ΣΤΑΔΙΟ 1. ΣΚΟΠΟΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 8 Σεπτεμβρίου 2020

Κάθε έργο σχεδιάζεται σε 3 στάδια: Σκοπός, πρόγραμμα, αξιολόγηση. Στη βάση του επιλεγμένου σκοπού καταρτίζεται το πρόγραμμα, από ποια βήματα θα περάσει το έργο για να επιτευχθεί, και η αξιολόγηση, σε ποιο βαθμό επιτεύχθηκε ο σκοπός. Ανάλογα με το αποτέλεσμα της αξιολόγησης, αναθεωρούνται σκοπός, πρόγραμμα και αξιολόγηση. Κάθε άλλη διαδοχή είναι αυθαίρετη, ολοκληρωτισμός. Σήμερα παρουσιάζω σκέψεις μου για το σκοπό.

Ο σκοπός δεν είναι αυτονόητος, όπως συχνά, νομίζεται. Ρώτησα κάποιον τι θέλει να κάνει. Η απάντηση ήταν: “Ό,τι θέλω!”. “Μα ακριβώς, τι θέλεις ρωτώ!!!” Ο σκοπός είναι ιδιότητα μοναδικά ανθρώπινη. Τα άλλα ζώα έχουν βούληση, που προκύπτει από τα εξωτερικά ερεθίσματα και τον ταλαντούμενο αυτοματισμό της. Ο άνθρωπος επιλέγει σκοπό, με βάση τα προηγούμενα, αλλά και τη φαντασία και τη λογική του, που μόνος αυτός διαθέτει. Η διαμόρφωση σκοπού απαιτεί προσοχή, που είναι η μόνη αμιγώς νοητική λειτουργία που κουράζει. Η επιλογή σκοπού στηρίζεται στην εκτίμηση των αναγκών, πόρων και τεχνογνωσίας. Περιλαμβάνει, πλην της περιγραφής του, και τα κριτήρια για την επίτευξή του. Στη βάση αυτών θα γίνει τελικά η αξιολόγηση.

Δεν είναι εύκολη η συνειδητοποίηση του σκοπού σε άτομα και κοινωνίες. Υπάρχουν παγίδες. Ο σκοπός μιας επιχείρησης, είτε ιδιωτικής είτε δημόσιας, δεν είναι ούτε το κέρδος ούτε θέσεις εργασίας για ανέργους. Είναι η παραγωγή αγαθών ή παροχή υπηρεσιών που εξυπηρετούν κοινωνικές ανάγκες, λαμβάνοντας υπόψη την ύπαρξη πόρων και τεχνογνωσίας. Το κέρδος και η καταπολέμηση της ανεργίας είναι παράπλευρες ωφέλειες. Αν δοθεί αντίστροφη προτεραιότητα, αυτό είναι λαϊκισμός που οδηγεί τελικά σε αποτυχία. Η εξεύρεση πόρων (π.χ. δάνειο) πριν υπάρξει συγκεκριμένος σκοπός, οδηγεί σε κατασπατάλησή τους. Αν ένα δάνειο δεν χρησιμοποιηθεί έγκαιρα, θα χαθεί οδηγώντας σε αδυναμία να αποπληρωθεί.  

Mια πολιτεία χρειάζεται ευνομία. Πολύπλοκο! Συνδέεται απαραίτητα με την ύπαρξη εξουσίας, ενός μηχανισμού που, ακόμη και βίαια, επιβάλλει νόμιμα κάποιους κανόνες – το πρόγραμμα. Την ανώτατη ουσιαστική εξουσία μπορεί να την έχει ένας Βασιλιάς, Δικτάτορας, Πρόεδρος Δημοκρατίας (π.χ. ΗΠΑ, Γαλλία), ή, σε πολιτεύματα που ο παραπάνω ρόλος είναι τυπικός, συντονιστικός (π.χ. Ενωμένο Βασίλειο), ο Πρωθυπουργός, όπως είναι και στην Ελλάδα. Στην Ευνομία, η Βουλή γνωρίζει από πρώτο χέρι, τη βούληση του δήμου, εφόσον αποτελεί ένα κληρωμένο δείγμα του συνολικού πληθυσμού. Αυτή ορίζει το σκοπό με τη μορφή νόμων. Ο δήμος δεν έχει βέβαια επαρκείς γνώσεις, για τη σχεδίαση σκοπών. Σαν το βρέφος που δεν ξέρει τι θέλει, αλλά κλαίει όταν πεινάει ή πονάει. Η μητέρα υποπτεύεται τι θέλει και του το προσφέρει, οπότε αυτό, προσηλώνεται στο μαστό ή τον αποποιείται. Δεχόμαστε όμως ότι έχει ικανή κρίση ο δήμος να επιλέγει μεταξύ προβαλλόμενων σκοπών από την κυβέρνηση, αφού είναι ικανός να επιλέγει μεταξύ προεκλεγμένων από τα κόμματα πληρεξουσίων του στην υπάρχουσα ολιγαρχία. Οι αντιπολιτεύσεις δεν αρκεί να αποδομούν την κυβερνητική πρόταση, αλλά οφείλουν να εισηγούνται δική τους λύση στο υπάρχον πρόβλημα. Η βουλή κρίνει ποια εισήγηση συνάδει με τη βούληση των πολιτών και ανάλογα αποφασίζει. Αν δεν εξασφαλίζεται πλειοψηφία, γίνεται δεύτερη ψηφοφορία μεταξύ των επικρατουσών δύο προτάσεων (κυβερνητικής και αντιπολιτευτικής) ή μίξη τους. Έπειτα η κυβέρνηση υλοποιεί τους νόμους που αποφάσισε η βουλή. Η βουλή ελέγχει την κυβέρνηση γι΄ αυτό. Την τελική αξιολόγηση, αν εφαρμόσθηκαν από κυβέρνηση και βουλή οι αποφασισμένοι νόμοι, εκτελεί η δικαιοσύνη.

Οι παγίδες αφθονούν. Σκοπός δεν είναι να παραμείνει η άρχουσα ομάδα στην εξουσία, διότι τάχα, χωρίς επαρκή χρόνο, δεν θα μπορέσει να ολοκληρώσει το σκοπό της. Οι μακροχρόνιοι σκοποί, μεγάλα αναπτυξιακά έργα, συνεχίζονται και όταν αλλάζει η κυβέρνηση. Ούτε είναι να ικανοποιηθούν εκείνοι που τη στηρίζουν, με την ψήφο τους ή αλλιώς (οικονομικά, επικοινωνιακά κλπ), για να συνεχίσει να είναι εξουσία, αλλά η ικανοποίηση των αναγκών ολόκληρου του δήμου, με τους υπάρχοντες πόρους και τεχνογνωσία. Σημειώνεται ότι, όσο ζούμε σε ένα κράτος-έθνος, οι ανάγκες του δήμου συμπίπτουν με του κράτους. Βρισκόμαστε όμως σε μια φάση μεταβατική προς ένα κράτος-μέλος. Οι νόμοι του οργανισμού στον οποίον ανήκομε υπερισχύουν έναντι ακόμη και των θεμελιωδών δικών μας. Γι΄ αυτό, άλλωστε, η είσοδος σε τέτοιους οργανισμούς δεν επιτρέπεται να γίνεται από εξουσιοδοτημένους, αλλά με την άμεση έγκριση ολόκληρου του λαού. Επιπλέον, το έθνος επεκτείνεται σε πλήθος ομοεθνείς μας, οι οποίοι, αφού ζουν μόνιμα σε άλλα κράτη, είναι παράλογο να συναποφασίζουν πώς θα ζήσουμε εμείς, ο δήμος, εδώ, όπου εκείνοι δεν ενοικούν, ενώ αυτοί θα αδυνατούν να συναποφασίζουν πώς θα ζουν εκεί όπου κατοικούν. Αν η άρχουσα εξουσία έχει εκλεγεί από το λαό, προκύπτει αναγκαστικά η ανάγκη να στηρίζει τους εκλέκτορές της. Αυτό, δεν αποκλείεται να γίνεται σε βάρος της βούλησης και του συμφέροντος του συνόλου δήμου. Ακόμη, αν η κυβέρνηση έχει την έγκριση (ψήφο εμπιστοσύνης) της βουλής, οι δύο εξουσίες συμπίπτουν, η βουλή ψηφίζει ό,τι εισηγείται η κυβέρνηση αδυνατώντας να ασκήσει κριτική της. Κι αν οι επικεφαλής της δικαιοσύνης επιλέγονται από την κυβέρνηση, η αξιολόγηση χάνει το κύρος της. Αυτή η κατάσταση είναι καθιερωμένη, ιδιαίτερα στο δικό μας κράτος, όπου η πελατειακή σχέση των αρχόντων είναι ο κύριος μηχανισμός διακυβέρνησης. Οι βουλευτές και υπουργοί, εκλέγονται από το κόμμα τους, όχι από το λαό, ο οποίος απλώς επιλέγει μεταξύ προεκλεγμένων. Οφείλουν επομένως να πειθαρχούν στο κόμμα τους, έστω και αν συνειδησιακά διαφωνούν, αλλιώς δεν θα ξαναείναι υποψήφιοι. Οφείλουν επίσης να μεριμνούν για τους ψηφοφόρους τους και τους διαμορφωτές ψήφων, αντί για το δήμο. Και οφείλουν να ικανοποιούν τις ανάγκες της παρούσας γενιάς που θα ξαναψηφίσει σε <4 χρόνια, αδιαφορώντας για τα συμφέροντα των επόμενων γενιών (π.χ. δανεισμός). Εκλογή ίσον συναλλαγή. Οι πρόγονοί μας προτίμησαν την κλήρωση για τη βουλή, ενώ για την εκτελεστική εξουσία (“στρατηγοί”) την εκλογή. Δεν έχει αποδειχθεί ποτέ αν η εκπαίδευση βελτιώνει την κρίση έξω από το γνωστικό αντικείμενο καθενός. Αλλά, αν θεωρούμε ότι όσο πιο μορφωμένος είναι κάποιος, τόσο μεγαλύτερη αυτογνωσία έχει, ώστε να ξέρει το σκοπό του, μπορεί η βουλή να αποτελείται κατά ένα προαποφασισμένο ποσοστό από βουλευτές κληρωμένους μεταξύ αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, άλλο ποσοστό δευτεροβάθμιας και άλλο κατώτερης. Στην εκλογή, πώς εξασφαλίζομε ότι όλοι μπορούν να επιλέγουν τους σωστούς πληρεξουσίους τους;  

Ο σκοπός ξεκινά από ένα όραμα, αλλά δεν συμπίπτει μ΄ αυτό. Η Μεγάλη Ιδέα ήταν όραμα, όχι σκοπός. Δεν στηρίχθηκε σε ανάγκες και πόρους. Ένα όραμα που δεν είναι εύλογα υλοποιήσιμο, λυπάμαι, πρέπει να αντικαθίσταται από άλλο.

ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΚΑΙ ΚΑΚΟΗΘΕΙΑ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 5 Σεπτεμβρίου 2020

Αντικρούοντας ο Αριστοτέλης την άποψη του δασκάλου του, του Πλάτωνα, που ονειρευόταν μια κοινωνία με κοινοκτημοσύνη, παραδέχεται ότι είναι λίγοι αυτοί που συγκρούονται λόγω κοινοκτημοσύνης, αν τους συγκρίνουμε με το πλήθος αυτών που έχουν χωριστές περιουσίες, αλλά οι συγκρούσεις οφείλονται μάλλον στη μοχθηρία (κακοήθεια) των πολιτών. Η διαφορά είναι ότι η κοινοκτημοσύνη και άλλες πολιτειακές ρυθμίσεις που μειώνουν τις συγκρούσεις μπορούν να επιβληθούν με νόμο, ενώ κανένας νόμος δεν μπορεί να επιβάλει την καλοήθεια.

Κολοβακτηρίδια είναι κάτι μικρόβια που ενοικούν φυσιολογικά στο κόλον (παχύ έντερο) μας. Ζουν εκεί ειρηνικά, απολαμβάνουν τη ζωή τους από το περιεχόμενο του εντέρου μας και εμποδίζουν την ανάπτυξη τοξικών μικροβίων όπως της χολέρας του τυφοειδή πυρετού της δυσεντερίας κλπ. Αν όμως, για κάποιο λόγο, αυτά τα καλόβολα μικρόβια βρεθούν έξω από το φυσιολογικό τόπο τους, π.χ. στις ουροφόρες οδούς μας, γίνονται κακοήθεις αιτίες βαριάς, δυνητικά θανατηφόρου, ουρολοίμωξης. Κάτι ανάλογο μπορεί να συμβεί και σε όλους τους ανθρώπους. Ένας Γερμανός π.χ. στον τόπο του είναι μια δημιουργική μονάδα ικανή να προσφέρει στην πατρίδα του και σε όλο τον κόσμο πολύτιμες αξίες, μουσική, φιλοσοφία, ζωγραφική, γενικά πολιτισμό. Αν βρεθεί όμως κατακτητής σε ξένο χώρο, μπορεί να είναι ένας φρικτός εγκληματίας, εκτελώντας αδίστακτα αμάχους. Κι αυτό ισχύει για όλους ανεξαιρέτως τους λαούς.

Η Αριστοτελική μοχθηρία που μπορεί να γίνει αιτία συγκρούσεων μπορεί να αφορά σε άρχοντες και αρχομένους. Μπορεί άραγε να μετριασθεί; Με τα παραπάνω που ανέφερα, η κακοήθης συμπεριφορά δεν είναι φυσική ή, τουλάχιστον, εκδηλώνεται ως τέτοια σε συγκεκριμένο, μη οικείο περιβάλλον.

Η ανθρώπινη κοινωνία (πολιτεία) δεν είναι μια φυσική οργάνωση, όπως των μελισσών και των μυρμηγκιών, όπου επιτυγχάνεται χάρη σε υποχρεωτικά κατάλληλα αντανακλαστικά με τα οποία γεννιόμαστε. Στον άνθρωπο επιτυγχάνεται χάρη σε επίκτητα, δευτεροβάθμια, εξαρτημένα αντανακλαστικά που αποκτώνται μετά τη γέννησή μας χάρη στην αυτόματη ή προγραμματισμένη παιδεία που μας επιβάλλεται και που, χάρη σ΄ αυτά, αναπτύσσομε το Λόγο, κύριο στοιχείο που μας ξεχωρίζει από όλα τα άλλα ζώα. Η ανθρώπινη κοινωνία, επομένως, απαιτεί μια παραδεκτά βίαιη επέμβαση για να διατηρεί την ενότητά της. Η νόμιμα παραδεκτή βία επιβάλλεται από τους άρχοντες πάνω στους αρχομένους.

Κακοήθεια μπορεί να υπάρχει τόσο στους (σχετικά λίγους) άρχοντες όσο και στους (πολυπληθείς) αρχομένους. Ανάλογα με τον αριθμό των αρχόντων, διακρίνουν οι πρόγονοί μας τρεις κατηγορίες πολιτευμάτων, μοναρχία, ολιγαρχία, δημοκρατία, που σε καθεμιά της διακρίνει ο Αριστοτέλης μια καλή και μια κακή όψη. Καλή είναι εκείνη στην οποίαν οι άρχοντες μεριμνούν για το λαό, κακή εκείνη στην οποίαν νοιάζονται για τον εαυτό τους. Η καλή όψη της μοναρχίας θα απαιτούσε ιδιότητες θεού για το μονάρχη. “Ὣσπερ γὰρ θεὸν ἐν ἀνθρώποις εἰκὸς εἶναι τὸν τοιοῦτον.“(Αριστοτέλης). Είναι τόσο απίθανο αυτό που ο Α. Κάλβος αναφωνεί: “Αν οπόταν πεθαίνη/ πονηρός βασιλεύς/ έσβην΄ η νύκτα εν΄ άστρον, ήθελον μείνει ολίγα/ ουράνια φώτα.”

Στην ολιγαρχία οι άρχοντες εκλέγονται συνήθως από το λαό. Αν δεν εκλεγούν, δεν είναι άρχοντες. Για να εκλεγούν πρέπει να είναι πρώτα υποψήφιοι, δηλαδή να προεπιλεγούν από κάποιο κόμμα. Όμως ο Αριστοτέλης διαπιστώνει ότι “είναι επικίνδυνο να εκλέγονται οι άρχοντες από κατάλογο προσώπων που ήδη έχει καταρτισθεί με (προ)εκλογική διαδικασία.” Η προεπιλογή σημαίνει υπακοή κάθε πολιτικού στο κόμμα και όχι στη συνείδηση του. Εξάλλου, πρέπει να ψηφισθεί, που σημαίνει ότι φροντίζει τους ψηφοφόρους του (και παράγοντες που τους επηρεάζουν, οικονομικούς, επικοινωνιακούς κλπ) σε βάρος του συνόλου. Ακόμη και αν νοιάζεται για το σύνολο, πρέπει να προγραμματίζει την ευτυχία του με χρονικό ορίζοντα ως την επόμενη εκλογή, που σημαίνει ότι δανείζεται από το μέλλον, σε βάρος των επόμενων γενιών, που τώρα, ως ανήλικοι (βιολογικά και πολιτικά ανώριμοι), δεν μπορούν να συμμετέχουν στη λήψη κοινών αποφάσεων. Με άλλα λόγια, όπως η μοναρχία, έτσι και η ολιγαρχία αναγκάζει τους άρχοντες να συμπεριφερθούν με “κακοήθεια” προκειμένου να εξασφαλίσουν τη δυνατότητά τους να είναι άρχοντες. Μένει η δημοκρατία, στην οποίαν οι άρχοντες της νομοθετικής (βουλή) και δικανικής (κακουργιοδικεία) εξουσίας κληρώνονται μεταξύ όλων των πολιτών. Και στους πολίτες, με τις προόδους των τελευταίων 2,5 χιλιάδων ετών, υπάγονται όλοι οι μόνιμοι κάτοικοι μιας χώρας, με μοναδική εξαίρεση τους ανηλίκους. Ακόμη και στη δημοκρατία, ωστόσο, οι άρχοντες στην εκτελεστική εξουσία (κυβέρνηση) δεν μπορούν να κληρώνονται, διότι αυτή απαιτεί ειδικές γνώσεις και ικανότητες που δεν μπορούν να τις έχουν όλοι, ενώ για τις άλλες δύο εξουσίες αρκεί η αρετή και η ικανότητα να κρίνουν. Αυτοί, επομένως, εκλέγονται από το δήμο, ελεγχόμενοι, ωστόσο, από τις άλλες εξουσίες.

Από την πλευρά των πολιτών, δεν είναι, το είπαμε, φυσική, ιδιότητα των ανθρώπων η κακοήθεια, αλλά εξαρτάται από την παιδεία τους. Επισημάνθηκε ότι αναπτύσσεται ιδιαίτερα η κακοήθεια όταν βρεθεί κάποιος σε ανοίκειο περιβάλλον. Τέτοιο μπορεί να είναι π.χ. μια ξένη χώρα. Αν γίνει κάποιο έγκλημα και στους υπόπτους υπάρχει ένας αλλοδαπός, αυτόν πρωτοσκεφτόμαστε. Μπορεί όμως και να είναι στον τόπο του, όταν βρίσκεται σε ένα άξενο περιβάλλον, όπου ξεχωρίζει για οποιοδήποτε λόγο, για χρώμα δέρματος, τρόπο ένδυσης, γενική συμπεριφορά ή απλώς μεγάλη ανισότητα είτε σε πλούτο είτε σε αξιώματα. Η ανισότητα σε πολιτικά αξιώματα μπορεί να αντιμετωπίζεται με ίσες πιθανότητες να είναι κάποιος άρχοντας και αρχόμενος (δημοκρατία). Η επαγγελματική ανισότητα ισχύει μόνον για ενήλικες και, γι΄ αυτούς, για όσο χρόνο εργάζονται, όταν οφείλουν να πειθαρχούν στον προϊστάμενό τους, που ασκεί δεσποτική εξουσία πάνω τους. Όποτε θέλει διακόπτει κάποιος την εργασιακή σχέση του, εφόσον δεν πειθαναγκάζεται να υπομένει, π.χ. από ανεργία. Τότε μπορεί να γίνεται κακοήθης. Για την ανισότητα σε πλούτο το πολίτευμα οφείλει να μεριμνά δημιουργώντας κοινοκτημοσύνη σε σημαντικά αγαθά (π.χ. παιδεία, υγεία, ασφάλεια, δρόμοι, αλλά και επιχειρήσεις κλπ) και/ή επιβάλλοντας υποχρεωτικές χορηγίες των πλουσίων για ποικίλα έργα, ιδίως πολιτιστικά, έρευνα, εκπαίδευση, τέχνη, αλλά και άλλα). Η ανταμοιβή των πλουσίων για τέτοιες υποχρεωτικές χορηγίες, όπως ήταν στην αρχαία Αθήνα για την τριηραρχία (κατασκευή πλοίων), το θέατρο κλπ είναι κυρίως η διαφήμισή τους. Όταν κάποιος πλούσιος δυστροπούσε, του επιβαλλόταν “αντίδοση”. Δεν μπορούσε να αρνηθεί τη χορηγία, αλλά έπρεπε να υποδείξει άλλον, πλουσιότερο από αυτόν. Αν κι αυτός αρνιόταν, όφειλαν να ανταλλάξουν τις περιουσίες τους και ο πρώτος, με την περιουσία του δευτέρου να γίνει ο χορηγός.

Η κακοήθεια επικρατεί διότι είναι συνασπισμένη σε ισχυρές ολιγαρχίες, με ισχύ που θέτει το δίλημμα: Ή εμείς ή κανένας. 

ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ Ή ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΟΝ;

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής, καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 3 Σεπτεμβρίου 2020.

Η ανθρώπινη ύπαρξη είναι τρισυπόστατη. Η αισθητή όψη της αρχίζει με τη σύλληψη. Η νοητή με τη γέννηση. Η κοινωνική με την εισαγωγή στην κοινωνία.  Στα αμιγώς κοινωνικά ζώα οι περιορισμοί του κοινωνικού Εγώ είναι βιολογικοί, αισθητοί.  Φυσικά αντανακλαστικά καθορίζουν υποχρεωτικά τη συμπεριφορά κάθε μέλισσας, κάθε μυρμηγκιού. Στον άνθρωπο όμως, οι κοινωνικοί περιορισμοί ορίζονται από τον ίδιο, δηλαδή από το νοητό Εγώ του. Έτσι, στη σύγχρονη κοινωνία, το νοητό Εγώ, τι σκεφτόμαστε, συναισθανόμαστε, θέλομε, ιεραρχείται, χωρίς να το συνειδητοποιούμε πάνω από τα άλλα δύο. Η ελευθερία της βούλησης είναι απόλυτη. Στηρίζεται στη φαντασία που δεν έχει όρια. Ωστόσο, η κυριαρχία του νοητού Εγώ έρχεται συχνά σε σύγκρουση με τις άλλες δύο υποστάσεις του Εγώ, δημιουργώντας τραγικές συνθήκες. Τραγωδία στα ζώα δεν υπάρχει.

Οι φυσικές επιστήμες έχουν επιτύχει θαύματα αντισταθμίζοντας σημαντικά (χωρίς να καταργούν) τους φυσικούς περιορισμούς. Συμβάλλουν έτσι να υλοποιηθούν οι επιλογές της ελεύθερης βούλησης. Οι κοινωνικές επιστήμες, που έργο τους είναι να αντισταθμίζουν τους κοινωνικούς περιορισμούς προς όφελος του νοητού Εγώ υστερούν συγκριτικά με τις φυσικές. Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν γίνει επαναστατικά άλματα στα θέματα της γενετικής. Η γενετική (κληρονομικότητα) προκαθορίζει σημαντικά τη σύσταση του αισθητού Εγώ, αν κάποιος θα είναι ψηλός ή κοντός, ωραίος ή άσχημος, ισχυρός ή αδύναμος κλπ. Η συμπεριφορά μας όμως, που αυτή ενδιαφέρει το περιβάλλον του κοινωνικού Εγώ, καθορίζεται από αφενός τις δυνατότητες του αισθητού Εγώ και αφετέρου τη βούληση του νοητού, όπως περιορίζονται από τους κοινωνικούς νόμους.

Έχουν προκύψει γενετικές δυνατότητες, που η ανθρώπινη κοινωνία αδυνατεί να διαχειρισθεί ικανοποιητικά. Μια είναι η δυνατότητα κλωνοποίησης. Άλλη ο γενετήσιος προσανατολισμός, στην ακραία περίπτωση του οποίου βρίσκεται η δυνατότητα αλλαγής φύλου.

Η κοινωνία μπορεί να επιβάλει ακόμη και βίαια την απαγόρευση της κλωνοποίησης ανθρώπου. Όμως, αφού μπορούμε, γιατί να μην επιλέξουμε κάποιους παγκοσμίως παραδεκτούς μεγάλους άνδρες/γυναίκες (π.χ. όλα τα βραβεία Nobel), γιατί να μην κάνουμε πιστά αντίγραφά τους; Θα γέμιζε η υφήλιος από σπουδαίους, εκλεκτούς, ανθρώπους, από Αισχύλους, Beethoven, Περικλείς  και μια παγκόσμια ολιγαρχία από αυτούς θα εξασφάλιζε μια ευδαίμονα ευημερία, ισότητα και ελευθερία σε όλη την ανθρωπότητα. Η απάντηση είναι απλή. Ο άρτιος άνθρωπος δεν είναι μόνο η γενετικά καθορισμένη κληρονομικότητά του. Καθένας από εμάς είναι προϊόν και της γενετικής μας σύνθεσης, αλλά και της ανατροφής, της παιδείας  που πήραμε, από γονείς, συγγενείς, δασκάλους, συμμαθητές και όλο το μετέπειτα περιβάλλον μας. Κανένας δεν εγγυάται ότι ένα πιστό αντίγραφο του Einstein δεν θα εξελιχθεί σε ένα μεγαλοφυή Hitler. Άρα μια ορθοφρονούσα παγκόσμια κοινωνία οφείλει να μη νομιμοποιήσει οποιουδήποτε είδους κλωνοποίηση. Τουλάχιστον με τα σημερινά επιστημονικά δεδομένα. 

Προχωρώ στα γενετήσια προβλήματα που ήδη υπάρχουν και υπήρχαν και, ως τώρα παραμένουν άλυτα, ενώ, φοβούμαι, πως η νομιμοποίηση μιας λύσης τους δεν μπορεί εύκολα να τα εξαφανίσει. Σχετικά υπάρχει σημαντικό επιστημονικό έλλειμμα. Το φύλο καθορίζεται απόλυτα γενετικά. Φορείς της κληρονομικότητάς μας είναι τα χρωμοσώματα. Κάθε κύτταρό μας έχει 46 χρωμοσώματα, δηλαδή 23 ζεύγη. Ένα από τα μέλη κάθε ζεύγους προέρχεται από τον πατέρα και το άλλο από τη μητέρα μας. Τα 22 ζεύγη είναι περίπου ίδια, με μικροδιαφορές που υπάρχουν μεταξύ των δύο γονιών μας. Το 23^ο ζεύγος όμως αποτελείται από δύο ειδών χρωμοσώματα, το Χ και το Υ. Αν τύχει το ζεύγος να είναι ΧΧ, τότε ο άνθρωπος είναι κορίτσι. Αν είναι ΧΥ, είναι αγόρι. Τα γεννητικά μας κύτταρα (σπερματοζωάρια και ωράρια) δεν έχουν ζεύγη, αλλά μόνον 23 απλά χρωμοσώματα. Όλα τα ωάρια της γυναίκας έχουν το 23^ο χρωμόσωμά τους Χ. Τα μισά όμως σπερματοζωάρια του άνδρα το έχουν Χ και τα άλλα μισά Υ. Το αν θα προκύψει αγόρι ή κορίτσι, εξαρτάται από το ποιο σπερματοζωάριο θα τύχει να γονιμοποιήσει το αντίστοιχο ωάριο.

Η συμπεριφορά μας δεν προκαθορίζεται γενετικά, αλλά είναι αδύνατη χωρίς γενετική δυνατότητα. Ένας μυϊκά αδύναμος δεν γίνεται αχθοφόρος και ένας νοητικά αμβλύς δεν γίνεται ερευνητής επιστήμονας. Ισχύει και για τις προτιμήσεις μας. Δεν υπάρχει ούτε μία ένδειξη ότι ο γενετήσιος προσανατολισμός μας αποτελεί εξαίρεση και ότι καθορίζεται γενετικά. Ωστόσο, δεν υπάρχει καμία πειστική ένδειξη για το ποια είναι εκείνη η παιδεία που τον καθορίζει. Η κατασκευή του σώματός μας είναι τέτοια που ευνοεί τη γενετήσια ένωση άνδρα με γυναίκα. Η κατασκευή των αντίστοιχων οργάνων είναι συμπληρωματική, με τον κόλπο να είναι σαν εκμαγείο του πέους σε στύση. Σ΄ αυτά τα όργανα είναι πυκνά τα αισθητήρια που ο ερεθισμός τους συνεπάγεται τη λειτουργία αντανακλαστικών με θετική ανάδραση, που γίνεται αντιληπτή από το νοητό Εγώ ως ηδονή. Ωστόσο, μορφή εκμαγείου υπάρχει και μεταξύ πέους από τη μια και ορθού ή στόματος από την άλλη. Έτσι η δυνατότητα πρωκτικού και στοματικού έρωτα είναι βιολογικά πιθανή. Επιπλέον, το ορθό βρίσκεται σε επαφή με τον προστάτη, που έχει ηδονικούς αισθητήρες. Έτσι, η ομοφυλοφιλία απαντάται στα ζώα, αν και, βέβαια σαν εξαίρεση στον κανόνα της ετεροφυλοφιλίας. 

Η κοινωνία επέβαλε στο κοινωνικό Εγώ το γάμο. Με βάση τη γενετήσια πράξη ο γάμος στηρίζεται στην αμοιβαία βιολογική έλξη δύο ατόμων που είναι μακροχρόνια, αλλά όχι αναγκαστικά ισόβια. Ο γάμος έχει δύο κύριους σκοπούς. Πρώτο, εξασφαλίζει η κοινωνία ότι με το θάνατο του ιδιοκτήτη, η περιουσία του δεν θα διασκορπισθεί, αλλά θα αποδοθεί σε κάποιον εκ των προτέρων γνωστό. Στη μακρόχρονη ανδροκρατική κοινωνία μας, η μονογαμία ήταν υποχρεωτική για τη γυναίκα, που έτσι κύρια ιδιότητά της ήταν ότι ήταν μητέρα των παιδιών του άντρα της. Αυτός, ως μυϊκά ισχυρότερος, ήταν ικανότερος να υπερασπίζεται το βιος τους. Τον τελευταίο αιώνα η μηχανολογική εξέλιξη υποβάθμισε τη μυϊκή ισχύ, ενώ οι πόλεμοι έκαναν να λιγοστέψουν οι άνδρες. Οι γυναίκες ανέκτησαν σε σημαντικό βαθμό ισοδυναμία με τους άντρες.

Δεύτερος σκοπός του γάμου είναι να αποτελέσει η οικογένεια μικρογραφία της κοινωνίας για λόγους παιδευτικούς των παιδιών. Τελευταία νομοθετήθηκε ο γάμος μεταξύ ομοφύλων. Η συμβίωση ρυθμίζεται μεταξύ ενηλίκων με ελεύθερη βούληση. Το ζευγάρι δεν είναι γόνιμο, αλλά θα μπορούσε να υιοθετήσει παιδιά. Τώρα όμως οι συμβαλλόμενοι δεν είναι δύο ώριμοι ενήλικες, αλλά δύο ενήλικες από τη μια και ένα ανώριμο, ανεύθυνο, παιδί από την άλλη. Η κοινωνία αποτελείται από άνδρες και γυναίκες περίπου εξίσου. Άρα το ομόφυλο ζεύγος δεν αποτελεί μοντέλο της κοινωνίας. Γι΄ αυτό, υπό τις παρούσες συνθήκες, υποστηρίζω ότι το ομόφυλο ζευγάρι είναι ακατάλληλο να έχει παιδιά.

ΓΙΑΤΙ ΟΧΙ ΣΦΑΙΡΑ;

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Κοινή Γνώμη, 1 Σεπτεμβρίου 2020

Μια σταγόνα νερού αποτελείται από μόρια, όλα ίδια μεταξύ τους, που κινούνται διαρκώς τυχαία. Τι είναι όμως αυτό που τη συνέχει και την κάνει μια συγκεκριμένη οντότητα; Τα κινούμενα μόριά της συγκρούονται μεταξύ τους τείνοντας να απομακρυνθούν το ένα από το άλλο, αλλά παράλληλα έλκονται κι έτσι συγκρατούνται σε ένα σύνολο, στο οποίο οι δυνάμεις που δέχεται καθένα τους αλληλεξουδετερώνονται. Εξαίρεση είναι τα επιφανειακά μόρια της σταγόνας. Αυτά έλκονται ομοιόμορφα από τα άλλα μόρια ύδατος μόνον από μέσα καταλήγοντας σε μια συνισταμένη δύναμη που έλκει την επιφάνεια προς το κέντρο της σταγόνας. Απέξω δέχεται αυτό το όριο δυνάμεις ποικίλες, τυχαίες, δυνάμεις συνάφειας, πολύ διαφορετικές από τις από μέσα. Το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι η σταγόνα τείνει να πάρει σχήμα σφαιρικό. Κι όμως η εμπειρία μας τη δείχνει σταλαγματιά, να λεπταίνει προς τα κάτω. Κι αυτό διότι ακέραιη η σφαίρα δέχεται μια ομοιογενή δύναμη, τη βαρύτητα, που τη σπρώχνει προς τα κάτω. Έστω κι έτσι, οι σταγόνες έχουν όλες περίπου την ίδια μορφή. Μόνο χαμένες στο διάστημα, χωρίς βαρύτητα θα ήταν ακριβώς σφαιρικές. Τα επιφανειακά μόρια των οντοτήτων συμπεριφέρονται έτσι σαν να ήταν μια προστατευτική μεμβράνη που συντηρεί την ενότητα της οντότητας προστατεύοντάς την από τη διασπορά των στοιχείων της στο άπειρο περιβάλλον της. Έτσι, στην επιφάνεια του νερού, η επιφανειακή τάση του λειτουργεί σαν προστατευτική μεμβράνη· το ψωμί έχει κόρα, το γάλα τσίπα, το αυγό τσόφλι, τα φυτά φλοιό, τα ζώα όστρακο ή δέρμα, τα κράτη σύνορα.

Πιο πολύπλοκες οντότητες αποτελούνται από ανομοιογενή στοιχεία, που όμως αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με αναδράσεις που τα συγκρατούν σε μια ενότητα, με δυνάμεις συνοχής, διαφορετικές από τις δυνάμεις συνάφειας που επιδρούν τυχαία απέξω. Κι αυτές οι πολύπλοκες οντότητες τείνουν, για παρόμοιους λόγους,  να παίρνουν σφαιρικό σχήμα. Μεγάλα παγκόσμια σώματα, όπως τα άστρα, τείνουν προς τη σφαιρικότητα. Σαν ακέραιες οντότητες, βέβαια, δέχονται δυνάμεις εξωτερικές ομοιόμορφες, που επηρεάζουν τη μορφή τους. Για παράδειγμα, καθώς αυτές περιστρέφονται γύρω από τον άξονά τους, αναπτύσσουν φυγόκεντρη δύναμη, που απομακρύνει τα περιμετρικά στοιχεία τους από το κέντρο περισσότερο παρ΄ όσο τα πολικά στοιχεία τους. Η γη είναι μια τέτοια σφαίρα πλατύτερη στον ισημερινό και πιο συμπιεσμένη στους πόλους.

Και μου γεννιέται το ερώτημα, γιατί να μην είναι όλα τα σώματα σφαιρικά; Η μεγάλη εξαίρεση είναι οι ζωντανοί οργανισμοί, φυτικοί και ζωικοί. Τα σχήματα ενός δένδρου ή του σώματός μου διαφέρουν πολύ από τη σφαίρα. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των ζωντανών οντοτήτων είναι ότι τα στοιχεία που τις αποτελούν, όχι μόνο είναι ανομοιόμορφα και κινούνται διαρκώς, αλλά και αλλάζουν συνεχώς. Επιπλέον, το γενικό σχήμα μιας ζωικής ύπαρξης δεν μένει σταθερό, αλλά, ως ένα όριο, μεγεθύνεται. Η αλλαγή αυτή απαιτεί κατανάλωση ενέργειας που προσλαμβάνεται από το περιβάλλον διαμέσου του προστατευτικού μηχανισμού που τα περιβάλλει. Έτσι, οι οντότητες μεγαλώνουν και συντηρούνται. Και να πώς προβάλλει ένας άλλος αδυσώπητος μαθηματικός νόμος. Κάθε σώμα, όπως στην απλούστερη μορφή του μια σφαίρα, μεγαλώνει ανάλογα με τον κύβο της ακτίνας του. Η επιφάνεια όμως μεγαλώνει ανάλογα με το τετράγωνο της ακτίνας. Μ΄ αυτό τον τρόπο, η επιφάνεια γίνεται διαρκώς μικρότερη σε σχέση με τη μάζα της οντότητας. Και τότε, προκύπτει η απομάκρυνση της μορφής από τη σφαιρική. Όσο λιγότερο μοιάζει η μορφή με τη σφαίρα, π.χ. με πτυχές και προεξοχές, τόσο αυξάνεται η επιφάνεια συγκριτικά με τη μάζα. Κι έτσι εξασφαλίζεται η επιβίωση. Αν αυτό δεν είναι δυνατό, η οντότητα διασπάται σε μικρότερα κομμάτια. Μ΄ αυτό τον τρόπο π.χ. πολλαπλασιάζονται οι μονοκύτταροι οργανισμοί, πρωτόζωα, μικρόβια κλπ. Μόλις διαιρεθεί στα δύο μια αμοιβάδα, οι δύο θυγατρικές είναι ακριβώς ίδιες με τη μητρική, το άθροισμα των μαζών τους είναι ακριβώς ίδιο με της μητρικής, αλλά η επιφάνειά τους είναι πολύ μεγαλύτερη.

Τα κράτη είναι οντότητες που επεκτείνονται πάνω στην επιφάνεια της γης, σε δύο διαστάσεις. Τα σύνορά τους όμως είναι μια γραμμή, σε μία διάσταση. Γεωμετρικά το απλούστερο τέτοιο σχήμα είναι ο κύκλος. Τα σύνορα, όπως κάθε όριο, προσφέρουν τεράστια πλεονεκτήματα, καθώς διαμέσου τους περνά και ανταλλάσσεται με το περιβάλλον η αναγκαία ενέργεια. Από την άλλη είναι εκτεθειμένα σε ποικίλους κινδύνους προσβολών από τον περίγυρό τους. Η μάζα του σώματος είναι η αποθήκη της ενέργειας, επομένως της δύναμης, από την επιφάνειά του όμως γίνεται η αναγκαία ανανέωσή της.

Δεν ξέρω αν υπάρχει άλλο κράτος με τέτοια τεράστια σχέση μεταξύ συνόρων και στέρεης ενδοχώρας, όπως η πατρίδα μας. Χιλιάδες νησιά! Αντίθετα, απέναντί μας η Τουρκία, έχει πολλαπλάσια έκταση γης, αλλά σχετικά ασήμαντο μήκος ακτογραμμών. Αυτό το έχουν καταλάβει πολύ καλά οι γείτονές μας, ενώ τόσα και τόσα χρόνια εμείς επιμένομε να το αγνοούμε. Οι γείτονες επιβουλεύονται μανιωδώς τα νησιά μας. Εμείς τα υπερασπιζόμαστε χωρίς να συνειδητοποιούμε την αξία τους. Από αυτά τα τόσα πολλά νησιά μας, διψήφιος μόνο αριθμός κατοικούνται. Τα υπερασπιζόμαστε με νύχια και με δόντια, για να μην τα πάρουν οι άλλοι, όχι διότι τα χρησιμοποιούμε. Θα μου πείτε τι να τα κάνουμε; Ξερονήσια, τα περισσότερα, χωρίς νερό και βλάστηση, τι μπορούν να προσφέρουν; Τουρισμό; Όμως είναι άνυδρα, όχι πολύ κατάλληλα, ενώ τουρίστες έρχονται μόλις 3-4 μήνες το χρόνο. Κι όμως. Κάθε ξερονήσι μπορεί να γίνει προμηθευτής ενέργειας στην Ελλάδα. Μικρή, αλλά ανεξάντλητη ενέργεια, χωρίς τοξικά κατάλοιπα. Όλα προσφέρονται για εγκατάσταση ανεμογεννητριών, φωτοβολταϊκών μονάδων, κυματογεννητριών. Οι ανεμογεννήτριες δεν χρειάζεται να είναι οι θηριώδεις που αγοράζομε, σκοτώνουν τα γλαροπούλια και σε λίγες δεκαετίες θα είναι τοξικά απόβλητα. Μπορούν να κατασκευασθούν εδώ, από ανακυκλώσιμα υλικά, με κάθετους αντί των οριζόντιων αξόνων, μέσα σε κλωβούς που προστατεύουν τα πουλιά. Οι βορεινές ακτές είναι απόκρημνες από τους επικρατούντες ανέμους εδώ και χιλιάδες χρόνια. Τα τεράστια κύματα εκεί μπορούν να κινητοποιούν αντλίες που ανεβάζουν το νερό σε αποθήκες, για να ηλεκτροδοτούν με υδατόπτωση της νύχτες με νηνεμία, όταν ησυχάζουν οι ανεμογεννήτριες και τα φωτοβολταϊκά. Και οι νότιες υπήνεμες ακτές μπορούν να γίνουν εκτροφεία ψαριών, αστακών, χταποδιών και κάθε άλλου θαλασσινού. Φυσικά, ο τουρισμός δεν αποκλείεται. Εγκαταστάσεις που μετατρέπουν το θαλασσινό νερό σε πόσιμο με ηλιακή ενέργεια έχουν επινοηθεί στην Ελλάδα. Τελικά η παρουσία ανθρώπων πάνω στα νησιά είναι ο ισχυρότερος αποτρεπτικός παράγοντας για τις ορέξεις οποιουδήποτε γείτονα. Κανένας δεν προσβάλλει σε καιρό ειρήνης αμάχους, αλλιώς επισύρει την ενεργό κατακραυγή του κόσμου ολόκληρου.