε ποτέ τεκμηριωθεί, ότι είχαν διασυνδέσεις μέσα στην αστυνομία, μέσα στο κράτος.

Γιατί τόση αντιπάθεια του λαού για το κράτος, το κράτος του; Μα, το Κράτος, μαζί με τη Βία αλυσόδεσαν τον Προμηθέα, τον αναρχικό θεό που πρόδωσε τη γενιά του, γενιά των αθανάτων. Έκλεψε από τον απόλυτο άρχοντα, το Δία, τη φωτιά, την τέχνη της πολιτικής, τα γράμματα, ακόμη, και την απάτη, τη γνώση γενικότερα, και τα πρόσφερε ανιδιοτελώς στους ανθρώπους. Τιμωρήθηκε βαριά. Αλυσοδεμένος στον Καύκασο, έβλεπε κάθε μέρα τον αετό του Δία να έρχεται, να τον βασανίζει και να του τρώει το συκώτι, αλλά εκείνος, αθάνατος σα θεός που ήταν, αναγεννιόταν. Ώσπου ήλθε ο Άνθρωπος, με τη σύμπτυξη στο πρόσωπό του της πανανθρώπινης Δύναμης του Ηρακλή, με όλες τις αμαρτίες που έκανε πάνω στη μανία του. Κι αυτός ελευθέρωσε τον ευεργέτη του από τα δεσμά του. Αυτή είναι η στάση του Ανώνυμου λαού απέναντι στον Παράνομο που τον αλυσοδένει το Κράτος. Αξίζει να σημειωθεί πως ο ίδιος ο Ηρακλής, αν και θνητός, ήταν του Δία γιος, για τον οποίον είχε ιδιαίτερη αδυναμία η Αθηνά, η Σοφία. 

Θεωρώ νοσηρό φαινόμενο αυτή τη στάση. Δείχνει τεράστια διάσταση μεταξύ κράτους και κοινού συναισθήματος. Στην πατρίδα μας ποτέ δεν ταυτίστηκε σημαντικά το ανώνυμο πλήθος με το κράτος του, εκτός από σπάνιες περιπτώσεις, όταν υπήρχε ένας εξωτερικός κίνδυνος, όπως στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940-41. Μια ευλογοφανής ερμηνεία του φαινομένου είναι ότι ευθύς με την απελευθέρωσή μας από τον Οθωμανικό ζυγό, βρεθήκαμε υπό την προστασία ξένων δυνάμεων. Το πρώτο σύνταγμα που ψηφίστηκε το 1822 ήταν αξιοσημείωτα προοδευτικό για την εποχή του. Στηριζόταν στην πολιτική ισότητα και την ανεξιθρησκεία, καταργούσε επίσημα τη δουλεία, στην Ελλάδα πρώτη φορά σε όλο τον κόσμο, και άνοιγε το δρόμο για να γίνει Έλληνας οποιοσδήποτε αλλοδαπός θα το ήθελε. Ήταν βέβαια ανεπαρκές για να αντιμετωπίσει την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί από τον εντελώς ανοργάνωτο επαναστατημένο όχλο. Τελικά χρειάσθηκε η επέμβαση των ξένων για να λυθούν τα δεσμά μας από τον απόλυτο άρχοντά μας, το Σουλτάνο, αλλά όχι ανιδιοτελώς. Οι ελευθερωτές έγιναν προστάτες μας κι εμείς είδαμε σ΄ αυτούς και στους υποτακτικούς τους Έλληνες πολιτικούς το μισητό Κράτος. Έκτοτε το Κράτος μας επιτρέπει να κάνουμε οτιδήποτε θέλομε, αρκεί να μην θέτομε σε κίνδυνο τη σχέση μας με τους προστάτες μας. Όταν υπήρξε μικρή υπόνοια ότι μπορεί να απειλείται η υποταγή μας σ΄ αυτήν, οργανώθηκε (ή έγινε ανεκτή) η επτάχρονη δικτατορία που οι συνέπειές της ακόμη μας ταλαιπωρούν, ακόμη και σαν υπερβολική και αχρείαστη πια αντίδραση στην ιδέα της.

Η λύση είναι βέβαια στο να οργανωθεί το κράτος έτσι που να αντιπροσωπεύει τη μέση βούληση της πλειοψηφίας του λαού, που την επιβάλλει ακόμη και με βία στους ελάχιστους που αποκλίνουν πέρα από ένα όριο, που στατιστικά αντιστοιχεί (αυθαίρετα) στο 5% των πολιτών. Η αρχαία δημοκρατία, με κληρωτούς τους βουλευτές που αποφασίζουν τους νόμους, και με τακτική αντικατάστασή τους, πριν έλθουν σε αντιπαράθεση με τις διαρκώς εξελισσόμενες ανάγκες, είναι η μόνη δοκιμασμένη λύση. Φυσικά απαιτεί προσαρμογή σε ένα πληθυσμό μερικών εκατομμυρίων, αφού είχε δοκιμασθεί στο πλήθος των λίγων δεκάδων χιλιάδων πολιτών. Το σύστημα δεν εγγυάται μεγαλύτερη ασφάλεια. Η Αθηναϊκή δημοκρατία υπέκυψε στη Λακεδαιμονική ολιγαρχία και στη Μακεδονική μοναρχία. Δεν πρόλαβε να ολοκληρωθεί, να περιλάβει γυναίκες, δούλους και μετοίκους. Ωστόσο, πρόσφερε, περισσότερο από κάθε άλλο σύστημα, ευδαιμονία στους πολίτες της.  Συνέβαλε στη δημιουργία ενός πολιτισμού με αρμονική ανάπτυξη των φυσικών, κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών, όπως και της τέχνης και της πολιτικής, στην ανάπτυξη του πολιτισμού δηλαδή. Κι αυτός ο πολιτισμός έμεινε αθάνατος στους αιώνες. Σ΄ αυτόν βασίζεται ακόμη όλη η παγκόσμια σύγχρονη φιλοσοφία, αλλά και η πολιτική, αν και επιδιώκει η τελευταία να εξαπατήσει τους πολίτες του κόσμου, ότι είναι δημοκρατία σαν την ελκυστική αρχαιοελληνική, χωρίς να είναι.