ΗΡΩΕΣ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος. Τρίκαλα. 24 Μαρτίου 2022

Ως ήρωας (ηρωίδα) χαρακτηρίζεται κάποιος(α) που έχει ικανότητες μεγαλύτερες από εκείνες που έχει ο μέσος άνθρωπος. Αυτές οι ικανότητες το(η)ν βοηθούν να εκτελέσει ασυνήθιστες και παράτολμες αγαθοεργές πράξεις για τις οποίες γίνεται γνωστός(ή). Στη συνείδηση του κοινού ο ήρωας είναι κάποιος περιθωριακός τύπος, που ενεργεί παρά τους νόμους. Πρότυπος ήρωας στην Ελληνική μυθολογία ήταν ο Προμηθέας. Με απάτη έκλεψε από το Δία τη φωτιά, την πολιτική τέχνη και άλλες γνώσεις για να τις χαρίσει στους ανθρώπους. Χωρίς αυτό το στοιχείο, τις παράνομες ή έστω περιθωριακές, ενέργειες, δύσκολα θα χαρακτηριζόταν ήρωας κάποιος οσοδήποτε σημαντικά έργα και αν εκτέλεσε. Δύσκολα θα ταίριαζε ο όρος “ήρωας” στον Αλέξανδρο ή στο Ναπολέοντα. Αυτοί ήταν ο Νόμος, βίαζαν κοινωνίες, δεν παραβίαζαν, ήταν ο νόμος. Αντίθετα, ταιριάζει ο όρος, σε πρόσωπα όπως ο Robin Hood, από τους δικούς μας, ο Κολοκοτρώνης, ο Καραϊσκάκης, και λοιποί οπλαρχηγοί της Επανάστασής μας, η Ηρώ Κωνσταντοπούλου, ο Μανώλης Γλέζος στα νεότερα χρόνια, και όλοι αυτοί που παραβίαζαν τους ισχύοντες νόμους. Στη συνείδηση του κοινού ηρωίδα ήταν η Αντιγόνη που αψήφησε το νόμο του Κρέοντα, όχι ο ίδιος ο Κρέων.

Ο ήρωας παραβιάζοντας νόμους, μπορεί να βρίσκεται στο μεταίχμιο του εγκληματία. Οι ήρωες μιας κοινωνικής ομάδας μπορεί να είναι τρομοκράτες, συμμορίτες, εγκληματίες, μιας άλλης. Οι ήρωες για όλους είναι σπάνιοι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν ο Ηρακλής, που εκτέλεσε τους 12 άθλους του για να εξαγνισθεί από το ανατριχιαστικό έγκλημα που είχε διαπράξει, να σκοτώσει τη γυναίκα του και τα παιδιά του. Ήταν τόσο σημαντικοί όμως οι άθλοι του, που σύσσωμοι οι Έλληνες τον θεώρησαν ήρωα. Τα έργα του ήταν εκείνα που βοήθησαν την κοινωνία του στη μετάβαση από την τροφοσυλλογή στην τροφοπαραγωγή. Μεγάλα έργα του ήταν τα αρδευτικά στη Λερναία Ύδρα, ο καθαρισμός της κόπρου του Αυγεία, όταν μεταστρέφοντας το ρου του ποταμού μετέτρεψε όλη την τεράστια και επιζήμια κοπριά σε λίπασμα που έκανε εύφορη τη γη, η απαλλαγή από θηρία και όρνια που εμπόδιζαν την κτηνοτροφία, όπως η θανάτωση του λέοντα στη Νεμέα και των ορνίθων στη Στυμφαλία, η εισαγωγή νέων καλλιεργειών, όπως των εσπεριδοειδών, των μήλων των Εσπερίδων, η εξόντωση των ζιζανίων σκοτώνοντας τον Ανταίο κλπ. Με όλα αυτά που ανέφερα παραπάνω, ο ηρωισμός δεν σχετίζεται με το νόμο, το αντίθετο μάλλον, αλλά με την ηθική. Νόμος είναι η βούληση των αρχόντων· ηθική είναι η βούληση της κοινωνίας, που μπορεί να βρίσκεται σε διάσταση με το νόμο. 

Οι ήρωες μπορεί να ήταν μυθολογικοί και οι μύθοι συμβολίζουν αλήθειες συχνά προσωποποιώντας σε ένα πρόσωπο όλους τους πρωτεργάτες της κοινωνικής και ηθικής προόδου. Το ηθικό στοιχείο στον Ηρακλή, όπως παρουσιάζεται από τον Ηρόδοτο, ήταν ότι στο σταυροδρόμι της ζωής του προτίμησε το δύσκολο, στενό και δύσβατο δρόμο, γεμάτο κοφτερές πέτρες και αγκάθια, της Αρετής, παρά τον εύκολο, φαρδύ και ίσιο δρόμο της Κακίας, που αν τον ακολουθούσε, θα χαιρόταν τη ζωή, αλλά θα έκανε ένα σωρό κακές πράξεις. Έτσι, οι ήρωες, που η συμπεριφορά τους μεταβιβαζόταν από τη μάνα στο παιδί και με τις καλές τέχνες στο ευρύ κοινό, αποτελούσαν το πρότυπο της ηθικής στην παιδεία των νέων γενεών.

Ο ήρωας μπορεί να κινητοποιεί το λαό, αλλά δεν είναι δημαγωγός. Με κάποιο μυστηριώδη τρόπο, προφανώς από την παιδεία του, σα να οσφραίνεται τις ανάγκες του λαού και τη βούληση του λαού. Και δεν παρακινεί τον κόσμο πείθοντάς τον τι να κάνει, αλλά μπαίνει αυτός μπροστά και παλεύει με δική του απόλυτη ευθύνη και κίνδυνο. Τότε οι άλλοι τον ακολουθούν. Απλώς, βλέποντάς τον συνειδητοποιούν προσωποποιώντας το τι οι ίδιοι υποσυνείδητα επιθυμούν. Σε ένα σμήνος πελαργών, ο πιο δυνατός πετάει μπροστά. Οι κυματισμοί του αέρα που προκαλεί διευκολύνουν την πτήση όσων ακολουθούν. Δεν τους επιβάλλει αυτός τι να κάνουν, το “ξέρουν” πως πρέπει να ταξιδέψουν προς το βορρά το καλοκαίρι, προς το νότο το χειμώνα, αλλά αυτός είναι ο μπροστάρης. Όταν κουραστεί θα μείνει πίσω. Κάποιος άλλος πελαργός θα πάρει τη θέση του. Οι ήρωες δεν λείπουν ποτέ από κανένα λαό. Δεν φιλοδοξούν να γίνουν ηγέτες· είναι ηγέτες, αφού οι λοιποί τους ακολουθούν. Κι όταν κουράζονται, διότι οπωσδήποτε κάποια στιγμή θα κουραστούν, δεν μνησικακούν, δεν σκέφτονται πως θα αφήσουν την “καρέκλα”· θα νοιώσουν ανακούφιση που κάποιος άλλος θα βρεθεί μπροστά.

Εκτός από τους μυθολογικούς ήρωες και τις μυθικές προσμίξεις των ιστορικών ηρώων, υπάρχουν σήμερα και πολλοί εντελώς φανταστικοί ήρωες, όπως ο Σούπερμαν, ο Σπάιντερμαν κλπ. Όλοι αυτοί ενεργούν συστηματικά έξω από το νόμο, πάντοτε προς όφελος των καλών ανθρώπων και εναντίον των κακών. Ο χαρακτήρας τους τονίζει την αξία της προσωπικής δύναμης και του αγώνα για ό,τι θεωρούν αυτοί καλό, σε βάρος κάθε νόμου, αλλά και σε βάρος εκείνου που οι ίδιοι θεωρούν κακό. Σ΄ αυτούς επικρατεί η στάση ότι πρέπει να αφανίζουν τους κακούς ανθρώπους για να προχωρούν οι καλοί και αυτό είναι σε αντίθεση με τους κλασικούς ήρωες της μυθολογίας που αγωνίζονταν για να αλλάξουν μια κατάσταση πολεμώντας φυσικές απειλές μάλλον, παρά σκοτώνοντας ανθρώπους. Η απαλλαγή της κοινωνίας από τους “κακούς” ποτέ δεν ήταν λύση. “Κακοί” είναι μια μειονότητα που ενεργεί περιθωριακά εναντίον της βούλησης της συντριπτικής πλειοψηφίας. Η παρουσία τους οφείλεται στο ότι το σύστημα που βιώνουν, συνεπάγεται αναγκαστικά ένα ποσοστό ατόμων με κακή συμπεριφορά. Η απαλλαγή από αυτούς χωρίς αλλαγή συστήματος σημαίνει ότι από όσους θα μείνουν το ίδιο ποσοστό άλλων θα συνεχίσει να ενεργεί παραβατικά. Οι λήσταρχοι στην Ελληνική παράδοση ήταν συμπαθείς στους ντόπιους, διότι ένα μέρος από τα λάφυρα που έπαιρναν από τους πλουσίους, τα μοίραζαν στους φτωχούς. Κι αυτοί τους κάλυπταν. Το ίδιο όμως κάνουν και οι πάμπλουτοι που ένα μέρος του πλούτου που αποκομίζουν εκμεταλλευόμενοι το πλήθος το μοιράζουν σε δικούς τους ανθρώπους οι οποίοι τους καλύπτουν: Είναι κι αυτοί λήσταρχοι! Δεν είναι όμως ήρωες. Ο Νταβέλης, οι Ρετζαίοι, ο Γιαγκούλας, και πολλοί άλλοι, έγιναν θρύλος, αλλά κανένας δεν τους θεώρησε ήρωες, διότι, η έγνοια τους ήταν πρώτιστα ο εαυτός τους, όχι η ευρεία κοινωνία. Οι δραστηριότητές τους ήταν η ομηρία ανθρώπων με σκοπό τα λύτρα και όχι η προαγωγή της κοινωνίας τους. Τους ήρωες δεν τους διακρίνουμε ανάμεσά μας. Η εκάστοτε επικρατούσα κατάσταση, εναντίον της οποίας αγωνίζονται διαστρέφει τις πράξεις τους και σκοτίζει τη σκέ