ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 28 Απριλίου 2022

“Οι παραπλανητικές ειδήσεις (fake news) είναι ένα από τα όπλα της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία” . Έτσι αρχίζει ο κ. Δημήτρης Α. Σωτηρόπουλος (Καθημερινή,  17.04.22) ένα εξαιρετικό άρθρο όπου αναλύει το φαινόμενο από την αρχαιότητα ως σήμερα και προβάλλει ενδεχόμενους τρόπους για την αντιμετώπισή του. Θα με είχε πείσει αν δεν άρχιζε με τον τρόπο που ξεκίνησε το άρθρο του. Μόνο των Ρώσων όπλο είναι οι παραπλανητικές ειδήσεις ή και των Ουκρανών και των δυτικών υποστηρικτών τους; Διάβαζα προ ημερών στο Διαδίκτυο το εξής. Οι φωτογραφίες για τα φρικτά εγκλήματα, που είδαμε να έχουν τελεσθεί στη Μπούκα, λήφθηκαν 4 ημέρες μετά την αναχώρηση των Ρωσικών στρατευμάτων από την πόλη. Δύο μέρες νωρίτερα, δύο μέρες δηλαδή, μετά την αναχώρησή τους, είχε εισέλθει στρατός του Αζόφ. Για δυο μέρες απαγόρευσαν την είσοδο δημοσιογράφων. Οι Ρώσοι, όχι η Δύση, έγραφε το άρθρο, ζήτησαν να γίνει διεθνής έλεγχος, αλλά οι Βρετανοί, όχι οι Ρώσοι, το απέρριψαν. Και, φυσικά, μου γεννιόνται πάμπολλα ερωτηματικά. Τα πτώματα που είδαμε είχαν γίνει εκεί από τους Ρώσους ή ήταν σκηνοθετημένα από τους Αζόφ; Αν τα εγκλήματα είναι γνήσια, ποιος τα έκανε, οι Ρώσοι ή οι Αζόφ; Ποιος είχε συμφέρον για τη συγκάλυψη της αλήθειας; Οι Ρώσοι ή οι Βρετανοί; Η είδηση που διάβασα στο διαδίκτυο δεν είχε Ρωσική, αλλά δυτική προέλευση. Αποκλείεται όμως να υπάρχουν φιλορωσικές φωνές στις δυτικές “δημοκρατίες”, που, σημειωτέον, το όνομά τους είναι ρεπούμπλικες (republics), όχι δημοκρατίες (democracies), και μάλιστα φωνές πληρωμένες;

Τελικά, καταλήγει ο αρθρογράφος, περιμένομε τη λύση από την “ερευνητική δημοσιογραφία και τον έλεγχο των γεγονότων”. Ασφαλώς κανένας, ούτε εγώ, δεν μπορεί να διαφωνήσει με τη δυσπιστία που εκφράζει ο κ. Σωτηρόπουλος. Όμως, ούτε αυτά, τονίζει, είναι αρκετά μέτρα. Τώρα προβάλλει η ατομική ευθύνη καθενός. Πρώτον, δε δέχομαι άκριτα, ό,τι μου λένε οι άλλοι. Πιστεύω περισσότερο ό,τι είδα ή άκουσα με τις δικές μου αισθήσεις. Αλλά ποτέ δεν μπορώ να έχω πλήρη, άμεση εποπτεία όλων των γεγονότων. Επομένως, θέλω-δε-θέλω, συμπληρώνω τα κενά με ό,τι μου φαίνεται λογικό να τα συνδέει. Στο κάτω κάτω “Νοῦς ὁρᾶ καὶ νοῦς ἀκούει” (Επίχαρμος). Όμως και η νόηση σφάλλει, όταν τα γεγονότα συγκρούονται με την προκατάληψη. Κάποιοι “ξεκινούν από το συμπέρασμα (π.χ., φταίει η Δύση για τον πόλεμο στην Ουκρανία) και αναγόμενοι στον συλλογισμό τους προς τα πίσω σταχυολογούν δεδομένα ευνοϊκά προς το προκατειλημμένο συμπέρασμα”. Ναι, αλλά ο συγγραφέας αρχίζει ακριβώς από το συμπέρασμα. Πόσο προκατειλημμένος είναι; Φυσικά, είναι καθηγητής του Εθνικού Πανεπιστημίου και ερευνητής του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής. Με αυτά τα δεδομένα δεν γεννιέται υπόνοια για συμφέροντα του καθηγητή. Το Ίδρυμα όμως που υπηρετεί πόσο απροκατάληπτο είναι από τα Ελληνικά και τα Ευρωπαϊκά συμφέροντα, όπως το όνομά του υποδηλώνει; Μα, αν θεωρήσουμε ότι “τίποτε δεν είναι αληθινό, τότε όλα είναι θέαμα και σε αυτή την περίπτωση δεν υπάρχει έδαφος για την κριτική κατά της εξουσίας”.

Σωστά τα γράφει. Έχομε ανάγκη να στηριχθούμε σε κάποια δεδομένα για να κάνουμε την κριτική μας, να αποφασίσουμε. Τι κάνομε λοιπόν; Μένει, όπως γράφω, η ευθύνη του δέκτη της είδησης. Και πρώτο στοιχείο είναι ότι ένα στοιχείο που προέρχεται από την άμεση παρατήρηση, προσιτή σε όλους, είναι πιο ισχυρό από οποιοδήποτε νοητικό συμπέρασμα, οσοδήποτε αξιόπιστη και αν θεωρούμε ότι είναι η μαρτυρία των εκφραστών του. Ο Γαλιλαίος είδε με το τηλεσκόπιό του την έκλειψη των πλανητών του Δία. Επομένως, ο ουρανός που πάνω του βλέπομε σαν καρφιτσωμένα τα αστέρια, δεν είναι μια σφαιρική επιφάνεια, αλλά έχει βάθος. Αλλιώς δεν γίνεται να κρύβεται ένα άστρο πίσω από κάποιο άλλο. Όμως η Ιερά Εξέταση εκείνο τον καιρό αρνιόταν να παρατηρήσει ένα φαινόμενο  προσιτό σε όλους. Η προκατάληψή της λίγο έλειψε να κάψει το σοφό, αν δεν παραδεχόταν ψευδώς ότι όσα έλεγε ήταν λανθασμένα. Και οι εκπρόσωποι κάποιων κρατών αρνούνται και να ακούσουν στον ΟΗΕ τις τοποθετήσεις των αντιθέτων.

Οι δέκτες των ειδήσεων πρέπει να υποψιαζόμαστε ότι κάτι σημαντικό σημαίνει. Ωστόσο, σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να αρκούμαστε σε ό,τι τα ΜΜΕ μας προσφέρουν. Πρώτο, ελέγχομε για εσωτερικές αντιφάσεις, αν όσα ακούμε αντιφάσκουν με άλλα που οι ίδιοι μας πληροφορούν. Αν αντιφάσκουν, κλονίζεται σοβαρά η αξιοπιστία τους. Δεύτερο, δεν αρκούμαστε σε όσα μας σερβίρουν, αλλά αναζητούμε μόνοι μας την αλήθεια ψάχνοντας το διαδίκτυο και άλλα ανάλογα ΜΜΕ. Διασταυρώνονται οι αλήθειες ενός γεγονότος από ποικίλες πηγές; Τρίτο, δεν αρκούμαστε σ΄ αυτά. Αναγκαστικά στο διαδίκτυο είτε δεν υπάρχει το σύνολο της πληροφόρησης είτε ο καθένας μας δεν μπορεί να το βρει. Για παράδειγμα, ό,τι διαβάζω είναι γραμμένο στην Ελληνική ή στην Αγγλική ή άλλη δυτικοευρωπαϊκή γλώσσα. Καθώς δεν ξέρω Ρωσικά ούτε Κινεζικά, ούτε Ινδικά κλπ, ακόμη και αν οι ειδήσεις τους δεν είναι λογοκριμένες από το διαδίκτυο που είναι σε εμένα προσιτό, εγώ δεν ξέρω τις γλώσσες τους. Μένει ο χρόνος. Αυτός αθροίζει γεγονότα, συμπεράσματα, συνέπειες και φτάνει πια στις αισθήσεις μας. Την ακρίβεια που είναι συνέπεια του πολέμου και της δικής μας στάσης σ΄ αυτόν τη νιώθομε στην τσέπη μας, εμείς οι ίδιοι, δεν είναι ψέμα. Είναι όμως ήδη αργά.

Συμφέρον έχουν να εμποδίζουν την έκφραση της αλήθειας κυρίως τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Η ανεξέλεγκτη έκφραση της αλήθειας όμως, όπως γίνεται στον “ελεύθερο κόσμο”, είναι εκτεθειμένη στη διασπορά των ψευδών ειδήσεων, της παραπληροφόρησης. Και δεν υπάρχει τρόπος να επιτρέπεται ελεύθερα η διάδοση των αληθών γεγονότων με εμπόδιση της διασποράς των ψευδών. Ποιος θα κρίνει προκαταβολικά ποια είναι τα αληθινά και ποια τα ψεύτικα; Το κράτος, ολοκληρωτικό και μη, έχει πρόδηλο συμφέρον να υποστηρίζει τη διατήρησή του. Δεν είναι απόλυτα αξιόπιστο. Μένει η κρίση του καθενός. Κι επειδή οι αποφάσεις πρέπει να υλοποιούνται, αυτό που συμπεραίνω είναι η διαβούλευση των κριτών. Αυτό γίνεται στα ορκωτά δικαστήρια, όπου οι κριτές (ένορκοι) είναι τυχαία κληρωμένα μέλη της κοινωνίας. Οι αποφάσεις τους μπορεί να υπόκεινται σε σφάλμα και, σωστά, οι νόμοι το προβλέπουν. Πάντοτε υπάρχει η δυνατότητα για δευτεροβάθμια (εφετείο) και τριτοβάθμια (Άρειος Πάγος) κρίση. Οπωσδήποτε, η κρίση του πλήθους που διαβουλεύεται με συγκεκριμένους όρους, είναι πιο αξιόπιστη από την κρίση οποιουδήποτε μόνου του. Στη δημοκρατία των προγόνων μας, το ίδιο ίσχυε για τη βουλή που αποτελούνταν από μέλη της κοινωνίας που δεν εκλέγονταν, όπως στα σύγχρονα κοινοβουλευτικά καθεστώτα, αλλά κληρώνονταν από όλο το λαό.