ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΑΞΙΩΝ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wodpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 28 Μαΐου 2022

Με τη σύλληψη, ένα πατρικό σπερματοζωάριο ενώνεται με ένα μητρικό ωάριο. Ένα ζωντανό ον γεννιέται, αισθητό από όλους. Όμοιό του δεν υπάρχει. Κανένας δεν έχει τα ίδια δακτυλικά αποτυπώματα, ίδιο DNA με έναν άλλο, κάποιος είναι ισχυρότερος, ωραιότερος, διαφορετικά προικισμένος με ικανότητα να απομνημονεύει, να ερμηνεύει, να λύνει προβλήματα, από κάποιον άλλον. Όλες αυτές οι άπειρες διαφορές προσδίδουν σε «εκλεκτούς» πλεονεκτήματα, μόνο σε σχέση με το περιβάλλον τους. Η μυϊκή ισχύς, ικανότητα να παλεύει ή να τρέχει, η ομορφιά να προσελκύει το άλλο φύλο κλπ. Είναι διαφορετικοί όμως οι τομείς όπου καθένας έχει μια υπεροχή συγκριτικά με τους άλλους και ο ικανός σε ένα τομέα δεν σημαίνει πως είναι ικανός και στους άλλους. Κάποιος κόμπαζε πως νίκησε τον πρωταθλητή του σκακιού και της πυγμαχίας: τον πρωταθλητή του σκακιού στην πυγμαχία και της πυγμαχίας στο σκάκι! Βέβαια. λέγεται πως «Όπου φελά, παντού φελά». Κανένας όμως δεν πλεονεκτεί παντού. Οι διαφορές στο αισθητό Εγώ, επομένως, δεν είναι από τη φύση τους ιεραρχικές, αλλά η ανωτερότητα ή κατωτερότητά τους είναι συνάρτηση άλλων παραγόντων. Μετά τη γέννηση του παιδιού, μπορεί να αντισταθμισθούν σε μεγάλο βαθμό οι μειονεκτικότητές του με κατάλληλη εκπαίδευση, άσκηση, ψιμυθίωση κλπ.

Στην ενδομήτρια ζωή, το έμβρυο αδυνατεί να αντιληφθεί την ύπαρξή του, καθώς τα αισθητήρια στην επιφάνεια του σώματός του δέχονται ίδια ερεθίσματα από μέσα του και απέξω του. Μόλις γεννηθεί όμως το νεογνό, διακρίνουν οι αισθητήρες του τη διαφορά ανάμεσα στα σταθερά ερεθίσματα του εαυτού του, και στα ποικίλα από το περιβάλλον του. Κάνει πια τις δικές του διεργασίες μέσα του, στον «ψυχικό» ή «πνευματικό» του κόσμο πονά ή χαίρεται, μαθαίνει, θέλει. Αυτός ο κόσμος, άμεσα αντιληπτός μόνον από το ίδιο το νέο πρόσωπο είναι άβατος από όλους τους άλλους, που απλώς τον συμπεραίνουν, τον νοούν. Το άβατο νοητό Εγώ λοιπόν, δεν μπορεί να συγκριθεί άμεσα με κανένα άλλο. Δεν υπάρχουν δύο ίδια νοητά Εγώ. Οι διαφορές τους δεν μπορούν να συγκριθούν καθιστώντας τον ιεραρχικά πλεονεκτικότερο από άλλους. Ασφαλώς, οι επικοινωνιακές δυνατότητες στα πλαίσια του κοινωνικού Εγώ, ιδίως με την ομιλία, γραφή, τέχνη κλπ, δημιουργούν έμμεσα ανισότητες, αλλά μπορούν και να αντισταθμίσουν ως ένα όριο τις νοητές διαφορές ποικίλων προσώπων, ποτέ όμως να τις καταργήσουν.

Ο άνθρωπος όμως είναι κοινωνικό ζώο. Κάποια στιγμή, με συγκεκριμένη κοινωνική τελετή, θα εισαχθεί στην κοινωνία. Εκείνη τη στιγμή δεν έχει παρά μία μόνο κοινωνική ιδιότητα: Μέλος της κοινωνίας. Επομένως όλα τα άτομα είναι ίσα και ίδια. Βέβαια από κει και πέρα, η ανθρώπινη επέμβαση αρχίζει να αίρει αυτή την ισότητα. Ο ένας αποκτά γη, εργοστάσια, καράβια, χρήματα, τίτλους ευγένειας, ποικίλα αξιώματα κλπ που δεν έχει ο άλλος. Αντίθετα από τις άλλες δύο υποστάσεις της ύπαρξής μας, όπου γεννιόμαστε διαφορετικοί, με την κοινωνική υπόστασή μας γεννιόμαστε ίσοι, αλλά η κοινωνική επέμβαση μπορεί να δημιουργεί ανισότητα με ιεραρχικές συνέπειες. Και η κοινωνική επέμβαση αποφασίζεται από το «πολιτικό ζώο». Κάποιοι εκλαμβάνουν πως αν είναι σε ένα τομέα ίσοι, είναι και σε όλους. Άλλοι ότι, αν κάπου υπερτερούν, υπερτερούν σε όλους (Αριστοτέλης).

Πόση σημασία έχει η ιεράρχηση των διαφορών, στο αισθητό, νοητό, κοινωνικό Εγώ; Ο άνθρωπος δεν είναι μόνο αγελαίο ή μόνο κοινωνικό ζώο, όπου κυριαρχούν απόλυτα οι βιολογικοί και οι κοινωνικοί νόμοι αντίστοιχα. Είναι πολιτικό ζώο, δηλαδή ένα ζώο που αποφασίζει αυτός ο ίδιος τους νόμους του. Η κοινωνία είναι δομημένη σε ρόλους. Καθένας διαδραματίζει διαφορετικό ρόλο, ενώ όλοι εξυπηρετούν κοινό σκοπό, που κύριος είναι η δημιουργία μιας αποθήκης αγαθών, για τις περιόδους ένδειας. Στην κοινωνία των μελισσών π.χ. μια μέλισσα είναι επιφορτισμένη να γεννά αυγά, άλλες να γονιμοποιούν την πρώτη και άλλες να παράγουν μέλι για να τρέφονται όλες. Τους δώσαμε ονόματα: Βασίλισσα, κηφήνες, εργάτριες, ιεραρχώντας με ανθρώπινα κριτήρια τις διαφορές των ρόλων. Αυτοί οι βασικοί ρόλοι ενέχουν ποικίλους υπορόλους, π.χ. οι εργάτριες να φονεύουν εχθρούς και τους κηφήνες μετά τη γονιμοποίηση της βασίλισσας. Αυτές οι διαφορές στους ρόλους όμως, αυτές οι ανισότητες, δεν είναι ιεραρχικές, κάποιος ανώτερος, κάποιος κατώτερος. Είναι υποχρεωτικές διαφορές, επιβαλλόμενες από φυσικούς/βιολογικούς νόμους. Ο άνθρωπος όμως, το πολιτικό ζώο, που αποφασίζει τους νόμους του ο ίδιος, τις ιεραρχεί. Ο βασιλιάς διατάζει και ο στρατιώτης υπακούει. Ο πλούσιος εργοδότης αποφασίζει και ο φτωχός εργαζόμενος δουλεύει για να τρέφονται και οι δύο. Η ιεράρχηση των διαφορών αυτών στηρίζεται στο ότι κάποιοι ρόλοι έχουν χαρακτήρα επιτελικής σκέψης και βούλησης, ενώ άλλοι εκτελεστικής. Οι επιτελικοί ρόλοι καθιστούν ευχερέστερη την ικανοποίηση της νοητής βούλησης. Ο άρχοντας, ο πλούσιος έχουν μεγαλύτερη δυνατότητα να ικανοποιούν τη βούλησή τους από τον αρχόμενο και τον πένητα. Βιολογικά, μόνον οι άνθρωποι μπορούν να αποφασίζουν για τους νόμους αυτής της ιεράρχησης. Επισημαίνεται ότι τέτοιοι ρόλοι έχουν ισχύ κυρίως στο κοινωνικό ωράριο των ενηλίκων, που αποτελεί τότε περίπου το ένα τρίτο του χρόνου τους.

Η ισότητα ή ανισότητα επομένως είναι βασική ιδιότητα του κοινωνικού Εγώ, όχι του αισθητού ή του νοητού. Η ελευθερία της βούλησης όμως είναι ιδιότητα του νοητού Εγώ, όχι του αισθητού ή του κοινωνικού. Και αυτό είναι το σημείο της αλληλεπίδρασης ελευθερίας και ισότητας. Και οι άνθρωποι αποφασίζουν με τους νόμους τους και τον τρόπο που δομούν την πολιτεία τους.

Υπάρχουν τρία κύρια πολιτεύματα: Μοναρχία, ολιγαρχία, δημοκρατία (Αριστοτέλης). Η μοναρχία (βασιλεία, τυραννία, δικτατορία, π.χ. United Kingdom, Royaume de Belgique κλπ) έχει συχνά το πλεονέκτημα της αποτελεσματικότητας, της σταθερότητας, καθώς ο μοναδικός άρχοντας λύνει συνήθως τις αντιφάσεις χωρίς συζητήσεις. Τυχόν λάθη στη λήψη απόφασης όμως πληρώνονται από την κοινωνία, όχι από τον μονάρχη. Στη δημοκρατία, όπως στις περισσότερες αρχαίες Ελληνικές πολιτείες, η βούληση είναι μοιρασμένη σε όλους τους πολίτες εξίσου. Ιδανικά όλες οι αντιφάσεις είναι εξωτερικευμένες και πρέπει ολόκληρη η κοινωνία να τις λύνει, αλλιώς υπάρχουν συγκρούσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε αναρχία, διάλυση της πολιτείας. Τυχόν λάθη όλου του λαού πληρώνονται από τον ίδιο το λαό, που απολαμβάνει και τα επιτεύγματα των ορθών αποφάσεών του. Στις ολιγαρχίες (ή ρεπούμπλικες, π.χ. République française, Bundes republik Deutschland, Hellenic republic κλπ) οι αποφάσεις λαμβάνονται από εκπροσώπους του λαού που έχουν προεπιλεγεί από ολιγαρχίες (κόμματα). Κύριο μειονέκτημά τους είναι οι πελατειακές σχέσεις μεταξύ ψηφοφόρων και κομμάτων, που οδηγούν στο φαύλο κύκλο που συμφέρει την ολιγαρχία, όχι το λαό. Η εκλογή όμως μεταξύ προεπιλεγμένων είναι επικίνδυνη (Αριστοτέλης).