ΧΑΜΟΓΕΛΟ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας. dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 36 Νοεμβρίου 2021

Τα ζώα επικοινωνούν μεταξύ τους με ποικίλους τρόπους. Η επικοινωνία τους αφορά κυρίως ανταλλαγή συναισθημάτων. Από τα πιο οικεία μας ζώα, ο σκύλος όταν είναι ευχαριστημένος κουνάει την ουρά του, οργισμένος δείχνει τα δόντια του και γρυλίζει. Η γάτα γουργουρίζει χαρούμενη, δείχνει τα νύχια της θυμωμένη. Οι φωνές που εκβάλλουν δείχνουν επίσης το συναίσθημα και τη διάθεσή τους με τον τόνο της φωνής, με την έντασή της, το απότομο ή συνεχές της εκφοράς της κλπ. Τέτοιες εκφράσεις τις προσλαμβάνουν και άλλα ζώα και έχουν αναπτύξει τα αντίστοιχα εξαρτημένα αντανακλαστικά, για να φερθούν ανάλογα. Μπροστά στο βρυχηθμό του λιονταριού οι αντιλόπες τρέχουν να φύγουν μακριά, αλλά και όταν ένα ζώο σε μια αγέλη αισθανθεί μια απειλή, αντιδρά κατάλληλα, τα άλλα ζώα της αγέλης αντιλαμβάνονται το σήμα του και αντιδρούν ως εάν να είχαν αισθανθεί τα ίδια την απειλή.

Οι άνθρωποι αντιδρούμε και μεις ανάλογα με τα συναισθήματά μας, αλλά επιπλέον η φωνή μας αρθρώνει λόγο. Έχει τόσο μεγάλη, μοναδική, ευλυγισία η γλώσσα μας που εκφράζει σωρεία εννοιών, που βρίσκονται μέσα μας, ώστε οι άλλοι άνθρωποι να την ακούν και να σχηματίζουν τα ίδια παρόμοιες έννοιες. Έτσι ο ανθρώπινος λόγος έχει παγκοσμιότητα. Η λογική είναι (σχεδόν) ίδια για όλους, έστω και αν διαφέρουν οι γλώσσες που μιλούν. Αυτό επιτυγχάνεται επειδή οι άνθρωποι έχομε την ικανότητα να αναπτύσσουμε δευτεροβάθμια εξαρτημένα αντανακλαστικά. Ωστόσο, πρέπει να θυμόμαστε ότι τα λόγια περιγράφουν, δεν εκφράζουν, τα συναισθήματά μας. Όπως ένα φάκελο μπορεί να περιέχει ένα γράμμα, αλλά την ίδια την επιστολή δεν τη διαβάζομε βλέποντας το φάκελο. Τα συναισθήματα εκφράζονται άμεσα με τρόπο που θυμίζει τα λοιπά ζώα. Γελάμε δείχνοντας τη χαρά μας, κλαίμε δείχνοντας τη λύπη μας. Παράλληλα χειρονομούμε, ανατριχιάζομε, αλλάζει το χρώμα του δέρματός μας, μπορεί και να έχουμε απώλειες ούρων ή κοπράνων. Όλες αυτές οι αντιδράσεις μας γίνονται ακούσια, αν και μπορούμε να τις μετριάσουμε με τη λογική επιβολή μας ή και να τις μιμηθούμε χωρίς να τις νοιώθουμε. Αυτό κάνουν π.χ. οι ηθοποιοί.

Μια από τις πιο σημαντικές εκφράσεις μας είναι το χαμόγελό μας. Δεν είναι συνώνυμο με το γέλιο. Δείχνουν και τα δύο μια ευχάριστη διάθεση. Όμως η ευχαρίστηση στο γέλιο μπορεί να οφείλεται στην πρόκληση δυστυχίας σε ένα άλλο ον, όπως όταν σκοτώνουμε ένα θήραμα για να χορτάσουμε την πείνα μας ή όταν νικούμε έναν αντίπαλό μας. Το χαμόγελο όμως δεν συνδυάζεται με δυστυχία του άλλου, αλλά μάλλον με μετάδοση μιας εσωτερική ευτυχίας.

Το χαμόγελο γίνεται με κατάλληλη χρήση των προσωπικών μας μυών, μυών που δεν καταφύονται σε οστά. Τέτοιοι είναι αυτοί γύρω από το στόμα και τα μάτια μας. Είναι, όπως είπαμε, ακούσιες αντιδράσεις σε ευχάριστα συναισθήματα και συνοδεύονται από έκκριση ενδορφινών που μειώνουν μέσα μας την αίσθηση του πόνου και επομένως συμβάλλουν στην ευτυχισμένη διάθεσή μας. Το χαμόγελο ξεκινά πιθανώς να σχηματίζεται με τις κινήσεις του στόματος του νεογνού που πεινασμένο αποζητά την ηδονική επαφή με τη μητρική θηλή για να θηλάσει και να ικανοποιήσει την πείνα του. Στη συνέχεια, κάθε ευτυχισμένη στιγμή, όπως εκείνη του ξεχασμένου θηλασμού, προκαλεί κινήσεις των χειλιών όπως εκείνες, κι αυτό είναι το χαμόγελο. Ο θηλασμός είναι η πρότυπη διατροφική ενέργεια που γίνεται με αμοιβαία ευχαρίστηση τόσο εκείνου που τρέφεται όσο και εκείνου που τρέφει.

Το χαμόγελο είναι, όπως είπαμε, αποτέλεσμα ευχάριστων συναισθημάτων. Τόσο έχομε συνηθίσει σ΄ αυτό το συνδυασμό χαμόγελου με ευτυχισμένες στιγμές, που και όταν εκούσια χαμογελάμε, τείνομε να γινόμαστε ευτυχισμένοι και οπωσδήποτε να μεταδίδουμε την ευτυχία μας στους άλλους.

Το χαμόγελο είναι παγκόσμιο. “Όλοι χαμογελούν στην ίδια γλώσσα”, γράφει ο George Carlin. Και είναι μεγαλοδύναμο. Είναι μεταδοτικό, ίσως περισσότερο και από τον κορωνοϊό. Ακόμη τα αποτελέσματά του μπορούν να έχουν ισόβια διάρκεια. Όσο μεγαλώνουμε, για κάποιο βιολογικό λόγο, μικραίνει το σώμα μας, οι περισσότεροι ιστοί μας ατροφούν, εκτός από του δέρματος. Καθώς αυτό περισσεύει, ζαρώνει. Αυτό είναι αναπόφευκτο. Οι ρυτίδες θα σχηματισθούν εκεί όπου στατιστικά υπάρχουν συχνότερα ακρολοφίες και αυλάκια. Έτσι αποκρυσταλλώνουν την πιο συνηθισμένη έκφρασή μας. Ο γέρος που σ΄ όλη τη ζωή του χαμογελούσε πολύ, θα σχηματίσει αναγκαστικά ρυτίδες, όπως κάθε άλλος. Μόνο που αυτές του χαμογελαστού θα σχηματίσουν ένα ευχάριστο γεροντικό πρόσωπο, ελκυστικό για τους άλλους. Κι έχει τόση ανάγκη των άλλων ο γέρος! Το χαμόγελο μπορεί να είναι στιγμιαίο όσο η διάθεσή μας που αλλάζει διαρκώς. Οι ρυτίδες μας όμως έχουν μονιμότητα. Είναι σαν τη βούληση του λαού που αλλάζει διαρκώς, ενώ ο νόμος μένει. Είναι σαν τα λόγια που είναι έπεα πτερόεντα, ενώ τα γραπτά μένουν, scripta manent.

Χαμογελάτε! Εκούσια χαμογελώντας φέρνετε στο νου σας ευχάριστες σκέψεις. Ακόμη και σε στιγμές θλίψης, η προσπάθεια για χαμόγελο μετριάζει τη λύπη και οπλίζει τον άνθρωπο με αισιοδοξία και διάθεση για αγώνα, που είναι απαραίτητος για να εξακολουθούμε να ζούμε. Η ώρα που χάνουμε ένα αγαπημένο πρόσωπο, είναι έσχατη λύπη. Χάνομε ένα κομμάτι από τον εαυτό μας. Σκεφθείτε όμως ότι δεν υπάρχει αμιγώς δυσάρεστο (ούτε ευχάριστο) γεγονός. Οὐδὲν κακὸν ἀμιγὲς ἀγαθοῦ (Πρόκλος). Το αγαπημένο πρόσωπο που χάσαμε είναι μια οδυνηρή απώλεια για μας, αλλά ενδέχεται να είναι μια λύτρωση γι΄ αυτό, αν η ζωή του είχε γίνει ένας αβάσταχτος πόνος. Όσο για σας, χαμογελάτε! Μαζί με το χαμένο πρόσωπο είχατε ζήσει μοναδικά ευχάριστες στιγμές. Αυτές αναλογιστείτε τώρα. Με το να τις σκέφτεστε και να απολαμβάνετε την αναπόλησή τους, εξακολουθεί να ζει μέσα σας, γίνεται αθάνατο. Η ζωή σας εξακολουθεί να επηρεάζεται από την παλιά παρουσία του. Η συμπεριφορά σας έχει διαμορφωθεί από τη μακρά συμβίωση μαζί του, υπάρχει μέσα σας, έστω και αν δεν βρίσκεται πια δίπλα σας. Χαμογελάτε! Με το χαμόγελο προσφέρετε κάποιου είδους αθανασία στον πεθαμένο σας.

Αντίθετα από το χαμόγελο, που μόνο καλοσύνη ακτινοβολεί, το γέλιο μπορεί κι αυτό να εκφράζει γνήσια χαρές, αλλά μπορεί και να σημαίνει σαρκασμό, ειρωνεία, χαιρεκακία και άλλα αρνητικά συναισθήματα. Το χαμόγελο είναι ίσως το μόνο πράγμα που προσφέρει στους συνανθρώπους μας και στον ίδιο που χαμογελά, θετική διάθεση, χωρίς τίποτε να κοστίζει. Ακόμη και όταν τα γεγονότα γύρω μάς γεμίζουν λύπη, το χαμόγελο ανακουφίζει, όσο κι αν χρειάζεται κάποια προσπάθεια. “Η ζωή αξίζει αν μόνο χαμογελάς”  (C. Chaplin). Και ο “ληστευμένος που χαμογελά κάτι κλέβει από τον κλέφτη” (W. Shakespeare).