Ο ΤΥΧΩΝ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 7 Μαΐου 2021

Κάποτε ήθελα να μετρήσω πόσοι Έλληνες είναι υπερτασικοί. Απλό. Παίρνω ένα τυχαίο δείγμα, μετρώ την πίεσή τους και το ποσοστό που θα βρω θα είναι (περίπου) ίδιο με εκείνο στο σύνολο των Ελλήνων. Όπως για να μετρήσω την οξύτητα σε μια παρτίδα λαδιού τη μετρώ σε ένα μικρό δείγμα του. Όταν την απλή αυτή σκέψη πήγα να την υλοποιήσω, είδα τις δυσκολίες. Τι θα πει “τυχαίο” δείγμα; Θα πει πως είναι αντιπροσωπευτικό του συνόλου, ότι δηλαδή, με τις πιθανότητες του στατιστικού σφάλματος έχει τις ιδιότητες του συνόλου. Στην περίπτωση του προβλήματός μου, ποιο ήταν το “τυχαίο” δείγμα; Όποιος “τύχαινε” να έλθει στα εξωτερικά ιατρεία του νοσοκομείου μας; Μα στο νοσοκομείο έρχονταν όσοι δεν αισθάνονταν υγιείς, άρα δεν αντιπροσώπευαν το γενικό πληθυσμό. Να βγω στο πεζοδρόμιο και να μετράω την πίεση σε όποιο διαβάτη “τύχαινε” να περάσει και δεχόταν να τον μετρήσω; Μα εκείνοι με βαριά υπέρταση δεν κυκλοφορούν στο δρόμο· ή μένουν στο σπίτι τους ή πάνε στο νοσοκομείο· έπειτα δεν θέλουν όλοι να μετρηθεί η πίεσή τους από έναν άγνωστο. Τι θα πει τελικά τυχαίο δείγμα;

“Τυχαίο” σημαίνει επιλογή ενός αντιπροσωπευτικού δείγματος στη βάση αυστηρά προγραμματισμένων μαθηματικών κανόνων. Αντιπροσωπευτικό σημαίνει ότι έχει (περίπου) τις ίδιες ιδιότητες όπως το σύνολο από το οποίο λήφθηκε. Ο απλούστερος τρόπος για να ληφθεί ένα “τυχαίο” δείγμα του πληθυσμού είναι η κλήρωση. “Περίπου” σημαίνει ότι εμπεριέχει σφάλμα. Με την κλήρωση δεν εξαφανίζεται το σφάλμα. Όμως γνωρίζομε εκ των προτέρων πόσο μεγάλο είναι, αν και δεν ξέρομε ποιο είναι. Προπάντων δεν είναι προκατειλημμένο. Τι σημαίνουν όλα αυτά έξω από τους επιστήμονες;

Αν θέλω την τοποθέτηση του λαού για κάποια προβλήματα, κάνω μια δημοσκόπηση. Ρωτώ ένα “τυχαίο” δείγμα του πληθυσμού και έχω την απάντηση. Φυσικά, αυτό ΔΕΝ είναι τυχαίο δείγμα. Πώς επιλέχθηκαν τυχαία τα ερωτώμενα άτομα; Μπορεί να στηρίχθηκε η επιλογή στην τηλεφωνικό κατάλογο. Όμως έτσι ρωτώνται μόνον όσοι έχουν τηλέφωνο. Κι αν η δημοσκόπηση γίνεται στο δρόμο, ρωτώνται επιλεκτικά όσοι κυκλοφορούν συνηθέστερα, όχι όλοι. Άσε που έτσι επιλέγονται από το σύνολο μόνον εκείνοι που δεν φοβούνται για οποιοδήποτε λόγο να πουν τη γνώμη τους, που μπορεί να είναι κατάφορα αντίθετη από της άρχουσας κατάστασης. Ή να δέχονται να απαντήσουν ξερόλες περισσότεροι από τους φρόνιμους σιωπηλούς ανθρώπους. Η επιλογή πρέπει να γίνει υποχρεωτικά μεταξύ ΟΛΩΝ με μαθηματικά αδιάβλητο τρόπο που να εξασφαλίζει ίση συμμετοχή όλων.

Τι θα πει τυχαίο σφάλμα; Οι άνθρωποι σφάλλομε. Αν στο γενικό πληθυσμό των ενηλίκων ενός πληθυσμού υπάρχουν 1% τελείως αγράμματοι, σε ένα δείγμα 300 τυχαία επιλεγμένων (με κλήρωση) οι αγράμματοι θα είναι κατά μέσον όρο 3, πιο συγκεκριμένα, 0,2 ως 2,9 άτομα. Ούτε από την προκατειλημμένη επιλογή όμως θέλομε να απαλλαγούμε πλήρως. Θα θέλαμε να εκφέρουν γνώμη για το σύνολο του πληθυσμού μας ένα νήπιο ή ένας παππούς στο τροχήλατο κάθισμά του που δεν ξέρει αν σήμερα είναι Τετάρτη ή Σάββατο; Ή θα θέλαμε να είναι αγράμματος; ή άστεγος; ή δεν ξέρω τι άλλο; Για όλα αυτά πρέπει να πάρουμε εκ των προτέρων κάποιες αποφάσεις, εγκεκριμένες από το σύνολο του πληθυσμού, όχι απλώς από ένα τυχαίο δείγμα του. Για παράδειγμα, κάποιοι δεν θα ήθελαν αγράμματοι να μας εκπροσωπούν στη βουλή και να μετέχουν στην έγκριση νομοσχεδίων που υποβάλλει η κυβέρνηση ή και θα επέμεναν να είναι όλοι πτυχιούχοι ΑΕΙ. Πώς θα διαβάσουν για να κρίνουν τα νομοσχέδια; Πρακτικά όλοι γνωρίζουν ανάγνωση σήμερα, διότι υπάρχει υποχρεωτική πρωτοβάθμια παιδεία. Αλλά θα συμφωνούσατε να μην έχουν ερωτηθεί ο Καραϊσκάκης, ο Κολοκοτρώνης και οι υπόλοιποι ήρωες που τους οφείλομε την ελευθερία μας και ήταν τότε αγράμματοι; Μα υπάρχουν και οι τεκμηριωμένοι από τη δικαιοσύνη εγκληματίες. Να μετέχουν και αυτοί στη διαμόρφωση των νόμων που αφορούν το κράτος μας; Οι άστεγοι αλήτες; Ο J.Η.Dunant, καλά μορφωμένος από εύπορη οικογένεια, διατυμπάνισε σε όλο τον κόσμο την τραγωδία των τραυματιών στους πολέμους και ξόδεψε όλη την περιουσία του για την ίδρυση και λειτουργία του Ερυθρού Σταυρού. Πτωχευμένος πια κοιμόταν, άστεγος, στα παγκάκια. Θα τον αποκλείατε από ένα δείγμα πληθυσμού που παίρνει αποφάσεις για όλους;

Ένα εκλεγμένο δείγμα του πληθυσμού για να εκφράσει τη βούληση της κοινωνίας μήπως θα την αντιπροσώπευε καλύτερα από ένα τυχαία κληρωμένο δείγμα του; Η κλήρωση είναι βέβαια υποχρεωτική για όλους, ενώ στην εκλογή επιτρέπεται η αποχή. Αυτή οφείλεται άλλοτε σε φυσικούς λόγους (π.χ. απουσία, αναπηρία, μη ενημέρωση των εκλογικών καταλόγων κλπ) και άλλοτε σε συνειδητή αποδοκιμασία του συστήματος που μας άρχει. Αυτός ο κανόνας μειώνει ήδη σημαντικά την αντιπροσωπευτικότητα του εκλεγμένου δείγματος. Το εκλεγμένο δείγμα παρέχει τη δυνατότητα να εκλεγούν άριστοι, αλλά και χείριστοι, π.χ. βαρυποινίτες. Ο Μ.Γλέζος, βαρυποινίτης, καταδικασμένος σε θάνατο, εκλέχθηκε βουλευτής της ΕΔΑ. Κανένας νόμος δεν μπορούσε να του αφαιρέσει την ιδιότητά του αυτή, αφού ήταν παλλαϊκή απόφαση και η δημοψηφισματική απόφαση του λαού είναι αμετάκλητη. Με την κλήρωση όμως, οι βουλευτές έχουν ελάχιστες πιθανότητες να είναι άριστοι, αλλά οι χείριστοι μπορούν να αποκλεισθούν. Ο κληρωμένος βουλευτής δεν είναι εκλεγμένος από το λαό, έτσι που, αν είναι βαρυποινίτης, μπορεί να εξαιρεθεί. Το προκατειλημμένο σφάλμα της εκλογής των βουλευτών είναι υποχρεωτικό. Στην εκλογή βουλής δεν εκλέγει τους αντιπροσώπους του ο λαός, αλλά τα κόμματα. Ο λαός απλώς επιλέγει κάποιους από τους προεκλεγμένους από τα κόμματα. Και αυτό είναι όχι απλώς λανθασμένο, αλλά επικίνδυνο: “Ἒχει δὲ καὶ περὶ τὴν αἳρεσιν τῶν ἀρχόντων τὸ ἐξ αἱρετῶν αἱρετούς ἐπικίνδυνον” (Αριστοτέλης). Ο εκλεγμένος βουλευτής είναι υποχρεωμένος να ενεργεί όπως του υπαγορεύει το κόμμα του, εναντίον των λοιπών κομμάτων, όχι όπως τον καθοδηγεί η συνείδησή του. Αλλιώς διαγράφεται από το κόμμα με όποιες συνέπειες αυτό συνεπάγεται. Είναι επίσης υποχρεωμένος να ενεργεί όπως απαιτούν οι ψηφοφόροι του, εναντίον των συμφερόντων του συνόλου, ιδιαίτερα εναντίον των συμφερόντων των συνυποψηφίων του από το ίδιο κόμμα, αλλιώς δεν σταυρώνεται. Είναι, τέλος, υποχρεωμένος να ενεργεί με το βλέμμα στραμμένο στον ορίζοντα μιας τετραετίας, ως τις επόμενες εκλογές. Έτσι δεν νοιάζεται αν π.χ. συνάπτει δάνεια που θα αποπληρωθούν από τα εγγόνια μας, αρκεί να ικανοποιηθούν οι τωρινοί ψηφοφόροι. Οι άριστα εκπαιδευμένοι είναι αναμφισβήτητα οι καταλληλότεροι για να μας λύνουν προβλήματα στον τομέα τους και μόνο σ΄ αυτούς πρέπει να απευθυνόμαστε. Έξω όμως από το πεδίο των γνώσεών τους είναι εξίσου αδαείς όπως και οι τυχόντες.

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΦΑΝΤΑΣΙΑ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 6 Μαΐου 2021

Ο ιός ξανάρχεται. Δηλαδή μάλλον δεν έφυγε ποτέ και νά τος που ξανασηκώνει κεφάλι. Ώσπου να ανακαλύψουμε φάρμακα και εμβόλια, όμως, άλλος θα παρουσιασθεί. Προσέξτε! Εδώ και πολλές δεκαετίες δεν έχει ανακαλυφθεί κανένα νέο αντιβιοτικό. Ίσως να φταίει που η χρηματοδότηση γίνεται για φάρμακα που παίρνουν οι πολύ περισσότεροι υγιείς μάλλον παρά οι άρρωστοι, για την πίεση, τη χοληστερόλη κλπ. Και φάρμακα για τον ξορκισμένο, με τα οποία τελικά μάλλον αναβάλλομε το τέλος, παρά τον ξεριζώνουμε. Κάθε χρόνο έχομε ένα καινούργιο ιό να μας αναστατώνει. Τα μέτρα για να τιθασεύσουμε την καλπάζουσα πορεία του ιού καταρρακώνουν την οικονομία και αλλοίμονο στις φτωχότερες τάξεις και τα φτωχότερα κράτη. Οι καλές κυβερνήσεις εφαρμόζουν ό,τι τους λένε οι σοφοί ειδήμονες και έτσι κάναμε εμείς και, για την ώρα, είχαμε κρούσματα και θανάτους όχι περισσότερα από άλλους στον κόσμο. Από το λοιμό πάμε να βρούμε μια ισορροπία, αλλά το τίμημα είναι ο λιμός που μας περιμένει, λόγω των μέτρων που πήραμε. Ήδη βγήκαμε στη ζητιανιά, πολύ περήφανοι που κάποια ψίχουλα, πολύτιμα, πήραμε. Όμως, με όλες τις ενδείξεις, η κατάσταση θα συνεχισθεί και θα γίνεται ολοένα δυσκολότερη. Μακάρι να βγω ψεύτης.

Γιατί τα λέω όλα αυτά; Για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού κάνομε ό,τι επιστημονικά πρέπει. Απομόνωση, μάσκα, πλύσιμο χεριών, πυρετώδεις προσπάθειες για εμβολιασμούς και/ή φάρμακα. Αυτά λένε οι ειδικοί και, οι πολιτικοί τα εφαρμόζουν. Κάποιοι άλλοι όμως σκέφτονται περισσότερο την οικονομία και στο βωμό του κορωνο-Μολώχ θυσιάζουν ανθρώπινες ζωές. Μακροπρόθεσμα θα δούμε. Θα πεθάνουν περισσότεροι από λοιμό ή από λιμό;

Οι ηγέτες πρέπει να ζητούν τις γνώσεις των ειδημόνων. Αλλά δουλειά τους δεν είναι να κάνουν ό,τι οι ειδικοί λένε. Επιλέγουν με βάση τα δεδομένα που έχουν, κατά την κρίση τους και, κατά προτίμηση, σύμφωνα με τη βούληση όλου του λαού. Θα εξηγήσω. Τα δεδομένα του πολιτικού είναι συχνά ανεπαρκή ή ασαφή. Πρέπει όμως να αποφασίσει. Απουσία απόφασης στην κρίση σημαίνει κακή απόφαση. Μια από τις ασάφειες και συγχύσεις στην προκείμενη υπόθεση είναι τούτη: Εντάξει, η νόσος οφείλεται στο συγκεκριμένο ιό. Η επιδημία όμως δεν οφείλεται στον ιό, αλλά στη συνθήκες που ζούμε, στο συνωστισμό. Ο συνωστισμός είναι η γενεσιουργός αιτία όλων των επιδημιών. Στη ζούγκλα τα ζώα αρρωσταίνουν. Επιζωοτίες όμως δεν υπάρχουν στη ζούγκλα, αλλά μόνο στα ζώα που εκτρέφει ο άνθρωπος. Διότι μόνο σ΄ αυτά υπάρχει συνωστισμός. Όταν σε μια πόλη, όπως η Αθήνα, που στην ακμή της στην αρχαιότητα είχε 300000 κατοίκους και, όταν έγινε πρωτεύουσα του κράτους μας είχε κάπου 10000, έχει σήμερα στην ίδια έκταση πάνω από 4 εκατομμύρια, είναι προφανές ότι περιμένομε λοιμούς. Ήδη στην αρχαιότητα όταν αναγκάσθηκαν, λόγω πολιορκίας να συνωστισθούν οι 300000 κάτοικοι γύρω από την Ακρόπολη, παρουσιάσθηκε ο ιστορικός λοιμός του Θουκυδίδη.

Μια αιτία των περισσότερων δεινών της ανθρωπότητας σήμερα είναι ο υπερπληθυσμός. Μέσα σε ένα αιώνα ο πληθυσμός της γης υπερδιπλασιάσθηκε ξεπερνώντας τα 7 δισεκατομμύρια. Όλοι αυτοί, τρέφονται καλά, αλλά τα απόβλητά τους δηλητηριάζουν με ραγδαίο ρυθμό τον πλανήτη μας. Και, φυσικά ο υπερπληθυσμός οδηγεί σε συνωστισμό. Αιτία των πανδημιών όμως δεν είναι καθαυτός ο υπερπληθυσμός, αλλά ο συνωστισμός των ανθρώπων. Το πολιτικό μέτρο που θα μας σώσει από τη μάστιγα των πανδημιών είναι λοιπόν η ανακατανομή και αραίωση του πληθυσμού. Φανταστείτε να φύγει μεγάλο μέρος του κόσμου από την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και τις λοιπές μεγάλες πόλεις του τόπου μας και να πάνε να κατοικήσουν εκεί όπου έμεναν οι παππούδες τους, να εποικήσουν τις χιλιάδες τα σήμερα ακατοίκητα νησιά μας και εγκαταλειμμένα χωριά. Αυτό απαιτεί ανακατανομή του πλούτου στο χώρο, αλλά και στους ανθρώπους. Να διατεθούν κεφάλαια ώστε κάθε ερημιά, άδενδρη και άνυδρη να γίνει κέντρο παραγωγής ενέργειας, παράγοντάς την από τις ακατάλυτες πηγές που μας προσφέρει η Φύση, αιολική, ηλιακή, κυματική, και βιολογική ενέργεια με κάθε είδους θαλασσοκαλλιέργειες. Η τεχνολογία υπάρχει σήμερα για να αφαλατώνει το θαλασσινό νερό και για ταχεία θαλάσσια συγκοινωνία με μικρά σκάφη. Η χώρα μας είναι ευλογημένη και σ΄ αυτό, διαθέτοντας ακτογραμμές μακρότερες από κάθε άλλη με την ίδια επιφάνεια.

Η αραίωση του πληθυσμού σημαίνει πως αν, για οποιονδήποτε λόγο παρουσιασθεί ένα κρούσμα κάπου, μπορεί εύκολα να απομονωθεί, ώστε να μη διαρρεύσει η νόσος, ενώ θα σπεύσουν εκεί τα όποια ιατρικά σωστικά συνεργεία χρειάζονται, ώστε να μην αναστατωθεί ολόκληρο το κράτος και η οικονομία του. Χρειάστηκαν 200 χρόνια για να οδηγηθούμε στη σημερινή εξωφρενική κατάσταση. Πρέπει όμως, μέσα σε μια 10ετία ίσως, να αποκαταστήσουμε την παραδοσιακή κατάσταση. Φυσικά υπήρχαν και παλιά βαριές επιδημίες. Συνδέονταν όμως πάντοτε με συνωστισμό που υπήρχε π.χ. σε συνθήκες πολέμου και σε ανθυγιεινές συνθήκες, όπως στην παρουσία ελών, απουσία αποχεύτευσης και υγιεινής ύδρευσης κλπ, καθώς και στην απουσία συγκοινωνιακών μέσων που να επιτρέπουν την επέμβαση σωστικών ιατρικών συνεργείων.

Τέτοια ριζική αναστροφή της κατάστασης που διαμορφώθηκε σε πολλές γενιές θα απαιτήσει μέτρα πιεστικά από όποια κυβέρνηση αποφασίσει να τα εφαρμόσει. Πώς θα ξεκινήσει να μείνει κάποιος σε έναν έρημο τόπο χωρίς καμιά υποδομή; Έχω υποστηρίξει αλλού ότι η στρατιωτική θητεία πρέπει να αντικατασταθεί από μια εθνική θητεία για όλους, άνδρες και γυναίκες, υποχρεωτική όσο είναι και η στοιχειώδης παιδεία. Αυτή θα έχει σκοπό, γενικό μεν να ασκήσει τους νέους σε μια πειθαρχία με εθνικό και παγκόσμιο προσανατολισμό και αφετέρου να θέσει τον καθένα στη διάθεση του κράτους μας για οποιονδήποτε κίνδυνο, όπως ένας εχθρός, μια επιδημία, πυρόσβεση, ασφάλεια, δασοφύλαξη, κατασκευή αρδευτικών, αποχετευτικών έργων όπου χρειάζονται κλπ. Με τέτοιο προσωπικό θα αρχίσει η κατασκευή υποδομής. Μόλις υπάρξει υποδομή, θα είναι ένα ισχυρό κίνητρο για το ιδιωτικό κεφάλαιο να την αγοράσει και την κάνει κερδοφόρο ή, αν δεν υπάρξει τέτοια προθυμία, να την αναπτύξει το ίδιο το κράτος σε μια κρατική επιχείρηση, όπως είναι η ΔΕΗ, ο ΟΤΕ κλπ με κεφάλαια από τη φορολόγηση των πολιτών. Με ένα τέτοιο σωστό σχεδιασμό θα πεισθεί σχετικά εύκολα και η διεθνής κοινότητα να βοηθήσει είτε με επιδοτήσεις (θα είναι και γι΄ αυτήν συμφέρον να δημιουργηθούν ενεργοπαραγωγές μονάδες χωρίς εξάρτηση από το πετρέλαιο) είτε και με το αζημίωτο, με δανεισμό, με ευνοϊκούς πάντως όρους. Τέτοια πιεστικά μέτρα απαιτούν καλύτερα μια εξουσία που να μη στηρίζεται σε κόμματα, που σκοπός τους είναι πώς να παραμένουν στην εξουσία, αλλά στη συναίνεση όλου του λαού (δημοκρατία).

ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 5 Μαΐου 2021

Μισοχαμένες στο ημίφως της λησμοσύνης οι μνήμες. Θυμάμαι μόνο πολύ γέλιο, ανάμεικτο όμως με διάχυτη αγωνία. Όλη η ευρεία οικογένεια μαζεμένη στο τραπέζι. Ένας χωρικός είχε έλθει και έσφαξε το αρνάκι. Δε θυμάμαι από τη σκηνή παρά μόνο πως έκανε το σταυρό του και είπε “Εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος”. Πολύ αργότερα κατάλαβα πως αυτή η διαδικασία ήταν θυσία στο όνομα του Θεού και όχι σφαγή. Ιερή θυσία, διότι το Πασχαλινό τραπέζι είναι ανοικτό σε καθέναν που θα τύχει να περνά. Στο όνομα του Κυρίου. Σήμερα τρώμε το αρνί σφαγμένο σε άγνωστο τόπο από άγνωστους ανθρώπους, με άγνωστους μηχανισμούς. Στο τραπέζι διασκέδαζαν όλοι και εγώ, θυμάμαι, γελούσα. Χωρίς να ξέρω γιατί. Απλώς επειδή γελούσαν όλοι. Οι δυο κοπέλες, η Ειρήνη και η Κατίνα, πηγαινοέρχονταν ανάμεσα στην κουζίνα και την τραπεζαρία. Μαζί με τα γέλια υπήρχε, όπως έλεγα, και η διάχυτη αγωνία. Στη συζήτηση συμμετείχαν και τα δύο μου μεγάλα ξαδέρφια. Ο Στάθης θαύμαζε τους Γερμανούς. Ο Νικηφόρος ξεσπάθωνε γεμάτος ενθουσιασμό με τους Άγγλους. Οι μεγάλοι, ο παππούς, ο μπαμπάς και ο θείος, κρατούσαν τη σπάλα του αρνιού και προσπαθούσαν να διαβάσουν πάνω της ποιος θα νικήσει. Κάποια στιγμή, θυμάμαι, ο μπαμπάς πήγε στην κουζίνα με ένα χαρτί και ένα μολύβι. Ζήτησε από την Ειρήνη να γράψει το όνομά της. Το έγραψε εκείνη με τα κολυβογράμματα που ήξερε. Και ο μπαμπάς γύρισε στην τραπεζαρία ανεμίζοντας σαν τρόπαιο το χαρτί και φωνάζοντας: “Η υπογραφή της Ειρήνης!”. Ναι, το θυμάμαι το γέλιο που ακολούθησε. Πρέπει να ήμουν 3 ¹/₂ ετών. Δεν μπορούσα να έχω την παραμικρή ιδέα για το τι θα ακολουθούσε.

Έβλεπα στη συνέχεια με μεγάλη υπερηφάνεια το μπαμπά να προβάρει τη μεγάλη στολή του. Εκεί, κατά τον Αύγουστο πρέπει να ήταν, κλήθηκε για να “εκπαιδευθεί στα νέα όπλα” ή κάτι τέτοιο. Έφυγε μια βραδιά. Από τις αφηγήσεις των μεγάλων, εγώ δεν το θυμάμαι, έκλαιγα, λέει, και έτρεχα ξωπίσω του φωνάζοντας: “Αφήστε με να βλέπω το μπαμπά μου που πηγαίνει στον πόλεμο!”. Πόλεμο εμείς δεν είχαμε ακόμη. Ήρθε όμως αυτός και τον συνάντησε πρώτος ο πατέρας μου που υπηρετούσε στην Πάτρα. Αυτήν πρωτοβομβάρδισαν τα Ιταλικά αεροπλάνα. Εκείνος έφυγε γραμμή για το μέτωπο επικεφαλής μοίρας τραυματιοφορέων. Εμείς, στη Σύρο είχαμε πλήρη άγνοια. “Μην ανησυχείτε”, μας έλεγαν. “Αν υπήρχε κακό νέο, θα το είχατε μάθει”. Ωραία παρηγοριά! Βρέθηκε, μας διηγούνταν αργότερα, λίγα μέτρα μακριά από τους εχθρούς. Επέστρεψε πάντως ζωντανός, μετά την κατάρρευση, ο ίδιος όμως σε κατάσταση συντριβής. Του πήρε καιρό για να συνέλθει.

Στο μεταξύ, τα ξαδέρφια μου βρήκαν πλοίο και έφυγαν για την πατρίδα τους, τη Νάξο. Καμιά είδηση από αυτούς. Στη Σύρο πέθαινε ο πληθυσμός από το λιμό. Η παραγωγή του νησιού ασήμαντη. Οι πολλοί ζούσαν από τη ναυτιλία, εργάτες σε εργοστάσια και υπάλληλοι του δημοσίου. Όλα είχαν σταματήσει. Ακόμη και το στοιχειώδες ψάρεμα. Πάνω στο νησί τεράστιος αριθμός Ιταλών στρατιωτών (γύρω στις 2000 νομίζω) έπαιρναν την ελάχιστη παραγωγή. Ο W. Churchill  είχε εφαρμόσει εμπάργκο για να πιέζει τους εχθρούς, αλλά αυτό πίεζε μόνο τους ντόπιους, καθώς η ελάχιστη παραγωγή πήγαινε στο στρατό και όχι στους πολίτες. Κανένας δεν ξέρει πόσοι ακριβώς πέθαναν. Οι υπολογισμοί κυμαίνονται από το 1/4 ως το 1/8 του πληθυσμού. Ο Στάθης στη Νάξο μπάρκαρε με λίγους ακόμη με μια βάρκα να πάει στην Ντενούσα από όπου θα έφευγαν με Βρετανικό υποβρύχιο να καταταχθούν στον αντιστασιακό στρατό. Ποτέ δεν έφθασαν στη Ντενούσα. Κάποια από τα ξύλα της βάρκας τους βρέθηκαν να έχουν εξοκείλει κάπου σε μια ακρογιαλιά. Ο Νικηφόρος επιβίωσε. Πολλά χρόνια αργότερα, φωτεινό αστέρι στο νομικό κόσμο, υπερασπίστηκε μέσα στο δικαστήριο τη δημοκρατία, όταν αυτή βρισκόταν σε άμεσο κίνδυνο. Το πτώμα του βρέθηκε σε άλλη ακρογιαλιά, της Ρόδου.

Θυμάμαι πολλές ευτυχισμένες στιγμές με άλλα Πάσχα. Το Πάσχα, καθώς είναι ταυτισμένο με τρεις φυσικές ημερομηνίες, τη σεληνιακή μέρα της Πανσελήνου, την ηλιακή μέρα της εαρινής ισημερίας, και την εβδομαδιαία μέρα του Κυρίου, είναι το μέγα σύμβολο της διαχρονικής ενότητας των ανθρώπων και της αναγέννησης, που αρχίζει με το τέλος του χειμώνα. Είναι η μέρα της ελπίδας. Ως και ο θάνατος νικήθηκε με το θάνατο του Κυρίου μας, Θεού, Ανθρώπου, που αναστήθηκε εκ νεκρών, θανάτῳ θάνατον πατήσας. Και μας δίδαξε την Αγάπη και την Ειρήνη για όλους τους ανθρώπους. Έχουν περάσει 2 χιλιετίες από τότε και η προσδοκώμενη ειρήνη δεν έχει έλθει επί γης. Γιατί;

“Για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή. Θέλει νεκροί χιλιάδες νάναι στους τροχούς, θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους…”, λέει ο ποιητής και τραγουδά ο τροβαδούρος. Γίνεται; Αν έχουμε πίστη, ναι, γίνεται. Μόνο που θέλει όλα όσα ζητά ο Ελύτης. Στο μεταξύ εμείς κλεισμένοι από την πανδημία, φοβισμένοι από τους γείτονες, εξαρτημένοι από τους ξένους, από τους οποίους προσδοκούμε βοήθεια και για τον κορωνοϊό και για τους επίβουλους διπλανούς μας, έχομε βαθιά μέσα μας την αγωνία. Ούτε να συναθροισθούμε και να γελάσουμε όλοι μαζί δεν μας επιτρέπεται. Και όμως ο Κύριος, που θυσιάστηκε για μας, μας δίδαξε ότι η βασιλεία των ουρανών δεν είναι για τους πλούσιους, ότι πρέπει να δίνουμε βοήθειασε καθέναν που έχει ανάγκη, πως πρέπει να αγαπάμε το Θεό και τον πλησίον μας όπως τον εαυτό μας, ακόμη περισσότερο και από τους οικείους μας, πως “καθεῖλε δυνάστας ἀπὸ θρόνων καὶ ὕψωσε ταπεινούς, πεινῶντας ἐνέπλησεν ἀγαθῶν,…καὶ πλουτοῦντας ἐξαπέστειλε κενούς“.  Κι όμως εμείς επιμένομε να κυνηγάμε τον πλούτο, το θησαυρισμό, που, αδρανής, φθείρεται σε σεντούκια, έρμαιο στην όρεξη κλεπτών, ιδιωτών ή και κρατικών. Ναι, θέλει δουλειά πολλή. Αλλά όχι για να θησαυρίζουμε, αλλά για να μεριμνούμε για κάθε άνθρωπο πάνω στη γη. Και το σύνολο όλων αυτών των άλλων είναι που θα μεριμνά για τις προσωπικές ανάγκες του καθενός μας. Όταν δεν θα το περιμένουμε.

Το Πάσχα όμως είναι εδώ. Για μας. Ας το γιορτάσουμε. “Αὕτη ἡ ἡμέρα, ἣν ἐποίησεν ὁ Κύριος, ἀγαλλιασώμεθα, καὶ εὐφρανθῶμεν ἐν αὐτῇ. Πάσχα τὸ τερπνόν, Πάσχα Κυρίου, Πάσχα, Πάσχα πανσεβάσμιον ἡμῖν ἀνέτειλε, Πάσχα, ἐν χαρᾷ ἀλλήλους περιπτυξώμεθα, ὦ Πάσχα λύτρον λύπης· καὶ γὰρ ἐκ τάφου σήμερον ὥσπερ ἐκ παστοῦ, ἐκλάμψας Χριστός, τὰ Γύναια χαρᾶς ἔπλησε λέγων· Κηρύξατε Ἀποστόλοις”. “Ἀναστάσεως ἡμέρα, εὐφρανθῶμεν λαοί. Χριστός ανέστη”.

ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα. 1 Μαΐου 2021

Είχα δύο γονείς που κι αυτοί είχαν δύο γονείς. Είχα δηλαδή τέσσερις παππουδογιαγιάδες. Επομένως οι προ-προπάτορες ήταν οκτώ, πριν από 10 γενιές 1024, πριν από 20 γενιές οι πρόγονοί μου ήταν περί τους 1 εκατομμύριο και πριν από 30 γενιές, λιγότερο από 1000 χρόνια, οι πρόγονοι, μονάχα οι δικοί μου, ήταν περί το 1 δισεκατομμύριο. Σκεφτείτε τώρα πόσοι ήταν πριν από μια χιλιετία οι πρόγονοι των 7 δισεκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν σήμερα πάνω στη γη.  Καλά, είχε τόσους κατοίκους ο πλανήτης μας στο παρελθόν; Η μυθολογία ισχυρίζεται, αντίθετα, ότι οι άνθρωποι που ζούμε σήμερα προερχόμαστε από ένα μόνο ζευγάρι, τον Αδάμ και την Εύα κατά την Ιουδαϊκή παράδοση. Στην πραγματικότητα αυξάνεται ο πληθυσμός της γης. Καλά, ο αρχικός μαθηματικός συλλογισμός μοιάζει άψογος. Εκτός αν έχει προκαταβολικά κάποιο θεμελιώδες σφάλμα. Και αυτό είναι τούτο. Ναι, καθένας μας έχει δύο γονείς και, επομένως, 4 παππουδογιαγιάδες. Όμως, αυτό ισχύει, μόνον αν αποκλείεται η αιμομιξία μεταξύ αδελφών. Θεωρητικά, αν οι γονείς μου ήταν αδέλφια, οι προγεννήτορές μου θα ήταν 2, όπως οι γονείς μου, όχι 4. Έστω, όμως κι αν ισχύει η απαγόρευση της αιμομιξίας μεταξύ αδελφών, οπωσδήποτε δεν ισχύει μεταξύ δεύτερων και, πολύ περισσότερο, τρίτων, και βάλε, εξαδέλφων. Έτσι ο αριθμός των προγόνων μου δεν διπλασιάζεται σε κάθε προηγούμενη γενιά.

Τέτοιου είδους αριθμητικοί συλλογισμοί δεν βγάζουν πουθενά για να προβλεφθεί το μέλλον. Ο κόσμος δεν εξελίσσεται μόνο σειριακά, αλλά και παράλληλα με διακλαδώσεις και αναστομώσεις. Κι αυτή είναι η μεγάλη δύναμη της Φύσης. Ευτυχώς! Διότι, αν αφεθεί ο Άνθρωπος να κυριαρχήσει απόλυτα στη Φύση, δεν βλέπω πολύ λαμπρό το μέλλον.

Η άμεσες αυτοκαταστροφικες ικανότητές μας είναι βέβαια η πυρηνική απειλή και η ρύπανση του περιβάλλοντος. Τρίτη οι πανδημίες. Τέταρτη, καθαρά ανθρωπογενής, είναι η δεσποτική τεχνολογία. Πίσω από όλα αυτά βρίσκεται ο υπερπληθυσμός. Με όλα αυτά, πώς μπορούμε να επιβιώσουμε; Κάποιος πρέπει να επιβληθεί πάνω στον Άνθρωπο. Υπάρχει;

“Πολλὰ τὰ δεινὰ κοὐδὲν ἀνθρώπου δεινότερον πέλει“, διαπιστώνει προφητικά ο Σοφοκλής στην Αντιγόνη. Από τη στιγμή που δημιουργήθηκε το είδος homo sapiens προσπαθεί να κυριαρχήσει πάνω στη Γη, και, παραπέρα, πάνω στη Φύση, σε άλλους πλανήτες. Καλά τα κατάφερε! Τόσο πολύ κυριάρχησε, που έχει αρχίσει να την καταστρέφει. Ξεχνώντας πως η Φύση ζούσε πριν εμφανισθεί το δίποδο, έλλογο, ον και θα επιβιώσει, αν αυτό αφανισθεί, αλλά αυτό δεν μπορεί να επιζήσει χωρίς τη Φύση. Τα λογικά ενδεχόμενα είναι, με βάση τα παραπάνω, ο αφανισμός του ανθρώπου και της Φύσης από την πυρηνική απειλή ή την περιβαλλοντική ρύπανση, ο αφανισμός του ανθρώπου από πανδημίες (όχι πολύ πιθανός) και η υποταγή του στο παιδί του, την τεχνολογία. Ο συνδυασμός τεχνητής νοημοσύνης με ρομποτική μοιάζει, με τα σημερινά δεδομένα, αήττητος. Η κυριαρχία του ανθρώπου πάνω της, που μοιάζει απλή, π.χ. βγάζοντας την πρίζα, δεν ισχύει. Ο συνδυασμός τεχνητής νοημοσύνης με κίνηση μπορεί να αντιλαμβάνεται την ένδεια ενέργειας και να την αναζητεί μόνος του και επιπλέον να αυτοπολλαπλασιάζεται, με τεχνητά όντα που κατασκευάζουν αντίγραφά τους. Και μάλιστα εξελισσόμενα!

Η ελπίδα τελειώνει τελευταία. Αν το “δεινότερο” πλάσμα στη γη είναι ο άνθρωπος, τότε αυτός πρέπει να κυριαρχήσει πάνω στον άνθρωπο. Κι αυτό σημαίνει εγκατάσταση πάνω στη γη ενός ολοκληρωτικού συστήματος. Ένα ολοκληρωτικό σύστημα που στηρίζεται σε ένα άνθρωπο (μοναρχία) ή σε λίγους εκλεκτούς (ολιγαρχία) οδηγεί αναπόδραστα στην κακή, (Αριστοτέλης), μορφή του, της εξυπηρέτησης των αρχόντων μάλλον παρά των πολιτών. Μόνο αν ο ολοκληρωτισμός εφαρμόζεται με τη βούληση της πανανθρώπινης κοινωνίας, μπορεί να συγκρατήσει τις αυτοκτονικές ενέργειες της ανθρωπότητας. Τέτοιο σύστημα είναι μόνον η δημοκρατία. Και θυμίζω για πολλοστή φορά, ότι δημοκρατία σημαίνει κλήρωση των αρχόντων, εκείνων που λαβαίνουν αποφάσεις με μόνα εφόδια την εντιμότητα και τον κοινό νου, στη βάση των γνώσεων που τους παρέχουν οι εκλεγμένοι από αυτόν επαΐοντες. “Λέγω  δ΄  οἷον  δοκεῖ  δημοκρατικὸν  μὲν  εἶναι  τὸ  κληρωτὰς  εἶναι  τὰς  ἀρχὰς, τὸ  δ΄  αἱρετὰς  ὀλιγαρχικὸν” (Αριστοτέλης)

Σήμερα, το οργανωμένο ολιγαρχικό σύστημα που επικρατεί στον πλανήτη μας είναι ισχυρότερο από κάθε άλλη περίοδο στην ιστορία. Έχει συγκεντρώσει όλες τις νοητά δυνατές εξουσίες. Έχει συγκεντρώσει σε ελάχιστα χέρια τον πλούτο της γης. Ελέγχει τους στρατούς που συντηρεί, για να επικρατεί κάθε ολιγαρχία, εθνική, θρησκευτική, ταξική, κρατική ή οποιαδήποτε άλλη πάνω σε αντίπαλες ολιγαρχίες. Όλες μαζί όμως με λυκοφιλίες εμποδίζουν την επικράτηση της δημοκρατίας.

Ακόμα και το πιο αυταρχικό καθεστώς τελικά καταρρέει. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει απογοητεύσει, καθώς ελάχιστα έχει ικανοποιήσει τις προσδοκίες που δημιούργησε. Η Αμερική, ιδίως μετά τον προηγούμενο Πρόεδρό της, έχει διχασθεί επικίνδυνα. Ο γείτονάς μας ονειρεύεται την παλιά αυτοκρατορία του, αλλά οι αυτοκρατορίες ήταν αναγκαστικά πολυεθνικές, αυτός όμως θέλει μια μονοεθνική αυτοκρατορία. Η Κίνα προχωρεί ακάθεκτα να αμφισβητήσει την πρώτη θέση, ιδίως στην παγκόσμια οικονομία, με κίνδυνο την παγίδα του Θουκυδίδη (όταν μια ισχυρή κυρίαρχη δύναμη αντιλαμβάνεται την άνοδο μιας άλλης που απειλεί να την επισκιάσει, μοιραία οδηγείται σε σύγκρουση μαζί της). Η Ρωσία εξακολουθεί να είναι μια τεράστια στρατιωτική δύναμη, αλλά αντιμετωπίζει το ίδιο πρόβλημα με την Κίνα. Γενικά, ο κατεστημένος κόσμος έχει αρχίσει να κλονίζεται. Αυτό είναι πολύ επικίνδυνο. Η κατάρρευση ενός συστήματος είναι συνήθως (όχι πάντα, ευτυχώς) πολυαιματηρά βίαιη. Επιπλέον, δεν υπάρχει καμιά εγγύηση ότι το διάδοχο σχήμα δεν θα είναι χειρότερο, πιο ολοκληρωτικό, με λιγότερες δημοκρατικές διαφυγές. Οι μαθηματικές λύσεις, σαν τον υπολογισμό του αριθμού των προγόνων, είναι αλάνθαστες μόνο στο νοητό κόσμο. Στον πραγματικό συναντούν συστηματικά σφάλματα. Λοιπόν;

Αναφέρθηκε ήδη ότι στην Αμερική φαίνεται να πνέει νέος άνεμος με το νέο Πρόεδρο. Όχι πάντοτε αυτός που θα θέλαμε, πάντως καλύτερος από τον προηγούμενό του. Το όραμά του νταή γείτονα έχει αρχίσει να γίνεται αντιληπτό και ολοένα απομονώνεται από όλους τους υποστηρικτές του. Το καλό νέο που ακούστηκε τελευταία προέρχεται από τη Γερμανία, ισχυρή οικονομική δύναμη και αιτία δύο παγκόσμιων αιματοκυλισμάτων. Το κόμμα των πρασίνων έκανε ένα ανοδικό άλμα στην τελευταία δημοσκόπηση.

Μετά τη Γαλλική επανάσταση προέκυψαν αφενός τα κράτη έθνη και αφετέρου οι δύο μεγάλες παρατάξεις, των καπιταλιστών (δεξιά) και των προλεταρίων (αριστερά). Αμφότερες διεκδικούν με κάθε μέσο, και με τη βία, την εξουσία. Τα τελευταία χρόνια έχει προκύψει το κίνημα των οικολόγων, το μόνο που αντιτίθεται στη βία και σέβεται τη Φύση. Οικολόγοι είναι οι Πράσινοι. Οδηγούμαστε προς τα κει; Το μέλλον θα δείξει.