ΣΟΛΟ ΚΑΙ ΣΥΜΦΩΝΙΑ

Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 12 Μαρτίου 2022

Σόλο στη μουσική σημαίνει πως παίζει ένα μόνο όργανο ή και τραγουδά ένας μόνον άνθρωπος. Στη συμφωνία παίζουν ταυτόχρονα πολλά όργανα. Γενικά, η συμφωνία θεωρείται το πιο προχωρημένο είδος μουσικής. Δεν είναι μόνο το πλήθος των οργάνων, που κάνει να ακούεται ο ήχος πολύ δυνατότερος και μπορεί να φτάνει στα αφτιά μεγάλου πλήθους ακροατών. Είναι και, κυρίως, η δομή της που την κάνει “αντικειμενικά” ανώτερη.

Οι μουσικοί ήχοι, αντίθετα από τους τυχαίους, χαρακτηρίζονται από ότι έχουν μια σταθερή συχνότητα για κάποιο διάστημα. Μπορεί να είναι σχεδόν στιγμιαίοι, αντιστοιχώντας στον τυχαίο κρότο ή συνεχείς αντιστοιχώντας στον τυχαίο θόρυβο. Οι μουσικοί ήχοι είναι ημιτονοειδείς ταλαντώσεις του αέρα. Ωστόσο, αμιγής ημιτονοειδής ταλάντωση δεν μπορεί να παραχθεί με φυσικά μέσα. Ακόμη και όταν παίζουν την ίδια νότα ίδια όργανα, π.χ. βιολί ή πιάνο ή φλάουτο, κάθε ένα τους παράγει κάπως διαφορετικό ήχο, διότι η βασική συχνότητά τους εμπεριέχει και κάποιες αρμονικές συχνότητες που έχουν συχνότητα πολλαπλάσια από τη βασική. Είναι ασθενείς αυτές, αλλά δίνουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα σε κάθε ήχο, έτσι που όταν παίζει τη νότα λα ένα βιολί, αυτή ξεχωρίζει από τη νότα λα που παίζει το φλάουτο. Ακόμη και από παρόμοια όργανα να παίζονται οι ίδιες νότες, διαφέρουν. Ένα ασκημένο μουσικό αφτί μπορεί να ξεχωρίσει αν την παίζει ένα Σαντιβάριους ή ένα κοινό βιολί. Και να τώρα μια πρώτη διαφορά της συμφωνίας από το σόλο. Στη συμφωνία την ίδια νότα που πρέπει να παίξει ένα όργανο την παίζουν πολλά. Αν λοιπόν μερικά βιολιά παίζουν την ίδια νότα, π.χ. τη λα, αθροίζονται οι βασικές συχνότητές τους που ακούονται έτσι δυνατότερα, ενώ οι τυχαίοι αρμονικοί τους, που είναι ιδιαίτεροι σε κάθε όργανο όχι μόνο δεν αθροίζονται, αλλά αλληλοεξουδετερώνονται. Το αποτέλεσμα είναι ένας ηχηρότερος, καθαρότερος, ήχος που έτσι είναι πιο ευχάριστος στο αφτί.

Η άλλη μεγάλη διαφορά της συμφωνίας από το σόλο είναι ότι παίζουν πολλά όργανα μαζί διαφορετικές νότες. Ήδη ο Πυθαγόρας είχε ανακαλύψει τους βασικούς νόμους της αρμονίας. Όταν δύο ή περισσότερες συχνότητες διαφέρουν μεταξύ τους, αλλά η σχέση τους είναι απλή αριθμητική, το αποτέλεσμα είναι ένας μικτός, ευχάριστος ήχος. Για παράδειγμα, όταν τρεις νότες έχουν σχέση των συχνοτήτων τους 3:4:5, το αποτέλεσμα είναι ευχάριστο, γαληνεύει. Είναι η λεγόμενη μείζων συγχορδία, το ματζόρε, π.χ. ντο, μι, σολ. Άλλες συγχορδίες με σχέσεις συχνοτήτων ποικίλες, μάλλον διεγείρουν παρά ηρεμούν, καθώς πλησιάζει η ακρόασή τους το θόρυβο. Για παράδειγμα, η συγχορδία σολ, σι, ρε, φα έχει σχέσεις μεταξύ των τεσσάρων φθόγγων αρκετά πολύπλοκη (36:45:54:64). Όμως συμβαίνει κάποιες από αυτές τις παράφωνες συγχορδίες να δημιουργούν μια αίσθηση προσμονής μιας επόμενης σύμφωνης συγχορδίας. Κάποια διεγερτική δηλαδή συνήχηση προετοιμάζει για συγκεκριμένη επόμενη ηρεμιστική. Κι αυτός ο κανόνας ακολουθείται και όταν οι ήχοι δεν είναι ταυτόχρονοι, αλλά ακολουθούν ο ένας τον άλλον, έτσι που δημιουργείται μια μελωδία. Εναλλάσσονται λοιπόν στη σειρά σύμφωνες με παράφωνες συγχορδίες, όπως εναλλάσσομε τα πόδια μας στη βάδιση. Σε τέτοιες αρχές βασίζεται η δομή ενός μουσικού κομματιού. Μπορεί να είναι σόλο, π.χ. μόνο πιάνο. Αν είναι συμφωνία, το αποτέλεσμα είναι θεσπέσιο, καθώς κάθε νότα παίζεται από ομάδα οργάνων που καθεμιά τους παράγει διαφορετική μελωδία από τις άλλες, αλλά το σύνολο δημιουργεί την ενιαία δομή ενός συμφωνικού έργου.

Όταν ήμουν παιδί μου άρεσε πολύ η μουσική. Καθώς θεωρούσα τον εαυτό μου πανέξυπνο, βρήκα τον τρόπο να γράψω ένα μουσικό κομμάτι που θα ήταν το αριστούργημα των αριστουργημάτων. Θα έπαιρνα τα ωραιότερα συμφωνικά έργα, και θα διάλεγα ένα μικρό κομμάτι από το ένα, ένα από το άλλο, λίγο από όλα, θα τα συνέραπτα και έτσι, αποτελούμενο το έργο μου από μέρη των ωραιότερων μουσικών συμφωνιών, θα ήταν το καλύτερο από όλα! Πανέξυπνος, σας λέω!

Όταν μεγάλωσα λιγάκι, διοχέτευσα την εξυπνάδα μου σε ανώτερο επίπεδο, να επινοήσω μια ιδανική κοινωνία που θα ήταν το αριστούργημα των αριστουργημάτων. Με πανέξυπνο πολιτικό και στρατιωτικό μυαλό, θα κυριαρχούσα στον κόσμο, κάτι σαν το Μεγαλέξανδρο, και θα έπαιρνα τους πιο σοφούς όλου του κόσμου και θα τους ανέθετα να τον κυβερνούν. Παραδόξως, υπάρχουν κι άλλοι πανέξυπνοι, σαν και μένα, και θεωρούν ότι αν μας κυβερνά μια ομάδα πάνσοφων ανθρώπων, όλα θα είναι ωραία. Ανάμεσά τους είναι πολλοί μορφωμένοι, ιδίως οι μορφωμένοι. Ναι, αλλά, όταν μεγάλωσα λίγο ακόμη, σκέφτηκα πως τα μέλη της ορχήστρας, πριν αρχίσουν να παίζουν το μουσικό κομμάτι δοκιμάζουν τα όργανά τους, κάθε ένα για τον εαυτό του και ακούεται ένας χαώδης θόρυβος. Πέρασε πολύς καιρός για να χωνέψω ότι εκείνο που μετράει είναι αυτό που ο μακαρίτης ο Πυθαγόρας είχε παρατηρήσει: η σχέση των στοιχείων μεταξύ τους. Μια ομάδα σοφών, χωρίς σχέση μεταξύ τους, είναι το ίδιο χαώδης. Οι σοφοί μου λοιπόν θα πρέπει να σκεφθούν πάνω σε ένα προετοιμασμένο σχέδιο. Και ποιος θα επινοήσει το προετοιμασμένο σχέδιο, αυτό που θα ήταν το καλύτερο από όλα; Ε, τι σοφοί θα είναι; Αυτοί θα το ετοιμάσουν.

Μια φορά κι έναν καιρό ζούσε κάποιος που ήταν μια ιδέα (αν είναι δυνατό!) πιο έξυπνος από εμένα. Ισχυριζόταν λοιπόν ο Αριστοτέλης πως για το αν το φαγητό είναι καλό, αυτός που το τρώει είναι πιο αρμόδιος να το κρίνει από το μάγειρο που το ετοιμάζει. Και αν ένα πηδάλιο είναι καλά κατασκευασμένο, ο καπετάνιος που το χρησιμοποιεί είναι πιο αρμόδιος να το κρίνει από το ναυπηγό που το κατασκεύασε. Χρήστης της πολιτείας είναι οι πολίτες της. “Ἂνδρες γὰρ πόλις, καὶ οὐ τείχη οὐδέ νῆες ἀνδρῶν κεναί” (Θουκυδίδης). Ναι, μα πρέπει νάχουν παιδεία για να μπορούν να κρίνουν, λέω εγώ ο πανέξυπνος. Και τότε έψαξα σε όλο τον κόσμο και δεν βρήκα πουθενά κανένα Πανεπιστήμιο που να δίνει πτυχίο Παιδείας ή Σωστού Πολίτη ή όποιο άλλο σχετικό. Τι μένει;

Καθένας θέλει αρκετά πράγματα. Καθένας διαφορετικά από τους άλλους. Κάποια όμως από αυτά που θέλουν είναι κοινά για όλους. Αν τοποθετηθούν λοιπόν να αποφασίσουν όλοι μαζί, θα αθροισθούν οι θελήσεις που είναι κοινές για όλους και θα εξουδετερωθούν οι ιδιαίτερες του καθενός, επειδή θα διαφέρουν από των άλλων. Ακριβώς όπως όταν μια ομάδα οργάνων παίζουν την ίδια νότα, η βασική συχνότητά τους αθροίζεται, ενώ οι αρμονικές που διαφέρουν σε κάθε όργανο αλληλοεξουδετερώνονται.

Τώρα πια μεγάλωσα αρκετά. Κι η εξυπνάδα μου έχει πάει περίπατο