Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com
Ηπειρωτικός Αγών, 10 Απριλίου 2021
“Ἰδοὺ δέδωκα ὑμῖν πᾶν χόρτον σπόριμον σπεῖρον σπέρμα, ὃ ἐστιν ἐπάνω πάσης τῆς γῆς καὶ πᾶν ξύλον, ὃ ἒχει ἐν ἑαυτῷ καρπόν σπέρματος σπορίμου – ὑμῖν ἒσται εἰς βρῶσιν – καὶ πᾶσι τοῖς θηρίοις τῆς γῆς καὶ πᾶσι τοῖς πετεινοῖς τοῦ οὐρανοῦ καὶ παντὶ ἑρπετῷ τῷ έρποντι ἐπὶ τῆς γῆς ὃ ἒχει ἑαυτῷ ψυχήν ζωῆς, πάντα χόρτον χλωρόν εἰς βρῶσιν“. Κατά το Μωυσή, εκφραστή τότε της βούλησης του Θεού που πιστεύομε, μας δόθηκε η απόλυτη εξουσία πάνω στη γη, στην ξηρά, στη θάλασσα, στον αέρα, στο φυτικό και στο ζωικό βασίλειο. Με εξαίρεση βέβαια τον ίδιο το Θεό, που μας λέει: “Ἐγὼ εἰμι Κύριος ὁ Θεὸς σου“. Με την Αναγέννηση και το Διαφωτισμό ξεκίνησε η αμφισβήτηση της θεοκεντρικής και ανθρωποκεντρικής αντίληψης του κόσμου. Έγινε σιγά σιγά αισθητή η ολέθρια δυστυχία που συνεπάγεται αυτή η στάση και άρχισε η επιστροφή στην αρχαιοελληνική αντίληψη της επικράτησης του Λόγου. Ο Λόγος μάς έβγαλε από το κέντρο του κόσμου. Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος (310-230 π.Χ.), είχε διατυπώσει την άποψη του ηλιοκεντρικού συστήματος και ο Ερατοσθένης ο Κυρηναίος (276-194 π.Χ.) υπολόγισε το μέγεθος της γης θεωρώντας την σφαίρα με αξιοθαύμαστη ακρίβεια (περίμετρος 39 690 χιλιόμετρα, αντί των ορθών 40 048 χιλιομέτρων). Είμαστε λοιπόν μια ασήμαντη σταγόνα μέσα στον απέραντο Ωκεανό του Σύμπαντος. Κι όμως νοιώθομε αφέντες του! Διαθέτομε λογική, την ικανότητα να βάζουμε τάξη. Όμως, μας λέει η επιστήμη της Φύσης, δεν μπορείς να βάζεις τάξη παρά μόνο σε ένα κλειστό σύστημα, γύρω από το οποίο αυξάνεις την αταξία. (Για τακτοποιήστε τα πράγματά σας στο σπίτι σας και θα δείτε τον όγκο των σκουπιδιών που θα παραγάγετε). Ευτυχώς η απέραντη φύση, μεριμνά να βάζει τάξη στον εαυτό της ανακυκλώνοντας τα απορρίμματά μας. Αν την αφήσουμε ανενόχλητη!
Η αλαζονεία μας όμως δεν έχει όρια. Ξεχνάμε πως ο πλανήτης μας είναι κι αυτός πεπερασμένος. Και οι ενέργειές μας οδηγούν όχι μόνο στη δυστυχία όπως τον καιρό του Διαφωτισμού, αλλά και στην αυτοκαταστροφή. Ξεχνάμε πως η Φύση επιβιώνει χωρίς τον άνθρωπο, αλλά ο άνθρωπος δεν επιβιώνει χωρίς τη Φύση. Και λοιπόν τι κάνομε; Μας έδωσε η Φύση – και δεν φταίμε εμείς γι΄ αυτό – το Λόγο, την ικανότητα να βάζουμε τάξη. Πώς τη χρησιμοποιούμε;
Τι σημαίνει πρώτα από όλα τάξη στη φύση; Ο νόμος που επικρατεί είναι της εντροπίας, που μοιραία και αδυσώπητα οδηγεί στην αταξία. Ο J. J. Roussaux ζήτησε να γυρίσουμε στη φύση. Όταν έγινε ένας τρομερός σεισμός στη Λισσαβώνα και σκοτώθηκαν πάρα πολλοί άνθρωποι, έγραψε ότι, αν αυτοί ζούσαν σε σπηλιές στο δάσος, δεν θα σκοτώνονταν! Τον ειρωνεύθηκε γι΄ αυτό ο Voltaire. Τα τελευταία χρόνια έχει ανακύψει σχεδόν επιτακτικά η ανάγκη της οικολογίας, που πρώτιστη μέριμνά της είναι η διατήρηση της βιοποικιλίας. Είναι το υγιέστερο κίνημα της εποχής μας, αλλά σαν τη στάση του Ρουσώ, οδηγεί συχνά σε ουτοπικές σκέψεις. Η ουτοπία του οφείλεται στην κατεξοχήν αρνητική στάση του. Προβάλλει διαρκώς ένα ΟΧΙ σε σχεδόν κάθε ανάπτυξη. Θα μπορούσε όμως να προβάλλει ένα ΝΑΙ στις πράξεις που ευνοούν τη βιοποικιλία. Εννοώ τούτο. Αν αφεθεί ένας τόπος χωρίς καμιά ανθρώπινη επέμβαση οδηγείται σε μια από τις δύο εντροπικές “αταξίες”: Ανάλογα με το κλίμα, μετατρέπεται είτε σε ζούγκλα, ή σε έρημο. Και οι δύο καταστάσεις είναι τελικά καταστρεπτικές. Καταρρακτώδεις βροχές παρασύρουν τα χώματα σε χειμάρους και μένουν οι άξενοι γυμνοί βράχοι. Ή προχωρούν σε ανεξέλεγκτη επικράτηση ενός είδους φυτικού ή ζωικού που πνίγει τη βιοποικιλία. Σε κάποιο νησί του Ειρηνικού, ο οικολόγος δήμαρχος είχε χωρίσει την επικράτειά του σε ανθρώπινη και αυτόνομη, όπου μια θαυμάσια ζούγκλα είχε, μεταξύ άλλων και ελέφαντες. Και ήλθαν αλλεπάλληλες χρονιές αναβροχιάς. Στην ανθρώπινη περιοχή ο δήμαρχος έφερε νερό από αλλού και η ζωή συνεχίσθηκε κανονικά. Στην ελεύθερη περιοχή όμως η ξεραΐλα ήταν τέτοια που οι ελέφαντες πείνασαν και έφαγαν τελικά το δάσος! Πέθαναν και το δάσος και οι ελέφαντες. Το βλέπομε σήμερα σε σμικρογραφία σε κάποιες περιοχές όπου η υπερανάπτυξη π.χ. ελαφιών τρώει το δάσος. Το αντίδοτο είναι βέβαια, να αναπτυχθούν εκεί και λύκοι – ή να επιτρέπεται κατά διαστήματα αυστηρά ελεγχόμενο το βάρβαρο κυνήγι των πανέμορφων ελαφιών.
Η ζωική φύση μας πιο εύκολα παίρνει αρνητική στάση απέναντι σε κάποια απειλή, παρά θετική σε ένα σκοπό. Μια απειλή είναι αισθητή τώρα που είναι παρούσα, ενώ ο σκοπός βρίσκεται στη μελλοντική φαντασία μας. Η παρούσα απειλή είναι αισθητή από όλους και μας ενώνει εναντίον της, ενώ ο μελλοντικός σκοπός είναι ιδιαίτερος από τον καθένα και απαιτεί μεγάλη διαδικασία (δημοκρατία!) για να διαπιστωθεί ποιος από τους ποικίλους διαφορετικούς σκοπούς καθενός είναι κοινός για όλους ώστε αυτός να επιδιωχθεί. Αυτή όμως ακριβώς είναι η ανθρώπινη υπεροχή. Επιθυμίες έχουν όλα τα ζώα, σκοπούς όμως μόνον οι άνθρωποι.
Αποτελούμε μέρος της φύσης. Κάθε μέλος της μετέχει με τα δικά του μέσα στην ισορροπία της, τα σαρκοβόρα με τα νύχια και τα δόντια τους προστατεύουν τη χλωρίδα που θα εξαφανιζόταν από τα φυτοφάγα αν έμεναν ανεξέλεγκτα. Οι άνθρωποι μετέχομε, εκόντες άκοντες με το λογικό μας και τους σκοπούς που διαμορφώνουμε μαζί με το συναίσθημα και τη βούλησή μας. Και συνειδητή υποχρέωσή μας είναι να προστατεύσουμε το μοναδικό από όσο ξέρομε πλεονέκτημα του πλανήτη μας, να έχει ζωή. Εκτός από την αυτορρύθμισή της η ζωή απειλείται από φυσικούς κινδύνους, σεισμούς, ηφαίστεια, κατακλυσμούς, ξηρασίες κλπ. Και η ανθρώπινη θετική επέμβαση μπορεί να είναι καίρια. Σημαίνει βέβαια να αποφεύγουμε τη μετατροπή της γης σε τσιμέντο, αλλά και να δημιουργούμε αναβαθμούς που καθυστερούν τη χειμαρώδη ροή των υδάτων, ώστε να προλαβαίνουν να απορροφηθούν στις υπόγειες αποθήκες. Το ήξεραν οι παππούδες μας πριν από 1-2 γενιές και το βλέπομε με τις ξερολιθιές στα νησάκια μας. Σημαίνει γεννήτριες από τις αειφόρες πηγές ενέργειας, ανέμους, ήλιο, κύματα, σε άγονες, άζωες περιοχές για να απαλλαγούμε από την τοξικότητα των υπόγειων υδρογονανθράκων που ο πλανήτης μας χρειάστηκε εκατομμύρια ετών για να τις ασφαλίσει βαθιά στα σπλάγχνα του.
Η αρνητική στάση είναι απαραίτητη, ιδιαίτερα στις ανθρωπογενείς απειλές, όπως ο πυρηνικός κίνδυνος, η τοξικότητα του πλανήτη, η κυριαρχία της τεχνολογίας πάνω στον άνθρωπο, οι πανδημίες κλπ. Αυτή είναι απαραίτητη, αλλά είναι ανεπαρκής και ενπολλοίς ουτοπική, αν δεν συνοδεύεται από την παράλληλη θετική δημιουργικότητα που υπαινίχθηκα παραπάνω.
Δημήτρης Α. Σιδερής 