ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΣΦΑΛΜΑΤΩΝ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 9 Σεπτεμβρίου 2021

“Οὐδείς ἀναμάρτητος, εἰμὴ εἷς, ὁ Θεὸς“. Από τότε που μας δόθηκε το δικαίωμα της επιλογής μπροστά στο δέντρο με τον απαγορευμένο καρπό, αποκτήσαμε το δικαίωμα της ελευθερίας δηλαδή το δικαίωμα να σφάλλουμε. Τα άλλα ζώα δεν έχουν καμιά επιλογή. Ενεργούν όπως ορίζουν τα αντανακλαστικά τους. Επομένως δεν μπορούν να κάνουν λάθη. Εμείς, έχοντας αποκτήσει δευτεροβάθμια εξαρτημένα αντανακλαστικά, δηλαδή λόγο, και δυνατότητα να σχηματίζουμε σκοπό, μπορούμε να κάνουμε λάθη, Έτσι είναι και πρέπει να το αποδεχθούμε. Τα λάθη μπορούν να έχουν συνέπειες, όχι σπάνια σοβαρές. Τα πιο πολλά εξουδετερώνονται με άλλα λάθη, καθώς, όταν είναι τυχαία, γυροφέρνομε γύρω από το σωστό και έτσι τα καταφέρνομε. Όμως υπάρχουν περιπτώσεις που η απομάκρυνση από το σωστό είναι τόσο μεγάλη, που αρχίζει ένα φαύλο κύκλο. Οι φαύλοι κύκλοι αυτοσυντηρούνται και η απομάκρυνσή μας από το στόχο είναι χωρίς επιστροφή. Μπορούμε άραγε να κάνουμε κάτι για να μη φθάσουμε σε τέτοιο σημείο; Να αποφύγουμε τα λάθη δεν μπορούμε. Μπορούμε όμως να τα μειώσουμε.

Τα σφάλματα είναι δύο ειδών: Μπορεί να είναι τυχαία ή προκατειλημμένα, από κάποια αιτία. Τα προκατειλημμένα λάθη μειώνονται προφανώς όταν ανακαλύψουμε την αιτία τους και την εξουδετερώσουμε. Η λογική κρίση μας επηρεάζεται, χωρίς να το συνειδητοποιούμε από παράλογα στοιχεία που μας καθοδηγούν. Επειδή κάηκα πίνοντας βραστό καφέ, φυσάω και το γιαούρτι. Συνήθως είναι δύσκολο να επισημάνουμε τις αιτίες που μας εκτρέπουν από μια ορθή απόφαση. Μια σωστή παιδεία μειώνει τις πιθανότητες να επηρεαζόμαστε από ποικίλες παράλογες αιτίες, αλλά η ίδια παιδεία μπορεί να μας δημιουργεί παρωπίδες. Δεν υπάρχει παιδεία χωρίς πλύση εγκεφάλου. Μεροληπτώ υπέρ των όσων αγαπώ και εναντίον όσων μισώ. Μεροληπτώ υπέρ των δικών μου ανθρώπων, της δικής μου πατρίδας, της δικής μου ομάδας, της δικής μου θρησκείας, του δικού μου κόμματος κλπ και οι αποφάσεις που παίρνω ενέχουν πάντοτε κάποιο ποσοστό μεροληψίας. Ένας διαρκής έλεγχος της ίδιας της σκέψης μας και η αποφυγή εσπευσμένων αποφάσεων όταν είναι δυνατό, μπορούν να μειώσουν τέτοια λάθη. Όχι, το ξέρω, δεν είναι εύκολο. Πρέπει να έχουμε συνηθίσει να κάνουμε την αυτοκριτική μας διαρκώς, ακόμη και να ασκηθούμε σ΄ αυτήν. Επιδέχεται άσκηση, όπως με την ψυχανάλυση.

Είναι όμως και τα τυχαία λάθη. Οι αιτίες τους είναι η απέραντη ποικιλία των ερεθισμάτων που διαρκώς δεχόμαστε από το περιβάλλον μας. Τόση ποικιλία που αδυνατούμε να επισημάνουμε συγκεκριμένη αιτία που μας ωθεί στο λάθος. Ένας τρόπος να περιορισθούν είναι η ένταση της προσοχής μας. Με την προσοχή αμβλύνομε την ευαισθησία όλων των αισθήσεών μας πλην εκείνων που σχετίζονται με το θέμα που μας απασχολεί. Είναι δύο ειδών. Μία είναι η ακούσια προσοχή που διεγείρεται αυτόματα όποτε πέφτει στις αισθήσεις μας ένα ισχυρό και απότομο ερέθισμα, ένας κρότος, μια λάμψη κλπ. Αυτή η προσοχή δεν υφίσταται κόπωση. Η άλλη είναι εκούσια και κατευθύνεται από τους σκοπούς μας. Αυτή η προσοχή μπορεί να διαρκέσει αδιάλειπτη μόνο για κάποια δευτερόλεπτα. Με διαλείμματα μπορεί να διαρκέσει ως 3 ώρες περίπου. Έπειτα κουραζόμαστε και απαιτείται ανάπαυση, που μπορεί να συνοδεύεται και από ύπνο. Όσο μεγαλύτερη είναι η κόπωση της προσοχής, τόσο αυξάνονται ποσοτικά τα σφάλματα που κάνομε. Ποιοτικά όμως κάνομε κάποια λάθη περισσότερο από άλλα. Γιατί; Ο Φρόυντ απέδειξε ότι καθοδηγούμαστε προς το σφάλμα από ενδόμυχες προκαταλήψεις που, επειδή μας είναι δυσάρεστες, δεν θέλομε να τις ξέρομε, τις απωθούμε. “Ἡ γλῶσσα λανθάνουσα τ΄ ἀληθῆ λέγει“.  Το προκατειλημμένο σφάλμα υπεισέρχεται παντού στον καθένα. Ο τρόπος να περιορισθεί το τυχαίο σφάλμα είναι το πλήθος των παρατηρήσεων. Είτε επαναλαμβάνομε πολλές φορές την ίδια πράξη, είτε την εκτελούν πολλοί και εξάγεται ο μέσος όρος. Οι “σοφοί” είναι συνήθως πιο φρόνιμοι, με αναστολές και επανειλημμένη σκέψη πριν πάρουν αποφάσεις, γι΄ αυτό και είναι πιο κατάλληλοι για θέματα που απαιτούν γνώσεις εξειδικευμένες, στο στενό τομέα όπου έχει εστιασθεί η προσοχή τους για χρόνια. Η επανάληψη από το ίδιο άτομο, όμως, όπως αν σκεφθεί κάτι πολλές φορές πριν πάρει αποφάσεις, δεν αποφεύγει το προκατειλημμένο σφάλμα που επαναλαμβάνεται το ίδιο και αθροίζεται. Αντίθετα, η εκτέλεση της πράξης ή της σκέψης από πολλούς απαλλάσσει από τις ενδόμυχες παρορμήσεις, καθώς η προκατάληψη καθενός είναι διαφορετική από των άλλων και το σύνολο τις αλληλεξουδετερώνει, αφήνοντας να αναφανεί μόνον ο κοινός λόγος. Όταν οι Πλαταιείς ετοίμαζαν την ηρωική έξοδό τους πολιορκημένοι από τους Λακεδαιμονίους, ετοίμασαν σκάλες για ν΄ ανέβουν στα τείχη που είχαν χτίσει γύρω τους οι πολιορκητές. Πολλοί μαζί μέτρησαν από πόσες πλίθρες ήταν χτισμένο το τείχος και από το μέσο όρο των μετρήσεων και το γνωστό μέγεθος δομικών υλικών υπολόγισαν το ύψος των τειχών. Αυτή είναι η ιδέα του δημοκρατικού πνεύματος που δέχεται ότι η βούληση ενός συνόλου ενέχει λιγότερο σφάλμα όταν προκύπτει από ένα τυχαία κληρωμένο δείγμα του, παρά από μια ομάδα “σοφών”, που έχουν την προκατάληψη των κριτηρίων με τα οποία προεπιλέχθηκαν ως “σοφοί”. Φυσικά, στην πολιτική δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και το πλήθος μπορεί να έχει υποστεί μαζικά την επίδραση μιας ενιαίας αντίληψης, ιδίως με τα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης που ασκούν συστηματική πλύση εγκεφάλου. Η μείωση τέτοιου είδους σφαλμάτων δεν αντιμετωπίζεται παρά μόνο με διαχρονικές μεθόδους. Δηλαδή, η όποια απόφαση ενός πλήθους πρέπει να συνάδει με νόμους που έχουν προαποφασισθεί στο παρελθόν. Οι δημαγωγικές επιδράσεις σπάνια έχουν διαχρονική ισχύ. Το πρακτικό μειονέκτημα μιας τέτοιας στάσης είναι ότι η δημοκρατία, που στηρίζεται στη διαχρονική και διαχωρική βούληση του δήμου, είναι μια χρονοβόρα διαδικασία, που ίσως δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μια οξέως κρίσιμη κατάσταση. Η σωστή πολιτεία όμως προβλέπει, πάλι με προαποφασισμένο νόμο στο παρελθόν, όπως είναι ένα Σύνταγμα, σε ποιες καταστάσεις μπορούν να αίρονται κάποιες δημοκρατικές ελευθερίες. Σε τέτοιες συνθήκες (π.χ. πόλεμος) μια ομάδα προεπιλεγμένων εκλεγμένων “σοφών”, όπως οφείλει να είναι η κυβέρνηση, μπορεί να παίρνει ταχείες αποφάσεις παρακάμπτοντας τις χρονοβόρες δημοκρατικές διαδικασίες.

“Σφάλματα είμαστε, ανθρώπους κάνομε!”. Κανένας από εμάς δεν είναι αλάθητος. Κι ούτε υπάρχει μια τάξη αλάθητων ανθρώπων. Επομένως η δημοκρατική διαδικασία – και όχι μόνο στην πολιτική – έχει την πιθανότητα η πάνω από τον καθένα μας κοινωνική οργάνωση να λειτουργεί με λιγότερα αμαρτήματα. Μια τέτοια, αυτονόητη θα έλεγα, αλήθεια δύσκολα εφαρμόζεται, καθώς ισχύει σε σημαντικό βαθμό το δίκαιο του ισχυροτέρου, που δεν επιτρέπει την εφαρμογή της.

ΣΥΝΑΙΝΕΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΔΟΣΙΑ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 7 Σεπτεμβρίου 2021

Οι αντιπαραθέσεις, προσωπικές και κοινωνικές, ποτέ δεν έλειψαν τουλάχιστον από τότε που οι άνθρωποι άρχισαν να οργανώνονται από αγέλες σε κοινωνίες. Οι κοινωνίες έχουν αποθηκευμένους θησαυρούς για ώρα ανάγκης και κεφάλαιο αναπαραγόμενο. Από τη στιγμή που υπάρχει έτοιμο τέτοιο αγαθό, χωρίς να χρειάζεται να μοχθεί κάποιος όταν πεινάσει ή όταν χρειασθεί οτιδήποτε, αποτελεί πρόκληση και αυτό σημαίνει αντιπαράθεση, βία. Κακό πράγμα οι αντιπαραθέσεις μέσα σε μια, την ίδια, κοινωνία, αλλά γίνεται κι αυτό, όταν υπάρχουν μεγάλες ανισότητες. Τέτοιες αντιπαραθέσεις εξασθενούν το κράτος απέναντι σε εξωτερικές απειλές από άλλες κοινωνίες. Και τι κάνομε τώρα;

Προφανώς, πρέπει να υπάρξουν αμοιβαίες υποχωρήσεις στην εσωτερική αντιπαράθεση. Θυμάμαι, ομολογώ, δέχθηκα σε κάποια φάση την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο σα μια λύτρωση από τα δικά μας δεσμά όταν ήμαστε καταπιεσμένοι από τη χούντα. Δεν είχα άδικο. Η τραγωδία της Κύπρου έφερε την πτώση του μισητού καθεστώτος στην Ελλάδα. Είχε προηγηθεί βέβαια μήνες νωρίτερα η αυθόρμητη εξέγερση του Πολυτεχνείου, αλλά η πτώση της δικτατορίας συνέβηκε όταν αυτή έφερε την εθνική καταστροφή. Ωστόσο, η εθνική ήττα βαραίνει περισσότερο σήμερα από την εσωτερική καταπίεση που όλοι οι Έλληνες δεχόμαστε τότε.

Στις εσωτερικές κυρίως, λιγότερο στις εξωτερικές, αντιπαραθέσεις υπάρχουν πάντοτε κάποιοι που προσπαθούν να αμβλύνουν τις αντιθέσεις. Αυτοί λοιπόν τι είναι; Είναι συναινετικοί ή προδότες; Η καταπιεζόμενη τάξη μου έχει εξεγερθεί. Ο ηγέτης της τάξης μου έχει επιτύχει να μας ξεσηκώσει όλους σε ένα αγώνα του τύπου “ελευθερία ή θάνατος”. Και ξαφνικά, αυτός τα κάνει πλακάκια με τους αντιπάλους. Κι εμείς; Αθύρματα στην εκδικητική μανία του αντιπάλου, ή γλιτώσαμε από χειρότερο όλεθρο; Προδοθήκαμε ή σωθήκαμε από σίγουρη καταστροφή; Στη διάρκεια της επανάστασης στην περίοδο που ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, μεγάλο πολιτικό και στρατηγικό μυαλό ήταν ο ηγέτης, έκρινε σε κάποια φάση σωστά πως δεν είχε δυνάμεις να αντιμετωπίσει τους Τούρκους. Έκανε λοιπόν μια συμφωνία μαζί τους να μην τους επιτίθεται κι αυτοί να μην κατέβουν στην Πελοπόννησο, όπου ο Κολοκοτρώνης την ίδια εποχή, άλλο μεγάλο στρατηγικό μυαλό, είχε τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει τον ντόπιο Τούρκο. Υπήρξε μάλιστα σχετική αλληλογραφία. Μια τέτοια στάση του κάθε άλλο παρά προδοτική θα μπορούσε να θεωρηθεί. Αντίθετα, αργότερα, ο Νενέκος, χωρίς καμιά αναγνώριση από Ελληνική εξουσία, έκρινε πως με την έλευση του Ιμπραήμ ήταν αδύνατο να τα βγάλουν πέρα και, επομένως, για να επιβιώσουν, έπρεπε να προσκυνήσουν τους εχθρούς. Ναι, αυτό ήταν προδοσία. Δολοφονήθηκε με εντολή, ως φαίνεται, του Κολοκοτρώνη. Σε τόσο ανώμαλα χρόνια μην περιμένετε βέβαια ομαλές διαδικασίες με δίκες και νόμιμη επιβολή ποινής.

Ο γενικός κανόνας είναι ότι, για να αποφευχθεί η καταστροφή από τη σύγκρουση, πρέπει να υπάρξει συναίνεση με συμφωνίες για αμοιβαίες υποχωρήσεις. Αυτή η συναίνεση όμως πρέπει να γίνει από τις ηγεσίες, όχι από ανεύθυνους οπαδούς. Σε σχετικά ήρεμες συνθήκες καυχιέται ένα κόμμα πως επιδιώκει τη συναίνεση (που οι αντίπαλοι δεν θέλουν) δίνοντας οφίκια σε παράγοντες των αντιπάλων. Αν αυτοί οι παράγοντες δεχθούν τα οφίκια, εγώ θα θεωρούσα ότι η όλη υπόθεση ήταν προσπάθεια εξαγοράς προδοτών μάλλον παρά προσπάθεια συναίνεσης. Όποιος υπηρετεί μια λειτουργία, κάνει καλά τη δουλειά του αν πειθαρχεί στους κανόνες της και όχι στη συνείδησή του. Αν εγώ, βουλευτής ενός κόμματος, δεχθώ να γίνω υπουργός σε μια κυβέρνηση του αντίπαλου κόμματος, ενεργώ όπως μου υπαγορεύει η κυβέρνηση την οποίαν δέχθηκα να υπηρετώ και όχι όπως μου υπαγορεύουν η συνείδησή μου ή τα συμφέροντα του κόμματος στο οποίο είμαι βουλευτής. Και τώρα έρχονται τα ψευδοεπιχειρήματα που οξύνουν μάλλον παρά αμβλύνουν την αντιπαλότητα. Η κυβέρνηση λέει ότι με τη χειρονομία της, να κάνει υπουργό κάποιο βουλευτή της αντιπολίτευσης συμβάλλει στην ένωση του λαού. Η αντιπολίτευση ισχυρίζεται φυσικά πως η κυβέρνηση προσπαθεί να εξαγοράσει συνειδήσεις και να αποσπάσει βουλευτές της αντιπολίτευσης κάνοντάς τους προδότες. Τι από τα δύο ισχύει;

Οι πρόγονοί μας, τον καιρό της δημοκρατίας, είχαν κι αυτοί τάξεις και παρατάξεις. Δεν είχαν όμως κόμματα. Αυτό σημαίνει ότι εκείνοι με κοινά συμφέροντα ψήφιζαν βέβαια ως στρατηγό εκείνον που τα επιδίωκε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο περισσότερο. Όμως, μη έχοντας κόμματα, οι υποστηρικτές μιας παράταξης δεν ήταν δέσμιοί της. Το κόμμα έχει κανονισμό. Μπορεί να διαγράψει ένα μέλος του που δεν ακολουθεί πιστά, τυφλά, την πολιτική του, που, αν είναι στην αντιπολίτευση, ψηφίζει ένα νόμο που προτείνει η κυβέρνηση κι αν είναι στην κυβέρνηση τον καταψηφίζει. Οι συνέπειες δεν είναι αμελητέες. Με την ύπαρξη των κομμάτων η πολιτική γίνεται επάγγελμα. Ο ασχολούμενος μ΄ αυτήν είναι υποχρεωμένος να παραμελήσει κάθε άλλη δραστηριότητά του, να μη ασκεί τη δικηγορία, την ιατρική του, το επάγγελμά του γενικότερα, για να δίνει όλο το χρόνο του στην πολιτική. Ζει από τα οφέλη που του προσφέρει το κόμμα του, το μισθό του βουλευτή, αν έχει εκλεγεί, ή άλλα προνόμια που μπορεί να του προσφέρει η πολιτική στέγη που τον καλύπτει. Αν ξαφνικά πάψει να είναι βουλευτής, επειδή το κόμμα του τον διέγραψε, δεν έχει τρόπο να επιβιώσει.  

Στη σημερινή εποχή δεν είναι εύκολο να ζούμε χωρίς κόμματα, θεσμοθετημένους εκπροσώπους συμφερόντων. Ο Κεμάλ Ατατούρκ, μεγάλος ηγέτης για το λαό του, κυβερνούσε χωρίς κόμματα. Σύντομα κατάλαβε ότι καμιά κυβέρνηση δεν μπορεί να είναι επιτυχημένη πάντοτε και να ικανοποιεί πάντοτε το λαό. Συνειδητοποίησε λοιπόν πως κάθε αποτυχία των συνεργατών του καταλογιζόταν σ΄ αυτόν τον ίδιο. Έτσι επέτρεψε τη λειτουργία κομμάτων. Ακόμη και αν ισχύει πραγματική δημοκρατία, στην οποίαν οι αποφάσεις (νόμοι) λαμβάνονται από τον ίδιο το λαό ή τυχαία κληρωμένο δείγμα του, στη βάση εισηγήσεων (νομοσχεδίων) που προτείνονται από έμπειρους γνώστες της πολιτικής (κυβέρνηση), ακόμη και τότε, μια αποτυχία είναι δυνατό να καταλογισθεί στο σύστημα της δημοκρατίας, ενώ θα φταίνε οι εισηγητές και το πρόβλημα διορθώνεται με αλλαγή κυβέρνησης, με κυβέρνηση. άλλου κόμματος.  Μου φαίνεται αναγκαίο κακό η ύπαρξη κομμάτων παρόλη τη δυσώδη πελατειακή διαδικασία που συχνά συνοδεύει τη λειτουργία τους.

Ζητώ συγγνώμη, αλλά, ενώ είναι πολλοί οι διανοητές που διακρίνουν την πελατειακή σχέση ως κύριο παράγοντα κακοκυβέρνησης, κατηγορούν τους πολιτικούς,  αντί για το σύστημα γι΄ αυτή. Μα ο πολιτικός είναι κι αυτός άνθρωπος, με τις ατέλειές του. Όσο, για την ύπαρξή του ως πολιτικού, είναι απαραίτητο να προτείνεται από ένα κόμμα και να επιλέγεται από το λαό μεταξύ των προεπιλεγμένων, πελατειακή σχέση πάντοτε θα υπάρχει.

Ο ΤΡΙΤΟΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordress.com

Ηπειρωτικός Αγών. 4 Σεπτεμβρίου 2021

Θυμάμαι ένα παλιό καουμπόικο με το θρυλικό Τζων Γουαίην. Έχει φθάσει στην πολιτεία ένας δικηγόρος. Εκεί προσπαθεί να φέρει το δίκαιο, που καταπατιέται ασύστολα από τον ισχυρό της περιοχής που σκοτώνει όποιον του αντιστέκεται. Ο άρχοντας Τζων Γουαίην έχει καταφέρει και τάχει βρει με όλους. Δεν ενοχλεί τον κακό, κι αυτός δεν τον πειράζει. Ο δικηγόρος έχει στριμώξει τον κακοποιό, αλλά φθάνει στο σημείο να πρέπει να μονομαχήσει μαζί του. Δεν έχει πιάσει ποτέ προηγουμένως όπλο. Ο Τζων Γουαίην τον συμβουλεύει: “Να σημαδέψεις στην κοιλιά!”. “Μα, εσύ τις προάλλες με έσωσες  πυροβολώντας τον στο χέρι”. “Ναι, αλλά τότε δεν σημάδευε εμένα!”. Φαίνεται αυτονόητο ότι όταν κινδυνεύει η ζωή μου, θα αμυνθώ, ακόμη και σκοτώνοντας αυτόν που με απειλεί. Όσο κι αν σέβομαι την ανθρώπινη ζωή, αν δεν αμυνθώ, ο φόνος δεν αποσοβείται, απλώς αλλάζει το θύμα. Όμως ο νόμος ορίζει ότι άμυνα είναι η αναγκαία προσβολή του επιτιθέμενου στην οποία προβαίνει το άτομο, για να υπερασπισθεί τον εαυτό του Ή ΑΛΛΟΝ από άδικη και παρούσα επίθεση που στρέφεται εναντίον τους. Όταν απειλείται άλλος, δεν κινδυνεύει η ζωή μου. Πόσο ηθικό είναι να σκοτώνω κάποιον για να υπερασπισθώ έναν τρίτο; Ο εντεταλμένος από την πολιτεία αστυνομικός μάλιστα υποχρεούται να το κάνει.

Το θέμα παίρνει ιδιαίτερη σημασία στη διεθνή αρένα. Πόσο ηθικό είναι να σκοτώνουν οι Ρώσοι ή οι Αμερικανοί τους Ταλιμπάν που παραβιάζουν στοιχειώδη υπαρξιακά δικαιώματα των ίδιων των συμπατριωτών τους; Έκαναν σωστά που εγκαταλείφθηκε ο λαός του Αφγανιστάν στους Ταλιμπάν;

Η απάντηση δεν είναι καθόλου εύκολη. Οι Αμερικανοί βέβαια αποφάσισαν στη βάση του δικού τους συμφέροντος. Δεν είναι απεριόριστες οι δυνατότητές τους, όσο μεγάλη δύναμη κι αν είναι. Στην Ασία το πρόβλημά τους είναι κυρίως η Κίνα και η Ρωσία. Με τη Ρωσία δεν έχουν πρόβλημα στη συγκεκριμένη περίπτωση. Οι Ρώσοι απέτυχαν παταγωδώς στο Αφγανιστάν, τότε που οι “ήρωες” αυτοί είχαν εξοπλισθεί καλά από τους Αμερικανούς για να πολεμούν τους Ρώσους. Με την Κίνα όμως υπάρχει πρόβλημα μεγάλο. Δεν αντέχουν οι ΗΠΑ πολλά ανοικτά μέτωπα. Σχεδιάσθηκε η υποχώρηση από τον καιρό του Ομπάμα, συνεχίσθηκε επί Τραμπ και έκανε τη βρόμικη δουλειά της υλοποίησης ο Μπάιντεν. Αλλά εγώ δεν συζητώ τώρα τι συμφέρει την πλανητική ηγέτιδα δύναμη, αλλά την ηθική πλευρά του προβλήματος. Οι Ταλιμπάν παραβιάζουν στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτά έχουν αποφασισθεί από τον ΟΗΕ και, θυμίζω, δεν υπήρξε καμιά αρνητική ψήφος. Βέβαια απείχαν τότε οι χώρες του Ανατολικού μπλοκ. Τα δικαιώματα των γυναικών που, μετά από πολλούς αγώνες, τα αναγνωρίσαμε και εμείς, για τους Ταλιμπάν και όλους τους Μουσουλμάνους δεν αναγνωρίζονται. Γι΄ αυτούς η γυναίκα είναι κατώτερο ον! Για να μη θεωρηθώ ρατσιστής, θυμίζω πως και η δική μας παραδοσιακή άποψη, όπως εκφράσθηκε από τον Αριστοτέλη, θεωρεί ότι ο άνδρας “φύσει” υπερέχει από τη γυναίκα και, ως “φύσει” δεν το συζητάμε. Παραδόξως, ο Πλάτων, παρά τις περίπου φασιστικές ιδέες του με στεγανό διαχωρισμό των τάξεων, αναγνωρίζει ισότητα των δύο φύλων. Οι γυναίκες δεν είναι κτήματα. Είναι κι αυτές κτήτορες. Προχωρεί μάλιστα σε μια περίπου κομμουνιστική κοινοκτημοσύνη, όπου δεν υπάρχουν επίσημα ζευγάρια, αλλά οι γυναίκες είναι γυναίκες όλων των ανδρών και τα παιδιά είναι παιδιά όλης της κοινωνίας. Ο ίδιος αναγνώρισε πως δεν υπάρχει τόπος με τέτοιο σύστημα, είναι Ου-τοπία. Όμως την εκτίμησή του για το γυναικείο φύλο την επεκτείνει αναγνωρίζοντας αρκετές γυναίκες με υψηλό νοητικό επίπεδο, και ικανότητες μαθηματικές και φιλοσοφικές. Οπωσδήποτε, τα λεγόμενα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι παρά συμφωνία κάποιων πολιτειών, τίποτε άλλο. Και μάλιστα, χωρίς να προβλέπεται καμιά ποινή για την παραβίασή τους. Μένει η ηθική υποχρέωση των κρατών που τα έχουν υπογράψει να τα περάσουν ως θεμελιώδεις νόμους στα Συντάγματά τους. Το δικό μας Σύνταγμα τα προβλέπει.

Το δίλημμα της στάσης απέναντι στον τρίτο παραμένει. Ποια πρέπει να είναι η στάση των ισχυρών εταίρων μας όταν βλέπουν ότι μια γειτονική χώρα μας απειλεί; Μια συμβιβαστική λύση είναι εκείνη του Τζων Γουαίην. Όσο εγώ ο ίδιος δεν απειλούμαι, προσπαθώ να αποδυναμώσω τον άδικα επιτιθέμενο, χωρίς να τον σκοτώσω. Αυτό πραγματικά επιθυμούμε κι εμείς έναντι της Τουρκίας. Να την αποδυναμώσουν οι φίλοι μας οικονομικά και στερώντας της τη δυνατότητα να εξοπλίζεται. Φοβερά δύσκολο.

Υπάρχουν αντικειμενικοί παράγοντες που, όσο ανήθικοι κι αν μας φαίνονται, ισχύουν. Κύριος ανάμεσά τους είναι το “δίκαιο του ισχυροτέρου”. Όταν προσπάθησαν τα ζώα να γίνουν ίσα, λέει ο Αίσωπος, οι λαγοί παραπονέθηκαν στο λιοντάρι, το βασιλιά. Κι αυτός τους απάντησε: “Δείξτε μου τα νύχια και τα δόντια σας”. Αν είναι έτσι, όμως, γιατί δεν υπάρχει μία μοναδική, η ισχυρότερη, δύναμη στον κόσμο να τον κυβερνά ως απόλυτη κρατική μοναρχία;

Ο Σόλων όταν έφερνε το δημοκρατικό πολίτευμα στην Αθήνα επέβαλε “Ἂτιμον εἶναι (ἤτοι ἀπεστερημένον τῶν πολιτικῶν δικαιωμάτων) τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γενόμενον.” Καταδικάζει την ουδετερότητα στις αντιπαραθέσεις. Συνήθως οι αντιπαραθέσεις αφορούν σε μια ομάδα λίγων (ή ενός) ισχυρών με τους πολλούς ανίσχυρους. Αλλά το πλήθος, ενωμένο, αυξάνει την ισχύ. Κανένας και κανένα κράτος δεν είναι τόσο ισχυρό, ώστε να τα βάλει με όλους μαζί τους άλλους ή όλα μαζί τα άλλα κράτη. Η προτροπή να μετέχουν όλοι στις αντιπαραθέσεις σημαίνει ότι θα ισχυροποιηθούν οι πολλοί αντί των λίγων ισχυρών.

Τα μαθήματα για μας σημαίνουν πολλά. Πρώτον, οι μεταξύ μας αντιπαραθέσεις να μη φθάνουν στο σημείο να λύνονται με βία. Αντιπαραθέσεις θα έχουμε. Αλλά να λύνονται με διάλογο και όχι με βία. Δύσκολο, διότι, αντιμετωπίζοντάς μας ως τρίτους οι άλλοι ισχυροί εξοπλίζουν εκείνους που τους δέχονται ως προστάτες. Δεύτερο, να έχουμε στοιχειώδη νύχια και δόντια, για να μην είμαστε η εύκολη λεία όποιου ξένου επιβουλεύεται την ύπαρξη και ακεραιότητά μας. Με τη στοιχειώδη αμυντική ικανότητα εμποδίζομε την επίτευξη τετελεσμένων, που κανένας δεν είναι πρόθυμος να τα ανατρέψει. Ο χρόνος είναι συνήθως σύμμαχος των πολλών και, κατά τεκμήριο, δικαιοτέρων. Οι Σοβιετικοί με εκατόμβες νεκρών καθυστέρησαν την προέλαση των Ναζιστών, ώσπου έφθασε ο στρατηγός Χειμώνας κι έπηξαν τα λάδια στα τανξ τους και ακινητοποιήθηκαν. Οι Βιετναμέζοι πολέμησαν μόνοι για πολλές δεκαετίες εναντίον πρώτα των Γάλλων ύστερα των Αμερικανών, ώσπου οι ξένοι δεν μπόρεσαν να αντέξουν άλλο ούτε την τεράστια δαπάνη ούτε την αυξανόμενη δυσφορία των δικών τους ανθρώπων. Στοιχειώδης αμυντική ικανότητα λοιπόν και μακροπρόθεσμη συνεπής επιδίωξη του όσο γίνεται αντικειμενικά ηθικά δίκαιου σκοπού.

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΦΑΝΤΑΣΙΑ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 2 Σεπτεμβρίου 2021

            Ό,τι διαβάσετε παρακάτω δεν έχει επιστημονική τεκμηρίωση. Είναι σκόρπιες γνώσεις συμπληρωμένες με πολλή φαντασία. Πώς φαντάζομαι πως δημιουργήθηκε η γλώσσα.

Η συμπεριφορά μας έχει διττή προέλευση. Αφενός είναι ανταπόκριση σε εξωτερικά ερεθίσματα, που εισάγονται μέσα μας φιλτραρισμένα διαμέσου των αισθήσεών μας. Αφετέρου γεννιόνται μέσα μας αυτόματα, με την πάροδο του χρόνου σαν ταλαντώσεις. Το φέρσιμό μας είναι πολύπλοκο φαινόμενο που όμως σχηματικά κατατάσσεται σ΄ αυτά τα δυο σχήματα, προαίρεση και όρεξη, όπως τα ονόμασε ο Αριστοτέλης. Η γλώσσα είναι ένα είδος συμπεριφοράς και έχει κι αυτή διττή προέλευση. Από τη μια είναι η κατασκευή των γλωσσικών μας οργάνων, του αναπνευστικού συστήματος και των οργάνων του στόματος, που μας επιτρέπουν να εκβάλλουμε κάποιους ήχους, όπως είναι οι κραυγές των ποικίλων ζώων. Οι γορίλες φαίνεται πως μπορούν να εκφέρουν περί τους 80 διαφορετικούς ήχους με το στόμα τους. Τέτοιοι ήχοι στην ανθρώπινη γλώσσα εντάσσονται ως μέρη του λόγου στα επιφωνήματα. Τα Ωχ! και τα Χα! ανήκουν σ΄ αυτή την κατηγορία. Από την άλλη, τα περισσότερα φαινόμενα που συμβαίνουν γύρω μας συνοδεύονται από την παραγωγή ήχων. Οι άνθρωποι έχομε μια μοναδική κατασκευή της γλώσσας μας που, ως μυς, αποτελείται από 17 περίπου μυικές δεσμίδες με διαφορετική έκφυση καθεμιά και χωρίς κατάφυση. Είναι το πιο ευκίνητο μέρος του σώματός μας. Χάρη σ΄ αυτή την κατασκευή, έχομε τη μοναδική ικανότητα να μπορούμε να προφέρουμε μεγάλη ποικιλία ήχων. Έτσι μπορούμε να μιμούμαστε εξωτερικούς ήχους. Επομένως μπορούμε να εκφράζουμε ηχητικά όχι μόνο τα συναισθήματά μας, αλλά και γνώσεις, εικόνες της εξωτερικής πραγματικότητας.

Η φύση αποτελείται από δύο κύριες οντότητες (που ο Einstein έδειξε πως τελικά μπορούν να μεταπίπτουν η μια στην άλλη): Την ύλη και την ενέργεια, που σημαίνει κίνηση ή δυνατότητα κίνησης των υλικών σωμάτων. Αντίστοιχα οι προφερόμενοι ήχοι που συμβολίζουν ύλη εντάσσονται στα ουσιαστικά, εκείνοι που αντιστοιχούν στην ενέργεια εντάσσονται στα ρήματα.

Με τέτοιες μοναδικές ικανότητες το ανθρώπινο είδος και με την ικανότητά του να σχηματίζει, μόνον αυτό, δευτεροβάθμια εξαρτημένα αντανακλαστικά, άρχισε να αποθησαυρίζει γνώσεις που τις απεικόνιζε ηχητικά με προτάσεις κι αυτές με λέξεις. Νέα μέρη του λόγου αναπτύχθηκαν πλάι στα τρία που προείπαμε, έτσι που σήμερα αναγνωρίζομε 10 μέρη του λόγου. Στη γλώσσα του Ομήρου, τα άρθρα και οι προθέσεις είναι είτε ανύπαρκτα είτε ανεπαρκώς αναπτυγμένα. Ήταν ποίηση η γλώσσα του και η κυριαρχία των επιφωνημάτων απέδιδε τα συναισθήματα του ποιητή άριστα. Η Ιλιάδα δεν περιγράφει ένα πόλεμο, αλλά ψέλνει τη μάνητα ενός ήρωα. Αργότερα, για τις ανάγκες των φιλοσόφων, ιστορικών κλπ χρειάζονταν περισσότερα γνωστικά στοιχεία της γλώσσας και αναπτύχθηκαν τα γνωστά μέρη του λόγου. Τα διάφορα είδη κειμένων (επιστημονικών, πολιτικών, ιστορικών, πεζογραφημάτων, ποιημάτων) χρησιμοποιούν σημαντικά διαφορετικά ποσοστά των μερών του λόγου (Δ.Α.Σιδερής: Μερικές παρατηρήσεις πάνω στη γλώσσα επιστημονικών και άλλων κειμένων. Materia Medica Greca, 4: 109-114, 1976).

Αρχικά οι άνθρωποι ζούσαν ως τροφοσυλλέκτες,  όπως τα άλλα ζώα. Ύστερα έγιναν τροφοπαραγωγοί. Γεωργοί και ποιμένες. Οι “ποιμένες”, μπορώ να φανταστώ ότι αρχικά δεν οδηγούσαν τα κοπάδια τους εκεί όπου ήξεραν ότι υπάρχει τροφή και νερό, αλλά μάλλον τα ακολουθούσαν όπου αυτά ενστικτωδώς πήγαιναν. Βαθμιαία έμαθαν να τα κυβερνούν, ώστε να πολλαπλασιάζονται με τη μικρότερη δυνατή κατανάλωση και τη μεγαλύτερη αναπαραγωγικότητα. Π.χ. θυσίαζαν κυρίως αρσενικά, που τους έτρεφαν, ενώ τα λίγα που έμεναν αρκούσαν για να γονιμοποιούν τα πολλά θηλυκά. Συγχρόνως σκότωναν δυνητικούς αντιθηρευτές, λύκους, αρκούδες, λιοντάρια. Αντίθετα, οι γεωργοί ήταν ακίνητα δεμένοι με τη γη που καλλιεργούσαν, τη γη δηλαδή που αρχικά αποψίλωναν από τα μη εδώδιμα φυτά για να αναπτυχθούν τα χρήσιμα γι΄ αυτούς. Η νομαδική ζωή των κτηνοτρόφων τούς έφερνε διαρκώς σε επαφή με άλλους νομάδες, αλλά και γεωργούς. Έτσι, μάθαιναν να μιμούνται τους ήχους που πρόφεραν αυτοί οι άλλοι (λέξεις) για να εκφράσουν ποικίλες δραστηριότητές τους, τελικά έννοιες κοινές για όλους. Μ΄ αυτό τον τρόπο, με την πάροδο χιλιετιών, αναπτύχθηκε μια σχεδόν κοινή γλώσσα σε μια πολύ εκτεταμένη περιοχή, στην οποίαν διακινούνταν οι νομάδες. Αυτή τη γλώσσα τη μετέδιδαν και στους σχεδόν ακίνητους γεωργούς με τους οποίους έρχονταν σε επαφή για τις αναγκαίες ανταλλαγές ή συγκρούσεις. Οι πιο μόνιμοι λαοί ανέπτυσσαν στο μεταξύ τη δική τους γλώσσα εμπλουτίζοντας την κοινή όλων με ήχους που αναπαριστούσαν τις δικές τους εμπειρίες.

Τέτοια φανταστική υπόθεση ερμηνεύει, ενμέρει τουλάχιστον, την ύπαρξη μιας γλώσσας “μητρικής” μεγάλης ποικιλίας γλωσσών, όπως η υποθετική Ινδοευρωπαϊκή. Με τον όρο φυλή εννοείται μια θεωρητική μορφή κοινωνικής οργάνωσης, βασισμένη σε μικρότερες ομάδες που διακρίνονται για την προσωρινή ή μόνιμη πολιτική τους ενσωμάτωση και καθορίζεται από παραδόσεις κοινής καταγωγής ή κοινό ιδρυτικό μύθο, κοινή γλώσσα,                               πολιτισμό και κοινή κυρίαρχη ιδεολογία. Ένας ορισμός σαν κι αυτόν είναι αρκετά ασαφής, μια και δεν στηρίζεται σε αισθητά, φυσικά ή βιολογικά, φαινόμενα. Συνάγομε δηλαδή την ύπαρξη τέτοιας προγονικής φυλής από την κοινότητα των ριζών πολλών διαφορετικών γλωσσών. Αυτό δεν σημαίνει πως υπήρξε μια φυλή που μιλούσε μια ενιαία γλώσσα που διασπάσθηκε στη συνέχεια. Αν μάλιστα επεκτείνουμε τη σκέψη μας όχι σε χιλιετίες, αλλά σε εκατοντάδες χιλιετιών, φθάνομε σε μια “γλώσσα” με καμιά 300ριά λέξεις που είναι οι κοινές ρίζες των χιλιάδων (περί τις 6000, νομίζω) γλωσσών που μιλιούνται σήμερα σ΄ όλη τη γη. Φαίνεται πως διατηρούνται ακόμη σε απάτητες ζούγκλες εξαιρετικά πρωτόγονες φυλές που ελάχιστα έχουν έλθει σε επαφή με πολιτισμένο κόσμο και μιλούν μια γλώσσα που το λεξιλόγιό της είναι αυτές οι κοινές λέξεις. Για παράδειγμα, σε όλες σχεδόν τις γλώσσες του κόσμου το όνομα της μητέρας είναι “μα” ή παραλλαγές του. Στις εξαιρέσεις είναι η τουρκική, όπου η μητέρα λέγεται “anne”.

Η γωνιά της γης που κατοικούμε έγινε ο τόπος από όπου καλλιεργήθηκε μια από τις πρώτες πολύ αναπτυγμένες γλώσσες. Είναι μια περιοχή όπου σε πολύ μικρή απόσταση υπάρχουν ψηλά βουνά, κάμποι και θάλασσα. Επομένως οι άνθρωποι που ζουν εκεί έχουν πολύ διαφορετικές εμπειρίες (βοσκοί ή ληστές, γεωργοί, ψαράδες ή πειρατές) και βρίσκονται σε πολύ κοντινή επικοινωνία μεταξύ τους, ανταλλάσσοντας έτσι πραγματικά και λεκτικά διαφορετικές εμπειρίες. Είμαστε σε μια θέση που είναι το τρίστρατο των παλιών παραδοσιακών ηπείρων, Ευρώπης, Ασίας, Αφρικής και οι ταξιδευτές περνούν από τον τόπο μας αφήνοντας τα ίχνη του πολιτισμού και της γλώσσας τους. Προτιμώ την καταγωγή μου, ως υβρίδιο τόσων επιδράσεων παρά ομιλητής μιας αναλλοίωτης γλώσσας σαν των πρωτόγονων απομονωμένων ανθρώπων. 

14. Μίκης Θεοδωράκης, ο δημιουργός που ένωσε την Ελλάδα

Και ο ρόλος της τέχνης

ΤΟ BLOG

Huffington post, 02/09/2021 | Updated 1 λεπτό πριν

14. Μίκης Θεοδωράκης, ο δημιουργός που ένωσε την Ελλάδα

Και ο ρόλος της τέχνης

•  

• Δημήτρης Α. Σιδερής Ομότιμος καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

EUROKINISSI.

Αν ήμουν συνθέτης, θα έγραφα ένα συμφωνικό τρίπτυχο στη βάση του άρθρου ”Διαίρεση πολιτευμάτων”, ειδικότερα του εδαφίου: ”Δημοκρατία είναι το πολίτευμα στο οποίο γίνεται δυνατό να ικανοποιούνται οι επιθυμίες των πολιτών στη βάση κανόνων. Η ικανοποίηση των επιθυμιών του λαού χωρίς κανόνες είναι ίδιο της οχλοκρατίας. Η καταστολή των επιθυμιών του λαού είναι το χαρακτηριστικό των ολοκληρωτικών καθεστώτων”. 

Η δομή του θα ήταν περίπου η εξής: 

Μέρος πρώτο. Ολοκληρωτισμός (Totalitarianism). Ανάπτυξη ενός θέματος, με αυστηρή, ψυχρή, τήρηση των κανόνων μελωδίας και αρμονίας,. Προς το τέλος αρχίζει να ακούεται ένας υποχθόνιος ήχος από μπάσα τύμπανα. Βαθμιαία δυναμώνει και, ενώ συνεχίζεται η αυστηρή μελωδία, ο θόρυβος κορυφώνεται, εμφανίζεται ένα δεύτερο θέμα, και η σύγκρουσή τους εξελίσσεται σε πανδαιμόνιο κρουστών με τύμπανα, πιάτα, κανονάκι και λήγει με μια απαίσια παράφωνη συγχορδία και τον ήχο μιας καμπάνας.

Advertisement

You can close Ad in 2 s

Μέρος δεύτερο. Οχλοκρατία (Populism). Δεν έχει ούτε μελωδία ούτε αρμονία ούτε ρυθμό (μέτρο). Αντ΄ αυτών υπάρχουν νότες προερχόμενες από ένα πίνακα τυχαίων αριθμών και εναλλαγές υψηλών με χαμηλούς τόνους, δέκατων έκτων με ολόκληρα, ισχυρών (fortissima) με ασθενείς (pianissima) ήχους, πιτσικάτων με μακρόσυρτους φθόγγους βιολιών και πνευστών. Τελειώνει με μια μακρά παύση που ακολουθείται από μια τελική ελάσσονα συγχορδία.

Μέρος τρίτο. Δημοκρατία (Democracy). Ακολουθώντας όλους τους κανόνες μελωδίας, αρμονίας, ρυθμού, αναπτύσσεται μια ποικιλία θεμάτων που αλληλοσυμπλέκονται. Κάποια στιγμή αναφύεται μια χορωδία που άδει τους στίχους του Αριστοτέλη στα Ελληνικά: Λέγω  δ΄  οἷον  δοκεῖ  δημοκρατικὸν  μὲν  εἶναι  τὸ  κληρωτὰς  εἶναι  τὰς  ἀρχὰς, τὸ  δ΄  αἱρετὰς  ὀλιγαρχικὸν. Και στη συνέχεια τους αρνητικούς στίχους του σοφού: ”Ἒχει δὲ καὶ περὶ τὴν αἳρεσιν τῶν ἀρχόντων τὸ ἐξ αἱρετῶν αἱρετούς ἐπικίνδυνον″.

Μετά από αυτό η χορωδία επαναλαμβάνει σε πολλές γλώσσες τη λέξη ”Κληρωτάς” (dessiner, draw, zeichnen, lotterie, dibujar, loterijen, κλήρωση,). Τελειώνει τραγουδώντας τη λέξη Δημοκρατία. 

Παραμύθια! Δεν είμαι μουσικός, δεν ξέρω αρμονία και αντίστιξη, δεν μπορώ να γράψω μια συμφωνία. Με τις ελάχιστες μουσικές γνώσεις που έχω αυτοδίδακτος και χωρίς να μπορώ να παίξω κανένα όργανο, έχω γράψει τραγουδάκια. Μου αρέσουν, αλλά δεν τα έχει ακούσει άλλος για να έχω τη γνώμη του. Κι αυτή χρειάζεται στις καλλιτεχνικές δημιουργίες. 

Όμως τι νόημα έχει να γράψει κάποιος μια τέτοια ”συμφωνία”; 

Ναι έχει νόημα. Η τέχνη αποτελεί ένα συναισθηματικό στιγμιότυπο της τρέχουσας ζωής. Πετυχαίνει τη συναισθηματική επικοινωνία μεταξύ δημιουργού και φιλότεχνου. Το πιο σημαντικό είναι όμως ότι πετυχαίνει συναισθηματική επικοινωνία των φιλότεχνων μεταξύ τους.

Τίποτε άλλο δε συμβάλλει στη συναισθηματική ενότητα μιας κοινωνίας, όσο η τέχνη. Μαζί με την υποχρεωτική συμπληρωματική λειτουργία των μελών της κοινωνίας, που καθένα επιτελεί άλλο έργο, αλλά όλα μαζί συμβάλλουν στον κοινό σκοπό της, πρωταρχικά στην επιβίωσή της, η τέχνη είναι απαραίτητη για τη συναισθηματική ενότητά τους.

Οι άνθρωποι χαίρονται όλοι μαζί ή θλίβονται ή αγανακτούν, αποκτούν τα ίδια συναισθήματα όλοι, ακούοντας ή βλέποντας ένα έργο τέχνης. Τα συναισθήματά μου τα νιώθω αποκλειστικά μόνος εγώ, κανένας άλλος. Όμως συνοδεύονται συνήθως από εκδηλώσεις αισθητές από τους άλλους, κλάμα, γέλιο, ουρλιαχτά κλπ. Όταν έτσι εκφρασθούν, τα συναισθήματα μπορούν να μεταδίδονται από τον ένα στον άλλο, να γίνουν κοινωνική εκδήλωση. 

Στη ζωή μας αφθονούν τα σημαντικά γεγονότα που θίγουν όλους. Συχνά αυτά τα γεγονότα γίνονται τα εργαλεία για να ανταγωνίζονται οι άνθρωποι μεταξύ τους. Δεν είναι αμιγώς πολιτικά (π.χ, δημοκρατία) ούτε η επιστροφή του φονταμενταλισμού που διαδέχεται διαδοχικές ξένες κατοχές (π.χ. Αφγανιστάν).

Γίνονται πυρκαγιές που καίνε τεράστιες εκτάσεις σε όλη την επιφάνεια της γης. Οφείλονται βασικά στη σημαντικά ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή που μας καταφθάνει καλπάζοντας. Κάποιοι επωφελούνται.

Δασικές εκτάσεις γίνονται τελικά εκμεταλλεύσιμα χωράφια, βοσκές, σπίτια, αεροδρόμια ή ό,τι άλλο. Πολιτικοί και κυβερνήσεις αλληλοκατηγορούνται με φανατισμό. Κι όμως τα συναισθήματα είναι κοινά για όλους. Δεν έχω δει ή ακούσει έργο τέχνης που να παριστάνει τα συναισθήματα από τις πυρκαγιές. Το ίδιο ισχύει για πλημμύρες που παρασέρνουν τα πάντα, με την ορμή τους.

Πού είναι το συμφωνικό ποίημα, ο πίνακας, το θεατρικό έργο που να στηρίζεται πάνω σε τέτοια γεγονότα. Αυτή τη στιγμή που γράφω ταλαιπωρούμαστε αφάνταστα από μια πανδημία, ενώ ζούσαμε με την ψευδαίσθηση ότι έχομε νικήσει τους λοιμούς.

Οι κυβερνήσεις, οι πολιτικοί και ο όχλος αντιδικούν για το ποιος φταίει για την επιδημία ή για ανεπάρκειες στον τρόπο της αντιμετώπισής της, ο ίδιος ο λαός αντιδρά στα μέτρα που πρέπει να πάρει παρασυρόμενος από τις αντικρουόμενες τοποθετήσεις των ποικίλων φορέων. Έτσι μετατρέπεται σε όχλο. Κι όμως το συναίσθημα είναι ίδιο για όλους. Αυτά τα κοινά συναισθήματα θα περίμενα να αναδείξει η σύγχρονη σοβαρή τέχνη, μουσική η εικαστική. 

Η τέχνη δεν είναι ιστορία έστω κι όταν εξαφορμής της μάνητας ενός ήρωα εξιστορεί άδοντας ένα δεκαετή πόλεμο που έγινε για τα κάλλη μιας ωραίας γυναίκας. Βέβαια μπορεί να διασκεδάζει, να ψυχαγωγεί ή να θρηνεί, να οργίζεται.

Οι μουσικοί ”παίζουν”. Άλλος παίζει βιολί, άλλος πιάνο, άλλος μπουζούκι κλπ. Η θεμελιώδης λειτουργία της τέχνης όμως είναι ότι ενώνει συναισθηματικά τους θεατές ή ακροατές της σε κοινό συναίσθημα. Ακόμη κι όταν δεν διευκρινίζει το αίτιο αυτού του ομαδικού συναισθήματος, που είναι ένα κοινωνικό γεγονός, αυτό υπάρχει, έτσι που η τέχνη να γίνεται ένα ενσταντανέ της ψυχολογίας του λαού που διαρκώς αλλάζει.

Δεν αποκλείεται η τέχνη να απηχεί τα συναισθήματα ενός συγκυριακού γεγονότος, ενός γάμου, της εορτής γενεθλίων, μιας απλής συναναστροφής, μιας διασκέδασης. Διασκέδαση σημαίνει σκέδαση, διασκορπισμό της προσοχής.

Η προσοχή είναι πνευματική ιδιότητα που κουράζεται όταν συγκεντρώνεται. Απαιτεί περιοδική ανάπαυση. Έτσι, ο σκεδασμός της είναι απαραίτητος στην ώρα της σχόλης, ώστε να ξανασυγκεντρωθεί στο έργο που επιτελείται και στο οποίο η προσοχή είναι σκόπιμα εστιασμένη.

Η τέχνη μπορεί να συντελεί σε όλους αυτούς τους σκοπούς. Παραμένει, ωστόσο, στη μνήμη της κοινωνίας, όταν εξεικονίζει τα συναισθήματα ενός μεγάλου κοινωνικού γεγονότος, σαν αυτά που απαριθμήθηκαν παραπάνω.

Εξορισμού, κλασική είναι η τέχνη που συγκινεί πολύ ευρύ φάσμα ανθρώπων διαχρονικά και διαχωρικά. Είναι ο Οιδίπους Τύραννος, ο Μυστικός Δείπνος, η ενάτη συμφωνία. Διαχρονική, αλλά όχι διαχωρική, είναι η τέχνη που συγκινεί συγκεκριμένο λαό σε ορισμένο τόπο για μακρά διαστήματα.

Είναι για μας, η Βυζαντινή μουσική και εικονογραφία, τα έργα του Θεόφιλου, τα δημοτικά τραγούδια, ο Μίκης Θεοδωράκης. Συχνά διεθνώς πρωτότυπη είναι η τέχνη που προκύπτει ως υβρίδιο των τοπικών με διεθνή στοιχεία. Είναι οι Ουγγρικές και Ρουμανικές ραψωδίες, οι Πολωνέζες, η σονατίνα του Θεοδωράκη και τόσα άλλα μεγαλειώδη έργα.