ΔΑΝΕΙΟ ΚΑΙ ΡΟΥΒΛΙΑ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 12 Απριλίου 2022

Μια και δεν είμαι οικονομολόγος (αλλά είμαι καταναλωτής) θα μιλήσω όπως τα καταλαβαίνω. “Τὸ  δανείζεσθαι  τῆς  ἀφροσύνης  ἐστὶ  καὶ  τῆς  μαλακίας” (Πλούταρχος). Σωστά τα λέει, αλλά είναι ίσως λίγο υπερβολικός. Οι άνθρωποι, πέρα από όσα χρειαζόμαστε για να ικανοποιήσουμε τις παρούσες ανάγκες μας, ιδιαίτερα την πείνα, αγωνιζόμαστε και για να δημιουργήσουμε αποθέματα χρήσιμα στο μέλλον για όταν δεν θα αποδίδει ο αγώνας μας. Τα αποθέματα είναι δύο ειδών: Θησαυρός και κεφάλαιο. Διαφέρει το κεφάλαιο από το θησαυρό κατά το ότι αυτοπολλαπλασιάζεται. Τα πάντα διαρκώς φθείρονται. Ο θησαυρός φθείρεται κι αυτός. Ακόμη και όταν είναι ένα κομμάτι χρυσού, που δεν σκουριάζει, η κοινωνία εξελίσσεται διαρκώς, οι ανάγκες μας αυξάνονται και ό,τι αγόραζα στο παρελθόν με μια ποσότητα χρυσού, τώρα δεν μπορώ να το αποκτήσω με την ίδια ποσότητα. Το κεφάλαιο όμως πολλαπλασιάζεται. Αλλά έχει ρίσκο.

Για ν΄ αποκτήσω κεφάλαιο που δεν έχω, δανείζομαι από κάποιο δανειστή ή από τους απογόνους μου. Το τελευταίο λέγεται πληθωρισμός. Και οι δύο περιπτώσεις αντιμετωπίζονται στο μέλλον. Αν μετατρέψω τα ποσά που έτσι αποκτώ σε θησαυρό, σε λίγο δεν θα μπορώ να τα ξεπληρώσω. Τότε χάνω την ελευθερία μου. Από τον καιρό του Σόλωνα η δυνατότητα να χάσω την ελευθερία μου για χρέη περιορίστηκε. Στα σύγχρονα χρόνια χάνω την αξιοπιστία μου, την μπέσα. Η αξιοπιστία, όπως και η ελευθερία, δεν αγοράζεται. Αν την έχασες, η απώλεια είναι εξόχως δύσκολη, ανακτάται με θυσία άλλων εξίσου μη εξαγοράσιμων αξιών. Τη δυνατότητα του πληθωρισμού την έχομε χάσει σχετικά πρόσφατα, αφότου γίναμε μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η πόρτα έχει κλείσει, τα παράθυρα είναι κλειστά, αλλά δεν αποκλείεται να μένουν κάποιες χαραμάδες για να περνά λίγος αέρας. Θα το συζητήσω άλλη φορά.

Το μυστικό είναι ότι πριν δανειστούμε πρέπει να έχουμε έτοιμο λεπτομερές σχέδιο για το πώς θα επενδύσουμε σε ανάπτυξη. Αν όχι, θα μετατραπεί το δάνειο σε θησαυρό που θα σπαταληθεί. Για παράδειγμα, οι κυβερνώντες που το πήραν θα το ξοδέψουν για ψηφοθηρία.

Το δάνειο έχει και ανυπολόγιστη πολιτική σημασία. Στην Επανάστασή μας ο ευφυέστερος πολιτικός μας, ο Μαυροκορδάτος, πέτυχε να πάρουμε δάνειο. Πλούσιοι φλογεροί φιλέλληνες μας πρόσφεραν οικονομική βοήθεια, αλλά εμείς επιμέναμε σε δάνειο. Κι αυτό διότι, εκτός από το δανειολήπτη, ρίσκο έχει και ο δανειοδότης. Το δάνειο ξοδεύτηκε πρώτα σε πολλούς επιτήδειους διάμεσους, έπειτα στον εμφύλιο πόλεμο και μικρό μέρος πήγε στον αγώνα.  Πρέπει πρώτα να υπάρχει ο λήπτης! Για να μας δώσουν δάνειο οι κοσμοκράτορες τότε Άγγλοι, έπρεπε να είμαστε αναγνωρισμένο κράτος. Κι αυτό σήμαινε πως έπρεπε να μας βοηθήσουν για να γίνουμε ανεξάρτητο αναγνωρισμένο κράτος που θα αποπληρώναμε τα δανεικά. Έτσι φτάσαμε στο Ναβαρίνο. Ακολούθησαν τα γνωστά γεγονότα. Ενέχυρο βάλαμε τη γη που αρπάξαμε από τους ιδιοκτήτες της Τούρκους που είτε τους σφάξαμε είτε τους διώξαμε. Τον καιρό του κυβερνήτη, το ταμείο ήταν άδειο. Ο Καποδίστριας έπρεπε να αποπληρώσει τα χρέη στους αγωνιστές που έδιναν τη ζωή τους. Ο Νικηταράς ο Τουρκοφάγος πέθανε ζητιανεύοντας. Οι πολλοί οπλαρχηγοί όμως για ένα μπουλούκι μερικών δεκάδων που είχανε ζητούσαν τους μισθούς για ένα σύνταγμα – κι άντε να αποδείξεις πόσους είχαν. Οι προύχοντες κοτζαμπάσηδες και οι καπεταναίοι που είχαν ξοδέψει την περιουσία τους για τον αγώνα, ζητούσαν να αποζημιωθούν. Τα πολυάριθμα ορφανά και τα μπάσταρδα που είχαν αφήσει πίσω τους οι Αιγύπτιοι του Ιμπραήμ έπρεπε να επιβιώσουν. Όλοι πίεζαν τον κυβερνήτη να τους μοιράσει τη γη που είχαμε βάλει ενέχυρο. Αυτός, όμως, σοφός, ήξερε ότι αυτή ήταν η αξιοπιστία μας που δεν έπρεπε να χαθεί για κανένα λόγο. Για να αποπληρώνουμε το δάνειο οι δανειστές μας έδιναν άλλα δάνεια. Τελικά πτωχεύσαμε στην περίοδο του, επίσης σοφού, Χ. Τρικούπη. Θυμάμαι νέος τις ταινίες που ήταν κολλημένες σε τσιγάρα και σπίρτα για την αποπληρωμή του δανείου.

Σήμερα βιώνομε έναν άλλον πόλεμο. Εκτός από τους αντιπάλους που σκοτώνονται μεταξύ τους στο μέτωπο, υποφέρει και όλος κόσμος οικονομικά. Εμείς πάψαμε να πουλάμε και να αγοράζουμε οτιδήποτε από τους εισβολείς Ρώσους. Την καλημέρα ακόμη δεν την κόψαμε, την παρέχομε όμως διαμέσου της Τουρκίας, του Ισραήλ και, λίγο, της Γαλλίας. Όμως έχομε ανάγκη το αέριό τους. Κι αυτοί ζήτησαν ξαφνικά να πληρώνονται σε ρούβλια. Βέβαια είχαν συμφωνήσει να πληρώνονται σε ευρώ ή δολάρια. Αλλά τι να τα κάνουν τώρα, αφού δεν μπορούν να αγοράσουν τίποτε από τη δύση; Χρήμα άχρηστο. Οξύμωρο. Τα ρούβλια που έτσι θα πάρουν θα τα επενδύσουν σε δική τους ανάπτυξη, χωρίς δάνειο ή πληθωρισμό, χωρίς να δημιουργούν υποχρεώσεις στους απογόνους τους. Επιπλέον με την ανάπτυξη που έχουν (υποθέτω) προγραμματίσει, θα μειώσουν την εξάρτησή τους από τη δύση.

Θα απαιτηθεί μια σειρά από συμφωνίες με πολλαπλές αμοιβαίες υποχωρήσεις όπως σε όλους τους συμβιβασμούς. Να μερικά εύλογα παραδείγματα.

Αποχώρηση του Ρωσικού στρατού από την Ουκρανία. Για να γίνει αυτό, χρειάζονται εγγυήσεις για την ασφάλεια τόσο του Ρωσόφωνου και ρωσόφιλου πληθυσμού της (που έχει τσαλαπατηθεί ενάντια σε κάθε συμφωνία) όσο και της ίδιας της Ρωσίας. Πρέπει να χαλαρώσει η στενή πολιορκία της Ρωσίας δίπλα στα σύνορά της με βάσεις της Αμερικής και του ΝΑΤΟ. Αυτό μπορεί να γίνει αν ενισχύσει τεράστια η Ευρωπαϊκή Ένωση τη δική της άμυνα, με στρατιωτική ανάπτυξη ανεξάρτητη από την Αμερικανική ομπρέλα. Σημαίνει θυσίες των Ευρωπαίων από τη βολική ζωή τους. Δεν είμαι βέβαιος αν αυτές οι θυσίες θα είναι μεγαλύτερες ή μικρότερες από αυτές που υφίσταται τώρα με τα οικονομικά μέτρα που έχει λάβει. Οπωσδήποτε θα σημάνει ενηλικίωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που θα πάψει να είναι προστατευόμενη των Αμερικανών (των οποίων τα συμφέροντα δεν συμπίπτουν απολύτως με των Ευρωπαίων), ενώ η προμήθεια των πρώτων υλών από τη Ρωσία θα γίνει, με τις συμφωνίες, πολύ φτηνότερη παρά από την Αμερική και αρκετά άλλα. Για μας θα σημάνει μείωση της απειλής από γείτονες που, ενώ ανήκουν στο ΝΑΤΟ, δεν ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση και μας απειλούν επίσημα με πόλεμο. Θα σημάνει επίσης πως θα στερηθούν οι πλοιοκτήτες μας την ευκαιρία να πλουτίσουν ακόμη περισσότερο κουβαλώντας πρώτες ύλες διαμέσου των ωκεανών στην Ευρώπη, αντί να ρέουν αυτές πολύ οικονομικότερα από τη Ρωσία. Καθώς τα περισσότερα “Ελληνικά” πλοία είναι με ξένη σημαία και το προσωπικό τους δεν είναι πια κυρίως Έλληνες, η ζημιά για την Ελλάδα θα είναι μικρή.

ΑΜΟΙΒΑΙΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 9 Απριλίου 2022

Μητέρα-παιδί. Εραστής-ερωμένη. Δάσκαλος-μαθητής. Παραγωγός-καταναλωτής. Ζεύγη εννοιών στα οποία δεν νοείται το ένα μέλος χωρίς το άλλο. Δεν υπάρχει μητέρα χωρίς παιδί. Η αμοιβαιότητα αυτή μπορεί να σχετίζεται με φυσικά αντανακλαστικά. H συμπληρωματική κατασκευή της ανδρικής προεξοχής του πέους με τη γυναικεία κοιλότητα του κόλπου προδιαθέτουν στην επαφή τους. Αμοιβαία η επαφή δημιουργεί θετικά φυσικά αντανακλαστικά, έτσι που ο ερεθισμός τους εντείνει την επαφή με συνοδό ένα υποκειμενικό αίσθημα ηδονής, ως τον οργασμό. Όμοια, η συμπληρωματική ανατομική κατασκευή της προέχουσας μητρικής θηλής με τη βρεφική στοματική κοιλότητα ευνοούν την επαφή τους, ενώ τα θετικά φυσικά αντανακλαστικά του θηλασμού γίνονται ηδονικά αισθητά και από τα δύο μέλη ως τον κόρο.  Τέτοια φυσικά αντανακλαστικά στα θηλαστικά ζώα οδηγούν στη δημιουργία εξαρτημένων αντανακλαστικών που παρατείνουν την αμοιβαία  σχέση των μελών του ζεύγους, ώσπου να προκύψουν άλλα αρνητικά αντανακλαστικά. Ο δεσμός μητέρας-παιδιού τελειώνει όταν οι ανάγκες του παιδιού, επειδή μεγαλώνει, γίνονται τόσες που η μητέρα δεν μπορεί να τις ικανοποιήσει· το τέκνο στρέφεται προς άλλες πηγές για αναζήτηση τροφής ενώ αργότερα εμφανίζονται και οι ορμόνες της ήβης που στρέφουν το ενδιαφέρον του προς την ικανοποίηση των γεννητικών του οργάνων. Όλα αυτά είναι κατανοητά για τα θηλαστικά. Ο δεσμός του πατέρα με το παιδί όμως πώς εξηγείται;

Οι άνθρωποι έχομε τη φυσικό προνόμιο (ή κατάρα) να μπορούμε να επιλέγουμε αν θέλουμε να ζούμε μόνοι (όπως τα περισσότερα θηλαστικά) ή σε κοινωνίες (όπως υποχρεωτικά, με φυσικά αντανακλαστικά, κάποια έντομα) Και τώρα τα εξαρτημένα αντανακλαστικά, δηλαδή οι συνήθειες που μαθαίνομε μετά τη γέννησή μας, παίζουν πρωτεύοντα ρόλο.

Κοινωνία δημιουργείται από τη στιγμή που υπάρχει αναπαραγόμενο κεφάλαιο, κοπάδια ζώων και καλλιεργήσιμη γη. Η ύπαρξη κεφαλαίου προδιαθέτει στο μοναδικά κοινωνικό φαινόμενο της βίας μεταξύ ομοειδών ζώων. Στους ανθρώπους υπάρχει φυσική μυική υπεροχή των ανδρών, έτσι που για τη βίαιη συμπεριφορά τους, οι άρρενες είναι οι πιο σημαντικοί. Αυτοί θα κυνηγήσουν ξένες ιδιοκτησίες και θα υπερασπιστούν τις δικές τους. Απ΄ αυτούς λοιπόν εξαρτώνται οι γυναίκες και τα παιδιά. Από την άλλη, μετά το θάνατό τους, η περιουσία τους, αυτή που αναπτύσσουν και υπερασπίζονται, θα διασκορπισθεί, αν δεν υπάρχει κάποιος κοινωνικά αναγνωρισμένος διάδοχος. Επομένως είναι αναγκαίο οι γυναίκες να είναι μονογαμικές, οπότε γίνονται, από μητέρες που φυσικά ήταν, σύζυγοι του πατέρα των τέκνων τους. Αλλά και ο πρωτόγονος άνδρας έχει εξίσου ανάγκη από τα παιδιά του, ιδίως τα αγόρια, αφού, αν είναι άτεκνος, εύκολα κάποιος σφετεριστής μπορεί να τον σκοτώσει και η περιουσία του δεν θα υπάρχει κανένας, που με κοινωνική πίεση να μπορεί να την πάρει. Κάπως έτσι δημιουργείται η σχέση πατέρα-παιδιού. Σε όλα αυτά χωράει μια δυσνόητη παρεξήγηση. Ενώ είναι εξίσου απαραίτητη η ύπαρξη καθενός μέλους του ζεύγους για την ύπαρξη του άλλου (δεν υπάρχει πατήρ απάτωρ), ο ένας από τους δύο γίνεται καταχρηστικά κυρίαρχος πάνω στον άλλον. Έτσι επικράτησε για χιλιετίες η ανδροκρατία, περίπου ως τον προηγούμενο αιώνα. Σ΄ αυτόν, ιδίως με τους δύο παγκόσμιους πολέμους, όταν οι άνδρες έλειπαν στο μέτωπο και οι γυναίκες έπρεπε να αναλάβουν τους κοινωνικούς και επαγγελματικούς ρόλους που παραδοσιακά είχαν ως τότε οι άνδρες, έγινε η γυναικεία επανάσταση. Σήμερα τείνει να υπάρχει (όχι πλήρης ακόμη) ισοδυναμία μεταξύ των δύο φύλων, αλλά και παρεξήγηση.

Με τις λοιπές σχέσεις όμως τι γίνεται; Στη σχέση πατέρα παιδιού υπάρχει βιολογικός, φυσικός, λόγος που πρέπει και οι δύο γονείς να έχουν κυρίαρχη σχέση πάνω στα παιδιά τους. Χωρίς αυτό, τον προστατευτικό, ρόλο τους, τα παιδιά δεν μπορούν να επιβιώσουν, καθώς δεν είναι ακόμη ικανά να εξασφαλίσουν μόνα τους διατροφή και ασφάλειά τους. Όταν τα εξασφαλίσουν αυτά και, επιπλέον, έχουν αποκτήσει την αναπαραγωγική ικανότητα, τότε είναι ώριμα. Η ωρίμανση είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη στην κοινωνική διαβίωση των ανθρώπων, απαιτώντας την απόκτηση πολύπλοκων εξαρτημένων αντανακλαστικών (εκπαίδευση) και η ευθύνη μεταβιβάζεται βαθμιαία από τους γονείς στην κοινωνία (σχολεία). Κάτι αντίστοιχο ισχύει λοιπόν και στη σχέση δασκάλου-μαθητή.

Ο δάσκαλος είναι ο μεγάλος, ο δυνατός, ο γνώστης. Ο μαθητής πρέπει να τον υπακούει. Είναι αδιανόητο π.χ. ο μαθητής να ξέρει περισσότερα από το δάσκαλο! Κι όμως, πάντοτε, ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες, τελικά κάποιοι, τουλάχιστον, μαθητές είχαν περισσότερες γνώσεις από το δάσκαλο. Αλλιώς, η ανθρωπότητα δεν θα πήγαινε μπροστά. Και το ιδεώδες είναι οι διάδοχοι να γίνουν καλύτεροι από τους προγόνους. “Ἄμμες δὲ γ’ ἐσόμεθα πολλῶ κάρρονες” Θα γίνουμε πολύ καλύτεροι. Ο ρόλος του δασκάλου πια σήμερα, όταν ο μαθητής μαθαίνει τόσα από π.χ. το διαδίκτυο, δεν είναι να μεταφέρει μασημένες γνώσεις στο μαθητή, αλλά να τον εκπαιδεύσει στο πώς να τις αναζητεί και να κρίνει. Αυτή η επανάσταση δεν σημαίνει, ωστόσο, ανατροπή στη σχέση μαθητή-δασκάλου. Και το αίσθημα φόβου που κατείχε το μαθητή απέναντι στο δάσκαλο που κρατούσε τη βέργα πρέπει να αντικατασταθεί από του σεβασμού. Όταν εξαρτάται ο μαθητής από το δάσκαλο για να μάθει, αναγκαστικά είναι υποδεής απέναντί του. Όταν όμως ο δάσκαλος του δείχνει τους δρόμους, που αυτός μόνος του θα επιλέξει και θα ακολουθήσει, γι΄ αυτό, χρειάζεται σεβασμός χωρίς φόβο. Αντίστοιχα, η εξουσία του επικρατούντα θα αντικατασταθεί από το κύρος του. Δεν κάνω πια ό,τι μου λέει ο παλιός δάσκαλός μου. Όμως, στη διάρκεια της ζωής του απέδειξε την αξιοπιστία του και τα λοιπά προσόντα του. Έτσι, σήμερα δεν τον υπακούω, αλλά ακούω με προσοχή, χωρίς προκατειλημμένες απορρίψεις, τι λέει και λαβαίνω υπόψη μου προνομιακά ό,τι λέει μαζί με τα υπόλοιπα, για να πάρω τις αποφάσεις μου.

Δεν υπάρχει παραγωγός, εργοδότης ή εργαζόμενος, χωρίς καταναλωτή στην κοινωνία. Ακόμη και σε ακραίες περιπτώσεις, δεν μπορεί να δουλεύει κάποιος αποκλειστικά για τον εαυτό του. Ακόμη και στις λεγόμενες αυτοαπασχολήσεις, είναι απαραίτητα εργαλεία, πρώτες ύλες κλπ που θα γίνει η προμήθειά τους από άλλους. Κι όμως οι παραγωγοί είναι κυρίαρχοι πάνω στους καταναλωτές. Μας κυβερνούν, δηλαδή παίρνουν αποφάσεις για μας, άλλοτε τα κόμματα των εργοδοτών (δεξιά), άλλοτε των εργαζομένων (αριστερά), χωρίς να ερωτάται ο καταναλωτής. Τη δυνατότητα των παραγωγών να συγκεντρώνονται, να συζητούν μεταξύ τους και να παίρνουν αποφάσεις, που τελικά οδηγούν στη δημιουργία κομμάτων, δεν την έχουν οι καταναλωτές. Κι όμως τι θα γίνει, αν αυτοί απεργήσουν και πάψουν να καταναλώνουν; Ο Martin Luther King δολοφονήθηκε ακριβώς γι΄ αυτόν το λόγο στις 4 Απριλίου 1969. Ας γίνει αυτό το άρθρο αφιέρωμα στη μνήμη του.

ΡΙΖΩΜΑΤΑ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 7 Απριλίου 2022

Αφότου ελευθερωθήκαμε από τον Οθωμανικό ζυγό είμαστε εξαρτημένη χώρα. Έφθασα, ίσως υπερβάλλοντας, να λέω πως είμαστε ένα προτεκτοράτο, προστατευόμενη χώρα.

Αφότου οι άνθρωποι άρχισαν να ζουν σε κοινωνίες, όταν προχώρησαν από την τροφοσυλλογή στην τροφοπαραγωγή, καθένας εξαρτάται από τους άλλους. Κάθε ανεξαρτητοποίησή μας από τους φυσικούς περιορισμούς σημαίνει μεγαλύτερη εξάρτηση από τους κοινωνικούς. Η εξάρτηση είναι το αντίστροφο του στηρίγματος. Κάθε στήριγμα είναι και εξάρτηση. Τα στηρίγματα όμως είναι πολλαπλά. Στη σειρά αυξάνουν τη συνολική εξάρτηση, επομένως μειώνουν το στήριγμα. Οποιαδήποτε εξάρτηση κι αν διακοπεί, το συνολικό στήριγμα  μηδενίζεται. Αντίθετα, στις παράλληλες εξαρτήσεις αυξάνεται το στήριγμα, αφού με τη διακοπή μιας εξάρτησης διατηρούνται τα άλλα στηρίγματα (σχήμα). Μεταφέροντας στην πολιτική, αυτή η αρχή γίνεται πιο πολύπλοκη, διότι κάθε παράλληλη εξάρτηση μπορεί να στηρίζεται στη σειρά ή παράλληλα με τις άλλες. Με τον Ουκρανο-ρωσικό πόλεμο το βλέπομε. Η γείτονάς μας, στηριζόμενη παράλληλα στους Ρώσους και στη Δύση αναδεικνύεται σε σταθεροποιητικό παράγοντα στην περιοχή και, επομένως, εκμεταλλεύεται αυτή τη θέση της. Εμείς, αντίθετα, στηριζόμενοι αποκλειστικά στη Δύση, το μόνο που πετύχαμε ως τώρα είναι να αποκτήσουμε ένα γιγαντιαίο εχθρό, το ομόδοξο “ξανθό γένος”. Μέχρι στιγμής, δεν έχω δει τους προστάτες μας να εμποδίζουν την επιθετικότητα των γειτόνων μας, που εξακολουθούν να παραβιάζουν τον εναέριο χώρο μας.

Μα αντέχομε τις παράλληλες εξαρτήσεις; Είμαστε μια μικρή χώρα που σχεδόν ό,τι χρειαζόμαστε το εισάγομε. Ζούμε με ελεημοσύνες και δάνεια που κληροδοτούμε την αποπληρωμή τους στα εγγόνια και δισέγγονά μας. Κι όμως…

Τι είναι σημαντικό για την επιβίωση μιας κοινωνίας; Χρήματα είναι μια εύκολη απάντηση, αφού το χρήμα είναι το πιο χρήσιμο πράγμα που υπάρχει, καθώς μπορεί να ανταλλαγεί με σχεδόν οτιδήποτε. Κι όμως δεν είναι έτσι. Το πιο σημαντικό για την επιβίωση μιας κοινωνίας είναι η ενέργεια που διαθέτει. Φυσική και βιολογική. Ναι, αλλά δεν έχομε ατέλειωτες πεδιάδες για να καλλιεργούμε ό,τι χρειαζόμαστε ούτε υδρογονάνθακες, αέριο και πετρέλαιο. Κι όμως έχομε και τα τέσσερα “ριζώματα” του Εμπεδοκλή: Γη, νερό, φωτιά, αέρα. Είμαστε μια ευλογημένη χώρα.

Η γη μας δεν έχει μεγάλη έκταση, έχει όμως σπάνια ποικιλία. Μπορούμε να καλλιεργήσουμε σχεδόν τα πάντα είτε θερμό είτε ψυχρό κλίμα απαιτούν. Εντάξει, σε μικρές ποσότητες, αλλά σε μοναδική ποικιλία και σπάνια ποιότητα. Νερό; άφθονο! Οι στεριές μας διαθέτουν ποτάμια και λίμνες και έχομε θάλασσα να μας περικυκλώνει από παντού. Η θάλασσα έχει τεράστιες δυνατότητες. Μια φάλαινα, το μεγαλύτερο ζώο στη θάλασσα, χρειάζεται τρία χρόνια για να φθάσει στο τελικό μέγεθός της, ενώ ο ελέφαντας, το μεγαλύτερο ζώο στη στεριά, χρειάζεται τριάντα χρόνια. Αρκεί να μη δηλητηριάζουμε τη θάλασσα ρυπαίνοντάς τη και μάλιστα καλλιεργώντας την. Φωτιά; Έχομε τον περισσότερο ήλιο σε όλη την Ευρώπη. Και δεν είναι τόσος που να μας καίει, όπως στην Αφρική. Ιδανικό κλίμα. Αρκεί να φροντίζουμε τα δάση μας το χειμώνα, για να μην καίγονται το καλοκαίρι. Όσο για τον αέρα, δεν ξέρω αν άλλη χώρα στην Ευρώπη διαθέτει τόσους ανέμους, που μόνο σπάνια φθάνουν να γίνονται θυελλώδεις.

Πιο πρακτικά τώρα. Τα έχω ξαναγράψει επανειλημμένα. Έχομε περί τα 6000 νησιά, κατοικημένα μόνο διψήφιος αριθμός, με κύριο στήριγμά τους τον τουρισμό, που είναι απόλυτα εξαρτημένος από τους άλλους. Μπορώ να φαντασθώ ότι τουλάχιστον 1000 από αυτά θα κατοικηθούν και θα μετατραπούν σε ενεργοπαραγωγά εργοστάσια. Στις φαλακρές κορυφογραμμές τους θα εγκατασταθούν ανεμογεννήτριες και μάλιστα με κατακόρυφο, όχι οριζόντιο, άξονα, προφυλαγμένες σε κλωβούς, ώστε ελάχιστα να επηρεάζουν δυσμενώς το περιβάλλον. Στις νότιες παραλίες με το μεσημβρινό κλίμα τους βλέπω να κατοικούν οι νησιώτες σε μικρές κοινωνίες στην τάξη των 1000 κατοίκων. Αντί των παραδοσιακών δωμάτων θα έχουν στις στέγες τους φωτοβολταϊκές επιφάνειες. Οι νότιες παραλίες επίσης μπορούν να γίνουν παραγωγοί βιολογικής ενέργειας, με ποικίλες θαλασσοκαλλιέργειες, ιχθύων, μαλακίων, οστρακοφόρων κλπ. Οι βόρειες ακτές με τους βοριάδες και τα κύματα μπορούν να διαμορφωθούν σε παραγωγούς κυματοενέργειας. Η ισχύς των κυμάτων μπορεί να ανεβάζει θάλασσα σε κατάλληλες δεξαμενές, που με υδατόπτωση θα παράγουν ηλεκτρικό ρεύμα τις νύχτες όταν έχει νηνεμία. Η ενέργεια που έτσι θα παράγουμε θα είναι σχετικά μικρή και δαπανηρή. Όμως θα είναι ανεξάρτητη από οποιονδήποτε ξένο. Θα μπορούμε να ελισσόμαστε, ενώ, αν μας πιέζουν, δε θα φοβόμαστε να πέσουμε στο κενό, σαν τα στηρίγματα στη σειρά. Όλα αυτά έχουν χαμηλή απόδοση, υψηλό κόστος εγκατάστασης και συντήρησης. Απαιτούν λοιπόν μακροχρόνιο δάνειο. Όμως η πρώτη ύλη είναι ανεξάντλητη εσαεί!

Μα γίνονται αυτά;

Κάποτε τα περισσότερα νησιά μας ήταν κατοικημένα. Άρα, με την προχωρημένη τεχνολογία μας η επανοίκησή τους δεν είναι αδύνατη. Μα ποιος πάει να κατοικήσει εκεί, στην ερημιά; Φαντάζομαι να μετατρέπεται η στρατιωτική θητεία μας σε εθνική θητεία όπου θα υπηρετούν όλοι οι νέοι και των δύο φύλων για περιορισμένο χρόνο και με σκοπό, όχι να σκοτώνουν ανθρώπους, αλλά να δημιουργούν υποδομές για καλύτερη διαβίωσή μας (W. James). Μόλις έτσι οικοδομηθούν κάποιες υποδομές με κρατική φορολόγηση, πολλοί κεφαλαιούχοι θα σπεύδουν να τις αγοράσουν και εκμεταλλευθούν, οπότε θα δημιουργήσουν ισχυρά κίνητρα να πάνε το πλήθος των ανέργων μας. Έτσι κι αλλιώς, έχομε στη χώρα μας από τους χαμηλότερους μισθούς και από τους περισσότερους ανέργους. Και η ζωή στις μικρές κοινωνίες είναι ποιοτικά ανώτερη. Το ξέρομε όταν πηγαίνουμε στην επαρχία στις διακοπές μας. Η θητεία στην οποίαν είναι υποχρεωμένος καθένας σε μια φάση της ζωής του να κάνει ό,τι τον διατάζουν μπορεί να αντισταθμίζεται με μια άλλη φάση, στην οποίαν αυτός διατάζει να κάνουν οι άλλοι ό,τι αυτός αποφασίζει. Αυτό σημαίνει ότι στις εξουσίες για τις οποίες δεν απαιτούνται παρά κοινός νους και εντιμότητα, δηλαδή στη βουλή και στην ποινική δικαιοσύνη, θα μετέχουν όλοι εκ περιτροπής, με κλήρωση. Αυτό το πολιτικό σύστημα είναι το μόνο που ονομάζεται δημοκρατία.

Υπάρχουν και εθνικά πλεονεκτήματα. Τα κατοικημένα νησιά με οικονομική δραστηριότητα έχουν υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, τα ακατοίκητα δεν έχουν. Αρκεί μια γριούλα, μόνιμη κάτοικος ενός νησιού, για να το φυλάει χωρίς κανένας να τολμήσει να την αμφισβητήσει. Θυμάστε την κυρά της Ρω; Παραπέρα, η αποσυμφόρηση των μεγαλουπόλεων μειώνει τον κίνδυνο πανδημιών, αλλά και των κίνδυνο λιμών σε συνθήκες πολιορκίας.

Η Ευρώπη ολόκληρη αντιμετωπίζει ενεργειακή κρίση αυτή τη στιγμή. Άλλες χώρες δεν έχουν τα δικά μας φυσικά πλεονεκτήματα. Επομένως δεν ωφελεί να τους αντιγράψουμε, πρέπει να καινοτομήσουμε. Χρειάζεται βέβαια πολιτική φαντασία και θάρρος. Αυτά ακριβώς μας λείπουν.

ΕΠΙΘΕΤΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 5 Απριλίου 2022

Κανένας δεν αμφιβάλλει. Η εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία είναι επιθετική ενέργεια. Η επιθετικότητα μπορεί να οριστεί ως η συμπεριφορά που προκαλεί βλάβη, το αποτέλεσμα της συμπεριφοράς αυτής ή ακόμη και η πρόθεση του επιτιθέμενου. Τα σαρκοβόρα είναι φύσει επιθετικά, αλλιώς δεν επιβιώνουν. Ο άνθρωπος είναι παμφάγος, άρα είναι φύσει επιθετικός. Άλλοι (π.χ. Bandura, 1973) επεκτείνουν τον ορισμό για να συμπεριλάβουν και την καταστροφή προσωπικής περιουσίας. Τα πράγματα όμως δεν είναι πάντα ξεκάθαρα. Στην άμυνα η προξενούμενη βλάβη γίνεται, όταν αντιμετωπίζεται επίθεση άδικη και παρούσα. Η βία της άμυνας δεν αποσοβεί το βλαπτικό αποτέλεσμα, απλώς αλλάζει το θύμα. Είναι η μόνη περίπτωση βλάβης στον άλλον που θεωρείται πάγκοινα δικαιολογημένη. Τα πράγματα περιπλέκονται, ωστόσο, σε καταστάσεις όπως ο πόλεμος. Είμαι στρατευμένος, διότι αν δεν δεχθώ να στρατευθώ, είμαι ανυπότακτος ή λιποτάκτης με βαριές συνέπειες. Στρατευμένος βρίσκομαι αντιμέτωπος με άλλους στρατευμένους που, οπλισμένοι, όπως εγώ, θα με σκοτώσουν, αν δεν τους σκοτώσω εγώ. Η απειλή είναι παρούσα, και κάθε στρατός θεωρεί ότι άδικο έχει ο αντίπαλος, χωρίς να μένει χρόνος να εξετασθεί από αντικειμενικό κριτή ποιος έχει δίκιο.

Ακόμα δεν είναι ξεκάθαρα τα πράγματα. Τα κλασικά ουέστερν έργα τελειώνουν συνήθως με μια μονομαχία. Νικά το πιο γρήγορο πιστόλι. Όποιος κι αν έχει δίκιο. Ο φονιάς δεν τιμωρείται. Βρισκόταν σε άμυνα.

Πάμε όμως σε ένα άλλο σενάριο. Ιδιοκτησία γης έχουν οι αγρότες. Κοπιάζουν, νηστεύουν, ώσπου να γίνει η παραγωγή και τότε απολαμβάνουν τον κόπο τους. Σ΄ αυτό το διάστημα είναι έτοιμοι να υπερασπισθούν το βιος τους από εκείνους που πάνε να σφετερισθούν τον κόπο τους. Οι κτηνοτρόφοι όμως βόσκουν γιδοπρόβατα ή αγελάδες. Δεν έχουν μόνιμη γη. Δεν καταλαβαίνουν την έννοια της ιδιοκτησίας της γης. Η Γαία είναι μάνα όλων. Πώς μπορεί κάποιος να την περιφράξει με συρματοπλέγματα ή με άλλον τρόπο; Έτσι γίνονται επιτιθέμενοι. Θα σκοτώσουν τους φύλακες των αγρών ή θα σκοτωθούν από αυτούς. Και τώρα ποιος είναι επιτιθέμενος και ποιος σε άμυνα; Βέβαια, υπάρχουν τρόποι: συμφωνίες. Οι αγρότες έχουν ανάγκη από κρέας και το αγοράζουν από τους κτηνοτρόφους ανταλλάσσοντάς το με τα δικά τους προϊόντα. Τώρα επιτιθέμενος είναι όποιος παραβιάζει τις συμφωνίες. Η πράξη του είναι άδικη, μια και το δίκαιο στηρίζεται σε συμφωνίες μεταξύ των ανθρώπων. Στα πανάρχαια χρόνια οι συγκρουόμενοι πάλευαν αγχίμαχα, ο ένας απέναντι στον άλλον. Από τη στιγμή όμως που ανακαλύφθηκαν τα πυροβόλα όπλα, σκοτώνει ο ένας τον άλλον από μακριά, χωρίς καν ο άλλος να έχει έλθει ακόμη στον τόπο του. Ακόμα πιο δύσκολη η κατανόηση.

Οι πρόγονοί μας είδαν την επιθετικότητα των Περσών όταν ο στρατός και ο στόλος τους έφθασε στον τόπο μας. Στη συνέχεια η επιθετικότητα των Αθηναίων κατέστησε για μοναδική φορά στην ιστορία το Αιγαίο Ελληνική λίμνη. Αργότερα έγιναν οι Έλληνες επιτιθέμενοι, όταν ο Αλέξανδρος εισέβαλε και κατέκτησε την Περσία.

Πριν από αρκετές δεκαετίες, οι Ρώσοι πήγαν να εγκαταστήσουν πυραύλους στην Κούβα. Ακολούθησε ανταλλαγή περίπου 10 επιστολών. Σ΄ αυτές φάνηκε η ανεπάρκεια επικοινωνίας. Οι Ρώσοι, από την εμπειρία τους με την εισβολή Σουηδών, Γάλλων, Γερμανών και άλλων στον τόπο τους, θεωρούσαν ότι επιθετικότητα υπάρχει όπως παλιά, όταν ο ξένος ένοπλος μπαίνει στο δικό τους περιβόλι. Οι Αμερικανοί θεωρούσαν ότι η επιθετικότητα άλλαξε και υπάρχει όταν ο ξένος εγκαθιστά στην άμεση γειτονιά σου οπλισμό που μπορεί να σε θίξει άμεσα.

Σήμερα ποιος στον κόσμο ασκεί επιθετική πολιτική; Μια σκέψη είναι όποιος διατηρεί στρατό πέρα από τα σύνορά του. Αυτός δεν είναι βέβαια πια η Γερμανία, η Ιαπωνία, η Ιταλία. Εξακολουθεί να είναι το Ενωμένο Βασίλειο που διατηρεί βάσεις στην Κύπρο. Είναι η Τουρκία που διατηρεί ή έστειλε στρατό στην Κύπρο, στη Συρία, στη Λιβύη, στο Αζερμπαϊτζάν, στην Ουκρανία και απειλεί με casus belli την Ελλάδα, ενώ τα αεροπλάνα της υπερίπτανται στον εναέριο χώρο μας. Είναι η Ρωσία που διατηρεί στρατό στη Συρία, στη Γεωργία, στην Ουκρανία και δεν ξέρω πού αλλού. Είναι η Αμερική που άμεσα ή διαμέσου του ΝΑΤΟ διατηρεί αμυντικές βάσεις που μπορούν να πλήξουν τη Ρωσία και την Κίνα μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Είναι και κάποιες άλλες χώρες. Βέβαια η Ρωσία διαθέτει διηπειρωτικούς πυραύλους που μπορούν να πλήξουν την Αμερική. Ένας πύραυλος από την Ουκρανία φθάνει στη Μόσχα σε μισή ώρα. Ένας πύραυλος από τη Ρωσία χρειάζεται 24 ώρες για να φθάσει στην Ουάσιγκτον. Αυτό το διάστημα τα αμυντικά συστήματα των ΗΠΑ μπορούν να συναντήσουν τον πύραυλο στον αιθέρα και να τον εξουδετερώσουν πριν πατήσει το πόδι του στην Αμερική. Τέτοια πολυτέλεια δεν έχουν οι Ρώσοι. Η Αμερική είναι το γρήγορο πιστόλι. Οι Ρώσοι είναι επομένως υποχρεωμένοι να ενεργήσουν προληπτικά, όπως οι Αμερικανοί όταν αντέδρασαν στους Ρώσους στην πυραυλική κρίση της Κούβας. Η πρόληψη όμως δεν είναι απειλή παρούσα, άμυνα.

Η ανάγκη μιας συμφωνίας σήμερα με την κρίση της Ουκρανίας είναι προφανής. Η Δύση, δηλαδή οι Αμερικανοί, οφείλουν να δεσμευθούν, όπως τότε οι Ρώσοι με την Κούβα, ότι δεν θα εγκαταστήσουν βάσεις Αμερικανικές ή του ΝΑΤΟ στην άμεση γειτονία με τη Ρωσία, ακόμη και αν η Ουκρανία το επιθυμεί. Ο Πούτιν μοιάζει να επιθυμεί μια συμφωνία αλλά με τους δικούς του μαξιμαλιστικούς όρους. Ο Μπάιντεν δεν είναι σαφές ότι επιθυμεί συμφωνία, όταν βρίζει το δυνητικό συνομιλητή του ως χασάπη. Οι Ρώσοι έκαναν λανθασμένους υπολογισμούς. Όποιος υπερασπίζεται τη χώρα του παλεύει με κάθε τίμημα, ακόμη και τη ζωή του. Οι Ρώσοι πληρώνουν το τίμημα σε ανθρώπινες ψυχές, έστω κι αν στέλνουν Τσετσένους, αλλά και με δυσβάστακτες οικονομικές συνέπειες. Οι Αμερικανοί δεν κάνουν το λάθος όπως στο Βιετνάμ και αλλού να θυσιάζονται οι ίδιοι. Διατηρούν τον πόλεμο όσο γίνεται με ανθρωποθυσίες Ουκρανών και Ρώσων, ενώ κερδίζουν σε βάρος της Ευρώπης που πληρώνει το κόστος του οικονομικού αποκλεισμού των Ρώσων. Η Ευρώπη είναι υποχρεωμένη τώρα να αγοράζει καύσιμα από την Αμερική σε πολλαπλάσια τιμή από εκείνη που τα προμηθευόταν από τη Ρωσία. Η αντιπαράθεση δεν είναι πια ιδεολογική, αλλά καθαρά γεωπολιτική.

Ποιος θα επιβλέψει την επίτευξη της ειρήνης; Το Συμβούλιο Ασφαλείας θεωρείται το πιο έγκυρο αρμόδιο όργανο. Τα μόνιμα μέλη του όμως είναι ακριβώς οι χώρες που παράγουν και πουλούν όπλα παντού. Γιατί να θέλουν την ειρήνη; Ο πλανήτης πάντως κάθεται πάνω σε μια πυρηνική μπαρουταποθήκη. Η ειρήνη είναι παρά ποτέ ΑΝΑΓΚΑΙΑ.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογία­ς, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 3 Απριλίου 2022

Εδώ και πολλά χρόνια η πολιτική τοποθέτηση του κόσμου είναι αριστερά ή δεξιά ή ενδιάμεση, κεντρώα. Η διαίρεση άρχισε ουσιαστικά με τη βιομηχανική επανάσταση, όταν η επιδιωκόμενη ανάπτυξη απαιτούσε κεφάλαιο και εργασία. Η δεξιά εκπροσωπεί τα συμφέροντα του κεφαλαίου, η αριστερά της εργασίας. Όπως το δεχόμαστε συνήθως, φανταζόμαστε την αριστερά (Α) και τη δεξιά (Δ) στα δύο άκρα μιας γραμμής, όπου στο μέσο της βρίσκεται το συμβιβαστικό κέντρο (Κ, σχήμα Ι). Όμως η σχηματική αυτή παρουσίαση της αριστεράς και της δεξιάς δεν είναι καθόλου ακριβής. Τόσο το κεφάλαιο όσο και η εργασία εκπροσωπούν μικρό ποσοστό της κοινωνίας για ένα βραχύ χρονικό διάστημα, όσο μετέχουν στην παραγωγή. Η μεγάλη πλειοψηφία αποτελείται από τους ανέργους είτε διότι δεν βρίσκουν εργασία είτε διότι δεν μπορούν να δουλέψουν, επειδή είναι παιδιά, γέροι, ανήμποροι άρρωστοι και ανάπηροι, είτε διότι είναι νοικοκυρές κλπ. Στην ίδια κατηγορία ανήκουν επίσης στο μη επαγγελματικό τους ωράριο οι κεφαλαιούχοι και οι εργαζόμενοι, όταν π.χ. απευθύνονται σε δημόσιες υπηρεσίες, υγείας, παιδείας, στρατιωτικής θητείας ή θέλουν να ψωνίσουν ή να διασκεδάσουν κλπ. Στην πραγματικότητα, η αριστερά και η δεξιά χωρίζονται με μια γραμμή που είναι μέρος κύκλου (σχήμα ΙΙ). Στις ακραίες θέσεις τους βρίσκονται μορφώματα όπως ο φασισμός και ο αριστερισμός. Μολονότι, όπως παρουσιάστηκαν τα πράγματα, η δεξιά και η αριστερά εκπροσωπούν διαμετρικά αντίθετες αντιλήψεις, η τοποθέτησή τους όπως δείχνει το σχήμα ΙΙ δείχνει ότι συμπλησιάζουν σε ένα παράγοντα:  Και οι δύο ακραίες θέσεις χαρακτηρίζονται από την επίκληση της βίας για την επίτευξη των στόχων τους και σ’ αυτό συμφωνούν!

Η κοινωνία, για να διατηρήσει την ενότητά της, χρειάζεται μια εξουσία, κάποιους άρχοντες.  Στην αστική και διοικητική δικαιοσύνη συγκρίνονται μια πράξη με το νόμο. Επομένως, οι δικαστές πρέπει να έχουν γνώση του δικαίου. Στην εκτελεστική εξουσία (κυβέρνηση) συγκρίνονται μια απόφαση και η υλοποίησή της με τη λαϊκή βούληση και τους νόμους. Επομένως, απαιτείται πάλι γνώση των νόμων και εμπειρία. Για τη νομοθετική εξουσία όμως και για την ποινική δικαιοσύνη, δεν απαιτείται ειδική γνώση, αλλά μόνο εντιμότητα και κοινός νους, που υπάρχουν εξίσου σε όλους, πλούσιους και φτωχούς, μορφωμένους και αμόρφωτους, αριστοκράτες και πληβείους κλπ. Εκπροσώπηση της κοινωνίας με κλήρωση, όπως γίνεται στα ορκωτά δικαστήρια, είναι η δημοκρατική λύση. Στα περισσότερα ισχύοντα σήμερα πολιτεύματα, μοναρχίες και ολιγαρχίες (ρεπούμπλικες), άρχοντες είναι κάποια οργανωμένη ολιγαρχία (κόμμα). Τα μέλη μπορεί να είναι κληρονομικά ή επιλογές του λαού μεταξύ προεπιλεγμένων από το κόμμα τους.  Έτσι κι αλλιώς εκπροσωπούν μια αριστερή ή δεξιά ολιγαρχία και όχι το λαό. Αρκετοί αναγνώστες μου μπορεί να αναρωτιόνται διαβάζοντας τα κείμενά μου αν είμαι αριστερός η δεξιός ή, έστω, κεντρώος. Λυπάμαι, αλλά θα τους απογοητεύσω. Η αριστερά και η δεξιά, ακόμη και στο κυκλικό σχήμα ΙΙ, βρίσκονται πάνω στο ίδιο επίπεδο. Η προσωπική μου προτίμηση (Ε) είναι έξω από αυτό, έξω από το δίλημμα αριστεράς ή δεξιάς (σχήμα ΙΙΙ).   

Φαίνεται παράδοξη η τοποθέτησή μου, αιρετική, για τις σύγχρονες αντιλήψεις, οπωσδήποτε ουτοπική. Όμως, ουτοπική δεν είναι. Εφαρμόσθηκε στην αρχαία Ελλάδα. Ποτέ δεν ολοκληρώθηκε. Ίσχυε για όλους τους πολίτες, αλλά στους πολίτες δεν υπάγονταν γυναίκες, μέτοικοι,  δούλοι. Καθώς η πορεία ήταν διαρκώς προς την τελειοποίησή της, μπορεί κανένας να εικάσει εύλογα, ότι, αν η εξέλιξη δεν είχε διακοπεί βίαια κυρίως από τον Πελοποννησιακό πόλεμο αρχικά και από την κυριαρχία των Μακεδόνων αργότερα, βαθμιαία θα βελτιωνόταν.  Η ολοκλήρωση θα όφειλε να περιλαμβάνει όχι μόνο τις σύγχρονες κατακτήσεις (πολιτικά δικαιώματα σε γυναίκες, μετανάστες, απουσία δούλων), αλλά και μέριμνα για τις μειοψηφίες, αναγνώριση κάποιων δικαιωμάτωντων μειοψηφιών που δεν αφορούν μόνο τους πολίτες, αλλά και όλους τους κατοίκους μιας επικράτειας. Διότι η ανεξέλεγκτη εφαρμογή της δημοκρατικής αρχής της πλειοψηφίας θα μπορούσε να καταλήξει το 50%+1 των πολιτών να αποφασίσει την εξόντωση του 50-1 της μειοψηφίας. Τέτοια φαινόμενα σε βάρος των μειοψηφιών ζήσαμε σε γενοκτονίες, όπως των Εβραίων, των Αρμενίων, των Ποντίων κλπ.

Το ουσιώδες στην τοποθέτησή μου είναι ότι αναζητεί λύσεις που στηρίζονται στο διάλογο μάλλον παρά στη βία. Δεν αποκλείεται η ανάγκη για αυστηρές κυρώσεις για πράξεις ενάντια στο νόμο που εκφράζει τη βούληση της πλειοψηφίας, όπως φυλάκιση ή στέρηση κάποιων δικαιωμάτων για προστασία του συνόλου, αλλά πάντα με σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων,  ιδιαίτερα της ανθρώπινης ζωής. Μοναδική εξαίρεση είναι η άμυνα όταν υπάρχει απειλή παρούσα και άδικη, οπότε η μη αμυντική στάση δεν αποτρέπει τα αποτελέσματα της βίας, αλλά απλώς αλλάζει το θύμα.

Η πολιτική τοποθέτησή επηρεάζει βαθιά τη σκέψη καθενός, όπως τη στάση του απέναντι στον Ρωσοουκρανικό πόλεμο. Η τοποθέτηση όμως έξω από το επίπεδο όπου αντιπαρατίθενται η αριστερά με τη δεξιά μπορεί να γίνει επικίνδυνη. Οι αριστεροί, αφού δεν είμαι αριστερός, με εντάσσουν στους δεξιούς και μου φέρονται ανάλογα. Το ίδιο, αντίστοιχα, οι δεξιοί, αφού δεν είμαι δικός τους, με απειλούν αφού με θεωρούν αριστερό. Σε κρίσιμες περιόδους, όταν τα όρια του διαλόγου έχουν εξαντληθεί, αυτές οι παρατάξεις επιδίδονται στην επίτευξη των στόχων τους καταφεύγοντας στη βία. Η θέση μου τότε γίνεται αμφοτερόπλευρα επικίνδυνη. Και όμως είναι η ορθή (λέω εγώ) και, επιπλέον, είναι γνήσια, μοναδικά, Ελληνική. Επινοούνται ποικίλες αντιρρήσεις, όπως π.χ. ότι στην αρχαιότητα το σύστημα ίσχυε για μερικές χιλιάδες πολίτες, ενώ τώρα οι πολιτείες έχουν πολλά εκατομμύρια. Με την κλήρωση περιορισμένου αριθμού για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα παρακάμπτεται αυτό το κώλυμα.  Άλλη αντίρρηση είναι ότι το σύστημα δεν εφαρμόζεται πουθενά στον κόσμο. Όμως τα ορκωτά δικαστήρια ισχύουν σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβάνοντας τις ΗΠΑ, ενώ η άμεση δημοκρατία (αποφάσεις από την “εκκλησία του δήμου”, με δημοψήφισμα) ισχύει τουλάχιστον σε μια ευνομούμενη χώρα, την Ελβετία, η οποία έχει μπορέσει να επιβιώσει χωρίς εξωτερική ή εσωτερική βία για μακρό διάστημα. Ίσως να μην είναι τυχαίο ότι το σύνταγμά της είχε συνταχθεί από Έλληνα (Ι. Καποδίστριας).

Το μεγάλο πρόβλημα είναι ο τρόπος με τον οποίον τα παρόντα συστήματα θα παραδεχθούν τη δημοκρατία, που συχνά σφετερίζονται απατηλά για τον εαυτό τους το όνομά της, π.χ.  “δημοκρατικές χώρες”, “δημοκρατικός στρατός”. Έχοντας όλες τις εξουσίες στα χέρια τους, θα αντιταχθούν σε κάθε προσπάθεια να τις στερηθούν υπέρ του συνόλου και σ΄ αυτό συμφωνούν αριστερά και δεξιά κόμματα. Καθήκον όποιου συμφωνήσει στη συλλογιστική που ανέπτυξα είναι να προσπαθήσει να τη διαδώσει. Σε μια μεγάλη πλειοψηφία, καμιά άδικη ολιγαρχία δεν μπορεί να αντισταθεί.

ΙΣΧΥΣ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress,com

Ηπειρωτικός Αγών, 2 Απριλίου 2022

Η ισχύς σε ξένες γλώσσες έχει το ίδιο όνομα (π.χ. power) με αυτό που λέμε εμείς εξουσία. Επίσημες εξουσίες είναι τρεις, νομοθετική (βουλή), εκτελεστική (κυβέρνηση) και  δικαστική. Μόνο αυτές έχουν τη νόμιμη άδεια να εφαρμόζουν βία για την εκτέλεση των επιταγών τους. Υπάρχουν και άλλες που με έμμεση ή ημινόμιμη βία επιβάλλουν τη θέλησή τους. Κυριότερες είναι η πολιτική, η στρατιωτική και η οικονομική ισχύς. Υπάρχουν κι άλλες, όπως η θρησκευτική, η επικοινωνιακή κλπ. Ωστόσο, οι τρεις που ανέφερα είναι εκείνες που επηρεάζουν αποφασιστικά τους νόμους που εφαρμόζουν οι τρεις επίσημες.

Ένα κτίσμα αποτελείται από πέτρες και άλλα υλικά και μια πολιτεία αποτελείται από άτομα. Όσο μια πέτρα μπορεί να επηρεάσει τη μορφή και τη λειτουργικότητα του κτίσματος, άλλο τόσο μπορεί και ένα άτομο να επηρεάσει τη μορφή και λειτουργία της πολιτείας. Οι εξουσίες δημιουργούνται από τους ανθρώπους, αλλά δεν εξαρτώνται από τον καθένα τους. Είναι υπερανθρώπινες δυνάμεις, όχι όμως μεταφυσικές. Επηρεάζονται από το σύνολο μιας κοινωνίας (ή σημαντικό μέρος της) όχι όμως από καθένα από τα μέλη της χωριστά, εκτός αν πρόκειται για μοναρχία.

Κατά διαστήματα στην ιστορία την αποφασιστική ισχύ πάνω στην πολιτεία την είχε μια από τις εξουσίες που αναφέρθηκαν. Στην Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία μεγάλη ισχύ είχε η θρησκευτική εξουσία, άλλοτε σωτήρια π.χ. όταν απειλούνταν από τους Άβαρους τον καιρό του Ηράκλειου κι άλλοτε ολέθρια, όταν εμπόδισε την ένωση των εκκλησιών, έτσι που διευκολύνθηκε η άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς. Στη Δύση η ισχύς της εκκλησίας ήταν ακόμη μεγαλύτερη, με τον Πάπα να ελέγχει όλους τους βασιλιάδες της εποχής. Ακόμη σήμερα δεν αποκτά επίσημη αναγνώριση μια κυβέρνηση αν δεν ορκισθεί με τις ευλογίες της εκκλησίας. Στη σύγχρονη εποχή, οι τρεις παραεξουσίες που ανέφερα, πολιτική, στρατιωτική, οικονομική, είναι οι πιο σημαντικές.

Η στρατιωτική εξουσία διαθέτει τα ισχυρότερα μέσα βίαιης επέμβασης. Κατέχει το συνολικό σχεδόν οπλισμό της χώρας. Είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση εξωτερικών κινδύνων. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι μάχες διεξάγονται και κερδίζονται (ή χάνονται) από τους στρατούς, αλλά οι πόλεμοι τελειώνουν και κερδίζονται (ή χάνονται) από τους πολιτικούς, με την υπογραφή ειρήνης και των όρων της. Ο G. Β. Clemenceau έλεγε ότι “ο πόλεμος είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να την εμπιστευθούμε στους στρατιωτικούς”. Παρόλα αυτά, δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις στην ιστορία, στις οποίες ο στρατός καταλαμβάνει την εξουσία στρεφόμενος εναντίον του λαού στις ποικίλες δικτατορίες. Οι δικτατορίες είναι συχνά αποτελεσματικές, αλλά δεν έχουν έξοδο και καταλήγουν κατά κανόνα σε συμφορές. Όταν πιεζόταν ο Σόλων να γίνει τύραννος για να εφαρμόσει τις ρηξικέλευθες μεταρρυθμίσεις του, απάντησε: “Καλὸν χωρίον ἡ τυραννὶς, ἀλλ΄ οὐκ ἒχει ἀπόβασιν“. Η στρατιωτική ισχύς ελέγχεται κανονικά από την πολιτική, η οποία κατανέμει τους οικονομικούς πόρους όπως νομίζει και καμιά στρατιωτική επιχείρηση δεν μπορεί να διεξαχθεί χωρίς οικονομική στήριξη.

Πολιτική εξουσία σημαίνει κυβέρνηση, βουλή, δικαιοσύνη. Κύρια αποστολή της είναι η δημιουργία και εφαρμογή νόμων. Υπενθυμίζω ότι νόμος σημαίνει αρχικά νομή, δηλαδή μοίρασμα του πλούτου. Και τώρα έρχεται ο ρόλος της οικονομίας.

Η οικονομία διέπεται από τους δικούς της νόμους που είναι φυσικοί, κοινωνικοί, υπερπολιτειακοί. Τέτοιους νόμους τους διατύπωσαν ποικίλοι φιλόσοφοι και οικονομολόγοι, αλλά τους τόνισε ιδιαίτερα ο K. Marx. Για παράδειγμα υπάρχει ο νόμος της υποχρεωτικής ισορροπίας προσφοράς και ζήτησης, αλλά και της περιοδικότητας των οικονομικών κρίσεων. Οι προβλέψεις του Μαρξ επαληθεύθηκαν σε κάποιο βαθμό, αλλά όχι πλήρως. Και ήλθε το παράδοξο. Ο Μαρξ υποστήριξε την κοινοκτημοσύνη με τη μορφή του κομμουνισμού για τη λύση των προβλημάτων, αλλά σήμερα έχουν επικρατήσει σχεδόν παντού τα αντικομμουνιστικά καθεστώτα. Παραδόξως όμως, ποτέ άλλοτε δεν ήταν η εποχή τόσο μαρξιστική όσο σήμερα. Σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, στα καπιταλιστικά καθεστώτα που ζούμε, τις αποφάσεις της κυβέρνησης τις διέπει όχι η πολιτική, αλλά η οικονομία, όχι η βούληση του λαού, αλλά η βούληση των οικονομικών παραγόντων. Την ωμή ισχύ των στρατιωτικών δικτατοριών την έχει αντικαταστήσει η ύπουλη δικτατορία της οικονομίας. Κι αυτό οφείλεται στην αυτονομία της οικονομίας που αναφέρθηκε, της οικονομίας που διέπεται από στους δικούς της φυσικούς και κοινωνικούς νόμους που δεν ελέγχονται από την πολιτική. Η πολιτική, ακόμη και στις μοναρχίες και στις ολιγαρχίες (δημοκρατία δεν υπάρχει πουθενά σήμερα) ελέγχεται ως ένα βαθμό από τη βούληση του λαού. Η οικονομία την αγνοεί. Και υπαγορεύει τις επιταγές της. Δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς οικονομία. Αυτή συνέχει περισσότερο από κάθε άλλον παράγοντα την κοινωνία μέσα σε μια κοινωνία. 

Το πολιτικό σύστημα που επικρατεί στην εποχή που ζούμε είναι η ολιγαρχία, στην οποίαν ο λαός αποφασίζει ποιος από μια μικρή ομάδα προαποφασισμένη θα τον εξουσιάζει. Στην πατρίδα μας με τη λεγόμενη “προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία” αλλά διεθνώς “Ελληνική ρεπούμπλικα” (Hellenic Republic) ο λαός επιλέγει με την ψήφο του ποιοι από τους προεπιλεγμένους από τα κόμματα θα αποτελέσουν τη βουλή και την κυβέρνηση και από αυτούς τον Ανώτατο άρχοντα και τους επικεφαλής των Ανώτατων Δικαστηρίων. Αυτό το σύστημα είναι, κατά τον Αριστοτέλη, επικίνδυνο. “Ἒχει δὲ καὶ περὶ τὴν αἳρεσιν τῶν ἀρχόντων τὸ ἐξ αἱρετῶν αἱρετούς ἐπικίνδυνον“. Οι οικονομίες, με τους ιδιαίτερους οικονομικούς νόμους, συνδέονται μεταξύ τους. Αν δανειστώ αυτή τη στιγμή ένα σημαντικό ποσό από μια Ελληνική Τράπεζα και θελήσω να επιστρέψω τα χρήματα πριν από τον προαποφασισμένο χρόνο, δεν ξέρω πώς θα τα επιστρέψω. Στο μεταξύ η Ελληνική Τράπεζα έχει πουλήσει το χρέος μου σε άλλην κι αυτή σε άλλη και κανένας δεν ξέρει σε ποιον χρωστάω. Εξάλλου, αν μια σημαντική Τράπεζα πτωχεύσει, η πτώχευση μεταδίδεται αστραπιαία σε όλο τον πλανήτη, όπως έγινε πριν από μια δεκαετία.

Αυτή τη στιγμή αντιπαλεύουν στην Ουκρανία η στρατιωτική βία από τη Ρωσία με την οικονομική βία από τη δύση. Δεν ξέρομε ακόμη ποιος θα νικήσει.

Η ασύλληπτη σύγχρονη επικοινωνιακή τεχνολογία έχει κάνει την παγκοσμιοποίηση αναπόφευκτη. Η παγκοσμιοποίηση είναι η μία λύση για τον περιορισμό της παγκόσμιας αυτοκτονικής πια βίας (η άλλη είναι η κοινοκτημοσύνη). Η κοινή εξουσία πάνω σε τόσο ποικίλους λαούς απαιτεί περιοριστικά μέτρα που χρησιμοποιούνται στις δικτατορίες. Άραγε ποια θα επικρατήσει; Η στρατιωτική δικτατορία που φονεύει κάθε αντιφρονούντα, η οικονομική δικτατορία που πτωχεύει κάθε αδύνατο ή η πολιτική που παρέχει τη δυνατότητα για παράδοση της εξουσίας στους λαούς με ενδεχόμενο να επιτευχθεί το Ελληνικό, δημοκρατικό, ιδεώδες της ευδαιμονίας των πολιτών;