ΑΥΓΟ ΚΑΙ ΚΟΤΑ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 7 Νοεμβρίου 2020

Η κότα έκανε πρώτα το αυγό ή το αυγό την κότα; Τρώμε για να ζούμε ή ζούμε επειδή τρώμε; Αισθανόμαστε ηδονή για να αναπαράγουμε το είδος μας, ή κάνομε παιδιά επειδή αισθανόμαστε ηδονή; Μιλάμε για μια αλυσίδα αιτίου – αιτιατού, που μοιάζει ατέλειωτη, έτσι που μοιάζει να μην έχει απάντηση. Η στάση μας καθορίζεται από αναπόδεικτα “πιστεύω”. Το δίλημμα στα παραπάνω ερωτήματα λέει: Τα πράγματα γίνονται από μια αιτία ή για ένα σκοπό; Η αποδοχή της προτεραιότητας του σκοπού συνάδει με μια μεταφυσική αντίληψη, π.χ. ότι τα πάντα γίνονται επειδή τα καθοδηγεί μια υπερανθρώπινη βούληση, ο Θεός ή, πιο απρόσωπα, όπως είναι η δύσκολα οριζόμενη Φύση. Η παραδοχή της ισχύος της αιτίας υποδηλώνει μια επιστημονική αντίληψη. Τι ισχύει λοιπόν;

Στα συγκεκριμένα ερωτήματα η απάντηση είναι σχετικά εύκολη, ιδίως στη βάση πιθανοτήτων. Ένα αυγό εξελίσσεται σε μία κότα, που, χωρίς πετεινό, δεν μπορεί να συνεχίσει μόνη της το είδος των ορνίθων. Αντίθετα, μια κότα μπορεί να γεννήσει ένα αυγό που εξελίσσεται σε κότα κι ένα άλλο που εξελίσσεται σε κόκορα, έτσι που είναι δυνατή η διατήρηση του είδους, όπως πραγματικά παρατηρούμε. Ακόμη, η ηδονή συνδέεται με εκσπερμάτιση που είναι απαραίτητη για την αναπαραγωγή. Μια χειρουργική αφαίρεση της σπερματοδόχου κύστης καταργεί την εκσπερμάτιση, όχι όμως την ηδονή. Έτσι η ηδονή δεν συμβάλλει στη διατήρηση του είδους, ενώ η τελευταία δεν είναι δυνατή χωρίς την πρώτη. Η αιτιοκρατία μάλλον, η ικανοποίηση της ανάγκης, παρά η τελολογία, το κυνήγι του σκοπού, παίζει ρόλο για τη ζωή μας. Αυτά ισχύουν για το φυσικό και το βιολογικό κόσμο, όχι όμως απαραίτητα για τον κόσμο των ανθρώπων. Ο βασιλιάς κάνει έρωτα με την κακάσχημη βασίλισσα όχι επειδή  του προσφέρει ευχαρίστηση – καλύτερη είναι η παλλακίδα – αλλά για να αποκτήσει διάδοχο: Οι άνθρωποι συχνά ενεργούμε μάλλον “για να” παρά “επειδή”. Κι αυτό είναι μια μοναδικά ανθρώπινη ιδιότητα. Γι΄ αυτό το λόγο, οι άνθρωποι πιστεύομε σε μεταφυσικές δυνάμεις: Αυτές είναι που μπορούν να λειτουργούν αποκλειστικά “για να” και όχι “επειδή” (αν και, ακόμη και οι θεοί πείθονται “ανάγκᾳ “, όπως έλεγαν οι πρόγονοί μας). Βέβαια, δεν έχομε την παραμικρή ιδέα τι πιστεύουν τα άλλα ζώα, μάλλον δεν μπορούμε να ξέρουμε αν πιστεύουν οτιδήποτε. Μόνο πώς ενεργούν μπορούμε να παρατηρούμε ή, το πολύ, και το αν είναι ευχαριστημένα ή δυσαρεστημένα, αφού δεν έχουν έναρθρο λόγο, λαλιά, που να μας αποκαλύπτει ύπαρξη λόγου μέσα τους.

Να πάψουμε λοιπόν να σκεφτόμαστε το σκοπό και να αναζητούμε μόνον αιτίες; Όμως είμαστε άνθρωποι. Τα άλλα ζώα μπορούν να ζουν ευτυχισμένα, όταν έχουν εξασφαλίσει την τροφή και τη γενετήσια επαφή τους. Αυτό, για μας είναι ευτυχία. Εμείς όμως κυνηγάμε την ευδαιμονία, κάτι παραπάνω. Επιδιώκομε την ικανοποίηση ενός σκοπού που έχομε σχηματίσει μόνοι μας μέσα μας. Επιδιώκομε μια αυτοπραγμάτωση. Τη σημασία της ευδαιμονίας ως ανθρώπινου κινήτρου αναγνώρισαν ήδη οι πρόγονοί μας, ιδεαλιστές και υλιστές, από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη ως τον Επίκουρο. Της έδωσαν αυτό το ωραίο όνομα που σημαίνει πως ένας καλός δαίμονας, ένας μικρός θεός, είναι φυτεμένος μέσα μας, χωρίς να έχει έλθει από πουθενά, χωρίς να πήρε διαβατήριο για να περάσει από τα σύνορα των αισθήσεών μας. Βέβαια, σήμερα ξέρομε πως τίποτε δεν υπάρχει στη νόησή μας που δεν έχει περάσει πρώτα από τις αισθήσεις μας. Το μισοείπε ο Σταγειρίτης, το τελειοποίησαν αργότερα ο Thomas Aquinas, ο John Locke και άλλοι. Και σ΄ αυτή την πορεία από τη γνώση στη βούληση, που σημαίνει από τις αισθήσεις στις κινήσεις και στις εκκρίσεις, ο Αριστοτέλης είχε δώσει το όνομα προαίρεση. Υπάρχουν όμως και βουλήσεις που παρακάμπτουν τη γνώση λειτουργώντας σαν ταλαντώσεις που έχουν αυτοματισμό και περιοδικότητα. Με το όνομα όρεξη τις αναφέρει ο σοφός πρόγονός μας. Και υπάρχει αποθήκευση των όσων εισάγονται από τις αισθήσεις μας και όσων παράγονται μέσα μας, στη μνήμη, από την οποίαν μπορούν να ανακαλούνται. Από όλα αυτά υφαίνεται, σαν αυτόνομη, σαν απόλυτα ελεύθερη, η φαντασία και από αυτήν, με τον έλεγχο του λόγου, της ανώτατης μορφής γνώσης δηλαδή, διαμορφώνεται ο σκοπός που η επίτευξή του οδηγεί στην ευδαιμονία. Το μεγάλο επίτευγμα αυτής της διαδικασίας είναι, παραφράζοντας τον Ν. Καζαντζάκη, ότι μόνος ο άνθρωπος μπορεί να κάνει την ύλη πνεύμα.

Ο άνθρωπος ζει σε κοινωνίες, αποφασίζοντας, μόνος αυτός, πόσο αγελαία και πόσο κοινωνικά επιθυμεί να ζει. Η κοινωνία, όπως και τα άτομα έχει σκοπό και τον επιδιώκει. Οι ΗΠΑ επιδίωξαν και το αναφέρουν σε πολλές περιπτώσεις (και στο Σύνταγμά τους, νομίζω) πως σκοπός τους είναι η ευημερία τους. Το πέτυχαν για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού τους. Οι πρόγονοί μας, στην Αθηναϊκή δημοκρατία τουλάχιστον, σκοπό είχαν την ευδαιμονία των πολιτών τους. Το πέτυχαν; Κανένας δεν μπορεί να απαντήσει με ασφάλεια, καθώς το συναίσθημα της ευδαιμονίας είναι αυστηρά προσωπικό. Πέτυχαν μήπως να έχουν ένα ισχυρό κράτος; Όχι! Η αγάπη για την πολιτεία τους συνέβαλε αναμφισβήτητα στην ηρωική νίκη τους πάνω στους “βαρβάρους”, αλλά ηττήθηκαν πρώτα από τη Λακεδαιμονική ολιγαρχία και έπειτα από τη Μακεδονική μοναρχία. Πέτυχαν ευημερία; Ενδεχομένως ναι, αλλά σε βάρος των συμμάχων τους, πάνω στους οποίους ηγεμόνευαν κι αυτό δεν αποκλείεται να έβλαψε. Εκείνο που πέτυχαν, μοναδικά, ήταν ότι περισσότερο από κάθε άλλη πολιτεία πέτυχαν τη μετατροπή της ύλης σε πνεύμα, τη δημιουργία απαράμιλλου πολιτισμού, που οι επιπτώσεις του επεκτείνονται ως τις μέρες μας σε όλο τον κόσμο. Απόδειξη ότι η δημοκρατία είναι το καλύτερο δυνατό πολίτευμα είναι ότι κάτω από τη δική της οργάνωση η ύλη μετατράπηκε σε πνεύμα περισσότερο παρά με οποιοδήποτε άλλο πολίτευμα.

Γιατί το αυγό που γέννησε η κότα, δεν συνεχίσθηκε να εκκολάπτεται σε κότα και η Αθηναϊκή δημοκρατία κατέρρευσε; Μόνο υποθέσεις μπορούν να γίνουν. Μια είναι ότι η δημοκρατία τους εκτράπηκε σε οχλοκρατία, παρασυρμένη από δημαγωγούς. Όμως ο λαϊκισμός, αργομισθία κλπ, συνυπάρχει και με την ολιγαρχία που χρειάζεται ψήφους με συναλλαγή για να επιβιώνει. Μια άλλη υπόθεση είναι, αντίθετα, ότι η δημοκρατία δεν επεκτάθηκε προς την ολοκλήρωσή της. Από τους 300 000 περίπου κατοίκους στην Αττική, πολίτες ήταν μόνον περίπου το 10%, 30 000, εξαιρώντας δηλαδή, γυναίκες, δούλους και μετοίκους. Αν αφαιρέσουμε τα παιδιά, πολίτες θα ήταν οι μισοί περίπου κάτοικοι, οπότε η ήττα των Αθηνών στον Πελοποννησακό πόλεμο θα ήταν πιο δύσκολη.

ΦΙΛΟΣΟΦΩ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 5 Νοεμβρίου 2020

Μετά τη συνταξιοδότησή μου, άρχισα να γράφω χωρίς να στηρίζομαι σε εμπειρική γνώση από παρατήρηση ή πείραμα, που να την παράγω εγώ. Αυτό το έκανα όσο ακολουθούσα επαγγελματική, ιατρική, ακαδημαϊκή καριέρα. Τα κείμενά μου τώρα, είτε βιβλία είναι, τυπωμένα ή αναρτημένα στο διαδίκτυο, είτε άρθρα σε εφημερίδες, όπως από ένα χρόνο περίπου στον Πρωινό Λόγο και περιοδικά, έχω την αίσθηση πως τα παράγω φιλοσοφώντας. Και αναρωτιέμαι τώρα, τι εννοώ λέγοντας “φιλοσοφώ”.

Το κέντρο της φιλοσοφίας ήταν η Αθήνα. Οι Σπαρτιάτες ειρωνεύονταν τους Αθηναίους. Όλο μπλα-μπλα! Ενώ οι Λακεδαιμόνιοι είμαστε άνθρωποι της δράσης. Αυτή είναι η σοφία. Να κάνεις και να μη μιλάς. Η κουβέντα είναι απλώς αυτοϊκανοποίηση. “Τὸ λακωνίζειν ἐστὶ φιλοσοφεῖν“.  Απάντηση έδωσε ο Περικλής, κατά το Θουκυδίδη: “φιλοκαλοῦμεν μετ΄ εὐτελείας και φιλοσοφοῦμεν ἂνευ μαλακίας “. Μας αρέσει το ωραίο, διευκρίνισε ο μεγάλος πολιτικός, αλλά χωρίς πολυτέλεια. Με άλλα λόγια, κάνομε ό,τι είναι χρήσιμο, αλλά ό,τι κάνομε φροντίζομε να είναι όμορφο. Και κουβεντιάζομε όχι όμως για αυτοϊκανοποίηση, αλλά για να κάνουμε κάτι το σώφρον.

Ο όρος φιλοσοφία απαντά για πρώτη φορά στον Πυθαγόρα που θεωρούσε ότι φιλοσοφία είναι σκέψη πάνω στην ίδια τη σκέψη και τις δυνατότητες της. Από τη φιλοσοφία αποσχίσθηκαν και γεννήθηκαν όλες οι σύγχρονες επιστήμες. Η εμβάθυνση στη γνώση συνεπάγεται αναγκαστικά στένωση του πεδίου των ενδιαφερόντων της και τότε πια μιλάμε για επιστήμη. Η πρόοδος στη φιλοσοφία στις χιλιετίες που πέρασαν από τη γέννησή της, εμβάθυνε τη γνώση, χωρίς όμως να χάσει η φιλοσοφία το εύρος της. Έτσι, κατά τον G. Picon, «φιλόσοφος είναι ο ειδικός της γενικότητας». Η φιλοσοφία από την αρχαιότητα, χάρη στο εύρος της,  δεν αρκούνταν στην ανάλυση της πραγματικότητας του εμπειρικού, αισθητού  κόσμου, αλλά διατύπωνε και προτάσεις για την αλλαγή του. Ένας φιλόσοφος δεν αρκείται να διατυπώνει πώς έχουν τα πράγματα, αλλά προχωρά και σε συγκεκριμένες προτάσεις για το πώς θα μπορούσαν να είναι. Πολιτικοί ήταν όλοι οι μεγάλοι φιλόσοφοι, ακόμα και όταν δεν ασχολούνταν οι ίδιοι ενεργά με τα πολιτικά δρώμενα. Γι΄ αυτό, άλλωστε, όχι σπάνια, διώκονταν από τις πολιτείες τους, με τρανταχτό, τραγικό παράδειγμα την καταδίκη του Σωκράτη. Ο Πλάτων με την Πολιτεία του και ο Αριστοτέλης με τα Πολιτικά του άφησαν ανεξίτηλα ίχνη πάνω στην πολιτική όλων των αιώνων που ακολούθησαν. Το ίδιο θα μπορούσε να λεχθεί και για τον Ιησού, αλλά και για τον Μωάμεθ, που, όμως, όπως ο Σωκράτης, δεν άφησαν γραπτά τις σκέψεις τους. Στα πιο σύγχρονα χρόνια, η συλλογική σκέψη των φιλοσόφων του Διαφωτισμού βρισκόταν πίσω από τη Γαλλική Επανάσταση και οι σκέψεις του Κ. Marx και του F. Engels πίσω από τη Σοβιετική Επανάσταση.

Ποια είναι λοιπόν η ουσία της φιλοσοφίας σε πιο απτά λόγια, για να νοιώθω εγώ τώρα πως φιλοσοφώ; Ο όγκος των δημοσιευμένων εργασιών μου βρίσκεται σε σχεδόν 600 άρθρα που έχω δημοσιεύσει σε τοπικές εφημερίδες (Κοινή Γνώμη Σύρου, Ηπειρωτικό Αγώνα Ιωαννίνων και Πρωινό Λόγο Τρικάλων, αλλά και στα Ναξιακά Γράμματα, σε ηλεκτρονικές εκδόσεις (Huffington Post) συμπεριλαμβάνοντας διαλέξεις σε φιλοσοφικά συνέδρια. Τα θέματα που κυριαρχούν σ΄ αυτά τα άρθρα είναι προφανώς ζητήματα της τρέχουσας επικαιρότητας, αλλιώς δεν θα γίνονταν δεκτά από τον ημερήσιο τύπο. Τι είναι λοιπόν αυτά που, ισχυρίζομαι, δίνουν φιλοσοφική απόχρωση στα κείμενά μου;

Η σκέψη, όπως το ανέλυσε συστηματικά ο Αριστοτέλης οδεύει από το γενικό προς το ειδικό (παραγωγή) και από το ειδικό προς το γενικό (επαγωγή). Με την αυστηρή έννοια, η πειθάρχηση σε ένα γενικό νόμο (παραγωγή) είναι αναγκαστική και ασφαλής.”Όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί, ο Σωκράτης είναι άνθρωπος. Άρα, ο Σωκράτης είναι θνητός”. Όμως δεν παράγει καμιά καινούργια γνώση, αν γνώση είναι ο σχηματισμός ενός νέου νόμου. Από την άλλη, “Το σπουργίτι πετάει στον ουρανό, το περιστέρι πετάει στον ουρανό, ο γλάρος πετάει στον ουρανό, το σπουργίτι, το περιστέρι, ο γλάρος είναι πουλιά. Άρα (όλα) τα πουλιά πετούν στον ουρανό”. Βέβαια ο επαγωγικός συλλογισμός δεν έχει την ασφάλεια του παραγωγικού. Τα παγώνια είναι πουλιά, αλλά δεν πετούν στον ουρανό. Ωστόσο, ο επαγωγικός συλλογισμός είναι ο μόνος που συμβάλλει στη δημιουργία νέας γνώσης. Σε όλα αυτά πρέπει να προστεθεί και ένας παράγοντας σφάλματος. Η πορεία των γεγονότων ακολουθεί ένα στατιστικό πρότυπο, δηλαδή πορεία μέσων όρων που περιβάλλονται από αβεβαιότητα, σφάλμα.

Το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της φιλοσοφίας είναι η γενίκευση. Στα άρθρα μου, όταν εξετάζω κάθε τρέχον, πολιτικό συνήθως, πρόβλημα, προσπαθώ να βρω ανάλογα προβλήματα σε πολύ διαφορετικό πλαίσιο, όπως στη θεωρητική σκέψη, στα μαθηματικά, στο φυσικό κόσμο, συμπεριλαμβάνοντας τους νόμους της φυσικής, της χημείας κλπ, στο βιολογικό και στο φυσιολογικό κόσμο, με τις λειτουργίες των ζώντων όντων, με έμφαση στον άνθρωπο, στον ψυχολογικό κόσμο, που είναι άβατος για όλους πλην του εαυτού του, και στην κοινωνία, που έχει και αυτή τους δικούς της κοινωνικούς, οικονομικούς, ιστορικούς, πολιτικούς νόμους. Τα προβλήματα που συναντάμε καθημερινά είναι συχνά δυσεπίλυτα για ποικίλους λόγους. Ένας είναι ότι αποτελούν φαύλο κύκλο. Τα προβλήματα όταν ξεπεράσουν μια κρίσιμη τιμή δυσκολίας, αυτοδιαιωνίζονται, καθώς το αποτέλεσμα μιας ενέργειας είναι η αιτία της επόμενης που γίνεται αιτία της αρχικής. Παράγονται φαύλοι κύκλοι. Οι φαύλοι κύκλοι δεν λύνονται εύκολα, επειδή η άρση του αιτίου τους δεν τους σταματά, αφού το αποτέλεσμα είναι η αιτία για τη συνέχισή τους. Και τι κάνομε τότε; Σταυρώνομε τα χέρια και προσευχόμαστε, ώσπου να εξαντληθεί όλη η ενέργεια που εμπεριέχουν στις αναπόφευκτες τριβές και αυτή είναι μια λύση. Ωστόσο, “Βόηθα Χριστέ και Παναγιά, αλλά κούνα και συ το χέρι σου”. Ή αλλιώς “Συν Αθηνά και χείρα κίνει”. Μια ενδεχόμενη λύση είναι να δούμε το πρόβλημα από διαφορετική σκοπιά σε ένα άλλο επίπεδο. Η μπάλα στην εικόνα Α δεν έχει έξοδο από πουθενά. Είναι από παντού περικυκλωμένη. Είναι δυνατό να βγει; Μα ο κύκλος στην εικόνα Α υπάρχει μόνο όταν τον κοιτούμε από πάνω. Αν τον δούμε όμως λίγο λοξά, (εικόνα Β) είναι ένα ταψί και η έξοδος της μπάλας είναι τώρα δυνατή, αρκεί να αλλάξει επίπεδο και να πηδήξει πάνω από τα τοιχώματα του ταψιού. Τελικά η φιλοσοφία είναι ένας πνευματικός αγώνας. Ούτε ανταγωνισμός, όπως η πάλη ή η πυγμαχία, ούτε άμιλλα, όπως το άλμα, ο δρόμος, οι ρίψεις, αλλά αγώνας. Έχει στοιχεία άμιλλας και ανταγωνισμού, όπως στην αντιπαράθεση μεταξύ υλισμού και ιδεαλισμού. Είναι όμως προπάντων δέκαθλο.

ΙΣΕΣ ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 3 Νοεμβρίου 2020

Η πληροφόρησή μου είναι ανεπαρκής ακόμη και για γεγονότα που συμβαίνουν τώρα γύρω μου. Θυμάμαι, 1967 ήταν νομίζω, στην Αγγλία, που έλεγα σε ένα συνάδελφο πως 1,5 εκατομμύριο Έλληνες χάθηκαν ή ξεριζώθηκαν από τη Μικρά Ασία με την καταστροφή. “Τώρα καταλαβαίνω”, μου λέει, “την αγριότητα που έδειξαν οι Ελληνοκύπριοι στους Τουρκοκυπρίους”. Έμεινα άναυδος. Δεν είχα ακούσει ποτέ κάτι παρόμοιο. Τόλμησα να του φέρω αντιρρήσεις. “Μη μου λες τίποτε”, λέει, “ήμουν εκεί, είδα τα πτώματα!” Πώς να απαντήσω εγώ, με τόσο ανεπαρκή πληροφόρηση, στον αυτόπτη μάρτυρα; Ευτυχώς για τη συζήτηση, μου συνέχισε. “Εξάλλου, εμείς οι Άγγλοι παίρνομε το μέρος του αδυνάτου και οι αδύνατοι ήταν οι λιγότεροι, οι Τουρκοκύπριοι. “Ναι, αλλά έχοντας από πίσω τους οι Τουρκοκύπριοι ολόκληρη την Τουρκία, ποιος ήταν πραγματικά ο αδύνατος;” Εκεί το σκέφτηκε και συγκατένευσε πως μπορεί να είχα δίκιο. Και θυμήθηκα τότε, σε άλλο νοσοκομείο, έναν Τουρκοκύπριο συνάδελφο και κάναμε παρέα. Καθώς  ήταν εργένης, του κάναμε το τραπέζι με ντολμαδάκια γιαλαντζί και άλλες Ελληνοτουρκικές λιχουδιές και όταν αρρώστησα με 40 πυρετό και έτρεμα από το ρίγος μου έφερε τις μπατανίες που του είχε στείλει η μάνα του να με σκεπάσει. Από άλλους πληροφορήθηκα κάποτε, ότι τον αδελφό του τον είχε σκοτώσει η ΕΟΚΑ Β. Έχασα έκτοτε τα ίχνη του Αλί Μεμέτ. Αν ζει, ας είναι αυτές οι γραμμές γι΄ αυτόν.

Η ανεπαρκής και προκατειλημμένη πληροφόρησή μας είναι το ένα από τα δύο θέματα που θα συζητήσω σήμερα. Ναι, υποφέραμε τα πάνδεινα, 4 αιώνες σκλαβιάς από τους Οθωμανούς, αλλά μετά την άλωση της Πόλης, αυτοί είχαν έλθει περίπου προσκεκλημένοι για να λύσουν τις διαφορές μεταξύ των Ελλήνων αρχόντων που αθετούσαν τις συμφωνίες τους μεταξύ τους και με το Μωάμεθ. Ύστερα από 4 σχεδόν αιώνες όμως, καμιά 10ριά γενιές δηλαδή, τι έφταιγαν οι άμαχοι της Τριπολιτσάς που σφάχτηκαν κατά την άλωση, τουλάχιστον με την ανοχή του Κολοκοτρώνη, πατώντας κάθε όρκο για την ασφαλή παράδοσή τους; Μαθαίνομε στο σχολείο τις δόξες, όχι όμως τις ντροπές μας.

Με τέτοιες προκαταλήψεις από τα πολύ παιδικά μας χρόνια, πώς να κρίνουμε ψύχραιμα και αντικειμενικά, για θέματα που απαιτείται – και σωστά επιζητούμε – δίκαιη αντιμετώπιση από τη διεθνή κοινότητα;

Και φθάνω στο δεύτερο θέμα μου, τις ίσες αποστάσεις. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια επιθετικότητα κλιμακούμενη, με σαφή προσχεδιασμό καθενός από τα βήματά της. Και στρεφόμαστε στους “φίλους” μας. Κάποιοι, όπως οι Γάλλοι, ανταποκρίνονται περίπου όπως θα θέλαμε. Άλλοι,  π.χ. Ιταλοί και Αιγύπτιοι, ανταποκρίνονται με επώδυνα ανταλλάγματα. Άλλοι όμως, κυρίως Γερμανοί και Αμερικανοί, που ο λόγος τους μετράει βαρύτερος, τηρούν “ίσες αποστάσεις”, ενώ το ομόδοξο ξανθό γένος τηρώντας ουδετερότητα, πουλάει όπλα υψηλής τεχνολογίας στους αντιπάλους μας.

Μια βίαιη αναμέτρηση, πόλεμος εννοώ, ανεξάρτητα από την έκβασή του θα σημάνει εξασθένηση και των δύο χωρών, που το κόστος της ζημιάς θα το πληρώσει κυρίως ο χαμένος. Οι Τούρκοι, οκταπλάσιοι σε πληθυσμό από εμάς, είναι καταρχήν ισχυρότεροι, έστω και αν αυτό δεν προδικάζει με βεβαιότητα το αποτέλεσμα μιας αναμέτρησης. Επομένως, η βίαιη λύση στα προβλήματά μας δεν είναι ό,τι καλύτερο για μας (ούτε για κείνους). Η προσφυγή μας στο διεθνή παράγοντα είναι ασφαλώς η συμφέρουσα λύση. Δεν την αρνούνται. Όμως για άλλα θέλουν να προσφύγουν αυτοί, τη διεκδίκηση γης και θάλασσας που είναι (θεωρούμε) δική μας και άλλα εμείς, μόνο την υφαλοκρηπίδα. Υπάρχουν όμως και πολλά άλλα.

Παραβιάσεις του εναέριου χώρου μας καθημερινά και εκβιαστικά. Ναι αλλά, χωρίς να απαγορεύεται από διεθνείς κανόνες, έχομε διακηρύξει τον εναέριο χώρο μας ευρύτερο από το θαλάσσιο. Οι αντίπαλοί μας δεν τον αναγνωρίζουν και κανένας δεν τους υποχρεώνει να τον αναγνωρίσουν. Έτσι οι παραβιάσεις του εναέριου χώρους μας γι΄ αυτούς είναι πτήσεις πάνω από διεθνή ύδατα.

Λένε: “ό,τι κι αν λένε οι διεθνείς κανόνες, που εμείς δεν είμαστε υποχρεωμένοι να τους τηρούμε, είναι παράλογο κάποια ερημονήσια να περιορίζουν την ακτογραμμή μας που είναι η μακρότερη στη Μεσόγειο και η Ελλάδα τη θέλει συρρικνωμένη, από βραχονησίδες που απέχουν μια ριξιά από τα εδάφη μας”. Έτσι, από τις διεθνείς συμφωνίες, που πάντοτε έχουν ρωγμές, πάμε στην κοινή λογική, που όμως δεν είναι κοινή για όλους.  

Στις συμφωνίες μας έχομε δεχθεί τα ανατολικά νησιά μας να μην είναι εξοπλισμένα. Τις έχομε παραβιάσει και αυτοί ευλογοφανώς διαμαρτύρονται. Πόσο λογικό όμως είναι εμείς να μην μπορούμε να έχουμε αμυντικές δυνάμεις κάπου στα εδάφη μας, όταν οι άλλοι διατηρούν ισχυρές ένοπλες, ενίοτε κατοχικές, δυνάμεις έξω από την επικράτειά τους, όπως σε Κύπρο, Συρία, Λιβύη και, επιπλέον τη “στρατιά του Αιγαίου” στα παράλιά τους;

Και οι ισχυροί εταίροι μας τηρούν “ίσες αποστάσεις”. Μα οι ίσες αποστάσεις μπροστά στην αναμέτρηση ενός λιονταριού και ενός λαγού σημαίνει πως υποστηρίζουν το λιοντάρι.

Εμείς δεχόμαστε το διεθνές δικαστήριο μόνο για τον καθορισμό της υφαλοκρηπίδας, του τμήματος του βυθού που, κατά την ωκεανογραφία, αποτελεί ομαλή προέκταση της ακτής κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, ως το σημείο που αυτή διακόπτεται απότομα αποκτώντας κλίση 30-45^ο. Οι αντίδικοι όμως ζητούν να τεθούν όλα τα αμφισβητούμενα από αυτούς θέματα, όπως οι “γκρίζες ζώνες”, που τελευταία τις λένε Τουρκική επικράτεια. Μήπως έχουν δίκιο, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο που διαρκώς εμείς επικαλούμαστε; Μα εμείς δεν ζητάμε τίποτε από αυτούς, αυτοί ζητούν κάτι που εμείς έχομε. Επομένως, το δικαστήριο, όσο αντικειμενικό και αν είναι, τηρώντας ίσες αποστάσεις, θα βρει ένα συμβιβασμό, που κάτι θα δίνει σ΄ αυτούς από τα δικά μας, χωρίς εμείς να πάρουμε τίποτε. Έστω κι έτσι, μήπως έχουν κάποιο δίκιο; Εγώ όμως θέτω το ζήτημα που ανέφερα παραπάνω. Αν θέλουν συζήτηση σε όλα τα θέματα, να συζητήσουν και την παρουσία των στρατευμάτων τους έξω από τον τόπο τους, στη Συρία, στη Λιβύη και στην Κύπρο, όπου μας ενδιαφέρει εθνικά άμεσα. Αν αποσυρθούν τα στρατεύματά τους, μπορούμε τότε να συζητήσουμε και “να τα βρούμε μεταξύ μας”, όπως μας διαμηνύουν οι Αμερικανοί και Γερμανοί φίλοι μας που έχουν πολλαπλά συμφέροντα στην Τουρκία. Κι ακόμη, η γειτνίαση ενός νησιού με μια μεγάλη στεριά ενώ απέχει πολύ από άλλη, δεν σημαίνει ότι το νησί ανήκει στην πρώτη. Μας το δίδαξε η M.Thatcher με τα νησιά Falkland και την Αργεντινή. Το τι θέλουν οι κάτοικοι είναι πιο σημαντικό. Μόνο που εμείς έχομε αφήσει τα νησάκια μας χωρίς κατοίκους και οικονομική δραστηριότητα.