ΗΘΙΚΟ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 13 Νοεμβρίου 2020

Έγραφα για το “δημοκρατικό στρατό” στον εμφύλιο: “…χωρίς την παραμικρή ενίσχυσή του από την ΕΣΣΔ με ένα βόλι, με ένα ρούβλι, με μια λέξη στην Πράβδα ή την Ισβέστια…” Το σχολίασε ένας πολύ αγαπητός φίλος: “…ο καθ. Ν. Μαραντζίδης απεκάλυψε τους τρόπους παχυλής χρηματοδότησης του “Δημοκρατικού Στρατού” από το σοβιετικό μπλοκ”. Ο Ν. Μαραντζίδης είναι σοβαρός ερευνητής. Τα συμπεράσματά του στηρίζονται σε συστηματοποιημένη έρευνα αρχείων και είναι, επομένως, όσο γίνεται, αξιόπιστα. Εγώ δεν είμαι ιστορικός ερευνητής. Η πληροφόρησή μου στηρίζεται κυρίως σε πολύ σποραδικές άμεσες μαρτυρίες, χωρίς αναζητήσεις. Ενώ οι μαρτυρίες μου είναι αξιόπιστες από αυτόπτες, τα συμπεράσματά μου είναι αναξιόπιστα. Δεν γίνεται πόλεμος χωρίς χρηματοδότηση, το ξέρομε από το Θουκυδίδη. Ως προς εκείνη του “δημοκρατικού στρατού”, διάβασα να γράφει ο κ. Μαραντζίδης κάπου για τη “μεγάλη υλική βοήθεια από τα σοσιαλιστικά κράτη, κυρίως σε οπλισμό”. Σε όσα διάβασα αναφέρει βοήθεια από “σοσιαλιστικά κράτη”, όχι από την ΕΣΣΔ, που γράφω εγώ στο άρθρο μου. Ασφαλώς έχει γράψει κι άλλα που δεν τα έχω δει. Εξάλλου, αυτή η βοήθεια δεν μπορεί να ήταν τόσο μεγάλη, όσο του “εθνικού στρατού” από τους Αγγλοαμερικανούς, αφού δεν αγοράσθηκαν άρματα, αεροπλάνα κλπ που είχε προμηθευθεί ο “εθνικός στρατός”. Με τα σχόλια των αγαπημένων φίλων εγώ βελτιώνομαι. Το βασικό ενδιαφέρον μου όμως δεν είναι η εξωτερική βοήθεια στις αντιμαχόμενες παρατάξεις· θα απαντηθεί από τους ιστορικούς. Είναι η αξιοπιστία ενός γνωστικού και ηθικού πλεονεκτήματος.  

Η διαμάχη ανάμεσα στους σκεπτόμενους ανθρώπους, τους “φιλοσόφους”, ξεκίνησε από τον καιρό του Πλάτωνα ενώ αναγόταν και σε όλους τους προηγούμενους: Τι είναι πιο αξιόπιστο; Αυτό που βλέπω, ακούω, γεύομαι, οσφραίνομαι, αγγίζω ή αυτό που νοώ, χωρίς τη βοήθεια των αισθήσεών μου; Διαμάχη μεταξύ υλισμού και ιδεαλισμού που διατηρήθηκε αμείωτη για χιλιάδες χρόνια, ώσπου άρχισε να αναπτύσσεται η Γνωσιολογία: Ως πού μπορεί να φθάσει η ανθρώπινη γνώση; Η επιστήμη προσπάθησε να λύσει το πρόβλημα. Η επιστημονική αλήθεια βρίσκεται στη διασταύρωση: του νοητού με το αισθητό, της θεωρίας με την εμπειρία, της υπόθεσης με την παρατήρηση. Η γνώση που προκύπτει όμως έχει σφάλμα, διότι τόσο οι αισθήσεις όσο και η νόηση σφάλλουν. Η επιστήμη το αναγνωρίζει, προσπαθεί να το μετρήσει, διαρκώς το περιορίζει και έτσι προχωρεί. Αντικειμενικά. Οι επιστήμες όμως στηρίζονται σε αξιώματα, αναπόδεικτα, αυτονόητα. Ναι, αλλά έτσι τα επιστημονικά θεμέλια είναι τελικά πίστεις αναπόδεικτες όχι διασταυρωμένες γνώσεις. Ήδη, το ερώτημα (τι είναι αξιό-πιστο;) δείχνει πως κατάληξη στη διανοητική προσπάθεια είναι μια πίστη! Κάποιος πιστεύει το ένα, άλλος το άλλο. Με ποια κριτήρια; Μια απάντηση βρίσκεται στο πού αποσκοπεί η παραγόμενη αλήθεια.

Αν η διαδικασία αποσκοπεί στην ικανοποίηση των φυσικών και φυσιολογικών αναγκών μας, οδηγεί στην ευτυχία. Αν αποσκοπεί στη μακαριότητα, στην ισορροπία του “θέλω” μας με το κοινωνικό θέλω, το “πρέπει”, καταλήγει σε περιορισμό των “θέλω” μας, όπως γίνεται στη νιρβάνα, συμπεριλαμβάνοντας το Χριστιανισμό. Κι αν αποσκοπεί στην ισορροπία της γνώσης, του συναισθήματος και της βούλησης μέσα μας, αυτό είναι ευδαιμονία που είναι ο σκοπός των δραστηριοτήτων μας κατά τους προγόνους μας, από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη ως τον Επίκουρο. Αυτή είναι μια εσωτερική, προσωπική, υπόθεση του καθενός, ένας καλός δαίμονας που αναφύεται μέσα μας. Μ΄ άλλα λόγια, στην αξιολόγηση των επιστημονικών δεδομένων υπεισέρχεται η ηθική. Αν και η επιστήμη έχει τη μεγαλύτερη δυνατή αντικειμενικότητα και πλεονεκτεί γνωστικά, οι επιστήμονες, οι υπηρέτες της επιστήμης, κάθε άλλο παρά αντικειμενικοί μπορούν να είναι, διότι είναι άνθρωποι. Οπωσδήποτε, η επιστήμη φαίνεται να έχει ένα “γνωστικό πλεονέκτημα” έναντι της πίστης, αν και αυτό έχει σοβαρούς περιορισμούς, όπως ανέφερα. Αντίστοιχα, υπάρχει το λεγόμενο “ηθικό πλεονέκτημα”, όπως π.χ. φημολογείται της αριστεράς. Η βασική διαφορά των δύο πολιτικών πόλων είναι η υποστήριξη της κοινοκτημοσύνης ή της ιδιοκτησίας. Ο Πλάτων, με περίπου φασιστικές ιδέες, πιστεύοντας στο στεγανό διαχωρισμό τάξεων, παίρνει, παραδόξως αναφανδόν θέση υπέρ της (κομμουνιστικής) κοινοκτημοσύνης. Ο Αριστοτέλης από την άλλη, συντηρητικός, αλλά όχι με ακραίες φασιστικού τύπου ιδέες (πλην της στάσης του για τους δούλους και τις γυναίκες), αναγνωρίζει ότι η κοινοκτημοσύνη αποθαρρύνει τις βιαιότητες, θεωρεί επομένως ότι υπερέχει ηθικά, αλλά δεν την κρίνει προτιμότερη, διότι είναι αναποτελεσματική: Καθένας αφήνει τον άλλο να κάνει τη δουλειά, αφού όλα είναι κοινά. Στην πράξη μοιάζει να δικαιώνεται ο Σταγειρίτης. Αντικρούοντας το επιχείρημα του Αριστοτέλη για το ηθικό πλεονέκτημα της αριστεράς, οι αντίπαλοί της επικαλούνται τα ανατριχιαστικά εγκλήματα που έχουν γίνει στο όνομά της. Ξεχνούν όμως, ότι οι υπηρέτες της, οι αριστεροί, είναι άνθρωποι και, ως άνθρωποι, σφάλλουν. Η απουσία ηθικού πλεονεκτήματος από πλήθος αριστερών (όπως και δεξιών, άλλωστε) δεν αίρει το ηθικό πλεονέκτημα της αριστεράς – αν υπάρχει βέβαια. Όπως, τα εγκλήματα της ιεράς εξέτασης και των σταυροφοριών δεν αναιρούν το ηθικό πλεονέκτημα του Χριστιανισμού, της θρησκείας της αγάπης. Είναι οι πράξεις επιταγές μιας ιδεολογίας ή απλώς προσωπικές στάσεις, όπως συμφέροντα ή ευκαιρίες για προσωπική εκδίκηση;    

Ως προς το “γνωστικό πλεονέκτημα”, αναφέρθηκα παραπάνω σε προσωπικές εμπειρίες στην περίοδο του εμφυλίου. Στο σχολείο μου, στη Σύρο, είχα συμμαθητές από το Σουφλί και τη γύρω περιοχή, που έμεναν χωρίς τους γονείς τους στην “Παιδούπολι, Άγιος Ανδρέας υπό την αιγίδα της βασιλίσσης Φρειδερίκης”. Αυτή η περιγραφή εντάσσει την εμπειρία μου σε “παιδομάζωμα” που έγινε από τον “εθνικό στρατό”. Βέβαια η αντικειμενική γνώση απέχει από την προσωπική εμπειρία μου, καθώς πλείστα παιδιά μεταφέρθηκαν από το “δημοκρατικό στρατό” στις ανατολικές χώρες. Καθένας, είτε αποσιωπά τις δικές του ανομίες είτε, αν δεν μπορούν να κρυφθούν, τις δικαιολογεί σαν άμυνα εναντίον παρόμοιων ενεργειών του αντιπάλου. Η συμπερασματική αλήθεια από αναζήτηση, υπερέχει γνωστικά από την εντύπωση που αφήνει η αξιόπιστη άμεση παρατήρηση. Μόνο που δεν τελειώνει. Η επιστημονική αλήθεια είναι ζωντανή και εξελίσσεται.

Με τόση γνωσιολογία, και αγνωστικισμό, πού καταλήγω; Στην αρχαιοελληνική επιδίωξη της ευδαιμονίας! Γνωστικό και ηθικό πλεονέκτημα έχει εκείνη η αλήθεια που αποσκοπεί στην ευδαιμονία, στην αυτοπραγμάτωση, επιλογή και επίτευξη ενός προσωπικού σκοπού, που έχει ξεκινήσει από τη φαντασία με τη πλοκή γνώσεων και αυτοταλαντούμενων επιθυμιών, με ικανοποίηση του συναισθήματος. Όχι σπάνια, για την επίτευξη τέτοιου σκοπού χρησιμοποιούνται μέσα που τον αναιρούν. Μας επιβάλλεται βίαια η ελευθερία; Πειθόμαστε για κάποια αλήθεια χρησιμοποιώντας ψέματα; Αυτά όλα δεν αναιρούν ένα γνωστικό ή ηθικό πλεονέκτημα στο όραμα. Για την πραγματική ζωή όμως, χρειάζονται σοβαρές επιφυλάξεις. Ευχαριστώ, καλέ μου φίλε.