Ο κάλπικος

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 18 Σεπτεμβρίου 2020

Αν έχω 1000 λίρες και υπάρχει ανάμεσά τους μια κάλπικη, την πετάω κι έχω τώρα 999 αμιγώς γνήσιες. Κι αν έχω ένα κακούργο μέσα σε μια κοινωνία 1000 ατόμων, τον εκτελώ (ή, έστω, τον εξορίζω από την κοινωνία μου) κι έτσι έχω μια κοινωνία από 999 ενάρετους πολίτες. Τόσο απλό! Προκύπτουν όμως κάποια μικρά προβληματάκια. Αν ξέρετε έναν άνθρωπο που δεν έκανε ποτέ καμιά παρανομία, σας παρακαλώ δείξτε τόν μου. Διότι στις 8 δεκαετίες της ζωής μου εγώ δεν έχω συναντήσει κανένα. Και ξέρω πως “οὐδείς ἀναμάρτητος εἰμή εἷς ὁ Θεός“. Και κανένας άνθρωπος δεν είναι Θεός. Εξάλλου ισχύει και το αντίθετο. Ακόμη και ο πιο κακούργος κάποτε στη ζωή του έκανε κάποια καλή πράξη. Το κακούργημα, η παρανομία, δεν είναι παρά ένα μικρό επεισόδιο στη ζωή οποιουδήποτε, οσοδήποτε κακός και αν είναι. Μόνο στα παραμύθια ο Λύκος ή ο Δράκος είναι πάντοτε κακοί. Πολλοί από τους φρικτούς  ναζί επιστήμονες που έκαναν πειράματα ευγονίας ξέφυγαν την τιμωρία με τη διεθνή αλλαγή πολιτικής, που από αντιναζιστική έγινε αντικομμουνιστική, βρήκαν δουλειά σε Πανεπιστήμια και συνέχισαν τα ευγονικά πειράματά τους υπείκοντας σε δεοντολογικούς όρους και από αυτά, έχουν προκύψει θεραπείες ή προφύλαξη για παιδιά που γεννιόνται με συγγενείς νόσους. Όχι, δεν είναι το ίδιο να πετάς τον κάλπικο άνθρωπο όπως είναι να πετάς την κάλπικη λίρα. Πώς είναι λοιπόν;

Η συμπεριφορά μας είναι ένα σύμπλεγμα αντανακλαστικών που είτε αυτοταλαντώνονται, όπως περιοδικά πεινάω και τρώω, διψάω και πίνω, θέλω να κάνω έρωτα και συνουσιάζομαι κ.λπ, είτε ανταποκρίνονται σε εξωτερικά ερεθίσματα, όπως όταν καίγομαι ή τρυπιέμαι και κάνω κινήσεις για να απαλλαγώ. Με κάποια από τα αντανακλαστικά μας γεννιόμαστε, άλλα τα αποκτούμε μαθαίνοντας μετά τη γέννησή μας (εξαρτημένα αντανακλαστικά). Κι ακόμη σημαντικό μέρος της συμπεριφοράς μας υπαγορεύεται αυστηρά από το ρόλο που έχομε αναλάβει στην κοινωνία, όπως ο ηθοποιός συμπεριφέρεται στο παλκοσένικο όπως επιτάσσει ο ρόλος του. Ο γιατρός συμπεριφέρεται σα γιατρός, ο χτίστης σα χτίστης κλπ. Στο κοινωνικό μας ωράριο που αποτελεί το τρίτο περίπου του χρόνου των ενηλίκων, συμπεριφερόμαστε όπως μας επιβάλλει ο κοινωνικός μας ρόλος και κάθε άλλη συμπεριφορά μας μάς καθιστά “κάλπικους”. Αν δεν κάνουμε καλά τη δουλειά μας η κοινωνία μας αποδοκιμάζει με απλούς έως και ακραίους τρόπους. Δεν θυμάμαι ποιος εκδότης ήταν που έλεγε: “Δώστε μου 10 καλούς αριστερούς δημοσιογράφους, να σας φτιάξω την καλύτερη δεξιά εφημερίδα”. Ασφαλώς, μερικές φορές ο κοινωνικός ρόλος που έχομε αναλάβει είναι εντελώς ασύμβατος με τις πεποιθήσεις μας και τότε παραβιάζομε τους κανόνες. Η κοινωνία έχει νόμιμα τον τρόπο να μας επιβάλει να κάνουμε ό,τι αυτή έχει σχεδιάσει. Μας απολύει από τη θέση μας πετώντας μας έξω από τη δουλειά μας σαν κάλπικη λίρα και προσλαμβάνοντας κάποιον άλλον γι΄αυτό το ρόλο ή μας επιβάλλει κάποια ποινή και αναγκαζόμαστε να προσαρμοσθούμε. 

Τα παραπάνω σημαίνουν πως αν π.χ.  5% του πληθυσμού μιας κοινωνίας είναι παραβατικοί και απαλλαγούμε από αυτούς, χωρίς οι κανόνες της κοινωνίας μας να αλλάξουν, από όσους θα παραμείνουν, τους 95% δηλαδή, πάλι θα υπάρχουν 5% που θα είναι απροσάρμοστοι στη δεδομένη κοινωνία. Αν υπάρχει ακραία φτώχεια, κάποιοι Γιάννη Αγιάννηδες θα κλέψουν ένα καρβέλι ψωμί για να φάνε και να θρέψουν την οικογένειά τους. Αν απαλλαγούμε απ΄ αυτούς με κάποιον άψογο Ιαβέρη, αλλά δεν εξαφανίσουμε τη φτώχεια, πάλι θα υπάρξουν εκείνοι που θα κλέψουν ένα καρβέλι.

Το ποινικό σύστημα είναι απαραίτητο σε μια κοινωνία. Χωρίς αυτό η κοινωνία διαλύεται. Και οι άρχοντες, κυβέρνηση, βουλή, δικαιοσύνη, επιβάλλουν νόμιμα ποινές που μπορεί να είναι και ακραίες. Ευτυχώς στη χώρα μας, όπως και σε όλη την Ευρώπη, η θανατική ποινή έχει απαγορευθεί και η εγκληματικότητα είναι μικρότερη από άλλες χώρες όπου αυτή διατηρείται. Όμως δεν αρκεί. Μια δικαιότερη κοινωνία αναμένεται να μειώσει σημαντικά την παραβατικότητα. Τι θα πει δικαιότερη; Στο πίσω μέρος του μυαλού καθενός δίκαιη κατανομή σημαίνει διανομή στα ίσα. Αυτό όμως δεν είναι δυνατό σε μια κοινωνία, που στηρίζεται στην ποικιλότητα των πολιτών της και καθένας κάνει κάτι διαφορετικό, ενώ όλοι μαζί επιδιώκουν κοινό σκοπό. Η ισότητα έχει πολλαπλές όψεις. Αφορά την κοινωνική, όχι τη φυσική ή νοητή υπόστασή μας. Στις τελευταίες υπάρχει ανομοιογένεια, που μόνο στα πλαίσια της ιεραρχημένης κοινωνίας μπορεί να καταστεί ίση ή άνιση. Ακόμη και κοινές ιδιότητες καθενός που θαυμάζονται ενδέχεται να είναι μειονεκτήματα κάτω από ασυνήθιστες συνθήκες, καθώς κανένας δεν είναι τέλειος σε όλα. Ο άριστα εκπαιδευμένος είναι ακατάλληλος για αχθοφόρος ή άλλη χειρωνακτική εργασία, όπως ένας άριστος παλαιστής είναι ενδεχομένως ακατάλληλος για επιστήμονας. Αυτό ισχύει ακόμη και σε ηθικό πλαίσιο. Ο φόνος είναι βδελυρή καταδικαστέα πράξη στην ειρήνη, γίνεται όμως αρετή στον πόλεμο.

Ένα από τα γενικά μέτρα που αφορούν την ισότητα μιας κοινωνίας είναι η κοινοκτημοσύνη. Την πρότεινε (σαν κομμουνιστής) ο Πλάτων, που είχε προτείνει (σα φασίστας) το στεγανό διαχωρισμό των τάξεων. Ο Αριστοτέλης δέχθηκε πως η κοινοκτημοσύνη μειώνει τις συγκρούσεις σε μια κοινωνία, αλλά, καθώς καθένας επαφίεται στους άλλους πως θα κάνουν τις απαραίτητες δουλειές, η πρόοδος της κοινωνίας καθυστερεί. Στα σύγχρονα χρόνια, η κοινοκτημοσύνη, όπως τουλάχιστον εφαρμόσθηκε στη Σοβιετική Ένωση, κατέρρευσε, ενώ η κοινοκτημοσύνη στους πρώτους Χριστιανούς, εκφυλίσθηκε χωρίς βία.

Η αυτορρύθμιση (αυτοτέλεια) μιας πολιτείας αυξάνει τις πιθανότητες να μειώνεται η παραβατικότητα. Εφαρμόσθηκε στις αρχαίες δημοκρατίες, με κλήρωση των βουλευτών. Στα πλαίσια της αυτοτέλειας ο ίδιος ο λαός ορίζει τα όρια της κοινοκτημοσύνης (π.χ. κοινοκτημοσύνη στην υγεία, παιδεία, ασφάλεια, μέριμνα κλπ) και της ιδιοκτησίας. Κανένας δεν μπορεί να υποδείξει ποια πρέπει να είναι αυτά τα όρια, όταν όμως αποφασίζονται από τον ίδιο το λαό, η εφαρμογή τους δενεγκαταλείπεται μόνο στα όργανα της τάξης, αλλά σε κάθε πολίτη. Οι παραβάτες δεν τιμωρούνται μόνο από τα δικαστήρια, αλλά και αποδοκιμάζονται από την κοινωνία με ποικίλους τρόπους, καθώς κύριο χαρακτηριστικό της εύνομης κοινωνίας είναι η σχεδόν σύμπτωση μεταξύ δικαίου, της βούλησης των αρχόντων, και ηθικής, της βούλησης του δήμου.

Αν τώρα δείτε στην TV κάποιον να συμπεριφέρεται ανάρμοστα σε ένα ριάλιτυ, μην τα βάλετε μαζί του. Απαιτήστε να καταργηθεί το ριάλιτυ ή ακόμη και το κανάλι που το ανεβάζει. Κι αν οι υπεύθυνοι δεν χαμπαρίζουν, πάψτε να βλέπετε αυτό το κανάλι. Η επιχείρηση πλουτίζει ανάλογα με την τηλεθέαση που έχει, από εσάς. Και διαδώστε στο περιβάλλον σας τη στάση σας.