ΤΟ ΚΛΕΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 24 Δεκεμβρίου 2020

Είμαι Έλληνας. Aν δεν παινέσω το σπίτι μου θα πέσει να με πλακώσει. Όμως διαβάζοντας ξένα κείμενα, βρίσκω σ΄ αυτά πλήθος Ελληνικών λέξεων. Σε ξένα πανεπιστήμια βλέπω προμετωπίδες με Ελληνικά. Όλοι θαυμάζουν την Ελληνική δημοκρατία, τουλάχιστον στα λόγια, διότι γενικά πολύ τη στραπατσάρουν. Και τα ονόματα Ελλήνων διανοητών για μακρά σειρά αιώνων κοσμούν τα φιλοσοφικά και επιστημονικά κείμενα και όχι μόνο. Διαβάζοντας ιστορία απορώ πώς ήταν δυνατό η γλώσσα του κατακτημένου στην Ανατολική Ρωμαϊκή επικράτεια να γίνει η γλώσσα των κατακτητών. Πώς να μην περηφανεύομαι! Πού στηρίχθηκε αυτή η δόξα; Πάντως όχι στις ένδοξες νίκες μας, διότι ακολουθήθηκαν από άλλες ντροπιαστικές ήττες. Πήραμε μια κληρονομιά. Πώς τη διαχειριστήκαμε; Θα κάνω κάποιες σκέψεις.

Πρώτη και διαχρονική κληρονομιά είναι η γεωγραφία μας. Έχει δύο σημαντικά στοιχεία. Πρώτο, είναι το “γεωφυσικό ανάγλυφο”, όπως το αποκαλεί η Μαρία Ευθυμίου. Τόση ποικιλία εδάφους, τραχιά βουνά, πεδιάδες και κοιλάδες, νησιά και γενικότερα εγγύτητα στη θάλασσα, τόσο κοντά μεταξύ τους, δεν βρίσκεις εύκολα, μάλιστα με εύκρατο κλίμα. Το έδαφος καθορίζει τις επαγγελματικές ασχολίες και αυτές διαμορφώνουν τη σκέψη. Οι ορεινοί είναι βοσκοί ή ληστές, οι πεδινοί αγρότες, τσιφλικάδες και κολλήγοι, οι νησιώτες και παράλιοι ναυτικοί ή πειρατές. Και όλοι αυτοί βρίσκονται, λόγω εγγύτητας, σε διαρκή επαφή, άλλοτε μιμητική, άλλοτε συμπληρωματική (π.χ. εμπόριο) και άλλοτε συγκρουσιακή, πάντως επαφή. Κύρια συνέπεια της είναι η διεύρυνση του πνευματικού ορίζοντα. Απλοποιώντας το, όταν ένας νησιώτης λέει δέντρο εννοεί το αρμυρίκι και άλλα συναφή· ο πεδινός εννοεί την ελιά κλπ· ο βουνήσιος σκέφτεται το έλατο, την οξιά. Οι Έλληνες, το ολοκλήρωμα όλων που έρχονται σε επαφή ο ένας με τον άλλο, με τη λέξη δέντρο, εννοούμε όλα αυτά. Και το εύρος των εννοιών στον Έλληνα ήταν μεγαλύτερο από εκείνο άλλων λαών. Πώς αντιμετωπίσαμε αυτή την κληρονομιά εμείς; Εγκαταλείψαμε αυτούς του τόπους και κατοικήσαμε στα χωνευτήρια των αντιπαραγωγικών μεγαλουπόλεων, ιδίως Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Δεύτερο, η θέση του τόπου μας είναι στο τρίστρατο των γηραιών ηπείρων. Όποιοι λαοί μετακινούνταν από τον ένα τόπο στον άλλο, περνούσαν αναγκαστικά από την πατρίδα μας. Και άφηναν το στίγμα τους. Οι Έλληνες δεν φύτρωσαν στην Ελλάδα σαν αγριόχορτα, προήλθαν από τη μίξη τέτοιων λαών. Από τη μυθολογία (κανένας δεν ξέρει πόση αλήθεια κρύβει, αλλά σημαίνει ποια πίστευαν πως είναι η αλήθεια) μαθαίνομε ότι οι γενάρχες μας ήταν αλλοδαποί. Ο Προμηθέας, γενάρχης του Έλληνα και των απογόνων του, είχε πατέρα τον Ιαπετό, τον Ιάφεθ της Γραφής, από το Αραράτ. Ο Πέλοψ, πρόγονος των Ατρειδών, είχε πατέρα τον Τάνταλο από τον Καύκασο. Ο Κάδμος, πρόγονος του τραγικού Οιδίποδα, είχε έλθει από τη Φοινίκη, τη σημερινή Συρία. Ο Λυγκέας, βασιλιάς του Άργους, είχε καταγωγή από την Αίγυπτο. Όλοι αυτοί, με τους ακολούθους τους, έρχονταν στην πατρίδα μας και αφομοιώνονταν συγχρωτιζόμενοι μεταξύ τους και με τους ντόπιους που έβρισκαν εδώ. Παράλληλα, οι Έλληνες εξαπλώνονταν στους γύρω τόπους και μετέφεραν εκεί τον πολιτισμό μας, ενώ σε συνάφεια με τους γύρω τους εμπλούτιζαν τον Ελληνικό πολιτισμό με ό,τι έβλεπαν γύρω τους να αξίζει, στην ποικιλία των τόπων που πήγαιναν. Κι εμείς; Εμείς εμποδίζομε το συγχρωτισμό των επήλυδων, δεν τους θέλομε στα σχολεία μας ούτε και πουθενά αλλού, ακόμη και αν αυτοί φροντίζουν τους γέρους και τα παιδιά μας, μαζεύουν τις ελιές κλπ. Φεύγομε από τον τόπο μας προκόβομε σε ξένα μέρη και αφομοιωνόμαστε από τους εκεί ντόπιους. Σε 2 γενιές χάνομε την Ελληνικότητά μας, καθώς δεν υπάρχει σχεδόν τίποτε να αντλήσουμε από τη μητέρα πατρίδα.

Επόμενο στοιχείο είναι η γλώσσα μας. Η γλώσσα εκφράζει αισθητά, ακουστά, το νοητό λόγο. Και σε μας, όπως αναφέρθηκε, ο λόγος μας είχε μεγαλύτερο εύρος από άλλων λαών που ζούσαν σε πιο ομοιογενείς περιοχές. Κάποια στιγμή ανακαλύψαμε την Ελληνική αλφαβητική γραφή. Προήλθε από τελειοποίηση της Φοινικικής που μας έφερε ο Κάδμος, προσαρμοζόμενη στις ανάγκες της γλώσσας μας. Τώρα η επαφή των Ελλήνων μεταξύ τους δεν ήταν μόνο διαχωρική, χάρη στην εγγύτητα της κατοικίας τους, αλλά και διαχρονική, από τη μια γενιά στην άλλη. Η εκπληκτική καινοτομία ήταν ότι η γραφή αυτή, αντίθετα από τις άλλες, π.χ. ιδεογραφικές, γραφές, ήταν φωνητική: Όποιος ήξερε να μιλάει ήξερε και να γράφει, δηλαδή πρακτικά όλοι οι Έλληνες (με κάποιες εξαιρέσεις). Κι εμείς σήμερα; Ενώ η γλώσσα μας, που παραμένει ζωντανή και, επομένως εξελίσσεται, διαρκώς βαθμιαία αλλάζει διατηρήσαμε την ίδια, μη φωνητική πια, γραφή, έτσι που δεν ξέρουν να γράφουν όλοι όσοι γνωρίζουν τη γλώσσα. (Σε μια μικρή έρευνα, κανένας από 10 με μέση ή ανώτατη εκπαίδευση δεν μπόρεσε να γράψει χωρίς λάθος ένα κείμενο 236 λέξεων). Απεμπολήσαμε κι αυτή την κληρονομιά του γραπτού πλεονεκτήματός μας.

Η τρίτη κληρονομιά μας είναι η διαρκώς εξελισσόμενη δημοκρατία. Καταλύθηκε βίαια πριν προλάβει να εξελιχθεί στο να περιλάβει γυναίκες, δούλους, μετοίκους. Θυμίζω τον ορισμό της: “Λέγω  δ΄  οἷον  δοκεῖ  δημοκρατικὸν  μὲν  εἶναι  τὸ  κληρωτὰς  εἶναι  τὰς  ἀρχὰς, τὸ  δ΄  αἱρετὰς  ὀλιγαρχικὸν” (Αριστοτέλης). Η ουσία της είναι η κλήρωση, όχι η εκλογή, των αρχόντων. Πολιτισμός στην αρχαιότητα αναπτύχθηκε αρχικά όπου υπήρχε δημοκρατία, ιδιαίτερα στην αρχαία Αθήνα, που όχι μόνο γεννούσε πνευματικούς ηγήτορες, αλλά και φιλοξενούσε τους καλύτερους από όλο τον Ελληνόφωνο χώρο. Στοιχεία του Ελληνικού πολιτισμού διασώθηκαν και σε άλλα πολιτεύματα και αυτός αναπτύχθηκε, ιδίως στη “δύση”, αλλά έπαψε να αναπαράγεται στον τόπο που τον γέννησε. Η δημοκρατία στηριζόταν στην αναπόδεικτη πίστη πως όλοι οι άνθρωποι έχομε κάποια ουσιώδη χαρακτηριστικά που μας κάνουν, ως προς αυτά, ίσους. Βασικά, ότι η βούληση του καθενός έχει ισχύ ίση με όλων των άλλων. Συνέβαλε σ΄ αυτό η φωνητική γραφή. Ακόμη και οι πιο άξεστοι, βοσκοί, επαίτες, έχουν αφήσει γραπτά ίχνη, π.χ. βρίζοντας γραπτά άλλους! Μόνοι αγράμματοι παρέμειναν οι Μακεδόνες που είχαν βασιλεία. Αντ΄ αυτού περάσαμε, και όλος ο κόσμος πέρασε, από φάσεις απόλυτης μοναρχίας, με αυτοκρατορίες, δικτατορίες, κοινοβουλευτικής βασιλείας, αριστοκρατίας, ολιγαρχίας γενικότερα, και κάπου εκεί έχει μείνει ο κόσμος ολόκληρος. Το σημερινό καθεστώς μας είναι ένα είδος ολιγαρχικής μοναρχίας, όπου ένα κόμμα, εκείνο που εκλέγομε, έχει σχεδόν απόλυτη εξουσία πάνω μας. Αυτό επιτυγχάνεται με ποικίλες απάτες, μία από τις οποίες είναι να ονομάζουμε το πολίτευμά μας εδώ μεν δημοκρατία (“προεδρευόμενη κοινοβουλευτική”), διεθνώς δε Ελληνική ρεπούμπλικα (Hellenic republic) που είναι μια μορφή ολιγαρχίας. Η αρχαία δημοκρατία καταλύθηκε βίαια, όταν είχε πάψει να εξελίσσεται.